2006, 12.árg

Fagrit um skotvei›ar og útivist. 1. tbl. 14. árg. 2008Ver› 1.190 kr.

Fagrit um skotveiðar og útivist

Ritst jórn og ábyrgð:

Sigmar B. Hauksson

Ritst jórn fagefn is :

Dr. Arnór Þórir Sigfússon

Fors íðumynd:

Nikulás Sigfússon

Útgáfa , út l i t og prentv inns la :

Sökkólfur ehf.

Hrafnshöfða 13, 270 Mosfellsbær

Sími 824 8070

[email protected]

G e f i ð ú t f y r i r :

Skotveiðifélag Íslands

Holtagerði 32, 200 Kópavogur

Sími 893 4574,

E-mail [email protected]

Heimasíður:

SKOTVÍS:http://www.skotvis.is

SKOTREYN:http://www.skotreyn.org

EfnisyfirlitRitstjóraspjall - Veiðum hóflega, vinnum saman bls. 5

S i G m a r B . H a u k S S o n

Blesgæsin friðuð • 8 a r n ó r Þ ó r i r S i G f ú S S o n

Ólafur Sigurgeirsson • 12H i n S t a k v e ð j a f r á SkotvÍS

Carlsen Minkabani • 15H a u k u r B r y n j ó l f S S o n

Hreindýraveiðileyfi • 21á k i á r m a n n j ó n S S o n

Veiðivélar, gildrur og snörur • 23a ð r a r l e i ð i r t i l v e i ð a

Samstarf Skotvís og Náttúrufræðistofnunar • 28ó l a f u r k . n i e l S e n o G D a v Í ð i n G a S o n

Ég hef aldrei veitt mér til skemmtunar • 34v i ð t a l v i ð e G i l j ó n a S S o n S t a r D a l

Ríkjandi auga • 42S t e n C H r i S t o f f e r S S o n

Of langt gengið... • 47G u ð l a u G u r Þ ó r Þ ó r ð a r S o n

Helvítis hakkið • 52f r á B æ r a r H r e i n D ý r a H a k k - u p p S k r i f t i r

Fullkomin konudagsgjöf • 56v i ð t a l v i ð S æ u n n i m a r i n ó S D ó t t u r

Sauer Individual • 59Í v a r e r l e n D S S o n


Veiðum hóflega, vinnum saman

R júpnaveiðar hófust aftur s.l. haust eftir tveggja ára hlé. Ég

hygg að það hafi verið afar stór stund fyrir marga veiðimenn að fá að ganga til rjúpna eftir tveggja ára veiðibann. Miklar umræður hafa, sem kunnugt er, verið undanfarin þrjú ár um hvort rétt hafi verið að friða rjúpuna. Engin nið-urstaða fékkst í þessa umræðu. Það er nú þannig að í náttúrunni er svo margt sem við ekki skiljum og þrátt fyrir ítar-legar rannsóknir er margt á huldu um þessa vinsælu bráð okkar Íslendinga, rjúpuna. Við lærðum þó eitt og það er að það er algjör nauðsyn að góð sátt sé á milli vísindamanna og veiðimanna. Þá er það, að mínu mati, mjög brýnt að veiðimenn taki þátt í rannsóknum á rjúpu.

S i ð B ó t

Þ egar ljóst var að Um hverfis-ráðherra myndi heimila rjúpna-

veiðar haustið 2005 voru ýmsar hug-myndir um hvernig haga skyldi veið-unum. Þrátt fyrir að mikill vöxtur hefði verið í rjúpnastofninum var hann enn fremur lítill. Hugmyndir voru um að leyfa aðeins rjúpnaveiðar 3 – 4 daga á viku og ekki á sunnudögum. Einnig var hugmynd uppi um að leyfa aðeins veiðar í mjög skamman tíma, t.d. í einn mánuð. Umhverfisráðherra, Sigríður Anna Þórðardóttir, tók af skarið og heimilaði veiðar frá 15. október til 1. desember, eða í 6 vikur. Ráðherra kvaðst treysta íslenskum veiðimönnum til að stilla veiðum sínum í hóf. Markmiðið var að

rjúpnaveiðar yrðu takmarkaðar eins og hægt væri og ekki yrðu veiddar fleiri en 75.000 – 80.000 rjúpur. Bannað var að selja rjúpur og Skotveiðifélag Íslands stóð fyrir mikilli áróðursherferð þar sem veiðimenn voru hvattir til að gæta hófs við veiðarnar. Margir voru vantrúaðir á að þetta tækist. Töldu menn öruggt að veiðin færi upp undir 100.000 fugla. Staðreyndin er hins vegar sú að það er hægt að treysta íslenskum skotveiði-mönnum. Allt bendir nú til þess að rjúpnaveiðin haustið 2005 hafi verið um 75.000 fuglar.

B l e S G æ S i n

Nokkrir félagsmenn SKOTVÍS voru ekki sáttir þegar aðal-

fundur félagsins samþykkti að skora á Umhverfisráðherra að friða blesgæs-ina. Undanfarin 4 ár hefur stjórn SKOTVÍS og aðalfundir fjallað um

bágt ástand blesgæsastofnsins. Í fyrstu voru veiðimenn hvattir til að veiða ekki blesgæs. Ljóst var að hrun er í stofn inum og því ekki forsvaranlegt að veiða úr honum. Skotveiðimenn vilja að þeir dýrastofnar sem þeir veiða úr séu heilbrigðir og sterkir svo að þeir geti borið hóflegar veiðar. Fækkun í bles gæsastofninum stafar ekki af ofveiði heldur af einhverjum breyt-ingum á varpstöðvunum á Grænlandi. Þá er rétt að það komi fram að veið-ar á blesgæs eru ekki heimilaðar á Bretlandseyjum. Það var því ekki for-svaranlegt að leyfa veiðar á blesgæs. Skotveiðifélag Íslands, sem er fjöl-mennustu samtök skotveiðimanna á Íslandi, vilja hafa áhrif á nýtingu villtra dýrastofna. Félagið vill geta haft áhrif á skipulag veiða og stjórnun. Þessar ákvarðanir eiga ekki eingöngu að vera í höndum embættismanna. Til þess að hlustað sé á okkur og við tekin trúanleg verðum við af og til að taka ákvarðanir sem geta verið óvinsælar á þeim tíma en reynast réttar þegar fram í sækir. Þetta á við um blesgæs-ina. Vonandi mun blesgæsastofninn ná sér aftur á strik og þegar hauststofn-inn verður orðinn 30.000 fuglar er sjálfsagt að leyfa veiðar að nýju.

e i n k e n n i l e G a r á k v a r ð a n i r

Undanfarin ár höfum við hvatt veiðimenn til að þyrma bles-

gæsinni, auka ekki veiðar á grágæs en stunda frekar heiðagæsaveiðar. Ungir og efnaminni veiðimenn kvarta veru-

S IGMAR B . HAUKSSONFORMAÐUR

SKOTVE IÐ I FÉLAGS Í S LANDS

lega yfir því að erfitt sé að komast í gæsaveiði. Efnameiri veiðimenn hafi leigt akra og tún hringinn í kringum landið. Við höfum bent þessum veiði-mönnum á að snúa sér að heiðagæsinni inni á hálendinu. Heiðagæsaveiðar á hálendi Íslands er stórkostleg upplif-un og krefjandi veiðar sem tíma tekur að læra. Nú er svo komið að farið er að loka vinsælum veiðilendum inni á hálendinu. Umhverfisstofnun vann ötullega að því að banna fuglaveiðar á nýju friðlandi norðan Hofsjökuls, sem kallast Guðlaugtungur. Þarna má ekki veiða heiðagæs á um 400 km² svæði. Þessi ákvörðun er, að mati Skotveiðifélags Íslands, óskilj-anleg og óásættanleg. Þarna hefur opinber stofnun tekið höndum saman við þröngan hóp hagsmunaaðila og með aðgerðum þessum útilokað 5.000 Íslendinga frá því að stunda fuglaveið-ar á þessu fagra svæði. Skilaboðin eru skýr; þið getið keypt ykkur veiðileyfi af landeigendum.

Við getum ekki sætt okkur við að opinber stofnun, eins og

Um hverfisstofnun, sem á að gæta hagsmuna allra Íslendinga skuli vinna á þennan hátt. Í stutt máli er verið að meina veiðimönnum og þá ekki síst landlausum veiðimönnum að stunda veiðar í þjóðlendu eða landi, sem öll þjóðin á.

S k y n S a m l e G a r á k v a r ð a n i r

Dæmi um það sem vel hefur tek-ist til er skipulag hreindýra-

veiða. Vissulega er staðan sú núna að mun fleiri sækja um leyfi en fá. Ég er ekki hér að fjalla um þann þátt máls-ins, heldur um sjálft skipulag veiðanna. Sem kunnugt er, má ekki nota fjór- eða sexhjól við veiðar. Veiðimaður sem

fellir hreindýr þarf að draga það upp á næsta veg eða

hluta það niður og bera. Flest hreindýr eru felld á Fljótsdalsheiði og heiðunum þar í kring, svæði 1 og 2. Á þessu svæði, eða á Kárahnjúkum, standa yfir mestu framkvæmdir Íslandssögunnar. Þarna er búið að leggja vegi þvers og kruss út um allt. Það er því afar þægi-legt að stunda veiðar á þessu svæði þar sem nánast er hægt að keyra að hjörð-inni. Hvað um það; utanvegaakstur á engan rétt á sér, íslensk náttúra er við-kvæm og einkum náttúran á hálend-inu. Freistingarnar til að aka að felldu dýri eru miklar því oft er um stuttar vegalengdir að ræða.

Stjórn Skotveiðifélags Íslands og Félag hreindýraleiðsögumanna

telja því að hreindýraleiðsögumenn eigi að fá að nota sexhjól til að ná í felld dýr. Erlendar rannsóknir sýna að för eftir sexhjól með fínu dekkja-mynstri skilja eftir nánast enga slóð. Rannsóknir í Kanada og Norður Svíþjóð sýna að það eru minni för eftir sexhjólin en mannsfótinn eða hesta. Það yrði því skynsamleg ákvörðun að Umhverfisráðuneytið heimili hrein-dýraleiðsögumönnum að nota sexhjól til að ná í felld hreindýr.

Þ r Í r u m H v e r f i S r á ð H e r r a r

Umhverfisráðuneytið er það ráðuneyti sem við, skot-

veiðimenn, höfum mest samskipti við. Á þessu kjörtímabili hafa þrír ráðherrar gegnt starfi umhverf-isráðherra. Hafa þessar tíðu breyt-ingar sett nokkurn svip á samskipti okkar við ráðuneytið. Vissulega höfum við ætíð átt gott samstarf við starfs-fólk Umhverfisráðuneytisins. Af og til koma þó upp mál sem ráðherra þarf að taka afstöðu til. Við höfum átt afar ánægjulegt samstarf við Sigríði Önnu Þórðardóttur og vill stjórn Skotveiðifélags Íslands nota tækifærið

og þakka henni fyrir gott samstarf. Þá viljum við bjóða nýjan umhverfisráð-herra, Jónínu Bjartmarz, velkominn til starfa.

a ð l o k u m

E ins og áður hefur komið fram er, að mínu mati, ánægjuleg-

ustu tíðindin þau að veiðimenn stilltu rjúpnaveiðum sínum í hóf s.l. haust. Ég hika ekki við að fullyrða að þessa siðbót megi þakka öflugu starfi SKOTVÍS undanfarin ár. Skotveiðar á Íslandi verða að vera sjálfbærar. Víða erlend-is, t.d. í Bretlandi og víða í Evrópu, eru menn að veiða fugla og önnur dýr sem eru ræktuð og svo sleppt út í nátt-úruna. Við, hér á Íslandi, erum að veiða villt dýr í fagurri náttúru. Veiðar til að afla tekna eru því óhugsandi hér á Íslandi. Til að svara þörfum markaðar-ins ætti að leggja af alla verndartolla og vörugjöld af erlendri villibráð. Ljóst má vera, eftir að búið er að banna sölu á rjúpu, að skortur mun verða á inn-lendri villibráð á hinum almenna mark-aði. Íslenski rjúpnastofninn hefur enn ekki rétt úr kútnum. Hann er enn lít-ill. Við þurfum því að fara varlega nú í haust og veiða hóflega eins og síðast liðið haust. SKOTVÍS hefur átt kost á að taka þátt í gerð rannsóknaráætlunar Náttúrufræðistofnunar á rjúpu. Þessi áætlun er vönduð og ætti á næstu árum að geta svarað nokkrum spurningum um rjúpuna, sem við vitum ekki svör við í dag. Vandaðar rjúpnarannsóknir eru til mikilla hagsbóta fyrir veiðimenn. Þess vegna er brýnt að við, veiðimenn, veitum aðstoð og tökum þátt í rjúpna-rannsóknum. Á forsíðu blaðsins er mynd af fálka á rjúpnaveiðum sem á að minna okkur á það að það eru fleiri sem veiða rjúpu en við mennirnir, okkur ber að taka tillit til veiðifélaga okkar, fálk-ans. Kjörorð okkar er því nú: ,,Vinnum saman, veiðum hóflega.”

Landsfélag um skynsamlega skotveiði

•6

VeiðikorthafarGöngum vel um náttúruna og virðum lög

Enn vantar veiðiskýrslur frá síðasta ári. Vinsamlegast skilið þeim sem fyrst.

Skila þarf veiðiskýrslu þó ekkert hafi verið veitt á árinu og þó ekki sé óskað eftir endurnýjun kortsins.

Hafi ð ávalt meðferðis veiðikort, skotvopnaleyfi og persónuskilríki í veiðiferðum.

Skiljum ekki eftir tóm skothylki á veiðislóð.

Óheimilt er að elta uppi bráð á vélsleðum.

Áríðandi er að skila inn merkjum af merktum fuglum til Náttúrufræði-stofnunar.

Veiðistjórnunarsvið

Akstur er aðeins heimill á vegum og merktum vegaslóðum.

www.ust.is/Veidistjornunwww.ust.is/Veidistjornunwww.hreindyr.iswww.hreindyr.is

Vefsetur Vefsetur VeiðistjórnunarsviðsVeiðistjórnunarsviðs


•8

Í vor var blesgæsin tekin af lista yfir þær fuglategundir sem heimilt er

að veiða hér á landi. Ástæða friðunar-innar er hröð fækkun í stofn inum síð-ustu árin vegna viðkomu brests sem gerir það að verkum að veiðarnar eru ekki lengur sjálfbærar.

Grænlenska blesgæsin sem hér fer um er deilitegund af blesgæs

(Anser albifrons), en hún er ein út breidd-asta gæsin á norðurslóðum og verp ir á heimsskautasvæðum umhverfis norður-skautið frá austurströnd Græn lands um norðurhéruð Kanada, Alaska og Síberíu, að ströndum Hvíta hafsins. Varp stöðvar grænlensku bles gæsar innar eru á vest-urströnd Græn lands en vetrar stöðvar hennar eru á Írlandi og Skot landi. Hún hefur viðkomu hér á landi vor og haust á leið sinni milli vetrar- og varp stöðva og eru aðal við komu staðir hennar Borgar-fjörður, Mýrar og Suðurland, frá Ölfusi austur með Eyja fjöllum. Auk þess sjást

bles gæsir í minna mæli í öðrum lands hlutum.

Í grein í SKOTVÍS 2003 (Arnór Sigfússon 2003) fjallaði ég um

ástand stofnsins og þá var ljóst hvert stefndi. Því miður hefur ástandið ekk-ert batnað og fækkunin haldið áfram. Til að rifja upp þróun stofnsins þá má segja að blesgæsir hafi fyrst verið taldar á nær öllum vetrarstöðvunum á sjötta áratug síðustu aldar og voru þá tald-ar vera milli 17.500 og 23.000 fuglar.

Auk heildar talninga var einnig fylgst ítar legar með hluta vetrarstöðvananna. Veiðar voru þá stundaðar á þeim á Írlandi og Skotlandi auk veiða hér og í Grænlandi. Í lok áttunda áratug-arins sýndu talningar að stofninn hafði minnkað og talningar bentu til að hann væri kominn niður undir 15.000 fugla. Eyðilegging búsvæða á vetrar-stöðvum og veiðar voru taldar helstu or sakir fækkunarinnar og í kjölfarið var brugðist við með því að banna veiðar á grænlenskum blesgæsum á Írlandi og Bretlandi 1982 og 1985 var veiðitím-inn styttur á Grænlandi þannig að ekki mátti stunda bles gæsa veiðar þar fyrr en 15. ágúst til 30. apríl í stað alls ársins áður, sem þýddi í raun að veið-ar á blesgæs þar lögðust að mestu af. Auk þess sem dró verulega úr veiðum eftir 1982-1985, þá voru mörg svæði sem blesgæsin nýtti á vetrum gerð að verndarsvæðum sem tryggði að þeim yrði ekki raskað. Það sama gerð-ist á Grænlandi nokkru seinna, stór hluti varpstöðva blesgæsa var lýstur

ARNÓR ÞÓR IR S IGFÚSSONVERKFRÆÐISTOFU

S IGURÐAR THORODDSEN

Blesgæsin friðuðl j ó S m y n D : j ó H a n n ó l i H i l m a r S S o n

EN

NE

MM

/ S

ÍA /

NM

22

97

3

Sævarhöfða 2 Sími 525 8000 www.ih.is Opið: Mánudaga – föstudaga kl. 9.00 - 18.00 og laugardaga kl. 12.00 - 16.00

Umboðsmennum land allt

Njarðvík421 8808

Akranesi431 1376

Höfn í Hornafirði478 1990

Reyðarfirði474 1453

Akureyri464 7942

NISSAN PATHFINDER

ÆVINTÝRI LÍKASTURÞað hefur líklega aldrei verið hagstæðara að kaupa sér alvöru jeppa. Nissan Pathfinder blandar skemmtilega saman krafti fjallajeppa eins og þeir gerast bestir og lipurð flottustu götubíla. Útkoman hefur slegið eftirminnilega í gegn enda er sama hvaða samanburð þú gerir, Pathfinder hefur vinninginn! Líttu inn og berðu hetjuna augum!


•10

Ramsarsvæði frá 1989. Í kjölfar þessara aðgerða var reynt að koma á alþjóð-legum sáttmála til verndar blesgæs-inni með aðild allra þeirra landa sem hún hefur viðdvöl í. Sáttmálinn sem kenndur var við Wexford á Írlandi var saminn en aldrei undir ritaður af aðild-arríkjunum og gekk því aldrei í gildi (Fox o.fl. 2006, Arnór Sigfússon 2003, Fox. o.fl. 1999).

Í kjölfar þessara aðgerða tók stofn-inn við sér og grænlensku bles-

gæs unum fór að fjölga jafnt og þétt þar til þær náðu hámarki um 35.000 fugla árið 1999. Aldrei var gripið til neinnar friðunar hér og veiðitölur frá 1995 sýna að veiði blesgæsa var 3.000 – 3.500 fuglar og virtist stofninn þola þá veiði og tvöfaldaðist hann á rúmum áratug. En þegar allt virtist vera að þróast á besta veg varð algjör viðsnún-ingur. Stofninum tók allt í einu að hraka á ný og hefur stefnt hratt niður á við síðan hámarkinu var náð og sér ekki fyrir endann á því og ef fer sem horfir er þess ekki langt að bíða að hann nái sama lágmarki og á áttunda áratugnum. Helsta ástæða þessarar fækkunar er minnkandi viðkoma. Í ljós hefur komið við rannsóknir á merkt-um fuglum að æ lægra hlutfall fugla virðist verpa og aldur við fyrsta varp hefur hækkað. Ungahlutfallið í stofn-inum er því svo lágt að fjöldi unga er ekki nægjanlegur til að bæta upp afföll í stofninum (Fox o.fl.2006). Um ástæður þessara breytinga á viðkomu blesgæsanna er ekki vitað með vissu. Varpstöðvar þeirra á Vestur Grænlandi eru víðfeðmar og óaðgengilegar þann-ig að erfitt er um vik við rannsóknir á þeim. Nokkrar tilgátur eru uppi um hugsanlegar ástæður en líkleg astar eru taldar tilgátur er varða loftslagsbreyt-ingar og samkeppni við kanadagæs-

ir (Branta canadensis). Mikil umræða hefur verið und-

anfarið um hugsanleg áhrif loftslags-breytinga og líkön sem gerð hafa verið um gróðurhúsaáhrif spá því flest að áhrif verði meiri á lífríki heim skauta-svæða en annarsstaðar og komi fyrr fram. Þessar breytingar gerast þó oft hægt og erfitt getur verið að fá töl-fræðilega marktæka fylgni. Hugsanlegt er að breytingar á hitastigi í júní á Vestur Grænlandi gæti verið áhrifa-valdur hér en ekki er hægt að fullyrða það með vissu. Líklegri skýring er talin vera landnám og aukning á kanada-gæsum á útbreiðslu svæðum græn lensku blesgæsar innar sem hófst á níunda áratug síðustu aldar. Vísbendingar eru um að þar sem tegundirnar rekast á þá hafi kanadagæsin betur í sam-keppninni og því gæti hún verið að ýta blesgæsunum af bestu varpsvæð-unum og minnka möguleika þeirra til að koma upp ungum (Fox o.fl.2006). Sé þetta raunin er óvíst að nokkuð sé hægt að gera til að bjarga grænlensku blesgæsinni nema hlúa að henni á farleiðinni og á vetrarstöðvunum og vona það besta. Ekki er líklegt að við-snúningur verði á næstunni hvað varð-ar lofts lags breyt ingar og ekki er séð fyrir end ann á áhrifum þeirra. Hvað varðar mögu leika á að hjálpa blesgæs-

inni með því að fækka kanadagæsum á varp stöðvun um þá er það erfiðleik-um bundið. Gæsirnar eru dreifðar um víð feðm og óaðgengileg svæði þannig að vandkvæðum er bundið að kom-ast að þeim til að fækka þeim. Friðun blesgæsarinnar nú er viðleitni okkar til að stuðla að áframhaldandi tilveru hennar. Þó þær veiðar sem stundaðar hafa verið hér séu ekki frumorsök þess að það fækkar í stofninum þá flýta þær fyrir fækkuninni og minnka líkur á að stofninn nái að rétta sig við. Þannig er hlutfall unga seinni ár oft innan við 10% sem þýðir að þeir eru einung-is um eða innan við 2.500 en á sama tíma hefur veiði hér verið milli 3.000 og 3.500 fuglar. Þá eru eftir náttúruleg afföll þannig að sjá má að þetta dæmi gengur ekki upp og ekki er um annað að ræða en að hætta veiðum.

Ástand blesgæsarinnar hefur verið til umræðu innan Skot-

veiði félags Íslands undanfarin ár. Í kjölfar greinar minnar um blesgæs-ir í SKOTVÍS 2003 var ég beðinn um að fjalla um blesgæsir á aðalfundi félagsins vorið 2004. Þá ályktaði aðal-fundur inn að bregðast þyrfti við með verndun blesgæsarinnar og aftur nú

l j ó S m y n D : j ó H a n n ó l i H i l m a r S S o n


•11

í vor á aðalfundi félagsins 2006 var ályktað á sama veg. Í kjölfar þess var umhverfisráðherra sent erindi um að til aðgerða yrði gripið. Þetta erindi SKOTVÍS ásamt sambærilegu erindi frá Fuglaverndarfélagi Íslands leiddi til þess að umhverfisráðherra ákvað í vor að friða blesgæsir. Með þessu sýndi SKOTVÍS ábyrga afstöðu því verndun veiðistofna og skynsamleg nýting ætti alltaf að vera í fyrirrúmi hjá hagsmunasamtökum veiðimanna. SKOTVÍS lagði jafnframt til að veiðar verði heimilaðar aftur ef stofninn nær sér á strik að nýju og færi yfir 30.000 fugla og er slíkt ekki ósanngjörn krafa þar sem sjá mátti að blesgæsum fjölg-aði jafnt og þétt fram til 1999 og virt-ist því þola vel veiðiálagið hér meðan nýliðun var í lagi. Þannig að ef ástand stofnsins breytist verulega til batnaðar og nýliðun eykst á ný þá ætti ekkert að vera því til fyrirstöðu að stunda tak-markaðar veiðar úr honum. Friðunin mun að því er virðist ekki hafa áhrif á marga veiðimenn því skoðun á gagna-grunni Umhverfisstofnunar yfir veiðar bendir til að rúmlega 500 veiðimenn veiði blesgæsir, eða um 5% veiði-korthafa. Flestir þeirra eru að veiða 1–5 blesgæsir á ári en aftur á móti eru sumir að veiða talsvert af þeim og þannig koma að jafnaði yfir helmingur veiddra blesgæsa í hlut um 15% bles-gæsaveiðimanna. Þó friðunin snerti kannski ekki marga veiðimenn mun hún því koma misjafnlega mikið við menn því á sumum veiðijörðum eru blesgæsir uppistaða veiðinnar. En von-andi er slæmt ástand bles gæsa stofnsins

tímabundið og ekki óhugs andi að ein-hvern tíma verði hægt að veiða þær á ný.

Nú í haust mun reyna á hæfi-leika veiðimanna til að greina

bles gæsina frá öðrum gæsum og þar ætti reglan að vera að ef menn eru í vafa þá á ekki að skjóta. Eins og fyrr sagði þá eru aðalviðkomustaðir henn-ar Borgarfjörður, Mýrar og Suðurland, frá Ölfusi austur með Eyjafjöllum og þar þurfa menn að sýna sérstaka varúð. Oftast eru gæsahópar tegundaskiptir og í þeim tilfellum er auðvelt að þekkja blesgæsir frá öðrum á hljóðunum á talsverðu færi. Blesgæsin er hávær á flugi og tilsýndar á flugi þá er blesgæs-in dekkri en grágæs og heiðagæs og þegar þær koma nær má greina svart-ar þverrákir á kvið fullorðnu fuglanna og eru sumir með nær alsvartan kvið-inn auk þess sem fætur og goggur eru gulleitir. Vilji veiðimenn ná færni í að greina blesgæsir þá er upplagt að heimsækja Hvanneyri í Borgarfirði þegar blesgæsirnar eru komnar, en þar hefur verið friðland blesgæsa og hún verið í mikilli nálægð við menn þannig að þær eru mjög gæfar þar. Því er hægt að stoppa bílinn, opna glugga og horfa á gæsirnar og hlusta á þær. Þá lærist mönnum fljótt að þekkja þær auk þess sem það er hin besta skemmtun að horfa á blesgæsirnar í návígi. Þó gæsa-hópar séu oftast einsleitir þá er það alls ekki óalgengt að einhver blöndun verði þannig að tvær eða fleiri teg-undir séu saman hópi. Þá reynir enn meira á greiningahæfnina og verða

veiðimenn að vanda sig, ekki síst á þeim svæðum sem blesgæsa er helst að vænta. Sérstaklega þarf að gæta sín við veiðar á náttstöðum og í fyrstu skímu á morgnana meðan birta er léleg þannig að ekki er gott að greina liti. Rétt er að hvetja veiðimenn til að forðast veiðar í náttstað þar sem blesgæsa er von. Oft blandast tegundir í náttstað þannig að þar aukast líkur á rangri greiningu til muna.

E f menn hafa áhuga á að kynna sér frekar ástand grænlensku

blesgæsarinnar þá er bent á nýlega grein í British Birds (http://www.brit-ishbirds.co.uk/) eftir Anthony D. Fox o.fl. 2006, en þessi samantekt hér byggir m.a. á þeirri grein og einn-ig á Fox 2003 sem finna má á vef Danmarks Miljøundersøgelser (http://www.dmu.dk)

H e i m i l D i rArnór Þ. Sigfússon 2003. Blesgæsir. SKOTVÍS 9(1):

16-19

Fox, A.D., Stroud, D.A., Walsh, A.J., Wilson, H.J., Norriss, D.W. & Francis, I.S. (2006): The rise and fall of the Greenland White-fronted Goose: a case study in international conservation. British Birds 99(5): 242-261.

Fox, A.D. 2003. The Greenland Whitefronted Goose Anser. albifrons flavirostris. The annual cycle of a migratory herbivore on the European continental fringe. Doctor’s dissertation (DSc). National Environmental Research Institute, Denmark. 440 bls.

Fox, A.D, Norriss, D.W., Wilson, H.J., Merne, O.J., Stroud, D.A., Sigfússon. A. & Gladher, C. 1999. Greenland Whitefronted Goose Anser. albifrons flavirostris. Pp. 130 – 142. In: Madsen, J., Cracknell, G & Fox, A.D. (eds.): Goose populations of the Western Palearctic, a review of status and distribution. Wetlands International Publ. No. 48. Wageningen, The Netherlands. National Environmental Research Institute, Denmark. 344. bls.

Veiðistjórnunarsvið

www.ust.is/VeidistjornunUpplýsingavefur Veiðistjórnunarsviðs, skil á veiðiskýrslum ofl .

www.hreindyr.isUpplýsingavefur fyrir hreindýraveiðimenn.

Vefsetur Veiðistjórnunarsviðs

•12


Þ að var mikið áfall fyrir íslenskt útivistarfólk, sérstaklega fyrir

okkur skotveiðimenn, þegar tilkynn-ing barst um ótímabært fráfall Ólafs Sigurgeirssonar, hæstaréttarlögmanns. Störf hans í þágu Skotveiðifélags Íslands bættu réttarstöðu skotveiði-manna til mikilla muna. Ólafur var mikill Íslendingur í hjarta sínu. Frelsi og mannréttindi voru honum ávallt ofarlega í huga í störfum sínum.

Þ egar frumherjarnir, Sverrir Schev ing Thorsteinsson,

Haukur Brynjólfsson, Sólmundur Ein-ars son, Ólafur Karvel Pálsson og fleiri góðir menn voru að vinna að stofnun Skot veiðifélags Íslands, var það eitt mál sem lá þeim þungt á hjarta. Það var réttur landlausra Íslendinga til að nýta og njóta þess lands sem þjóðin átti öll. Upp úr 1940 verða gríðarleg-ir bú ferla flutningar hér á landi; fólk flutti unnvörpum af landsbyggðinni í þéttbýlið, einkum til Reykjavíkur. Veiðimenn, búsettir í þéttbýli, kom-ust fljótlega að því að víða voru þeir ekki velkomnir. Landeigendur töldu sig eiga og ráða yfir landi fjarri allri byggð. Upp úr 1970 fara átök land-eigenda og skotveiðimanna að aukast. Oft kom til harðvítugra skoðanaskipta og átaka. Fyrsta stjórn Skotvís taldi því að það ætti að vera eitt helsta baráttu-mál félagsins að tryggja landlausum Íslendingum réttinn til að njóta og nýta landið, m.a. til að stunda rjúpna-

og gæsaveiðar.

Þ egar Skotveiðifélag Íslands var stofnað, árið 1978, má segja að

réttur landeigenda hafi verið í öndvegi. Þó svo að meirihluti landsmanna byggi í þéttbýli réðu lög og reglur gamla bændasamfélagsins. Almannaréttur var hvað þrengstur hér á landi, alla vega miðað við hin Norðurlöndin. Með kröftugu starfi Skotvís fóru skotveiði-menn í auknum mæli að leita réttar síns þegar þeir lentu í útistöðum við landeigendur. Þetta var erfið barátta því yfirvöld, t.d. lögregla, var yfirleitt á bandi landeigenda. Skotveiðimenn fóru nú hægt og sígandi að vinna góða sigra í réttarsölum; oft töpuðu þeir í héraði en unnu nánast alltaf í hæsta-rétti.

Tímamótasigur fyrir skot veiði-menn var sigur í hinu svo kallaða

Geit landsmáli. Ég held að ekki sé á neinn hallað þó ég segi að enginn einn maður hafi haft meiri áhrif í réttinda-málum landlausra Íslend inga en Ólafur Sigurgeirsson, hæsta réttarlögmaður. Ólafur var sjálfur mikill útivistarmað-ur og góður skot veiði maður. Fljótlega fóru skot veiði menn að leita til Ólafs, lentu þeir í úti stöð um við landeigend-ur eða í öðrum vanda málum.

Við, hjá Skotvís, fórum fljótlega að leita ráða hjá Ólafi eftir að

hann opnaði lögmannsstofu sína. Ólafur var ávallt boðinn og búinn að liðsinna okkur, þrátt fyrir að aldrei fengi hann greitt fyrir þjónustu sína.

Ólafur bar ríka réttlætiskennd í brjósti. Íslendingasögurnar voru hans bók-menntir. Íslensk glíma og aflraunir voru hans íþróttir. Það þurfti engan að undra þegar fjármálaráðherra fól honum, árið 1999, að gæta hagsmuna ráðuneytisins við meðferð þóðlend-umála hjá óbyggðanefnd. Því starfi gegndi Ólafur með glæsibrag.

Þ rátt fyrir að Ólafur ætti við nokkurt heilsuleysi að stríða um

sinn, kom ótímabært fráfall hans okkur öllum á óvart. Í huga okkar flestra var Ólafur ímynd hreysti og karlmennsku.

Að leiðarlokum vill Skotveiðifélag Íslands þakka Ólafi fyrir

óeigingjörn störf í þágu félagsins. Almannaréttur og réttur landlausra Íslendinga þykja nú sjálfsögð mann-réttindi. Þessari hugarfarsbreytingu, sem orðin er, má að miklu leyti þakka elju og áhuga Ólafs Sigurgeirssonar. Íslenskt útivistarfólk stendur í ævar-andi þakkarskuld við hann.

Góður drengur og merkur Íslendingur er fallinn frá, allt of

snemma.

Skotveiðifélag Íslands vottar börnum Ólafs og ættingjum

samúð.

S i G m a r B . H a u k S S o n

f o r m a ð u r S k o t v e i ð i f é l a G S Í S l a n D S

Ólafur Sigurgeirsson1948-2006

HINSTA KV EÐJ A FRÁ SKOTVE IÐ I FÉLAG I Í S LANDS

Eftirtalin fyrirtæki og verslanir eru meðal hinna fjölmörgu sem krefjast Vottunar VISA (Verified by VISA) í viðskiptum við VISA kreditkorthafa á Netinu:

Vottun VISA er þjónusta sem miðar að því að gera viðskipti á Netinu enn öruggari.

Ef þú verslar á Netinu... ...hafðu þá vaðið fyrir neðan þig

Öruggari netviðskipti

British AirwaysNorthwest AirlinesJet Blue AirwaysTUI TravelThomas CookSkype

Easy CarComp USAOffice MaxLast MinutePC WorldWalmart

Wine CellarWorld PayPlay StationNiketownReebokPetco

Fáðu lykilorðið þitt á www.visa.is og nýttu þér Vottun VISA í öruggari viðskiptum á Netinu.


•14

l j ó S m y n D : j ó H a n n ó l i H i l m a r S S o n

Hjólhýsin eru af gerðinni Caravelair, ætluð fyrir fjóra til sex(kojuhús) og eru með: • Sólarsellu• Fortjald (leigist sér)• Fjóra til sex stóla og borð• Gaseldunartæki fyrir 2-3 potta• Gasofn• Ísskáp• Salerni• Rafmagnskapal 220 volt, 12 volta geymi og gaskút

Þetta eru allt mjög vel útbúin hús og eru tilbúin í útileiguna. Smærri hús fyrir fólksbila og stærri fyrir jeppa.

Aftann - bátaleiga

20%afsláttur

til meðlimaSKOTVÍS

Aftann ehf. • Steinhellu 5 • 221 Hafnarfjörður • Sími 554 4589 & 864 4589 • www.aftann.org

v e i ð i m e n n !

Munið að taka frá laugardags-kvöldið 2. desember 2006.

Þá verður haldin sameiginleg uppske-ruhátíð SKOTREYN og SKOTVÍS. Vitaskuld verður villibráð á borðum. Áður en kvölverður hefst verður boðið upp á fordrykk í tilefni 20 ára afmælis SKOTREYN. Eins og geta má nærri verður þetta villibráðarveisla aldarinn-ar. Uppskeruhátíðin verður auglýst nánar síðar, en félagsmenn eru beðn-ir að hafa í huga að til þeirra verður leitað um að leggja til villibráð í veisl-

una. Munið því að taka frá einhverja villibráð fyrir hátíðina 2. desember. Semsagt, - uppskeruhátíð SKOTVÍS

og SKOTREYN laugardaginn 2. des-ember. Nánar auglýst síðar.

Uppskeruhátið– LA U GA R D A GUR 2 . DESEMBER 2006 –

Carl Anton CarlsenC ARLSEN MINKABANI

C a r l S e n m e ð v e i ð i H u n D v i ð r a u ð a v a t n . l j ó S m . a l Þ ý ð u B l a ð i ð .


•16

Á björtum sumardegi árið 1956 stóð maður efst í Brotaflóanum

í Laxá í Mývatnssveit og kastaði spæni í strenginn þar sem áin breiðir úr sér og flóinn hefst. Þar lágu urriðar í torfu og supu mýlirfur. Öðru hverju glaptist þó einn dólgurinn til að hrifsa spón-inn, sem flökti skáhallt um strauminn og þóttist vera síli. Viðbrögðin urðu hörð; urriðinn stökk og strikaði niður í flóann, stöngin varð spenntur bogi og hvinurinn í opnu Michel-hjól-inu smaug í gegn um árniðinn. Hæst lét þó í veiðimanninum sjálfum sem hrópaði upp og hló af einskærri gleði þegar boltaurriðar stukku og reyndu að hrista úr sér spóninn.

Þ essi mynd af veiðimanni í parad-ís er mér fersk í minni þótt liðn-

ir séu áratugir (reyndar hálf öld) og veiðimaðurinn sjálfur fyrir löngu horf-inn sjónum okkar. Aðra eins veiðigleði hef ég ekki oftar séð. Þó átti ég seinna marga veiðidaga við þess á og sá til-sýndar er landskunnir veiðigarpar tóku dagskvótann á sínar dularfullu flugur.

Veiðimaðurinn hamingjusami var Carlsen minkabani. Í fylgd með

honum var undirritaður, 17 ára gamall og þungt haldinn af veiðidellu en þetta sumar var ég í þjálfun hjá meistaran-um að læra til minkabana. Einhverjum árum seinna minnti ég Carlsen á þessa ævintýralegu urriðaveiði en þá hafði hann uppgötvað enn stórkostlegri veiðiskap að hann taldi, sem sé að veiða silung á þurrflugu. Þá aðferð yrði ég að temja mér, sagði hann, vildi ég upplifa raunverulega sport veiði.

a t v i n n u v e i ð i m a ð u r

Carlsen var atvinnu veiði maður sem stund aði hér minka veið ar

árum saman á vegum Land-búnaðar ráðu neyt isins og

seinna veiði stjóra embætt isins. Erindi hans í Mývatns sveit sumarið 1956 var að leita minka og leggja á það mat hvort minkur hefði víða tekið sér bólfestu á þeim slóðum. Okkur til halds og trausts í sveitinni var Finnbogi Stefánsson sem þá var bóndi á Geira stöðum. Niður-staðan var sú að enn væri lítið um mink í Mývatnssveit þó hann væri augljóslega að nema þar land. Við veiddum einung-is eitt hlaupa dýr í þessum leiðangri, en Mý vetningar keyptu minkahund í fram-haldi af þessari athugun og hafa síðan sjálfir varið þennan andagarð heims ins nokkuð vasklega fyrir aðvífandi mink-um.

Carlsen minkabani hét fullu nafni Carl Anton Carlsen. Hann

var danskur, fæddur í Lyngesókn í Danmörku þann tuttugasta janúar árið 1908. Carlsen mun upphaflega hafa komið hingað sem stýrimaður á flutn-ingaskipi í kringum 1930. Hann giftist íslenskri konu og bjuggu þau hjón bæði hér á landi og í Danmörku, þau áttu saman fimm börn en skildu. Carlsen settist endanlega að hér á landi í lok seinna stríðs og átti hér heima til dauða-dags. Hann lést í Reykjavík þann tuttug-asta og fyrsta desember árið 1973.

m e r k i l e G l Í f S r e y n S l a

Carlsen tók reyndar þátt í styrj-öldinni og sigldi m.a. sem

stýrimaður á amerísku skipi í skipalest til Murmansk. Um þá lífsreynslu var hann ekki margorður, sagði aðeins að taugaspennan hefði oft verið gífurleg. Enda ekki undarlegt þó mönnum yrði ekki svefnsamt í slíkri för þegar búast mátti við tundurskeyti í skipið á hverri stundu. Þjóðverjar lögðu gríðarlega áherslu á að stöðva þessa flutninga eins og kunnugt er og sumum skipalest-unum var nánast gjöreytt.

HAUKUR BRYNJÓLFSSON

o k k r i r S m Í ð i S G r i p i r C a r l S e n S Í e i G u H ö f u n D a r . l j ó S m . : S i l j a r ó S H a u k S D ó t t i r .

ljó

Sm

yn

D:

St

ÍGu

r Þ

ór

Ha

ll

SS

on


•17

Þ ess má geta að skipstjórinn Henrik Kurt Carlsen, sem fræg-

ur varð nokkrum árum seinna er hann barðist fyrir björgun skips síns, Flying Enterprise, einn um borð í marga sól-arhringa, var föðurbróðir Calsens minkabana.

f r u m k v ö ð u l l a ð m i n k a v e i ð u m

Seint á fimmta áratug síðustu aldar fór Carlsen að láta til sin

taka við veiðar á villtum mink hér á landi. Minkurinn var þá sem óðast að dreifast um landið er lokið var fyrsta þætti loðdýra ævin týris Landans og búrin stóðu tóm eftir en minkurinn bætist í Fánu landsins.

Carlsen gerðist þá frumkvöðull um minkaveiðar; hann fór víða

um land til veiða og banaði t.d. 408 minkum árið 1950. Í Búnaðarritinu árið 1951 birtist merk grein eftir Carlsen þar sem hann gaf góð ráð og leiðbeindi um aðferðir við að finna mink og veiða. Í greininni útskýrir hann með teikningum hvernig smíða skuli gildrur og koma þeim fyrir. Þar er líka sýnt dæmi um bogalagnir. Í greininni er einnig fjallað um veiðar með hundum og gefin ráð varðandi útbúnað og aðferðir.

Þ að er eng-inn vafi

á að þessi grein hafði mikil og gagn leg áhrif á marga sem voru að velta fyrir sér minka veið um. Það var e.t.v. ekki síst í því fólgið að menn gerðu sér grein fyrir hve þetta dýr er gjör-

ólíkt refn um og því var þörf á öðrum veiði að ferð um en þeim sem beitt hafði verið við veiðar á ref um langan aldur.

Jafnframt því sem Carlsen leið-beindi og stundaði veiðar flutti

hann inn hunda sem heppilegir voru til minkaveiða. Þetta voru smávaxnir hundar og snarir í snúningum svo sem Taxar, Fox terier og fleiri tegundir. Þessi innfluttningur varð upphaf þess að hér urðu til minkahundar sem smám saman dreyfðust um landið eftir því sem veiðimenn fengu sér hunda og lærðu að nota þá. Fyrstu árin var Carlsen sjálfur með 6-10 hunda en fljótlega var hann kominn með stærðar hundabú.

Sennilega hefur Carlsen öðlast reynslu af veiðum með hundum

í Danmörku, ég hugsaði aldrei út í að spyrja hann um það. Hann átti frábær-ar veiðibækur og var m.a. fróður um loðdýraveiðar í N-Ameríku.

Svo mikið er víst að hann kunni vel til verka við minkaveiðar.

Hann var mjög klókur og útsjónasam-ur veiðimaður og hafði til að bera það innsæi sem best dugar við veiðar

H a n D v e r k S m a ð u r

Carlsen var hagur maður og listrænn. Um það vitna ýmsir

smíðisgripir sem eftir hann liggja m.a. nokkrir sem hann gaf undirrituðum. Hann fékkst einkum við að hamra hluti úr kopar. Þar mun hann hafa stuðst við reynslu frá æskuárum en í blaðaviðtali sagði hann einmitt frá því er hann sem lítill drengur fylgdist lotningarfullur með störfum koparsmiða í nágrenni sínu. Þá kunni hann allskyns hnúta og fléttuverk sem hann mun hafa lært er hann var á skútu á unglingsárunum.

E kki er ósennilegt að Carlsen hafi hugsað sér að hafa tekjur af

þessu handverki er veiðiferðum tók að fækka. Það má þó telja fullvíst að fleiri gripi hafi hann gefið en selt. Hann var örlyndur maður og hlutir voru honum ekki fastir í hendi ef honum datt í hug að gleðja einhvern með gjöf.

S k e m m t i l e G u r v e i ð i f é l a G i

Carlsen var gamansamur í besta lagi og gat leiftrað af kímni

þegar honum datt eitthvað sniðugt í hug, sem oft bar við. En hann gat líka verið mein stríðinn og stundum fannst lærisveininum sem gamansemin væri full mikið á sinn kostnað, einkum ef kvenfólk heyrði til. Þá var helst til ráða að hanka hann á íslenskunni til að jafna sakirnar.

H u n D a r o G v e i ð i Í H r ú t a f i r ð i

l j ó S m . H a u k u r B r .

C a r l S e n l j ó S m . S v e i n n e i n a r S S o n .


•18

„Ó Jesús Christ, sjáið þið helvítis maðurinn“, var upphrópun sem varð að máltæki meðal fárra vina, en tilefnið var að með okkur fór til gæsaveiða ágætur maður en alveg óvanur veiðiskap. Carlsen lagði honum lífsreglurnar og lagði sérstaka áherslu á að hann bældi sig niður og bærði ekki á sér fyrr en hann yrði þess var að við lyftum byssunum. En þegar fyrsta flugið kom var viðvaningurinn orðinn svo altekinn af veiðihug að hann gleymdi öllum leiðbeiningunum en spratt upp úr skurðinum þegar gæsirnar voru enn langt utan færis. Þá var það sem þessi frægu ummæli féllu. Ekki lét Carlsen hjá líða að kenna bakstur veiðimannapönnuköku. Þetta voru hnausþykkar kökur og oft blandað í þær smáttsöxuðu steiktu beik oni. Kökunum bar að snúa þannig að þeyta þeim í loft upp og grípa þær aftur með pönnunni. Fullbakaðri var svo kökunni skellt á diskinn, hellt yfir hana vænum skammti af sýrópi og hún borðuð með heitu kakói. Slíkur orku skammtur dugði lengi dags.

Carlsen var stórskemmtileg-ur maður að vera samvistum

við, snöggur upp á lagið og fljótur að átta sig. Seint mun gleym ast spaugilegt atvik er varð eitt

sinn er við vorum á leið vestur yfir Hvítárbrú við Hvítárvelli. Við vorum alveg að verða komnir yfir þegar stórum fólksbíl var ekið inn á brúna á móti okkur og flaut að freklega. Við þekktum reyndar að þar fór bifreið eins af helstu stjórn mála foringjum landsins á þeim tíma. Carlsen lét sér þó hvergi bregða við þennan höfðingsskap og ábyggilega hvarfl aði ekki eitt augnablik að honum að bakka. Hann drap einfaldlega á Land -rovern um, seildist í tímarit, hag ræddi sér í sætinu og fór að lesa. Þá virtist ökumaður ráðherra bílsins verða undra-fljótur að finna bakk gírinn, hann þjösn-aði bílnum til baka út á brúar sporð inn en Carlsen lagði frá sér blaðið, setti í gang og við héld um för okkar áfram.

e r f i ð á r

Þótt Carlsen yrði ekki aldraður maður hafa seinustu árin efa-

laust verið honum erfið. Heilsunni fór nokkuð snemma að hraka. Hann varð giktveikur sem leiddi til þess að hann þoldi illa vosbúð og veiðislark. Veiði ferðum fór því fækkandi með árunum en aðalstarfið varð að sjá um hundabúið sem hann rak þá á vegum

veiðistjóraembættisins. Þar var fjöldi hunda sem ýmist voru seldir veiði-mönnum eða lánaðir til styttri veiði-ferða. Er hér var komið hafði sú breyt-ing orðið á högum hans að hann var fluttur frá Rauðavatni. Þar hafði hann lengi átt heima í útjaðri byggðar innar en nú var hundabúinu valinn stað-ur í einangrun uppi í Leirdal. Þar var hvorki rafmagn né rennandi vatn og daufleg hefur vistin verið og einmana-leg í þeirri leiðinda kvos langt frá öðru fólki. Enda varð þess vart seinustu árin að Carlsen var ekki með öllu líkur því sem áður hafði verið, það var ekki jafn létt yfir honum. Þeirri sögu hafði verið komið á kreik þegar hvað mest bar á Carlsen við minkaveiðarnar - og virt-ist fara með ljóshraða um landið - að hann veiddi lax með dýnamíti. Sagan sagði að menn hefðu fundið umbúð-ir utan af dýnamíti merkatar Carlsen og séð ummerki eftir sprengingar í Brynjudalsá. Hvaða menn það voru sem áttu að hafa séð þennann vett-vang veiðiglæps kom þá aldrei í ljós og fékkst ekki upplýst þrátt fyrir mikla eftirgrennslan. Þarna var sem sagt um dæmigerðan rógburð að ræða, lyga-sögu sem einhverjir ómerk ingar komu á flot. Það sorglega var að Carlsen svekkti sig mjög á þessu máli ekki síst seinustu árin. Það varð þrá hyggja

C a r l S e n l j ó S m . S v e i n n e i n a r S S o n . H ö f u n D u r i n n á S a m t C a r l S e n

l j ó S m . S v e i n n e i n a r S S o n

S t ý r i m a ð u r á S t r Í ð S t Í m u m . l j ó S m . ó Þ e k k t u r .


•19

hans að finna upptök rógsins. Hann gerði þau mistök að reyna að góma sendiboða Leitis-Gróu.

S e S S Í S ö G u n n i

Þ að er vert að minnast merkilegs framlags Carlsens til minkaveiða

hér á landi. Um þetta efni má finna ýmsar heimildir því oft birtust viðtöl við Carlsen í dagblöðunum er hann var sem virkastur, auk þess skrifaði hann sjálfur nokkra pistla sem flestir fjalla um veiðar og hunda. Hann hóf þessar veiðar að eigin frum-kvæði, leiðbeindi öðrum veiðimönnum og flutti inn bæði veiðihunda og gildrur til minkaveiða. Þannig lagði hann grunn að þeim veiðum sem síðan hafa verið stund-aðar kerfisbundið til þess að verjast tjóni af völdum minks og draga úr áhrifum hans á aðra þætti lífríkisins.

Sem unglingur var ég eitt sumar með Carlsen á veiðum. Það var ógleym-

anlegt; lærdómsríkt og stór skemmti legt. Ég naut síðan ráða hans og að stoðar meðan ég stundaði minkaveiðar á eigin spítur og taldi til vináttu við hann alla tíð þótt samfundum fækkaði eftir að ég flutti norður í land. Ég minnist Carlsens minka-bana með þakklæti og virðingu.

Helstu heimildir sem stuðst er við í þessari samantekt, auk eigin minnis punkta, er að finna í Al þýðu blaðinu, Búnaðar ritinu og Morgun blaðinu. Auk þess fékk ég upplýsingar hjá börnum Carlsens, þeim Helga Ottó Carlsen og Sonju Marie Carlsen sem einnig lánaði myndir.af rifflinum.

C a r l a n t o n C a r l S e n l j ó S m . ó Þ e k k t u r

Hjólhýsin eru af gerðinni Caravelair, ætluð fyrir fjóra til sex(kojuhús) og eru með: • Sólarsellu• Fortjald (leigist sér)• Fjóra til sex stóla og borð• Gaseldunartæki fyrir 2-3 potta• Gashitun• Ísskáp• Salerni• Rafmagnskapal 220 volt, 12 volta geymi og gaskút

Þetta eru allt mjög vel útbúin hús og eru tilbúin í útileiguna. Smærri hús fyrir fólksbila og stærri fyrir jeppa.

Hjólhýsaleiga

Samsel ehf • 659 2452 • 426 8692 • www.btnet.is/hjolhysaleigan

20%afsláttur

til meðlimaSKOTVÍS


•21

Ásókn í veiðileyfi á hreindýr hefur aukist ár frá ári og virðist

ekkert lát þar á.(tafla 1) Ástæður þessa eru ekki ljósar en bent hefur verið á alfriðun á rjúpu, aukna velmegun o.s.frv. Undirrituðum finnst hinveg-ar ástæðan liggja í augum uppi. Rétt elduð hreindýrasteik er það mesta lostæti sem hægt er að komast í og ef hægt er að krydda hana með veiðisögu sem lýsir áreynslu, sprungnum dekkj-um, slitnum lærvöðvum veiðimanna og hetjudáð leiðsögumannsins þá er kvöldinu reddað.

Ásóknin er samt misjöfn eftir svæð-um og kyni en hefur verið jafn-

ast út hin síðari ár en mesta umfram eftirspurnin er eftir kúm á svæði 6 en minnst eftir törfum á svæði 2. (tafla

2) Veiðileyfin eru dýrust á svæði 2 og erlendir veiðimenn sækja nær ein-göngu í veiðileyfi á tarfa á því svæði.

Tafla 1.

Ár KvótiFjöldi

umsóknaGildar Ógildar Erl.

2006 909 1990 1922 68 30

2005 800 1676 1543 133 21

2004 800 1162 1135 27 11

v e i ð a r e r l e n D r a r Í k i S B o r G a r a

Um veiðar erlendra ríkisborg-ara gilda ákvæði 1. mgr. 8. gr.

laga nr. 64/1994 um lögheimili vegna veiða á tilteknum svæðum. Að öðru leyti gilda ákvæði 7. mgr. 8. gr. lag-anna um veiðar erlendra ferðamanna. Þar kemur fram að þeir þurfa að afla sér veiðikorta og fullnægja að öðru leyti þeim kröfum sem gerð-ar eru til veiðimanna hér á

Hreindýraveiðileyfi-úthlutunarreglur og ásókn

ÁK I ÁRMANN JÓNSSONFORSTÖÐUMAÐUR

V E IÐ I ST JÓRNUANRSV IÐS UMHVERF ISSTOFNUNAR


•22

landi. Í samræmi við ofangreint er ekki gerð krafa um kennitölur þegar um er að ræða erlenda ferðamenn en veiðistjórnunarsvið úthlutar þeim raðnúmeri sem tekur mið af fæðingar-degi. Ferðaskrifstofum er ekki út hlut-að leyfum til endursölu eins og stund-um hefur verið haldið fram.

Tafla 2.

Svæði og kyn KvótiFjöldi

umsóknaUmfram-eftirspurn

Tarfur 1 og 2 269 395 47%

Tarfur 3 24 75 212%

Tarfur 4 0 0

Tarfur 5 50 143 186%

Tarfur 6 38 96 153%

Tarfur 7 60 164 173%

Tarfur 8 20 52 160%

Tarfur 9 14 30 114%

Kýr 1 og 2 281 563 100%

Kýr 3 20 59 195%

Kýr 4 19 41 116%

Kýr 5 30 132 340%

Kýr 6 11 52 373%

Kýr 7 32 99 201%

Kýr 8 20 44 120%

Kýr 9 21 43 105%

ú t H l u t u n a r k e r f i ð

H vað varðar spurninguna hvort eðlilegt sé við úthlutun hrein-

dýra leyfa að taka tillit til þeirra sem ekki fengu úthlutað leyfum árið áður vill stofn unin taka fram að núver-andi kerfi er einfalt og þar með ódýrt, gegn sætt og allir eru jafnir í upphafi. Punkta kerfi er flókið, ógegnsætt og býr til fleiri vandamál en það leysir. Menn sækja nefni lega ekki um veiði leyfi á hreindýr heldur t.d. um belju á svæði nr. 4 eða tarf á svæði nr. 2 o.s.frv. Það eru 18 breyt ur en ekki ein sem spila inn í. Ásókn in er t.d. fimm-föld í sum svæði en bara hálf-föld í önnur. Ekki er hægt að skylda menn til að veiða belju á svæði nr. 9 ef þeir vilja bara tarf á svæði nr. 2.

Sama kerfi er notað annars staðar í heim in-

um (t.d. Ontar io í Kanada) og vegna ofangreindra röksemda. Þá kannaði stofnunin hversu marg-ir hefðu ekki fengið leyfi sl. 3 ár og niður staðan er sú að það eru aðeins 20 manns af 1.990 umsækjendum sem ekki hafa fengið dýr á þessu tímabili. Stofn unin telur því ekki tímabært að breyta núverandi kerfi að þessu leyti. Hins vegar er kerfið í stöðugri endur-skoðun og leiði reynslan í ljós óhóf-lega mismunun þá telur stofnunin rétt að brugðist sé við því.

Vandamálið í hnotskurn er nefni-lega of mikil ásókn í takmarkaða

auðlind og breytt úthlutunarkerfi mun ekki breyta þeirri staðreynd.

k e n n i t ö l u S ö f n u n

Skv. 2. mgr. 10. gr. reglugerð-ar nr. 486/2003 um stjórn

hrein dýraveiða eru veiðileyfi gefin út á nafn veiðimanns og er það ekki fram seljanlegt. Það er síðan leið-sögu manna skv. 12. gr. sömu reglu-gerðar að fylgjast með að rétt sé að veiðum staðið, þ.á m. að ekki aðrir stundi veiðar en hafa til þess leyfi. Þá fylgjast eftirlitsmenn Umhverfis-stofnunar jafnframt með veiðunum eins og unnt er, sbr. 5. gr. reglu gerðar-innar. Erfitt er því að sjá hvernig frek-ar er unnt að tryggja að veiðar séu ekki stundaðar af mönnum án leyfis.Þrátt fyrir mikla umræðu um ofan-greint og þó nokkra eftir grennsl an af hálfu stofnunarinnar þá hefur lítið komið í ljós sem rennt gæti stoðum undir þessar sögusagnir.

á k i á r m a n n j ó n S S o n

f o r S t ö ð u m a ð u r v e i ð i S t j ó r n u n a r S v i ð S

u m H v e r f i S S t o f n u n a r

SönnfegurðAllir Tikka T3 eru verksmiðjuprófaðir til að skjóta undir 30mm klasa (1MOA) beint úr kassanum. Mjúkur gikkurinn er nákvæmur og stillanlegur frá einu til tveimur kílóum og sérsmíðað hlaup tryggir endingu og keppnisnákvæmni. firátt fyrir gæðin og endinguna er T3 aðeins 2,8 kg. Og nú er það T3 spurningin: Hvaða klasastærð ert þú prófaður fyrir?

Tikka T3 Hunter

Tikka T3 Lite

1. fia› er sama hvar flú lítur á T3 allt er unni› af einstakri fagmennsku. 2. Hlaupkrónan skiptir máli í nákvæmni. 3. Öryggi› er í sérflokki. 4. Bein hle›sla og skiptanleg magasín tryggja hra›ann. Glasfiber gerviefni léttleika og endingu. 5. Gikkurinn er úthugsa›ur. 6. Gripi› gefur einstakan stö›ugleika.

1. 2. 3.

4. 5. 6.

Tikka T3. Toppnákvæmni fram í hlaupenda. Allt sem flú flarft til a› hitta í mark. Allt sem flú gætir óska› flér í einum riffli. Eina sem vartar í flessa mynd ert flú sjálfur.

Fullkomna›u T3 me› Optilock kíkisfestingumfrá Sako. Tikka T3 er til í ‡msum spennandi útgáfum.

Fæst í öllum betri sportvöruverslunumDreifingara›ili:

www.veidiland.is

ww

w.d

esig

n.is


•23

M iðað við þau dýr sem veiða sér til matar er maðurinn ekki lík-

amlega góður veiðimaður. Maðurinn hefur ekki yfir að ráða fimi tígrisdýrs-ins, krafti bjarnarins eða sjón fálkans. En hann býr yfir öðrum eiginleikum sem hann hefur í talsvert ríkara mæli en dýrin. Hér er átt við ímyndunarafl, rökhugsun og hæfileika til að smíða tól og tæki; eða að nýta sér tæknina.

a ð l æ r a a f r e y n S l u n n i

Vitað er að forfeður okkar not-uðu ýmis tæki og tól við veið-

ar 10.000 árum f.k. Í hellaristum sem fund ist hafa í hellum hér í Evrópu og víðar má sjá hvernig veiðarnar voru stund aðar og hvers konar vopn voru notuð. Frum stæð asta veiðiaðferðin var að fæla dýrin og hrekja þau fyrir björg svo að þau hröpuðu og drápust. Á norðlægum slóðum tíðkaðist að hrekja dýrin þar til þau lentu í sjálf heldu t.d. í skógar þykkni eða í snjó sköflum. Til að

reka dýrin voru not aðir hundar. Þess má geta að þessi aðferð var notuð hér á landi við hrein dýra veiðar allt fram að lokum 19. aldar. Dýrin voru svo drep-in með hnífum. Snemma fóru veiði-menn for tíðar innar að setja sig inn í hegðunar mynstur dýranna. Legið var fyrir þeim við náttstað eða við hefð-bundnar farleiðir dýranna.

Þ að sem gjörbreytti veiðiárangri veiði manna fyrri alda var upp-

götv un járnsins og síðar púðursins. Þegar maðurinn lærði að framleiða járn fór hann fljótlega að búa til vopn; hnífa, spjót og örvarodda. Einnig lærði hann að útbúa ýmsar gerðir af gildrum og leggja snörur. Þessar veiðiaðferðir voru ríkjandi hér á jörðinni allt til loka 19. aldar þó svo að farið væri að framleiða skotvopn og selja hér á Norðurlöndum 1482 og talsverð markaðssetning væri á byssum, árið 1520 voru skotvopn ekki notuð til veiða. Talið er að fyrsta dýrið sem skotið hafi verið hér á landi hafi

verið bjarndýr sem skotið var að Hólum árið 1615. Byssur voru dýrar, þungar og nánast útilokað að nota þær við veiðar. Síðar, eða um miðja 19. öld þegar hent-ugar veiðibyssur, þá helst haglabyssur, komu á markað voru þær dýrar og erfitt að ná í púður og högl. Skotveiðar voru því lítið stundaðar hér á landi fyrr en undir lok 19. aldar og við upphaf 20. aldar.

ó t r ú l e G t H u G m y n D a f l u G

Veiðar voru forfeðrunum og -mæðr unum nauðsynlegar. Á

fyrstu áratugum Íslandsbyggðar hefur land búnaður verið helsti þátturinn í lífsafkomu fólksins. Fljótlega fóru þó veiðar að verða þýðingarmeiri. Án veiða á fiski og öðrum villtum dýrum má telja öruggt að byggð hér á Íslandi hefði verið útilokuð. Þannig var það víða, ekki síst hér á norðurslóð.

Veiðivélar, gildrur og snörurS n ö r u ð r j ú p a .


•24

Hugkvæmni veiðimanna fyrri alda var með ólíkindum. Hundar

skiptu miklu máli við veiðarnar. Þeir voru notaðir til þess að fæla dýrin og koma þeim í sjálfheldu þar sem veiði-menn irnir gátu unnið á þeim. Þeir voru einnig notaðir til að leita að dýrum og til að finna særð dýr. Talsvert mál var að aflífa stór dýr eins og elgi, hreindýr og hirti með eggvopnum og spjótum.

Samar notuðu tamin hreindýr á þann hátt að læðast í skjóli þeirra

að hjörðum villtra hreindýra. Fálkar voru notaðir til fuglaveiða. Það var að vísu ekki árangursrík veiðiaðferð og varð því fljótlega að íþrótt eða list sem varð vinsæl á meðal konunga og aðals-manna Evrópu. Talsvert var flutt út af fálkum frá Íslandi, sem kunnugt er. Fálka veiðar eru gríðarlega vinsælar í Arabalöndunum en vinsældir þeirra hafa aukist mikið á síðari árum, einkum

í Austur ríki, Englandi og í Þýskalandi.

Hugmyndauðgi veiðimanna for-tíðar inn ar var með ólíkind um.

Ind jánar í Minnesota lágu í kafi í ánum og önduðu gegnum rör. Þeir syntu svo í kafi undir hópa anda og gæsa og náðu í fuglana með því að grípa í fætur þeirra. Í Kína eru skarfar notaðir til fiskveiða. Veiðarnar ganga þannig fyrir sig að hringur er settur um háls skarfs-ins og lína í aðra löpp hans. Þá er farið út á á eða stöðuvatn með skarfana og þeir látnir kafa og veiða. Þar sem hringur er um háls þeirra geta þeir ekki sporðrennt fiskinum. Þegar skarf-urinn kemur úr kafi tekur veiðimað-urinn fiskinn af honum.

v e i ð i v é l a r

E ins og áður hefur komið fram, byrjuðu menn snemma að nota

ýmis tól og tæki við veiðarnar. Algeng-ustu gildrurnar voru réttir eða rými sem dýrin voru rekin inn í og komust ekki út úr. Einnig tíðkaðist að setja æti

í holur eða hella og þegar dýrið fór inn var fyrir útbúnaður sem virkaði þannig að dyrnar lokuðust eða eitthvað þungt féll ofan á dýrið og særði það eða drap. Refagildrur af þessu tagi tíðkuðust hér á landi áður fyrr. Sömuleiðis stokkar sem fiskur, lax og silungur, synti inn í og komst svo ekki út.

H eimildir eru til um að kerfis-bund nar veiðar voru stund-

aðar í Skandinavíu fyrir 10.000 árum. Í Egilssögu er sagt frá loðskinnum og verslun með þau. Loðskinn voru verðmæt verslunarvara. Ísland var það land í Evrópu sem seinast var numið og byggt. Þegar landið var numið voru til í Noregi og víðar atvinnu-veiði menn. Þekking á veiðum var því töluverð þegar land náms menn irnir komu hingað til lands. Fyrstu áratugi Íslands byggðar lifðu land náms menn-irnir líklegst aðallega á búfjárrækt og í einhverju mæli á akuryrkju. Landið var hins vegar harðbýlt og veður válynd

r j ú p n a S n a r a ú r S t á l Þ r æ ð i .

Ný hönnun

Model 105 CTi• Þrjár skiptanlegar þrengingar• 3“ skothús úr Titanium flugvélastáli (tekur líka 2 3/4“) - léttari byssa• Carbon fiber umgjörð um skothús - nýtískulegt útlit - léttari byssa• Einstakt “Double Down“ undirhleðsla og útskot hylkja• Ný hönnun á gikk• Ný R3 slagdempun, minnkar bakslag um 50% Þrjár ProBore° þrengingar

3“ skothús úr Titanium flugvélastáli CarbonFibre skothúshlíf

“DoubleDown“ undirhleðsla og útskot Model 105 CTi - smáatriðin í lagi

Sérvalinn viður í skepti Læsanleg hörð taska fylgir

Fæst í öllum betri sportvöruverslunumDreifingaraðili: Veiðiland ehf. - www.veidiland.is


•26

miðað við þau lönd sem land náms-menn irnir komu frá; Skandi navíu, Skot landi og Írlandi. Veiðar, þá helst fiskveiðar, fóru að skipta þá æ meira máli.

Síðar urðu aðrar veiðar afar mik-ilvægar. Í því sambandi mætti

nefna veiðar á bjargfugli og sel. Ekki var hægt að beita sumum af þeim veiðiaðferðum sem tíðkuðust í Norður Evrópu. Algengt var að fara í selalátur og rota kópa og í sker og rota fugla; geirfugl, skarf og í eyjum súlu og aðra fugla sem tiltækir voru. Á heiðum uppi voru gerðar réttir sem gæsir í sárum og álftir voru reknar inn í og drepn-ar. Fljótlega voru flekar með mörgum snörum settar við stjóra undir fugla-björgum. Bjargfuglinn settist á flekana og festi sig í snörunni. Þessar veiðar voru stundaðar hér á landi allt fram á miðja 20. öld.

S n ö r u v e i ð a r

Mun erfiðara er að veiða fugla í gildrur en stærri dýr eða fjór-

fætlinga. Nánast er ómögulegt að hæfa fugla á flugi með ör sem skotið er af boga eða með spjóti. Rómverjar veiddu minni fugla í net og er það sums staðar gert enn. Vinsælasta og árangursríkasta veiðiaðferðin var að veiða fugla í snörur. Snörunum var komið fyrir í lágvöxnum trjám eða runnum sem fuglarnir átu eða dvöldust í yfir nóttina. Snaran var gerð úr fléttuðu taglhári af hrossum eða úr örþunnum trjágreinum. Á síðari árum er þó notaður stálþráður. Þessar veið-ar voru mikið stundaðar í norðurhér-uðum Skandinavíu, Síberíu, Kanada og í Alaska. Sænsku Samarnir þóttu afar snjallir snöruveiðimenn. Oftar en ekki stunduðu konur og börn rjúpnaveiðar með snörum, þar sem karlarnir unnu

oft langtímum fjarri heim-

ilinu. Rjúpan var vinsæl verslunar vara og var vel borgað fyrir hana. Sem dæmi um hve umfangsmiklar þess-ar veiðar voru, seldu íbúar frá aðeins einum hreppi í norður Svíþjóð 30.000 rjúp-ur á markað inum í Lyngen í Noregi 1866. Mest var veitt af dalarjúpu en einnig tals-vert af fjallarjúpu. Rjúpna-stofninn sveiflast sem kunn-ugt er og sum árin var lítið að hafa, þrátt fyrir talsverða fyrirhöfn. Aðalveiðitíminn var desember, janúar og febrúar eða yfir háveturinn þegar snjóalög voru mikil og nánast jarðbönn. Veturinn 1907 og 1908 veiddu þrír veiðimenn 3000 rjúp-ur yfir veiði tím ann. Þeir sem stunduðu atvinnu veiðar á rjúpu höfðu yfirleitt 500 – 600 snörur. Það tók allan daginn að vitja snaranna og koma þeim fyrir aftur. Talsverða þekkingu og reynslu þarf til að ná árangri við að veiða rjúpur í snöru. Koma þarf snörum fyrir í runn-um sem líklegast má telja að rjúpan vilji éta af. Þá þarf að koma snörunum þannig fyrir að rjúpan festi hausinn auðveldlega í henni. Festa þarf snör-una tryggilega svo rjúpan komist ekki í burtu með hana. Einnig þarf að koma snörunni þannig fyrir að ekki fenni eða skafi yfir hana. Vitja þarf um snöruna daglega því refurinn er nefnilega dug-legur að „stela“ úr henni. Snöruveiðar eru enn leyfðar í þremur sýslum í norð-ur Svíþjóð. Snöruveiðar í dag stunda menn sér aðeins til gamans og til að viðhalda gömlum hefðum. Dæmi um veiðarnar í dag er að snöruveiðimað-urinn Leif Ögren leggur 130 snörur á um 12 km. leið. Hann er ánægður ef hann fær rjúpur í tíundu hverja snöru eða 10 – 13 rjúpur yfir daginn.

S n ö r u v e i ð a r á Í S l a n D i

L andnámsmennirnir kunnu án efa snöru- og gildruveiðar. Þegar á

fyrstu árum Íslandsbyggðar, hafa menn reynt að snara rjúpur. Landfræðilega og verðurfarslega var varla hægt að stunda snöruveiðar hér á Íslandi eins og á Norðurslóð s.s. í Noregi og Svíþjóð. Gróður var mun minni, minni snjór og sjaldnar jarðbönn. Trjágróður og runnar voru rifnir upp og notaðir til upphitunar. Stöðugt var því gengið á gróðurinn. Veiðimenn reyndu þá aðrar aðferðir. Útbúið var langt prik eða stöng með snöru. Reynt var að nálg-ast rjúpnahópa og smeygja snörunni um háls rjúpunnar. Þessi aðferð gafst þó ekki vel. Betri aðferð var að koma nokkrum snörum fyrir á vað eða tógi, svona 6 – 12 snörur. Tveir menn gengu svo með vaðinn á milli sín og reyndu að komast að rjúpnahópnum. Hópurinn var á milli mannanna og reyndu þeir að smeygja snörunum um hálsa rjúpn-anna. Til þess að þessar veiðar bæru árangur þurfti tvennt til; mikið af rjúpu og mikið frost svo að rjúpan væri spök. Talsverða lagni þurfti við þessar veiðar og voru þær ekki mjög árangursríkar. Hins vegar er veiðieðlið sterkt í mann-

H e f ð B u n D i n r j ú p n a S n a r a .


•27

inum. Menn höfðu gaman af þessum veiðum. Þær voru ekki síður spennandi en aðrar veiðar og svo var ríkjandi hér á landi matarskortur. Rjúpan var því kærkomið nýmeti. Rjúpnasúpa þótti úrvalsmatur; rjúpan var til forna ekki síður vinsæll matur en nú. Rjúpa var snöruð hér á landi með þessum hætti allt fram til ársins 1930 og jafnvel leng-ur. Atvinnuveiðar á rjúpu hófust ekki hér á landi fyrr en skotvopn voru orðin almenn, sem var á fyrstu áratugum 20 aldar.

B j a r G v e i ð a r

Sjófuglar skiptu mun meira máli fyrir forfeður okkar og -mæður

en rjúpan og spörfuglarnir. Spörfuglar voru talsvert veiddir á meginlandi Evrópu. Fuglabjörgin voru gríðarleg matarkista. Fugl og egg héldu bók-staflega lífinu í fólki nokkurra byggða-laga. Ný egg voru kærkomið nýmeti á vorin. Það var ekki fyrr en 1875 að farið var að háfa lunda hér á landi, eða í Vestmannaeyjum. Merkilegar snöruveiðar sem stund aðar hafa verið hér á landi, sennilega frá upphafi Íslandsbyggðar, voru snöru veiðar í fuglabjörgum. Fuglinn var snar aður með svokölluðu snörupriki. Prikið

sjálft var 3 – 4 m. á lengd. Á enda þess var þráður með snöru. Snaran var fléttuð úr taglhári, eða 16 taglhár-um ungs fola, en síðar var notaður nælon þráður. Það þurfti nokkra lagni við að snara fugl-inn og voru þessar veiðar ekki fyrir lofthrædda menn. Oftast var þó haft tóg í þann sem

snaraði fuglinn og héldu nokkrir menn í tógið. Gott þótti að nota krakka eða unglinga til þessara veiða. Þá þurfti talsvert færri menn til að halda í tógið. Þetta var fyrir daga barna verndar-nefnda. Á þessum tíma var lífs baráttan miskunnarlaus, allir urðu að vinna að því að draga björg í bú; einnig börn og unglingar. Þetta var árangursrík veiði-aðferð. Guðbjartur Þorgrímsson sem fæddur var 1882 og bjó á Húsbæ að Látrum, snaraði með þessu móti 900 fugla á Háhaldarflæmi í Látrabjargi yfir nótt.

Sem kunnugt er kemur talsvert af landnámsmönnum frá Skot-

landi. Fugl var snaraður á þennan hátt í eyjunum norður af Skotlandi, m.a. á Harris eyjum sem eru í St. Kilda eyja-klas anum vestan Skotlands. Vera má að landnámsmennirnir hafi lært þessa veiði aðferð í Skotlandi.

v e i ð a r o G m e n n i n G

L ífsbaráttan var lengst af hörð og mestur tími fólksins fór í að afla

sér matar. Mestan hluta veru sinnar hér á jörðinni hefur maðurinn verið veiði-maður. Í sögu mannkynsins er í raun afar stutt síðan hann hóf akuryrkju.

Það er meira að segja talið, af nokkrum mannfræðingum, að á þeim tíma í sög-unni þegar maðurinn lifði nánast alfar-ið á veiðum hafi hann verið hvað ham-ingjusamastur. Þær þúsundir ára sem maðurinn stundaði veiðar sér til lífsvið-urværis hafa haft djúpstæð áhrif á eðli okkar og menningu. Karlarnir fóru út á mörkina til veiða og dvöldust þar marga daga. Konurnar voru heima, héldu eld-inum lifandi og gættu bús og barna. Fræðingar segja að þetta lífsmynstur hafi mótað samskipti kynjanna og ýmsa eðlisþætti karla. Ekki verður farið út í þessa hlið málsins í þessu greinarkorni. Þegar karlarnir voru úti í náttúrunni við veiðar var lítið annað að gera á kvöldin við eldinn en að segja sögur og ævintýri. Grunnurinn að menningu okkar og trúarbrögðum var því á talsverðan hátt lagður af veiðimönnum fortíðarinnar.

D raga fór verulega úr gildru- og snöruveiðum hér í Evrópu

og Ameríku upp úr 1850 eða þegar skotvopn fóru að verða algeng. Gildruveiðar þóttu ekki siðfræðilega rétt lætanlegar þar sem dýrin urðu yfir leitt fyrir miklum sársauka. Af mannúðar sjónarmiðum voru svo flest-ar tegundir gildruveiða bannaðar þegar líða tók á 20. öldina. Nú má segja að gildruveiðar tilheyri nánast sögunni til nema við eyðingu meindýra s.s. minks. Gildruveiðar eru þó áhugaverðar og skemmtilegar. Nauð synlegt er að gera allt sem hægt er til að eyða mink, sem er skelfilegur vágestur í íslenskri nátt-úru. Það er skylda okkar, skotveiði-manna, að taka þátt í baráttunni við eyðingu minksins. Á vorin er kjörið að stunda skotveiðar á mink en gildru-veiðar aðra tíma ársins. Skotvís mun nú í haust efna til samkeppni meðal félagsmanna þar sem takmarkið verður að veiða eins marga minka og unnt er.

S v a r t f u G l S n a r a ð u r m e ð S n ö r u p r i k i Í l á t r a B j a r G i .


•28

R júpan er langvinsælasta veiði-bráð íslenskra skotveiðimanna.

Á hverju hausti ganga þúsundir veiði-manna til rjúpna og sum ár hefur afl-inn verið hátt í 160.000 fuglar. Flestir veiðimenn hafa áhuga að fræðast um rjúpuna og er umhugað um viðgang stofnsins. Ein meginforsendan fyrir skynsamlegri nýtingu rjúpnastofnsins er að árvisst séu til haldgóðar upplýsingar um ástand hans. Hér er átt við þætti líkt og stofnbreytingar, viðkomu og afföll og hvort að stofninum sé að hnigna til lengri tíma litið eða ekki. Sérfræðingar Náttúrufræðistofnunar Íslands vinna við vöktun rjúpnastofnsins í samvinnu við bæði veiðimenn og fuglaáhugamenn. Þau vöktunarverkefni sem hafa verið í gangi eru karratalningar sem fara fram á vorin og síðan eru aldurshlutföll metin í stofninum þrisvar sinnum á ári (á vorin, síðsumars og á veiðitíma). Hægt er að fræðast um árangur vöktunar rjúpunn-ar í skýrslum Náttúru fræðistofnunar sjá

t.d. pdf-skjal á slóðinni http://www.ni.is/efst/Rjupa_fjolrit_

loka.pdf. Ekki síður mikilvægur þáttur í vöktun rjúpnastofnsins er skráning Umhverfisstofnunar á veiði og sókn.

Á Norðurlöndum eru rjúpnaveið-ar vinsælar líkt og hér á landi

og eru Norðurlöndin góð fyrirmynd við vöktun þessarar auðlindar en þar er hlutur áhugamanna við alla úti-vinnu mjög stór. Í júní árið 2005 var birt skýrsla um stofnbreytingar rjúp-unnar og rjúpnarannsóknir á Íslandi eftir prófessor Tomas Willebrand við háskólann í Umeå í norður Svíþjóð. Skýrslan var unnin samkvæmt beiðni Um hverfisráðuneytisins. Tomas hvet-ur þar meðal annars til aukinnar þátt-töku skotveiðimanna við rjúpnataln-ingar, þar sem hlutverk Náttúru fræði-stofn unar væri að þjálfa talningamenn, tryggja gæði gagna, varðveita gögn-in og vinnar úr þeim. Tomas vísar til reynslunnar í Noregi, Svíþjóð og Finn landi þar sem veiðimenn sjá að mestu um þennan þátt vöktunar rjúpn-astofna.

Fulltrúar Náttúrufræðistofnunar og Skotvís hafa hist nokkrum

sinnum til að ræða þessar hugmyndir Tomasar. Samþykkt var það langtíma-markmið að félagar í Skotvís og aðrir áhugamenn sjái um stóran hluta karra-talninga og ungatalninga. Um aðra þætti vöktunarinnar er það að segja að aldurshlutföll á veiðitíma byggja þegar alfarið á gögnum frá veiðimönnum, en aldurshlutföll í varpstofni er erfitt að meta og verður ekki gert nema af sér-þjálfuðum mönnum. Þessi framtíðarsýn SKOTVÍS og Náttúrufræðistofnunar var kynnt á aðalfundi SKOTVÍS í febrúar 2006 og einnig á heimasíðu félagsins. Fjöllum nánar um þessi þrjú verkefni þar sem veiðimenn geta látið að sér kveða, það er karratalningar, ungatalningar og mælingar á aldurs-hlutföllum á veiðitíma.

k a r r a t a l n i n G a r

Þ essar talningar fara fram á vorin (lok apríl og fyrri hluti maí) og

Samstarf Skotvís og Náttúrufræðistofnunar um rjúpnarannsóknir

l j ó S m y n D : D a n Í e l B e r G m a n n


•30

niðurstöður þeirra eru notaðar sem kvarði á stofnstærð og með þeim er hægt að bera saman stofnbreytingar á milli ára. Einnig má nota þessar taln-ingar ásamt öðrum gögnum, svo sem aldurshlutföllum og veiðitölum, til að meta afföll og heildarstofnstærð rjúpu í landinu. Karratalningar fara fram í öllum landshlutum.

Tillögur Tomasar Willebrands gera ráð fyrir því að núverandi

talningareitum verði fækkað og taln-ingar á vegsniðum lagðar af. Einnig að bætt verði við fáum en stórum svæð-um sem víðast um land þar sem talið verði á sniðum sem verða gengin. Kosturinn við sniðtalningarnar er að þær gefa þéttleika rjúpna og að auki hversu mikil óvissa er í talningunum. Einnig er tiltölulega auðvelt að meta gæði gagnanna. Þessi aðferð gefur líka möguleika á að leiðrétta fyrir sýnileika fuglanna á milli ára. Það er til dæmis miklu auðveldara að koma auga á karra í snjólausu heldur en ef einhver snjór hylur jörð, og eins er auðveldara að koma auga á karra á skóglausu svæði en eftir að kjarr eða skógur tekur að vaxa þar upp. Sniðtalningar leiðrétta fyrir þessum mun á milli ára og tímabila.

Ætlunin er að fylgja ábending-um Tomasar en þó þannig að

menn hafi vaðið fyrir neðan sig. Þannig verða karratalningar á hefð bundn um svæðum næstu árin samhliða því sem nýjum svæðum verður bætt við.

Nokkur álitleg svæði hafa þegar verið valin til talninga og

eru þau á Vesturlandi, Vestfjörðum, Norðvesturlandi, Norðausturlandi og Austfjörðum. Miðað er við að á hverju svæði verði á bilinu 30−40 snið en það eru 7−10 dagsverk. Það tæki því hóp

sem samanstæði af 5 talninga-gengjum (1−2 menn í hverju

gengi) um tvo daga að ljúka einu svæði. Hér er gert ráð fyrir að hvert snið sé 3−5 km að lengd og að hvert taln-ingagengi ljúki fjórum sniðum á dag. Tveimur sniðum fyrri hluta dags og tveimur síðdegis, en ekki er talið yfir hádaginn þegar karrar hafa sig lítið í frammi. Nauðsynlegur búnaður taln-ingamanns er sjónauki, fjarlægðarmælir og gps-tæki. Talningamenn fá hnit fyrir upphafs- og endapunkt hvers sniðs.

E kki tókst að hefja þetta verkefni í vor (2006), talningar í sumar

voru með hefðbundnu sniði og engum nýjum svæðum bætt við. Stefnt er að því að hefjast handa á nýjum svæðum næsta vor (2007). Næsta vetur verð-ur leitað að áhugasömum talninga-mönnum og þeir þjálfaðir til verka. Talningarnar eru í sjálfu sér ekki flóknar en það er grundvallaratriði að gagnanna sé aflað á réttan máta!

Skotvís mun skipa í talninga-hópa, koma talningamönnunum

saman og úthluta þeim talningasvæð-um. Í framhaldi af þjálfun er ætlunin að hver hópur telji sitt svæði í apríl eða maí. Gögnunum verður síðan komið í hendur Náttúrufræðistofnunar sem varðveitir þau og vinnur úr þeim. Mikilvægt er að gott samband sé á milli talningamanna og þeirra er ann-ast úrvinnslu og því er stefnt að því að allir talningahópar fái fljótlega í kjölfar talninga skýrslur um árangur á sínu svæði og ábendingar um það sem hugsanlega hefði mátt betur fara. Þessu verði síðan fylgt eftir fyrir þar-næstu talningu og svo koll af kolli.

Vöktun rjúpnastofnsins er lang-tímaverkefni og hér er horft til

áratuga! Í þessu sambandi má minna á að einn talningamaður, Hálfdán Björnsson bóndi á Kvískerjum, hefur talið ár hvert frá 1963 og talningin

í vor var hans 44 talning! Ætlunin er að talningahóparnir muni starfa áfram hver á sínu svæði og að eðlileg nýlið-un í hópunum muni tryggja fram-gang verksins þó svo að einstakir taln-ingamenn hætti störfum er fram líða stundir.

u n G a t a l n i n G a r

Ungatalningarnar gefa upplýs-ingar um viðkomu rjúpunn-

ar. Þessi gögn, ásamt aldurshlutföll-um í varpstofni, má einnig nota til að rannsaka afföll ungfugla, en 10 ára stofnsveifla rjúpunnar ræðst af kerf-isbundnum breytingum á afkomu ung-fuglanna. Hingað til hafa ungataln-ingar nær eingöngu verið í höndum starfsmanna Náttúrufræðistofnunar og farið fram á aðeins einu land-svæði, Norðausturlandi. Félagar í Veiðihundadeild Hundaræktarfélags Íslands hafa þó talið um nokkurt skeið á Suðvesturlandi. Viðkoman skiptir miklu máli um hversu stór veiðistofn-inn er haust hvert og niðurstöður ungatalninganna veita því mikilvæg gögn fyrir veiðiráðgjöf. Af þeim sökum er mikilvægt að fá upplýsingar um við-komuna sem víðast að af landinu og ætlunin er að reyna að fá veiðimenn og aðra áhugamenn til starfa á þessu sviði og þá strax í sumar (2006). Nánar um talningaaðferðina.

Við ungatalningar er ekki reynt að finna fjölda fugla á flatareiningu

líkt og í karratalningum á vorin heldur að fá hlutföll unga á móti fullorðnum fuglum. Talningatíminn eru síðustu 10 dagarnir í júlí og fyrstu 10 dagarn-ir í ágúst. Talningin fer þannig fram að talningamaðurinn gengur um búsvæði rjúpunnar og skráir hjá sér alla þá fugla sem hann sér bæði unga og fullorðna og eins skráir hann hjá sér kyn fullorðnu fuglanna. Auðvelt er að kyngreina full-

•31


veidihornid.isHafnarstræti 5 - Sími 551 6760 • Síðumúli 8 - Sími 568 8410

veidihornid.is

Vertu skynsamur!

Kauptu nýju byssuna þína í Veiðihorninu

Þú dreifir greiðslum og borgar enga vexti

Það er skynsemi.


•32

orðnu fuglana á hljóðum, karrinn flýg-ur upp með rophljóði en kvenfuglinn er með allt annars konar hljóð og mun skrækari, “vænk, vænk, vænk, vænk …”. Í útliti er karrinn áberandi dekkri í sumarbúningi en kvenfuglinn. Á þess-um tíma er ungahópurinn í forsjá móð-urinnar og fjölskyldan flýgur saman í hnapp þegar fuglarnir verða fyrir styggð og þá er hægt að kasta tölu á ungahóp-inn. Einnig er nauðsynlegt að geta þeirra fjölskyldna sem sáust en þar sem ekki náðist að kasta tölu á ungahópinn og eins ef kvenfuglar eru með litla unga sem eru tregir að fljúga og því ekki hægt að telja almennilega. Stundum eru fleiri en einn kvenfugl saman um ungahóp og þá ber að geta þess.

N iðurstöður talninganna ber að senda á Náttúrufræðistofnun

Íslands og stíla á Ólaf K. Nielsen. Heim ilis fang stofnunarinnar er Póst-hólf 5320, 127 Reykjavík. Einnig má senda á netfangið [email protected]. Menn eru hvattir til að fara út á mörkina og telja oftar en einu sinni, en þó ekki að þræða nákvæmlega sömu móana aftur. Niður stöðum fyrir hverja talningu ber að halda aðskildum ásamt með upplýs-inum um stað og stund og hver taldi.

a l D u r S H l u t f ö l l Í a f l a

Aldurshlutföll á veiðitíma gefa aldurs samsetningu stofnsins í

byrjun vetrar. Þessi gögn má m.a. nota til að rannsaka hvernig afföll ungfugla dreifast á annars vegar haust og hins vegar vetur, einnig eru þessar upplýsing-ar þýðingamiklar í tengslum við útreikn-ing á stofnstærð og við veiðiráðgjöf.

Aldurshlutföllin eru fengin með því að greina vængi sem veiðimenn

senda inn til Nátt úru fræðistofnunar ásamt með upplýsingum um veiðistað og nafni veiðimanns.

Þessi gagnasöfnun hefur gengið ágæt-lega og haustið 2005 sendu 125 veiði-menn inn vængi af um 4600 rjúpum til aldursgreiningar. Markmiðið er að safna 500-1000 vængjum frá veiðimönnum úr hverjum landshluta. Til að tryggja að slíkt náist í rjúpnaleysisárum þurfa fleiri veiðimenn að senda inn vængi en verið hefur eða 200-250 manns og því þarf að bæta um 100 mönnum við þann hóp sem nú þegar tekur þátt.

l o k a o r ð

R júpnaveiðar eru ekki sjálfgefnar, svo sæmileg sátt náist í samfé-

laginu um þetta tómstundagaman þarf árlega glögga mynd af ástandi stofnsins. Sér hver veiðimaður getur lagt sitt lóð

á vogarskálina. Fyrir það fyrsta að sýna full an drengskap í skilum á veiðiskýrsl-um til Umhverfisstofnunar. Hins vegar að taka þátt í vöktunarvinnu Nátt úru-fræðistofnunar og SKOTVÍS. Framlag hvers og eins ræðst af áhuga og getu. Í sinni einföldustu mynd klippa menn vængi af veiddum rjúpum og senda Náttúrufræðistofnun til aldurs grein ingar, en þeir sem tilbúnir eru að leggja meira að mörkum taka þátt í vor taln ingum og ungatalningum og svo fram vegis.

ó l a f u r k . n i e l S e n

o k n @ n i . i S

n á t t ú r u f r æ ð i S t o f n u n Í S l a n D S

D a v Í ð i n G a S o n

D a v i D @ v i S t o r . i S

S t j ó r n a r m a ð u r SkotvÍS

ljó

Sm

yn

D:

Da

nÍe

l B

er

Gm

an

n

Námsmenn þurfa að vera útsjónarsamir og lagnir við að gera mikið úr

litlu því fjárhagurinn er oft naumur. Hjá Námsmannaþjónustu Sparisjóð-

sins færðu góða aðstoð við fjármálin sem miðast við þínar þarfir og

fjárhag. Þú færð nánari upplýsingar á www.spar.is eða í næsta

sparisjóði. Við hlökkum til að heyra frá þér.

Gerðu mikið úr litlu!

Poppkorn er ekki bara gott, það er líka fallegt. Ef þú átt nál og tvinna er lítið mál að búa til flotta perlufesti.

Þetta er skartgripur

Fí

to

n/

SÍ

A

Borgartúni 18 | Hraunbæ 119 | Síðumúla 1 | Sími 575 4100 | [email protected] | spv.is


•34

Skotveiðar voru mikilvægur þáttur í lífsbaráttunni þegar Egill man

fyrst eftir sér í Stardal. „Veiðiskapur með byssu? Þetta var, held ég, hluti af lífsbaráttunni, jafnvel uppeldisat-riði,“ segir Egill. „Umhverfið var á þess um árum mikið rjúpnaveiðisvæði og skyttur nær því á hverjum bæ, sér-staklega í Þingvallasveitinni; talið sjálfsagt bjargræði að ganga til rjúpna á hverju hausti. Tryggvi Einarsson í Miðdal í Mosfellssveit og bræður hans, sérstaklega Guðmundur, voru lands-kunnir veiðimenn bæði með byssu og veiðistöng. Einar Halldórs son, bóndi og hreppstjóri á Kára stöðum í Þingvallasveit, var þjóðfræg rjúpna-skytta og refabani. Sem dæmi um rjúpnamergðina sum árin eftir alda-mótin og skotmennsku Einars má nefna að einn daginn kom hann heim

með rúm 300 fugla. Um þessa karla var mikið rætt og

auðvitað dreymdi mann sem krakki að líkjast þeim.

F aðir minn, Jónas Magnússon, var líka dugleg rjúpnaskytta á yngri

árum enda Stardalsland allgott rjúpna-land og eitt haust, líklega 1925, skaut hann nærri 1.000 fugla á rúmlega viku tíma, en þá breytti um veðurfar og fuglinn hvarf allur burt.“

R júpna veið arnar voru atvinnu-vegur víða til sveita á þessum

árum. Egill rifjar upp að vinnumaður Einars á Kárastöðum hafi haft þann starfa að færa húsbónda sínum skot og vistir á hesti á veiðislóð og flyt ja aflann niður að bæ. Sum árin ku Einar hafa haft meira upp úr rjúpnaveiðum en búskapnum. Hótelstjóri einn í Hótel Valhöll á Þingvöllum, Jón Guðmunds-son bóndi að Brúsastöðum, réði sum árin skyttur á haustin sem gerðu ekk-ert annað en að ganga til rjúpna allan daginn og hlaða skot á kvöldin. Þetta var atvinnu mennska víðar t.d.

Ég hef aldrei

drepið mér til

skemmtunarEG I LL JÓNA SSON STARDAL LÆRÐI UN G UR AÐ FARA MEÐ BYSSU . HANN VARÐ ALHL IÐA VE IÐ IMAÐUR OG VE I D D I BÆÐ I MEÐ BYSSU , STÖN G O G Í NET . VE IÐARNAR STUNDAÐI HANN FYRST OG FREMST T I L AÐ A FLA SÉ R OG S ÍN UM MATAR O G SEG IST HANN ALDRE I HAFA DREP IÐ SÉR T I L SKEMMTUNAR .

Egill Jónasson Stardal er fæddur 14. september 1926. Hann ólst upp í Stardal, jörð í jaðri Mosfellsheiðar og Skálafells. Hann stundaði almenn sveitarstörf í uppvextinum og með námi allt fram á fullorðinsár. Að loknu stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík hélt hann til háskólanáms í Englandi og las þar bókmenntir. Þaðan lá leiðin í Kaupmannahafnarháskóla þar sem hann las m.a. sagnfræði og bókmenntir. Hann lauk cand. mag prófi í sagnfræði frá Háskóla Íslands og var síðan um árabil kennari við ýmsa framhaldsskóla, auk þess að skrifa og þýða bækur um sagnfræði, bókina Byssur og skotfimi og fjölda greina um hin ýmsu efni. Egill var formaður og einnig varaformaður Skotfélags Reykjavíkur um árabil og keppti í ýmsum greinum skotfimi.

GUÐNI E INARSSON RÆÐIR V IÐ EG I L J . STARDAL

l j ó S m y n D : raX


•35

í Borgar firði. „Ég kynntist Kristófer bónda Stefánssyni í Kalmanstungu,“ segir Egill. „Þeir voru tveir bræður í Kalmanstungu og stunduðu það að skjóta rjúpur á haustin. Eitt haust-ið var það mikið af fugli að þeir sendu vinnumann með hest og hlaðinn vagn í Borgarnes til að koma rjúpunni nógu snemma í skip svo hún næði til Danmerkur fyrir jólin. Þegar vinnu-maður inn kom aftur heim varð hann að fara beint aftur í Borgarnes, því það var búið að skjóta nær vagnhlass meðan hann var að heiman. Það þótti lítið ef ekki fengust þúsund rjúpur á hverja byssu yfir vertíðina. Þá var rjúpna-veiðitíminn líkt og nú frá miðjum októ-ber en stóð framyfir nýár.“

r j ú p n a S t o f n i n n á e r f i ð a r a u p p D r á t t a r n ú

E gill stundaði sjálfur rjúpnaveiðar árum saman, aðalleg á lendum

ættaróðalsins Stardals. Hann segir að

persónulegt met sitt hafi hann slegið fyrsta vetrardag um miðjan sjöunda áratug 20. aldar þegar hann fékk 102 rjúpur á einum degi. Egill telur tvær samverkandi ástæður ráða mestu um að rjúpnastofninn hefur ekki náð sömu stærð síðustu áratugi og hann náði í sveiflutoppum fram yfir miðja síðustu öld. Fyrst nefnir hann aukið veiðiálag.

„Á þessum árum, þegar voru feikn af fugli, var ekki farið lengra til rjúpna en nam göngufæri frá efstu bæjum,“ segir Egill. „Það var enginn bíll notaður, ekkert farartæki nema fæturnir. Duglegustu menn gengu yfir í Kristjánsdali úr Reykjavík eða Hafnarfirði. Flestir fóru þetta 5-10 km í mesta lagi. Allt land annað var í raun friðað fyrir veiðum og friðland rjúpunnar því megnið af Íslandi. Það þótti fréttnæmt þegar tengdasonurinn á Kárastöðum, sem átti vörubíl, kom austur því þá gátu þeir farið í Ármanns-fell og upp í Skjaldbreið til veiða.

e G i l l j . S t a r D a l o G v e i ð i f é l a G i H a n S , G u ð m u n D u r B j a r n a S o n , k o m n i r a f f j a l l i ú r H r e i n D ý r a v e i ð i á ö X i .


Vélknúin farartæki verða ekki algeng fyrr en eftir stríðið.

Nú er ekki nokkur blettur á Íslandi sem ekki er hægt að fara á til rjúpna ef menn mega og vilja. Þetta mundi ég telja mikla skýringu á minnkandi rjúpnastofni.“

H in ástæðan sem Egill nefnir er að nú er minkurinn kominn um

allt Ísland. „Hann tínir upp hvern ein-asta unga sem hann getur, bæði rjúp-naunga og mófuglsunga. Það er gríð-arlegur munur hvað er miklu minna um mófugl nú en var. Drottinn minn dýri! Ég var í vinnu hjá Brunabótafélagi Íslands 1958 og var sendur í eftirlits-leiðangur austur í Skafta fellssýslur. Þá var minkurinn ekki kominn lengra en að Mýrdalssandi. Þetta var um miðjan ágúst og að koma veiðitími á önd. Það var allt morandi af fugli með sjónum í Meðallandi og allt vestur að Kúðafljóti.

Mýrarnar voru bókstaflega löðrandi af önd, enda voru Skaftfellingar ekk-ert sérstakar skyttur og ekkert að spek-

úlera í því. Það er ekki til fugl þarna nú að heita má. Tveimur árum seinna var ég að vinna hjá Skógræktinni og vorum við sendir nokkrir ungir menn í leið-angur vestur í Ísafjarðardjúp. Það var sama sagan. Allt þar löðrandi í önd og öðrum fugli. Fyrsta minkagrenið var unnið þetta sumar í Djúpinu. Nú er minkurinn um allt, jafnvel í fuglabjörg-um. Hann er algjör plága.“

H elsti óvinur minksins hér á landi er mannskepnan. Egill

segist ekki vera viss um að tófan sé svo mikill óvinur minksins. Hann stundaði grenjaleit og tófuveiðar um 30 ára bil. Aðeins einu sinni fann hann dauðan mink á tófugreni og sá var ekki étinn. Egill segir að tófan éti ekki hvað sem er, t.d. éti hún ekki hrafna nema hún sé beinlínis að drepast úr hungri. Hann efast um að hún vilji leggja minkinn sér til munns.

Í v e i ð i f e r ð i n n i á ö X i v o r u f e l l D 10 H r e i n D ý r o G B r á ð i n r e i D D t i l B y G G ð a á H e S t u m .


•37

f é k k f y r S t u B y S S u n a u m f e r m i n G u

Í ungdæmi Egils var hvergi til mikið af skotvopnum, en þar sem

var stunduð rjúpnaveiði áttu menn þó yfirleitt byssur. Þar sem engin var skotveiðin voru sjaldnast til skotvopn. Þeir sem áttu byssur hlóðu venjulega sín eigin skot. Egill segist hafa gert það sjálfur og vera nýlega búinn að láta frá sér 30 látúnspatrónur í haglabyssu sem hann hlóð aftur og aftur. En hvenær skyldi hann hafa eignast sína fyrstu byssu? „Haraldur Johannessen, faðir Matthíasar ritstjóra (og afi núverandi ríkislögreglustjóra), gaf mér fyrsta riff-ilinn sem ég eignaðist. Ég var þá um fermingu. Ég held að þá hafi engum dottið leyfisveiting í hug. Matthías var tvö eða þrjú sumur í sveit hjá okkur í Stardal og þessi fjölskylda var ágætt vinafólk. Riffillinn var einskota .22 cal. belgískur riffill með opnum sigtum. Miðunarsjónaukar voru þá lítt eða ekki komnir til Íslands. Ég skemmti mér við þennan riffil og skaut með honum rjúpur þangað til honum var stolið frá mér. Það var algengt þá að skjóta rjúp-ur með riffli. Næst fékk ég til afnota einskota Stevens haglabyssu númer 12, sem mér var seinna gefin. Þessa hagla-byssu notaði ég árum saman og ég á hana enn, þótt búið sé að gera hana óvirka.“

E gill færðist í aukana sem veiði-mað ur þegar hann náði full-

orðins aldri og veiddi nánast allt árið. „Ég veiddi alla mína ævi eins og eins og ég gat,“ segir Egill. „Þegar ég gerð-ist fjölskyldumaður fór ég að veiða í matinn fyrir fjölskylduna. Skaut gæs, önd, svartfugl, rjúpu og hrein-dýr. Auk þess var ég refaskytta fyrir Kjalarneshrepp í 30 ár. Ég hélt ég þekkti öll greni þar, en upp á síð kastið er tófan farin að vera á allt öðrum stöðum en hún var og nú er allt fullt

af henni. Fyrir einu eða tveimur árum var drepin tófa af greni niðri í byggð í Mosfelli í Mosfellsdal, rétt hjá veiði-húsinu. Þetta er orðið svo breytt frá því sem var.“

m i n n i S S t æ ð i r v e i ð i f é l a G a r

E gill hefur ekki tölu á öllum þeim sem hann hefur farið með til

skotveiða um æfina, en nokkrir gamlir veiðifélagar eru honum mjög minn-isstæðir. „Auðvitað kynntist maður fjölmörgum veiðimönnum á þessum árum, ekki síst í gegnum Skotfélag Reykjavíkur, sem var endur reist 1950. Sumir þeirra urðu veiði félagar og vinir ævilangt. Þar á meðal voru margir þjóðkunnir og ógleym an legir menn. Við Bjarni R. Jónsson, for stjóri í h.f. Fossberg, vorum oft veiði félagar og prófessor Snorri Hall gríms son læknir og ævifélagi hans dr. Kristinn Stefánsson, einnig prófessor og lækn-ir, fórum einatt saman til veiða. Ein-kennilegt – þegar ég lít til baka sé ég hvað margir veiðifélagar hafa verið læknar eða tengdir þeim fræðum.

Bekkjar bræður og veiðifélagar fram á þennan dag og ævilangt góðvinir tveir eru til að mynda læknarnir Jósef Ólafsson og Bjarki Magnússon. Ekki veit ég hvað því veldur að þeir menn sem helga sig því göfuga starfi að bjarga lífi manna og limum eyða oft frístundum sínum við alls kyns veiði-skap!! Er þetta einhver „reaction“?

F leiri læknar en fyrrgreindir stund -uðu skotveiðar á þessum árum,

t.d. Friðrik Einarsson skurð læknir. Egill segir að lækna kandidatar hafi sagt í gamni að þegar þessir skotglöðu læknar fengu sjúkling utan af landi hafi þeir fyrst yfirheyrt hann um hvort heima hjá honum væri gæs eða rjúpa! Þess vegna hafi læknarnir átt vísar veiðilendur víða um land. Samkvæmt einni sögu, sem háðfuglar úr hópi læknanema sögðu, voru eitt sinn tveir þjóðfrægir læknar að hefja skurð-aðgerð á konu utan af landi og þurfti að skera í skjaldkirtilinn. Þess konar aðgerð var víst oft gerð með deyf-ingu á sjúklingnum vakandi og þótti nauðsynlegt að tala eitthvað við hann á

e G i l l G e k k á S k Í ð u m e ð a Þ r ú G u m t i l r j ú p n a Þ e G a r S n j ó r v a r y f i r .


•38

meðan. Læknirinn bar hárbeittan hníf-inn að hálsi konunnar og spurði um leið meðal annars hvort ekki væri gott rjúpnaland þar sem hún byggi? „Jú, jú, svaraði blessuð konan lafhrædd,“ segir Egill skellihlæjandi. Það fylgdi sög-unni að læknirinn hefði fengið þarna veiðileyfi upp á lífstíð og Egill bætir svo við: „Þessir skurðlæknar voru flestir hinir duglegustu veiðimenn og fuglaskyttur.“

a f l a ð i f æ ð u a ð S v e i t a m a n n a S i ð

E gill lét sér ekki nægja skot-veið ina heldur stundaði hann

líka fiskveiðar, jafnt í fersku vatni og söltu. „Ég var mikið við laxveiðar, lenti í klak- og laxaræktunarnefnd í Stangaveiðifélagi Reykjavíkur með Runólfi Heydal og fleiri ágætis -mönnum. Við veiddum með ádráttar-netum í Elliðaánum á haustin lax í klak og Runólfur var duglegur að fá úthlutað ókeypis óseldum veiðidögum fyrir klaknefndina. Við áttum að skila öllum hrygnum og hængum yfir fimm pund lifandi niður í klakhús félags-ins í Elliðaárdal. Eitt haustið veiddi ég í Grímsá minn stærsta lax. Hann reyndist 25 pund þegar honum var sleppt seint í desember og þá búið að margkreista úr honum öll svil; hefur sennilega verið um og yfir 30 pund nýgenginn. Runólfur þvældi mér meira að segja til þess að fara í lax-veiðileiðsögn yfir útlendingatímabilið í Grímsá til þess að annast varðveislu á klaklaxi sem þessir erlendu veiðimenn gáfu og geymdur var lifandi í kistu allt sumarið. Það var alveg hrútleiðinlegt að hanga yfir og leiðbeina kannski einhverjum endemisklaufum á bökk-um úrvalsveiðistaða fullum af laxi. En reyndar komu þarna líka flinkustu

veiðimenn sem margt mátti læra af.“

Þú hefur smíðað veiðistengur?

„Jú, reyndar hefi ég smíðað veiði stengur í hundrað avís. Meira að segja slangur af sjó veiði stöngum. Ég vann við það hjá Sportvörugerðinni sem Halldór Erlends son setti á fót í Máva hlíðinni og allir sportveiðimenn kann ast við. Á þeim tíma bjuggu Íslend-ingar megnið af veiði tækjum sínum sjálfir.“

Þú hefur verið býsna alhliða veiði maður.

„Ekki veit ég það. Kanski var ég fyrst og fremst bara að afla fæðu að sveitamannasið fyrir mig og mína. Ég þurfti reyndar að komast alla leið til Eldlandsins í Argen tínu til þess að kom ast að því eftir öll þessi veiðiár að ég var ekki mikill veiði-, segjum sportmaður – þegar allt kom til alls.Ég hafði engan áhuga þar á því að ná góðum afla sem enginn vildi nýta. Argen tínu menn éta til kvöld verðar að minnsta kosti þrjá kjötrétti. Súpan þriðji rétturinn í röðinni til uppfyllingar í maga tómið. Fiskur? Nei, takk! Þar telst hann varla

manna matur, oft gefinn hermönnum eða á fátækra hæli!“

H a r ð v Í t u G u r D ý r B Í t u r o G e r f i ð u r v i ð u r e i G n a r

E gill hefur lent í mörgum ævin-týrum í sínum veiðiskap. Hann

var inntur eftir eftirminnilegri veiði-sögu.

„Eftirminnileg veiðisaga? Ég held að viðureign við harðvítugan dýrbít upp í Blikdal þar sem heitir Leynidalur sé með því eftirminnilegra sem ég hef lent í við veiðiskap. Þessi dalur liggur efst í Esjunni fyrir miðjum Blikdalnum og er örmjótt haft yfir að ganga að hinu tröllaukna Kerlingargili og Eilífsdal. Þarna var greni og þegar félagi minn, Ólafur Benónísson, fyrrum bóndi á Háafelli í Skorradal, hafði njósnað allt í kringum það sagði hann við mig: „Héðan held ég að við förum ekki fyrr en við erum búnir að ná þessum dýrum þó að við verðum hér til hausts. Mér telst til að hér sé búið að bíta og drepa um fjörutíu lömb eftir þessum mismunandi ræflum sem liggja allt í kring. Þetta er einhver

e G i l l m e ð G ó ð a n a f l a ú r Þ ó r i S ó S i . v e i ð i S t a ð u r i n n e r n ú k o m i n n á k a f Í Þ ó r i S v a t n .


•39

grimmasti dýrbítur sem ég hef kynnst á ævinni.““

Þ eir félagar lágu á greninu í fimm sól-

arhringa. Leynidalur er þröng kvos og þar slær vindi alltaf fyrir sitt á hvað þannig að refurinn vissi alltaf hvar þeir voru. „Ég hafði farið út fyrir þessa hvilft í einkaerindum sem ég kaus að ljúka ekki við grenið,“ segir Egill. „Þar sem ég er staddur sé ég hvar öll veiðibjallan rýkur af stað neðst í Blikdalnum. Þá vissi ég að djöfsi var að koma heim. Ég hljóp niður gil og læddist þang-að sem ég taldi að leiðir okkar skærust. Ég reis upp fyrir stóran stein og þá var refurinn hinum megin. Um leið og hann varð mín var rauk hann af stað eins og fætur toguðu. Ég skaut á hann, en hitti fyrir aftan. Seinna skotið setti ég eina fimm metra fyrir framan og þá lá hann. Þetta var mórauður steggur og með aðeins styttra skott en refir eru yfirleitt.“ Egill segir að eft-irleikurinn hafi verið auðveldari, þeir náðu læðunni og einum sex yrðlingum á greninu.

u n D i r S t ö ð u r i t u m S k o t v o p n o G S k o t f i m i

E gill er höfundur bókar innar Byssur og skotfimi, sem kom fyrst

út 1969 og var endurútgefin sjö árum síðar. Bókin var svo endurskoðuð og gefin út að nýju árið 2003. Það er óhætt að segja að þessi bók hafi mark-að tímamót þegar hún kom fyrst út og

verið undirstöðurit á íslensku um það sem lýtur að skotvopnum og meðferð þeirra. En hvað kom til að Egill skrif-aði bókina?

„Það sem olli því var að ég átti mág í Englandi sem var mikil skytta, Kenelm Essex Wingfield-Digby, sem var major í her hennar hátignar og fræðimaður. Ég dvaldi hjá systur minni, Ágústu, og honum sumarið 1957. Á þessu heimili var gríðargott safn bóka um herfræði og allt sem þeim viðkemur. Ég spekúleraði mikið í þessu um sumarið. Mér þótti líka ergilegt hvað Íslendingar voru skelfing fáfróðir og

hálfpartinn til athlægis um margt sem viðkom byssum og skotfimi. Þarna hóf ég að viða að mér efni í bók og dundaði við bókarskrifin að gamni mínu í nokkur ár. Ekki hafði ég löngun til að fá mér útgefanda fyrr en Guðjón Ó, sem var gamall kunn ingi og veiðimaður, vildi gefa bókina út.“

k l u k k u t Í m a r á ð G j ö f v e G n a

S a m n i n G a r S k o t v o p n a l a G a

Bókin Byssur og skotfimi seldist upp nánast í

hvelli þegar hún kom út. Endurprentunin seldist líka upp og var bókin illfáanleg þar til hún var endurútgef-in 2003. Eftir að bókin kom fyrst út var vitanlega litið til Egils sem fróðleiksmanns um skot vopn. M.a. átti að leita ráðgjafar hjá honum við samningu frumvarps að skot vopnalögum, en líklega hefðu embættis menn mátt hafa meira samráð við Egil

um þau mál.

„Á tímum Ólafs Jóhannessonar for sætis ráðherra var hringt í mig og spurt hvort ég vildi taka þátt í nefnd til að semja nýjar reglur og lög um skotfimi,“ segir Egill. „Ég sagði að það væri allt í lagi. Svo heyrði ég ekkert meir fyrr en tveimur árum seinna að hringt var í mig. Þá var það lögfræðingur úr dómsmálaráðuneytinu, tengdasonur vinar míns, og spurði hvort ég vildi tala við sig, því að sér hefði verið falið að skrifa nýja löggjöf um byssur. Hann kom heim til mín og bað mig fyrst að

e G i l l k o m i n n a f G æ S a v e i ð u m m e ð v e i ð i H u n D i n u m S u n n u . B á t i n n n o t a ð i e G i l l t i l v e i ð a á S j ó .


•40

sýna sér muninn á því hvað væri riffill og hvað væri haglabyssa og hvað væri tvíhleypa. Ég sýndi honum skotvopnin og hvernig þau áttu að snúa. Þegar hann var búinn að sitja hjá mér í klukkutíma og þiggja kaffi sagðist hann nú vita alveg nóg til að skrifa lögin og þakkaði fyrir sig. Ég varð talsvert hissa á námsgetu mannsins og var eitthvað að velta því fyrir mér hvort það myndi vera gæfusamlegur „sérfræðingur“ t.d. í sjávarútvegsmálum sem kæmi til sjómanns eða gamals skútu karls og bæði hann að segja sér hver væri munur á þorski og ýsu og fræða sig á hvað væri áttæringur, kútter eða togari því hann hefði fengið ríkisstjórnartilskipun um að semja allsherjarlög um alla framkvæmd sjávar útvegsmála! Nú, jæja. Laga-frumvarpið sem þessi hálftíma lærði sér fróði maður ungaði út var ekki vitlausara en mörg önnur frumvörp sem keyrð eru í gegnum Alþingi hvert vor á færiböndum. Þó voru í þeim allmörg hlægilega heimsku leg atriði og eitt eða tvö stjórnarskrárbrot gegn eignarrétti og heimilis frið helgi. Sumir þingmenn viðurkenndu reyndar í einka viðtölum að hafa samþykkt frumvarpið án þess að hafa lesið það. Skal játa að virðing mín fyrir hinu háa Alþingi Íslendinga rýrnaði talsvert um þær mundir.

Þ egar hin gríðarstóra bók um vopn og veiðar kom út og var

kynnt almenningi (Skotveiðar í íslenskri náttúru) var þar herramaður við staddur sem hélt ræðu og sagðist sá hafa einu sinni reynt að drepa rjúpu en ekki tekist það. Seinna var honum falið að semja löggjöf um veiðiskap. Það væri kannski ekki verra að einhverjir fengj-ust við þetta sem vit hefðu á!“

E gill tók þátt í því á sínum tíma að endur-

G ó ð u r f e n G u r Í G æ S a t ú r .


•41

reisa Skotfélag Reykja vík ur og keppti um árabil í ýms-um greinum skotíþrótta. Hann segir að Lárus Saló-mons son lögregluþjónn hafi verið fremstur í flokki við endur reisnina ásamt Er lendi Vilhjálmssyni. „Ég var „sjanghæjaður“ í að vera formað ur í eitt ár en var raunveru lega for maður í mörg ár,“ segir Egill. „Þegar ég sagði af mér for mennsk-unni var ég kosinn vara for-maður en stýrði félaginu raun verulega í mörg ár eftir það og var innsti koppur í búri þangað mér tókst að koma þessu af mér á Axel Sölvason. Ég keppti fyrst og fremst í haglabyssunni og líka í riffil greinum. Ég á einhvers staðar verð launagrip frá Guðmundi frá Miðal sem ég vann til eignar í hagla byssu keppni. Við not-uðum bara veiði byss urnar við æfingar og keppni í skot fimi. Við áttum ekkert betra.“

H e f u r e k k i S a m v i S k u B i t v e G n a v e i ð i m e n n S k u n n a r

E gill segist nú hugsa um veiði-skap líkt og hin gamla kempa og

veiðigarpur, Hjörtur Jónsson forstjóri í Olympíu. Egill segir að síðustu árin hafi hann sagst alveg vera hættur að hugsa um að fara í veiðiskap. Nú vildi hann ekkert drepa lengur heldur horfa á lífið lifa. En er Egill kominn með samviskubit?

„Nei, fjandakornið. Kanski hef ég gert asnastrik, náttúrufjandsamleg asna strik þegar ég var sem unglingur – kjáni og ég vildi ekki rifja upp. En eftir að ég komst til vits og ára hefi ég ekki hið minnsta samviskubit vegna alls þess sem ég hefi aflað

með veiðiskap. Ég hef aldrei drepið beinlínis mér til skemmtunar. Þeir sem það gera eiga að fá sér vinnu í sláturhúsi! Ég hefi veitt til þess að afla mér og mínum matarbirgða. Það var vissulega gaman að fá hrós og þakklæti þegar vel gekk. Það var allt nýtt og étið, nema skarfakjöt. En það gaf ég þeim vinum mínum sem fannst það lostæti! Meindýrum, refum, minkum, veiðibjöllu o.fl. banaði ég eftir getu af illri nauðsyn. Jú, annars, ég skal játa að

grenjavinnsla á vorin var ætíð í mínum huga andstyggileg nauðsyn; að nýta sér foreldraást fallegra dýra til þess að bana þeim. En eins og þú heyrðir af dýrbítnum í Blikdal, þá var ekki gott að gjöra. Lífið er stundum harkalegt. Við hlúum að fallegum lömbum á vorin og förgum þeim á haustin og viljum ekki samkeppni refa á því sviði. Þetta er bara gangur lífsins og allt hefur sinn tilgang.“

e G i l l m e ð e f t i r l æ t i S B y S S u n a , e n S k a t v Í H l e y p u n o . 12 f r á m i D l a n D G u n Í B i r m i n G H a m .

Hlað ehf. · Bíldshöfða 12 · Sími 567 5333www.hlad.is

Mikið úrval afCamo-fatnaði


•42

Skyttur ræða stundum nokkuð sem kallast ríkjandi auga. Margir

vita ekki alveg við hvað er átt eða hvernig vita má hvort augað er ríkjandi. Aðrir vita nokkurn veginn við hvað er átt. Enn aðrir eiga við vandamál að stríða vegna þess að „rangt“ auga er ríkjandi og vilja fá lausn á því.

F lest okkar eru með annað augað ríkjandi á svipaðan hátt og við

erum rétthent eða örvhent. Heilinn notar oft myndina frá því auga sem er ríkjandi auga til að sjá lengra frá sér en frá hinu auganu til að sjá nær sér. Þegar við skjótum sér annað augað um miðun, það augað sem horfir yfir spöngina eða á miðin/krossinn í kík-inum. Þetta er ekkert vandamál og einfalt ef hægra augað er ríkjandi hjá rétthentum og vinstra augað hjá örv-hentum. Ef þessu er ekki svona varið er vandi á höndum.

Vísindalegar rannsóknir hafa verið gerðar á þýðingu hins

ríkjandi auga við skotfimi. Myriam Lagerstedt gerði rannsókn árið 2000 sem loka verk efni við sjóntækjafræði-deildina á Karolinska sjúkrahúsinu. Þar kemur fram að ríkjandi auga staf-ar lífeðlis fræðilega af því að aðeins fjórða hver fruma í sjónstöð heilabark-arins bregst jafn sterkt við boðum frá báðum augum. Hinar þrjár af fjórum taka aðallega við boðum frá öðru auga. Þetta veldur því að annað augað verður fyrir valinu og við sjö til átta ára aldur er hið ríkjandi auga að fullu þroskað. Reynt hefur verið að breyta þessu hjá fólki með mismunandi aðferðum en

það hefur reynst hafa fremur slæm áhrif en góð.

e k k i m a r k t æ k u r m u n u r

M yriam Lagerstedt kannaði eingöngu hittni hjá þjálf-

aðri skyttu yfir mið. Í því ljósi koma niðurstöður hennar ekki sérlega á óvart: „Ekki hefur verið sannað að hið ríkjandi auga sé sá þáttur sem mest hefur áhrif á hittni; enginn marktækur munur var milli augna í niðurstöð-unum.

Allir sem velt hafa þessu máli fyrir sér vita að það er við

haglaskotfimi sem hið ríkjandi auga skiptir máli. Ef skotfimi með hagla-byssur hefði verið með í rannsókn-inni hefðu niðurstöður verið aðrar. Haglabyssan hefur ekki eiginleg mið

og skotfimin er oftast snögg og bygg-ir á viðbragði. Menn hafa ekkert mið sem bera má saman við kornið, kross í kíki, eða rauðpunkt að bera við mark-ið. Í stað greinilegs miðs sjá menn eingöngu óljósa mynd af spönginni og hlaupendanum. Það er skeftið og upp-takan sem sjá um að augað lendi rétt aftan við hlaupið svo að auga, hlaup og mark lenda í sömu línu.

m i S S i r m a r k S

Þ ar sem markið er í um 20-30 metra fjarlægð velur heilinn að

nota upplýsingarnar frá því auga sem er sérhæfðara í að sjá lengra frá sér, hið ríkjandi auga. Ef það auga er ekki sömu megin og skotöxlin mun línan auga-hlaup-mark ekki stemma við skotvinkilinn (sjá mynd 1). Skyttan missir örugglega marks.

Þ ar sem augað er þá 7-8 cm til hliðar við spöngina, missir rétt-

hent skytta marks til vinstri en örvhent til hægri. Sé færið 20 – 30 metrar fer skotið alla vega 2 metra frá bráðinni. En tekur skyttan þá ekki eftir að hún sé að skjóta með röngu auga? Svarið er nei! Við haglaskotfimi á hreyfanleg mörk einblínir skyttan svo á markið og hvernig hlaupið liggur að hún er alls

Ríkjandi auga

m y n D 1 : e f r a n G t a u G a e r r Í k j a n D i , m u n l Í n a n a u G a - H l a u p - m a r k S k e r a r é t t a m i ð u n a r l Í n u S v o a ð S k o t i ð m u n l e n D a t i l H l i ð a r v i ð m a r k i ð . á Þ e i m f æ r u m S e m o f t e r u m a ð r æ ð a á v e i ð u m

G e t u r m u n u r i n n o r ð i ð a l l t a ð t v e i r m e t r a r .

M i ð u n a r l í n a

S t e f n a s k o t s

m y n D 2 : a l G e n G a ð f e r ð t i l a ð l e i ð r é t t a r a n G t r Í k j a n D i a u G a e r f e l a m a r k i ð

f y r i r H i n u r Í k j a n D i a u G a . S v o n a l e y S t i v e i ð i r á ð u n a u t u r i n n Í H a l l a n D i Í S v Í Þ j ó ð

a l f f r i t z S o n m á l i ð . a l f e r ö r f H e t u n e n m e ð i H æ G r a a u G a r Í k j a n D i . S k e r m u r i n n (1 ) e r

u m Þ a ð B i l 30 m i l l i m e t r a B r e i ð u r o G a ð e i n S H æ r r i . H a n n e r f e S t u r m e ð a r m i Í t r é p l ö t u n a

(2 ) o G ú t D r e G i n n m e ð f j a ð u r l á S (3 ) S e m l Í m i S t v i ð S k e f t i ð u t a n v e r t . a r m u r i n n e r S v e i G ð u r ú t

á v i ð S v o a ð S k e r m u r i n n l e n D i r u m Þ a ð B i l 6 S e n t i m e t r a f r á v o p n i ð .

•43


ekki meðvituð um hvort augað er að verki. Því hraðar sem markið fer því meira er við-bragðið í skotinu og því meiri líkur á að ríkjandi augað ráði ferðinni.

a u ð v e l t a ð a t H u G a

Sá sem missir marks, einnig á auðveldu færi, jafnvel þótt allt virðist í lagi, byss-

an í réttri hæð á skotaugnablikinu, ætti að athuga hvort augað sé ríkjandi áður en leit-að er annarra skýringa. Það tekur ekki langan tíma að kanna þetta. Bentu á punkt á nokkurra metra færi með bæði augun opin. Lokaðu aug-unum sitt á hvað með fingurinn kyrran sem fyrr. Fingurinn mun benda rétt þegar annað augað er opið og rangt þegar hitt augað er opið. Það auga sem bendir rétt er þitt ríkjandi auga.

E infaldasta aðferðin til að takast á við þetta vandamál er að hafa aðeins það auga opið sem er yfir spönginni

þegar hleypt er af. Lokið samt ekki hinu auganu fyrr en skotið er. Þegar markið (bráðin) birtist og þú lyftir vopninu eiga bæði augun að vera opin svo að þú getir betur gert þér grein fyrir fjarlægð, stefnu og hraða. Sumir eiga erfitt með að læra þessa aðferð, stundum vegna þess að þeir eiga erfitt með að loka aðeins öðru auganu. Þá eru til aðrar aðferðir. Ef þú notar gleraugu getur þú truflað ríkjandi augað með því að setja glært límband að á glerið ofanvert, næst nefinu. Þetta mun trufla ríkjandi augað svo að hitt augað tekur yfir. Þú gætir verið með sérstök skotgleraugu í þessum tilgangi.

Ókosturinn við límband er sá að það truflar sjón ina einnig þegar ekki er skotið. Á leir dúfu vell inum

virkar þetta þó vel fyrir flesta.

a ð S k i p t a u m ö X l

Auðvitað má reyna að skipta um skotöxl. Jafnvel þó það geti

hljómað erfitt er þetta alls ekki ómögu-legt, ekki einu sinni fyrir fólk sem komið er af léttasta skeiði. Það er alla vega miklu auðveldara en að reyna að breyta því hvort augað sé ríkjandi. Hin sígilda aðferð til að leysa þetta mál er að setja á byssuna svokallað „cross eyed stock“ skefti sem sveigt er til hliðar svo að spöngin lendi framfyrir vinstra auga þegar lyft er að hægri öxl (sjá mynd 4).

Slík skefti eru hins vegar dýr, brothætt, óþægileg og erfitt að fá smíðuð. Betra er að setja „skerm“ á aðra hlið byssunnar sem gerð er úr þunnu blikki eða plasti sem er nokkrir sentimetrar að flatarmáli (mynd 2).

Önnur útgáfa af þessu er að líma nokkurra sentimetra breiðan en mjög þunnan blikkskerm eða þvíumlíkt með-fram hlaupendanum þeim megin sem ríkjandi augað er, eða vinstra megin fyrir rétthenta skyttu með ríkjandi vinstra auga. Ef blikkskermurinn er nógu þunnur truflar hann ekki myndina sem augað skynjar af markinu (bráð-inni) sem er yfir spönginni en felur hlaupendann fyrir hinu auganu.

Enn önnur aðferð er að halda þumal fingri þeirrar handar sem heldur um forskeftið upp þegar skot-

ið er svo hann feli hlaupendann fyrir hinu „ranga“ auga. Þá er einnig hægt að setja á vopnið mið sem aðeins sést með því auga sem er aftan við það. Hér má nota fiberkorn, sem sést greinilega sem

m y n D 3 : l ý S a D i f Í B e r S i k t i G e t u r v e r i ð l a u S n i n á v a n D a m á l i n u m e ð r a n G t r Í k j a n D i a u G a . Þ a r S e m S i G t i ð S é S t a ð e i n S S e m S t e r k t l ý S a n D i , S é H o r f t B e i n t a f t a n á Þ a ð , m u n a u G a ð S e m a f t a n

v i ð S i G t i ð f r e k a r t a k a v ö l D i n v i ð m i ð u n .

m y n D 4 : H i n H e f ð B u n D n a a ð f e r ð v i ð a ð l e y S a v a n n D a n n v i ð H i ð r Í k j a n D i a u G a e r a ð a ð S e t j a

S k e f t i S e m p a S S a r f y r i r t . D . v i n S t r a a u G a e n H æ G r i ö X l . S l Í k S k e f t i e r u H i n S v e G a r a l l t o f D ý r o G B r o t H æ t t t i l a ð v e r a r a u n S æ l a u S n Í D a G . a ð a u k i S l æ r B y S S a n e k k i B e i n t a f t u r o G H æ t t a e r á

m e i ð S l u m á k i n n f y r i r v i k i ð .


lýsandi þegar horft er beint aftan á það en mun daufara frá hlið (mynd 3). E innig er góð leið að komast fyrir

vanda málið að setja á vopnið rauð punktmið án stækkunar og skjóta

með bæði augun opin (mynd 5). Hvað varðar skot á bráð sem kemur hratt eins og við héraveiðar með hund eða rádýra veiðar myndi rauðpunktsmið auka hittni margra veiðimanna einnig þeirra sem ekki eiga við vandamál að stríða varðandi ríkjandi auga.

Þ að eru semsagt margar leiðir færar til að leysa þetta vanda-

mál og það sem hentar einum hentar ekki endilega öðrum eins og gengur. Fyrir þá sem eiga við þetta vandamál að stríða er því mikilvægt að prófa mis-munandi lausnir til að finna hvað best virkar.

S t e n C H r i S t o f f e r S S o n

G r e i n Þ e S S i B i r t i S t Í S v e n S k j a k t ,

t Í m a r i t i S æ n S k a S k o t v e i ð i f é l a G S i n S .

G r e i n i n e r B i r t m e ð G ó ð f ú S l e G u l e y f i

H ö f u n D a r Þ ý ð a n D i : D a v Í ð i n G a S o n .

Sérð þú í myrkri?

Brimrún Hólmaslóð 4 • 101 Reykjavík • Sími 5 250 250 • www.brimrun.is

SteinerNightHunter Fæst í 3 stærðum:8x568x307x50Vatns- og rykþéttir30 ára ábyrgð

Séð með hefðbundnum kíki

Séð með Steiner NightHunter

NightHunter - Bjartasta næturglerið

ClickLock kerfi á hálsól þannig að hún smellur á eða af.

Minnisstilling á fókus.

ErgoFlex augnskálar á XP útgáfunni.

m y n D 5 : p a r a l l a X f r Í t t r a u ð p u n k t S m i ð G e t u r v e r i ð l a u S n i n f y r i r S u m a S e m e i G a e r f i t t m e ð a ð H i t t a m e ð H a G l a B y S S u . S k o t i ð H a f n a r Þ a r S e m p u n k t u r i n n e r , ó H á ð Þ v Í H v o r t a u G a ð e r

r Í k j a n D i , H v e r n i G S k e f t i ð p a S S a r e ð a H v o r t v o p n i ð S é Í k i n n . Þ e t t a H e n t a r e i n k a r v e l v i ð v e i ð i á H l a u p a n e i B r á ð ó H á ð Þ v Í H v o r t e f t i ð l e i k a r S é u v a r ð a n D i r Í k j a n D i a u G a e ð u r e i .


•45

Gömlu kortin víkjaG PS KORT Í STÖÐUGR I ÞRÓUN

Nú er komin út þriðja útgáfa GPS Íslandskorta fyrir Garmin

GPS tækin og eru kortin orðin veru-lega áhugaverð að því leyti að komin eru um 40.000 örnefni um allt land, gatnakerfi allra helstu bæja og þorpa eru komin inn auk ýmissa annarra skemmtilegra nýjunga.

Í síðasta blaði sögðum við frá Garmin GPSMap60 tækj-

unum sem innihéldu fyrstu útgáfu Íslandskorta en nú ári síðar hefur tækninni fleygt áfram og fengu blaða-menn SKOTVÍS í hendurnar nýtt tæki sem heitir Gamin Nüvi með þriðju útgáfu Íslandskorta sem hafa það fram yfir þau eldri að komn-ar eru fleiri götur í allflest-um þéttbýlum landsins og stór hluti þeirra er leiðsöguhæfur, þ.e.a.s. að hægt er að slá inn heimilis-fang og tækið getur þá leitt notandann heim að dyrum og getur hann þá valið hvort hann v i l l fá stystu eða fljótförnustu leiðina. Á svæðinu frá og með Kjalarnesi og vest-ur um Straumsvík eru mjög nákvæm götukort sem unnin eru úr gagnasöfn-um Samsýn ehf./Hnit hf. og LUKR. Á kortinu eru allar götur og því sem næst öll heimilisföng sem finnast á svæðinu og eru ný hverfi þar með talin.

Í nýjum GPS tækjum frá Garmin er hægt að fá ábendingar um áhuga-

verða staði, bensínstöðvar í nágrenn-inu, veitingastaði, jafnvel flokkaða eftir matarhefð, banka, skóla, tjald-svæði, bókasafn, læknisþjónustu og

verslanir. Nýja Íslandskortið styður þennan möguleika tækjanna ljómandi vel þar sem það inniheldur um 4.000 þjónustuaðila og hægt er að fá ágætis ábendingar og áætla til dæmis á skyn-saman hátt hvort eldsneytið dugi á næstu bensínstöð, komin er skálaskrá, allar helstu sundlaugar auk þess sem áður var talið. Nüvi tækið er ansi skemmtilegt þegar kemur að notkunar-mögu- leikum þar sem

einstaklega auðvelt er að nota tækið, það er með snertiskjá þar sem hægt er að velja á fljótlegan og öruggan hátt það sem leitað er eftir, svo talar það hátt og skýrt við bílstjórann og leið-beinir honum rétta leið.

Bætt hefur verið við örnefnin í kortagrunninum og telur hann

nú um 40.000 örnefni um land allt. Örnefnin hafa verið flokkuð betur og hluti þeirra verið flutt af punktum og látin fylgja viðkomandi línu, hlut eða fleti þar sem við á, sem gerir kortið mun læsilegra og greinilegra.

Hæðarlíkani hefur verið bætt við kortið þannig að nú er hægt að

sjá hæðarskyggingu og í tölvuforritinu MapSource, sem fylgir með, er hægt að sjá hæðarþverskurð af viðkomandi leið. Á kortunum er að finna alla vegi í dreifbýli ásamt 20 metra hæðarlínum, ám, vötnum, jöklum og fjallaslóðum.

En aftur að Nüvi tækinu sjálfu, fyrir utan að geta nýtt alla

möguleika Íslandskortsins þá er að sjálfsögðu hægt að hlaða inn í það

erlendum kortum ef fyrirhugað er að fara að ferðast á erlendri grundu, hvort sem um er að ræða Evrópu eða Norður Ameríku. Þá koma kortin ýmist á tölvudiski sem hlaðið er inn á tækið um USB snúru, eða kortin koma á minniskort sem einfald-lega er stungið í tækið. Tækin koma þó í tveimur útgáfum en munurinn er í grunninn sá að í dýrara tækinu, Nüvi 360, þá er Evrópugrunnurinn í tækinu frá

verksmiðju.

Nüvi tækin eru ein fullkomn-ustu GPS vegaleiðsögutækin á

markaðinum. Tækin henta vel í bílinn, á göngu, eða við notkun almennings-samgangna. Um leið og tækin veita allar þær upplýsingar sem kortagrunn-urinn býður upp á þá eru þau afþrey-ingatæki sem halda utan um tónlist, hljóðbækur og myndir fyrir notandann. Þau passa vel í vasa og einnig fylgja þeim festingar í bílinn. Á tækjunum er nýr GPS móttakari, SirfStarIII, sem er sérlega næmur og virkar m.a. betur milli hárra bygginga en eldri móttakarar hafa gert. Tækin


•46

eru einnig með innbyggðan leiðrétt-ingabúnað, WAAS/EGNOS, sem ekki er þó ennþá í boði á Íslandi, en nýt-ist þó víða fyrir þá sem áætla að nýta tækið á erlendri grundu. Eins og áður kom fram heldur tækið utan um tón-list, er með innbyggðum MP3 spilara, þannig að hægt er að hlaða inn tónlist og hljóðbókum af tölvu og tækið sér svo um að bjóða notandanum efnið með einföldu valmyndakerfi, hljóm-ur tækisins er alveg ágætur miðað við stærð hátalaranna en hægt er að stinga heyrnatólum í samband við tækið og nýta það á svipaðan hátt og iPod. Eins með ljósmyndir, þá er þeim einfaldlega hlaðið inn af tölvu og er þá notandinn kominn með sitt persónulega myndaalbúm í vas-ann, einnig er hægt að taka SD kort úr myndavél og skoða í Nüvi. Tækið hefur 700MB innra minni fyrir kort, tónlist eða annað efni en hægt er að stækka minnið um allt að 4GB með SD korti, þannig að töluvert efni er hægt að hafa meðferðis í þessu litla tæki.

Af öðrum möguleikum má nefna að hægt er að kaupa Oxford

orðabók á SD korti sem inniheld-ur 17000 orð og 20.000 setningar á 9 tungumálum, alger snilld þegar sest er til borðs á frönskum veitingastað og spurningar vakna um hvernig panta skal það sem hugurinn girnist, þá er einfaldlega hægt að velja setningarnar í tækinu og láta tækið bera þetta rétt fram og allir tungumálaörðugleik-ar eru úr sögunni. Gengisreiknir inniheldur gengistöflur yfir flesta, ef ekki alla gjaldmiðla og er einfaldur í notkun, gengið er uppfært handvirkt sé þess þörf. Hefðbundin reiknivél er í tækinu, einnig heimsklukka með öllum tímabeltum og korti sem

sýnir hvar bjartast er á jörð-inni á hverjum tíma. Breytir

til að umreikna rúmmál, flatarmál, hraða, þyngd og fjarlægð. NASA hefði kannski þurft að hafa svona þegar þeir rugluðu saman sentimetrum og tomm-um og týndu fyrir bragðið geimfarinu sem átti að lenda á Mars um árið. Rúsínan í pylsuendanum er svo blát-annarbúnaður sem gerir notandanum kleift að nota tækið sem handfrjálsan búnað við þá farsíma sem einnig hafa blátönn.

Nü v i tækið er mjög

sniðugt tæki fyrir þá sem hafa ekki mikla GPS kunnáttu fyrir þar sem það er einstaklega einfalt í notkun. Sú tíð GPS tækja þar sem setja þurfti inn punkta með hnitum er liðin fyrir hinn almenna notanda. Nú er hægt að horfa á sig á korti og staðsetja sig út frá því, í sjálfu sér er engrar leiðsöguþekk-ingar þörf lengur ef halda þarf af stað

á ókunnar slóðir, einungis segja tæk-inu hvert á að fara og hlýða svo skip-unum þess. Eflaust eru margir þeir sem eru vanir GPS tækjum sem vilja tæki með meiri og víðari möguleika en Nüvi tækið býður upp á og velja sér því aðrar gerðir Garmin tækja, þ.e. Garmin er ennþá eina tækið sem hefur þetta frábæra íslandskort, en Nüvi hentar mjög vel til aksturs á vegum úti og fyrir hinn almenna ferðalang. Fyrir okkur veiðimenn getur tækið nýst ljómandi vel þar sem hægt er að stilla

það á utanveganotkun og velur það þá beinar leiðir í stað þess að fylgja vegum. Okkar mat er það að þeir sem fara á veiðar ættu að sjálfsögðu að vera með staðsetningartæki með íslandskorti, bæði öryggisins vegna auk þess sem gaman er og fróðlegt að sjá örnefni umhverfisins. Tækið ætti að henta fullkomlega fyrir þá sem vilja einfalt og fullkomið tæki, sem tekur mið af fljótlegum skipunum og skýrum álestri.

E ins og áður segir fást Nüvi tækin í tveimur útfærslum:

• Nüvi 310 sem kemur með íslands korti, festingu í glugga og á mælaborð, USB snúru og rafmagnssnúru í bíl inn stungu, leðurhulstri og hand bók um, kostar kr. 49.900,-

• Nüvi 360 kemur með Íslands- og Evrópu korti, öllum fylgihlutum sem fylgja 310 tækinu auk 220V hleðslu tækis, kostar kr. 79.900,-

• Íslandskortið kostar eitt og sér kr. 16.900,-. Það gengur í flest nýrri Garm in tæki og kemur með leyfi fyrir 2 tæki.

Allar nánari upplýsingar má finna á www.rs.is

•47


Of langt gengið að banna allar veiðar á þjóðlendum

og ríkisjörðumSP J ALLAÐ V IÐ V E IÐ IMANNINN GUÐLAUG ÞÓR ÞÓRÐARSON,

ALÞ IN G ISMAN N OG FORMANN UMHVERF ISNEFNDAR

Þ egar fjallað er um veiðar á villt-um dýrum og skotvopn gætir oft

þekkingar- og áhugaleysis á málefninu meðal þingmanna. Afar fáir þing menn stunda skotveiðar og hafa þekkingu á skotvopnum, þeir eru líklegast telj-andi á fingrum annarrar handar. Sú þingnefnd sem fjallar um málefni er snerta skotveiðimenn, öðru fremur, er Umhverfisnefnd. Formaður Um hverfis-nefndar Alþingis er Guðlaugur Þór

Þórðar son. Guðlaugur er ekki bara alþingis maður heldur einnig skotveiði-maður og félagsmaður í SKOTVÍS.

Geta einstaklingar leitað til Um hverfis nefndar um úrlausn

sinna mála?

Umhverfis nefndin hefur að meg in- hlut verki að fjalla um þingmál, þ.e. frum vörp osfrv. En þingmenn geta

tek ið einstaka mál upp innan nefnd ar -innar og því er nærtakast að hafa beint sam band við þingmenn ef um ein staka mál er að ræða.

N ú telja margir Íslendingar að við höfum farið offari að byggja upp

orkufrekan iðnað hér á Íslandi. Dýrmætri náttúru fórnað. Er ekki kominn tími til að nema staðar og hætta við að byggja víðáttumikil uppistöðulón í öræfum landsins?


•48

Ég held að öllum sé ljóst að það liggja mikil verðmæti í víðernum landsins og fáir þekkja það betur en veiðimenn. Á sama hátt þá verða menn að gang-ast við að ein af helstu auðlindum Íslands er orkan. Ein helst ástæðan fyrir góðum lífskjörum á Íslandi er að við höfum nýtt náttúruauðlindir okkar með skynsamlegum hætti sem gerir það líka að verkum að Ísland er með algera sérstöðu í heiminum hvað varðar endurnýjanlega orkugjafa en 72% af orkunni sem að við notum er endurnýjanleg. Endurnýjanleg orka í heiminum er innan við 5% af þeirri orku sem er notuð. Það breytir því ekki að það er ekki öllu fórnandi fyrir endur nýjanlega orku og eins ég nefndi áðan þá eru mikil verðmæti í nátt-úrunni og víðerninu. Í mínum huga er mikilvægt að skipuleggja landið í heild sinni hvað þetta varðar og komast að niðurstöðu sem fyrst hvar við nýtum orkuna og hvaða svæði við ætlum að vernda svo til alfarið.

Þ ú segir að við eigum að nýta náttúruna skynsamlega. Nú er svo

komið að nánast er búið að banna heiðagæsaveiðar á SV hálendinu. Hér er átt við svokallað friðland í Guðlaugstungum sem bætist við friðlandið í Þjórsárverum. Rétt er að benda á að heiðagæsastofninn er sá stofn gæsa sem þola helst skotveiðar. Hvað viltu segja um þessa öfugþróun?

Það er mínu áliti mikið heillaspor að friðlýsa Guðlaugstungur en það mikil-vægt að sjáflbærar veiðar verði leyfð-ar þar sem og annarsstaðar þar sem að því er viðkomið. Heiða gæsa stofn inn er eins og þekkt er stór og þolir mjög vel veiðar. Það er ekki til þess fallið að ná sátt um friðlýsingar og verndun að leyfa ekki nýtingu á honum svo einfalt er það.

H reindýraveiðar njóta sívaxandi vin sælda. Það þarf ekki að tíunda

töfra þeirra veiða fyrir þér sem ert orðinn vanur hreindýraveiðimaður. Litlar líkur eru á að það muni draga úr ásókninnni. Bent hefur verið á að skynsamlegt sé að koma upp hreindýrastofnum annars staðar á landinu en á Austfjörðum. Ef sjúkdómar kæmu upp í stofninu á Austfjörðum, þá ættum við heilbrigðan stofn annar staðar. Þá skapa hreindýrin talsverðar tekjur. Værir þú tilbúinn til að hafa forgöngu um að kanna möguleika á hvort gerlegt sé að flytja hreindýr í aðra landshluta?

Ég hef verið þeirra skoðunar að mjög vel hafi tekist til með landnám hrein-dýra á Austurlandi. Hins vegar spil-ar mjög margt inn í ef tekin yrði ákvörðun um að koma upp stofnum víðar. Það myndi hafa í för með sér gríðarlega vinnu. Okkar færustu vís-indamenn yrðu að vera því samþykkir og leggja yrði til grundvallar kröfur sem allir gætu sætt sig við, veiðimenn, bændur, vísindamenn og almenning-ur í landinu. Ég tel að það gæti verið

mjög fýsilegur kostur að koma upp hreindýrastofni á Vestfjörðum og væri því mjög fylgjandi.

M ikil óánægja er meðal skot veiðimanna með núverandi skot

vopna löggjöf og tilheyrandi reglu gerðir. Ósamræmis gætir í lögunum. Þau eru að sumu leyti talsvert strangari en vopnalögin eru í nágrannalöndum okkar, t.d. á Norðurlöndum. Ert þú tilbúinn til að leggja þitt lóð á vigtina til þess að færa lögin í nútímalegra horf?

Lög um skotvopn eiga að vera ströng en það er með þessa löggjöf eins og aðrar að þau þurfa stöðugt að vera í endurskoðun. Ég hef lagt mig fram um að kynna mér hagsmuni skot-veiðimanna og annarra sem þessi lög-gjöf snertir. Það er mín skoðun að það þurfi að gera breytingar. Lögin þurfa að vera einfaldari og gegnsærri. Þarna þarf að gera breytingar og ég er tilbú-inn að beita mér fyrir þeim.

m e n n a ð G e r a S i G k l á r a f y r i r v e i ð i f e r ð .

•49


Samkvæmt núverandi reglu gerð ber veiðimönnum er fella hreindýr að

bera dýrið í bíl. Utanvegaakstur er bannaður sem eðlilegt er. Á Fljótsdalsheiði er gríðarlegt net vega vegna fram kvæmda sem þar hafa verið. Það er því auðvelt að aka að dýrunum eftir að þau hafa verið felld. Stjórn Skot veiðifélags Íslands og Félag hrein dýra leiðsögumanna telja þetta fyrir komu lag ekki raunhæft. Fél ögin telja að heimila ætti leið sögu mönnum að nota sexhjól til að ná í felld dýr. Rannsóknir frá Svíþjóð og Skotlandi sýna að það er minna far eftir hjólbarða sexhjóla en eftir t.d. hesta og jafnvel spor manna. Svo ekki sé nú talað um þegar verið er að draga felld dýr yfir vegleysur. Værir þú tilleiðanlegur til að hafa forgöngu um, á hinu háa Alþingi, að leiðsöguenn megi nota sexhjól til að ná í felld dýr?

Ég hef kynnst leiðsögumönnum fyrir austan og dáist að þeirri virðingu sem þeir bera fyrir náttúrunni og þá ekki síst gróðurfari. Þegar þessir menn telja óhætt að fara með sexhjól í þessum til-gangi inn á viðkvæmar heiðar þá legg ég við hlustir. Ég þekki erfiðið af því að koma stórvöxnum tarfi af veiðislóð í bíl. Það kallar fram blóðbragð í munn og svita og reynt er á alla vöðva. Ég hef líka heyrt menn segja að það sé nákvæmlega erfiðið sem er svo heillandi við þessar veiðar. Ég tel að við getum gengið lengra og gert betur á þessu sviði. Það er nú einu sinni þannig að á sumum svæðum þar sem stundaðar eru hreindýraveiðar þá er nánast útilokað að komast um veiðisvæðið nema á sex-hjólum eða sambærilegum farartækjum. Ég held að mikilvægt sé einnig að við gerum ríkari kröfur til þeirra sem fá réttindi sem leiðsögumenn. Þar held ég að brýnt sé að auka kröfur sem gerðar eru til manna. Margt í þessum reglum er kannski ekki alveg raunhæft. Tökum sem dæmi urðun á innvolsi úr dýrunum. Samkvæmt reglunum á grafa það niður.

Ég set stórt spurningamerki við þetta. Eiga menn að vera að grafa holur víða á þessum viðkvæmu heiðum? Náttúran er með mjög öflugt hreinsikerfi sem sér fyrir þessu öllu. Ég held að það megi ganga lengra í þessum reglum en um leið gera þær skilvirkari og raunhæfari.

Þ að hefur orðið æ dýrara að stunda skotveiðar hér á landi. Efnameiri

skotveiðimenn leigja tún og akra til gæsaveiða. Landeigendur eru farnir að selja leyfi til rjúpnaveiða. Er ekki mjög brýnt að tryggja landlausum Íslendingum veiðar í þjóðlendum og á ríkisjörðum?

Ég er íslendingur og mér finnst það afar dýrmætt. Ég vil líka uppskera sem slíkur. Hluti af því er rétturinn til að veiða og hann verður að virða. Ég er tilbúinn til að leggja mitt af mörkum svo við getum haldið þessum rétti. Ég vil beita mér fyrir varkárni í veið-um og um leið koma í veg fyrir ofnýt-

ingu með þeim ráðum sem eru tiltæk. Að banna veiðar á öllum ríkisjörðum og þjóðlendum er of langt gengið að mínu mati.

N ú er 45 milljónum árlega varið til eyðingar minks. Þrátt fyrir

það virðist minknum enn fjölga og hann er stöðugt að nema ný land svæði. Væri ekki tilvalið að hvetja skot veiðimenn til að stunda veiðar á mink. Nota mætti eitthvað af þessum 45 milljónum sem verðlaunafé til dug legra veiðimanna?

Ég gæti séð fyrir mér einhvern milliveg í því. Það er hins vegar afar mikilvægt

að þeir einstaklingar sem hafa aflað sér mikillar reynslu og þekkingar á minkaveiðum og jafnvel fjárfest í bún-aði og hundum, stundi áfram þessar veiðar. Ef þetta yrði eingöngu í hönd-um hefðbundinna skotveiðimanna er hætt við að landsvæði yrðu útundan og erfitt gæti verið

G u ð l a u G u r f ó r á H r e i n D ý r n ú á D ö G u n u m S e m o f t á ð u r o G f e l l D i Þ e t t a B r á ð m y n D a r l e G a D ý r .


•50

að hafa stjórn á veiðunum með það í huga að takmarka stofn minksins eins og kostur er. Ef hægt er að koma þess-um sjónarmiðum saman, þá finnst mér sjálfsagt að skoða tillögur um slíkt.

H vaða mál sérð þú, á komandi þingi, sem munu skipta máli fyrir

skotveiðimenn?

Í fljótu bragði sé ég ekki mörg. Vissulega getur komið til þess að fjallað verði um undanþágu fyrir leið-sögumenn vegna sexhjóla eins og við ræddum áður en ég á ekki von á að rjúpnaveiðar verði fyrirferðamiklar á haustþinginu, en maður skyldi aldrei segja aldrei. Svo geta skotið upp koll-inum mál sem snerta hagsmuni veiði-manna umfram aðra. Ég velti til að mynda fyrir mér því mikla valdi sem einstakar stofnanir hafa þegar kemur að veiðum. Það er búið að setja mjög mikið vald í hendur nokkurra stofnana á þessu sviði. Það er nánast útilokað fyrir aðra að koma að þeim ákvörð-unum sem teknar eru t.d. varðandi nýtingu á einstökum fuglastofnum. Það er mikið af góðu fólki á þessum stofnunum og ég er ekki að gagnrýna það sem slíkt. Hins vegar er ég hugsi yfir því hversu lýðræðislegar leikregl-urnar eru á þessu sviði.

Þ egar blað þetta er að koma úr prentun ert þú væntanlega á hrein

dýraveiðum. Hvað er það sem hrífur þig mest við hreindýraveiðar?

Heildaráhrifin eru ómótstæðileg. Mér er þó efst í huga veiðin sjálf. Óvissan. Maður veit aldrei hvernig veiðin sjálf mun fara fram. Verðum við lengi að finna dýr? Verður gerlegt að kom-ast að þeim? Og allar þessar enda-lausu spurningar eru mikil hugarleik-

fimi sem ég gæli gjarnan við. Félagsskapurinn er líka

frábær. Hákon Aðalsteinsson hefur verið okkar leiðsögumaður og hann er hreinræktaður orginal að austan. Þá hefur Stefán Geir einnig farið með okkur og þessir karlar vita hvað þeir eru að gera. Við gistum hjá Konna að Húsum og Sía kona Konna ber okkur á höndum sér. Við veiðum oftast saman, pabbi, ég og Siggi T. frændi minn. Þetta er góður hópur og afar samstillt-ur, það flýgur ein og ein hláturgusa í þessum ferðum. Gæti ekki hugsað mér að missa af þessu.

Að lokum; einhver vísdómsorð til skotveiðimanna?

Göngum vel um landið okkar og bráðina. Ef við gerum það ekki aukast

líkur á að þetta verði frá okkur tekið. Á þeim tímum sem náttúruvernd-arsjónarmið eru sífellt meir og meir að ryðja sér til rúms er sjálfsögð krafa til veiðimanna að þeir sýni enn meiri nærgætni bæði við veiðarnar sjálfar og einnig í opinberri umræðu um veið-ar. Skotveiðimenn verða að fullvissa almenning um að við séum traustsins verðir. Við þurfum að vera góðar fyrir-myndir og þá munu börnin okkar og þeirra börn geta notið þessa síðar.

Við þökkum Guðlaugi fyrir skýr svör. Ljóst er að við, skotveiði-

menn, eigum öflugan talsmann á Al þingi, - oft var þörf en nú er nauð-syn.

e i n n e r v i ð a S t i H l u t i Þ e S S a ð f e l l a H r e i n D ý r , e n j a f n f r a m t a ð m a r G r a m a t i S t ó r H l u t i a f S t e m m n i n G u n n i , e r a ð k o m a D ý r i n u t i l B y G G ð a . H é r S t a n D a a l l i r j a f n i r o G t a k a á S t ó r a S Í n u m

t i l a ð G e t a n o t i ð S t e i k a r i n n a r Þ e G a r H e i m e r k o m i ð .


•51

N ýtt skotæfingarsvæði Skotreynar er staðsett á Álfsnesi norðan við

Mosfellsbæ, þar er opið mánu daga-fimmtudaga frá kl.18-22. Æfinga svæð-ið er opið öllum en kort eru seld á staðn um, verð fyrir félagsmenn Skot-reynar og Skotvís, 11 hringir 3.500 kr. En fyrir utanfélagsmenn 5.500 kr. Aðeins er tekið við debet eða kred-itkortum.

Æfingasvæðið var opnað 1 ágúst og hefur verið mikið að gera

síðan, á svæðið koma um 20-35 menn á kvöldi og skjóta 2-5 hringi hver. 2-4 félagsmenn eru á vakt hverju sinni og þetta er unnið í sjálfboðavinnu, einu launin eru afsláttur af skotkortum, en menn eru sáttir, segjast kynnast mörg-um og vera í góðum félagsskapl.

Á svæðinu eru tveir sporting vellir en þar komast fimm skotmenn

á pall í einu og leirdúfunar koma frá fjórum mismunandi stöðum. Einnig er einn svokallaður skurður þar sem einn

til tveir geta staðið og skotið dúfur sem koma frá þremur skothúsum. Fjórði völlurinn er í undirbúningi og er stefnt að því að smíða hann í vetur.

F élagið lét smiða glæsilegt 80 fer-metra félagsheimilli sem klárast

í lok ágúst. Þar verður hægt að fá sér sæti og kaffibolla og salernisaðstaða. Þetta hús á einnig að nýtast félaginu vel þegar haldnir eru fundir, mót og aðrar samkomur.

Nýtt æfingasvæði


•52

Helvítis hakkið – L JÚF MET I ÚR HRE INDÝRAHAKK I –

„Svo er það helvítis hakkið“ sagði ágætur og þekktur

veiði maður þegar hann náði í hrein-dýra kjötið til kjöt iðnaðar manns ins. Það er allt of algengt að veiðimenn og fjöl-skyldur þeirra kunni ekki að laga góm-sæta rétti úr hreindýrahakki. Þetta er á vissan hátt dapurlegt, því úr hakkinu má laga aldeilis frábæra rétti, - já hrein-an hátíðarmat. Margir veiðimenn telja sig ekkert hafa að gera með skrokk af heilu hreindýri. Satt best að segja er ég undrandi á því; staðreyndin er nefnilega sú að hreindýrakjöt er einhver hollasti og besti matur sem völ er á. Margir matreiða hreindýrakjöt aðeins á hátíðis-dögum, sem veislumat, en úr hakkinu má laga frábæran hvers dags mat. Mín reynsla er sú að krökkum og ungling-um, sem oft vilja ekki borða villibráð, finnst réttir úr hrein dýrahakki frábærir. Nefna mætti kjötbollur, hamborgara og pastarétti.

G ó ð a v e i S l u G j ö r a S k a l

H reindýrahakkið er fitusnautt en hefur nákvæmlega sömu bragð-

eiginleika og vöðvarnir. Í uppskrift-um, sem iðulega koma frá Noregi eða Svíþjóð, er mælt með því að saman við hreindýrahakkið sé blandað svínahakki. Ég mæli hins vegar með því að nota frekar kinda- eða lambahakk, - gjarn-an feitt. Íslenska sauðkindin er nán-ast villibráð og kindakjöt á því vel við hrein dýrahakkið. Þá eru uppskriftirnar iðulega allt of flóknar. Bragðgæði villi-bráðar eru einstök, þess vegna á að nota allt krydd sparlega. Því einfaldari sem marteiðslan er, því betra. Segja má að

íslensk villibráð kryddi sig sjálf.

H r e i n D ý r a -B o r G a r i

Já, hvers vegna ekki? Hamborgarar úr villibráðarkjöti eru vinsælir í Alaska, en þá er notað kjöt af elg eða hreindýri. Tilvalið er að glóðarsteikja hreindýraborgarana og best er að hafa þá frekar þykka, þeir verða að vera rauðir og safaríkir.

Það sem þarf:

400 gr hreindýrahakk1 tsk paprikuduft½ tsk cayenepipar1 tsk salt1 msk ólífuolía

A Blandið öllu saman nema ólífuolíunni. Formið fjóra hamborgara og penslið þá með olíunni. Steikið þá á grilli.

B Gott er að hita hamborgarabrauðið á grillinu. Á hamborgurunum er gott að hafa gráðost, rauðan lauk í örþunnum sneiðum, ósætt gróft sinnep, tómata í sneiðum og sýrðar gúrkur.

Tilvalið er að hafa með hrein dýra borg ur unum Coleslaw, sem er banda rískt hrásalat.

Í Coleslawsalatið þarf:

¼ hvítkálshaus, rifinn niður með rifjárni1 gulrót, rifin niður með rifjárni, - frekar fínt1 dl majones2 dl sýrður rjómi1 msk rauðvínsediksalt og pipar

A Blandið saman majonesi og sýrðum rjóma. Bragðbætið með rauðvínsediki. Kryddið með salti og pipar.

B Blandið grænmetinu saman við sósuna.

M eð hreindýraborgurunum er gott að hafa kaldan bjór.


•53

S æ n S k a r k j ö t B o l l u r

Sænskar kjötbollur eru heimsfrægar. Nú er svo komið að matsölustaðir IKEA verslan anna eru að verða með stærri veitinga húsakeðjum heims. Vin sælasti réttur inn á matseðli IKEA eru, og kemur ekki á óvart, kjöt bollurnar.

H ér kemur uppskrift af sænskum hrein dýra kjötbollum sem eru frá bærar. Krökk unum finnst þessar bollur algjört æði.

Það sem þarf í þennan rétt er:

400 gr hreindýrahakk100 gr ær- eða lambahakk (svínah.)5 msk ókryddað brauðrasp2 ½ dl rjómi1 gulur laukur, lítill2 msk smjör 1 eggSalt og pipar eftir smekk2 msk smjörólífuolía

A Steikið laukinn í 2 msk. af smjöri og látið hann kólna. Blandið saman brauðraspi og rjóma.

B Blandið saman hreindýrahakki, kinda hakki, lauk, rasp/rjóma blönd unni, eggi. Kryddið með salti og pipar.

C Mótið litlar kjötbollur. Efnið í hverri bollu á að vera u.þ.b. 2 msk. Steikið bollurnar í blöndu af ólífuolíu og smjöri á pönnu. Þegar búið er að steikja bollurnar er lok sett á pönnuna og slökkt undir. Látið pönnuna standa á hellunni í 10 mín.

M eð hreindýrabollunum er gott að hafa kartöflumús, sveppasósu, sýrðar gúrkur; og góð sulta er algjör nauðsyn.

p a S t a

P asta og villibráð er öndvegismatur. Finna má marga slíka öndvegisrétti frá Norður Ítalíu. Hér kemur uppskrift af pastasósu sem er frábær, bragðgóð og mettandi. Kosturinn við þessa uppskrift er að pastasósuna má auðveldlega frysta og nota eftir hendinni.

Það sem þarf er:

3 gulir laukar, fínt saxaðir2 hvítlauksrif, fínt söxuð200 gr sellerírót, rifin með rifjárniólífuolía1 kg hreindýrahakk1 ds niðursoðnir tómatar1 dl tómatkraftur (puré)2 dl rauðvín2 dl vatn2 gulrætur, rifnar með rifjárni1 teningur eða 1 msk villibráðarkraftur2 lárviðarlauf½ tsk kanill5 einibersalt og pipar

A Laukur og sellerí er steikt í matarolíu. Bætið hreindýrahakkinu við og steikið.

B Þegar búið er að steikja hreindýrahakkið eru tómatar, tómatkraftur, vín, vatn og rifnu gul ræturnar settar í pottinn. Látið suðuna koma upp. Bætið því næst í pottinn villi bráðar krafti, muldum lárviðarlaufum og eini berjum.

C Látið réttinn sjóða í 60 mín. Kryddið því næst með kanil, salti og pipar. Látið malla í 15 mín. til viðbótar. Ef sósan verður of þykk má bæta vatni í pottinn.

M eð þessum rétti hafið þið það pasta sem þið viljið.

H r e i n D ý r a B o r G a r i e r e k k i a m a l e G u r m a t u r ; S a f a r Í k u r , H o l l u r o G B r a G ð G ó ð u r .

S a n n k a l l a ð u r H o l l u S t u B o r G a r i .


•54

15 ár er ekki hár aldur, en það er ekki alveg sjálfgefið að

félagsskapur í litlu bæjarfélagi á lands-byggðinni, nái þessum áfanga. Það er margt sem fangar hugann í þjóðfélagi dagsins í dag og afþreyingarmögu-leikarnir eru margir. Skotfélög og skotvellir eru samt nauðsynleg vegna þeirra takmarkana sem lagaumhverfi þjóðfélagsins sem við lifum í, setur okkur. Það er ekki lengur hægt að æfa sig hvar sem er, eins og tíðkaðist hér áður fyrr og þess vegna er það nauð-synlegt að hafa aðgang að góðum skot-völlum. Skotfélögin þjappa mönnum síðan saman, því að maður er jú manns gaman.

Skotfélagið Ósmann var stofn-að á Sauðárkróki þann 8. maí

1991. Að stofnun félagsins stóðu nokkrir áhugasamir einstaklingar um veiðar, skotvopn og bætta veiðimenn-ingu. Flestir þessara manna voru frá Sauðárkróki, en í dag eru félagsmenn af báðum kynjum og víða að af land-inu. Í upphafi var sú ákvörðun tekin að brýnasta verkefnið væri það að ráðast í uppbyggingu á skotvelli. Það var nokkura ára þrautaganga að koma þeirri áætlun af stað áður en hægt var að ráðast í gerð skotvallarins. Finna þurfti heppilegt land til leigu og síðan að sækja um öll möguleg og ómögu-leg leyfi. Að fá leyfismálin á hreint tók félagið tæpt ár og það eina sem við þurftum ekki að gera var að fara í gegnum umhverfismat. Eftir þetta var hægt að fara í uppbyggingu á skotvelli,

en það er eins og þeir vita sem staðið hafa í slíkri upp-

byggingu margra ára vinna. Vinna sem í reynd er aldrei lokið ef vel á að vera. Í dag hefur félagið yfir að ráða einum albesta skotvelli landsins. Völlurinn er staðsettur á eignarlandi félagsins í 3 km fjarlægð frá Sauðárkróki, úti á Reykjaströnd. Umhverfið er ægifagurt með skagfirsku eyjarnar í bakgrunn-inn. Á skotvellinum er hægt að skjóta bæði skeet og trap auk þess sem að 200 metra riffilbraut er á svæðinu. Á henni er skotskýli með tveimur öflugum skotborðum. Föst mörk eru síðan á 25 m.-50 m.-100 m. og 200 m. færum. Völlurinn er öllum opinn og þeim sem vilja fræðast meira um Skotfélagið Ósmann bendum við á heimasíðu félagsins.

Slóðin er: www.skagafjordur.com/osmann

ÓsmannSKOTFÉ LA GI Ð Ó SMAN N Á SAUÐÁR KRÓ K I NÁÐ I ÞE IM MERKA ÁFANGA Á ÁR INU AÐ VERÐA 15 ÁRA .

www.worldclass.iswww.laugar.com

Áhugafólk um veiði veit hvað líkamlegt atgervi skiptir miklu málií ströngum veiðiferðum en hreysti er ekki byggð upp á stuttumtíma. Líkamleg hreysti er lífsstíll. Njóttu afraksturs erfiðisins írómaðri Baðstofu Lauga og andaðu að þér tímaleysinu.Þinn er ávinningurinn.

- búðu þig vel undir næsta veiðitímabil

Ekki sofna á þriðja degi

s. 553 0000 s. 553 0000

AP

alm

ann

aten

gsl


•56

Skotveiðar eru eitt af fjölmörgum áhugamálum Sæunnar Marinós-

dóttur skrifstofustjóra í Reykjavík. Hún er fædd og uppalin á Þórshöfn á Langa nesi og hefur umgengist skot-vopn og skotveiðimenn frá blautu barnsbeini.

„Fyrsta vopnið sem ég tók í var keppn is bogi sem móðurbróðir minn átti,“ segir Sæunn. „Ég lék mér með bogann tvö sumur og skaut á mark, ýmist á 25 eða 50 metrum. Maður

hamað ist endalaust við að draga upp bogann og skjóta.

Þessi bogfimi reyndi töluvert á litla skrokk inn en var mjög skemmtileg.“ Sæunn er ekki alveg laus við áhugann á bogfiminni og segist hún stefna að því að komast yfir draumavopnið lásboga. Hún segist hafa velt því fyrir sér hvort ekki sé krefjandi veiðiskapur að skjóta svartfugl af kajak og stefnir hún að því að reyna slíkan veiðiskap við tækifæri.

Sæunn er búin að reyna ótrúlega margt á 33 æviárum. Hún fékk

byssuleyfi um tvítugt, sama sumar og hún tók próf á mótorhjól og var þá búin með pungaprófið (30 tonna

skipstjórnarréttindi) árinu áður. Hún er með ólæknandi útivistaráhuga, er skáti, starfaði í björgunarsveitum um árabil, er með jeppadellu og fer reglu-lega í fjallaferðir allan ársins hring. Hún var til sjós á trillum og frystitog-aranum Stakfelli í Smugunni meðan Smugudeilan stóð sem hæst. Í fyrra fór hún ásamt fleirum í svaðilför á skút-unni Svölu frá Færeyjum til Íslands. Síðasta spöl þess ferðalags fékk áhöfn-in reyndar far með björgunar þyrlu Landhelgisgæslunnar TF-LIF eftir að skútan hreppti aftakaveður á hafinu og laskaðist mikið.

Fullkomin konudagsgjöf

G UÐN I E INARSSON RÆÐIR V IÐ SÆUNNI MAR INÓSDÓTTUR

S æ u n n v i ð t a r f i n n S e m H ú n f e l l D i á f l j ó t S D a l S H e i ð i Í á G ú S t 2006 . v e i ð i l e y f i ð f é k k H ú n á k o n u D a G i n n o G t a l D i Þ a ð f u l l k o m n a G j ö f Í t i l e f n i D a G S i n S . v e i ð i v o p n i ð e r S a u e r 202 t a k e D o w n , C a l . 30 -06 , m e ð S C H m i D t & B e n D e r 3 -12 X 50 S j ó n a u k a .


•57

v e i D D i f y r S t a f u G l i n n 12 á r a

„Ég fékk snemma að skjóta úr byssum hjá frændum mínum

og veiddi fyrsta fuglinn minn tólf ára gömul. Þetta byrjaði sem fikt í úti-legum sem við vorum vön að fara 17. júní. Þeir voru oftast með byssur með sér og ég fékk að skjóta bæði úr rifflum og haglabyssum. Ég komst snemma að því að þetta var eitthvað fyrir mig – nokkuð sem ég hafði góð tök á,“ segir Sæunn. Það var þó ekki fyrr en eftir að hún flutti að heiman að hún segist hafa farið að stunda skotveiðar af einhverri alvöru. Hún segist fyrstu árin hafa aðallega stundað gæsa- og rjúpnaveið-ar, en síðari árin hefur áhuginn á veið-um með riffli orðið meiri. Ekki síst að skjóta stærri dýr. Til að byrja með fékk hún lánaðar byssur en keypti sér eigin haglabyssu 2001 og valdi sér Bettinsoli Silver Light, yfir/undir í hlaupstærð 12.

„Mér skilst að þetta sé með léttustu haglabyssum sem hægt er að fá,“ segir Sæunn. „Jóhann Vilhjálmsson byssu smiður, sem seldi mér byssuna, spurði hvort ég vildi ekki gúmmípúða aftan á skeftið til að draga úr högginu, en ég afþakkaði það. Ég sagði að það væri sjálfsagt mál að finna aðeins fyrir því ef ég murkaði lífið úr einhverri skepnu með byssunni svo aftan á skeftið fór þessi fíni spýtukubbur.“ Auk þess að stunda veiðar með haglabyssunni æfir Sæunn leirdúfuskotfimi, þegar tími gefst, á skotvelli Skotíþróttafélags Suðurlands í Þorlákshöfn. Þar hefur hún notið leiðbeiningar Jóhanns „Bóbó“ Norðfjörð í skotfimi. Einnig hefur hún aðgang að leirdúfukastara sem hægt er að taka með sér út í óbyggð irnar. Sæunn segist leggja mikið upp úr því að æfa sig jafnt á hagla byssu og riffil – „það má nú ekki láta rörin kólna

neitt of mikið“, eins og hún orðar það. Þá segir hún mikilvægt að halda sér í góðu líkamlegu formi til að vera vel undirbúin á veiðum. „Það hefur komið fyrir að veiðimenn særi hreindýr og þurfi að hlaupa þau uppi – kemur víst oft í hlut hérans (leiðsögumannsins) en ég hef hingað til ekki lent í því. Ef til þess kæmi myndi ég sjálf vilja klára það sem ég byrjaði á – engin hérastökk fyrir stelpuna,“ segir Sæunn.

D r e G u r B j ö r G Í B ú

„Ég stunda veiðarnar í tvenn-um tilgangi – sameina þar

tvö áhugamál – að njóta náttúrunnar með góðri hreyfingu og svo að fylla á kistuna. Mér finnst mun hreinlegra að veiða það sem ég borða heldur en að fara í kjötborðið og biðja um hálft kíló af kjöti. Ég hef látið fjölskyldu mína fá kjöt og eins vini og kunningja. Svo er ég sjálf hrikalegur sælkeri og þarf mitt. Í haust langar mig að prófa fara á önd. Ég á hana alveg eftir. Ekki það að mér hafi ekki oft boðist að fara með

félögum mínum á andaveiðar, en það hefur alltaf hist illa á. Þetta snýst nú meira um að finna tíma en að nenna. Mér finnst öndin snilldar matur og finnst vera kominn tími til að ná í svo-lítið af henni á meðan kistupláss leyf-ir.“

Sæunn hafði aflað rjúpna fyrir foreldra sína í jólamatinn. Þegar

rjúpnaveiðibannið skall á spurði hún „þau gömlu“ hvort þau gætu hugs-að sér hreindýr í jólamatinn? „Það var engin spurning að ég varð að bjarga þessu og þetta átti sinn þátt í að ég dreif mig loks á hreindýr,“ segir Sæunn. Fyrstu hreindýraveiðiferð-ina fór hún 2003 til Stefáns Hrafns Magnússonar hreindýrabónda í Isortoq í Suður-Grænlandi. Hún fékk lánaðan BRNO-riffil hjá vini sínum Jóhanni Halldórssyni, kaliber 30-06, og hélt í vesturveg. Gunnar Óli Hákonarson var leiðsögumaður hennar í þess-ari ferð líkt og í annarri ferð 2005. Þau sigldu á veiðislóð ásamt þremur öðrum veiðifélögum.

S æ u n n H l e ð u r r i f f i l S k o t i n S j á l f o G l e G G u r á H e r S l u á a ð æ f a S i G á S k o t v e l l i .


•58

Eftir svolitla leit fundu þau glæsilegan tarf sem var einn á beit í kjarrinu.

„Við Gunnar Óli skriðum upp eftir hlíðinni til að komast í skotfæri. Þegar ég lyfti rifflinum og sá hreintarfinn í mið unar sjónaukanum upplifði ég eitthvað mjög sérstakt. Þetta var alveg magnað. Að sjá dýrið og mið unar krossinn á því miðju. Ég spurði Gunnar Óla afar kurteislega: Má ég tak´ann? Hann svaraði rólega: Auðvitað elskan mín, láttu vaða! Tarf urinn steinlá í fyrsta skoti. Þetta var 100% hjartaskot svo það var lítið um patéframleiðslu.“

Sæunn var þar með komin á bragð ið með hreindýraveiðar.

Hún sótti um veiðileyfi hér heima og hefur veitt bæði hreinkú árið 2004 og tarf sem hún skaut nú í ágúst 2006, bæði dýrin á Fljótsdalsheiði á svæði tvö. „Ég hef ekki fengið flottari konu-dagsgjöf en þá sem ég fékk nú ár,“ segir Sæunn. „Það eina sorglega við gjöfina er að hún kom frá Umhverfisstofnun

– stelpan fékk úthlutað tarfi!“

l a n G a r á k a t t a v e i ð a r Í a f r Í k u

F ljótlega eftir fyrstu veiðiferð-ina til Grænlands keypti Sæunn

sér eigin veiðiriffil. Fyrir valinu varð Sauer 202 Take Down riffill í kaliber 30-06 með Schmidt & Bender 3-12x50 sjónauka. Skotin í riffilinn hleður hún sjálf og hefur undanfarið valið að nota Hornady Interbond 150 grains kúlur. Auk hreindýraveiða hér á landi og í Grænlandi hefur Sæunn einnig farið í veiðiferð til Póllands og fer í haust til Kanada á hjartarveiðar. „Draumurinn er að fara til Afríku á kattaveiðar. Mig langar að veiða hlébarða og púmu. Svo vantar mig líka skinn af sebradýri í borðstofuna. Ég stefni að því að fara

til Afríku eftir eitt til tvö ár. Það væri skemmtilegt að fara í góðum hópi í svona ferð og gera þetta að alvöru saf-ari–ferð.“

Þ að hefur ekki verið algengt að ungar konur helli sér í skot-

veiðarnar. Sæunn segist oft vera spurð að því hvort hún fari með mann-inum sínum á veiðar? Hún neitar því og segir: „Þetta er ekki makasport – skytteríið. Ég hef svo sem verið tekin nett á teppið fyrir veiðidelluna. Pabbi hefur t.d. varað mig við því að segja veiðisögur þegar ég fer út að skemmta mér. Hann segir að strákarnir verði bara hræddir við mig ef ég geri það. En hann segir það nú meira í gríni en alvöru.“

„u p p m e ð o l n B o G a n n ,“ G æ t i j ó H a n n n o r ð f j ö r ð v e r i ð a ð S e G j a v i ð S æ u n n i . á v e i ð u m Í p ó l l a n D i m e ð Þ a r l e n D u m v e i ð i v e r ð i .

G u n n a r ó l i l é t S æ u n n i S m a k k a á l i f r i n n i ú r f y r S t a H r e i n t a r f i n u m S e m H ú n f e l l D i Í G r æ n l a n D i .


•59

Þ egar veiðimenn eru að hugsa um vopn þá er oft eins og um

trúarbrögð sé að ræða. Einn vill bara ákveðna tegund riffils og bara eitt kaliber í skotum en sá næsti hefur kannski allt annan smekk á hvað hann vill. Þegar ég var að velta því fyrir mér að endurnýja veiðiriffilinn voru að sjálfsögðu skoðaðar margar gerðir og týpur af rifflum frá hinum ýmsu fram-leiðendum. Að endingu var ákveðið að fyrir valinu yrði þýskur riffill frá elstu vopnaverksmiðju Þýska lands J.P. Sauer & Sohn. Verk smiðju sem byrjaði að framleiða vopn árið 1751 í Suhl, en var síðar flutt til Eckernförde. Þar er verk-smiðjan enn að framleiða hinar ýmsu týpur af byssum.

Þ ar sem ég var ekki að fara að fá mér standard riffil sem hægt

var að taka úr hillunni hjá næsta sölu-aðila þá var komið að því að velja það hvernig riffillinn yrði. Það má helst líkja þessu við að verið sé að kaupa nýjan Bens, menn velja ákveðna týpu, litinn á bílnum, vélarstærð, raf magn í

rúðum, beinskiptan eða sjálf skiptan ásamt hinum ýmsu aukahlutum sem í boði eru. Það er eins með riffil, þar er hægt að velja úr ótal mörgum útfærslum á hverju stykki í rifflinum. Hér er einnig hægt að hafa lásinn ósk-reyttan eða ákveða skreytingar á lás-inn, það er hvaða myndir eru grafnar á láshúsið, boltann, magasín og gikk-björg, og hvort skreytingar séu með gull innleggi. Hér er í flestum tilfell-um hægt að velja hvaða mynd sem er, t.d. af uppáhalds veiðidýrinu eða bara mynd af konunni.

Þ ar sem ákveðið var að velja S 202 Take Down var ekki val

um hvort lásinn ætti að vera úr áli eða stáli þar sem take down rifflar eru ein göngu með stálhúsi. Annars væri hægt að velja úr fimm útfærslum af yfir borðsmeðhöndlun. Þar sem gikkur-inn kemur í húsið liggur beinast við að velja hann næst. Þar er hægt að hafa ýmsar útfærslur líka. Nú boltinn kemur líka í láshúsið og þess vegna er hann skoðaður á eftir gikknum.

Huga þarf að nokkrum hlutum þar svo sem útfærslu á boltahandfangi, þar er valið milli flats handfangs eða kúlu-handfangs og hvort bolti eigi að vera geislaburstaður eða ekki.

Þ á er komið að hlaupinu, en hlaup og láshús falla saman í

kónísku fari með það mikilli nákvæmni að þó hlaup sé tekið af og sett á aftur, þá skýtur byssan alltaf rétt. Þar er að sjálfsögðu hægt að velja flest standard caliber og margar lengdir og breiddir ásamt því hvort hlaupið er flútað eða áttstrent. Síðan er valið hvort og þá hvernig sigti eru á hlaupinu. Við val á hlaupi eru augljóslega óteljandi mögu-leikar og samsetningar því persónulegt val hvers og eins eftir geðþótta eða í hvað nota á gripinn, enda velja sumir mörg hlaup fyrir sama riffilinn með mismunandi caliberum.

Enginn riffill er án skeftis og hér er ekki slegið af úrvalinu hvorki

í gæðum viðar né útfærslum. Hægt er að velja um skefti

Sauer Individual

•60

úr gerviefnum eða margra alda gam-alli hnotu. Fyrir utan mismunandi viðargæði er einnig hægt að fá skefti fyrir rétthenta og síðan líka sérsmíðuð skefti í öllum útfærslum. Að lokum er hægt að velja hin ýmsu smáatriði sem eru á rifflum en það verður ekki upp-talið hér.

Nokkrum vikum eftir að búið var að panta byssuna bárust boð frá

Sauer verksmiðjunum um að koma og skoða verksmiðjuna og ræða smáatriði í sambandi við skreytingar á rifflinum. Einnig var boðið upp á að ég gæti valið sjálfur viðinn í skeftin. Þar sem ég er lærður húsgagnasmiður og með ólæknandi byssudellu var boðinu tekið með ánægju og stefnt á að fara utan á haust mánuðum með Jóhanni Vil hjálms-syni byssusmið til þess að skoða eina bestu byssuverksmiðju Þýskalands.

Við flugum til Kaupmannahafnar og ókum þaðan í bílaleigubíl til

Eckernförde. Bærinn sem stendur við vesturströnd Eystrasalts er lítill miðað við stórborgir Evrópu en í honum búa um 23 þúsund manns. Við vorum mættir stundvíslega klukkan tíu um morguninn eftir að hafa eytt kvöldinu í að fara út að borða og horfa á Derrick í sjónvarpinu, hvað annað. Í verksmiðj-unni tók á móti okkur Matthías Klotz og leiddi hann okkur í gegnum fram-leiðsluferlið hjá verksmiðjunni. Fyrst var farið í gríðarstóran sýningarsal þar sem voru sýnishorn af framleiðslu fyrirtækisins frá upphafi til dagsins í dag. Þar gaf að líta ótrúlegan fjölda af skammbyssum, haglabyssum og riffl-um. Þar voru til dæmis Weatherby rifflar en verk smiðjan framleiddi þá riffla þegar þeir náðu sem mestum vinsældum.

E ftir það var farið að hitta stál graftrar-

meistara fyrirtækisins til að ákveða endanlega staðsetningu og útfærslu á myndum. Þessir menn eru algerir listamenn þar sem þeir taka ljós mynd eða teikningu og teikna hana á byssu-hlutinn. Síðan er myndin hand höggvin og handgrafin í stálið með sporjárnum og meitlum eftir alda gamalli aðferð.

a ð S t a ð a o G v e r k f æ r i S t á l G r a f a r a .

p e t e r e w a l D ú t G r a f t a r m e i S t a r i a ð G r a f a Í l á S H ú S .

Næst var farið að sjá fram leiðslu-ferlið á hlaupunum.

S t a n G i r t i l H l a u p G e r ð a r ú r H i n u H e i m S f r æ G a k r u p p S t á l i .

En hlaup eru gerð með þeim hætti að járnstöng er fyrst boruð

og síðan slípuð slétt að innan með gati sem er aðeins stærra en endanlegt

caliber. Næst er stöngin tekin og hún pressuð utan um rifflaðan járnpinna til að gera rillurnar í hlaupið. Við þetta herðist innsta lag hlaupsins og stöngin lengist talsvert.

j ó H a n n o G m a t t H Í a S v i ð H l i ð p r e S S u n n a r m e ð H l a u p S t á l f y r i r o G e f t i r p r e S S u n .

E ftir það er lásstæðið gert í hlaup-endann síðan er athugað hvort

hlaupið er beint að innan. Að lokum er hlaupið rennt í rétt mál að utan og síðan slípað og blámað

H éðan var gengið að efnis lag-ernum fyrir hina ýmsu hluti

byssunnar. Þar gat á að líta til dæmis 6m langan prófíl með útlínur skamm-byssu og prófíl með útlínum láshúss í riffil, eins og sjá má á myndinni

e f n S p r ó f Í l a r Í B y S S u r

F arið var að sjá hvernig boltinn er smíðaður úr tveimur steypt-

um hlutum bræddum saman og síðan fræstur niður í rétt mál með sex lögg-um sem læsast inn í hlaupendann þannig að úr verði besta hugsanlega læsing.



•61

B o l t i á f y r S t u S t i G u m f r a m l e i ð S l u .

E ftir að hafa skoðað framleiðslu helstu hluta í byssunum var

farið í viðargeymsluna til að velja við-inn í skeftið

S k e f t i S v i ð a r G e y m S l a n

Næsta skref var að sjá frum-vinnslu á skeftum sem gerð er

í vélum en síðan eru skeftin öll hand-unnin. Slípuð og tékkeruð eða útskor-in, allt eftir óskum hvers og eins.

E ftir þetta var farið í samsetning-ar deildina þar sem hver hlutur

var settur á sinn stað í samsetning-arferlinu. Það sem kom sérstaklega á óvart var hvað mikið var af próf-unum og mælingum á hverjum hlut og hvað allir virtust hugsa mikið um

nákvæmni. Ekki var nein staðar að sjá að menn væru að flýta sér eða að vinna í akkorði. Enda var okkur sagt að hlut-irnir ættu fyrst og fremst að vera full-komnir, annað væri óásættanlegt. Enda fannst mér oft eins og menn væru frekar að dunda heldur en að vinna þar sem allt var gert af svo mikilli natni.

e n n e i n S k o ð u n i n .

Þ egar hér var komið í skoðuninni var okkur boðið niður í kjallara,

við Jói litum á hvorn annan og hugsuð-um sennilega báðir :hvað á nú að sýna okkur. En þá var það einn af stóru kost-um verksmiðjunnar. Í kjallar an um var byssuprófunarhús Schles wig-Holstein sýslu. Þarna undir verk smiðj unni eru tvær skotbrautir til að skjóta af rifflum og öðrum skotvopnum. Þar voru starfs-menn að þrýstiprófa hlaup og byssur. Einnig sjá þeir um að prufu skjóta öllum Sauer rifflum til að öruggt sé að mið og nákvæmni hlaupa sé ásættanleg. Enda fylgir rifflum frá Sauer skotblað til sönnunar þess að allt sé eins og það á að vera. Skotið með opnum sigtum á 100m.

S é ð i n n S k o t B r a u t i n a

Nú var degi tekið að halla og kom-inn tími til að kveðja verk smiðj-

una og halda ferðinni áfram. Ég fór að skjóta villisvín, hirti og fasana í Pól-landi en Jóhann fór nokkrum dögum síðar á villisvínaveiðar í Póllandi.

Nú tók við erfiðasti partur riffil-kaup anna, það er að bíða í

nokkrar vikur eftir því að fá grip-inn í hend urnar. Það er eins og með Bensinn sem ég nefndi hér í upp-hafi, það kaupir enginn fínan bíl og hefur hann alltaf inni í skúr ónot-aðan. Riffillinn var fenginn til að nota hann, og eftir að hafa verið útbúinn með vönduðum Schmidt & Bender sjónauka þá var farið að skjóta. Fyrst á mark og síðan í hverja veiðiferðina á fætur annarri með góðum árangri. Að endingu má sjá hér mynd af síð-asta dýrinu sem skotið var með honum þegar þetta er skrifað, og alveg örugg-lega ekki það síðasta. Stór hreindýr-starfur (115kg) skotinn í hjartað hátt til fjalla á veiðisvæði 9 haustið 2006.

l e i ð S ö G u m e n n o G v e i ð i f é l a G a r Í v a r e r l e n D S S o n o G e i n a r H a r a l D S S o n á S a m t

t a r f i n u m S t ó r a . m y n D t o r f i m a G n ú S S o n .

L átið drauma ykkar rætast í riffil-kaupum eins og öðru, hverjir

sem þeir eru.

H a p p i n e S S i S a w a r m G u n .

Í v a r e r l e n D S S o n

S k e f t i Í v i n n S l u


•62

Þ að sem af er liðnu ári hefur verið viðburðarríkt í skotveiði-

geir anum og sérstaklega er viðkem ur sameiningu á fyrirtækjum. Olíuverslun Íslands hefur keypt Sjó búðina á Akur eyri sem nú er undir sama þaki og Elling sen þar í bæ í nýju og glæsilegu húsnæði. Síðan var rekstur J.Vil hjálmssonar (Jói byssusmiður) á Dun haga 18 í Reykjavík einnig keyptur og í framhaldinu versl-unin Útivist og veiði í Síðumúla 11. Tvö síðast nefndu fyrir tækin hafa nú flutt starfsemi sína í nýju verslunina Ellingsen við Fiskislóð 1 í Reykjavík.

Við sameiningu þessara þriggja fyrir tækja verður Ellingsen

stærsti aðili landsins í sölu skotvopna, skot færa og veiðibúnaðs. Hvað varð-ar veiðiriffla þá má nefna umboð fyrir Sauer, Blazer, Mauser, Steyr Mannlicher og Browning ásamt því úrvali sem umboðsaðilar hérlendis bjóða s.s. Sako, Tikka og Remington. Í hagla byssum verður Ellingsen með umboð fyrir; Browning, Winchester, Bettinsoli, FAIR, Bernardelli, AYA og Sabatti. Hvað varðar skotfæri þá eru það Winchester, RIO og Baschieri & Pellagri. Merki í riffil- og handsjón-aukum eru heldur ekki af lakari taginu; Schmidt & Bender, Kahles, Luger, Hawke og Minox.

Í haust mun Ellingsen bjóða uppá landsins mesta úrval af veiðibúnaði

og vopnum fyrir veiðimenn og konur. Í ágústmánuði koma stórar sendingar af veiðibúnaði og fatnaði frá USA s.s. Ameristep og Avery Outdoors felub-irgi, fatnaður frá 10X Product og Mad Dog, veiðibúnaður og tæki frá Cass Creek, Allen, Buck Expert og LSP Webfoot. Endurhleðsluvörur frá Midway og ýmis konar aukahlutir frá Deben og Hofmann.

E llingsen verður einnig með við-gerðarþjónustu á skotvopnum

og vöðlum sem Jóhann Vilhjálmsson mun sjá um. Ellingsen mun umfram allt bjóða persónuleg og fagleg þjón-usta sérfræðinga sem hafa áratuga reynslu í meðferð skotvopna og skot-veiði. Áframhaldandi samstarf mun verða á milli Olís / Elingsen við SKOTVÍS og leitast verður við að bjóða félagsmönnum góða afslætti af ýmsum vöruflokkum sem í boði verða.

Ellingsen eflist

ÍSLE

NSK

A A

UG

LÝSI

NG

AST

OFA

N/S

IA.I

S H

ER 2

9449

09

/200

5

Sértilboð

Tilboð3 dagar

á verði 2ja

50 50 600 • [email protected]íkurflugvöllur, Reykjavík, Ísafjörður, Akureyri, Höfn, Egilsstaðir

til meðlima Skotveiðifélagsins

Tilboðið gildir til 31. 12. 2005.

Forsenda vel heppnaðar veiðiferðar er góður bíll. Við útvegum þér rétta bílinn í veiðiferðina á hagstæðu verði. Við bókun þarf að gefa upp CPD-númer SKOT.Gildir fyrir eftirfarandi flokka: A, B, T, F, O og I.Takmarkað bílaframboð. Fyrstir bóka – fyrstir fá!

Tilboðið gildir til 31.12.2006

Ellingsen_veiði_A4 1.9.2006 8:43 Page 1

Composite

C M Y CM MY CY CMY K

2006, 12.árg

Documents

Transcript of 2006, 12.árg