1 Tepkisel DavranışDavranış, davranıştan önce organizmaya sunulan uyarıcı tarafından kontrol edilir. Bütünreflekslerimiz birer tepkisel davranıştır. (U-T)• Ani ve yüksek bir ses duyduğumuzda irkiliriz.

2 Edimsel Davranış

Tepkisel davranıştan farklı olarak organizma önce bir davranışta bulunur. Bu davranış herhangibir uyarıcı olmadan, kendiliğinden yapılır, ardından yapılan davranışa göre uyarıcı verilir.Organizma davranışın ardından gelen uyarıcıyı beğenirse davranışı tekrar eder, beğenmezse budavranışı tekrarlamaz. Yani davranışı ortaya çıkarttığı sonuçları kontrol eder. (T-U)• Oyuncaklarını arkadaşlarıyla paylaşan çocuk, annesi tarafından sevgiyle kucaklanır. Çocukbundan sonra hep oyuncaklarını paylaşmak ister.

3 Yanaşma

Organizmanın istediği bir etkinliğe yönelmesidir. Yanaşmanın öğrenilebilmesi için ayırt etme veolumlu pekiştirme süreçleri gerekir.Derste öğretmenini dikkatle dinleyen Öğrenci, Öğretmeni tarafından ödüllendirilir, öğrenci hepdersi dikkatle dinlemek ister. Organizmanın istemediği bir

4 Kaçınma

• Organizmanın istemediği bir etkinlikten uzak durmasıdır. Kaçınmanın öğrenilebilmesi içinayırt etme ve olumsuz pekiştirme süreçleri gerekir.• Küçüklük yıllarında bir köpek tarafından ısırılmış olan genç, ne zaman yolda bir köpek görsehemen yolunu değiştirir.

5 Sönme

• Aynı tepkisel (klasik) koşullanma sürecinde olduğu gibi, pekiştirilmeyen davranış söner.Ancak edimsel koşullanmada organizma aktif olduğu için, pekiştirilmemesi halinde sönmedenönce davranışta ani bir artış gözlenir. Bu artışa sönme patlaması denir.• Söz almak için sürekli parmak kaldıran çocuğa öğretmeni söz vermezse, Çocuk önce dahaısrarla parmak kaldırır ancak bir süre sonra parmak kaldırma davranışından vazgeçer.

6Kendiliğinden Geri

Gelme

• . Sönmüş tepkinin, bir süre sonra tekrardan ortaya çıkmasıdır. Bu durum, sönmüş birtepkinin yok olmadığının da ispatıdır Kendiliğinden geri gelen tepkiler sönmeye karşı dirençsizdir.Yani pekiştirilmezse çok kısa sürede ortadan kalkar.• Derste sürekli espri yaptığı için öğretmeni tarafından azarlanan ve espri yapmayı bırakançocuk, bir süre sonra tekrardan derste espri yapmaya başlayabilir.

7 Genelleme

Uyarıcı Genellemesi: Bir uyarıcıya benzeyen, diğer uyarıcılara da aynı tepkinin verilmesidir.• Bir çocuğun arkası dönük şapkalı bir bayanı, taktığı şapkadan ötürü annesi sanmasıTepki Genellemesi: Aynı uyarıcı duruma, farklı tepkilerin verilmesidir. Bu tepkiler daha çokgiderek artan ve farklılaşan şekilde ortaya çıkar.• Bir kişiye önce nasihat etmek, uslanmazsa uyarmak, yine uslanmazsa dayak atmakÖğrenmenin Genellenmesi: Bir durumda Öğrenilen şeyin, benzer diğer durumlarda dakullanılmasıdır.• Derse geç kalınca öğretmenine yalan söyleyerek azardan kurtulan çocuğun, eve geç kalıncababasına da yalan söyleyerek azardan kurtulmaya çalışması

8 Ayırt Etme

Belli bir tepkinin, tek bir nesne ya da durum karşısında sergilenip, bunun dışındaki nesne ya dadurumlara sergilenmemesidir. Yan: genellemenin tersi olarak düşünülebilir.Yaramazlık yapan arkadaşlarını öğretmenlerine şikayet eden ve bu yüzden övgü gören çocuğun,Türkçe öğretmenine aynı şikayet, yaptığında, öğretmenin "Yaptığın çok ayıp. Arkadaşlarınışikayet etmemelisin" demesi üzerine diğer öğretmenlere şikayete devam ederken, Türkçeöğretmenine şikayet etmemesi.

9Ayırt Edici Uyarıcıve Ayırt Edici Edim

Bir davranış, daima belirli bir uyarıcı ya da ortamdayken pekiştiril irse, bir süre sonra bu uyarıcıya da ortamın kendisi, davranış için ayırt edici hale gelir. Davranışı kontrol eden bu uyarıcıyaayırt edici uyarıcı, ayırt edici uyarıcıya verilen tepkiye ise ayırt edici edim denir.• Sadece bilgisayar başında iş yaparken sigara içen bir kişi, ilerleyen zamanda oyun oynamakiçin bile bilgisayar başına otursa sigara yaktığını fark eder. (Bilgisayar, sigara içme davranışı içinayırt edici uyarıcı iken, bilgisayar başına oturunca sigara yakma ayırt edici edimdir.)

10Kademeli

Yaklaştırma

Hedeflenmiş, istenilen bir davranışı kazandırabilmek için, davranışın daha basit davranışbasamaklarına bölünerek öğretilmesidir. Bunu sağlamak için davranış basamaklarına ayrılanhedef davranış, her doğru basamağın ardından pekiştirilir ve bir üst basamağa geçilir. Edimselkoşullanma açısından incelendiğinde, bir davranışın kazandırabilmesi İçin en az bir kerepekiştirilmesi, pekiştirilmesi için de en az bir kez yapılması gerekir. Kademeli yaklaştırmasayesinde istenen davranışa en yakın davranış pekiştirilerek, organizma istenen davranışayaklaştırılır.

11 Zincirleme

Skinner (1938), bir davranış içerisinde yer alan tepki basamaklarının her birinin, kendinden sonragelen tepki için ayırt edici uyarıcı görevi üstlendiğini ve bu sürecin davranış tamamlanıncayakadar devam ettiğini belirtmiştir. Davranış tamamlanıncaya kadar geçen bu süreci zincirleme adıverilir.• Çay demlemek, yemek yapmak, bir arkadaşımızla sohbet etmek vb. davranışların tamamızincirlemedir.

12 Yoksunluk

Skınner'a göre (1938), edimsel koşullanma gerçekleştirilmeden önce organizmanın pekiştireçolarak kullanılacak şeye karşı (örneğin yiyecek) bir süre yoksun bırakılması performansıartırmaktadır. Yani davranışın sonunda yiyecek ya da su verilecekse, organizmanın birkaç günönceden belirli periyotlarla bu uyarıcılardan mahrum bırakılması, organizmayı davranışa daha iyigüdüleyecektir.• Fareler üzerinde yapılan deneyde, labirentin sonunda peynir varsa farelerin deneyden öncepeynirden yoksun bırakılması

13 Premack İlkesi

Premack tarafından geliştirilen ve kendi adıyla anılan bu ilkeye göre, organizmanın çok sık yaptığı(ve yapmak istediği) etkinlikler, az sayıda yaptığı (ve çoğunlukla yapmaktan zevk almadığı,yapmak istemediği) etkinlikleri pekiştirmek için kullanılabilir. Yani az sayıda yaptığı etkinliğinsayısını artırmak için, çok sayıda yaptığı etkinlik pekiştireç olarak kullanılır.• Ödevini tamamlarsan hafta sonunda arkadaşlarınla tatile çıkabilirsin.

14 Koşullu Anlaşma Koşullu anlaşma, premack ilkesine benzer şekilde bireyin istediği bir şeyi elde edebilmesi için birdizi etkinliği yapması için kullanılır.

15 Batıl Davranış

Pekiştirme ya da ceza, yapılan davranışın hemen ardından ortaya çıktığı halde, aslında davranışlahiçbir ilgisi yoktur. Yani iki durum arasında anlamlı değil tesadüfi bir ilişki söz konusudur.Organizma aralarında tesadüfi ilişki bulunan bu iki durumu birbiriyle ilişkilendirirse batıl davranışortaya çıkar.• Maça kirli çoraplarıyla çıkan ve maçta 3 gol atan futbolcu, artık bütün maçlara aynı kirliçoraplarıyla çıkmaktadır.• Önemli bir görüşmeye yetişmek için evden alelacele çıkan bir işadamının görüşmesi çokkötü geçer. Eve döndüğünde atletini ters giydiğini fark eder ve bunun kendisine uğursuzlukgetirdiğine inanır. O günden sonra atletini ters giymemeye özen gösterir.

16Programlanmış

Öğrenme

Öğrenme, önceden özenle hazırlanmış bilgi birimlerinde bilinenden bilinmeyene - basittenkarmaşığa doğru adım adım (küçük adımlarla) gerçekleşir. Her adım sonunda anında dönüt -düzeltme yapılır ve her doğru davranış anında pekiştirilir. Böylece öğrenicinin doğruya ulaştıkçagüdülenmiştik düzeylen gittikçe artar, olası yanlışlarda ise hemen haberi olur ve bunudüzeltmeye çalışır. Sonuçta öğrencinin başarısı anlamlı ölçüde artar.

17 Olumlu Pekiştireç

Organizmanın İstediği, hoşlandığı uyarıcılardır. Bu uyarıcılar hangi davranışın ardından geliyorsao davranışı artırır. Yiyecek - içecek - para - yüksek puan - "Aferin" - sosyal kabul - oyuncak -bilgisayar... Olumlu Birincil Pekiştireç: Organizmanın fizyolojik ihtiyaçlarını karşılayanpekiştireçlerdir, öğrenilmemiştir. Yiyecek - İçecek - Uyku - Hava - Cinsellik...Olumlu İkincil Pekiştireç: Organizmanın fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamayan ancak yine deorganizmanın sahip olmayı istediği pekiştireçlerdir, öğrenilmiştir. Kendi içinde sosyal pekiştireç,etkinlik pekiştireci, sembolik pekiştireç ve nesnel pekiştireç olmak üzere dörde ayrılır.

18 Olumsuz Pekiştireç

Organizmanın istemediği, hoşlanmadığı uyarıcılardır. Bu uyarıcılar hangi davranışın ardındangeliyorsa o davranışı azaltır. Kötü söz - azar - hakaret - tokat - kulak çekme - düşük puan - elektrikşoku...Olumsuz Birincil Pekiştireç: Organizmaya fizyolojik olarak zarar veren pekiştireçlerdir,öğrenilmemiştir. Tokat - kulak çekme - elektrik şoku - radyasyon...Olumsuz İkincil Pekiştireç: Organizmaya fizyolojik olarak zarar vermeyen ancak yine deistenmeyen pekiştireçlerdir, öğrenilmiştir. Azar - kötü söz - hakaret - düşük puan...

19 Olumlu Pekiştirme

Organizmanın istediği, hoşlandığı bir uyarıcının (olumlu pekiştirecin) ortama eklenmesidir.Olumlu pekiştirilen davranışların yapılma sıklığı artar, davranış yerleşir - güçlenir - süreklilikkazanır.• Ahmet öğretmen, verdiğin Ödevi yapan öğrencilere 100 puan verdi.• Ayşe Hanım, yatağını düzelten oğluna "Aferin" dedi.

20Simgesel Ödülle

Pekiştirme

Organizmanın her doğru davranışının ardından yıldız, fiş, marka, kart gibi sembolik pekiştireç(ikincil pekiştireç) verilir. Bunlardan belli sayıda toplayanlara ise gerçek Ödülle değiş - tokuşyapılır.

• 10 yıldız toplayana kitap hediye edilmesi• 5 yıldız toplayana 1 gülen adam, 3 gülen adam toplayana sinema bileti verilmesi

21Olumsuz

Pekiştirme

Organizmanın istemediği, hoşlanmadığı bir uyarıcının ortamdan çıkartılmasıdır. Olumsuzpekiştirilen davranışların yapılma sıklığı artar, davranış yerleşir - güçlenir - süreklilik kazanır.• Ayşe Hanım gürültüden rahatsız olunca, evinin önünde top oynayan çocukların üzerine suatar. (Ayşe Hanım kendisini olumsuz pekiştirmiştir, çocuklara ise I. tip ceza uygulamıştır.)• Mustafa Öğretmen, derse düzenli devam eden öğrencileri sözlüden muaf tuttu. (Dersedüzenli devam eden öğrenciler sözlüden kurtuldu.)

22 I. Tip CezaOrganizmanın istemediği bir şeyin (olumsuz pekiştirecin) ortama eklenmesidir. I. tip cezauygulanan davranışın yapılma sıklığı azalır.• Ahmet öğretmen, ödevlerini yapmayan öğrencileri azarladı.

23 II. Tip CezaOrganizmanın istediği bir şeyin (olumlu pekiştirecin) elinden alınması yani istediği şeydenmahrum bırakılmasıdır. II. tip ceza uygulanan davranışın yapılma sıklığı azalır.• Sevinç Hanım, odasını toplamayan oğluna oyuncaklarını vermedi.

24Ara Verme(Time Out)

İstenmeyen davranış sergileyen organizmanın (örneğin çocuğun) davranışı sergilediği ortamdanalınıp ilgisini, dikkatini çekebilecek herhangi bir şeyin olmadığı başka bir ortama kısa süreliğinekonmasıdır. Böylece çocuğun yaptığı davranışı sorgulaması, kendisiyle yüzleşmesi amaçlanır.Mehmet Bey misafirlikte sürekti yaramazlık yapan oğlunu mutfağa gönderip 10 dakika oradakalmasını söyler.

25 Ortamı Değiştirme• Çocuğun istenmeyen davranışına neden olabilecek ortamda değişiklik yapılmalıdır.• Masanın üzerindeki vazoyu kırılmaması için kaldırmak, evde sıkıldığı için yaramazlık yapançocuğun önüne sıkılmasını önleyecek zevkle yapabileceği lego parçaları koymak

26 Bıktırma (Yorma)

• Guthrie tarafından önerilen bu yöntem, Skinner tarafından da benimsenmiştir. Bıktırma,İstenmeyen davranışın organizmaya (örneğin çocuğa), bu davranıştan bıkıp usanıncaya -yoruluncaya kadar defalarca arka arkaya yaptırılmasıdır.• Çocuğunun oyuncaklarını kırmasından dert yanan bir anne pazara gider iki torba dolusuucuz oyuncak alır. Bunları oğlunun önüne koyar ve tek tek hepsini kırdırır. (Torbadaki oyuncaklarbitinceye kadar kırdırmaya devam edilir, ara verilmez.)

27Görmezden

Gelmek

• İstenmeyen davranışları önlemede en etkili yol sönmeye tabi tutmak, yani görmezdengelmektir. Bu yol oldukça uzun sürer; inatla - sabırla görmezden gelmeye devam etmeyigerektirir.• Ahmet öğretmen, bir öğrencisinin özellikle kendi dersinde sürekli yaramazlık yaptığını farkeder. Bunun üzerine öğrencisinin yaramazlık davranışlarını görmezden gelir, istenendavranışlarını pekiştirir. Başlangıçta çocuğun yaramazlık davranışlarında belirgin bir artış gözlenir(sönme patlaması), bir süre sonra bu davranışları ortadan kalkar (söner).

28PekiştirmeTarifeleri

Pekiştirme tarifelerinde amaç, istendik davranışları güçlendirip, kalıcı hale getirirken,pekiştireçlerin etkisini azaltarak, davranışları pekişti re çlerd en bağımsızlaştırmaktır (Yıldırım,ed., 2008).Sürekli Pekiştirme: Organizmanın doğru, istendik her davranışının ardından pekiştirme uygulanır.• Ali öğretmen, öğrencilerinin her doğru cevabında bir artı vermektedir.Sabit Aralıklı Pekiştirme: Organizmaya önceden bildirilen, belirli zaman aralıklarında pekiştirmeuygulanır.• Ali Öğretmen, her hafta Pazartesi günü ödevleri kontrol etmektedir.Sabit Oranlı Pekiştirme: Organizmaya önceden bildirilen, belirli sayıdaki davranışlarının ardındanpekiştirme uygulanır.• Ali Öğretmen, öğrencilerinin her üç doğru cevabında bir artı vermektedir. Değişken AralıklıPekiştirme: Organizmanın önceden tahmin edemeyeceği, belirgin olmayan zaman aralıklarındapekiştirme uygulanır.• Ali Öğretmen ödevleri bazen Pazartesi, bazen Çarşamba, bazense Salı günleri kontroletmektedir.Değişken Oranlı Pekiştirme: Organizmanın önceden tahmin edemeyeceği, belirgin olmayansayıdaki davranışlarının ardından pekiştirme uygulanır.• Ali öğretmen öğrencilerinin bazen üç, bazen beş, bazense dört doğru cevabında bir artıvemektedir.