KLASIFIKACIJA POLITIČKIH

SISTEMA

Prof.dr. Slavo Kukić

Sadržaj predavanja Teorijski pristupi klasifikaciji političkih sistema Organizacija državne vlasti kao kriterij

klasifikacijeHorizontalna organizacija državne vlastiVertikalna organizacija državne vlasti

Modeli demokracije

TEORIJSKI PRISTUPI KLASIFIKACIJIPOLITIČKIH

SISTEMA

Prvi pristup komparativnim političkim sistemima sadrži u sebi apstraktni kriterij - logiku idealnih tipova Tvorac pristupa - Maks Veber

Ishodište pristupa - logika idealnih tipova Političke sisteme klasificira na tri temeljna:

1) karizmatska vlast – vlast vođe 2) tradicionalna vlast – konzervativna

vrijednost 3) racionalna vlast – zakonska vlast

Metoda idealnih tipova u klasifikaciji političkih sistema Idealni tipovi – teorijski tipovi političkih

sistema na osnovu kojih procjenjujemo koliko je empirijski sistem blizu ili daleko od tih tipova – od ideala Idealni tip = pomoćni model (koliko je

realni sistem blizu idealnosti).

Više teorijskih pristupa klasifikaciji političkih sistema1. tradicionalni pristup2. normativno-institucionalni pristup3. etičko-institucionalni pristup4. formalno-institucionalni pristup5. funkcionalistički pristup6. ekonomsko-klasni pristup7. mješoviti pristup

1. TRADICIONALNI PRISTUP KLASIFIKACIJI političkih sistema Pristup polazi od Herodota

Herodot - kao kriterij za klasifikaciju političkih sistema koristi oblik vladavine:

Razlika između tri tipa političkih sistema monarhija – vlada pojedinac oligarhija – vlada grupa demokracija – vlada narod

Platon – klasifikaciju temelji na broju onih koji vladaju i načinu na koji vladajuRazlika između dva tipa političkih

sistema dobri – monarhija, aristokracija,

demokracija loši – tiranija, oligarhija, mobokracija

Aristotel Dva segmenta važna za klasifikaciju

1) upravljanje prema općem dobru i 2) broj onih koji vladaju

Razlikovanje dva tipa političkih sistema dobri – monarhija, aristokracija, politea

(mnogo) loši – tiranija, demokracija, oligarhija

(malo)

Machiaveli Temelj klasifikacije – tko je nositelj

vrhovne vlasti u određenoj državi? Razlikovanje dva tipa političkog sistema

monarhija – naslijeđem se dolazi na vlast

republika – postoje izbori

Ian Boden (Žan Boden) Temelj klasifikacije - mjesto suverene

vlasti (je li vlast nedjeljiva, neprenosiva, apsolutna) monarhija – gdje je suveren samo

jedan aristokracija – gdje je suverena

manjina demokracija – gdje je suverena

većina

MontesquieOsnova klasifikacije – mjesto u kome je

locirana suverena (lokalna) vrhovna vlast: republika – kao kolektivno tijelo naroda –

princip vladavine je princip vrline monarhija – vlast u rukama vladara –

princip časti despocija – vlast pojedinca – princip

zastrašivanja

2. NORMATIVNO-INSTITUCIONALNI PRISTUP klasifikaciji političkih sistema Temelj pristupa - priroda principa

organizacija vlasti Autor pristupa Karl Levenštajn

Razlikovanje dva globalna modela političkog sistema 1) konstitucijski sistemi (demokracija) 2) autokracija

1) Demokracija Polazište – vlast je podijeljena i međusobno

kontroliranaPojavne forme demokracije

Neposredna demokracija Antički ideal zajednice u kome su mali

gradovi – države (polisi) Slobodni građani se skupljali na trgu i

donosili odluke o njihovim životima Skupštinski sistem vlasti Parlamentarni sistem vlasti Predsjednički sistem vlasti

2) Autokracijaautoritarne autokracije:

apsolutna monarhija, cezarizam

totalitarne autokracije: tradicionalna, socijalistička, fašistička

3. ETIČKO-INSTITUCIONALNI PRISTUP klasifikaciji političkih sistema ?????????????

4. FORMALNI PRISTUP klasifikaciji političkih sistema Kriterij klasifikacije – broj političkih partija

Jednopartijski politički sistemiDvopartijski politički sistemiVišepartijski politički sistemi

5. FUNKCIONALISTIČKI PRISTUP klasifikaciji političkih sistema Autor pristupa Gabrijel Almond

kriterij klasifikacije - politički sistem kao skup funkcija

Dva pristupa klasifikaciji Klasifikacija koja polazi od stupnja

diferenciranosti političkih uloga Klasifikacija koja polazi od stupnja

specijalizacije institucija

Klasifikacija koja polazi od stupnja diferenciranosti političkih uloga: tradicionalno i moderno društvo

zahtjeva podjelu rada i povećavaju se profesije

Posljedica - pojava čitava niza specijalnih političkih uloga koje se usložnjavaju

Klasifikacija koja polazi od stupnja specijalizacije institucija: Predindustrijska društva

Nema razvoja industrije i podjele rada, Nema ni institucija

Zapadna društva Totalitarna – naslanjaju se na

tradicionalna društva

6. EKONOMSKO-VLASNIČKI PRISTUP klasifikaciji političkih sistema Kriterij klasifikacije – klasni kriterij

Dva tipa političkih sistema kapitalistički socijalistički

7. MEŠOVITA PODJELA VLASTI kao pristup klasifikaciji političkih sistema Polazište – korištenje više kriterija klasifikacije:

a) Stupanj ekonomskog razvojab) Karakter političkih ideologijac) Tip vlasti

Pravljenje razlike između socijalističkihkapitalističkihzemalja u razvoju

ORGANIZACIJA DRŽAVNE VLASTI KAO KRITERIJ

KLASIFIKACIJE

Suština klasifikacije - skup državnih institucija, način njihovog izbora organizacije i nadležnosti kao i njihov međusobni odnos

Dva pristupa klasifikacije koja se temelje na organizaciji državne vlasti Horizontalna organizacija vlasti Vertikalna organizacija vlasti

HORIZONTALNA ORGANIZACIJA VLASTI

Horizontalna organizacija vlasti = raspodjela funkcija državne vlasti između različitih organa vlasti na istom nivou zakonodavna, izvršna sudska vlast

Zakonodavna vlast donosi ustav, zakone i druga pravna akta

ukida ili mijenja postojeće Izvršna vlast

primenjuje i sprovodi zakone koje je donijela zakonodavna vlast (parlament, skupština)

u modernoj političkoj teoriji i vlasti = može i sama donositi izvjesne mjere i zakone (koje često i zloupotrebljava)

Sudbena vlast – presuđuje u sporovima između raznih

subjekata prava (fizička i pravna lica tj. institucije),

kažnjava krivca za povredu pravnog poretka

Tri tipa horizontalne organizacije vlasti Sistem jedinstva vlasti Predsjednički sistem Parlamentarni sistem

1. SISTEM JEDINSTVA VLASTI skupštinski sistem (konventski-fran.) =

centralna pozicija skupštine neposredni izbori skupštine od strane

građana Obilježja skupštinskog sistema:

Bira i imenuje predstavnike izvršne vlasti i sudske vlasti

Izvršna vlast nema mogućnost tražiti raspuštanje skupštine

Ostali organi vlasti određeni i funkcionalno podređeni skupštini zato se naziva SISTEM JEDINSTVA

VLASTI

2. PREDSJEDNIČKI SISTEM Prva karakteristika: sistem stroge podjele vlasti.

2 oblika predsjedničkog sistema: 1) monocefalna ekzitutiva - predsjednik je u isto

vrijeme i šef države i šef vladea 2) bicefalna – predsjednik je šef države (npr.

monarhija – monah, republika – predsednik; šef vlade – posebno)

Druga karakteristika: odsustvo mehanizma na druge vlasti i obrnuto. Parlament ne može oboriti predsjednika. Predsednik ne može raspustiti parlament.

Treća karakteristika: stroga podela poslova. Sudska vlast pripada sudovima koju obavlja na

čelu samostalnosti i nezavisnosti. (kočnica-ravnoteža vlasti)

3. PARLAMENTARNI SISTEM – sistem meke (gipke) podjele vlasti

odgovornost vlade prema parlamentu izbor vlade u parlamentu parlament nadzire i kontrolira vladu

(zastupničko pitanje, interpelacija, glasanje o povjerenju vlade, glasanje o proračunu)

Ovlašćenja parlamenta: ustavotvorna (donosi ustav) zakonodavna (donosi zakone) kontrola vlade i vezano za izbore

IZBORNI SISTEM Vrste – većinski, proporcionalni i mješoviti

VEĆINSKI IZBORNI SISTEM tamo gdje dvopartijski oblik vlasti Ističu svoje kandidate i pobjednik izbora onaj

tko osvoji prostu većinu (50% + 1)

PROPORCIONALNI IZBORNI SISTEM Tamo gdje više političkih partija ulazi u

sistemUvjet ulaska u parlament = cenzusi za

ulazak u parlament = samo ona stranka koja ostvari više od

5% ulazi u parlament i Izuzetak - cenzus koji se tiče manjina,

manjinskih partija i ulaze sa 1%, da bi manjine imale svoju političku reprezentaciju

MJEŠOVITI IZBORNI SISTEM = kombinacija većinskog i proporcionalnog

sistema, Razlog - da se izbalansiraju, tj. da bi bio

zastupljen i jedan i drugi

BROJ POLITIČKIH STRANAKA dvopartizam višepartizam

OBLIK DRŽAVNOG UREĐENJA monarhija republika

POZICIJA ŠEFA DRŽAVE Izbor u parlamentu

Suštinska ovlašćenja jako mala, Funkcija samo reprezentativna Predsjednik samo simbolički šef države

Neposredni izbor građana poziva se na politički integritet, čvrsta pozicija predsjednika, jak po ovlašćenju

BROJ DOMOVA U PARLAMENTU jednodomni

jedna skupština birana od strane građana dvodomni

donji dom – građani, gornji dom – predstavnici u članicama

države (federacija) višedomni

konfederacija izdvojeni građani aristokracija

NAČIN IZBORA VLADE Kabinetska vlada (u Vel. Britaniji

Suština = postojanje užeg kabineta = ministri koji čine dio vlade koji izdvojen

kao kabinet Parlamentarna vlada (npr. Vlada u BiH)

Bira se u parlamentu, ima sastav ministarski i vezan za parlament

Kancelarska vlada (Nemačka i Austrija) Parlament bira predsjednika vlade koji bira

ministre koji mu odgovaraju

VERTIKALNA ORGANIZACIJA VLASTI

= teritorijalna organizacija vlasti određuje uspostavljanje organa državne vlasti

na različitim nivoima vlasti uspostavlja odnosi između centralnih i

necentralnih organa vlasti U okviru vertikalne organizacije vlasti razlikuju

se:unitarna državasložena državakonfederacija lokalna samouprava

Unitarna država Jedinstvena prosta država (po organizaciji) s

jedinim centralnim nositeljem državne vlasti Funkcije državne vlasti nisu podeljene između

centralnih i necentralnih organa vlasti Dva principa organizacije:

1) Decentralizacija – prenošenje izvršnih (operativnih) funkcija na lokalnu samoupravu (necentralne organe)

2) Dekoncentracija vlasti – prenošenja izvjesnih ovlašćenja s necentralnih organa vlasti na lokalne (niže) organe vlasti

Složene države Unija – zajednica država (Francuska)

1) Sjedinjena 2) Realna 3) Personalna – države koje priznaju istog

vladara Federacija – savezna država (Njemačka)

Suplemacija federacije – organi vlasti na saveznom nivou su na vlasti

Autonomija federalnih jedinica – svaka članica ima izvestan stupanj autonomije.

Regionalne države (Italija, Španjolska) – regioni su ustavne kategorije sa svojim nivoom vlasti. Regioni imaju pravo ustavnosti, nezavisnosti, nemaju

odlike državnosti

Konfederacija = savez suverenih država sama po sebi nije država (slična je uniji - unije

su šire) mora postojati ugovor o formiranju, nemaju supremaciju saveznih organa vlasti

kao što je slučaj kod federacije.

Lokalna samouprava = osnovni (najniži) nivo organizacije vlasti u svakoj

državi Postoji u svim oblicima države

= oblik odlučivanja u lokalnim zajednicama, najbliža antičkom idealu neposredne demokracije

Organizacija lokalne vlasti: 1. Jednostupanjska – lokalna i centralna vlast

(između nema ništa) Finska, Slovenija, Estonija

2. Dvostupanjska – lokalna, regioni i centralna vlast. Švedska, Grčka, Holandija, Češka

3. Trostupanjska – lokalna; okrug, oblast, regioni; centralna vlast. Italija, Poljska, Francuska

MODELI DEMOKRACIJE

KLASIFIKACIJA MODELA DEMOKRATIJE 1. Liberalni model 2. Poliarhija kao model demokrac ije 3. Konsocijacija (konsenzualni model) 4. Diskurzivni model 5. Participativni model 6. Kozmopolitski model 7. Multikulturalno građanstvo 8. Mješoviti model (diskurzivno poliarhički

socijalni model demokracije)

1. LIBERALNI MODEL DEMOKRACIJE Organiziran oko vrijednosti slobode i vlasništva

(brani jedinku koja je nositelj vlasništva) Dvije ideje temeljne

posredništvo (posedovanje privatnog vlasništva)

individualizam Tipovi liberalnog modela demokracije

Klasični model (klasični liberalizam)Moderna liberalna demokracija (moderni

liberalizam)neo-liberalni model demokracije

Klasični model (klasični liberalizam) Vezuje se za Lokovo poimanje demokratije John Locke

insistira na posjedničkom individualizmu, suprotstavlja se kolektivističnoj crti

Rodonačelnik je liberalnog modela. Tvorac je trijade liberalizma i sloboda. Insistira na dvije vrijednosti - svojini i životu

Liberalna trijada + predstavnička demokratcja = suština političkog dela demokratije Ovde nema socijalne jednakosti a osobito

ekonomske. Država je shvaćena na minimalistički način

sintagma „Liberalna država kao noćni čuvar“.

Moderna liberalna demokracija Vrijeme nastajanja - početak 20 st., I dalje se naglašava individualni liberalizam

naglašavanje političke participacije oslanjanje na teritorijalnu reprezentaciju isticanje partijske kompeticije jačanje nacionalne države (kroz

nacionalne institucije i ekonomiju)

Neoloberalni model demokracije Vezan za fazu globalizacije;

ugrožava sve navedene principe demokracije Vrši se globalizacija trgovinskih i robnih sistema Tehnološke inovacije i njihova ubrzana difuzija –

jer roba vrlo brzo zastarijeva difuzija – širenje tih proizvoda i inovacija vrlo

brzo Formiranje nadnacionalnih proizvodnih struktura Snažna regionalizacija (politička i ekonomska)

formiraju se novi entiteti = regioni koji prelaze granice postojećih država, ono što ih drži na snazi je snažan ekonomski interes i kapital.

Rastuća egzistencijalna nesigurnost (ekonomski aspekt) Klimatske promjene koje zadiru u sred

naše egzistencije (ekološka kriza)Ekspanzija komunikacionih sistema

= predominacija modela masovne kulture, stvaranje virtuelne stvarnosti, nekritički postavljeni konzumenti informacija koju proizvodi politička

manipulacija

2. POLIARHIJA KAO MODEL DEMOKRACIJE Tvorac Robert Dav Cilj - poboljšati demokraciju Put i instrumenti:

1) Participacija - sudjelovanje građana u politici Cilj - da se više uključe u politički život

2) Kompetencija političkih elita – time se uvodi smjenjivost političkih partija

3) Slobodni i neometani izbori 4) Većinsko odlučivanje 5) Snažno poštovanje izborne volje građana 6) Snažno i demokratsko javno mnijenje 7) Vraćanje osnovnim vrijednostima posredničke

demokracije

3. KONSOCIJACIJA – KONSEZUALNI MODEL DEMOKRACIJE Konsenzualna demokracija = u suštini

demokracija usaglašavanja i demokracija koja koristi pravo veta

Tvorac Aren VajhardDizajniran za multietnička i multikonfesiona

društva i da se političke elite ne takmičeNaglašava proces pregovaranja političkih elita Isključuje većinsko odlučivanjePolitičke elite su opremljene pravom veta

(veto-zabrana) –

4. DISKURZIVNI MODEL DEMOKRACIJE Tvorac Jerneg Habermas

alternativa svemoćnoj državi, ali i liberalnoj demokraciji

Homocilikus (civilni građani) treba da zamijene homo economicusa koji je egoistički nastrojen

Polazi od Hegelove trijade = „Građansko društvo je sfera univerzalnog egoizma, obitelj je sfera partikularnog altruizma – država je sfera univerzalnog altruizma (ljubav prema čovjeku)“

Model se opire ekonomskoj racionalnosti (maximum profita po svaku cijenu) i zalaže se za komunikacionu racionalnost - da komunicira i u njoj pronalazimo ono što je racionalno za nas

Razvijanje javne sfere i javnog dobra

5. PARTICIPATIVNI MODEL DEMOKRACIJE Tvorac Karl Paterman

Najsnažnija kritika neoliberalne demokracije, Direktna participacija građana u sistem političkog

odlučivanja na svim nivoima vlasti Snažan građanski aktivizam Direktno suprotstavljanje liberalnoj, elitističkoj i

korporativnoj formi demokracije Velik udio raznih formi neposredne demokracije

(učešće građana u odlučivanju u sferi rada, vraćanje radničkim i sindikalnim principima), reafirmacija same uprave.

Zahtjev za snažnim civilnim društvom Zahtjev za više socijalne i ekonomske jednakosti Favorizira procese deprofesionalizacije politike

6. KOSMOPOLITSKI MODEL DEMOKRACIJE Tvorac David Held

Nastoji proširiti okvire demokracije kako bi išao u susret globalističkim tokovima preuređenja države i društva.

Nastoji uklopiti integraciju nacionalnog, državnog nivoa u globalni nivo organiziranja

Zagovara dozirano i postepeno utapanje nacionalne države u globalnu zajednicu

7. MULTIKULTURNO GRAĐANSTVO KAO MODEL DEMOKRACIJE Tvorac Vil Kimlika

manjinska prava nastoji inkorporirati u liberalnu teoriju. Ističe 3 grupe manjinskih prava:

pravo na distinktan tretman – pravo na prepoznavanje manjinskog identiteta (etničkog i drugog - spolne, socijalne razlike)

2) pravo na samoupravu 3) pravo na političko predstavljanje na nivou

centralne države – biramo cent. vlast Sva ova prava su u funkciji zaštite manjinske grupe

Brani koncept diferenciranog građanstva nasuprot konceptu univerzalnog građanstva. pojedinac je nosilac političkih prava i sloboda, to je

univerzalni princip, ali nije dovoljan Nužno ga dograditi pozitivnom diskriminacijom

8. MEŠOVITI MODEL DEMOKRACIJE Jedna vrsta elektičkog modela Izmiješani s različitim elementima,

nekritičko mešanje i uticaj kulture.