Theories of leadership

1. 1. Theories of Leadership Prof.Khagendra2. 2. Overview of Theories• Great Man Theory• Trait Theory• Behavioural Theories -Ohio

state Studies and Michigan Studies -Managerial Grid• Contingency Theory : - Fiedler’s Least Preferred Co-worker (LPC) Theory -Cognitive Resource Theory• Situational Theory : -Hersey and Blanchard’s Situational Theory -House’s Path Goal Theory -Leader Participation Model

3. 3. Great Man Theory• Leaders are born, not made.• This approach emphasized that a person is born with or without the necessary traits of leaderships. Early explanations of leadership studied the “traits” of great leaders “Great man” theories (Gandhi, Lincoln, Napoleon) Belief that people were born with these traits and only the great people possessed them

4. 4. Great Man Theory• Great Man approach actually emphasis “charismatic” leadership. charisma being the Greek word for gift.• No matter what group such a natural leader finds himself in, he will always be recognized for what he is.• According to the great man theory of leadership, leadership calls for certain qualities like commanding personality, charm, courage ,intelligence, persuasiveness and aggressiveness.

5. 5. Trait Theory• What characteristics or traits make a person a leader?• Great Man Theory: Individuals are born either with or without the necessary traits for leadership• Trait theories of leadership sought personality, social, physical or intellectual traits that differentiate leaders from non leaders• Trait view has little analytical or predictive value• Technical, conceptual and human skills (Katz 1974)

6. 6. Trait Theories Leadership Traits: • Ambition and energy • The desire to lead • Honesty and integrity • Self-confidence • Intelligence • Job-relevant knowledge© 2003 Prentice Hall Inc. All rights reserved. 11–6

7. 7. Trait Theory The trait theory is based on the great man theory, but it is more systematic in its analysis of leaders. Like the great man theory, this theory assumes that the leader’s personal traits are the key to leadership success. Personality Traits Abilities Personal Traits Motivators Supervising Ability Need for Occupational Self-Assurance Intelligence Achievement Decisiveness Initiative Self-actualization Masculinity/Famininity Maturity Power Over Others Working Class Affinity High Financial Reward Job Security

8. 8. Traits of Leaders• Intelligence• Physical Features• Inner Motivation• Maturity• Vision & Foresight• Acceptance of Responsibility• Open-Minded and adaptability• Self-confidence• Human Relations Attitude• Fairness and Objectivity

9. 9. Trait TheoriesLimitations:• No universal traits that predict leadership in all situations.• Traits predict behavior better in “weak” than “strong” situations.• Unclear evidence of the cause and effect of relationship of leadership and traits.• Better predictor of the appearance of leadership than distinguishing effective and ineffective leaders.

10. 10. Behavioural Theory In contrast with trait theory, behavioural theoryattempts to describe leadership in terms of what leadersdo, while trait theory seeks to explain leadership on thebasis of what leaders are. Leadership according to thisapproach is the result of effective role behaviour.Leadership is shown by a person’s acts more than byhis traits. This is an appropriate new research strategyadopted by Michigan Researchers in the sense that theemphasis on the traits is replaced by the emphasis onleader behaviour (which could be measured).

11. 11. Behavioural Theory Theories proposing that specific behaviors differentiate leaders from non leaders.• Pattern of actions used by different individuals determines leadership potential• Examples – Autocratic, democratic and laissez-faire – Michigan Studies: Employee centered versus task centered

12. 12. Behavioural Theory– Theories that attempt to isolate behaviors that differentiate effective leaders from ineffective leaders– Behavioral studies focus on identifying critical behavioral determinants of leadership that, in turn, could be used to train people to become leaders

13. 13. Behavioual Leadership Studies• The Ohio State Studies sought to identify independent dimensions of leader behavior – Initiating structure – Consideration• The

University of Michigan Studies sought to identify the behavioral characteristics of leaders related to performance effectiveness – Employee oriented – Production oriented

14. 14. Ohio State Studies 11–1515. 15. University of Michigan Studies© 2003 Prentice Hall Inc. All rights reserved. 11–1616. 16. Managerial Grid ( Blake & Mouton)17. 17. Contingency Theories & situational Theories of Leadership Contingency Theories –

Fiedler Model Cognitive Resource Theory – Hersey and Blencherd’s Situational Theory – Leader-member Exchange Theory – Path-Goal Theory – Leader Participation Model

18. 18. Contingency Theories While trait and behavior theories do help us understand leadership, an important component is missing: the environment in which the leader exists. Contingency Theory deals with this additional aspect of leadership effectiveness studies.

19. 19. Fiedler Model• The theory that effective groups depend upon a proper match between a leaders style of interacting with subordinates and the degree to which the situation gives control and influence to the leader.• There are basically three steps in the model 1) Identifying Leadership Style 2) Defining the Situation 3) Matching leaders and situations

20. 20. 1) Identifying Leadership Style• Fiedler believes a key factor in leadership success is the individual’s basic leadership style So he created the Least Prefer Co-worker (LPC) Questionnaire• LPC:-An instrument that tells to measure whether a person is task or relationship oriented

21. 21. Cont… If the low LPC score then the person is task oriented If the high LPC score then the person is relationship oriented

22. 22. Least Preferred Coworker (LPC) ScalePleasant 8 7 6 5 4 3 2 1 UnpleasantFriendly 8 7 6 5 4 3 2 1 UnfriendlyRejecting 8 7 6 5 4 3 2 1 AcceptingTense 8 7 6 5 4 3 2 1 RelaxedCold 8 7 6 5 4 3 2 1 WarmSupportive 8 7 6 5 4 3 2 1 HostileBoring 8 7 6 5 4 3 2 1 InterestingQuarrelsome 8 7 6 5 4 3 2 1 HarmoniousGloomy 8 7 6 5 4 3 2 1 CheerfulOpen 8 7 6 5 4 3 2 1 ClosedBackbiting 8 7 6 5 4 3 2 1 LoyalUntrustworthy 8 7 6 5 4 3 2 1 TrustworthyConsiderate 8 7 6 5 4 3 2 1 InconsiderateNasty 8 7 6 5 4 3 2 1 NiceAgreeable 8 7 6 5 4 3 2 1 DisagreeableInsincere 8 7 6 5 4 3 2 1 SincereKind 8 7 6 5 4 3 2 1 Unkind

23. 23. Scoring• Your final score is the total of the numbers you circled on the 18 scales57 or less = Low LPC (task motivated)58-63 = Middle LPC (socio-independent leaders, self directed and not overly concerned with the task or with how others view them)64 or above = High LPC (motivated by relationships)

24. 24. 2) Defining the Situation• Fiedler identified three contingency dimensions that define the key situational factors• 1. Leader-member relations: The degree of confidence, trust, and respect, members have in the leader 2. Task structure: The degree to which the job assignments are procedurized 3. Position Power: The degree of influence a leader has over power variables such as hiring, firing, promotion etc.

25. 25. 3) Matching leaders and Situations• After knowing the leadership style through LPC and defining all the situations, we will chose the leader who will fit for the situation. Two ways in which to improve leader effectiveness 1) Change the leader to fit the situation 2) Change the situation to fit the leader

26. 26. Cognitive Resource Theory• A theory of leadership that states that stress unfavorably effects the situation, and intelligence, and experience can lessen the influence of stress on the leader.

27. 27. Cont… A refinement of Fielder’s original model: – Focuses on stress as the enemy of rationality and creator of unfavorable conditions – A leader’s intelligence and experience influence his or her reaction to that stress Stress Levels: – Low Stress: Intellectual abilities are effective – High Stress: Leader experiences are effective Research is supporting the theory

28. 28. Hersey & Blanchard’s Situational Leadership (SLT) A model that focuses on follower “readiness” – Followers can accept or reject the leader – Effectiveness depends on the followers’ response to the leader’s actions – “Readiness” is the extent to which people have the ability and willingness to accomplish a specific task A paternal model:

– As the child matures, the adult releases more and more control over the situation – As the workers become more ready, the leader becomes more laissez-faire

29. 29. Cont….• Hersey and Blencherd identify four specific leader behaviors• The most effective behavior depends on the follower’s ability and motivation3. If followers are unable and unwilling to do a task, the leader needs to give specific and clear directions.4. If followers are unable and willing, The leader need to display a high task orientation.5. If the followers are able and unwilling, The leader needs to use a supportive and participative style.6. If followers are both able and willing, The leader doesnt need to do much.

30. 30. Situational Leadership Theory HT&HR HR&LT HT&LR LT&LR Mature Immature31. 31. Leader-Member Exchange (LMX) Theory• Leaders create in-groups and out-groups,

and subordinates with in-group status will have higher performances ratings, less turnover, and greater satisfaction with their superior. LMX Premise: – Because of time pressures, leaders form a special relationship with a small group of followers: the “in- group” – This in-group is trusted and gets more time and attention from the leader (more “exchanges”) – All other followers are in the “out-group” and get less of the leader’s attention and tend to have formal relationships with the leader (fewer “exchanges”) – Leaders pick group members early in the relationship

32. 32. Leader-Member Exchange Theory33. 33. House’s Path-Goal Theory• The theory that a leader’s behavior is acceptable to

subordinates insofar as they view it as a source of either immediate or future satisfaction. The Theory: – Leaders provide followers with information, support, and resources to help them achieve their goals – Leaders help clarify the “path” to the worker’s goals – Leaders can display multiple leadership types

34. 34. Path-Goal Theory 11–3635. 35. Cont… Four types of leaders: – Directive: focuses on the work to be done –

Supportive: focuses on the well-being of the worker – Participative: consults with employees in decision- making – Achievement-Oriented: sets challenging goals

36. 36. The Path-Goal Theory37. 37. Path-Goal Theory38. 38. Yroom & Yetton’s Leader-Participation Model• A leadership theory that provides a set

of rules to determine the form and amount of participative decision making in different situations. How a leader makes decisions is as important as what is decided Premise: – Leader behaviors must adjust to reflect task structure – “Normative” model: tells leaders how participative to be in their decision-making of a decision tree.

39. 39. W.J.Reddin’s 3-D Management Style TheoryRelationship Dimension n si o en im sD es en iv ct fe Ef Task Dimension Three Dimensions of Leadership Style

40. 40. Thank You !!“Together we will make it happen” COMPOSE BY FUTURE LEADERS

http://www.slideshare.net/kesarinandan96/theories-of-leadership-13415459

1. 1. Leadership Department Chairs Meeting2. 2. What is Leadership? <ul><li>Not about intelligence or power

</li></ul><ul><li>Leadership is personal qualities of leader </li></ul><ul><ul><li>Motivating power </li></ul></ul><ul><ul><li>Empathy </li></ul></ul><ul><ul><li>Integrity </li></ul></ul><ul><ul><li>Intuitive avbilities </li></ul></ul><ul><li>Or in other words – Emotional Intelligence </li></ul>

3. 3. 3 Theories of Leadership <ul><li>Trait Theories </li></ul><ul><ul><li>Compares traits of leaders vs. non-leaders </li></ul></ul><ul><ul><li>Recent studies include job-related skills </li></ul></ul><ul><li>Behavioral Theories </li></ul><ul><ul><li>Studies by Iowa, Ohio State, & Michigan Us identified behaviors of effective leaders </li></ul></ul>

4. 4. 3 Theories of Leadership (cont.) <ul><li>Contingency Theories </li></ul><ul><ul><li>Grew out of behavioral studies </li></ul></ul><ul><ul><li>More complex than trait or behavioral </li></ul></ul><ul><ul><li>Considers moderator variables such as </li></ul></ul><ul><ul><ul><li>Leader-member relations </li></ul></ul></ul><ul><ul><ul><li>Task structure

</li></ul></ul></ul><ul><ul><ul><li>Subordinate motivation </li></ul></ul></ul><ul><ul><ul><li>Path=goal clarity </li></ul></ul></ul>

5. 5. Contingency Theories <ul><li>Contingency Theories are based on one of two assumptions </li></ul><ul><ul><li>leaders must change behavior to fit situation (House’s path-goal) </li></ul></ul><ul><ul><li>Leaders must change situation to fit leader’s behavior (Fiedler’s contingency theory) </li></ul></ul>

6. 6. Outgrowth’s of Contingency Theories <ul><li>Tannenbaum and Schmidt’s leadership-style continuum </li></ul><ul><li>Blake and Mouton’s managerial grid </li></ul><ul><li>Reddin’s three-dimensional leadership styles </li></ul><ul><li>Hersey and Blanchard’s situational leadership model </li></ul>

7. 7. Contemporary Leadership Perspectives <ul><li>Vertical dyad linkage model </li></ul><ul><li>Reciprocal influence teory </li></ul><ul><li>Substitutes for leadership </li></ul><ul><li>Transformational leadership </li></ul>

8. 8. Conclusions from Leadership Theories <ul><li>Difficult to isolate exact qualities that make a good leader </li></ul><ul><li>No one theory always explains effective leadership </li></ul><ul><li>Leader’s effectiveness determined by interaction of </li></ul><ul><ul><li>Leader traits </li></ul></ul><ul><ul><li>Skills of leader </li></ul></ul><ul><ul><li>Leader behaviors </li></ul></ul><ul><ul><li>Various situational factors </li></ul></ul>

แนวคดทฤษฏทางการพยาบาล http://thidaratana.blogspot.com/2013/07/blog-post.html

แนวคดทเกยวของวชาชพการพยาบาล    การพยาบาลถอเปนวชาชพทกอกำาเนดมากวา 

 200  ป    คำาวาการพยาบาล ( Nursing )    มความหมายไดทงในฐานะสาขาวชา   ( Discipline )    กบในฐานะวชาชพ( Professional )  ซงในฐานะสาขาวชานน แตละสาขาวชานนจะมมมมองทเฉพาะ  มมโนทศน   ทฤษฎ และกรอบแนวคดทเปนแนวทางการคนควาตามหลกวทยาศาสตรหรอการวจย  ทำาใหสาขาวชามความแตกตางกนทองคความรของแตละสาขาวชาสวนในฐานะทเปนวชาชพการพยาบาลจะตองประกอบดวย  การปฏบต  การวจย  และการศกษาเพอผลตบคลากรในวชาชพ                   ศาสตรทางการพยาบาล     ศาสตรทางการพยาบาลเปนองคความร ( body  of  knowledge) ทไดมาโดยวธการทางวทยาศาสตร  รวมถงความรทไดจากการวจยในศาสตรสาขาอน   องคความรโดยทวไปมการแบงออกเปน  2    สาขา  คอศาสตรสาขาวชาการ (Academic  discipline )  แ ล ะ ศ า ส ต ร ส า ข า ว ช า ช พ   ( Professional 

discipline )  ดงนนศาสตรทางการพยาบาลจงหมายถง  ความรทเปนเฉพาะสาขาวชาชพการพยาบาลหรอองคความรทางการพยาบาลทประกอบไปดวย   มโนทศน ( Concepts )   หลกการ ( Principles )    กฎ  ( Laws )     และทฤษฎ     ( Theories ) ตางๆทางการพยาบาล  ทพยาบาลใชเปนแนวทางในการปฏบตเพอชวยเหลอบคคลใหคงภาวะสขภาพ   ดงนนคำาวา ศาสตรและทฤษฎจงมความสมพนธใกลชดกน  เพราะความรในสาขาใดสาขาหนงจะตองสรางทฤษฎขนมารองรบองคความรนนๆ หรอความรนนๆไดมาจากการพสจนตามหลกการทางวทยาศาสตร

               ท ฤ ษ ฎ ท า ง ก า ร พ ย า บ า ล   (  Nursing  Theory )    เปนองคความรเฉพาะสาขาวชาชพทไดรบการยอมรบและนำาไปเปนแนวทางปฏบต  ทฤษฎทางการพยาบาลจะประกอบดวย มโนทศน  หลกการ  ทมความเชอมโยงกน                               ทฤษฎ  (  Theory )   มาจากรากศพทภาษากรกวา Theoria   ซงมความหมายวา  Vision   คอภาพมองในสงใดสงหนงโดยรวม   ดงนนทฤษฎจงหมายถง  ชดของขอความทบงบอกความสมพนธของ   มโนทศนตางๆ  เพอบรรยาย  อธบาย  ทำานาย  หรอควบคมปรากฏการณตางๆ                              ม โ น ท ศ น   ห ร อ ม โ นมต  ( Concept )  หมายถง  ความคดทเปนนามธรรมหรอภาพรวมของปรากฏการณ หรอความจรงตางๆ  ซ งมโนทศนมระดบความเปนนามธรรมนอยไปจนถงมความเปนนามธรรมสง สงเกตโดยตรงไมได  เชน  โตะ  บาน   ความเครยด   ความสข                             ห ร อ ห มา ยถ ง   ภ า พคว า มค ดรว บ ยอด ข อ งคณลกษณะและความหมายของสงตางๆ   

ดงนนทฤษฎการพยาบาล (Nursing  Theory )  จงหมายถง   แกนสาระความรของวชาชพพยาบาล  ซงมงอธบายธรรมชาตของคน   สงแวดลอมทมอทธพลตอบคคล   ภาวะสขภาพ    ความเจบปวยของบคคล

โดยมเปาหมายของการพยาบาลและกจกรรมการพยาบาล  ( Fitzpatrick  & Whall ,  1989 )

                              ก ร ะ บ ว น ท ศ น  ( Paradigm )      หมายถงกรอบการมองหรอกรอบเคาโครงแนวคด  หรอแบบอดมคต  หรอปรชญาทเปนทยอมรบในกลมวชาชพซงจะใหขอตกลงเพอเปนแนวทางปฏบต  วจย  และสรางความเขาใจในศาสตรนนเปนแนวเดยวกน              อภกระบวนทศนทางการพยาบาล ( Metaparadigm )                              ในการพฒนาศาสตรทางการพยาบาลจะตองมขอบเขต  ปรากฎการณในวชาชพการพยาบาลทสามารถอธบายถงความแตกตางจากทฤษฎวชาชพอนกระบวนทศนทางการพยาบาล( Metaparadigm ) หรอมโนทศนหลก  หรอทศนะแมบท  เปนกรอบ  ขอบเขต หรอโครงสรางทางความคดหรอมโนมตในภาพรวมกวางๆของศาสตรสาขาทางการพยาบาล  ซงจะประกอบดวย มโนทศนของศาสตรสาขานนๆ  รวมทงมการกำาหนดลกษณะความสมพนธระหวางมโนทศนเหลานนดวย  ซงมโนทศนหลกทเปนองคประกอบของกระบวนทศนในศาสตรสาขาทางการพยาบาล  จะตองมลกษณะดงน               1.  มโนทศนจะตองกวางพอทจะครอบคลมถง ความร  และปรากฎการณทางการพยาบาลทงหมดซงมความแตกตางจากศาสตรสาขาวชาชพอน               2.  มโนทศนเหลานจะตองไดรบการยอมรบในวชาชพ  วาเปนแกนหรอสาระองคความรในศาสตรทางการพยาบาลอยางแทจรง               3.      มโนทศนเหลานจะตองไมมความซำาซอนกน               4.      มโนทศนเหลานตองมความเปนสากลทงขอบเขตและเนอหา               5.      การพฒนาองคความรของศาสตรทางการพยาบาลจะอยภายใตขอบเขตของมโนทศนเหลาน

                              ในปจจบนเปนทยอมรบในวชาชพการพยาบาลแลววากระบวนทศนทางการพยาบาลประกอบดวยมโนทศนหลกเกยวกบ  1)   คน  ( person )   2)   ภาวะสขภาพ  ( Health )  3)   ส ง แ ว ด ล อ ม   ( Environment )   4)   ก า ร พ ย า บ า ล   ( Nursing )   ซ งมโนทศนเหลาน ครอบคลมปรากฎการณทางการพยาบาลทงหมด   ดงแผนภมท  1.1

อภกระบวนทศนทางการพยาบาลMetaparadigm

การจำาแนกทฤษฎทางการพยาบาล   1.         จำาแนกตามคณลกษณะการนำาไปใช  ดงน

1.1   ท ฤ ษ ฎ เ ช ง น ร น ย    ( Deductive  nursing  theories )   เปนการพฒนาทฤษฎจากการนำาศาสตรตางๆมาสงเคราะห  จดระบบหรอขยายมโนมตเดมใหเกดเปนมโนมตใหม  ซงทฤษฎทางการพยาบาลเชงนรนยน มหลายทฤษฎเชน  ทฤษฎการพยาบาลของคง   ทฤษฎการพยาบาลของรอย  ทฤษฎการพยาบาลของนวแมน    ทฤษฎการพยาบาลของไลนงเจอร       ทฤษฎการพยาบาลของวทสน                      1.2   ทฤษฎ เช งอปน ย    ( Inductive  nursing  theories )   เปนการพฒนาทฤษฎทเกดจากการปฏบตการพยาบาลมาประมวลเพอสรปเปนทฤษฎ

2.         จำาแนกตามจดมงหมายในการนำาไปใช  ดงน2.1  ทฤษฎระดบบรรยาย  ( Descriptive theory )       เปนทฤษฎหรอขอความทอธบายถงมโนมต   เหตการณ  สถานการณหรอปรากฎการณ  ทบงชถงความหมาย  คณลกษณะ  องคประกอบ  ของแตละมโนมต  บางครงเรยกวา  ทฤษฎทแยกแยะองคประกอบ ( Factor – isolating  theory )

                      2.2  ท ฤ ษ ฎ ร ะ ด บ อ ธ บ า ย   ( Explanary   theory )   เปนทฤษฎทอธบายความสมพนธของมโนมตตงแต  2  มโนมต  หรอ 2  ปรากฏการณขนไป    บางครงเรยกวา ทฤษฎองคประกอบสมพนธ ( Factor – relating  theory )                      2.3  ทฤษฎระดบทำานาย  ( Predictive   theory )   เปนทฤษฎทอธบายความสมพนธของมโนมตตงแต  2  มโนมต  หรอ 2  ปรากฏการณขนไป แลวสามารถทำานายวาจะเกดมดนมตใหมเพมขนได                      2.4   ท ฤ ษ ฎ ร ะ ด บ ค ว บ ค ม ห ร อ ป ฏ บ ต ก า ร   ( Control    Prescriptive   theory )   ทฤษฎทมความเฉพาะเจาะจงในแตละสถานการณ  สามารถระบความสมพนธระหวางมโนมต  ทำานายผลทเกดขนและควบคมผลทจะเกดขนใหเปนไปในทศทางทตองการ อาจมมโนมตทจะเกดขนได

3.         จ ำาแนกตามระด บความเป นนามธรรมของทฤษฎ   ( Walker & Avant , 1995 อางในกอบกล   พนธเจรญวรกล, 2546  )   ดงน

        3.1  ทฤษฎอภทฤษฎ   (  Meta – theory ) เปนลกษณะทเก ยวก บปรชญาและวธ สร างทฤษฎ เป นทฤษฎ ท ม เป าหมายของกระบวนการสรางทฤษฎ  จะมจดเนนทการตงคำาถามเชงปรชญา  วธการสรางทฤษฎและกระบวนการวเคราะห  วพากษและหลกเกณฑในการประเมนทฤษฎ  ซงจะใชเปนหลกในการวเคราะหชนดและวตถประสงคของทฤษฎ    มความเปนนามธรรมสง3.2   ทฤษฎระดบกวาง  (  Grand  theory )  เปนทฤษฎททมความเปนนามธรรมสง กำาหนดกรอบแนวคดทกวางหรอเปนแบบจำาลองมโนมตทครอบคลมเนอหาสาระทกวาง  แตจะนำาไปทดสอบโดยกระบวนการทางวทยาศาสตรไดยาก  เนองจากมความเปนนามธรรมสง  แตกสามารถนำาไปเปนแนวทางการปฏบตและเปนแนวทางในการสรางองคความรในระดบรองลงมาไดด  เชน 

ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม   ทฤษฎการปรบตวของรอย  ทฤษฎการดแลเอออาทรของวทสน

       3.3   ท ฤ ษ ฎ ร ะ ด บ ก ล า ง    (  Middle  Rang  theory )    เปนทฤษฎทมขอบเขตเนอหาสาระแคบลงและ มจำานวนมโนทศนนอยกวาทฤษฎระดบกวาง  ทฤษฎระดบกลางเกดจากการศกษาวจยสามารถนำาไปใชอางองและขยายตอได  ทดสอบได  นำาไปเปนหลกในการปฏ บต ชดเจนข น   เชน   ทฤษฎการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร (  Pender’s  Health   Promotion  Therory )  

       3.4   ทฤษฎระด บปฏ บต   (  Practice  theory  )  เป นทฤษฎทมความซบซอนนอยทสด  เปนชดขอความเชงทฤษฎทเกดจากการทดสอบสมมตฐานในปรากฎการณใดปรากฎการณหนง มเนอหาสาระและจำานวนมโนมตไมมาก  สามารถทดสอบไดงาย  และนำาไปใชในการปฏบตการพยาบาลไดโดยตรงและคาดผลทจะเกดจากการปฏบตได

ววฒนาการของทฤษฎการพยาบาล                  ทฤษฎการพยาบาลเปนองคความรเฉพาะทางการพยาบาล เรมขนจากการพยายามหาคำาตอบใหตรงกนวาการพยาบาลคออะไร เหตใดจงตองมทฤษฎการพยาบาล  การใชทฤษฎทางการพยาบาลเพอประโยชนทางการแพทยหรอเพออสระภาพทางการดแลในลกษณะทเปนศาสตร  ดงนนจงตองมการศกษาวจยทางคลนค ฟลอเรนซไนตงเกลเปนบคคลแรกทพยายามสรางศาสตรการพยาบาลและเตรยมพยาบาลอยางมรปแบบชดเจน    ลกษณะการพยาบาลในยคของฟลอเรนซ ไนตงเกลจะมลกษณะเป นศลปเชงเทคน ค  ( Technical  arts ) ซ งเน นหล กการและวธ ปฏบต     ศาสตรทางการพยาบาลของฟลอเรนซ ไนตงเกล   ประกอบดวย (1) Nursing proper ซงเปนลกษณะเฉพาะทสตรพงมในบทบาทของแมของสตรโดยธรรมชาต เชน การใหความรกความเมตตา  (2) Nursing Sciences เปนเทคนคการพยาบาลทตองเรยนรระบบการพยาบาลในรปแบบของฟลอเรนซ

ไนตงเกล  มการน ำามาใชอย นานท ง ในยโรปและอเมรกาจนถ งชวงป 1955 มการเปลยนแปลงในระบบการแพทยจากความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย  วชาชพการพยาบาลไดรบการมองวาเปนวชาชพของสตรในระดบแรงงาน  ซงในระยะนเร มมผนำาทางการพยาบาลพยายามสรางศาสตรการพยาบาลใหมความชดเจน และเรมมพฒนาการมาอยางตอเนองโดยเฉพาะในสหรฐอเมรกาจนมศาสตรของการพยาบาลขน ซงเปนผลจากความพยายามของกลมนกวชาการพยาบาลในประเทศสหรฐอเมรการทตระหนกถงความจำาเปนของการพฒนาวชาชพใหทดเทยมกบวชาชพอนๆ และตองการชวยเหลอใหวชาชพพยาบาลมหลกในการปฏบตงานทมระบบระเบยบ จากการศกษาววฒนาการของทฤษฎการพยาบาลตงแตระยะเรมตนจนถงปจจบนพอสรปไดเปน 4 ระยะเวลา กลาวคอ

                        1. ระยะกอนป ค.ศ. 1960                                     ในย คน เป นย คในการพฒนาความต อเนองจากงานเขยนและการทำางานของฟลอเรนซ  ไนตงเกล  โดยมการเร มมการพฒนาพนฐานของทฤษฎจากแนวคดของ จตวทยา สงคมศาสตรวทยาศาสตรสขภาพ  มนษยศาสตร และพฤตกรรมศาสตร  มการทำาวจยทางการพยาบาลและมวารสารวจยการพยาบาลเกดขนในป ค.ศ. 1952     ซงนบไดวาวชาชพพยาบาลยงไมไดมศาสตรทเปนของตนเอง อยางไรกตามพอทจะกลาวไดวา แนวความคดเกยวกบความรเฉพาะสาขาของวชาชพพยาบาล (a unique nursing body of knowledge) ได เ ร มต ง แต สม ยของฟลอเรนซ   ไนต งเกล  (Nightingale,  1859)  ซงถอวาเปนผรเร มการพยาบาลแผนใหม (Modern nursing) และเป นผ ท กล าวอยางชดเจนวาวชาชพพยาบาลเปนวชาชพทมวชาการทแตกตางไปจากวชาการของแพทย พยาบาลตองศกษาเรองของพยาบาลเพอสามารถใหการบรการแกผปวยในบทบาททแตกตางไปจากแพทยผใหการรกษา

                        แนวคดของไนตงเกล เกยวกบความรเฉพาะสาขาการพยาบาล พอสรปไดวา เปนความรซ งไดมาจากการสงเกตและบนทกเกยวกบพฤตกรรมของผปวย และสงแวดลอมของผปวยทมผลกระทบตอกระบวนการหายจากโรค (Reparative process) ซงเปนกระบวนการทเกดขนตามธรรมชาต ความรดงกลาวชใหเหนถงบทบาทและการปฏบตการพยาบาลทเนนการจดสงแวดลอมของผปวยเพอสงเสรมกระบวนการหายจากโรค   แมวาจะไดมการพยายามพสจนและแสดงใหเหนวา วชาชพพยาบาลมเนอหาสาระทเปนความรเฉพาะของวชาชพและเปนศาสตรทางวทยาศาสตรมาตงแตสมยของไนตงเกลกตาม    กมไดมการยอมรบและกลาวถงกนอยางแพรหลายนก ความสนใจในเร องของการคนหาความร เฉพาะสาขาการพยาบาลหรอทฤษฎการพยาบาลมการตนตวและไดรบการกลาวถงอยางจรงจง  ซงในยคนมนกทฤษฎเกดขนหลายคน อาท   เพบพลาว ( Peplaul )   เฮนเดอรสน  ( Henderson )   ฮอลล  ( Hall )                                           2. ระยะป ค.ศ. 1966-1970                                 ในยคนเปนยคของการพฒนาทฤษฎซงถอเปนจดมงหมายหลกของนกทฤษฎทงหลาย โดยมแนวคดในชวงแรกทม ท ศทางการพยาบาลมงไปทสมพนธภาพระหวางพยาบาลและผป วย   แนวคดทางการพยาบาลจตเวชทกวางขวางทำาใหพยาบาลใหความสำาคญทางจตใจของบคคลมากขน มผเชยวชาญดานทฤษฎการพยาบาลหลายทานไดพยายามกำาหนดกรอบทฤษฎการพยาบาลวาควรเปนทฤษฎพนฐาน  และเนนทฤษฎในระดบพรรณนาหรอระดบสงการ โดยมขอสรปเกยวกบทฤษฎวา การพยาบาลตองมทฤษฎเปนหลกในการปฏบต  พยาบาลสามารถสรางทฤษฎทางการพยาบาลได    ในป ค.ศ. 1960  เร มมการเกดทฤษฎตามการศกษาเชงวทยาศาสตร  ซง อบเดลลาห (Faye Abdellah )  ไดพฒนากลมปญหาทางการพยาบาล  21  ปญหาทอยบนพนฐานความตองการดานกายภาพ  ชวภาพ และจตสงคม  และในป ค.ศ. 1961  ออรแ ล น โ ด ( Jean  Orlando ) ไ ด ส ร า ง ท ฤ ษ ฎ ท า ง ก า ร พ ย า บ า ลชอ Nursing  Process Theory ซงมหลกการเนนไปทการปฏบตการ

พยาบาลและสมพนธภาพระหวางพยาบาลกบผปวย ในป ค .ศ. 1964     ฮอลล   ( Lydia  Hall ) ได เสนอแนวค ด  Core  Care  and Cure  Theory    ทกลาวถงปฏกรยาระหวางผปวย  รางกายและโรค    ในป ค.ศ. 1968 เฮนเดอรสน  ( Verginia  Henderson ) ไดพฒนาความหมายการพยาบาลและไดก ำาหนดองคประกอบพนฐานการพยาบาล  14  องคประกอบ  และในปเดยวกนน  การศกษาของดกคอฟ และเจมส  (Dickoff & James,  1968)    เ ร อ ง ท ฤ ษ ฎ ข อ ง ท ฤ ษ ฎ  (Theory of theories)   มบทบาทสำาคญตอการกำาหนดรปแบบและโครงสรางของทฤษฎการพยาบาล  โดยทงสองทานไดแสดงความคดเหนวา ทฤษฎการพยาบาลตองเป นทฤษฎในระด บสงสดค อ เป นทฤษฎในระด บสรางสถานการณ (Situation – producing theory) ซงมความหมายวาเป นทฤษฎ การพยาบาลท นอกจากจะบอก อธบาย หรอคาดคะเนสถานการณทเรยกวาการพยาบาลแลวยงตองบอกแนวปฏบตเพอใหไดผลลพธทตองการตามเปาหมายทกำาหนดไวอกดวย                        ในยคนสมาคมพยาบาลอเมรกนไดมบทบาทในการกำาหนดเปาหมายและทศทางการพยาบาลทชดเจนคอ มงทจะพฒนาทฤษฎและมการสนบสนนใหสถานศกษาจดการศกษาถงระดบปรญญาเอกทางการพยาบาลทเนนการวจยและการสรางองคความรใหม  ยคนมนกทฤษฎการพยาบาลเสนอทฤษฎการพยาบาลในลกษณะของแบบจำาลองมโนท ศ น    ซ ง น บ ว า เ ป น ท ฤ ษ ฎ ร ะ ด บ ก ว า ง   อ า ท เ ช น    ไ ว เ ด น บ า ค ( Wiedenback )   คง  ( Imogene  King )   โรเจอร  ( Martha E  Rogers)

                        3. ระยะป ค.ศ. 1971-1980                                ในยคน เป นยคก ำาหนดโครงสรางและองค ประกอบของทฤษฎใหชดเจน ตลอดจนแนวทางการวเคราะหและประเมนทฤษฎ มการกำาหนดใหหลกสตรการศกษาทางการพยาบาลทกแหงจะตองมทฤษฎทางการพยาบาลรองรบ หรอเปนกรอบแนวคดและมการจดการ

เรยนการสอนรายวชาทฤษฎการพยาบาลในการศกษาระดบบณฑตศกษา มการตพมพเผยแพรตำารา วารสารเกยวกบทฤษฎการพยาบาลมากขน  ถอวาในยคนเปนยคทมความตนตวมากทสดและมองคทางวชาชพใหการสนบสนนคอสภาการพยาบาล   มการจดการศกษาในระดบบณฑตศกษาเพมมากขนอยางรวดเรวโดยเฉพาะในประเทศสหรฐอเมรกา  ในยคนไดมนกทฤษฎการพยาบาลเปนจำานวนมากและมการเผยแพรผลงานพรอมทงมการนำาไปสการปฏบต  อาทเชน  ทฤษฎการปรบตวของรอย (  Sister  Callista  Roy,  1976)  ท ฤ ษ ฎ ก า ร ด แ ล ต น เ อ ง ข อ ง โ อเรม   ( Dorothea  E  Oram,  1971)  ทฤษฎ ร ะบบของน วแมน ( Betty  Newman,1974 )   และทฤษฎระบบพฤตกรรมของจอหนสน  (Johnson,  1975)  เปนตน ทฤษฎการพยาบาลดงกลาวแสดงถงความพยายามในการเลอกสรรเอาความรจากศาสตรสาขาอนๆ ทมอยแลวนนมาผสมผสานเพอใชอธบายสถานการณทเรยกวาการพยาบาล และสามารถนำาไปเปนหลกการในการใหการพยาบาลทสมบรณแบบและมคณภาพแกบคคล     ทฤษฎการพยาบาลทถกสรางขนมาในระยะนโดยทวไปแ ล ว ถ ก ส ร า ง ข น ใ น ร ป ข อ ง โ ค ร ง ส ร า ง ม โ น ท ศ น (Conceptual framework of model)   มโนท ศน หร อกร ะบวนท ศน ท ส ำาค ญท ประกอบขนเปนทฤษฎการพยาบาลตางๆ ไดแก   มโนทศนเกยวกบมนษย   (man)   ส ง แ ว ด ล อ ม  (Environment)    ภ า ว ะสขภาพ (Health) และการพยาบาล  (Nursing)    ดงนนทฤษฎการพยาบาลจะชวยบอกและอธบายความสมพนธของมโนทศนทง 4   เพอแสดงใหเหนสถานการณพยาบาลทประกอบขนดวยมนษยโดยทวไปในยามปกต และยามทเจบปวยทตองการความชวยเหลอทางดานสขภาพอนามยและบอกถงเปาหมายของการชวยเหลอบคคลรวมทงวธการชวยเหลอของพยาบาล เพอใหบคคลสามารถดำารงศกยภาพของความเปนบคคลโดยสมบรณ และนนกหมายถงคณคาและบทบาทของพยาบาลทเดนชดในสายตาของสงคมอนเปนความภาคภมใจของวชาชพอยางแทจรง  

                        4. ระยะป ค.ศ. 1981 - ปจจบน                                ในยคนเปนยคของการพฒนาและขยายทฤษฎทางการพยาบาลอยางตอเนองเพอใหสามารถนำาไปเปนหลกในการปฏบตไดอยางกวางขวาง โดยในระยะแรกเนนทการนำาเอาทฤษฎตางๆ ทถกสรางขนมาแลวมาทดลองปฏบต และพสจนขอเทจจรงตามขอสมมตฐานทแตละทฤษฎบงบอกไว และมการเผยแพรผลการทดลองและทดสอบกนอยางแพรหลาย ทำาใหมการเผยแพรความรเกยวกบทฤษฎการพยาบาลอยางกวางขวางไปในกลมวชาชพทวโลกจนไดรบการยอมรบ และมการวเคราะหวจารณทฤษฎทใชท งในการวจยและการศกษารวมทงการบรหารการพยาบาล   ในระยะตอมาไดมความพยายามทจะพฒนาทฤษฎขนมาใหม มการพฒนาระบบสารสนเทศทางการพยาบาลใหมความกาวหนาและเปนตวสนบสนนการเผยแพรความรเกยวกบทฤษฎทางการพยาบาล ซงเปนไปอยางรวดเรวโดยเฉพาะในประเทศสหรฐอเมรกา 

                  ตารางท  1.1  แสดงพฒนาการของทฤษฎการพยาบาล                  ป ค. ศ.

                     ช อทฤษฎ / แนวคด

เจาของทฤษฎ

  1859- 1860

  Environmental   Theory

  Florence   Nightingale

   1952   Interpersonal   Relations  in   Nursing

  Hildegard   Peplau

   1955   Principles  and  Practice  of   Nursing

  Virginia  Henderson

   1960   Patient – Centered  Approaches  to  Nursing

  Faye  Abdellah

   1961   Nursing  Process  Theory

  Ida  Jean  Orlando

   1964   Core ,  Care  and  Cure   Theory

  Lydia  E.  Hall

   1970   Science  of  Unitary  Human  Being

  Martha  E.  Rogers

   1971   Self   Care  deficit     Dorothea 

Theory E.  Orem   1971   Theory  of  Goal  

Attainment  Imogene  M.  King

   1974   Roy’s  Adaptation   Theory

  Sister  Callista   Roy

 ตารางท  1.1  แสดงพฒนาการของทฤษฎการพยาบาล  ( ตอ )                 

ป ค. ศ.                      ช อทฤษฎ / แนวคด

ผคดทฤษฎ

   1978   Theory   of   Transcultural   Nursing

  Madeleine  Leininger

   1978   Watson’ s  Science  of  Caring

  Jean  Watson

   1980   Behvioral   System   Model

  Dorothy  E.  Johnson

   1980   System   Betty  Neuman

ความสำาคญของทฤษฎการพยาบาลตอวชาชพ                  ทฤษฎการพยาบาลเปนองคความรเฉพาะทางการพยาบาลทพยาบาลวชาชพจะตองทำาความเขาใจและสามารถนำาไปประยกตใชในการปฏบตการพยาบาลไดเปนอยางด   ความจำาเปนของทฤษฎการพยาบาลตอวชาชพมผลมาจากความเจรญกาวหนาของวทยาการทางการแพทยและการสาธารณสข ตลอดจนการเปลยนแปลงลกษณะของความตองการบรการทางดานสขภาพอนามยของผรบบรการจากความตองการบรการดานปรมาณเปนความตองการดานคณภาพมากขน ท ำาใหวชาชพการพยาบาลพยายามทจะพฒนาการปฏบตการพยาบาลใหม คณภาพตอบสนองความตองการของผรบบรการมากขนตามการเปลยนแปลงดงกลาว ดวยการเปลยนแปลงแนวทางปฏบตการพยาบาลซงแตเดมนนสวนใหญยงยดถอแนวความคดทางดานการรกษาเปนแกน ทำาใหลกษณะของการบรการขาดเอกภาพของวชาชพไป

                  ความพยายามทจะเสรมสรางเอกภาพและความเปนวชาชพทสมบรณแบบทำาใหเกดการพฒนาทฤษฎการพยาบาลขน  ทงนทฤษฎการพยาบาลจะชวยใหวชาชพมองคความร และเนอหาสาระทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง แสดงถงการใชความสามารถทางสตปญญาและการตดสนใจทดในการปฏบตงานและปฏบตงานอยางมประสทธภาพ  โดยมความรบผดชอบในวชาชพเปนหลก   ดงนนจะเหนไดวาทฤษฎทางการพยาบาลมความจำาเปนตอวชาชพในประเดนตอไปน                        1.  ท ฤ ษ ฎ ก า ร พ ย า บ า ล   ช ว ย ใ ห ว ช า ช พ เ ป นวทยาศาสตรอยางสมบรณ  ซงลกษณะการเปนวทยาศาสตรนนตองมแนวความคดแบบวทยาศาสตรมความรเฉพาะทถกสรางข น โดยวถ ทางวทยาศาสตรและมการนำาเอาความรหรอแนวความคดดงกลาวไปปฏบตทดสอบหรอพสจนและสามารถประเมนผลการปฏบตได                         2.   ทฤษฎการพยาบาล  ชวยใหการพยาบาลมงทการใหการพยาบาลคนทงคน (Holistic care) และมเป าหมายของการพยาบาลเดนชดยงขน มผลทำาใหการปฏบตการพยาบาลมคณภาพมากทสด                        3. ทฤษฎการพยาบาล ชวยก ำาหนดบทบาทของพยาบาลใหชด เจนข น และชวยใหพยาบาลทกคนสามารถอธบายสถานการณทเรยกวาการพยาบาลเดนชดยงข น ทำาใหการปฏบตการพยาบาลมคณภาพมากทสด                        4.   ท ฤ ษฎ ก า ร พ ย า บ า ล   ช ว ย ใ น ก า ร จ ด ร ะ บ บโครงสรางการปฏบตการพยาบาลเชงวชาชพ   การศกษา  และการวจย                        5.   ทฤษฎการพยาบาลเพมความเอกสทธของวชาชพโดยการกำาหนดขอบเขตของหนาทเปนอสระของวชาชพการพยาบาล                        จากความสำาคญดงกลาวขางตน พอทจะกลาวไดวาการพฒนาและการสรางทฤษฎการพยาบาลนนถอเปนเร องสำาคญเพราะการพฒนาองคความรและการจดระบบความรทางการพยาบาลนนตองการการพฒนาอยางตอเนองเพอเสรมสรางความเขมแขงของวชาชพ ทำาใหวชาชพ

มความเปนเหตเปนผล  สามารถพสจนไดจรงและนำามาใชเปนหลกในการปฏบตการพยาบาลใหมคณภาพ

ทฤษฎทางการพยาบาล

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกล(  Nightingale’ s  Theory  )

                  ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเป นทฤษฎทางการพยาบาลทได รบการยอมรบวาเป นทฤษฎแรก     ฟลอเรนซ   ไนตงเกล    (  ค.ศ. 1820  - 1910 )  ได รบการยอมรบวาเป นผใหก ำาเน ดวชาชพพยาบาล     ซ งถอวาเปนการพยาบาลแนวใหม  (  modern  nursing )    ฟลอเรนซ  ไนตงเกล เรมชวตการเปนพยาบาลทไคซเวรธ  ประเทศเยอรมนนในป  ค.ศ. 1851  มประสบการณดแลผปวยและทหารบาดเจบในสงครามไครเมย  ซงไนตงเกลไดมบทบาทในการดแลผปวยโดยการจดการในเรองความสะอาด ใชผาพนแผลทสะอาด  ดแลเตยงใหสะอาดและอาหารทสดทำาใหสขภาพทหารดขน  จากประสบการณนทำาใหมอทธพลตอปรชญาการพยาบาลทไนตงเกลบอกไวในหนงสอ  Note  on  nursing  :  What  It  Is  and  What  It  Is  Not   ทพมพขนในป ค.ศ. 1859      และมอทธพลตอการปฏบต การพยาบาล       ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเปนทฤษฎทมจดเนนหลกเกยวกบความตองการเพอความปลอดภยและการปองกนสงแวดลอม 

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ          บคคล ไนตงเกลไมไดอธบายบคคลไวเฉพาะ แตจะอธบาย

บคคลในความสมพนธกบสงแวดลอมและผลของสงแวดลอมทมตอบคคล    ดงนนบคคลจงเปนผรบบรการ และประกอบไปดวยมตทางชวะ  จตและสงคม   เปนผมศกยภาพหรอมพลงในตนเองทจะฟ นหายจากโรคหรอ

ซอมแซมสขภาพเมอเกดการเจบปวยและสามารถฟ นคนสภาพไดด   ถามสงแวดลอมทปลอดภย                  สขภาพ  ตามขอเขยนของไนตงเกลสขภาพจะผกพนอยกบสงแวดลอม  ซงสขภาพ หมายถง การปราศจากโรคและการใชพลงอำานาจของบคคลในการใชธรรมชาตใหเกดประโยชนสงสด   สวนการเกดโรคหรอการเจบปวยไนตงเกลมองวา เปนกระบวนการซอมแซมทรางกายพยายามทจะสรางความสมดล                  สงแวดลอม  เปนมโนทศนทเปนหวใจสำาคญของทฤษฎ เพราะไนตงเกลกลาวถงสงแวดลอมไวคอนขางชดเจน  โดยสงแวดลอมประกอบดวย ปจจยภายนอกทงหมดทมอทธพลตอชวตและพฒนาการ  ไดแก  การระบายอากาศ   แสงสวางทเพยงพอ    ความสะอาด    ความอบอน   การควบคมเสยง    การกำาจดขยะมลฝอยและกลนตางๆ   อาหารและนำาทสะอาด   รวมถงปฏสมพนธระหวางพยาบาลกบผปวยทงดวยคำาพดและภาษากาย                  ก า ร พ ย า บ า ล      เป นก า ร จ ด ส ง เ อ อ อ ำา น ว ย ใ ห เ ก ดกระบวนการหายดวยสงแวดลอมทดทสด  ดวยความเชอทวา  สงแวดลอมยอมมอทธพลตอสขภาพ และการพยาบาลมงเนนทบคคลตองการมกระบวนการซอมแซมของรางกาย   การปฏบตตอผปวยจะเร มดวยการสงเกตบคคลและสงแวดลอมเพอการประเมนและการจดกจกรรมการพยาบาล                  ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกล ไดรบการยอมรบวาเปนทฤษฎการพยาบาลทฤษฎแรก ถงแมวาความหมายของกระบวนทศนหลก ( Metaparadigm )  ทง  4   ดานยงไมคอยชดเจนนก  แตในงานเขยนของไนตงเกลกไดสะทอนใหเหนวาในยคนนไดมพฒนาการทางการแพทยและเทคโนโลย  และสามารถนำามาเปนพนฐานของทฤษฎทางการพยาบาลในระยะตอมา  ซงจะเหนไดจากจดเนนทางดานสงแวดลอมทมความเชอวา  สงแวดลอมมอทธพลตอสขภาพและพฒนาการของมนษย   ดงนนการพยาบาลจงเนนการจดสงแวดลอมดงตอไปน

                  1.   การระบายอากาศ (  Ventilation )   เปนการจดสงแวดลอมใหมสภาพถายเทอากาศไดด  ผปวยไดรบอากาศทบรสทธเพราะอากาศทบรสทธเปนสงจำาเปนสำาหรบการดำารงชวตมนษย    กจกรรมททำาไดแกการเปดหนาตาง   การจดใหมชองระบายอากาศ  สงของภายในหองสะอาดปราศจากฝน                  2.   การรกษาอณหภม  ( Temperature )  การรกษาอณหภมใหมความพอเหมาะเปนสงจำาเปนกอใหเกดความสขสบายของผปวย  บคคลจะอยในหองทมอณหภมพอเหมาะดงนนการดแลผปวยไมใหรอนหรอหนาวจนเกนไปจงเปนสงจำาเปน  กจกรรมททำาไดแก  การใชความรอน  การระบายอากาศทพอเหมาะ  การใชเสอผาทเหมาะสม   การใชเครองปรบอากาศ   พดลม                  3.   การควบคมเสยง ( Noise )  เสยงเป นส งท ต องตระหนกสำาหรบผปวยเพราะเสยงทไมพงประสงคเชน  เสยงดงเกนไป   เสยงทมความตอเนองตลอดเวลา   จะมผลทำาใหรบกวนการพกผอนของผปวยได  กจกรรมททำาไดแก  ไมควรพดคยหรอเดนเสยงดง   ทำากจกรรมตางๆไมดงเกนไป  การใสเสอผาหรอเครองประดบทกอใหเกดเสยง                  4.   แสงสวาง ( Light )   แสงจากดวงอาทตยเปนสงจำาเปนและเปนสงทผปวยตองการ  แตแสงจากไฟฟากจ ำาเปนในการทำากจกรรมและอาจมผลตอจตใจ  เชนสภาพหองทมความสวางไมเพยงพออาจกอใหเกดบรรยายกาศอมครม  เศรา  หองทมแสงสวางพอเหมาะทงในเวลากลางวนและกลางคนจะชวยทงการใชสายตา   ความสบายใจ   กจกรรมททำาไดแก  การเปดหนาตางหรอผามานใหแสงสวางจากดวงอาทตยสองผานเขามาได   การปรบแสงไฟในหองเวลากลางวนหรอกลางคน  การใชสของผนงหอง                  5.   การกำาจดกลน ( Odor )   การจดการกลนตางๆในตวผปวย  สงแวดลอม  และของใชตางๆทตองไดรบการทำาความสะอาด   ไมใหมกลนเหมนอบ   โดยกจกรรมทท ำาไดแก  การดแลความสะอาดรางกายของผปวย   การใชเสอผาทสะอาดไมเหมนอบ  อปกรณขาวของ

เครองใชไดรบการทำาความสะอาดอยเสมอ   หองไดรบการระบายอากาศ   ทนอนผาหมวกทำาความสะอาด  นอกจากนกลนทเกดจากพยาบาลเชน กลนตว  กลนเสอผาหรอกลนนำาหอมทไมควรฉนจนเกนไป                  6.   สขลกษณะทอยอาศย ( health  of  Housees )  ไนตงเกลกลาวถงวาสขลกษณะทอยอาศยเปนสงจำาเปนทมผลตอสขภาพซงรวมถง  การจดใหม  อากาศบรสทธ  นำาสะอาด  การระบายสงสกปรกหรอของเสย  การรกษาความสะอาดภายในบานและนอกบาน  แสงสวาง  เปนตน ไนตงเกลเนนความสะอาดของบานเรอนและสงแวดลอมททกคนตองดแล

ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลกบกระบวนการพยาบาล              ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผป วยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตข นประเมนสภาพ โดยการน ำาแนวคดเกยวกบส งแวดลอมและบคคลมาประเมนจะทำาใหเหนความตองการของผปวยได  ตามขนตอนตอไปน                  1.  การประเมนสขภาพอนามยของบคคล      สงเกตสงแวดลอมของผป วยทงดานกายภาพ  จตใจ สงคมและสบคนหาความสมพนธหรอผลกระทบของสงแวดลอมทมตอสขภาพความเจบปวยของบคคล นอกจากนตองสบคนความสามารถของบคคลทอยตามธรรมชาตของเขาเอง ความตงใจ สนใจในการจดการกบความเจบปวยของตน   การสงเกต เชน ทานอนของผปวยเปนอยางไร เตยงอยไกลหนาตางเกนไปหรอไม สามารถเคลอนไหวหรอพดคยกบผปวยเตยงใกลเคยงไดหรอไม                  2.   การวนจฉยทางการพยาบาล วเคราะหขอมล   ขนนถงแมวาจะไมไดมลกษณะชดเจนแตไนตงเกลไดกลาววาการสงเกตสงแวดลอมและบคคลจะทำาใหสามารถมองเหนกจกรรมการพยาบาลไดนนเพราะสามารถมองเหนความตองการของผปวย  เชน

-         ความไมสขสบายจากอากาศอบอาว-         ความเจบปวดของบาดแผลจากการอกเสบ-         ความรสกเบอหนายในชวตเนองจากไมมกจกรรมในหอผปวยหรอชวยตว

เองไมได-         การพกผอนไมเพยงพอเนองจากมเสยงรบกวนตลอดวน-         วตกกงวลสงเนองจากไมมสมพนธภาพทดกบพยาบาลหรอผปวยอน

                  3.  การวางแผนการพยาบาล    จดมงหมายหลกในการจดการกบสงแวดลอมทงทางกายภาพ จตใจ และสงคม เพอใหผปวยไดอยในสภาพทกระบวนการชวตตามธรรมชาตเกดขน ซงจะชวยบรรเทาทกขและหายจากโรค กจกรรมการพยาบาลจะรวมถงการรวมมอกบแพทยในการปฏบตตามกระบวนการรกษาโรค                  4.   การปฏบต การพยาบาล      เป นการจดการกบส งแวดลอมและรวมมอกบแพทยเพอสงเสรมศกยภาพของผปวยทมอยเร มดวยการใหความชวยเหลอจดสภาพแวดลอมและใหผปวย   ชวยเหลอจดสภาพทเหมาะสมกบตวเองตอไป                  5. การประเมนผลการพยาบาล จะเปนการประเมนสภาพการณทเปนจรงทงในดานผปวยสภาพแวดลอมและการพยาบาลและปรบกจกรรมใหเหมาะสมสอดคลองกบสภาพการณทเปนธรรมชาตนน

สรป                  ทฤษฎการพยาบาลของไนตงเกลเนนสงแวดลอมของผปวยเปนสำาคญ การพยาบาลจะเปนการจดสงแวดลอมทดทสดใหกบผปวย เพอใหธรรมชาตไดมสวนชวยใหผปวยหายเรวขน โดยนำาองคประกอบของสงแวดลอมซงประกอบดวยสงแวดลอมทางดานรางกาย  ดานจตใจ และสงแวดลอมดานสงคมมาประยกตใชตามแนวคดทฤษฎของไนตงเกลโดยอาศยกระบวนการพยาบาล เนนการวเคราะหสงแวดลอมทมผลตอภาวะสขภาพของผปวย กจกรรมการพยาบาลจะเปนการปรบสงแวดลอมทมอทธพลตอสขภาพของผปวย แมวาทฤษฎนจะถอกำาเนดมาตงแตกลางศตวรรษท 18 แลวกตาม แตยงคงใชไดดในปจจบน ทงการพยาบาลในคลนกและการพยาบาลในชมชนอกทงยงเปนรากฐานในการพฒนาทฤษฎการพยาบาลในปจจบนอกดวย

ทฤษฎการปรบตวของรอย( Roy  s   Adaptation  Theory )

   ทฤษฎการปรบตว ( Adaptation  theory  )   ไดพฒนาขนโดยคอลลสตา  รอย ( Sister  Callista   Roy ) ตงแตป  ค.ศ. 1964 รอยสำาเรจการศกษาระดบปรญญาตรจากมหาวทยาลยเมาเซนต  แมร  รฐลอสแองเจลส  ประเทศสหรฐอเมรกา  และสำาเรจปรญญาโททางการพยาบาลกมาร เวชศาสตร จ า กมหา ว ทยา ล ยแ คล ฟอร เน ย   ในป ค.ศ.  1966  และศกษาตอดานสงคมศาสตรจนจบปรญญาโทและปรญญาเอกในป  ค.ศ.  1975 และ 1977  ตามลำาดบ    รอยพฒนาแนวคดโดยมแรงบนดาลใจจาก   โดโรธ    อ  จอนหสน   ( Dorothy  E.  Johnson )  ขณะศกษาระดบปรญญาโททางการพยาบาลรวมกบความสนใจในพฤตกรรมการปรบตวของเดกในการปฏบตงาน  และยงมพนฐานแนวคดจากทฤษฎการปรบตวของเฮลสน  ( Helson ’s  Adaptation  level  theory ) ทกลาวถงการปรบตวของบคคลเกดจากการปฏสมพนธของสงเราและระดบการปรบตวของบคคล   นอกจากนยงมพนฐานแนวคดจากทฤษฎระบบของเบอรทแลชฟ   (  Von  Bertalanfty ’ s  General  System  Theory , 1968 )และทฤษฎทางดานปรชญา   ผลงานของรอยไดรบการเผยแพรในคร งแรก ป ค.ศ. 1970 และไดพฒนาทฤษฎพรอมเผยแพรตอมาในป ค .ศ . 1971,  1973, 1974,  1976,  1980 ,  1991 และ 1999  ตามลำาดบ

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ               กระบวนทศนทางการพยาบาลเกยวกบ  คน  สขภาพ  สงแวดลอมและการพยาบาล  ตามแนวคดของรอยมดงน

บคคล   ตามแนวคดของรอย  หมายถง  คนหรอมนษยทเปนผรบบ ร ก า ร     เ ป น ส ง ม ช ว ต ท ป ร ะ ก อ บ ด ว ย ช ว ะ  จ ต   ส ง ค ม    ( Biopsychosocial )   และมระบบการปรบตวเปนองครวม  มลกษณะเปนระบบเปด  ทมปฎสมพนธกบสงแวดลอมและมการเปลยนแปลงตลอดเวลา   การปรบตวของบคคลกระทำาเพอรกษาภาวะสมดลของระบบ 

ภาวะสขภาพ      ตามแนวค ดของรอย หมายถ ง   สภาวะและกระบวนการททำาใหบคคลมความมนคงสมบรณ   ภาวะสขภาพเปนผลจากการมปฎสมพนธของบคคลกบสงแวดลอม  ดงนนการมสขภาพด  หมายถง  การทบคคลมการปรบตวไดด  สวนการเจบปวยจงเปนผลจากการปรบตวไมด   ซ งการท บ คคลจะมการปรบตวได ด หรอไมด น น   ข นอยก บปจจย  2  ประการ คอ  ระดบความรนแรงของสงเราก บระดบความสามารถในการปรบตวของบคคล  

สงแวดลอม     หมายถงทกสงทกอยางทอยรอบตวบคคลทงภายในและภายนอกมผลกระทบตอพฒนาการและพฤตกรรมของบคคล   ซงรอยไดเรยกสงแวดลอมวาเปนสงเรา  มท งหมด  3  ประเภท  คอ  สงเราตรง   สงเรารวม   สงเราแฝง

การพยาบาล   เปนการชวยเหลอทใหกบบคคล  กลมบคคล   ครอบครว  ชมชน และการพยาบาล มเปาหมายสงเสรมใหมการปรบตวทเหมาะสมของบคคลและการจดการสงแวดลอมทเปนสาเหตเพอบรรลซงการมภาวะสขภาพและคณภาพชวต

 มโนทศนหลกในทฤษฎการปรบตวของรอย               1.   บคคลเปนระบบการปรบตว  ( Human  as  Adaptive  System )                                บคคลเปนระบบเปด   มหนวยยอยทำางานประสานกนอยางเปนระบบ   ทำาใหสามารถปรบตวไดดเมอมการปฎสมพนธกบสงแวดลอม    ในการปรบตวของบคคลมกระบวนการทำางานทประกอบดวย

1.   สงนำาเขา  ( Input  )    เปนขนตอนแรกของระบบซงในขนตอนนสงนำาเขา คอ สงเราจากสงแวดลอมหรอจากตวบคคล   และระดบการปรบตวของบคคล ( Adaptive  Level )อาจจะมระดบยากหรองายขนอยกบสงเราทผานเขามา

2.   กระบวนการ (  Process  )    เปนกลไกทภายในตวบคคลทมการทำางานเปนระบบและใหผลลพทออกมา   ซงกระบวนการในทนหมายถง     กลไกควบคม หรอกลไกการเผชญ (  Coping  Mechanism  )  ทประกอบดวยกลไลยอย  2  กลไก     2.1    กลไกการควบคม   (  Regulator  Mechanism )         เปนกลไกการควบคมทเกดขนในระบบตามธรรมชาต นนคอกลไกการปรบตวพนฐานของบคคลซงเกดจากการทำางานประสานกนระหวางกระบวนการทางระบบประสาทของรางกายและฮอรโมนทเกดขนโดยอตโนมต     เมอสงแวดลอมมากระทบกจะมการตอบสนองอตโนมต  และมกระบวนการทำางานภายในทตองอาศยการประสานกนทง ทางเคม  ทางระบบประสาทและระบบตอมไรทอเกดการตอบสนองทางสรระ และจะสงออกมาเปนพฤตกรรมทปรากฏ  และสงผลกระทบบางสวนไปยงศนยการรบร                                       2.2   ก ล ไ ก ก า ร ร บ ร    (  Cognator   mechanism )  เปนกลไกทเกดจากการเรยนรนนคอการทำางานของจตและอารมณ  4  กระบวนการ  ไดแก   การรบร    การเรยนร      การตดสนใจและการแกปญหา ซงจะชวยใหบคคลเลอกหรอจดจำาสงตางๆรวมทงมการหยงรและมการตดสนใจในเร องนนๆกอใหเกดการตอบสนองดานอตมโนทศน  ดานบทบาทหนาท  และดานการพงพาระหวางกน  ทงนตองอาศยการทำางานของสมองในดานการรบร  การรบสงขอมล  การเรยนร จากประสบการณในอดต  การตดสนใจและการควบคมอารมณ               กลไกการควบคมและกลไกการรบรจะทำางานควบคกน    ทำาใหบ ค ค ล แ ส ด ง พ ฤ ต ก ร ร ม ก า ร ป ร บ ต ว ท ง ห ม ด อ อ ก ม า       4    ดาน  คอ    ดานรางกาย   ดานอตมโนทศน   ดานบทบาทหนาท และการพงพาระหวางกน   การปรบตวทดจะทำาใหบคคลเกดความมนคงในการมชวตรอด ( survival )  การเจรญเตบโต   การสบพนธซ งการปรบตว

ทง  4  ดาน มเปาหมาย  เพอใหบคคลมความมนคงทางดานรางกาย จตใจและสงคม                                3.   สงน ำาออกหรอผลลพธ (  Output  )   เปนผลของการปรบตวของบคคลทจะสงเกตไดจากพฤตกรรมการปรบตวทง 4   ดาน  การปรบตวทแสดงออกอาจเปนการปรบตวทดหรอมปญหาได  การปรบตวทดจะทำาใหสามารถบรรลเปาหมายของการดำารงชวตและพฒนาการ  ซงในระบบเมอมผลลพธออกมาแลว จะสามารถนำาผลยอนกลบ ( feedback )  เขาสระบบใหมได  ดงแผนภมท  1.2 

    สงนำาเขา                         กระบวนการควบคม                              ผลลพธ  

ระบบการปรบตวของบคคล              

2.   พฤตกรรมการปรบตว  (  Adaptive  mode )   เปนพฤตกรรมเพอบอกผลลพธของการปรบตวของบคคล   ม  4  ดานดงน                   2.1   การปรบต วด านร างกาย    (  Physiological  Mode )    เปนวธการตอบสนองดานรางกายตอสงเราโดยสะทอนใหเหนการทำางานระดบเซลลและเนอเยอตางๆ  การปรบตวดานสรระเปนการตอบสนองทเกยวของกบความตองการพนฐานของมนษย  ไดแก  ออกซเจน   อาหาร  การขบถาย   การมกจกรรมและการพกผอน   การปองกนและเกยวของกบกระบวนการทถอวาเปนตวประสานและควบคม  4  กระบวนการคอ   การรบความรสก   นำาและอเลคโตรลยท   การทำางานของระบบประสาท    และการทำางานของระบบตอมไรทอ   ดงแสดงในตารางท  1.2 ตารางท  1.2   พฤตกรรมการปรบตวดานสรระ

การปรบตวดานสรระ พฤตกรรมการปรบตว พฤตกรรมการปรบตวทเปนปญหา

1.  ออกซเจน เ ป น พ ฤ ต ก ร ร ม ท แ ส ด ง ถ ง การหายใจผดปกต

กระบวนการแลกเปลยนกาซของร า ง ก า ย เ พ อ ร า ง ก า ย ไ ด ร บออกซเจนเพยงพอ

การแลกเปลยนกาซบกพรองการกำาซาบเนอเยอบกพรองภาวะชอค

2.   โภชนาการ เปนพฤตกรรมทแสดงถงการทบ คคลได รบสารอาหารท จ ำา เป นอยางเพยงพอกบความตองการของรางกายทแสดงถ งการคงสภาพ  การมพฒนาการและการเจรญเตบโต

ภาวะขาดสารอาหารภาวะสารอาหารเกน

3.    การขบถาย เ ป น พ ฤ ต ก ร ร ม ท แ ส ด ง ถ งกระบวนการของรางกายในการขบถายของเสยของรางกาย เพอให เกดความสมดล  การขบของเสยทงทางไต  ผวหนง  ปอดและลำาไส

ทองเดนหรอทองผกถายปสสาวะไมออกภาวะกลนปสสาวะไมได

4.         กจกรรมและการพกผอน

เ ป น พ ฤ ต ก ร ร ม ท แ ส ด ง ถ งกระบวนการทรางกายควบคมและคงสมดลของการทำากจกรรมและการพกผอนของรางกายรวมทงการทำาหนาทของระบบกลามเนอและกระดก   และการผอนคลายสนทนาการตางๆ

การเคลอนไหวบกพรองมขอจำากดในการเคลอนไหวแ บ บ แ ผ น ก า ร น อ นเปลยนแปลงนอนไมเพยงพอ

5. การปองกน เ ป น พ ฤ ต ก ร ร ม ท แ ส ด ง ถ งกระบวนการปกปองรางกายจากอนตรายหรอผลกระทบทจะไดรบจากสงแวดลอมโดยการทำาหนาทของกลไกทางเคม  การปองกนของเซลผวหนงและระบบภมคมกน

ผวหนงและเนอเยอขาดความแขงแรงร ะ บ บ ภ ม ค ม ก น ไ ม ม ประสทธภาพกระบวนการหายของเนอเยอไมมประสทธภาพ

ตารางท  1.2    พฤตกรรมการปรบตวดานสรระ ( ตอ )

การปรบตวดานสรระ พฤตกรรมการปรบตว พฤต กรรมการปร บต วท เ ป นปญหา

6.   การรบความรสก เปนพฤตกรรมทแสดงถงระบบความร ส ก    การรบร และการเรยนรท เกดขนผสมผสานกน  ซงไดแก การไดยน  การรบความรสก  การไดกลน  การมองเหน  รวมถงการควบคมอณหภม

สญเสยการไดยนการไดยนบกพรองการรบรสบกพรองการรบกลนบกพรองการตดตอสอสารบกพรองการรบความรสกบกพรองอณหภมรางกายสง  หรอตำา

7.   นำาและอเลคโตรลยท

เปนพฤตกรรมทแสดงถงระบบคงสมดลของนำาและเกลอแรในรางกายทกชน ด  และรวมถงสมดลของกรดดาง

ภาวะขาดนำา  /   นำาเกน  / บวมภาวะโซเดยม   โปตสเซยม   แคลเซยม สง/  ตำาภาวะเสยสมดลกรดดาง

8.  การทำาหนาทของระบบประสาท

เปนพฤตกรรมทแสดงถงการทำางานของระบบประสาททงท เป นระบบประสาทสวนกลาง   ระบบประสาทสวนปลายและระบบประสาทอตโนมต

ระดบการรบรสตลดลงกระบวนการคดรบกพรองอารมณแปรปรวน  /พฤตกรรมเปลยนไมคงทอมพาต

9.   การทำางานของระบบตอมไรทอ

เปนพฤตกรรมทแสดงถงการทำางานของระบบตอมไรทอ  การหลงฮอรโมน

การควบคมฮอรโมนบกพรองการเจรญเตบโตพฒนาการทางเพศชา

               2.2    การปรบตวดานอตมโนทศน  (  Self -  concept  Mode  )   เปนการปรบตวเพอใหไดมาซงความมนคงทางดาน

จตใจ       อตมโนทศนเปนความเชอและความรสกทบคคลมตอตนเองในระยะเวลาใดเวลาหนงในเรองเกยวกบดานรปรางหนาตา     ความสามารถหรอความเชอ   ซงอตมโนทศนมไดมแตกำาเนดแตเปนผลจากการทบคคลมปฏสมพนธกบสงคมหรอสงแวดลอมตงแตเกด    ดงนนอตมโนทศนจงเกดจากการเรยนรและมพฒนาการอยางตอเนองและสามารถเปลยนแปลงไดตามบทบาท  เวลาและสถานการณ    การปรบตวดานอตมโนทศน  ประกอบดวย  2  สวน  คอ                      2.2.1   อ ตมโนท ศน ด านร างกาย   (  Physical  self )  เปนความรสกและการรบรของบคคลทมตอสภาพดานรางกายและสมรรถภาพในการทำาหนาทของอวยวะตางๆของตนเอง  เชน   ขนาด   รปรางหนาตา   ทาทาง  ความสวยงาม   สมรรถภาพในการทำาหนาทของอวยวะตางๆ   เมอใดทบคคลรบรหรอรสกวาสภาพรางกายและสมรรถภาพของตนเองบกพรองหรอเปลยนแปลงและไมสามารถยอมรบไดจะนำามาซงความสญเสย  กงวลได    อตมโนทศนดานรางกายแบงได  2   ดานดงน                              2.2.1.1    ดานรบร ความรสกด านรางกาย  (  Body  sensation )   เปนความรสกเกยวกบสภาวะและสมรรถภาพของรางกาย  เชน  ความรสกเหนอยออนเพลย                              2.2.1.2    ด า น ภ า พ ล ก ษ ณ ข อ ง ต น เ อ ง   ( Body  image )   เปนความรสกทมตอขนาดรปราง  หนาตา  ทาทางของตนเอง  เชน   คดวาเปนคนสวย    เปนคนผวด   รางกายสมสวน

      2.2.2   อตมโนทศนสวนบคคล  (  Personal  self )   เปนความคด   ความเชอ  ความรสกถงคณคาของตนเอง   หรออมคต  ความคาดหวงในชวต    ซงประกอบดวย                              2.2.2.1   อ ตมโนท ศน ด านความม นคง ในตนเอง  (  Self  -  consistency  )  เปนการรบรตอตนเองตามความรสกเก ยวกบความพยายามในการด ำารงไวซ งความมนคงหรอความ

ปลอดภย  ถาหากมการปรบตวไมไดบคคลจะแสดงออกในพฤตกรรม  เชนความวตกกงวล  ไมสบายใจ  เจบปวดทางดานจตใจ                               2.2.2.2   อตมโนทศนดานความคาดหวง  (  Self – ideal  /  expectancy)  เปนการรบรตนเองในเร องเกยวกบความนกคด และความคาดหวงของบคคลทปรารถนาจะเปนวาตนเองจะเปนอะไรหรอทำาอยางไร  ตลอดจนความคาดหวงของบคคลอนทมตอตนเอง  ถาเกดปญหาบคคลจะแสดงพฤตกรรมสะทอนถงความรสก  หมดหวง  ทอแท  เบอหนายชวต  หมดกำาลงใจ   รสกขาดอำานาจในการควบคมสถานการณ                              2.2.2.3   อตมโนทศนดานศลธรรม  จรรยา  (  Moral  ethical  self )     เปนความรสกนกคดทมตอตนเองเกยวกบศลธรรมจรรยา  กฏเกณฑ  คานยมทางสงคม  ขนบธรรมเนยมประเพณ   ถามความบกพรองกจะแสดงออกในรปของรสกผด   ตำาหนตนเองหรอโทษตนเอง              2.3   การปรบตวดานบทบาทหนาท   ( Role  function  mode )   การปรบตวดานนเปนการตอบสนองดานสงคมของบคคลเพอใหเกดความมนคงทางสงคม  บคคลมบทบาทในสงคมแตกตางกนออกไปและในบคคลเดยวอาจตองมหลายบท      ซงการปรบตวดานบทบาทม  3  ดาน                      2.3.1  บทบาทปฐมภม  (  Primary  role )    เปนบทบาททมตดตว  เกดจากพฒนาการชวงชวต    บทบาทนเปนตวกำาหนดพฤตกรรมทเหมาะสมของบคคลตลอดชวงระยะเวลาทบคคลเจรญเตบโตเชน   บทบาทวยรน    บทบาทของลก     การกำาหนดบทบาทเชนนชวยในการคาดคะเนวาแตละเพศและวยนนบคคลควรมพฤตกรรมอยางไร                     2.3.2  บทบาททตยภม   ( Secondary  role)   เปนบทบาททเกดจากพฒนาการทางดานสงคมการเรยนร  ขนอยกบงานททำาซงบทบาททตยภมอาจมหลายบทบาท  เชน  หญงไทยอาย  50  ปทำางานพยาบาลตองทำาหนาทเปนหวหนางานการพยาบาลดวย

                       2.3.3  บทบาทตตยภม  ( Tertiary   role )   เปนบทบาทชวคราวทบคคลมอสระทจะเลอกเพอสงเสรมใหบรรลซงเปาหมายบางอยางของชวต    เชน    บทบาทของสมาชกสมาคม                 ในการปรบตวดานบทบาทหนาทบคคลจะแสดงออกทางพฤตกรรมและทางใจเปนการแสดงออกถงความรสก  ทศนคตและความชอบไมชอบทบคคลมตอบทบาทของตน ถาไมสามารถปรบตวไดกจะเกดความบกพรองในการแสดงบทบาทหนาท  ไดใน  4 ลกษณะ  1. ไม ประสบผลส ำา เร จ ในบทบาทใหมท บ คคลได ร บ ( Ineffective  role  transition )      เปนพฤตกรรมทมการแสดงถงความรสกทไมสามารถทำาหนาทตามบทบาทของตนเองได  บทบาทการปรบตวนสวนใหญเปนผลจากการขาดความร  การฝกปฏบตและเปนแบบอยาง  เชนมความพงพอใจเตมใจเปนพยาบาล แตการแสดงบทบาทหนาทพยาบาลไมสมบรณ    หรอบทบาทแมทมลกคนแรกแตไมสามารถปฏบตหนาทมารดาไดอยางเหมาะสม                2.   ก า ร แ ส ด ง บ ท บ า ท ไ ม ต ร ง ก บ ค ว า ม ร ส ก ท แ ท จรง  (  Role  distance )    เปนภาวะทบคคลแสดงบทบาททงทางดานกายและใจ  แตไมตรงกบความรสกทแทจรง    เชน  การหวเราะร นเรงในขณะทรางกายเจบปวยและมความกงวล   ถามพฤตกรรมนบอยครงจนกลายเปนนสยจะทำาใหเปนคนไมเขาใจตนเอง   หรอเกบกด               3.   ความขดแยงในบทบาท ( Role  conflict )      เปนภาวะทบคคลไมสามารถแสดงบทบาทของตนเองไดอยางเตมทตามทควรจะเปน  เชน  มารดาทมความเจบปวยแลวทำาใหไมสามารถแสดงบทบาทในการเลยงดบตรไดเตมท  ทำาใหเกดความรสกผด   สบสน               4.  ค ว า ม ล ม เ ห ล ว ใ น ก า ร แ ส ด ง บ ท บ า ท ( Role  failure )   เปนภาวะทไมสามารถ

ปฏบตกจกรรมไดตามบทบาทหนาททควรจะทำา   เชน   บดาไมสามารถทำาหนาทหวหนาครอบครวหารายไดใหครอบครวได  เพราะมความพการ                2.4   ก า ร ป ร บ ต ว ด า น ก า ร พ ง พ า ร ะ ห ว า ง ก น   (  Interdependence  )  เปนการตอบสนองความตองการของบคคลทมความตองการสรางสมพนธภาพระหวางบคคล  การใหความรก การไดรบความรก  ความหวงใยจากบคคลอน  การใหความเคารพและเหนคณคาของบคคลอนรวมทงการยอมรบและมปฏกรยาตอบสนองตอความรก   การปรบตวดานการพงพาระหวางกน  กอใหเกดความรสกปลอดภยและอมเอมใจ     การปรบตวดานการพงพาประกอบดวยสมพนธภาพ  2   แบบ   คอ                              1.   ส ม พ น ธ ภ า พ ก บ บ ค ค ล ใ ก ล ช ด     (  Significant  others  )    เป นบคคลมความส ำาค ญตอตนเองมากทสด   เชน   บดามารดา    สาม                             2.    ส ม พ น ธ ภ า พ ก บ ร ะ บ บ ส น บ ส น น   ( Supportive  system )   เปนบคคลอนๆทเกยวของและพงพาซงกนและกน   เชน   ญาตพนอง    หวหนางาน               ความตองการพนฐานของการปรบตวดานน  คอ  การไดรบความรกอยางเพยงพอ  กอใหเกดความมนคงในความสมพนธ   ถาการปรบตวนเปนปญหาจะทำาใหเกด  ความกงวล   เกดความรสกเปลาเปลยวอางวาง

                  3.  สงเรา  ( Stimuli )                              สงเรา   ( stimuli )   รอยใหความหมายของสงเราวา   เปนทกสถานการณหรอทกภาวะการณทอยรอบตวบคคลและมอทธพลตอพฒนาการและพฤตกรรมของบคคล ( Roy, 1984 : 22 ) สงเราเปนทงภายในและภายนอกซงกระตนใหบคคลมการปรบตว รอยใชแนวคดของเฮลสน (Helson, 1964)   แบงสงเราออกเปน 3 กลม  คอ

                        1.  สงเราตรง  (Focal  stimuli )   หมายถง   สงเราทบคคลเผชญโดยตรงและมความสำาคญมากทสดททำาใหบคคลตองปรบตว เชน ไดรบการผาตดหรอการฉายรงส เปนตน                        2. สงเรารวม  ( Contexual  stimuli )   หมายถง สงเราอน ๆ ทมอยในสงแวดลอม นอกเหนอจากสงเราตรงและมความเกยวของกบการปรบตวของบคคลนน เชน คณลกษณะทางพนธกรรม เพศ ระยะพฒนาการของบคคล ยา สรา บหร อตมโนทศน การพงพาระหวางกน  บทบาทหนาท แบบแผนสมพนธภาพทางสงคม กลไกการเผชญความเครยด ความเครยดทางร างกายและจต ใจ ศาสนา ขนบธรรมเนยมวฒนธรรมตาง ๆ                        3. สงเราแฝง ( Residual  stimuli ) หมายถง สงเราทเปนผลมาจากประสบการณในอดตซงเกยวกบทศนคต อปนสยและบคลกภาพเดม สงเราในกลมนบางครงตดสนยาก วามผลตอการปรบตวหรอไม  ตวอยางเชน ผปวยรายหนงทรบไวรกษาในโรงพยาบาลบนวานอนไมหลบ สงเราตรงทเกดขนอาจจะเปนเสยงจากการปฏบตการพยาบาลหรอเสยงผปวยขางเตยงรอง สงเรารวมอาจจะเปนความไมคนเคยกบสถานท สวนสงเราแฝงคอประสบการณในอดตตอการอยโรงพยาบาล ทำาใหเชอวาการนอนหลบใหเพยงพอในโรงพยาบาลเปนสงทเปนไปไมได

ทฤษฎการปรบตวของรอยกบกระบวนการพยาบาล

                  ทฤษฎการพยาบาลของรอยสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผป วยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป   ตามแนวคดของรอยประกอบดวย  6  ขนตอนดงน  ( Roy, 1984 : 44 – 52 )                        ขนตอนท 1     การประเมนสภาวะ   (  Assessment  )

                                             การประเมนสภาวะเปนขนตอนแรกของกระบวนการพยาบาลซงในขนตอนนตามแนวคดของรอยทำาการประเมน   2    ขนตอนยอยดงน                              1.1   ป ร ะ เ ม น พ ฤ ต ก ร ร ม ข อ ง ผ ป ว ย   (Assessment of behaviors)  ทเปนปฏกรยาตอบสนองของผปวยตอการเปลยนแปลงของสงแวดลอมหรอสงเรา        ซงกคอพฤตกรรมการปรบตวทง 4 ดาน   คอ   ดานสรระ    ดานอตมโนทศน  ดานบทบาทหนาท   ดานการพงพาระหวางกน   พฤตกรรมของผปวยอาจจะไดมาจากการสงเกต การสมภาษณและการตรวจวดอยางมระบบเมอไดขอมลครบถวน         นำาขอมลทงหมดมาพจารณาวา ผปวยมการปรบตวทด หรอมปญหาในการปรบตว การปรบตวทดไดแกการทบคคลเกดความมนคงในเร องการอยรอด   การเจรญเตบโต การสบพนธ และการเอาชนะอปสรรคตาง ๆ ได                              1.2    ประเมนองคประกอบทมอทธพลตอการปรบตว    (Assessment  of  influencing  factors) นนค อ การประเมนหรอคนหาสงเราหรอสาเหตททำาใหผปวยมปญหาการปรบตวซงไดแก สงเราตรง    สงเรารวมและสงเราแฝง   ตามปกตสงเราตรงจะเปนสาเหตทสำาคญทสดของการเกดปญหาจงมกมเพยงสาเหตเดยว สวนสงเรารวมและสงเราแฝงมกมหลายสาเหตรวมกน                    ขนตอนท  2     การวนจฉยการพยาบาล ( Nursing  diagnosis)                                        การวน จฉ ยการพยาบาล  ( Nursing  diagnosis)    เปนขนตอนทสองของกระบวนการพยาบาลทจะกระทำาหลงการประเมนสภาวะ แตถอเปนขนตอนยอยท  3  ตามแนวคดของรอย   โดยการระบปญหาหรอบงบอกปญหาจากพฤตกรรมทประเมนไดในขนตอนท 1 และระบสงเราทเปนสาเหตของปญหา    เมอไดปญหาและสาเหตแลวจะสามารถใหการวนจฉยการพยาบาลได เชน ไดรบสารอาหารไมเพยงพอเนองจากเคมรกษา           

                                         เมอกำาหนดปญหาไดครบแลวตองจดลำาดบความสำาคญของปญหา ทฤษฎนไดเสนอแนวทางซงใชเปนเกณฑในการพจารณาลำาดบความสำาคญของปญหาไวดงน

1.     ปญหาซงคกคามชวตของบคคล2.     ปญหาซงกระทบกระเทอนการเจรญเตบโตของบคคล3.     ปญหาซงกระทบกระเทอนตอบคคลหรอกลมชนทเกดขนอยางยดเยอและ

ตอเนอง4.     ปญหาซงกระทบกระเทอนขดความสามารถของบคคลทจะบรรลผลสำาเรจ

                     ขนตอนท 3     การวางแผนการพยาบาล  (  Nursing   plan )                                         เ ป น ข น ต อ น ท   3  ข อ ง ก ร ะ บ ว น ก า รพยาบาลแตตามแนวคดของรอยขนตอนนเป นขนตอนท  4   คอการกำาหนดเปาหมายการพยาบาล  (Goal  setting)      พยาบาลจะกำาหนดเปาหมายการพยาบาลหลงจากทไดระบปญหาและสาเหตแลว     จดมงหมายของการพยาบาลคอการปรบพฤตกรรมทไมเหมาะสมไปสพฤตกรรมทเหมาะสม สวนพฤตกรรมทเหมาะสมแลวตองคงไวหรอสงเสรมใหดขน การตงเปาหมายการพยาบาลนนอาจจะเปนเปาหมายระยะสนๆได เชน ผปวยบรรเทาอาการปวดภายใน 1 ชวโมง หรอเปาหมายระยะยาวได                      ขนตอนท  4     การปฏบตการพยาบาล ( Nursing   Intervention  )                                       ขนตอนการปฏบตการพยาบาลเปนขนตอนท  5  ตามแนวคดของรอย   โดยเนนจดการกบสงเรา หรอสงทเปนสาเหตของการเกดปญหาการปรบตว โดยทวไปมกจะมงปรบสงเราตรงกอนเนองจากเปนสาเหตสำาคญของการเกดปญหา ขนตอไปจงพจารณาปรบสงเรารวมหรอสงเราแฝง   และสงเสรมการปรบตวใหเหมาะสม                      ขนตอนท 5      การประเมนผล   (Evaluation)                                        ขนตอนสดทายของกระบวนการพยาบาลคอ  การประเมนผลการพยาบาล    โดยดวาการพยาบาลทใหบรรลเปาหมายทตองการหรอไม    ถาผปวยยงคงมปญหาการปรบตวอย พยาบาลตอง

ประเมนตามขนตอนท 1.1 และ 1.2 ใหมอกครง          เพอใหไดขอมลและ สงเราเพมเตม จนกระทงเปาหมายการพยาบาลทกอยางบรรลผลตามทตงไวตารางท  1.3    ตวอยางแผนการพยาบาลตามแนวคดของรอย

ขอมลการประเมน วนจฉยทางการพยาบาล

เปาหมายการพยาบาล

กจกรรมการพยาบาลสงเรา พฤตกรรม

- เปนโรคเบาหวานมา  4   ป- มความจำาเรองการปฏบตตวในเรองอาหารนอย- ไมเขาใจเรองการเลอกชนดอาหาร- รสกกลว

- รบประทานขาวตมวนละ  1  ถวย   ดมโอวลตนวนละ  1  แกว- บนเบออาหาร  เจบปาก  ปากแหง- นำาหนกลดลง  2 กก.- ไมสนใจเรองการรบประทานอาหาร

การปรบตวดานโภชนาการไมเหมาะสม เนองจากขาดความรเกยวกบอาหาร

ไดรบสารอาหารเพยงพอ

- สอนการเตรยมอาหารใหผปวย- จดทำาคมอเรองการเตรยมอาหารและการปฏบตตวใหผปวย- รวมกบผปวยและญาตในการเตรยมตวกลบบาน- จดบรรยากาศขณะรบประทานอาหารสะอาดและสดชน

 

สรป                  ทฤษฏการปรบตวของรอย ไดรบการพสจนและยกยองวาเปนทฤษฏการพยาบาลทดทฤษฎหนง และมการพฒนากาวหนาอยางมาก ชวยใหเหนลกษณะของวชาชพพยาบาล และทศทางของการปฏบตการพยาบาล จดมงหมายและกจกรรมการพยาบาลทเหมาะสม และทายทสดทฤษฎการปรบตวของรอย ยงไดเนนใหเหนถงคณคาของผปวย ซงเปนผรบบรการทพยาบาลควรใหความสำาคญการสงเสรมศกยภาพของผปวยนบวาเปนบรการจากพยาบาลทมคณประโยชนตอบคคลในสงคม

ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม(  Orem ’s  self  care   Theory )

                  ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม เปนทฤษฎทร จกกนแพร หลายในวชาชพการพยาบาล มการนำาแนวคดนไปใชเปนกรอบในการปฏบตการพยาบาล การวจยการพยาบาล และการพฒนาหลกสตรในสถาบนการศกษา   ทฤษฎน ถกพฒนาโดย  Dorothea  E.  Orem    ตงแตป   ค.ศ.  1950  ซงโอเรมเร มการทำางานในวชาชพการพยาบาลตงแตป ค.ศ.1935    หลงจบการศกษาจากโรงเรยนพยาบาลของโรงพยาบาลโพรวเดน  ในกรงวอชงตนดซ   สหรฐอเมรกา  โอเรมสำาเรจการศกษาระดบปรญญาตรในป ค.ศ. 1939 และระดบปรญญาโทสาขาการพยาบาลในป  ค.ศ. 1945  จากมหาวทยาลยคาทอลก  ประเทศสหรฐอเมรกา  และสำาเรจการศกษาระด บปรญญาเอก  จากมหาวทยาล ยจอรททาวน    ในป ค.ศ.1976   และจาก  Incarnate  World  College  ทซานแอนโตน โอ  รฐ เทกซส   ในป ค .ศ . 1980  และจาก  Illinoise  Western  University  ทบลมมงตน  รฐอลนอยส  ในป ค.ศ. 1988  ( George , 2002 )    จนกระทงในป  ค.ศ.  1971  ไดมการจดพมพเผยแพรแนว

ความคดโดยมชอวา  Nursing  :   Concept   of   Practice    และมการพฒนาเผยแพรครงท  2  ครงท  3  และครงท  4   ในป ค.ศ.  1980 ,    1985,  1991   ตามลำาดบ

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ                        กระบวนทศน เกยวกบ คน สขภาพ สงแวดลอมและการพยาบาลตามแนวคดของโอเรม                        บคคล     ตามแนวคดของโอเรม เชอวา  บคคล เปนผทมความสามารถในการกระทำาอยางจงใจ (deliberate action) มความสามารถในการเรยนร วางแผนจดระเบยบปฏบตกจกรรมเกยวกบตนเองได   และบคคลมลกษณะเปนองครวมทำาหนาททงดานชวภาพ  ดานสงคม  ดานการแปลและใหความหมายตอสญลกษณตางๆ   และเปนระบบเปดทำาใหบคคลมความเปนพลวตรคอเปลยนแปลงอยเสมอ ( สมจต  หนเจรญกล  , 2543 )                        สขภาพ   เปนภาวะทมความสมบรณไมบกพรอง ผทมสขภาพด คอ คนทมโครงสรางทสมบรณสามารถทำาหนาทของตนได ซงการทำาหนาทนนเปนการผสมผสานกนของทางสรระ จตใจสมพนธภาพระหวางบคคล และดานสงคมโดยไมสามารถแยกจากกนได  และการทจะมสขภาพดนนบคคลจะตองมการดแลตนเองในระดบทเพยงพอและตอเนองจนมผลทำาใหเกดภาวะสขภาพด                                   สวนภาวะปกต สข หรอความผาสก  ( well  being )  โอเรมใหความหมายแยกจากสขภาพวา เปนการรบรถงความเปนอยของตนในแตละขณะ  เปนการแสดงออกถงความพงพอใจ  ความยนด  และมความสข  สขภาพกบความผาสกมความสมพนธกน                        สงแวดลอม    สงแวดลอมหมายถง  สงแวดลอมทางกายภาพ  เคม  ชวภาพ และดานสงคมวฒนธรรม   โอเรมเชอวาคนกบเรองสงแวดลอมไมสามารถแยกออกจากกนได  และมอทธพลซงกนและกน   นอกจากนโอเรมยงกลาวถงสงแวดลอมในแงของพฒนาการ คอสงแวดลอมทด จะชวยจงใจบคคล ใหต ง เป าหมายทเหมาะสมและปรบ

พฤตกรรมเพอใหไดผลตามทตงเปาหมายไว   การจดสงแวดลอมทเหมาะสม จะมสวนในการพฒนาความสามารถในการดแลตนเอง  ปจจยพนฐานตามแนวคดของโอเรมเปนสงแวดลอมหนงทกำาหนดความสามารถในการดแลตนเองและความตองการในการดแลตนเอง                        การพยาบาล    เปนบรการการชวยเหลอบคคลอนใหสามารถดแลตนเองไดอยางตอเนองและเพยงพอกบความตองการในการดแลตนเอง    ซงเปาหมายการพยาบาลคอชวยใหบคคลตอบสนองตอความตองการการดแลตนเองในระดบทเพยงพอและตอเนอง และชวยเพมความสามารถในการดแลตนเอง

         จดเนนของกรอบแนวคดของโอเรม : เนนทบคคลคอ ความสามารถของบคคลทจะตองสนองตอความตองการในการดแลตนเอง

มโนทศนหลกในทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม

ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม  เปนทฤษฎทมความซบซอน   ประกอบดวยทฤษฎยอย  3  ทฤษฎ คอ( Orem , 1983 )                              ทฤษฎการดแลตนเอง   (  The  Theory  of  Self -  care  )                              ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง   ( The Theory of  Self – care  Deficit  )                              ทฤษฎระบบการพยาบาล   ( The  Theory  of  Nursing  System )             1.  ทฤษฎการดแลตนเอง (  The  Theory  of  Self -  care  )                        ทฤษฎนจะอธบายความสมพนธระหวางเงอนไขตางๆทางดานพฒนาการและการปฏบตหนาทของบคคลกบการดแลตนเอง  โดยอธบายมโนทศนสำาคญไดแก  มโนทศนเกยวกบการดแลตนเอง (Self -care )   มโนทศนเกยวกบความสามารถในการดแลตนเอง (Self –care agency )    มโนทศนเกยวกบความตองการการดแลตนเองทงหมด

(Therapeutic  Self - care demand  ) มโนทศนเก ยวกบป จจยเงอนไขพนฐาน (  Basic conditioning  factors  )  ดงน                        1.1   การดแลตนเอง  (Self -  care :  SC  ) : หมายถง  การปฏบตกจกรรมทบคคลรเร มและกระทำาดวยตนเองเพอดำารงไวซงชวต สขภาพและความผาสก  เมอการกระทำานนมประสทธภาพจะมสวนชวยใหโครงสราง หนาทและพฒนาการดำาเนนไปถงขดสงสด ของแตละบคคลเพอตอบสนองความตองการในการดแลตนเอง (Self - care  requisites )  การดแลตนเองเปนพฤตกรรมทเรยนรภายใตขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมของกลม  ชมชน  ครอบครว ( รจา ภไพบลย,

2541 )  ซงบคคลทกระทำาการดแลตนเองนนเปนผทตองใชความสามารถหรอพลงในการกระทำาทจงใจ (deliberate)  ประกอบดวย 2 ระยะ                        ร ะ ย ะ ท  1 ร ะ ย ะ ก า ร พ จ า ร ณ า แ ล ะ ต ด ส น ใ จ ( Intention  phase)   เป นระยะทมการหาขอมลเพ อพจารณาและตดสนใจเลอกกระทำา  โดยหาขอมลทเกยวของวาคออะไร  เปนอยางไร  จากนนนำาขอมลทไดมาวเคราะห  ทดสอบ  และเชอมโยงปจจยทเกยวของ  ในขนตอนนความรเปนพนฐานสำาคญเพราะจะชวยใหเกดกระบวนการคดเชงวทยาศาสตรมากกวาการใชความรสก   นอกจากนยงตองอาศยสตปญญาในการทจะตดสนใจทจะกระทำา                        ระยะท  2 ระยะการกระท ำาและผลของการกระท ำา ( Productive  phase)  เปนระยะทเมอตดสนใจแลวจะกำาหนดเปาหมายทตองการและดำาเนนการกระทำากจกรรมเพอไปสเปาหมายทกำาหนด  ในขนตอนนตองอาศยความสามารถของบคคลทางดานสรระทจะกระทำากจกรรม ( psychomotor action ) และมการประ เมนผลการกระท ำา เพ อปรบปรง                        1.2    ความสามารถในการดแลตนเอง  (  Self -  care  agency  :  SCA  )   หมายถง   คณสมบตทซบซอนหรอ

พลงความสามารถของบคคลทเออตอการกระทำากจกรรมการดแลตนเองอยางจงใจ    แตถาเปนความสามารถในการดแลบคคลอนทอยในความรบผดชอบ  เรยกวา   Dependent – care  Agency   ความสามารถนประกอบดวย  3   ระดบ ดงน  ดงแสดงในแผนภมท  1.4

1.2.1             ค ว า ม ส า ม า ร ถ แ ล ะ ค ณ ส ม บ ต ข น พ น ฐ า น  (Foundational capabilities  anddisposition) เปนความสามารถของมนษยขนพนฐานทจำาเปนในการรบร และเกดการกระทำา ซงแบงออกเปน ความสามารถทจะร(Knowing) ความสามารถทจะกระท ำา (Doing) และคณสมบตหรอปจจยทมผลตอการแสวงหาเปาหมายของการกระทำา ประกอบดวย

1.2.1.1       ความสามารถและทกษะในการเรยนร ไดแก ความจำา การอาน เขยน     การใชเหตผลอธบาย                                                  1.2.1.2  หนาทของประสาทรบความรสกทงการสมผส  มองเหน ไดกลนและรบรส                  การรบรในเหตการณตางๆ ทงภายในและภายนอกตนเอง                  การเหนคณคาในตนเอง                  นสยประจำาตว                  ความตงใจและสนใจสงตางๆ                  ความเขาใจในตนเองตามสภาพทเปนจรง                  ความหวงใยในตนเอง                  การยอมรบในตนเองตามสภาพความเปนจรง                  การจดลำาดบความสำาคญของการกระทำารจกเวลาในการกระทำา                  ความสามารถทจะจดการเกยวกบตนเอง

         1.2.2  พ ล ง ค ว า ม ส า ม า ร ถ  10 ป ร ะ ก า ร    (Ten   power component  )    เปนคณลกษณะทจำาเปนและเฉพาะเจาะจง สำาหรบการกระทำาอยางจงใจเปนตวกลางเชอมการรบรและการกระทำา  ประกอบดวย

                 1.2.2.1   ความสนใจและเอาใจใสในตนเองในฐานะทตนเปนผรบผดชอบ                 1.2.2.2   ความสามารถทจะควบคมพลงงานทางดานรางกายของตนเองใหสามารถปฏบตกจกรรม                                             1.2.2.3    ความสามารถทจะควบคมสวนตางๆ ของรางกายเพอการเคลอนไหวทจำาเปนเพอการดแลตนเอง                  1.2.2.4   ความสามารถทจะใชเหตผล                  1.2.2.5   มแรงจงใจทจะกระทำาในการดแลตนเอง                  1.2.2.6   มทกษะในการตดสนใจเกยวกบการดแลตนเองและปฏบตตามการตดสนใจ               มความสามารถในการเสาะแสวงหาความรเกยวกบการดแลตนเองจากผทเหมาะสมและสามารถนำาความรไปใชได               มทกษะในการใชกระบวนการทางความคดและสตปญญา การรบร การจดกระทำา                                             1.2.2.9   มความสามารถในการจดระบบการดแลตนเอง                  1.2.2.10   มความสามารถทจะปฏบตการดแลตนเองอยางตอเนองและสอดแทรกการดแลตนเองเขาเปนสวนหนงในแบบแผนการดำาเนนชวต                               1.2. 3    ความสามารถในการปฏบตเพอดแลตนเอง   ( Capabilities  for  self – care  operations )  ประกอบดวย                  1.2.3.1   ความสามารถในการคาดคะเน   เป นความสามารถทจะเรยนร

เกยวกบขอมลความหมายและความจำาเปนของการกระทำา    รปจจยภายในภายนอกทสำาคญ เพอประเมนสถานการณ

1.2.3.2       ความสามารถในการปรบเปลยน  เปนความสามารถในการตดสนใจเกยวกบสงทตนสามารถและควรกระทำา เพอตอบสนองความตองการและความจำาเปนในการดแลตนเอง                                              1.2.3.3    ความสามารถในการลงมอปฏบต    เปนความสามารถในการทำากจกรรมตางๆรวมถงการเตรยมการเพอการดแลตนเองโครงสรางความสามารถในการดแลตนเอง

                        1.3  ความตองการการดแลตนเองทงหมด  (  Therapeutic   Self -  care  Demand  :  TSCD  )   หมายถ ง    การปฏ บต ก จกรรม ( Action  demand )การดแลตนเองทงหมดทจำาเปนตองกระทำาในชวงเวลาหนง   เพอทจะตอบสนองตอความจำาเปนในการดแลตนเอง  (  Self - care   Requisites)  ความตองการการดแลตนเองทงหมด  (  Therapeutic   Self -  care  Demand )เป นเป าหมายสงสด (Ultimate  goal ) ของการดแลตนเองทจะถงซงภาวะสขภาพ หรอความผาสก                          กจกรรมทจะตองกระทำาทงหมดนจะทราบไดจากการพจารณาการดแลตนเองทจำาเปน ซงการดแลทจำาเปน (  Self -  care  requisites : SCR  )     หมายถง    กจกรรมทตองการใหบคคลกระทำาหรอกระทำาเพอบคคลอน    ซงม    3   ดานดงน                               1.3.1  การดแลตนเองทจ ำาเปนโดยทวไป   (  Universal   Self – care  Requisites : USCR  ) เ ป น ค ว า มตองการของมนษยทกคนตามอาย พฒนาการ สงแวดลอมและปจจยอนๆ เพอใหคงไวซงโครงสรางและหนาทสขภาพและสวสดภาพของบคคลและความผาสก ซงความตองการจะมความแตกตางกนในแตละบคคลทงทางดานคณภาพหรอปรมาณตามอาย เพศ ระยะพฒนาการ ภาวะสขภาพ

สงคมวฒนธรรม และแหลงประโยชน กจกรรมการดแลตนเองเพอตอบสนองตอความตองการน  ( Action  demand )  ประกอบดวย1.3.1.1   คงไวซงอากาศ นำาและอาหารทเพยงพอ1.3.1.2   คงไวซงการขบถาย และการระบายใหเปนไปตามปกต1.3.1.3   คงไวซงความสมดลยระหวางการมกจกรรมและการพกผอน1.3.1.4  รกษาความสมดลระหวางการอยคนเดยวกบการมปฏสมพนธกบผอน1.3.1.5   ปองกนอนตรายตางๆตอชวต  หนาทและสวสดภาพ1.3.1.6   สงเสรมการทำาหนาทและพฒนาการใหถงขดสงสดภายใตระบบสงคมและความสามารถของตนเอง  (  promotion  of  normalcy  )

                              1.3.2  ก า ร ด แ ล ต น เ อ ง ท จ ำา เ ป น ต า มพ ฒ น า ก า ร  (  Developmental   Self – care  Requisites : DSCR  )  เปนความตองการการดแลตนเองทสมพนธกบระยะพฒนาการของบคคล   สถานการณและเหตการณทเกดขนในแตละระยะของวงจรชวต เปนความตองการทอยภายใตความตองการการดแลตนเองทจ ำาเปนโดยทวไปแตแยกตามพฒนาการเพอเนนใหเหนความส ำาคญและความเฉพาะเจาะจง ดงน                                          1.3.2.1    พฒนาและคงไวซงภาวะความเปนอยทชวยสนบสนนกระบวนการของชวต และพฒนาการทจะชวยใหบคคลเจรญกาวสวฒภาวะตามระยะพฒนาการ   เชน    ทารกในครรภและในกระบวนการคลอด ทารกแรกเกด     วยเดก  วยรน วยผใหญ    หญงตงครรภ   ซงมความตองการการดแลตนเองทเฉพาะเจาะจงตามโครงสรางและหนาททเปลยนแปลง

1.3.2.2      ดแลเพอปองกนการเกดผลเสยตอพฒนาการโดยจดการเพอบรรเทา    ลดความเครยดหรอเอาชนะตอผลทเกดจากภาวะวกฤตเชน   ขาดการศกษา  ปญหาการปรบตวในสงคม การสญเสยเพอน  คชวต ทรพยสมบต หรอการเปลยนแปลงยายทอย    เปลยนงาน  เปนตน                                              1.3.2.3 ความตองการการดแลตนเองท จ ำา เป น ในภาว ะ เบ ย ง เบนทางด านส ขภาพ    (  Health   Deviation Self – care Requisite : HDSCR )  เปนความตองการ

ทสมพนธก บความผดปกตทางพนธ กรรมและความเบ ยงเบนของโครงสรางและหนาทของบคคล และผลกระทบของความผดปกต ตลอดจนวธการวนจฉยโรค และการรกษา ความตองการนไดแก                   1.3.2.4   มการแสวงหาและคงไวซ งการชวยเหลอทเหมาะสม                   1.3.2.5  รบร  สนใจและดแลผลของพยาธสภาพ ซงรวมถงผลกระทบตอการพฒนาการ                                            1.3.2.6 ปฏบตตามแผนการรกษา การวน จฉ ย การฟ นฟสภาพและการป องก นพยาธสภาพอยางม ประสทธภาพ                                            1.3.2.7 ร บ ร แ ล ะ ส น ใ จ ใ น ก า รปองกนความไมสขสบาย จากผลขางเคยงการรกษาหรอจากโรค                                           1.3.2.8 ดดแปลงอตมโนทศนหรอภาพลกษณ ในการทจะยอมรบภาวะสขภาพและความตองการการดแลทางสขภาพทเฉพาะเจาะจงเพอคงไวซงความรสกมคณคาในตนเอง                                            1.3.2.9 เรยนรทจะมชวตอยกบผลของพยาธสภาพ หรอภาวะทเปนอยรวมทงผลจากการวนจฉยโรคและการรกษาเพอสงเสรมพฒนาการอยางตอเนอง      ในการประเมนความตองการการดแลตนเองทจำาเปนในภาวะเบยงเบนทางสขภาพจำาเปนตองคำานงถงปญหาสขภาพของผปวยเปนหลก และยงมความตองการการดแลตนเองทจำาเปนโดยทวไป และตามระยะพฒนาการ1.4    ปจจยพนฐาน (Basic Conditioning Factors : BCFs)         เปนคณลกษณะบางประการหรอปจจยทงภายในและภายนอกของบคคลทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง และความตองการการดแลตนเองทงหมด   ปจจยพนฐานนยงเปนปจจยทมอทธพลตอความสามารถ

ในบทบาทของพยาบาล   ไดแก  11  ปจจย  ดงน   อาย   เพศ   ระยะพฒนาการ   ภาวะสขภาพ    ระบบบรการสขภาพ     สงคมขนบธรรมเนยมประเพณ    ระบบครอบครว   แบบแผนการดำาเนนชวต    สงแวดลอมสภาพทอยอาศย    แหลงประโยชนตางๆ     ประสบการณทสำาคญในชวต

           2.   ทฤษฎความพรองในการดแลตนเอง   ( The Theory of  Self – care  Deficit  )                            เปนแนวคดหลกในทฤษฎของโอเรม เพราะจะแสดงถงความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองและความตองการการดแลตนเองทงหมดในชวงเวลาใดเวลาหนง ซงความสมพนธดงกลาวนนมไดใน  3  แบบ ดงน

2.1       ความตองการท สมดล   ( Demand is  equal to  abilities :  TSCD =  SCA )

2.2        ความตองการนอยกวาความสามารถ  ( Demand  is less  than  abilities :  TSCD <SCA )

2.3        ความตองการมากกวาความสามารถ ( Demand is  greater  than  abilities :  TSCD>    SCA )ในความสมพนธของ  2  ร ปแบบแรกน นบ คคลสามารถบรรลเป าหมายความตองการการดแลตนเองทงหมดได  ถอวาไมมภาวะพรอง (  no  deficit )  สวนในความสมพนธท  3  เปนความไมสมดลของความสามารถทมไมเพยงพอทจะตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมดจงมผลทำาใหเกดความบกพรองในการดแลตนเอง    ความพรองในการดแลตนเองเปนไดทงบกพรองบางสวนหรอทงหมด  และความพรองในการดแลตนเองเปนเสมอนเปาหมายทางการพยาบาล

          3.   ระบบการพยาบาล  ( The  Theory  of  Nursing  System ) 

                                เปนกรอบแนวคดเกยวกบการกระทำาของพยาบาลเพอชวยเหลอบคคลทมความพรองในการดแลตนเองใหไดรบการตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมดและความสามารถในการดแลตนเองของบคคลไดรบการดแลใหถกนำามาใช ปกปอง และดแลตนเอง   โดยใชความสามารถทางการพยาบาล      ระบบการพยาบาลเปนระบบของการกระทำาทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาตามความสามารถและความตองการการดแลของผรบบรการ ซ งระบบการพยาบาลไดแบงออกเปน 3 ระบบ โดยอาศยเกณฑความสามารถของบคคลในการควบคมการเคลอนไหวและการจดกระทำา

2.1     ระบบทดแทนทงหมด (Wholly compensatory  nursing  system)                                เป นบทบาทของพยาบาลทต องกระท ำาเพ อทดแทนความสามารถของผรบบรการ โดยสนองตอบตอความตองการการดแลตนเองทงหมด    ชดเชยภาวะไรสมรรถภาพในการปฏบตกจกรรม การดแลตนเองและชวยประคบประคองและปกปองจากอนตรายตางๆ    ดงแผนภมท  4.3   และผทมความตองการระบบการพยาบาลแบบน คอ                                  2.1.1   ผทไมสามารถจะปฏบตในกจกรรมทจะกระทำาอยางจงใจ ไมวารปแบบใดๆ ทงสน เชน ผปวยทหมดสต หรอ ผทไมสามารถควบคมการเคลอนไหวได ไดแก  ผปวยอมพาต    ผปวยไมรสกตว         2.1.2   ผทรบรและอาจจะสามารถสงเกต ตดสนใจเกยวกบดแลตนเองได และไมควรจะเคลอนไหวหรอจดการเกยวกบการเคลอนไหวใดๆ  ไดแกผปวยดานออรโธพดกสทใสเฝอก   หรอกระดกหลงหก                               2.1.3   ผทไมสนใจหรอเอาใจใสในตนเอง ไมสามารถตดสนใจอยางมเหตผลในการดแลตนเอง   เชน ผปวยทมปญหาทางจต                                                                                                               2.2.   ระบบทดแทนบางสวน  ( Partly  compensatory  nursing  system )

                               เปนระบบการพยาบาลใหการชวยเหลอทขนอยกบความตองการและความสามารถของผปวย โดยพยาบาลจะชวยผปวยสนองตอบ ตอความตองการการดแลตนเองทจำาเปนโดยรวมรบผดชอบในหนาทรวมกนระหวางผปวยกบพยาบาล   ผปวยจะพยายามปฏบตกจกรรมในเร องทเปนการตอบสนองตอความตองการดแลตนเองทจ ำาเปนเทาทสามารถทำาได    สวนบทบาทของพยาบาลจะตองปฏบตกจกรรมการดแลบางอยางสำาหรบผปวยทยงไมสามารถกระทำาได   เพอชดเชยขอจำากดและเพมความสามารถของผปวยในการดแลตนเอง และกระตนใหมการพฒนาความสามารถในอนาคต     การพยาบาลระบบนผปวยตองมบทบาทในการปฏบตกจกรรมการดแลบางอยางดวยตนเอง     ผทมความตองการการพยาบาลแบบน คอ

     2. 2.1   ตองจำากดการเคลอนไหวจากโรค หรอการรกษา แตสามารถเคลอนไหวไดบางสวน                            2.2.2   ขาดความรและทกษะทจำาเปนเพอการดแลตนเองตามความตองการการดแลตนเองทจำาเปน       2.2.3   ขาดความพรอมในการเรยนรและกระทำาในกจกรรมการดแลตนเอง

                                                                       2,3   ระบบการพยาบาลแบบสนบสนนและใหความร (Educative   supportive  nursing    System )            เปนระบบการพยาบาลทจะเนนใหผปวยไดรบการสอนและคำาแนะนำาในการปฏบตการดแลตนเอง รวมทงการใหกำาลงใจและคอยกระตนใหผปวยคงความพยายามทจะดแลตนเองและคงไวซงความสามารถในการดแลตนเอง                          ระบบการพยาบาลทง  3   ระบบเปนกจกรรมทพยาบาลและผปวยกระทำาเพอตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมด  โดยมวธการกระทำาไดใน  5    วธดงน

        1.  การกระทำาใหหรอกระทำาแทน        2.  การชแนะ เพอชวยใหผปวยสามารถตดสนใจและเลอกวธการกระทำาได        3.  การสนบสนน เพอชวยใหผปวยคงไวซงความพยายาม และปองกนไมใหเกด ความลมเหลว         4.   การสอน เปนการพฒนาความรและทกษะทเฉพาะ         5.  การสรางสงแวดลอมการพยาบาลจะมประสทธภาพไดนน ขนอยกบความสามารถทางการพยาบาล (Nursingagency : NA) เปนความสามารถของพยาบาลทไดจากการศกษา และฝกปฏบตในศาสตรและศลปะทางการพยาบาล ปจจยทมผลตอความสามารถทางการพยาบาล คอ                                   1.  ความร                                 2.  ประสบการณ                                 3.   ความสามารถในการลงมอปฏบต                                 4.   ทกษะทางสงคม                                 5.   แรงจงใจในการใหการพยาบาล                                 6.   อตมโนทศนของตนเกยวกบการพยาบาล       

                        ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม เปนทฤษฎทประกอบดวย  3  ทฤษฎยอย  และ ประกอบดวย  6   มโนทศน  ทมความสมพนธกน  ดงแสดงตามแผนภมท  1.5 ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรมกบกระบวนการพยาบาล                ทฤษฎการพยาบาลของโอเรมสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป   ตามแนวคดของโอเรมประกอบดวย 3  ขนตอนดงน   (  Dennis , 1997 )

                   ขนตอนท  1      ขนวนจฉยและพรรณนา    ( Diagnosis  and  Prescription )                              เป นข นตอนทระบถ งความพรองในการดแลตนเอง  โดยมขนตอนของการรวบรวมขอมลเกยวกบความสามารถในการดแลตนเอง  ความตองการในการดแลตนเองทง  3  ดานรวมทงปจจยพนฐานทเก ยวของ  แลวจากนนจะพจารณาความสมพนธระหวางความสามารถกบความตองการการดแลตนเองเพอบงชถงภาวะพรองในการดแลตนเอง  และเขยนขอวนจฉย 

                  ขนตอนท   2    ขนวางแผน  (  Design  and  Plan )                              เปนขนตอนทตอเนองเมอทราบถงความพรองในการดแลตนเองแลว   จากนนจะทำาการเลอกระบบการพยาบาลใหเหมาะสม  แลวนำามาวางแผนโดยมการกำาหนดเปาหมายหรอผลลพททางการพยาบาล ( Expected  Outcome )  และกำาหนดกจกรรมการพยาบาล                   ขนตอนท   3   ขนปฏบตการพยาบาลและควบคม   ( Regulate   and   Control )                              เปนขนตอนทพยาบาลนำากจกรรมไปลงมอปฏบตตามแผนการพยาบาล  โดยมจดมงหมาย คอการบรรลความตองการการดแลตนเองทงหมด ( TSCD )  และในตอนนยงรวมถงการประเมนผลลพททางการพยาบาลวามประสทธภาพหรอไม   และปกปองหรอพฒนาความสามารถหรอไม  และนำาขอมลยอนกลบเขาสการประเมนสภาวะอกครง                  ตามแนวคดของโอเรมไดมขนตอนทสอดคลองกบกระบวนการพยาบาลและสามารถนำาไปประยกตใชได ดงตารางท 1.4 

Self -  Care  Theory Nursing   Process1.   Diagnosis  and  Prescription

1.   Assessment2.   Nursing   Diagnosis

2.   Design  and   Plan 3.   Planning3.   Regulate   and   Control

4.   Implementing5.   Evaluation

                                  ตารางท  1.4    เปรยบเทยบกระบวนการพยาบาลกบกระบวนการของโอเรม

ตวอยางแผนการพยาบาลตามแนวคดของโอเรม1.  ประเมนความสามารถในการดแลตนเอง               -  มการทำางานของระบบประสาทปกต  รบรรส  กลน  เสยง มองเหน และสมผสและความรสกเจบปวดรอนหนาวถกตอง                -  มความตงใจและสนใจเรยนรเกยวกบวธปฏบตตวขณะเจบปวย               -  มความสามารถพดคย สอสารกบบคคลอนไดด

               -  พบ  Ostiolytic  lesion  at  Rt      clavicle

2.   ประเมนความตองการการดแลตนเองตามความจำาเปนทง  3  ดาน                 USCR  :  เดนออกกำาลงกายทกวนวนละ  15  นาท                                   มอาการปวดตงบรเวณตนคอ   มการเคลอนไหวแขนขางซายไดนอย  ขณะเคลอนไหวจะรสกปวด                                 ไดรบอาหารนำาเพยงพอ   ขบถายวนละ  1  ครงไมมปญหาการขบถาย                                  พกผอนวนละ  6-7  ชม.                 HDSCR  :  รบประทานยาแคลเซยมวนละ  1  เมด                                    รบรเรองการปฏบตตวไมตอเนอง  ไมทราบผลการตรวจเลอด3.   ประเมนปจจยทเกยวของ(  BCFs   ) :  อาย   54  ป  ปวยเปนโรคความดนสงมา  3  ปแลว  อยกบภรรยาทบานเชา  ผปวยมอาชพขายกวยเตยว4.   แผนการพยาบาล

              ความพรองในการดแลตนเอง  :   ความสามารถในการดแลตนเองเรองการทำากจกรรมบกพรอง               จดมงหมายทางการพยาบาล    :    ใหผปวยสามารถดแลตนเองไดถกตอง

               ระบบการพยาบาล/ กจกรรมการชวยเหลอ     ระบบสนบสนนและใหความร                                    1.  ประเมนการทำากจกรรมและการประกอบอาชพรวมกบผปวยและญาต                                    2.  ใหคำาแนะนำาเรองการเคลอนไหวแขนทถกตอง                                    3.  ใหคำาแนะนำาเรองการรบประทานยาและการรบประทานอาหารทถกตองและเพยงพอ       

ทฤษฎการพยาบาลแบบเอออาทร  หรอทฤษฎการดแลมนษย(Theory  of  Human  Caring)

                                                                                                        

ดร.จน  วทสน (Jean  Watson) พฒนาทฤษฎข นในชวง ค.ศ. 1975-1979  วทสนไดรบปรญญาทางการพยาบาล  ปรญญาโททางการพยาบาลสขภาพจตและการพยาบาลจตเวช และปรญญาเอกทางจตวทยาการศกษา                 วทสน  มความเชอวารากฐานการพยาบาลมประวตความเกยวพนกบมนษยธรรมนยม     จงไดเสนอทฤษฎการดแลทเนนความเปนมนษย โดยช ใหเหนองครวมของมนษยท มมต จตวญญาณเปนองคประกอบทสำาคญ  ซงเปนลกษณะเฉพาะของทฤษฎนทเปนประโยชนตอการ

สรางองคความรในศาสตรการพยาบาล  แนวคดของวทสนไดรบอทธพลจากปรชญาตะวนออก  และจากผลงานของนกปรชญา และนกจตวทยาตะวนตก  เชน คาลโรเจอร ( Carl  Roger )                เปาหมายของการพยาบาลตามทฤษฎการดแลมนษยคอ ใหบคคลมภาวะดลยภาพของกาย จต  และจตวญญาณ  ซงกอใหเกดการเรยนร  การเหนคณคา และการดแลเยยวยาตนเอง การดแลตามแนวคดของ    วทสนเปนอดมคตหรอเปนขอกำาหนดทางศลธรรมเพอดำารงไวซงคณคา  และศกดศรของความเปนมนษย  กระบวนการดแลเกดขนเมอมปฏสมพนธระหวางพยาบาล และผรบบรการ  ซงตางกเปนบคคลองครวมของกาย-จตใจ-จตวญญาณทมประสบการณชวตประกอบกนเปนสนามปรากฏการณเฉพาะทบคคลทงสองเขาถงจตใจกน  ( Transpersonal  Caring ) มการรบรตรงกนในการตดสนใจเลอกปฏบตสงทด  และเหมาะสมทสดในสถานการณนนเพอตอบสนองความตองการทางสขภาพของผ ร บ บ ร ก า ร   จ ง เ ป น ก า ร ท ำา ง า น ร ว ม ก น อ ย า ง เ ส ม อภาพ ( Coparticipant )  กระบวนการดแลทจะทำาใหเขาถงจตใจกนไดตองอาศยปจจยการดแล   10    ประการ ซงจะกลาวรายละเอยดตอไป

ขอตกลงเบองตน (Assumption  related  to  Human Caring  Values  in  Nursing)                วทสนกลาวถงขอตกลงเบองตนทสมพนธกบคณคาการดแลมนษยในการพยาบาลไว    11 ประการ (Watson,  1988 :  32-33) ไดแก

1.         การดแลและความรกเปนพลงสากล2.         มนษยตองการความรกและการดแลซงกนและกน  ซงเปนสงจำาเปนตอ

การดำารงชวตแตกมกละเลยทจะประพฤตปฏบตตอกน จงจำาเปนตองสงเสรมใหมมากขน  เพอจะไดอยรวมกนอยางมอารยธรรม

3.         การพยาบาลเปนวชาชพทใหการดแล  การรกษาไวซงคานยมนมผลตอพฒนาความม

อารยธรรมของมวลมนษย  ซงแสดงใหเหนถงประโยชนของวชาชพตอสงคม

4.         กอนใหการดแลบคคลอน เราตองตงเจตนาดแลตนเองดวยความสภาพออนโยน  และรกษา ศกดศรของตนเองเราจงจะสามารถเคารพและใหการดแลผอนดวยความสภาพออนโยนและเคารพในศกดศรของผอน

5.         การพยาบาลตองยดถอการดแลความเปนมนษยในสวนทเกยวของกบภาวะสขภาพดและการเจบปวย

6.         การดแลเปนแกนกลางของการพยาบาล และเปนจดเนนในการปฏบตการพยาบาล

7.         การดแลเชงมนษยนยมไมวารายบคคลหรอกลมบคคล ไดรบความสนใจจากระบบบรการสขภาพนอยลง

8.         คานยมเกยวกบการดแลของพยาบาลถกบดบงไว เนองจากการใชเทคโนโลยทางการแพทยเพมขน  คานยม/อดมคตการดแลทเนนความเปนมนษยจงอยในภาวะวกฤต

9.         การอนรกษไว  และการศกษาเรองการดแลมนษยใหมความกาวหนา  เปนประเดนสำาคญของวชาชพการพยาบาลทงในปจจบนและอนาคต

10.    การดแลมนษยทำาไดโดยการมปฏสมพนธตอกนเทานน  จงเปนการสอนใหคนพบความเปนมนษย

11.    ประโยชนของวชาชพการพยาบาลตอสงคมโดยรวมอยทการยดมนในอดมการณการดแลเชงมนษยนยมทงดานทฤษฎ  การปฏบต และการวจย

กระบวนทศนหลกเกยวกบทฤษฎ

บคคล (Person)   เปนองครวมประกอบดวยกาย   ใจและจตวญญาณ   ซงจตวญญาณเปนแกนตวตน (Self)  ของบคคล  เปนแหลงทเกดความตระหนกในตนเอง  ความรสกขนสง และเปนพลงภายในบคคลมการเจรญเตบโตและพฒนาอยางตอเนอง               สขภาพ (Health)   เป นภาวะท มดลยภาพและมความกลมกลนระหวางจตใจ รางกายและจตวญญาณหรอมความสอดคลองเปนอนหนงอนเดยวกนระหวางตวตนตามทรบรและตวตนตามทประสบจรง    สวนการเจบปวย (Illness)  เปนภาวะทไมมดลยภาพของจตใจ รางกายและจตวญญาณ   ทมความไม      สอดคลองระหวางตวตนตามทรบรและต ว ต น ต า ม ท ป ร ะ ส บ จ ร ง    ซ ง ค ว า ม ไ ม ก ล ม ก ล น น ท ำา ใ ห เ ก ดโรค (Disease) และการเจบปวยทเกดขนอาจไมจำาเปนตองมโรคกได               การพยาบาล (Nursing)   เปนกระบวนการดแลทเขาถงจตใจและความรสกของบคคล (Transpersonal Caring)ในการสงเสรมสขภาพ   การปองกนโรค   การเยยวยาการเจบปวยและการฟ นฟสขภาพ     ซ งมเปาหมายเพอชวยใหบคคลเพมดลยภาพในตนเอง เกดความรในตนเอง  เคารพนบถอตนเอง  ดแลเยยวยาตนเอง เกดความประจกษรในความหมายของสภาวะตาง ๆ ทเกดขนในชวต               การดแลตามแนวคดนเปนคณธรรมของการพยาบาลเพอปกปอง  สงเสรมและพทกษศกดศรความเปนมนษย               สงแวดลอม (Environment)         เปนสงแวดลอมทงทางกายภาพสงคมวฒนธรรมและจตวญญาณซงมการเปลยนแปลงอยางตอเนอง     สงแวดลอมเหลานมอทธพลตอการรบรและพฒนาของบคคลทอาศยอยในการดแลซงกนและกนระหวางบคคล  คานยมของสงคมเปนปจจยสำาคญในการสงเสรมใหการดแลเกดขน

 แผนภมท  1.6  กรอบมโนทศนการดแลมนษยของวทสน

มโนทศนหลกของทฤษฎ1.         ก า ร ด แ ล ท เ ข า ถ ง จ ต ใ จ ข อ ง บ ค ค ล   (Transpersonal 

Caring)    เปนการดแลทเขาถงความรสกของบคคลมไดเปนเพยงการพบสมผสกนในชวงเวลาหนงเทานน  หากแตเปนประสบการณ  หรอเหตการณทมความเกยวของกบอดต ปจจบนและอนาคต การดแลทเขาถงความรสกจงมความหมายมากกวาการพบเจอกนจรงในชวงเวลาทเกดขนผรบการดแลและผดแลสามารถเขาถงความรสกและสมผสจตใจซงกนและกน จตวญญาณห ล อ ม ร ว ม เ ป น ห น ง เ ด ย ว ก น   (A  spiritual  Union  Occurs  Between  the  Two  Persons)  อ นจะท ำา ใหค นพบพล งภายในตนเองและการควบคมตนจากภายในตน โดยตางกสามารถอยเหนอตนเอง  เวลา  สถานท  ภมหลงของกนและกน  หรอกลาวอกนยหนงไดวา พยาบาลเขาไปส สนามปรากฏการณของผอ น   และผ อ นก เขามาในประสบการณของพยาบาล  ทำาใหผดแลรกษาไวซ งศกดศรของผรบการดแล

               การดแลทเขาถงจตใจของบคคลจะเกดขนไดนนจะเกยวของกบความเปนตวตนของบคคลและลกษณะตางๆในเรองตอไปน               1.1   ตวตน  ( Self)     บคคลมตวตนทงลกษณะทเปนอยจรง (Self  as  it  is)  และตวตนในอดมคต (Ideal  Self)ทบคคลอยากจะเปน รวมทงมตวตนสงสดคอ  จตวญญาณ  (Spiritual  Self) ซงเปนแหลงทเกดความตระหนก   ความรสกสำานกขนสง เปนพลงภายในทจะทำาใหบคคลอยเหนอตวตนปกตได                   1.2   ส น า ม ป ร า ก ฏ ก า ร ณ   (Phenomena  Field)   หมายถงภมหลงหรอประสบการณชวตของบคคลทเปนลกษณะเฉพาะของตน เรยกวา สนามปรากฏการณของชวต    ซงบคคลใชเปนกรอบอางองและใหความหมายตอสรรพสงตาง ๆ ทงในอดตปจจบน และอนาคตตามการรบรและประสบการณ            1.3   การดแลทเกดขนจรง  (Actual  Caring  Occasion)    )     เปนการดแลขณะเวลาทพยาบาลผใหการดแลและผรบการดแลรบรตรงกนหรอเขาใจถงความรสกซงกนและกน  มการแลกเปลยนประสบการณชวต       มโอกาสตดสนใจเกยวกบวธทจะมาปฏสมพนธตอกนในชวงขณะนน ๆ เลอกปฏบตหรอกระทำาสงทดทสด  หรอเหมาะสมทสดในสถานการณนน ๆ ซงนบเปนการทำางานรวมกนอยางเสมอภาค  (co-participant)  ระหวางพยาบาล และผรบบรการเปนผลใหบคคลดแลเยยวยาตนเอง และเรยนรความหมายของสภาวะท  เกดขนในชวต               2.   ปจจยการดแล  (Carative  Factors)  เปนปจจยทเปนตวเชอมตอ   ตามแนวคดของวทสนอาศยปจจยการดแล 10 ประการ  ดงน  ( George , Julia  B, 2002 )

               2.1   ร ะบ บค ณค า กา รส ร า ง ป ร ะ โยชน ต อ เพ อ นม น ษ ย  (Humanistic  Altruistic  System  of  values)   ก า รดแลอยบนพนฐานของคณคาสากล  คอ คณคาของความเปนมนษย  และ

คณคาการเหนแกประโยชนของผอน   คณคาของมนษยไดแก  ความเมตตา  ความหวงใย  ความเหนใจ  ความรกตอตนเองและผอน สวนคณคาการเหนแกประโยชนผอน คอ ความมงมนและความพงพอใจทเกดขนจากการให คณคาเหลานสงเสรม    จรยธรรมการดแลเชงวชาชพ

               2.2   ค ว า ม ศ ร ท ธ า   แ ล ะ ค ว า ม ห ว ง    (Faith-Hope)     การสรางความเชอ และสงทมความหมายตอผปวยเพอจะชวยสงเสรมและคงไวซ งสขภาพ พยาบาลสามารถสงเสรมใหผปวยมความศรทธาและความหวงในสงทผปวยยดมนรวมทงความศรทธาตอแผนการรกษาพยาบาลและความสามารถของพยาบาล                             2.3  ความไวตอความรสกของตนเอง และบคคลอน  (Sensitivity  of  Self  and  others)    การสรางความไวตอความรสกตอตนเอง ทำาใหเขาใจถงความรสกของตน  และเกดการยอมรบตนเองและบคคลอน การสรางความไวตอความรสกน  ชวยใหบคคลมการพฒนาดานจตวญญาณ                           2.4    การสรางสมพนธภาพการชวยเหลอไววางใจ   (Helping-Trusting  Human  Caring  Relationship)   ก า รสรางสมพนธภาพการดแลชวยเหลอ เปนแกนหลกของการดแลสขภาพ   การดแลทเขาถงจตใจของผปวยนนทงพยาบาล  และผปวยสามารถเขาสประสบการณชวตซ งกนและกน  การสรางสมพนธภาพนจงอาศยการสอสารทมประสทธภาพ                   2.5   การยอมรบการแสดงออกของความรสกทงทางบวกแ ล ะ ท า ง ล บ   (Expressing  Positive  and  Negative Feelings)     ความรสกมอทธพลตอความคดและพฤตกรรมการกระทำาของบคคล    จงควรตองพจารณาความร สกท งทางบวกและลบในกระบวนการดแล  การยอมรบตนเองและบคคลอน  ซงจะชวยสงเสรมใหเกดการเยยวยา (Healing)  และการคนหาความหมายของการเปนอยของชวต

                                  2.6   การใชการแกปญหาอยางสรางสรรคในก ร ะ บ ว น ก า ร ด แ ล   (Creative  Problem-Solving  Caring  Process)   ในกระบวนการแกปญหาซงประกอบดวยการประเมนสภาพ  การวางแผน  การนำาแผนไปปฏบตและการประเมนผล พยาบาลใชพลงตนเองและความรทกหมวด ไดแก  วทยาศาสตร  สนทรยศาสตร  จรย-ศาสตร  โดยการจนตนาการและตดสนใจเลอกวธปฏบตทเหมาะสมแกผปวย  ในแตละสถานการณ                                  2.7   การสงเสรมการเรยนการสอนทเขาถ ง จ ต ใ จ ข อ ง บ ค ค ล   (Transpersonal  Teaching  and  Learning)   พยาบาลและผปวยเรยนรรวมกนในกระบวนการเรยนการสอน  พยาบาลตองมความสามารถ     ทจะเขาถงการรบร  ความรสก และความเขาใจซงกนและกน  ทงพยาบาลและผปวยเปนทงผเรยนและผสอน  ทงนมเปาหมายเพอแกปญหาและสงเสรมสขภาพผปวย                               2.8   การประคบประคอง  สนบสนน และแกไขสงแวดลอมด านกายภาพ จตสงคม และ จตวญญาณ (Supportive, Protective, and/or  Corrective  Mental, Physical, Societal and Spiritual  Environment)          การดแลเอาใจใสและใหการประคบประคองสงแวดลอมทงดานกายภาพ จตสงคมและจตวญญาณเปนการสงเสรมอตมโนทศนทดและเพมความรสกการมคณคาในตนเองของผปวย   ซงจะชวยสงเสรมสขภาพและการเยยวยา                                  2.9   การชวยเหลอเพอตอบสนองความตองการของบคคล  (Human  Needs  Assistance)  ในการมชวตอยบคคลมความตองการทงดานชวภาพ  จตสงคม และพฒนาดานจตวญญาณ  การไดรบการตอบสนองความตองการชวยใหบคคลมการเจรญเตบโตและพฒนาการ    พยาบาลจะชแนะใหผปวยแตละบคคลไดพจารณา คนหาความตองการทมความสำาคญมากทสดสำาหรบเขา และชวยเหลอใหเขาไดบรรลความตองการ                                      2.10   การเสรมสรางพลงจตวญญาณในการมชวตอย  (Existential-Phenomenological-spiritual  

Forces  )    จตวญญาณเปนแกนหรอตวตนภายในบคคล    เปนสงทชวยใหบคคลคนพบคณคาความหมายและ  เปาหมายของชวต  จตวญญาณของบคคลจะมการพฒนาตามประสบการณของชวต  ซงจะเกยวของกบ  ความเชอความศรทธาในศาสนา  พยาบาลสามารถชวยใหบคคลไดสะทอนคดเพอคนพบพลงภายในทจะ  ทำาใหเกดความเขาใจสจธรรมของชวต  ใหความหมายตอสภาวะของชวตทงยามเจบปวยและมสขภาพด      ทงนพยาบาลตองเปนผทมการพฒนามตจตวญญาณของตนเองอยางตอเนอง

ทฤษฎการดแลเอออาทรกบกระบวนการพยาบาล               ทฤษฎการพยาบาลของวทสนสามารถนำามาประยกตใชในการดแลผปวยไดโดยการประยกตใชตามแนวคดกระบวนการพยาบาลทสามารถใชไดตงแตขนประเมนสภาพเปนตนไป   ดงน               ขนประเมนสภาพ  ( Assessment )   โดยทมการประเมนสภาพผปวยจากความตองการ 4 ระดบตามแนวคดของวทสน  คอ  ความตองการดานกายภาพและชวภาพ  (Biophysical needs)  ความตองการดานกายและจตใจ (Psycho-physical  needs)  ความตองการดานจตสงคม  (Psycho-social  needs)  และความตองการการพฒนาภายในตน (Intrapersonal  needs)  ซงความตองการนวทสนประยกตตามแนวคดของ Maslow ( ดงแสดงในแผนภมท 1.7 )  ประเมนสภาพรางกายและการตรวจทางหองทดลอง ในการประเมนความตองการจะประเมนตามทศนะของผปวยวาเขารบรปญหาตามความตองการ แตละระดบอยางไร               ข น ว น จ ฉ ย ท า ง ก า ร พ ย า บ า ล   ( Nursing  Diagnosis )   การวนจฉยการพยาบาลเปนการวนจฉยปญหาในกรอบความตองการทง 4 ระดบทไดจากขอมลการรบรของผปวยและจากการประเมนสภาพรางกายและการตรวจทางหองทดลอง     การเขยนขอวนจฉยเปนการระบปญหาทเกดเนองจากการไมไดรบการตอบสนองความตองการรวมทงระบสาเหต  ซงอาจเปนไดทงปญหาจะเลอกใชปจจยการ

ดแล 10 ประการ ทเหมาะสมในการแกไข แตละปญหา  และในแตละปญหาอาจใชป จจยการดแลหลายป จจยก เป นได   ทาเลนโต ( Talento, 1995 )      ไดแสดงตวอยางการประยกตใชทฤษฎการดแลมนษย โดยผานกระบวนการพยาบาล               ข น ว า ง แ ผ น ก า ร พ ย า บ า ล      (  Nursing   plan )     การวางแผนการพยาบาลจะวางแผนรวมกบผปวย  โดยมการตกลงในจดมงหมายรวมกน  และกำาหนดกจกรรมซงการทจะไดกจกรรมทเหมาะสมและเกดการมสวนรวมไดนน จะตองมการนำาแนวคดปจจยการดแล 10  ประการมาเลอกใช                ขนปฏบตการพยาบาล    ( Implementation )   การปฏ บต การท จ ะ ให ได ตามแผนน นพยาบาลต องใชท กษะการสร างสมพนธภาพ และแนวคดปจจยการดแล 10  ประการเปนตวเชอมใหเกดรบรซ งกนและกน  และเกดความรวมมอในการดแลสขภาพใหบรรลจดมงหมาย               ขนประเมนผล  ( Evaluation )  การประเมนจะดำาเนนการหลงการปฏบตการพยาบาลโดยประเมนตามจดมงหมาย  ซงมเกณฑการประเมนเปนตวตดสนวาบรรลจดมงหมายมากนอยเพยงใด การประเมนผลนนผปวยมสวนในการประเมนและรวมรบรดวยเสมอ แลวนำาผลทไดนนมาทบทวนและวางแผนตอไป

แผนภมท  1.7   ระดบความตองการของบคคลตามแนวคดของวทสน  (Watson, 1979.p.110)

Highest  order  need  (intrapersonal)

                                      Self                                                               Self                                                                 Actualization                                             actualization   

Highest  order  need 

(psychosocial)                                                                 

                             Esthetics  Need                             Affilation                             to  knowand                                                Achievement

Lower  order  needs  (psychophysical)                          understand Esteem                                             Sexuality

                                                            Activity

                        Love-belongingness                                                                                                              Ventilation

Lower  order  needs  (biophysical)                                 Safety                                                   Elimination

                                                                                          Food  and  fluid                    Physiological                                                  

                                                           Maslow’s hierarchy  of Human  needs  : Hierarchy  of  human  needs  of  caring        เนองจากกระบวนการดแลตามกรอบทฤษฎนมงเนนการมสมพนธภาพและปฎสมพนธซงกนและกนทเขาถงความรสกหรอมการสมผสจตใจกน ดงนนทกขนตอนของกระบวนการพยาบาลจะเนนความ   รวมมอระหวางพยาบาลกบผปวย

ตารางท  1.5    ตวอยางการวางแผนการพยาบาลตามแนวคดทฤษฎการดแลแบบเอออาทร

วน  เดอน  ป  เวลาสถานการณการพยาบาล

ขอมลสำาคญ

การวนจฉยปญหา/                   ความตองการดแล

วตถประสงคและ

เกณฑการ

ประเมน

ปฏสมพนธการดแลเอาใจใส

พยาบาล-ผรบบรการ

การประเมน

ผล

ระบดานความตองการทตรวจพบตามการรบร ของผปวยในแตละระดบ      การรบรของพยาบาลในความตองการของผปวยขอมลประเมนสภาพรางกายแลขอมลทางหองปฏบตการ

วนจฉยปญหาในกรอบความตองการทง 4 ระดบระบปญหาทเกดเนองจากการไมไดรบการตอบสนองความตองการรวมทงระบสาเหต

-       ระบขอตกลงรวมกนในการกำาหนดเปาหมาย

-       ระบปจจยการดแลทใช

-       ระบการรบร  การกระทำา/พฤตกรรมของพยาบาล

-       ระบการรบร  การกระทำา/พฤตกรรมของผปวย

-       ประเมนหลงปฏบตทนท

ตองการลดความเจบปวด  อยากใหหายเรวขนPain  scale  =  8Abdomen  

ไมสขสบายปวดทองเนองจากการอดตนของลำาไส

บรรเทาปวด

- จดทานอนใหเหมาะสม โดยพจารณารวมกบผปวย

เกณฑ : ระดบปวด =  4              มสหนา

mild  tendernessX-ray  :  gut  obstruction

- สอนเทคนคการผอนคลายโดยใชหลก breathing  exercise- ใหยาบรรเทาปวด เมอระดบปวดมากกวา 5

สดชน               นอนพกไดมากขน

สรป                   ทฤษฎการพยาบาลเปนศาสตรทางการพยาบาลทแสดงองคความรเฉพาะทางการพยาบาลทพยาบาลวชาชพจะตองทำาความเขาใจและสามารถนำาไปประยกตใชในการปฏบตการพยาบาลไดเปนอยางด   ความจำาเปนของทฤษฎการพยาบาลตอวชาชพมผลมาจากความเจรญกาวหนาของวทยาการทางการแพทยและการสาธารณสข ตลอดจนการเปลยนแปลงลกษณะของความตองการบรการทางดานสขภาพอนามยของผรบบรการจากความตองการบรการดานปรมาณเปนความตองการดานคณภาพมากขน ทำาใหวชาชพการพยาบาลพยายามทจะพฒนาการปฏบตการพยาบาลใหมคณภาพตอบสนองความตองการของผรบบรการมากขนตามการเปลยนแปลงดงกลาว ดวยการเปลยนแปลงแนวทางปฏบตการพยาบาลซงแตเดมนนสวนใหญยงยดถอแนวความคดทางดานการรกษาเป นแกน ท ำา ให ล กษณะของการบรการขาดเอกภาพของวชาชพไป            ความพยายามทจะเสรมสรางเอกภาพและความเปนวชาชพท

สมบรณแบบทำาใหเกดทฤษฎการพยาบาลขน   ทฤษฎการพยาบาลชวยใหวชาชพมองคความร และเนอหาสาระทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง  แสดงความสามารถทางสตปญญาและการตดสนใจทดในการปฏบตงานและปฏบตงานอยางมประสทธภาพ โดยมความรบผดชอบในวชาชพเปนหลก   ดงนนจะเหนไดวาทฤษฎทางการพยาบาลจงมความจำาเปนตอวชาชพอยางยง

บรรณานกรมกนกนช  ชนเลศสกล.   ทฤษฎการดแลมนษยของวทสน.    เอกสารประกอบการบรรยาย.

คณะพยาบาลศาสตร  มหาวทยาลยบรพา,  2541.จนตนา     ยนพนธ.   ทฤษฎการพยาบาล.   กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬาลงกรณ                  มหาวทยาลย, 2529.

บงอร        สำาล.    “ทฤษฎการพยาบาล”.    ในแนวคดพนฐานและหลกการพยาบาล. หนา 39 – 77.                   กรงเทพมหานคร : องคการสงเคราะหทหารผานศก, 2535.ปยวาท     เกสมาส.      “ทฤษฎการดแลตนเองของโอเรม” ในทฤษฎการพยาบาล.   หนา 85 – 143                  เพญศร  ระเบยบ , บรรณาธการ. กรงเทพมหานคร : คณะพยาบาลศาสตร                  มหาวทยาลยมหดล, 2531.ฟารดา     อบราฮม. ปฏบตการพยาบาล ตามกรอบทฤษฎการพยาบาล. กรงเทพฯ : สามเจรญพานชย,               2546.เพญศร  ระเบยบ ( บรรณาธการ ) .  ทฤษฎการพยาบาล .  กรงเทพมหานคร : คณะพยาบาลศาสตร                  มหาวทยาลยมหดล, 2531.สมจต       หนเจรญกล. ทฤษฎการพยาบาลของโอเรม. กรงเทพฯ : ภาควชาพยาบาลศาสตร                  คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล, 2533.สมจต    หนเจรญกล . การพยาบาล : ศาสตรของการปฏบต . กรงเทพฯ : ว  เจ  พรนตง, 2543 .Dennis, Connie  N.  Self – Care  Deficit   Theory  of  Nursing  :  Concepts  and  Applications .                  Missouri : Mosby – Year  Book,Inc, 1997.   Fawcett,  J.     Analysis  and  evaluation  of   conceptual   model  of  nursing . Philadelphia :                  F.A.David, 1995 .George, J.B. (editor). Nursing  Theories : The  base  for  professional  nursing  practice. 2                   nd.ed..New  .   Jersey : Prentice – Hall  Inc., Englewood  Cliffs, 1985.

George , Julia  B.  Nursing  Theories  :  The  Base  for  Professional  Nursing   Practice .  New                   Jersey : Prentice  Hall, 2002 .Meleis,  A.I.    Theoretical   Nursing . Philadelphia : Lippincott , 1997 .McEwen , Melanie  and  Wills , Evelyn  M.  Theoretical  Basis  for  Nursig .  Philladelphia :                 Lippincott   Williams & Wilkins, 2002 .Orem, D.E. Nursing : Concepts  of  practice . 2 nd . ed ., New  York : McGraw – Hill  Book                  Company, 1980.

Roy, Sister  Callista. , Andrews , Heather  A.  The  Roy  Adaptation   Model  :  The  Definitive                   Statement .  California :Appleton & Lange, 1991.Roy, Sister  Callista. , Andrews , Heather  A.  The  Roy  Adaptation   Model  :  The  Definitive                   Statement . California :Appleton & Lange, 1999.Nelson-Marten, P.,  Hecomovich, K, Pangle, M.  "Caring  Theory  :  A  Framework  for 

Advanced  Practice  Nursing,"   Advanced  Practice  Nursing  Quarterly.  1998, 4(1):70-77.Schroeder, C., and  Maeve, M.K.  "Nursing  Care  Partnerships  at  the  Denver  Nursing  Project 

in  Human  Caring :  An  application  and  Extension  of  Caring  Theory  in  Practice,"Advances  in  Nursing  Science.  1992, 15(2)  :  25-38.Tolento,  B.,  Watson,  J. In  J.B.  George.  (Ed.)  Nursing  theories ; The  base  for  Professional 

nursing  practice.  4th  ed.  Englewood  Cliffs,  NJ  :  Prentice  Hall  International, 1995.

Watson,J.   "New  Dimensions  of  Human  Caring  Theory."  Nursing  Science  Quarterly.  1988,                  1  :  175-181.Watson,J.  "Transpersonal  Caring  :  A  Transcendent  View of  Person, Health  and  Nursing."

In M.E. Parker (Ed.)  Nursing  Theories  in  Practice. (pp.277-288). New  York :

National  League  for  Nursing,  1990.Watson,J. "The  The  Theory  of  Human  Caring  :  Retrospective  and  Prospective."  Nursing 

Science  Quarterly.  1997, 10(1) : 49-52.Watson,J.    Postmodern  nursing.  London  :  Harcourt  Brace  and  Company  Limited, 1999.Watson,J.     Spiritual  in  Human.  London  :  Harcourt  Brace  and  Company  Limited, 1999.

WWW. Valdosta.edu/ nursing/ history_theory/