Информативна брошура за промоција на обновливите , извори на енергија наменета за граѓаните малите и

средни претпријатија и занаетчиството

Автори:

Regionalna energetska agencija Sjeverozapadne Hrvatske

Grad Zagreb Gradski ured za energetiku, zaštitu okoliša i održivi razvoj

ИздавачГрад Загреб, Градска канцеларија за енергетика, заштита на животната средина и одржлив развојЗагреб, Dukljaninova 3www.zagreb.hr

Брошурата е изготвена од страна на Регионалната енергетска агенција на Северозападна Хрватска со помош на градската канцеларија за енергетика, заштита на животната средина и одржлив развој на Градот Загреб, a прилагодена за Република Македонија од МАЦЕФ – Центар за енергетска ефикасност на Македонија

Главни уредници

Маријан Марас, дипл. инж.Д-р. Јулије Домац

Автори

Санда Џукиќ, дипл. инж.Ивана Хорват, дипл. инж.Хрвоје Марас, дипл. екотрофологИван Пржуљ, дипл. инж..М-р. Велимир ШегонМилка Шешок, дипл. инж.

Мелита Бориќ, дипл. инж.Матко Угрин, дипл. инж.

Лектура

Маријана Тогонал, проф.

Дизајн

Нови Вал доо, Загреб

Печат

Стега-Тисак, Загреб

Тираж

2500

Авторски права/Copyright

Град Загреб – Градска канцеларија за енергетика, заштита на животната средина и одржлив развој и Регионална енергетска агенција на Северозападна Хрватска

CIP записот достапен во компјутерскиот каталог на националната и универзитетска библиотека во Загреб под број ISBN 978-953-7479-22-0

Загреб, април 2012.

Содржина

Предговор

1. Што е енергија.......................................................................................................................6

1.1. Облици и извори на енергија...............................................................................................6

1.2. Потрошувачка на енергија во Република Македонија.......................................................8

2. Обновливи извори на енергија..........................................................................................12

2.1. Состојба и можности на користење...............................................................................12

2.2. Технологија и начини на користење на обновливите извори на енергија.................16

2. 2.1. Сончева енергија........................................................................................................16

2. 2.2. Енергија на ветрот.......................................................................................................25

2. 2.3. Енергија од биомаса...................................................................................................27

2. 2.4. Мали хидроцентрали..................................................................................................33

2. 2.5. Геотермална енергија.................................................................................................34

3. Законска регулатива и процедури.....................................................................................38

3.1. Легислатива и документи на Европската унија.................................................................38

3.2. Легислатива и стратешки документи на Република Македонија....................................39

3.2.1. Стратегија за развој на енергетиката во Република Македонија до 2030..............39

3.2.2. Стратегија за искористувањето на обновливите извори на енергија во Република Македонија до 2020 година.......................................................................................................41

3.2.3. Стратегија за унапредување на енергетската ефикасност во Република Македонија до 2020 година.......................................................................................................42

3.2.4. Енергетски закони и подзаконска регулатива..........................................................43

3.2.5. Подзаконски акти кои ја регулираат областа на обновливи извори на енергија и енергетска ефикасност во Република Македонија се следниве:............................................46

3.3. Општи процедури при спроведување на проекти за граѓаните и стопанствениците....47

3.3.1. Техничка документација............................................................................................49

3.3.2. Финанскиска документација......................................................................................52

3.4. Процедури при изведба на проекти за системи за производство на топлинска енергија...........................................................................................................................................53

3.4.1. Вградување на сончеви колектори............................................................................54

3.4.2. Вградување на постројки на биомаса.......................................................................54

3.4.3. Вградување на топлинска пумпа...............................................................................54

3.5. Процедури при изведба на проекти за системи за производство на електрична енергија...........................................................................................................................................55

3.5.1. Вградување на островски фотонапонски систем......................................................55

3.5.2. Вградување на мрежен фотонапонски систем и постапка за стекнување статус на повластен производител............................................................................................................55

4. Финансирање и исплатливост на вложување во обновливи извори на енергија..........62

4.1. Извори за финансирање наменети за граѓаните..............................................................62

Поддршка од Град Скопје за ЕЕ и користење ОИЕ...................................................................62

Кредитни линии на комерцијалните банки.............................................................................62

4.2. Преглед на изворите за финансирање за мали и средни претпријатија........................63

Посебни развојни програми......................................................................................................63

Банки и специјализирани фондови...........................................................................................66

4.3. Оценка на исплатливоста на вложувањата во системот на искористување на обновливи извори на енергија......................................................................................................71

5. Примери за користење на обновливи извори на енергија..............................................74

5.1. Како можат граѓаните да ги користат обновливите извори на енергија........................74

5.1.1. Системи за греење..........................................................................................................74

5.1.1.1. Замена на дотраен котел на мазут со котел на пелети со високи перформанси...75

5.1.1.2. Замена на дотраен котел на мазут со геотермална топлинска пумпа....................76

5.1.2. Системи за санитарна топла вода..................................................................................77

5.1.2.1. Вградување на сончев колекторски систем за санитарна топла вода (СТВ) наместо електричен систем (електрични бојлери)......................................................................78

5.1.3. Системи за производство на електрична енергија.......................................................79

5.1.3.1. Вградување на фотонапонски систем за производство на електрична енергија – островски систем............................................................................................................................79

5.1.3.2. Вградување на фотонапонски систем за производство и продажба на електрична енергија – мрежен систем.............................................................................................................80

5.1.4. Кофинансирање на користењето на обновливи извори на енергија во Македонија81

5.2. Како малите и средните претпријатија можат да ги користат обновливите извори на енергија...........................................................................................................................................82

5.2. 1. Проект за потикнување на стопанствениците за договорна продажба на електрична енергија од фотонапонски системи..............................................................................................82

Предговор

Седум е и бројот на нашиот град, Скопје. Градот на седумте порти. Велат дека седум патишта водат од и до Скопје, многу слично на седумте перцепции и витални приоди до и од човековата глава. Престолнина на душата, свесноста или идентитетот на секој човек - двете очи, двете уши, двете ноздрви и устата. Така и нашиот град гледа, слуша, дише и зборува преку нив. Преку тие порти се одвиваат најразлични циркулации и културни потенцијали, кои пулсираат на секој агол.

проф. Д-р Ферид Мухиќ

Со потпишувањето на Спогодбата на градоначалниците, тие се обврзуваат да оформат Акциски план за одржлив енергетски развој на градот кој треба да биде доставен на Европската комисија во временски период од една година. Акцискиот план претставува клучен документ кој на основа на собраните податоци за затекнатата состојба идентификува и дава прецизни и јасни одредби за спроведување на проекти и мерки за енергетска ефикасност и користење на обновливи извори на енергија на градско ниво, а кој ќе резултира со намалување на емисиите на С02 за повеќе од 20% до 2020 година.

За понатамошно спроведување на енергетските и еколошките политики, во февруари 2006 година, Скопје стана член на мрежата на енергетски градови – Energie Cites. Energie Cites е мрежа на градови и општини за одржлива локална енергетската политика. Оваа мрежа се фокусира на давање придонес во развојот на партнерството меѓу градовите, преку размена на искуства и технологии во областа на управувањето со енергија, развој на локалните обновливи извори на енергија, како и во намалување на загадувањето и емисиите на штетни гасови. Во насока на почитување на обврските од членството во оваа мрежа, Градот Скопје донесе неколку активности во тој контекст. Градоначалникот на Скопје, г-дин Коце Трајановски, на 4-ти мај 2010 година ја потпиша Конвенцијата на градоначалниците, која ја нагласува важноста на смалувањето на емисиите на С02 до 2020 година, како цел на локалните самоуправи и граѓаните на градовите ширум светот.

Овие активности одблиску ја претставуваат насоката на активностите во однос на Програмата за развој на градот. Во фокусот на енергетската политика е и планот за гасификација на градот, прифаќање, развој и унапредување на политиката за енергетска ефикасност преку информативната канцеларија за ЕЕ на градот, и разгледување на можноста да започне изградбата на трамвајскиот систем. Од друга страна, планираните проекти кои се однесуваат на политиката за животна средина вклучуваат и идни проекти, како промоција и создавање на нови сообраќајни решенија, следење на загадувањето на воздухот во градот, информации за

загадување на животната средина и мерките за нејзино спречување, со иницијатива за развивање на национална стратегија за намалување на загадувањето на воздухот од емисијата на стакленички гасови.

Оваа брошура е резултат на системските напори на Градот Скопје за подигање на свеста и информирање за важноста од одржливото користење на енергијата и позитивните резултати за поединците и заедницата кои произлегуваат од тоа.

1. Што е енергија

1.1. Облици и извори на енергија

Енергијата е основа на денешниот високоразвиен свет. Јагленот го овозможи влезот во

индустриската епоха, нафтата го револуционираше транспортот и на мали растојанија, а

нуклеарната енергија го овозможи натамошниот развој и отвори голем број на прашања.

Меѓутоа денес, кога користењето на енергијата достигна такво ниво што се оценува дека

залихите на фосилни горива наскоро ќе бидат исцрпени, се поголемо значење добиваат

обновливите извори на енергија, но и енергетската ефикасност.

Физички енергијата најчесто се дефинира како способност за вршење на работата. Енергијата

ја среќаваме во различни облици кои можат да се поделат на акумулиран облик на енергија и

преоден облик на енергија. Акумулираниот облик на енергија може да се задржи во својата

форма колку што треба, а за преодните облици на енергија карактеристична е краткотрајноста.

Кај акумулираните енергии ги набројуваме потенцијалната, кинетичката и внатрешната

енергија. Преодната енергија ја сочинуваат механичката енергија (не може да се акумулира, се

користи во истиот момент кога се појавува), електричната енергија (се произведува во

електрана во моментот на искористување) како и топлинската енергија (преоѓа на пример од

горењето на горивата на водата и водената пареа во парниот котел и слично).

Меѓународниот систем на единици (SI систем) за основна мерна единица за енергијата го има

џулот (joule, кратенка J) со кој се мери работата на сите облици на енергија. Со оглед на тоа

што во СИ системот единица за моќноста е ватот (wat, кратенка W), произлегува дека

енергијата од 1 ватсекунда (Ws) е еднаква на 1 џул (J). Единицата J, односно Ws, е премногу

мала за употреба во енергетиката, па многу често се користи единицата киловатчас (kWh),

која се употребува долго време уште пред воведување на СИ системот. Важи дека:

1 kWh = 3,6 x 106 Ws = 3,6 x 106 J = 3,6 MJ.

Облиците на енергија може да се поделат на примарни, трансформирани и корисни облици на

енергија.

Примарни облици на енергија се оние кои се наоѓаат или појавуваат во природата, а можат да

се поделат на обновливи и необновливи. Примарните облици на енергија најчесто можат да се

употребат во својот примарен облик, но се трансформираат и во соодветниот енергетски

облик, било поради тоа што не можат да се користат во примарниот облик, било поради тоа

што користењето во трансформираниот облик е технички попогодно и поекономично, или

затоа што не е можен транспортот во примарниот облик. На потрошувачите им треба одреден

облик на енергија (топлина, механичка енергија, електрична енергија), што пак зависи од

нејзината намена.

Обновливи извори на енергија се:

кинетичка енергија на ветрот (енергија на ветрот),

сончева енергија,

биомаса,

топлинска енергија на Земјината внатрешност и топли извори (геотермална енергија),

потенцијална енергија на водотеците (водни сили)

потенцијална енергија на плимата и осеката и морските бранови,

топлинска енергија на морињата.

Необновливите извори на енергија ги сочинуваат јагленот, суровата нафта, природниот гас

(фосилни горива) и нуклеарната енергија.

Во последно време станува јасно дека снабдувањето со енергија во иднина мора во исто

време да биде и економски и еколошки издржано. Употребата на обновливите извори, како и

формирањето на затворениот круг на производство и користење на енергија како и

користењето на енергијата од отпадот стануваат најбитна точка на идните стратегии на

развојот и снабдувањето со енергија.

Економскиот развој тесно е поврзан со расположливоста и користењето на современите

извори на енергија. Александар Кинг, претседател на Римскиот клуб, уште во 1985 година

предупреди на новата глобална криза:

Националните економии би требало да се раководат според енергетскиот биланс, а

не само според димензијата на парите. Парите се релативни и минливи, а енергијата

е битна и вечна. Треба да се разбере дека енергетските проблеми, проблемите

поврзани со животната средина, климата и развојот меѓусебно се тесно поврзани.

1.2. Потрошувачка на енергија во Република Македонија

Вкупната потрошувачка на енергија во Република Македонија во 2010 година изнесуваше 20

810 GWh, односно за 6,6% поголема во однос на претходната година (извор: Статистички

преглед 6.4.12.01/707, Државен завод за статистика).

Во споредба со сличните земји од Европската унија, во Македонија сеуште се троши

значително помалку енергија (табела 1.1.) што во најголем дел е последица и од загубата на

производните капацитети поради транзицијата и приватизацијата, економската криза по 2008

година и сл. За споредба, вкупната потрошувачка на енергија во Македонија во 2010 година

сеуште не ја надминала вкупната потрошувачка од 1988 година.

Табела 1.1. Споредбени показатели за потрошувачката на енергија (Извор: IEA – Key World

Energy Statistics 2011)

Земја

Вкупна

потрошувачка на

енергија, GWh

Вкупна

потрошувачка на

енергија по жител,

toe/жител

Потрошувачка на

електрична

енергија по жител,

kWh/жител

Австрија 368 206 3,79 44 078

Данска 216 434 3,37 39 193

Словачка 194 454 3,09 35 937

МАКЕДОНИЈА 20 810 1,399 16270

Едно од негативните обележја на македонскиот енергетски сектор е и просечниот енергетски

интензитет (потрошувачка на енергија по единица БДП) која во Македонија е за 68% поголема

во однос на Европската унија (ЕУ 27), што значи дека за истиот производ трошиме повеќе

енергија, односно дека најмалку за тој износ сме помалку конкурентни на глобалниот пазар.

Покрај трговскиот биланс како макроекономски проблем, сигурноста во снабдувањето со

енергија е еден од најзначајните проблеми за секоја една земја. Растечката зависност на

Европската унија од увозот на енергија (проценета на 70%, а дури 90% за нафта до 2030.), има

за последица низ законски иницијативи, програми и проекти, да се намали таа зависност.

Сопственото снабдување со енергија (однос на вкупното производство на примарна енергија и

вкупната потрошувачка на енергија) во Македонија во 2010 година изнесуваше 56,2%, односно

зависноста од увоз изнесуваше околу 43,8%. Се претпоставува дека зависноста од увоз во 2030

година, доколку не се спроведат насоките на „Стратегијата за развој на енергетиката во

Република Македонија до 2020г.“, ќе изнесува повеќе од 60%. Битно е да се истакне дека

намалувањето на зависноста од увозот на енергија нема да може да се постигне без активното

вклучување на единиците на локалната и регионалната самоуправа како и на крајните

потрошувачи на енергија, како што се граѓаните, стопанствениците, како и малите и средни

претпријатија. Како резултат на зголемувањето на зависноста од увозот на енергија се јавува и

зависноста од цените на енергентите, што може значително да влијае на стандардот на

граѓаните и конкурентноста на малите стопанственици.

Кога се говори за производство на енергија во Македонија, производството на примарната

енергија во 2010 година не е зголемено во однос на претходната година, а незначително е

зголемено производството на енергија од обновливи извори (Извор: Статистички преглед

6.4.12.01/707, Државен завод за статистика).

Уделот на обновливи извори на енергија во вкупната потрошувачка на енергија во 2010 година

изнесуваше околу 26%. Вкупното производство на електрична енергија во 2010 година

изнесуваше 7 258GWh, при што од обновливите извори на енергија, вклучувајќи ги и големите

хидроцентрали, произведено е околу 33,5%. Во овој процент големите хидроцентрали

учествуваа со 30,9%, додека 2,5% електрична енергија се произведени од останатите

обновливи извори (мали хидроцентрали, енергија на ветрот, биомаса, депониски и биогас).

Електричната енергија произведена од обновливи извори на енергија во вкупната

потрошувачка на електрична енергија учествуваше со 28%. Притоа електричната енергија

произведена во големите хидроцентрали има удел од 25,9%, додека електричната енергија

произведена од останатите обновливи извори на енергија има удел од 2,1% (Извор:

Статистички преглед 6.4.12.01/707, Државен завод за статистика).

Потрошувачката на енергија по градовите можеме начелно да ја поделиме по сектори:

Индустрија;

Домаќинства;

Услужен и комерцијален сектор;

Транспорт;

Земјоделство.

Најмногу енергија во Република Македонија се конзумира во секторот индустрија (околу 34%

од вкупната потрошувачка). Меѓутоа посебно се истакнува градежниот сектор, како

домаќинства и услужни дејности кои заеднички трошат околу 42%, додека само домаќинствата

се одговорни за 30% од вкупната потрошена енергија. Со цел да се намали потрошувачката на

енергија во градовите, управувањето со енергија треба да ги опфати сите учесници во

градовите, а особено битно е во тој процес да се вклучат граѓаните, но и занаетчиите, малите и

средните претпријатија, како и останатите потрошувачи на енергија во секторот на општа

потрошувачка.

Домаќинства29,2%

Комерцијален сектор13,1%Останати

3,5%

Транспорт20,5%

Индустрија33,8%

Слика 1.1. Учество по сектори во непосредната потрошувачка на енергија (Извор: Стратегија за унапредување на енергетската ефикасност во РМ до 2020г.).

Јаглен6,44%Биомаса

11,83%Геотермална

енергија0,50%

Сончева енергија

0,04%

електрична енергија33,69%

Топлинска енергија

6,49%

нафтени производи

39,13%

природен гас1,87%

Слика 1.2. Учество на поедини енергенти во потрошувачката на енергија (Извор: Стратегија

за унапредување на енергетската ефикасност во РМ до 2020г).

Кога ќе се погледне структурата на потрошувачка на енергија на ниво на Република

Македонија, ќе се забележи дека најголем удел во вкупната потрошувачка на енергија имаат

течните горива и електричната енергија (воглавно необновливи извори на енергија) кои

претставуваат околу 70% од вкупната потрошувачка. Ако се има предвид фактот дека токму со

големото користење на ограничените резерви на фосилни горива значително се зголемува

зависноста од увоз на енергенти и енергија на Република Македонија, како и економската и

енергетската несигурност на граѓаните и останатите чинители, се согледува важноста од

потребата од користење на обновливи извори на енергија.

2. Обновливи извори на енергија

2.1.Состојба и можности на користење

Доколку го имаме предвид производството на енергија во големите хидроцентрали,

обновливите извори на енергија во Република Македонија учествуваат во вкупната

потрошувачка на примарна енергија со околу 11,5% во 2006 година.

Но доколку го гледаме производството на енергија од обновливи извори на енергија без

големите хидроцентрали, добиваме сосема поинаква слика. Во тој случај ќе забележиме дека

обновливите извори на енергија во вкупната потрошувачка учествуваат со 6,4%, што е многу

малку во споредба со останатите европски земји. Се очекува дека до 2030 година нивното

учество во вкупната потрошувачка да се зголеми на 30,3% (Извор: Министерство за економија

на Република Македонија -: Стратегија за развој на енергетиката во Република Македонија до

2030 година). За да ова навистина се оствари, потребно е активно делување во рамките на сите

сектори на потрошувачка во градовите.

Обновливите извори на енергија во Република Македонија се користат за производство на

топлинска и електрична енергија. За производство на електрична енергија најмногу се користи

енергијата од водата, додека останатите извори релативно малку се користат, особено

сонцето.

Увоз на ел.ен.5.6%

Јаглен45,5%

Нафта35.0%

Природен гас2.4%Хидро

5.1%Геотермална

0.4%

Биомаса6.0%

Слика 2.1 Потрошувачка на примарна енергија во Република Македонија во 2006 година

(Извор: Министерство за економија на Република Македонија – Стратегија за развој на

енергетиката во Република Македонија до 2030 година)

После лигнитот, од домашните извори на енергија, биомасата има второ значително место во

енергетскиот биланс на Република Македонија. Сончевата енергија зазема скромно место во

енергетскиот биланс со 0,02% од вкупната потрошувачка на примарна енергија, додека

потрошувачката на геотермалната енергија е доста променлива со 0,4% од вкупната

потрошувачка на примарната енергија.

По воведувањето на подзаконските акти кои го дефинираат користењето на обновливите

извори на енергија, се забележува пораст на интересот на инвеститорите за овој сектор. Иако

енергијата од обновливите извори, со исклучок на големите хидроцентрали, само во мал дел

учествува во вкупниот енергетски биланс, се забележува годишен пораст на производните

капацитети и нивно навлегување во пазарот.

Табела 2.2 Листа на постројки на ОИЕ и инсталирана електрична моќност

Име на постројка

Вид на електрана

Номинална моќ [kW]

Име на правно лице

Датум на вклучување

1. Сието 1 фотоволтаична 10,2 Сието доо Скопје 12.05.2009

2. Охрид 2 мала хидроцентрала 320 МХЕ Летнички

извори доо Скопје 01.10.2009

3. Дабниште мала хидроцентрала 32

ДТП ДИКОМ дооел С.Ваташа

о.Кавадарци17.12.2009

4. ПЕТРО М фотоволтаична 49,720 ПЕТРО М доо Илинден 14.06.2010

5. ГЕО-ЛИНК ГРОУП фотоволтаична 49,720 ГЕО-ЛИНК ГРОУП

дооел Скопје 15.06.2010

6. ОХРИД 3 мала хидроцентрала 229 МХЕ ЛЕТНИЧКИ

ИЗВОРИ доо Скопје 04.06.2010

7. Белица 1 мала хидроцентрала 995 МХЕ Горно Белички

извори доо Скопје 27.07.2010

8. Белица 2 мала хидроцентрала 996 МХЕ Горно Белички

извори доо Скопје 27.07.2010

9. Охрид 3 мала хидроцентрала 117 МХЕ Летнички

извори доо Скопје 21.07.2010

10. Мавис фотоволтаична 250 Мавис доо - Штип 10.12.2010

11.лок. Стара

филтерница Довлеџик

мала хидроцентрала 400

Хидроенерго проект водовод

дооел Битола15.10.2010

12.Фотонапонска

централаАЛФА ПАРК

фотоволтаична 49,7 Алфа Инженеринг дооел Радовиш 25.02.2011

13. Интеграл фотоволтаична 49,9 Интеграл дооел Тетово 21.04.2011

14. МХЕ Другово мала хидроцентрала 600

ДТПУ Студенчица Мали Хидро доо,

Скопје15.04.2011

15. Фотон фотоволтаична 11,5 Фотон,Босилово 29.04.201116. МЕГА Солар фотоволтаична 996,7 Гермијан, Битола 27.05.2011

Јасно е дека во Република Македонија мора позначително да се делува со цел поттикнување

на користењето на сопствените извори на енергија. Но, управувањето со енергијата не е

исклучиво во надлежност на државата, туку ја подразбира одговорноста на градските власти

во поттикнувањето и информирањето на граѓаните и стопанствениците на територијата на

градот во врска со придобивките од користењето на обновливите извори на енергија. Тоа

може да се направи со спроведување на низа образовни работилници и стручни семинари, со

организирање на денови на енергијата, со отворање на информативни центри како и со

пронаоѓање на финансиски механизми, а се со цел поттикнување на учесниците во

постигнување на наведените цели. Значи, зголемување на користењето на обновливи извори

на енергија е процес на меѓусебна соработка на корисниците на територијата на градот и на

градските власти.

За да се постигнат наведените цели, единиците на локалната самоуправа пред се мора јасно и

јавно да ја изразат својата енергетска политика, воспоставувајќи соодветен начин на

комуникација со граѓаните како и со давање на пример за успешно спроведување на

опишаната енергетска политика.

Придобивките од користењето на обновливите извори на енергија за локалната самоуправа

како и за граѓаните се многубројни:

Обновливите извори на енергија имаат многу важна улога во намалување на емисиите

на јаглерод диоксидот (CO2) во атмосферата и намалувањето на загадувањето во

градовите;

Зголемувањето на учеството на обновливи извори на енергија ја зголемува

енергетската самоодржливост на градовите и државите на тој начин што се намалува

зависноста од увозот на енергенти и се обезбедува економска стабилност на цените

што значително влијае на стандардот на граѓаните;

Користењето на обновливи извори на енергија на граѓаните им овозможува

намалување на трошоците за енергија, што пак резултира со зголемување на нивниот

животен стандард;

Користењето на обновливи извори на енергија на малите стопанственици,

претприемачи и занаетчии им овозможува намалување на трошоците за енергија. Што

пак резултира со зголемување на нивната конкурентност;

Користењето на обновливи извори на енергија овозможува локален економски развој,

односно отворање на нови работни места.

Трендовите на европската енергетска политика одат во насока на зголемување на учеството на

обновливи извори на енергија и намалување на потрошувачката во сите сектори. Новите

европски енергетски цели до 2020 година се зголемување на учеството на обновливи извори

на енергија на 20% од потрошувачката, намалување на емисиите на стакленички гасови за

20%, како и зголемување на енергетската ефикасност за 20%.

Овие цели земјите од Европската унија настојуваат да ги постигнат со заедничко делување со

единиците на локалната самоуправа и регионалната самоуправа. На пример, општината Гусинг

во Австрија, која се наоѓа на 870 километри оддалеченост од Скопје, е една од териториите со

најголемо производство на енергија за сопствени потреби во Европа и покрива 71% од своите

потреби од сопствени извори. Ова го постигнале со низа енергетски проекти. На пример во

местото Гутенбах, каде живеат 1000 жители, изградена е топлана на биомаса на која се

приклучени 80% од жителите во местото.

Постојат се повеќе примери на мали заедници на подрачјето на Европската унија кои успеале

да постигнат потполна енергетска независност, па произведуваат доволно енергија за своите

потреби. Селото Фелдхајм во Германија својата независност ја основа на 43 ветерни турбини

со вкупна моќност од 4,3 MW што е многу повеќе отколку што и треба на самата заедница.

Исто така имаат изградено и биоплински постројки во кои од биомаса се произведува

електрична енергија. Фрајамт е уште едно место во Германија кое произведува енергија

повеќе отколку што им е потребно на жителите на тоа место и тоа од ветерни турбини,

фотоволтаични системи и биоплински постројки. Градот Фрајбург и местото Вилдполдсрид во

Германија својата енергетска независност ја имаат постигнато со користењето на истите

елементи како претходно споменатите две места. Постојат се повеќе примери на енергетски

независни места во Европа: селото Варезе во Италија, покраината Тистед во Данска, островот

Самсое во Данска, градот Кристајнштат во Шведска, како и градот Рејкјавик на Исланд. Каква

било зависност, па така и енергетската зависност го ограничува и успорува одржливиот

стабилен развој на заедницата.

2.2.Технологија и начини на користење на обновливите извори на енергија

2. 2.1. Сончева енергија

Сончевата енергија практично претставува неограничен извор на енергија од кој, директно или

индиректно, потекнуваат останатите облици на енергија на Земјата. Количината на енергија

добиена до сончевото зрачење е мошне голема, но од друга страна, техничките можности

претставуваат ограничувачки фактор за нејзиното искористување.

Со оглед на неискористениот потенцијал кој Македонија го има во искористувањето на

сончевата енергија, потребна е промена на националната и локалната енергетска политика.

Македонија има речиси идеално сончево зрачење и поволни климатски услови за

искористување на енергијата од Сонцето.

На количината на сончевото зрачење најмногу влијае географската ширина на местото и

неговите локални климатски карактеристики. За територијата на Република Македонија

просечното сончево зрачење се движи околу 1,25-1,53 MWh/m2, во зависност од тоа дали

станува збор за континентална или субмедитеранска климатска зона во земјата.

Територијата на Средна и Северна Европа има значително полоши климатски услови за

користење на сончевата енергија, но истовремено многу подобро ја користи. За споредба,

Австрија, како земја со просечно сончево зрачење помало од 1,1 MWh/m2 во 2004 година

имаше инсталирана моќност на сончеви колектори од вкупно 134 MW топлинска енергија, а

инсталирана моќност на фотоволтаични ќелии од 19 180 MW електрична енергија. Од големо

значење е да се истакне дека Република Македонија има значително поголемо сончево

зрачење, а значително помалку го искористува.

Сончевата енергија може да се користи на активен и пасивен начин.

Пасивното користење на сончевата енергија значи директно искористување на сончевата

топлина со помош на соодветни градби (сместување во просторот, примена на соодветни

материјали, соодветен распоред на просториите, застаклени површини и сл.).

Основни начини на активно користење на енергијата на сонцето се :

• Сончевите колектори;

• Фотоволтаичните ќелии.

Сончевата енергија може директно да се претвори во топлинска енергија или во електрична

енергија, односно во корисни облици на енергија.

Со помош на сончевите колектори сончевата енергија директно се претвора во топлинска

енергија. Сончевите колектори се поставуваат на крововите на куќите под одреден агол,

секогаш на јужната страна, па на тој начин се загрева водата во нив под влијание на сончевото

зрачење. Со оглед на тоа дека аголот на паѓање на сончевите зраци е променлив во текот на

годината, се менува и аголот под кој треба да се постави сончевиот колектор со цел да се

опфати максималната количина на сончевото зрачење.

Слика 2.2 Гостивар и Штип - Сончеви колектори за санитарна топла вода на покривите на болниците (Архива на МАЦЕФ)

Од големо значење е да се истакне дека доколку сакаме да добиеме максимална количина на

сончево зрачење во одреден период од годината (на пример загревање на вода во текот на

летните месеци за туристички цели), паметно е да се усогласи аголот на поставување на

колекторот под кој паѓаат сончевите зраци. Доколку сончевите колектори ги користиме во

текот на целата година, па ги поставиме под фиксен агол од 37-43° во насока на југ, разликата

во прифатената енергија од сонцето ќе биде помала за 6% зависно аголот на поставување на

колекторот.

Сончевите колектори денес најчесто се појавуваат во две изведби:

Рамни сончеви колектори;

Сончеви колектори со вакуумски цевки.

Рамните колектори директно го користат сончевото зрачење и помал дел од дифузното

зрачење, додека колекторите со вакуумски цевки директно го користат сончевото зрачење и

поголем дел од дифузното сончево зрачење.

Слика 2.3. Принцип на работа: рамен сончев колектор

Рамниот сончев колектор има облик на кутија која ја прифаќа топлинската енергија преку

тенка (0,3-0,5 mm) темна стаклена површина со димензии (0,8-1)x(1,9-2) m која е изложена на

сончевата светлина. Стаклото кое се користи за колекторите би требало да биде со што е

можно помала рефлексија бидејќи на тој начин се овозможува максимално продирање на

сончевото зрачење. Колекторот се наоѓа под стаклената површина, а се состои од систем на

бакарни или челични цевки низ кои минува течноста која треба да се загрее. Течноста мора да

биде отпорна на мрзнење, како би била функционална и за време на ниски температури.

Цевките се поставени на изолирано куќиште со (минерална волна, стиропор или сунѓер) со цел

да не дојде до губење на прифатената топлина, а се е сместено во метално куќиште со рамка

која го зацврстува горниот дел на стаклото.

Колекторот го прифаќа сончевото зрачење и го пренесува на течниот носител на топлина (вода

или смеса од вода и пропиленгликол) кој циркулира помеѓу колекторот и резервоарот за

санитарна топла вода.

Слика 2.4. Вакуумски сончев колектор

Вакуумскиот сончев колектор се состои од одреден број на стаклени вакуумски цевки во кој се

наоѓа апсорбер (рамна темна лента или лента обмотана околу внатрешноста на стаклената

цевка) и бакарни цевки низ кои минува носителот на топлината (вода, смеса од вода и

пропиленгликол, алкохол, фреон и сл.). За да се намалат топлинските загуби на апсорберот од

надворешниот воздух, воздухот е извлечен од стаклените вакуумски цевки. На тој начин се

зголемува степенот на искористување на сончевата енергија.

Основно својство според кое се одредува квалитетот на колекторот е неговата способност за

претворање на што поголемо количество на сончевата енергија во топлинска енергија со

помали загуби на енергија (предавање на топлината во околната средина).

Колекторите со вакуумски цевки имаат подобар коефициент на ефикасност на искористување

на сончевата енергија во однос на рамните колектори, што значи дека можат да се постигнат

повисоки температури во текот на зимските и летните месеци. Овие колектори можат

ефикасно да се користат и при облачно време, односно кога нема директно сончево зрачење.

Вакуумските сончеви колектори можат да бидат и за 30% поефикасни од рамните сончеви

колектори. Меѓутоа, од големо значење е да се истакне дека вакуумските сончеви колектори

за период од неколку години поради губењето на вакуумот во цевките значително ја губат

својата ефикасност, а нивната цена е значително повисока.

Типичната површина на потребните сончеви колектори за задоволување на потребите за

санитарна топла вода на едно семејство со 4-5 члена изнесува 6 m2 во континенталниот дел на

Македонија со резервоар со зафатнина од 300 литри.

Сончевите системи се користат за подготовка на санитарна топла вода како и за греење на

просторот. Типичниот сончев систем се состои од:

колектор;

акумулациски резервоар;

циркулациони пумпи;

систем за автоматска регулација.

Слика 2.5. Принцип на работа на сончев систем за подготовка на санитарна топла вода

Носителот на топлината (вода, смеса од вода и пропиленгликол, алкохол, фреон) го превзема

апсорбираното сончево зрачење во колекторот и го предава на водата во акумулацискиот

резервоар преку разменувачот на топлина кој се состои од спирални цевки. Во акумулацискиот

резервоар се наоѓа и дополнителен изменувач на топлината кој е споен со котелот или

електричен грејач, за да може да се догрева водата во период на недоволно сончево зрачење.

Топлата вода се користи во домаќинствата за санитарни потреби, а може и да циркулира низ

системот за греење.

Околу 30% од вкупната потрошена топлинска енергија во домаќинствата отпаѓа на загревање

на санитарна топла вода. Во континенталните делови на Македонија со користењето на

термални сончеви колектори можат да се задоволат 60% од вкупните потреби за санитарна

топла вода. Од податоците се гледа дека значително можеме да ја намалиме потрошувачката

на енергија со употребата на сончевите колектори.

Ноќно време сончевата енергија не е достапна, а кога е многу облачно многу мал дел од

сончевата енергија може да се искористи, па во период на поголемо сончево зрачење таа се

акумулира во добро изолирани акумулациски резервоари со вода.

Основна претпоставка за примена на сончевата енергија во системите за греење е примената

кај нискотемпературни системи за греење, како подно топловодно греење, кај кое

температурата на водата е во границите помеѓу 35 и 45 °C. Од големо значење е да се истакне

дека во континенталните делови на Македонија можат да се задоволат вкупно 10% од

потребите за греење. За користење на сончевите колектори за таа цел, потребно е догревање

со помош на дополнителен котел.

Придобивките за граѓаните, претприемачите, занаетчиите и останатите корисници од

користењето на сончеви колектори за санитарна топла вода се: намалување на трошоците за

енергија, зголемување на конкурентноста, како и позитивното влијание врз квалитетот на

живот во сопствената средина.

Фотоволтаичните ќелии директно ја претвораат сончевата енергија во електрична енергија.

Ефикасноста им е околу 15%. Силината на произведената електрична енергија е

пропорционална на интензитетот на сончевото зрачење. За производство на фотоволтаичните

ќелии се користи силициум. Тоа е втор по изобилство елемент на Земјата.

Слика 2.6. Потенцијал на искористување на сончевата енергија во земјите на Европската

унија и Република Македонија (Извор: Европска комисија – Joint Research Centre)

Еден квадратен метар на фотоволтаични ќелии може да произведе до 150 W при идеални

услови, односно при сончево зрачење од 1 000 W/m2.

Слика 2.7 Фотоволтаични ќелии за производство на електрична енергија

Фактори кои влијаат на ефикасноста на фотоволтаичните ќелии,односно производството на

електрична енергија се:

Временските услови (облаци, магла и сл.)- 50 W фотоволтаична ќелија би требало да

произведе 50 W/час електрична енергија при сончево зрачење од 1 000 W/m 2.

Фотоволтаичните ќелии ќе произведат околу половина од тој износ (25 W/час) кога се

изложени на сончево зрачење од ½ од дневната светлина (500 W/m2). Дифузното

светло кое поминува низ слабите облаци би можело да резултира со сончево зрачење

до 300 W/m2. Во многу лоши временски услови со дебели, темни облаци, интензитетот

на светлината би можел да падне на 100 W/m2 што би резултирало со производство на

електрична енергија од околу 5 W/час;

Интензитетот на Сонцето, односно висината на Сонцето над хоризонтот (во зависност

од годишното време);

Бројот на сончеви денови, односно разликата во бројот на сончеви часови помеѓу

годишните времиња;

Аголот на поставување – оптимално кон југ, на околу 30-50°.

Со користење на фотоволтаичните ќелии можат да се намалат трошоците за електрична

енергија во домаќинствата или да се стане повластен произведувач на електрична енергија.

Слика 2.8. Островски системи и системи поврзани на мрежа за производство на

електрична енергија

Островските системи се самостојни системи за производство на електрична енергија во

домаќинствата.

Слика 2.9. Принцип на работа на островски систем за производство на електрична енергија

во домаќинствата

Што е потребно за еден самостоен фотоволтаичен систем:

Сончеви фотоволтаични ќелии –кои ја претвораат сончевата енергија во еднонасочна

електрична енергија;

Батерии – еднонасочната електрична енергија се складира во батериите и може да се

користи по потреба;

Регулатор на полнење – ја следи состојбата и полнењето на батериите, спречува

прекумерно полнење или потполно празнење на батериите;

Инвертер – еднонасочната електрична енергија произведена од сончевите ќелии може

да се претвори во наизменична за уредите кои користат наизменична електрична

енергија. На уредите и потрошувачите на еднонасочна електрична енергија не е им е

потребен инвертер. Тие можат да бидат споени директно на регулаторот на полнење.

Системот поврзан на мрежа е систем кој е приклучен на електричната мрежа. Со

приклучување на електричната мрежа, граѓаните, претприемачите, стопанствениците,

инвеститорите и останатите заинтересирани корисници можат да станат повластени

производители на електрична енергија. Електричната енергија која се произведува со сопствен

фотоволтаичен систем може да се продаде во јавната мрежа по повластена тарифа. Во секој

случај со фотоволтаичниот систем не само што штедиме пари, туку можно е да се оствари и

одредена финансиска корист.

Што е потребно за приклучување на мрежата:

Сончеви фотоволтаични ќелии – кои ја претвораат сончевата енергија во еднонасочна

струја;

Инвертер – еднонасочната електрична енергија произведена со сончевите ќелии со

инвертерот се претвора во наизменична електрична енергија која е компатибилна со

електричната енергија на јавната мрежа;

Броило за електрична енергија – се инсталира покрај постојното броило за електрична

енергија. Тоа ја мери количината на електрична енергија која се произведува во

јавната мрежа и покажува колку електрична енергија е произведена со

фотоволтаичниот систем.

Слика 2.10. Системи поврзани на мрежа за производство на електрична енергија

2. 2.2. Енергија на ветрот

Ветерот е последица на нехомогеното загревање на воздухот од страна на сончевото зрачење.

Енергијата на ветрот претставува кинетичка енергија која зависи од брзината на струењето на

ветрот. Човештвото ја користи енергијата на ветрот со години. Надалеку познат пример се

ветерниците во стара Холандија кои се користеле на земјоделските фарми за отстранување на

водата од мочуриштата како и за мелење на житото. Денес, со помош на ветерните турбини ,

енергијата на ветрот се користи за производство на електрична енергија. Ветерните турбини

се поставуваат на столбови со висина од 30-тина и повеќе метри со цел искористување на

побрзиот и помалку турбулентен ветер. Крајбрежните подрачја и подрачјата со поголема

надморска височина се особено погодни за искористување на енергијата на ветрот, затоа што

во овие предели брзината на ветрот е значително поголема од онаа на копното. Кинетичката

енергија на ветрот може да се претвори во други облици на енергија, и тоа механичка или

електрична енергија.

За да може кинетичката енергија на ветрот во да се искористи како механичка енергија се

користат ветерници со две или три лопатки. Потоа, механичката енергија произведена со

вртење на лопатките преку преносен систем може да се искористи за пумпање на вода.

Некогашната употреба на ветерниците како млински погони денес во поголем дел не постои.

Кинетичката енергија на ветрот ја претвораме во електрична енергија со помош на ветерни

турбини. Лопатките на ветерните турбини ја преземаат енергијата на ветрот што предизвикува

вртење на роторот и генераторот кој произведува електрична енергија. Ветерните турбини се

движат кога брзината на ветрот е поголема од 18 km/h, а најголема моќност достигнуваат при

брзини од 54 km/h. Таа брзина останува константна се до 108 km/h кога ветерната турбина

автоматски го блокира движењето на лопатките со цел да се спречат оштетувања на некои од

нејзините делови.

Слика 2.11. Принцип на работа на ветерни турбини

Пред инсталацијата на секоја ветерна турбина потребно е да се спроведат мерења на

просечната брзина на ветрот во текот на повеќе години. Просечната брзина на ветрот е клучен

предуслов за избор на локацијата за поставување на овој тип на турбини.

Ветерните турбини можат да се користат како самостојни извори на електрична енергија или

можат да се поврзат на електричната мрежа. Доколку се користат самостојно, поради

непостојаноста на брзината на ветрот, а со самото тоа и непостојаноста на производството на

електрична енергија во текот на работењето, потрошувачите приклучени на ветерните

турбини мора да имаат дополнителен извор на електрична енергија.

Ветерните турбини можат да се поделат на мали (со инсталирана моќност до 30 kW), средни

(од 30 до 1500 kW) и големи ветерни турбини (со инсталирана моќност поголема од 1500 kW).

За разлика од сончевите електрани, ветерните електрани засега не се исплатливи за потребите

на малите домаќинства. Високата цена, сложените барања за инсталација и општата

ефикасност ги прават ветерните електрани исплатливи исклучиво за корисниците на

подрачјата

каде дуваат релативно силни/постојани ветрови во текот на целата година и тоа само во

големи комерцијални изведби.

2. 2.3. Енергија од биомаса

Биомасата е најсложен облик на обновливите извори на енергија, бидејќи како суровина

опфаќа шумска и земјоделска биомаса, биомаса настаната при производниот процес на

различни индустрии, отпад во смисла на комунален отпад од прочистување на води, отпад во

вид на канализациски талог и слично. Биомасата се користи како енергент за добивање на

електрична и топлинска енергија, но и како гориво во сообраќајот.

Со оглед на големата сложеност на можните извори односно суровини, сложеноста на

процесите за преработка на суровините и на технологијата за искористување на биомасата,

опсегот на обработливите извори на биомаса е ограничен,. Како основен критериум за избор

на подрачје за примена на биомасата земена е практичната применливост за граѓаните и

стопанствениците.

Доколку биомасата ја користиме на одржлив начин, ако ја набљудуваме низ затворен циклус,

т.е. ако отпадоците од дрвја и прирастот на биомасата се во одржлив однос, нема да постои

вишок на СО2 кој би се натрупувал во животната средина и би предизвикувал климатски

промени. Значи количината на биомаса која се троши како гориво мора да биде надоместена

со истата количина на растечка биомаса. На тој начин емисијата на CO2 која настанала со

горење на биомасата ќе се потроши на растот на нова биомаса.

Постојат различни начини за добивање на енергија од биомаса. Таа директно може да се

претвора во топлинска енергија со едноставно горење со што се произведува прегреана

водена пареа за технолошки процеси и греење во индустријата, топла вода за потребите на

домаќинствата или за добивање на електрична енергија во малите термоелектрани. Таквите

постројки не се реткост во земјите на Европската унија, а како гориво служат отпадоци од дрвја

од шумарството и дрвната индустрија, слама и други земјоделски органски остатоци, како и

комуналниот и индустрискиот отпад.

Значи, биомасата може да се подели на дрвен, недрвен (остатоци и отпадоци од

земјоделството) и животински отпад.

Дрвната биомаса ја сочинуваат шумската биомаса и биомасата од дрвната индустрија

(остатоци и отпадоци од дрво при сечење, брусење, мазнење).

Слика 2.12. Шумска биомаса

Шумската биомаса ја сочинуваат остатоците и отпадот кој настанува со редовното управување

со шумите (лушпи од дрво), како и огревното дрво (исечоци). Во Македонија од биомасата за

греење најчесто се користат исечоци „цепеници“. Тие обично се сечат во неконтролирани

услови, при што не се посветува внимание за одржливост на шумите. Цепениците имаат долга

традиција на користење за потребите за греење, но важно е да се истакне дека со користењето

на цепениците во традиционални енергетско неефикасни печки, не водејќи сметка за

зачувување на шумите, значително се придонесува кон климатските промени и глобалното

затоплување.

Слика 2.13. Отпадоци од дрвја

Шумската биомаса, т.е. отпадот од сечењето и обработката на суровото дрво - пилевината,

ситните дрвца, гранчиња, цепеното дрво и останатите облици при конечното сечење, чистење

или прередување или при мешовити операции ги нарекуваме отпадоци од дрвја.

Биомасата од дрвата индустрија ја сочинуваат остатоците и отпадот при индустриската

обработка на дрва кои потоа се користат за производство на пелети или брикети.

Слика 2.14. Пелети

Пелетите се производ кој се добива исклучиво со пресување на пилевина и струготини од суво,

висококалорично дрво (даб, бука, јасен, брест, топола, липа и други) под висок притисок, без

додавање на какви било врзувачки средства. Недозволиво е во нив да се најдат лепаци и/или

вештачки материјали, средства за заштита на трупци, лакови и други површински заштитни

средства. Влажноста на пелетите изнесува помалку од 10% што има дава висока енергетска

вредност. Имаат цилиндричен облик и можат да бидат со различни големини – за

домаќинствата и малите системи 6 до 8 mm, а за големите системи 10 до 12 mm. Поради

обликот и големината пелетите лесно се транспортираат и едноставно се полнат во ложиштата

на печките кои се користат за загревање во домаќинствата. Количината на енергијата која се

добива со согорување на 2 килограми пелети е еднаква енергијата добиена со согорување на 1

литар екстра лесно масло за домаќинства.

Слика 2.15. Печки на пелети во домаќинствата

Македонскиот пазар претставува пример за развој на производни капацитети за пелети без

организирани финансиски елементи за поттикнување. Во поглед на потрошувачката пазарот

речиси и не постои, а моменталната ситуација упатува на недостаток на национални законски

рамки и стандарди за контрола на квалитет. Во последните неколку години производството на

пелети во Република Македонија е во подем, иако не постојат прецизни статистички податоци

за количеството на произведени пелети.

Пелетите како гориво добиено од дрвните остатоци, првпат се откриени во доцните 70-ти

години од 20-тиот век во САД, а денес претставуваат најнапредно и најмногу користено гориво

од биомаса. Развојот на пазарот на пелети е резултат на голема низа социо-економски

фактори, а во текот на годините има предизвикано и низа социо-економски случувања..

Слика 2.16. Брикети

Брикетите се производ кој е доста сличен на пелетите, но со значително поголеми димензии.

И тие исто така настануваат во просец на пресување на сув иситнет дрвен отпад, без додавање

на врзувачки средства. Големините се различни и можат да варираат од дијаметар од околу 50

до 100 мм, но и со поголеми димензии. Вообичаената должина изнесува од 60 до 150 мм.

Брикетите се почиста варијанта од цепениците, имаат поголем енергетски потенцијал и

поефикасно согорување. Количината енергија која ја добиваме со горење на 2 кг брикети е

еквивалентна на таа добиена од 1 литар екстра лесно масло за домаќинства.

Биомасата најчесто се користи како гориво за печки за домаќинствата, малите котли во

зградите или за системите за подрачно греење и термоелектраните.

Поновите системи за греење во домаќинствата како гориво користат пелети или отпадоци од

дрвја. Предноста на отпадоците од дрвја во однос на пелетите е во фактот што отпадоците од

дрвја како гориво се поевтини и претставуваат теоретски енергетски најефикасно гориво со

оглед на тоа што за нивното производство е потребна помалку енергија. Автоматското

согорување во печките и котлите пелетите ги става во исти ранг со маслото за домаќинства и

гасот. Печките автоматски се палат и гасат, ја постигнуваат и одржуваат зададената

температура и имаат автоматско дозирање, што на пелетите им дава предност во однос на

греењето со дрва.

Слика 2.17 Котли на пелети со резервоар за гориво и автоматска регулација на полнењето

Модерните котли на биомаса можат да се ложат со сите видови на крути горива и остатоци од

дрвја. Котлите се одликуваат со најсовремена конструкција, висок коефициент на

искористеност и степен на амортизација. Степенот на искористеност на котлите на крути

горива зависи од начинот на ложење и изнесува од 74 до 92%, во зависност од капацитетот на

котелот.

Котлите на биомаса се појавуваат во две основни изведби:

Со рачно полнење (за цепеници/исечоци од дрвја);

Со автоматско полнење (за пелети, ситни отпадоци од дрвја, пилевина и сл.).

Котлите за биомаса со рачно полнење имаат вграден резервоар од кој дрвото како гориво

само упаѓа во просторот на ложиштето, односно комората за согорување, со што се остварува

потполна удобност во примената (не треба постојано да се става гориво, доволно е само

еднаш во текот на денот) и поголем квалитет на согорување, бидејќи промените на

температурите на димните гасови и топлоносителот/топлинскиот медиум (вода) се сведуваат

до најмала можна мерка. Степенот на искористување на современите изведби на овие типови

на котли изнесува 75 - 90%.

Котлите на биомаса со автоматско полнење овозможуваат речиси целосно автоматизиран

процес на работа, додека степенот на искористување се движи од 85 - 92%.

Слика 2.18. Котел на пелети

Мал топлински систем претставува постројка за греење на згради, јавни простории и

претпријатија со инсталирана моќност до 1000 kW (1 MW). Станува збор за мали постројки кои

делумно се разликуваат од централниот систем на далечинско греење. Во земјите на

Европската унија постојат голем број на такви постројки, па се проценува дека само во Данска

постојат преку 8 000 такви постројки кои ја користат сламата како гориво.

За таков тип на постројки како гориво можат да се користат сите видови на дрвна и недрвна

биомаса. Тие се автоматизирани, а топлите гасови на согорувањето настануваат со директно

согорување на биомасата. Топлинската енергија од гасовите на согорување во котелот се

пренесува на топлоносителот - вода која се одведува во топлинскиот систем. Системот се

состои од резервоар за гориво, автоматизиран уред за доставување на гориво, ложиште, котел

и систем за контрола. При градбата битно е да се предвиди поголем простор за складирање на

горивото. Степенот на искористеност на горивото во таквите постројки изнесува 72 до 78%.

Системите за централно далечинско греење со биомаса најчесто се системи за производство

на топлина со инсталирана моќност од 1 до 10 MW топлинска енергија. Како гориво се користи

слама или дрвна биомаса со различно потекло. Системот за централно греење со биомаса

само во одредени делови се разликува од оние со фосилни горива. При користењето на

шумска дрвена маса можно е да се постигне многу висок степен на искористеност на горивата

(користење на горната топлинска моќ на горивата) доколку системот за греење се опреми со

систем за кондензација на водената пареа од димните гасови. Во таквите системи се

кондензира водената пареа која настанува со согорување на горивата. Со оглед на тоа што

најчесто топлината од кондензацискиот систем не се смета како дел од горивата вредност на

горивата, можно е да се постигне степен на искористеност на горивата повисок од 100%.

Просечната искористеност на горивата се движи од 92 до 115% во однос на долната топлинска

моќ.

Далеку најзначаен начин на производство на електрична енергија од биомаса денес

претставуваат когенерациските постројки (истовремено производство на топлинска и

електрична енергија). Биомасата (најмногу отпад од дрвната индустрија и земјоделството,

како и комунален отпад) се користи гориво за производство на електрична енергија во

системите со конвенционална парна турбина. Иако таквите постројки се со прилично мала

инсталирана моќност, најчесто околу 20 MW електрична енергија, а потребни се релативно

високи инвестициски трошоци, сепак е можно да се произведе електрична енергија со

конкурентна цена, и тоа во оние подрачја кои располагаат со голема количина на евтина

биомаса.

Во когенерациските постројки електричната енергија се произведува на ист начин како и во

класичните термоелектрани, со таа разлика што отпадната топлина не се предава во системите

за ладење, туку се користи во системите за далечинско греење. Ваквите постројки се

најефикасни, а освен тоа се и еколошки прифатливи решенија за производство на електрична

и топлинска енергија. Цената на единица енергија произведена во нив може да биде и до 40%

пониска од цената од централните енергетски системи. Вкупниот степен не ефикасност

изнесува и до 93%. За енергетското искористување на биомасата особено погодни се малите

когенерациски постројки, и тоа со гаснотурбински агрегат (метан, биогас), како и со

парнотурбински агрегат (дрво, слама и останата биомаса во цврста состојба).

2. 2.4. Мали хидроцентрали

Сончевата енергија е причина за движењето на водата во природата. Со движењето на водата

во природата се создава енергијата на водотеците која со векови се користела за добивање на

механичка сила во водениците. Денес истата таа енергија најчесто се користи за добивање на

електрична енергија во хидроцентралите кои се со најразлични изведби.

Значи, енергијата на водените текови (поедноставно хидроенергијата) настанува со струењето

на водата во природата:

Од копнените водотеци (реки, потоци, канали и сл.);

Од плимата и осеката;

Од морските бранови.

Кога хидроенергијата се групира во обновливите извори на енергија, пред се се мисли на

хидроцентралите со мала моќност (до 10 MW) кои ја користат енергијата на копнените

водотеци, а имаат минимално негативно влијание врз животната средина.

Хидроцентралите се електрани кои водената енергија, нејзината потенцијална и кинетичка

енергија ја претвораат во електрична енергија. Браната која е дел од хидроцентралата

овозможува контрола на текот на реката, создавајќи акумулациско езеро кое случи како

привремен резервоар на вода.

Водата зад браната тече низ цевковод и низ млазници (цевки со посебен облик) меѓу

лопатките на роторот на турбината кој токму од тие причини и се движи. Турбината е слична на

пропелер, иако малку поинаку изгледа бедејќи се придвижува со вода, која е значително

погуста од воздухот. Роторот на турбината го врти роторот на генераторот за да се произведе

електрична енергија.

2. 2.5. Геотермална енергија

Геотермалната енергија се однесува на користењето на топлината од внатрешноста на Земјата.

Таа го опфаќа оној дел од енергијата на Земјата кој во форма на врела или топла вода доаѓа до

површината на земјата и е соодветен за користење. Геотермалната енергија може да се

користи за производство на топлинска или електрична енергија. Геотермалната централа е

како и секоја друга електрана, освен што пареата не се произведува со согорување на

горивото, туку се црпи од земјата.

Геотермалната топлинска пумпа ја користи топлината на земјата, водата и воздухот за греење

или ладење на згради, како и за загревање на водата. Во природата околу нас постои многу

сончева енергија која може да се користи на тој начин. Во почвата во близина на зградите се

поставуваат цевки низ кои минува течност и служи за разменување на топлината помеѓу

водата и почвата и поради таа причина се нарекува топлински изменувач. Во текот на зимата

топлината од земјата преку топлинскиот разменувач го загрева воздухот кој струи во зградите.

Летно време процесот е обратен, топлиот воздух од внатрешноста на зградата преку

топлинскиот изменувач преоѓа на релативно поладната почва. Топлината која летно време се

одзема од воздухот може да се искористи за греење на вода.

Основна замисла на геотермалната топлинска пумпа е искористување на топлината од

непосредната околина со што се заменува еден дел од потрошувачката на погонска енергија

(електрична енергија, или енергија добиена од согорувањето на течно или гасовито гориво).

Најбитен параметар за оценување на енергетската ефикасност на системот на топлински

пумпи е годишниот топлински множител (SPF) кој претставува сооднос на годишната

произведена топлина и годишната потрошена електрична енергија за погонот на

компресорите, вентилаторите и останатите уреди во состав на системот на геотермална

топлинска пумпа. Годишниот топлинскиот множител најчесто се движи во опсегот од 2,5 до 4.

Годишен топлински множител 4 би значел дека геотермалната топлинска пумпа произвела 4

пати повеќе топлинска енергија отколку што потрошила електрична енергија во одреден

период на набљудување.

Топлинската пумпа функционира според термодинамичкиот закон: енергијата со пониско ниво

на температура преоѓа на повисоко со помош на дополнителна енергија од соодветен медиум.

Резервоарот со пониско температурно ниво се нарекува топлински извор, а резервоарот со

повисоко температурно ниво топлински понор. Топлинскиот понор може да биде резервоар за

санитарна топла вода, радијатор или вентилоконвектор.

Топлинските пумпи најчесто ги делиме според изворот на топлина за нивната работа: Топлински пумпи воздух/воздух – го користат околниот воздух како извор на топлина Топлински пумпи вода/воздух – ја користат водата (потоци, реки, подземни води или

езера) како извор на топлина Топлински пумпи земја/воздух – ја користат земјата како извор на топлина, а постојат

две изведби на оваа топлинска пумпа (хоризонтална изведба на изменувачот –

колекторско поле, вертикална изведба на изменувачот – сондирање)

Слика 2.19. Топлинска пумпа со топлиноизменувач во хоризонтална и вертикална изведба

а) б)

в) г)

Слика 2.20. Типови на топлински пумпи според изворот на топлина:

а) воздух б) подземни води в) камења г) почва

Основни елементи на топлинската пумпа се испарувач, компресор, кондензатор и експанзиски вентил. Топлината преземена од топлинскиот извор преку изменувачот на топлина (испарувач) се пренесува на работниот медиум од топлинската пумпа. Со загревање на течниот медиум во топлинската пумпа тој преоѓа во гасна состојба. Во компресорот се зголемува притисокот на работниот медиум и со тоа истовремено предизвикува дополнително загревање на медиумот. Вака загреаниот медиум се одведува до другиот изменувач на топлината (кондензатор) кој топлината ја предава на водата или медиумот за загревање на објектот. По изменувачот на топлина (кондензаторот) работниот медиум е во течна состојба, има пониска температура и под притисок се доведува до експанзиониот вентил каде нагло го зголемува својот волумен, при што нагло му паѓа температурата. Со експанзијата се намалува притисокот на медиумот. Оваа постапка циклично се повторува.

Слика 2.211. Принцип на работа на геотермална топлинска пумпа

3. Законска регулатива и процедури

3.1. Легислатива и документи на Европската унија

Искористувањето на обновливите извори на енергија е прифатено како важен фактор за

постигнување на безбедно снабдување со енергија. Главни правни документи кои го

регулираат развојот на енергетскиот сектор на ниво на Европската унија се:

Официјален извештај на Европската унија за Енергетска политика (White Paper on

an Energy Policy for the European Union), јануари 1996г.;

Енергија на иднината: Обновлив извор на енергија, официјален извештај за

стратегија и акциски план на заедницата, (Energy for the Future: Renewable Sources of

Energy, White Paper for a Community Strategy and Action), декември 1997г.;

Зелен (предлог) документ во однос на Европската стратегија за безбедност во

снабдувањето со енергија (Green Paper Towards a European Strategy for the Security of

Energy Supply), декември 2000г.;

Зелен документ за енергетска ефикасност или Правиме повеќе со помалку (Green

Paper on Energy Efficiency or Doing More with less), јуни 2005г.;

Зелен документ за Европска стратегија за одржливо, конкурентно и безбедно

снабдување со енергија (Green Paper on an European Strategy for Sustainable, Competitive

and Secure Energy Supply), март 2006г.;

Акциски план за енергетска ефикасност: остварување на потенцијалот – заштеда

на 20% до 2020 година (Action plan for Energy Efficiency: Realising the potential - Saving

20% by 2020), октомври 2006г.;

Предлог за европска енергетска политика (The proposal for European Energy Policy),

јануари 2007г.

Во Зелениот документ за Европска стратегија за одржливо, конкурентно и безбедно

снабдување со енергија главниот акцент е ставен на безбедноста во снабдувањето со енергија,

заштита на животната средина, како и на конкурентност на индустријата, при што особено се

истакнува дека во енергетската инфраструктура на ниво на Европска унија во текот на следните

20 години е потребно да се вложи преку 1000 милијарди евра. Директивата 2009/28/EC (OJ L

140, 5.6.2009) на Европскиот парламент и на Советот за промоција на користењето на

енергија од обновливи извори и за надополнување и последователно укинување на

Директивите 2001/77/EC и 2003/30/EC (Directive 2009/28/EC on the promotion of the use of

energy from renewable sources and amending and subsequently repealing Directives 2001/77/EC

and 2003/30/EC), е усвоена на 23ти април, 2009 година. Директивата ги поставува начелата

според кои земјите-членки треба да обезбедат учеството на енергија од обновливи извори

за да финалната потрошувачка на енергија на ЕУ да достигне најмалку 20% до 2020 година,

а воедно ги поставува и националните цели за секоја од земјите-членки на ЕУ. Четирите

главни цели кои треба да се исполнат до 2020 година според директивата се:

намалување на емисијата од стакленички гасови за 20% во однос на 1990 година; зголемување на енергетската ефикасност за 20%; зголемување на уделот од обновливи извори на енергија до 20%; зголемување на уделот на биогоривата во сообраќајот на 10%.

За исполнувањето на целта на ЕУ да до 2020 година, 20% од горивата во патниот сообраќај да

се заменат со алтернативни горива се бара значителен напор и заедничка координација на

сите земји членки. Во оваа насока Европската комисија има објавено три документи поврзани

со користењето на алтернативните горива во сообраќајот (COM(2001) 547, 2001/0265 (COD) и

92/81/EEC). Освен во областа на течните горива, Европската комисија дава значителна

поддршка и на користењето на обновливи извори за производство на електрична енергија,

како и за комбинирано производство на електрична и топлинска енергија, што е уредено со

директивите 2001/77/EC (Директива за промоција на електричната енергија од обновливи

извори на енергија) и 2004/8/EC (Директива за промоција на когенерација).

Директивата 2009/28/EC и останатите наведени директиви ги одредуваат националните цели

за сите земјите членки на ЕУ и мерките кои е потребно да се превземат за да се остварат

целите до 2020 година. Директивите пропишуваат усвојување на националните акциски

планови за обновливи извори на енергија, ги дефинираат критериумите кои треба да се

задоволат, а се поврзани со одржливото користење, односно заштита на животната средина

како и критериумите за гаранција на потеклото на произведената енергија. Во оваа насока,

секоја земја членка носи своја стратегија и законска рамка со која го предлага својот придонес

кон крајната цел и ги наведува планираните потенцијални мерки и акциски планови

неопходни за нејзино остварување.

3.2. Легислатива и стратешки документи на Република Македонија

3.2.1. Стратегија за развој на енергетиката во Република Македонија до 2030

Овој стратешки документ изложува две сценарија според кои ќе се развива потрошувачката на

енергија. Предвидени се и енергетски капацитети кои ќе обезбедат безбедно снабдување со

енергија. Поради неповолната структура на расположливите енергетски ресурси - ограничени

резерви на јаглен, ограничен капацитет на хидроенергетскиот потенцијал, енергетската

ефикасност се признава како значаен енергетски ресурс. Иако енергетската ефикасност не го

решава проблемот на снабдувањето со енергија, таа значително го намалува притисокот за

изградба на нови капацитети за производство и увоз на енергенти.

Стратегијата за развој на енергетиката на Република Македонија ги дефинира следниве

стратешки цели до 2030 година:

- одржување, ревитализација и модернизација на постојната и изградба на нова, современа

инфраструктура за потребите на производство и користење на енергијата, со уважување

на ЕУ стандардите за заштита на животната средина,

- подобрување на енергетската ефикасност во производството, преносот и користењето на

енергијата паралелно со конкретни програми за намалување на потрошувачката на

финална енергија во сите сектори,

- користење на домашните ресурси (резервите на лигнит, хидроенергетскиот потенцијал,

ветерната и сончевата енергија) за производството на електрична енергија,

- зголемување на користењето на природниот гас,

- зголемување на користењето на обновливите извори на енергија,

- изготвување и реализација на програма за поддршка на социјалната категорија на

потрошувачи и постепено приближување на цената на електричната енергија до

пазарната вредност, до 2015 година,

- довршување на реформите во енергетскиот сектор на Република Македонија и негова

интеграција во регионалниот и европскиот пазар на електрична енергија и природен гас.

Стратегијата ги опфаќа енергетските, економските, организационите, институционалните,

законодавните и образовните димензии на развојот на енергетскиот сектор во делот на

производството, преносот и користењето на енергијата. Стратегијата ја донесува Владата на

Република Македонија и врз основа на неа се изготвува Програма за реализација на

Стратегијата за развој на енергетиката, сè со цел да се овозможи развој на енергетиката на

Република Македонија како подлога за севкупен одржлив развој на земјата и нејзино

поефикасно вклучување во евроатланските интеграциони процеси.

3.2.2. Стратегија за искористувањето на обновливите извори на енергија во Република Македонија до 2020 година

Стратегијата се фокусира на можностите за искористување на ОИЕ на повисоко ниво во

Македонија. Целта е да се овозможи ОИЕ за производство до 21% до 2020 година како дел од

вкупната потрошувачка на крајната енергија. Три сценарија се земени во предвид и

проценката на вкупните инвестиции за да се постигне оваа цел е околу 1, 5 милијарди евра

градење на нови објекти за искористување на ОИЕ и зголемена употреба на мерки за

енергетска ефикасност. Потребната законодавната и фискална рамка е предвидена во

Стратегијата.

Главна цел на оваа стратегија е да се добијат информации за потенцијалот и можната

експлоатација на ОИЕ во Република Македонија. Квантифицирањето на овие сознанија ќе

биде реализирано со определување на:

Целниот процент за вкупната енергија (ЦЕЛ ОИЕ) што претставува удел на енергијата

произведена од ОИЕ во вкупната потрошувачка на енергија

Целниот процент за електричната енергија (ЦЕЛ ОИЕ-ЕЕ) што претставува удел на

електричната енергија (ЕЕ) произведена од ОИЕ во вкупната потрошувачка на ЕЕ

Начинот и динамиката за постигнување на ЦЕЛ ОИЕ и ЦЕЛ ОИЕ-ЕЕ со адресирање на

следните прашања:

Релевантните видови на ОИЕ во Република Македонија и нивната

расположливост;

Законска и подзаконска регулатива и институционална поставеност;

Финансиските импликации од воведувањето на механизми за поттикнување на

ОИЕ (повластени тарифи);

Аспекти на животната средина преку анализи за можна редукција на стакленички

гасови.

При изработката на Стратегијата се користени сите досегашни анализи, студии и релевантни

материјали поврзани со искористување на ОИЕ во Република Македонија и експериментални

истражувања спроведени од страна на тимот кој ја подготвуваше стратегија, како и светските

искуства во ова подрачје.

3.2.3. Стратегија за унапредување на енергетската ефикасност во Република Македонија до 2020 година

Стратегијата детално ги опишува мерките и инструментите потребни за спроведување на

енергетската политика на Македонија, а ги утврдува и потребните инвестиции и заложби што

треба да се направат од страна на Владата. Стратегијата за ЕЕ го проценува и потенцијалот за

енергетски заштеди, кој може да се постигне во постоечките економски околности.

Предвидувањата и симулациите на можните мерки и инструменти се во согласност со

барањата за спроведување на енергетската политика и принципите утврдени во Стратегијата

за развој на енергетиката.

Приоритетите на оваа стратегија се поврзани со националните цели за безбедност и развој

1. Сигурно снабдување со енергија;

2. Одржлив економски развој ;

3. Конкурентност на економијата.

Овие приоритети ќе се постигнат преку серија стратегиски мерки што вклучуваат:

• намалување на зависноста од увезени енергенти и намалување на непродуктивнатапотрошувачка на електрична енергија;

• модернизација на енергетската инфраструктура и диверзификација на снабдувањето со енергија (проширувањето на мрежата за природен гас е важен основен елемент во реализацијата на сите предвидени мерки за енергетска ефикасност);

• спроведување на регионалната соработка и исполнување на законодавството на Енергетската заедница;

• управување и обука за енергетскиот сектор, вклучително и трансфер на технологии (најдобрите расположливи технологии – НРТ, механизми за чист развој – МЧР);

• градење рамка која ќе овозможи одржливост на подобрувањата на енергетската ефикасност на комерцијална основа;

• стимулирање на учеството на приватниот сектор за да обезбедува услуги за подобрување на енергетската ефикасност на комерцијална основа. Профитот и конкурентноста ќе ги

мотивираат приватните сопственици во индустрискиот и комерцијалниот сектор да спроведуваат индивидуални програми за енергетска ефикасност;

• промоција на енергетската ефикасност како оптимална мерка за справување со енергетската сиромаштија;

• подобрување на користењето на енергија од обновливи извори;

• инвестирање во научни истражувања, едукација и промоција на технологии и апарати со висока енергетска ефикасност.

3.2.4. Енергетски закони и подзаконска регулатива

Во Република Македонија се донесени следниве законски акти кои ја одредуваат законската

рамка на енергетскиот сектор:

Закон за енергетика (Сл. весник/година: 16 / 2011)

Закон за основање на Агенција за енергетика на Република Македонија Сл.

весник/година: 62 / 2005)

Законот за животна средина (Службен весник на РМ бр. 53/05, 81/05, 159/08 , 83/09;

48/10; 124/10)

Законот за енергетика и неговите измени и дополнувања го сочинуваат главното

законодавство на овој сектор, со чија помош, тој обезбедува правна рамка за промоција на

зголемено користење на ОИЕ и ЕЕ. Овој закон ги уредува целите на енергетската политика и

начинот на нејзина реализација, енергетските дејности и начинот на регулирањето на

енергетските дејности, изградбата на енергетските објекти, работењето на Регулаторната

комисија за енергетика (РКЕ), воведување на пазарите за електрична енергија, природен гас ,

нафта и нафтени деривати, топлинска односно геотермална енергија. Законот содржи и

посебно поглавје за ЕЕ и ОИЕ. Поглавје XI, статии 129-143 од Законот за енергетика, ги

регулира: политиката за енергетска ефикасност, стратешките документи, обврските на

Агенцијата за енергетика, можностите за финансирање, вршењето на енергетска контрола,

начинот на сертифицирање на контролори и добивање на сертификати за енергетски контроли

за згради.

Агенцијата за енергетика на Македонија се основа во септември 2007год. (во согласност со

законот за основање кој датира од јули, 2005 година) заради поддршка во спроведувањето на

енергетската политика во Република Македонија. Агенцијата за енергетика е правно лице

финансирано од страна на централниот буџет. Мисијата на Агенцијата за енергетика е

поддршка на спроведувањето на енергетската политика на Владата, преку подготовка на

енергетски стратегии, планови и програми, контрола на развојот на општинските акциони

планови со посебен акцент на ЕЕ и ОИЕ.

Поддршката на АЕРМ во спроведувањето на енергетската политика предвидено со законот ќе

ја остварува преку ангажирање во врска со:

1. Подготовка на среднорочни и долгорочни стратегии и развојни планови;

2. Подготовка на долгорочни и краткорочни програми;

3. Енергетска ефикасност (ЕЕ) и користење на обновливи енергетски извори (ОЕИ);

4. Подготвителни и координативни активности за имплементација на инвестициони

проекти;

5. Регионална соработка и координација на регионални проекти;

6. Подготовка на предлози на законски, подзаконски акти и технички прописи, од областа

на енергетиката и други активности од областа на енергетиката, утврдени со закон._

Поддршката која на овој сектор му ја даваат различните невладини организации, одигра

клучна улога во развојот на стратешките документи, законодавственото подобрување, пилот

проектите, новите професии кои произлегуваат од барањата на EЕ , препораката за мерки на

финансирање, како и промоција на важноста и придобивките од имплементацијата на

мерките за ЕЕ.

Во оваа смисла, добар претставник би бил Центарот за енергетска ефикасност на Македонија

– МАЦЕФ, броејќи рекордни десет години од активностите поврзани со развојот на ЕЕ

законодавство, акциони планови, солидна база на енергетски контролори, голем број

промотивни активности, како и соодветна литература и обука за значајни чинители. МАЦЕФ

започна нова мода меѓу учесниците во енергетскиот сектор, со развивањето на свест за итност

за развој и реализација на акциониот план во општините.

Законот за животна средина е акт кој јасно ја утврдува стратегијата за заштита на животната

средина за Македонија, заедно со Националниот план за заштита на животната средина

(NEAP1 и NEAP2), Првиот национален извештај на Македонија (под Рамковната конвенција на

ОН за климатски промени – 2003г.) и Вториот национален извештај (2006г.).

Еден важен аспект од Законот е тоа што тој налага изготвување на попис, мапа и регистар на

главните извори за емисија на стакленички гасови и отпад во Македонија, како и со

Правилникот за регулирање на постапката за добивање на (А или Б, во зависност од нивото на

загаденост) интегрирана еколошка дозвола и временски распоред за поднесување на

оперативни планови, што подразбира користење на најдобрите енергетско ефикасни

достапни технологии.

Закони кои ја регулираат областа на енергетската ефикасност и штедење на енергијата во

зградите:

Закон за концесии (Службен весник на РМ бр 6/2012)

Закон за градење (Службен весник на РМ бр 39/2012)

Законот за домување (Службен весник на РМ бр 99/09)

Законот за локалната самоуправа (Службен весник на РМ бр 5/02)

Закон за градот Скопје (Службен весник на РМ бр 55/04)

Целта на законот за концесии е да овозможи ангажирање за финансирање на концесија на

добра од општ интерес и договор за воспоставување на јавно приватно партнерство врз основа

на начелата на еднаквост, транспарентност, недискриминација, пропорционалност, меѓусебно

признавање, заштита на животната средина и ефикасност во постапката за склучување на

договор за концесија на добра од општ интерес и договор за воспоставување на јавно

приватно партнерство, како и квалитетно и ефикасно вршење на работите и услугите од

склучениот договор за концесија и договорот за воспоставување на јавно приватно

партнерство.

Законот за градење предвидува изјава за инвеститорите или градителите за планирање и

изградба на нови објекти на начин кој е енергетски ефикасен. Законот не вклучува конкретни

упатства за инвеститорите или градежниците според кои треба да се планираат и градат нови

објекти на начин кој е енергетски ефикасен. Меѓу барањата за техничка документација,

важечкиот Закон за градење не бара задолжително да се обезбеди проценка за

потрошувачката на енергија пред да започне постапката за градежна дозвола. Во деловите кои

се однесуваат на техничката документација, потребна за изградба на нова зграда, Законот

пропишува дека документацијата за градежниот проект мора да биде изготвена во согласност

со климатските услови на локацијата, според стандардите и нормите, да се осигура дека

потрошувачката на енергија во текот на користењето е еднаква или помала од утврденото

ниво, обезбедувајќи соодветни услови за топлинска заштита на потрошувачите.

Законот за домување и Законот за градот Скопје уредува и им дава можност на станбени

згради со повеќе од 3 спрата да се заложат за мерки за примена на ЕЕ во нивната зграда. Сите

објекти од таков вид во Македонија имаа обврска да се регистрираат како правно лице,

здружение на граѓани, до јануари 2012 година. Овој закон дава дополнителна можност на

ЕСКО компаниите и на општините (реновирање на фасада и покриви) да владеат и да постават

минимум стандарди за ЕЕ.

Законот за локална самоуправа и Законот за градот Скопје пропишуваат дека општината и

градот се одговорни за: одржување на локалните училишта, клиниките и владините објекти;

урбанистичко планирање и издавање на градежни дозволи; снабдување со природен гас и

топлинска енергија; Заштита на животната средина, како и локалниот економски развој.

Општината, дејствувајќи одговорно во рамките на нејзините новоделегирани надлежности,

може да работи на зголемување на енергетската ефикасност во училиштата, јавните

здравствени установи, јавните канцеларии и другите јавни претпријатија. Општинските

политики за обврски, вклучувајќи го и градот Скопје, ќе бидат дефинирани од страна на

Програмата за унапредување на енергетската ефикасност, која ќе се развива во согласност со

Националната стратегија за унапредување на енергетската ефикасност. Истовремено, сите

градоначалници подготвуваат годишен план за имплементација на Програмата, како и

Годишен извештај за напредокот. Овие планови треба да се под контролира на

Министерството за економија.

3.2.5. Подзаконски акти кои ја регулираат областа на обновливи извори на енергија и енергетска ефикасност во Република Македонија се следниве:

Правилник за Гаранција за Потекло на електрична енергија од обновливи извори на

енергија (ГП)(Сл.весник на РМ 127/2008);

Правилник за енергетска ефикасност на градежни објекти (Сл.весник на РМ бр.143/08)

Правилник за Обновливи извори на енергија (ОИЕ) (Сл. весник на РМ, 113/2011);

Правилник за повластен производител на електрична енергија од ОИЕ (ППЕЕОИЕ);

Правилник за условите за снабдување со топлинска енергија, (16.12.2009-Службен весник

на РМ бр. 151/09);

Правилник за начин и услови за регулирање на цени за топлинска енергија за греење-

15.05.2009 (Сл.Весник на РМ бр. 62/2009);

Правилник за барањата за ефикасност на новите топловодни котли во кои согоруваат течни

или гасовити горива (Службен весник на РМ, 13/07).

Правилникот за енергетска ефикасност на градежни објекти е објавен во Службен весник бр

143/08, и според него се пропишуваат стандардите поврзани со техниките за греење и

топлинска изолација. Оваа регулатива се однесува на минималните барања за изолација и во

секој случај, во согласност со Законот за енергетика, нивната примена не е задолжителна.

Стапувањето во сила на овој Правилник е одложено поради потребата за формирање правна

основа за целосно спроведување на Директивата 2010/31/EC за енергетски карактеристики на

градежни објекти (EPB). Овој период ќе се користи за развивање на национална методологија

за EPB пресметка, правилата за овластување на ревизорот за енергија, нивната обука,

реализација на пилот проект и изготвување на Македонскиот атлас за клима, како важен дел

од Методологијата. Во меѓувреме, во иднина јавно лиценцирани ревизори, проектанти и

академски институции ќе се обучат за спроведување на правилата во пракса. Новиот

Правилник исто така, ќе дефинираа експерти кои ќе исполнуваат одредени дејствија согласно

Правилникот.

Правилникот за производство на електрична енергија од обновливи извори на енергија

(Службен весник на РМ, бр 127/08), ги пропишува видовите и соодветните карактеристики на

постројките што користат обновливи извори на енергија за производство на електрична

енергија.

Правилник за означување на потрошувачката на енергија и другите ресурси за производите

што користат енергија (Службен весник на РМ, 154/2011).

Со овој правилник се пропишуваат:

- Производите кои треба да бидат означени;

- Начинот на означување на производите;

- Начинот на определување на карактеристиките на производот;

- Формата и содржината на ознаката и

- Начинот на контрола на означувањето.

Правилник за барањата за ефикасност на новите топловодни котли во кои согоруваат течни

или гасовити горива (Службен весник на РМ, 13/07)пропишува барања за ефикасност што

важат за новите котли за топла вода кои се на течно и гасно гориво со номинален капацитет од

4 kW, а не поголем од 400 kW.

3.3. Општи процедури при спроведување на проекти за граѓаните и стопанствениците

За спроведување на проекти потребна е целосна, прегледна и добро изготвена проектна

документација. Проектна документација е широк поим кој опфаќа сé што мора да се подготви

на хартија, за да се осмисли, разработи, детален опис на проектот и да се добијат сите

потребни дозволи. Станува збор за мошне значаен, но често и занемарен и потценет дел на

спроведувањето на проекти. Во пракса често сме сведоци дека и добрите проекти не успеваат

да се спроведат токму поради недоволна, неуредна или погрешно подготвена документација.

Квалитетната документација е клуч за обезбедување на финансиски средства од различни

домашни и европски фондови, без разлика дали станува збор за неповратни или се работи за

кредити од деловните банки. Накратко ќе ја претставуваме техничката документација која

може или е потребно да се подготви за различни проекти. Обврската за одредени документи,

односно терминологијата која се користи во ова поглавје е во согласност со следниве закони:

Закон за градење (Службен весник на РМ бр 130/2009)

Закон за енергетика (10.02.2011 | Сл. весник/година: 16 / 2011)

Законот за животна средина (Службен весник на РМ бр. 53/05, 81/05, 159/08 и 83/09)

3.3.1. Техничка документација

Решение за локациски услови

Решение за локациски услови е управен акт (донесен од страна на општината) со кој се уредуваат условите под кои може да се гради градба на една градежна парцела. Како на пример, дозволена висина (Приземје + 2 ката), и др.

Барањето за издавање на решение за локациска дозвола се поднесува во надлежната Општина во одделението за урбанизам.

Барањето за издавање за решение за локациски услови го поднесува инвеститорот, а кон барањето се приложува:

Извод од детален урбанистички план;

Доказ за сопственост на градежно земјиште имотен или поседовен лист, или доказ за право на долготраен закуп на градежно земјиште или договор за концесија или друг акт за заснована комунално-техничка службеност за спроведување на инфраструктурни водови и телевизиски кабли на туѓо земјиште или друг доказ за стекнато право на градење, согласно со законот;

Копие од катастарски план;

Елаборат за нумерички податоци;

Идеен проект во 3 примероци.

Одобрение за градење

Одобрение за градење е документ врз основа на кој може да се започне со изградбата. Со неа

се утврдува дека основниот проект е изработен во склад со прописите и утврдените услови кои

мора да ги исполнува градбата на одредена локација, како и дека се исполнети сите

предуслови за градба. Одобрението за градење, за градби од прва категорија ги издава

органот на државната управа надлежен за вршење на работите од областа на уредувањето на

просторот. Доколку градбата е од втора категорија решението го издава градоначалникот на

општината, односно градоначалниците на општините во градот Скопје.

Барањето за издавање одобрение за градба го поднесува инвеститорот, а притоа приложува:

Решение за локациски услови за градење (претходно издадено од надлежната

Општина);

идеен проект (претходно одобрен од надлежната Општина);

комплетен основен проект, со сите фази, од кои фазата архитектура во најмалку 4

примероци;

комплетна ревизија на основниот проект (се однесува за сите фази, а се доставува во 1

примерок);

писмен извештај и согласност за извршена нострификација доколку проектот е

изработен во странство;

одобрена студија за оценка на влијанието на проектот врз животната средина (се

добива од Министерството за заштита на животна средина);

одобрена студија со позитивна оценка на остварениот квалитет на сеизмичката

заштита на објектот.

Во текот на постапката градителот и Одделението за урбанизам во Општината (по службена

должност) обезбедуваат:

протокол - акт за регулациона, градежна и нивелациона линија со определување на

површина за изградба (се издава во Општината);

енергетска согласност (се добива во АД ЕСМ, Електродистрибуција - Скопје) ;

доказ за платени комуналии (се регулираат во Одделението за уредување и употреба

на градежно земјиште во Град Скопје или во надлежната Општина);

согласност од институции во зависност од категоријата на објектот, како:

o согласност на елаборат за заштита од пожари;

o согласност од надлежна институција за заштита на градителско наследство (од

Управа за заштита на градителско наследство);

o согласност на елаборатот за сообраќај и др.

Проектна документација

Проектна документација претставува севкупност на меѓусебно усогласени студии, проекти,

елаборати, анализи, експертизи и друга документација, со која се утврдува концепцијата и се

дефинира техничкото решение на градбата, се разработуваат условите и начините на

изградбата и се обезбедуваат нејзината технолошка функција, предвидената трајност и услови

за употреба.

1.Според нивото на изработка проектот може да биде:

o проект за подготвителни работи;

o основен проект;

o проект на изведена состојба и

o проект за употреба и одржување на градбата.

2. Според намената проектот може да биде:

o архитектонски;

o градежен (статика со сеизмика);

o електротехнички;

o сообраќаен;

o термотехнички и

o други проекти и елаборати во зависност од намената на градбата.

Проектите од ставовите се изработуваат согласно стандардите и нормативите за проектирање

и други технички прописи, со кои се утврдуваат основните параметри при проектирањето и

архитектонското обликување на градбите.

Основен проект

Основниот проект е збир на меѓусебно усогласени проекти со кои се дава техничко решение на

градбата, се прикажува поставеноста на градбата во локацијата и исполнувањето на основните

барања за градбата и истиот се изработува врз основа на извод од детален урбанистички план

или урбанистички план за вон населено место или урбанистички план за село или државна

односно локална урбанистичка планска документација, а за линиските инфраструктурни

градби врз основа на проект за инфраструктура изработен согласно со закон. Основниот

проект содржи студија за оцена на влијанието на проектот врз животната средина односно

елаборат за заштита на животната средина одобрени од надлежен орган, доколку со

прописите од областа на животна средина е предвидено изработка на студија односно

елаборат за таков вид на градба.

Проект на изведена состојба

Проект на изведена состојба е проект со којшто се прикажува фактичката состојба на

изградената градба. Проектот на изведена состојба го изготвува правно лице со лиценца за

проектирање и служи како основа за изработка на проектот за употреба и одржување. Во

случај кога градбата е изградена во согласност со основниот проект, без измени, основниот

проект истовремено претставува и проект на изведената состојба и истиот треба да е одобрен

и заверен од надзорниот инженер.

3.3.2. Финансиска документација

Деловен (бизнис) план

Деловниот план е темелен документ кој содржи целосно и детално разработено

образложение за вложувањата во проекти со оценка на очекуваните влијанија и решенија за

различни ситуации. Се изготвува за да се види пресметковната вредност на вложувањата и тоа

за потреби на деловните банки со цел одобрување на кредити, и за квалитетна проверка на

изводливоста и исплатливоста на проектите. Препорачана содржина на Деловниот план:

Податоци за носителот на проектот (општи податоци, проценка на

кредитната/деловната способност);

Појдовна ситуација (настанување на проектната идеја, причини за отпочнување со

проектот, визија и задачи на проектот / деловниот потфат);

Предмет на работењето (производ, услуга, заштеди);

Пазарна оправданост;

Технолошко-технички елементи на потфатот (опис на технологијата, структура на

трошоците, структура и број на вработените);

Локација;

Заштита на животната средина;

Финансиски елементи на проектот (инвестиции во основни средства, пресметка на

амортизацијата, пресметка на цените, трошоци на работењето, инвестиции во обратни

средства, извори на финансирање, пресметка на добивката, показатели за влијанието,

финансиски тек (приходи и расходи);

Заклучок.

Студија за инвестиции

Студијата за инвестиции позната е и под името програма за инвестиции, студија на

исплатливост, студија на изводливост. По правило се изготвува а добивање на банкарски

кредити, неповратни средства од одредени ЕУ фондови или субвенции од одредени

министерства, а најбитни резултати се пресметка на очекуваната профитабилност на проектите

преку низа на вообичаени статистички и динамички показатели на проектите, како и на

финансиски извештаи. Препорачана содржина на студијата за инвестиции:

Вовед;

Резиме на инвестициите;

Информации за инвеститорот;

Предмет на работење на инвеститорот;

Постоечки имот на инвеститорот;

Анализа на досегашното финансиско работење;

Оценка на развојните можности на вложувачите;

Анализа на пазарот (пазар на набавки, пазар на продавање, резиме на анализа на

пазарот и проценка на остварените приходи);

Динамика и структура на вработените (анализа на потребните кадрови, пресметка на

годишните бруто плати);

Технички елементи на вложувањата (опис на техничко-технолошките процеси,

потрошувачка на суровини, материјали и енергенти, техничка структура на

вложувањата, карактеристики на градежниот објект (деловен простор);

Локација;

Заштита на човековата околина;

Динамика на реализацијата на вложувањата;

Економско-финансиска анализа (вложување во основни средства, вложување во

обртни средства, структура на вложувањата во основните о обртните средства, извори

на финансирање и кредитни услови, пресметка на кредитните обврски, пресметка на

амортизацијата, пресметка на трошоците и цените, пресметка на билансот на успех,

финансиски тек, економски тек, проекција на билансот);

Економско-пазарна оценка (статичка оценка на ефикасноста на инвестицискиот проект,

динамичка оценка на проектот, метод за периодот за поврат на инвестициското

вложување, метод на нето сегашна вредност, метод на релативна сегашна вредност,

метод на интерна стапка на рентабилност);

Анализа на осетливоста;

Завршна оценка на проектот.

3.4. Процедури при изведба на проекти за системи за производство на топлинска енергија

При изведба на проекти за системи за производство на топлинска енергија, важат пропишаните прописи со Законот за градење (Службен Весник бр. 39/2012). Според Законот за градење се изработува проектна документација која подразбира:

Проект за подготвителни работи.

Основен проект.

Проект на изведена состојба.

Проект за употреба и одржување на градбата.

Доколку проектите се изработени според странски прописи се усогласуваат со прописите за градење на Република Македонија со утврдување на усогласеност на проектите - нострификација.

Оваа постапка е иста при вградување на сончеви колектори, постројки на биомаса и при вградување на геотермални топлински пумпи.

3.4.1. Вградување на сончеви колектори

За постапката на вградување на системи за топла вода и греење документациски потребна е

пресметка на статиката на зградата, за да пред монтажата на колекторот се провери

статистичката носивост на кровот. Потребна е проверка на целата колекторска конструкција,

поготово во снежните области и областите со голема брзина на ветрот, како и да се обрати

внимание на локалните временски неприлики (ветар, бура итн.) кои дополнително ја

оптоваруваат колектроската конструкција. Дополнителната документација потребна за

спроведување на проекти е составена од идејно решение и деловен план/студија за

инвестиции.

3.4.2. Вградување на постројки на биомаса

За вградување на системите за греење и/или топла вода со користење на биомаса, потребно е

да се има предвид опасноста од пожари во згради, особено оние во кои се собираат поголем

број на луѓе. Поради тоа според документацијата потребно е да се добие противпожарна

согласност која ја издава Министерството за внатрешни работи. Врз основа на наведените

документи, според потребата, можно е да се бара градежна дозвола во вид на потврда на

главниот проект. Од претходно наведената техничка и финансиска документација, потребно е

да се изготви идејно решение и деловен план/студија за инвестиции.

3.4.3. Вградување на топлинска пумпа

Во однос на потребната документација, вградувањето на систем за греење и топла вода со

енергија од животната средина е наједноставна постапка. Од документи потребно е да се

изготви само идејно решение и деловен план/студија за инвестиции. Во табелата во

продолжение споредбено претставена е потребната документација по категории на проекти.

Табела 3.1 Попис на потребна документација по категории на постројки

Идејно

решение

Деловен план/студија за

инвестиции

Елаборат за статика на згради

Противпожарна согласност

Сончеви колектори

ДА ДА ДА НЕ

Постројки на биомаса

ДА ДА НЕ ДА

Топлински пумпи

ДА ДА НЕ НЕ

3.5. Процедури при изведба на проекти за системи за производство на електрична енергија

Врз основа на Законот за енергетика, Министерот за економија донесе правилник за начинот

на стекнување на повластен производител на електрична енергија произведена од обновливи

извори на енергија, како и содржината, формата и начинот на водење на регистар на

повластен производител на електрична енергија произведена од обновливи извори на

енергија.

Со овој правилник се уредува начинот на стекнување на статус на повластен производител на

електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија.

Со овој правилник се опфатени производството на електрична енергија од биомаса, сончева,

ветерна и хидро енергија.

3.5.1. Вградување на островски фотонапонски систем

При вградување на островски фотонапонски систем пропишаната документација се изведува согласно со Законот за градење. При вградување на овој систем не е возможна продажба на електрична енергија .

3.5.2. Вградување на мрежен фотонапонски систем и постапка за стекнување статус на повластен производител

Постапката за изградба на електрана за производство на електрична енергија од сонце и

стекнување на статус на повластен производител се состои од следниве чекори:

Прва фаза

1. ИнвеститорИнвеститорот може да биде домашно и странско лице кое има регистрирана дејност во Република Македонија.

2. Подготвителни работиИзработка на предфисибилити студија (студија за исплатливост) која вклучува анализа за

местоположбата и цената на чинење на приклучокот кон дистрибутивната мрежа од страна на консултанска куќа.

3. Решавање на имотно – правни односи

Земјиште во државна сопственостКога земјиштето е во државна сопственост, инвеститорот може да склучи договор за долготраен закуп или користење или пак да склучи договор за купопродажба ( чл.13 и чл. 14 од Законот за градежно земјиште Службен весник на Република Македонија бр.82/08 и 143/08; чл. 48 од Закон за земјоделско земјиште Службен весник на Република Македонија бр.135/08 и Уредба за начинот на постапката за отуѓување, давање под закуп и висината на посебните трошоци на постапката за отуѓување и давање под закуп на градежно земјиште сопственост на Република Македонија, Службен весник на Република Македонија бр.79/01, 103/01, 38/02, 51/03, 95/04, 87/05, 47/06, 147/08 и 71/09).

Земјиште во приватна сопственост

Кога земјиштето е во приватна сопственост, инвеститорот и сопственикот на земјиштето меѓусебно ќе се договорат за начинот на користење на земјиштето имено може да склучат договор за долготраен закуп или договор за купопродажба ( Закон за сопственост и други стварни права Службен весник на Република Македонија 18/01,92/08,139/09,35/10).

4. Согласност за приклучок на дистрибутивниот систем.

Барањето за приклучок се поднесува во почетната фаза на намерата за изградба на објектот.

5. Изготвување на студии или елаборат за влијание врз животната средина.

Потребно е позитивно мислење за студија за оценка на влијанието на животната средина за да се добие Решение за согласност за спроведување на проектот врз основа на студија ( чл. 76 до чл. 93 од Закон за животна средина Службен весник на Република Македонија бр.53/05; 81/05; 24/07 и 159/08) како и позитивно мислење за елаборат за заштита на животната средина за добивање на Решение за одобрување на елаборатот ( чл. 24 од Закон за животна средина Службен весник на Република Македонија бр.53/05; 81/05; 24/07 и 159/08 ), од надлежниот орган како и Уредбата за определување на проектите и за критериуми врз основа на кои ќе се утврдува потребата за спроведување на постапка за оцена на влијанието врз животната средина.

Втора фаза

1.Одобрение за градба.

За добивање на одобрение за градење инвеститорот поднесува писмено барање до градоначалникот на општината односно градоначалниците на општините во градот Скопје. За

изградба на фотонапонска електроцентрала инвеститорот треба да добие одобрение за градење за градби од втора категорија (чл. 57 став 2 од Законот за градење Сл. весник бр. 39/2012). Барањето треба да ja содржи следнава документација:

извод од детален урбанистички план или урбанистички план за вон населено место или урбанистички план за село или државна односно локална урбанистичка планска документација;

архитектонско-урбанистички проект заверен од надлежен орган доколку со урбанистичкиот план или државната односно локалната урбанистичка план документација е предвидена изработка на овој проект основен проект во три примероци со извештај за ревизија на основниот проект или писмен извештај со согласност за нострификација на основниот проект доколку истиот е изработен во странство;

доказ за право на градење;

геодетски елаборат за нумерички податоци за градежното земјиште.

Трета фаза

1. Времена лиценца

Инвеститорот може да побара да му се издаде лиценца и пред добивање на одобрение за употреба на енергетскиот објект, или пред добивање на извештај за извршен технички преглед од надзорниот инженер за објектите за кои не е потребно издавање на одобрение за употреба, или пред добивање на решение за ставање во употреба на енергетскиот објект, ако:

1) за енергетскиот објект, односно систем е издадено овластување за изградба во согласност законот за енергетика или

2) е издадено одобрение за градење на објектот, во случај кога за изградбата на објектот не е потребно овластување за изградба на енергетски објект или

3) инвеститорот се стекнал со право на градење на објектот врз основа на спроведена постапка по јавен повик за изградба на објекти за производство на електрична енергија или комбинирано производство на електрична и топлинска енергија или производство на топлинска енергија или

4) инвеститорот стекнал право на градење на објектот, односно системот врз основа на концесија за користење на природно добро, односно изградба на систем и вршење дејност.

Инвеститорот поднесува барање за издавање на времена лиценца до Регулаторната комисија за енергетика на Република Македонија. Кон барањето треба да се приложи следнава документација:

изјава од производителите на главната опрема за вршење на соодветната енергетска дејност заверена од нотар со која се потврдува дека главната опрема е монтирана во согласност со упатствата на производителите и соодветните технички прописи и стандарди за таков вид на опрема;

изјава од инвеститорот заверена од нотар со која се потврдува дека опремата инсталирана во енергетскиот објект може да почне со испитување;

изјава од инвеститорот заверена на нотар со која се потврдува дека за време на важноста на времената лиценца инвеститорот е целосно одговорен за сите евентуални проблеми кои можат да настанат кон операторите на соодветните енергетски системи и/или кон трети лица приклучени кон истите енергетски системи за време на испитувањето на енергетскиот објект за кој се издава времена лиценца; и договори со операторите на соодветните енергетски систем за времено приклучување на енергетскиот објект, како и за начинот на приклучок и работа за времетраење на времената лиценца.

2.Одобрение за употреба на градба

Одобрението за употреба го издава градоначалникот на општината на чија територија се наоѓа градбата. Кон барањето за одобрение за градба инвеститорот поднесува:

основен проект, а доколку се извршени измени во текот на изградбата проект на изведена состојба;

завршен извештај на надзорен инженер со кој е потврдено дека градбата е изградена согласно основниот проект и одобрението за градење и извадок од јавната книга за запишување на правата на недвижностите за последната состојба на запитаните права на градбата (имотен лист), заради утврдување на правниот однос во врека со градбата меѓу инвеститорот и сопственикот на земјиштето.

Техничкиот преглед на градбата го врши комисија од општината во рок од 15 дена од денот на поднесувањето на потполно барање. Комисијата изготвува извештајот за извршен технички преглед. Инвеститорот е должен на своја сметка да ги надомести трошоците за извршување на техничкиот преглед.

Општината ќе издаде одобрение за употреба за градбата во рок од 15 дена од денот на извршениот технички преглед, ако комисијата која го извршила техничкиот преглед во записникот констатира дека градбата може да се даде во употреба.

По издавањето на одобрение за употреба од надлежниот орган, изведувачот и инвеститорот вршат примопредавање на градежниот објект и за тоа составуваат записник за примопредавање на изведена градба како градежен објект.

3. Лиценца за вршење на енергетска дејност

Постапката за издавање на лиценца отпочнува пред Регулаторната комисија за енергетика на Република Македонија со денот на приемот на барањето за издавање лиценца. Кон барањето треба да се приложи следнава документација (член 13 и 16 од Правилникот за лиценци за вршење на енергетски дејности):

решение за упис во Централниот регистар на Република Македонија;

основачки акт и/или статут;

доказ за правото на сопственост или правото на користење на земјиштето, и основните средства со кои ja врши дејноста, при што времетраењето на правото на користење да не биде пократок од три години од денот на поднесување на барањето за издавање на лиценца;

договор за концесија ако дејноста се врши со користење на природно богатство или договор за концесија за јавна услуга, односно доказ за правото за користење на природното богатство во согласност со закон;

организациона структура на барателот и податоци со број на извршители во пооделни сектори, како и податоци за бројот, образованието и стручната оспособеност на лицата кои што раководат со енергетскиот објект и непосредно ракуваат со енергетските уреди и постројки со кои се врши дејноста;

проект (основен или изведбен), одобрение за градење, извештај за извршен технички преглед и документ за ставање во употреба согласно закон и/или овластување за изградба на енергетски објект издадено од соодветен орган согласно закон;ако барателот во вршењето на енергетската дејност има обврска за обезбедување на јавна услуга, опис на подрачјето каде што ќе се врши дејноста со вклучени релјефни, демографски, економски, инфраструктурни и други показатели, вклучувајќи задолжително географски односно топографски карти и копија од катастарскиот план;изјава од барателот за сопственичката структура на капиталот на друштвото со податоци и детален опис за учество на барателот во други трговски друштва и учество на други трговски друштва во друштвото на барателот;потврда за бонитет на барателот издадена од надлежен орган;уверение од Управата за јавни приходи за платени даноци и други јавни давачки пропишани со закон;финансиски извештаи изготвени согласно со важечката законска регулатива за последните три години, со извештаи од овластен ревизор за извршената ревизија ако обврската за ревизија е утврдена со закон;потврда дека не е отворена постапка за стечај и ликвидација;потврда /уверение дека против Барателот и лицето /лицата овластено за застапување запишано во Централниот регистар на Република Македонија:

а) не е изречена прекршочна санкција - забрана за вршење на професија,дејност и должност;б)не е осуден за сторено кривично дело.

Четврта фаза

1. Привремено решение за стекнување на статус за повластен производител

Постапката за издавање на привремено решение за стекнување на статус на повластен производител на електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија отпочнува со поднесување на барање до Регулаторната комисија за енергетика. Кон барањето треба да се приложи следнава документација (Правилникот за повластени производители на електрична енергија од обновлив извор на енергија):

решение за упис во Централниот регистар на Република Македонија;

овластување за изградба на енергетски објекти во согласност со Законот за енергетика, или одобрение за градење за енергетските објекти за кои не е потребно овластување, или договор за концесија за користење на природно добро за производство на електрична енергија, или доказ за правото на изградба на енергетски објект е стекнато во постапка со јавен повик, во согласност со Законот за енергетика основен проект за електроцентралата изработен од лиценцирано право лице; и изјава за веродостојност на барањето и дадените податоци, потпишана од лицето овластено за застапување на барателот запишано во Централниот регистар на Република Македонија, од Прилог кој што е составен дел на горенаведениот Правилникот.

2. Решение за стекнување на статус на повластен производител и постапка за донесување на одлука за користење на повластена тарифа

Носителот на привремено решение за стекнување на статус на повластен производител на електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија, за да се стекне со статус на повластен производител и да користи повластена тарифа, до Регулаторната комисија за енергетика треба да достави барање за издавање на решение за стекнување на статус на повластен производител на електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија и истовремено да достави барање за користење на повластена тарифа на електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија. При тоа, електроцентралата треба да биде пуштена во употреба во рокот утврден со привременото решение и барателот да поседува лиценца за вршење на енергетска дејност производство на електрична енергија за електроцентралата за која се бара статус на повластен производител.

Кон барањето треба да се приложи следнава документација (Правилникот за повластени производители на електрична енергија од обновлив извор на енергија):

проект за изведена состојба согласно Законот за градење, доколку се извршени измени во текот на изградбата;

решение за упис во Регистарот на електроцентрали што користат обновливи извори на енергија за производство на електрична енергија, издадено од Агенцијата за енергетика на Република Македонија, согласно Правилникот за обновливи извори на енергија;

изјава за веродостојност на барањето и дадените податоци, потпишана од лицето овластено за застапување на барателот запишано во Централниот регистар на Република Македонија.

Петта фаза

1. Склучување на договор со операторот на пазарот на електрична енергија

Операторот на пазарот на електрична енергија е должен, во рок не подолг од 30 (триесет) дена од денот на поднесување на барањето на повластениот производител, да го склучи договор за откуп на електричната енергија, a со важност од денот на влегувањето во сила на решението за стекнување на статус на повластен производител издадено од Регулаторната комисија за енергетика.

2. Остварување на право на стимулативни мерки

Инвеститорот може да користи една од наведените стимулативни мерки или опцијата електричната енергија да ja продава на слободен пазар.

3. Обезбедување на гаранции за потекло на електрична енергија од обновливи извори на енергија

Агенцијата за енергетика на Република Македонија донесува Решение за гаранција за потекло врз основа на поднесено барање од производителот на електрична енергија од обновливи извори на енергија. Доколку врз основа на барањето за издавање на гаранција за потекло на електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија и поднесената документација се утврди дека нема пречки за издавање на гаранција за потекло на електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија , Агенцијата за енергетика на Република Македонија во рок од 30 дена од денот на поднесување на барањето со комплетна документација ќе издаде гаранција за потекло на електрична енергија произведена од обновливи извори на енергија.

4. Финансирање и исплатливост на вложување во обновливи извори на енергија

4.1. Извори за финансирање наменети за граѓаните

Постојат неколку можности за финансирање наменети за граѓаните за проекти од ЕЕ и ОИЕ. Достапни се финансиски можности од владини субвенции, ЕУ / донаторски финансиски фондови и поволни кредити од комерцијалните банки.

Поддршка од Град Скопје за ЕЕ и користење ОИЕ

Граѓаните на Град Скопје можат да ги користат поволностите за финансирање од

комерцијалните банки кои нудат кредити за ЕЕ и ОИЕ за домаќинства и приватни лица со

повластени каматни стапки. Освен овие поволности, кои се секако достапни и за останатите

жители на републиката, постојат и фондови кои се на располагање преку странски и владини

програми. Градот Скопје својата поддршка за енергетска ефикасност и ОИЕ ја нуди и преку

Одделението за енергетика, енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија во

рамките на Секторот за локален економски развој, односно, Инфо центарот на град Скопје за

енергетика, енергетска ефикасност и обновливи извори. Инфо центарот им ги нуди сите

информации на граѓаните кои се однесуваат на енергетска ефикасност, можностите за

инвестирање и искористување на ОИЕ.

Кредитни линии на комерцијалните банки

Комерцијалните банки нудат наменски кредити за ЕЕ или кредити за реновирање за

пошироката јавност, како и посебна програма кредити во соработка со меѓународните

финансиски и донаторски институции.

Сепак, кредитите за финансирање на овие програми се во повеќето случаи дел од

регионалните програми за финансирање, што подоцна ќе им овозможи на банките да понудат

нивен сопствен проект.

Во моментов има само три банки од вкупно 30 регистрирани банки кои нудат наменски

кредити за ЕЕ и ОИЕ. Тоа се ХАЛКБАНКА АД Скопје(Еко и Еко Плус кредитите), Про кредит банка

и Алфа Банка. Сепак постојат уште неколку банки кои нудат кредит за реновирање, но тие се

третираат како кредити со целосно комерцијален карактер, со сеуште високи каматни стапки,

и со задолжителна гаранција (хипотека). Овие кредити се фокусирани на општата популација.

Што се однесува до правните лица, регионалните грантови за финансирање нудат добри

услови за компании, вклучувајќи ниска каматна стапка, техничка поддршка на компанијата

која ја нуди банката, како и во некои случаи, доделување на грантови. Таквото финансирање

на програми се достапни преку меѓународни финансиски институции или локални

комерцијални банки. Типични програми се ЕБРД / ЕУ WeBSEFF. Можноста за директно

кредитирање е достапна преку канцеларија во Македонија за одржлива енергија на

Европската банка за обнова и развој.

Проектите за кои се наменети „зелените“ кредити се во доменот на енергетската ефикасност и

користењето на обновливи извори на енергија и вклучуваат инвестиции во:

Топлинска изолација (подобрување на фасадата,замена на прозорци и врати);

Извори на топлина (замена на стари бојлери со нови модерни бојлери);

Сончеви колекторски системи за греење и топла вода;

Дистрибуција на топлинска енергија - Фотонапонски системи за производство на

електрична енергија како и надворешно/внатрешно осветлување).

Вкупниот износ на кредитот од комерцијалните банки за правни лица може да изнесува

најмногу до 500.000 евра, каматната стапка зависи од бонитетот на корисникот и се движи

помеѓу 4,5% и 7%, а рок на враќање до 7 год. Додека, вкупниот износ на кредитот од

посебните програми, како што е WeBSEFF програмата на ЕБРД, изнесува 2 милиони евра со

каматна стапка од 6 - 8% и рок на враќање до 5 год. за кредити за ЕЕ и до 10 год. за кредити за

ОИЕ.

4.2. Преглед на изворите за финансирање за мали и средни претпријатија

Постојат повеќе ,можности за финансирање на проекти за обновливи извори на енергија за

мали и средни претпријатија. За таа намена постојат посебни кредитни линии,

специјализирани фондови и развојни програми на Европската унија, министерството за

економија на Македонија и други донаторски грантови.

Посебни развојни програми

Со цел поттикнување на поширока примена на обновливите извори на енергија, развиени се

посебни развојни програми на национално и европско ниво во кои можат да се вклучат и

домашните мали и средни претпријатија.

Преглед на изворите за финансирање на ЕЕ во Македонија

Извор на финансирање НачинМаксимален

износ

Структура на финансирање

(%)Достапност

Владини / општински / Регистрирани здруженија на граѓани

Лични средства

- како што е предвидено во

буџетот100 Во тек

Македонската банка за поддршка на развојотМБПР- - Поддржана од пет

локални банки

Кредит/ Индивидуал

но финансирањ

е

$500.000 за EE или $4 мил. За ОИЕ

проекти

60% МБПР, 10% сопствено

финансирање, 30% од

фондовите на банките

учеснички

Во тек

IPA 1КомпонентаГрантови/

Лични средства

Недефинирано

85 % финансирање, 15 % сопствено финансирање

2010 -2013

IPA 2 Прекугранична соработка со Албанија, Бугарија и Грција

Грантови/Лични

средства

20,000 - 300,000 Евра по проект

85 % финансирање, 15 % сопствено финансирање

2010 -2013

ЈИЕ Транснационалната програма

Грантови/Лични

средства

206 мил.Евра вкупно до 10мил

по проект

85 % финансирање, 15 % сопствено финансирање

2007 -2013

Програма за конкурентност и иновации

Според програмата - Интелигентна енергија Европа

- SAVE ALTENER STEER

Грантови/Лични

средства

околу 66 мил Евра за проекти

75 % финансирање, 25 % сопствено финансирање

Во тек

FP 7 Грантови/Лични

средства

32, 4бил.Евравкупно

75 % финансирање, 25 % сопствено финансирање

2007.-2013.

CONCERTO Грантови/Лични

средства

150 мил.Евра вкупно

50-100 % финансирање на основа случај по

2007.-2013.

случај

Мали ГЕФ - Глобалниот еколошки фонд

Грантови/Лични

средства

$20 000 - $50000 по проект

50финансирање, 50% сопствено финансирање

Во тек

ELENA ГрантовиДо 15мил Евра по

проект100 %

финансирањеВо тек

ЕБРД Директно финансирање Кредит2- 6 мил. Евра по

проект

Можност за до 100%

финансирањеВо тек

WeBSEFF – Средства за финансирање на одржлива енергија за Западен Балкан

Кредит / Cash Back

стимул 15-20% од

износот на кредитот / Бесплатна техничка

поддршка

10.000 – 2мил.Еврапо

проект

Можност за до 100%

финансирање

Во тек до Декември

2012-нов ќе го замени

(GGF)ГГФ – фонд: Зелено за раст

- Халкбанк, локален партнер

До

100.000 - 500.000 Евра

Можност за до 100%

финансирање

Во тек до Декември

2012-

Отворениот регионален фонд за ЕЕ и ОИЕ

ГрантовиНеопределен

износ

Можност за до 100%

финансирање2011–во тек

Фондови на комерцијалните банки (Прокредит банка, Халкбанк, Алфа Банка)

- Специјализиран или општ комерцијален кредит

Кредити со обезбедени

хартии од вредност

Варира во зависност од

банката

Можност за до 100%

финансирањеВо тек

Претпристапни инструменти на Европската унија – ИПА

Инструментот за претпристапна помош (ИПА) е дел од пакетот за надворешни односи на

Унијата. ИПА, како и останатите елементи од тој пакет, претставуваат голема можност за

рационализирање и поедноставување на постапките на Комисијата и подобрување на

кохерентноста и координираноста во активностите на Комисијата.

Основната цел при креирањето на ИПА беше да се осовремени целокупната претпристапна

помош, под една единствена рамка, како и да се обединат под иста регулатива земјите

кандидатки за членство (Хрватска, Турција, и Македонија) и земјите потенцијални кандидатки

за членство (Албанија, Босна и Херцеговина, Србија и Црна Гора).

Со ова, ИПА ги замени дотогашните инструменти: Помош за Полска и Унгарија за економска

реконструкција (Фаре), Претпристапен Инструмент за структурни политики (ИСПА),

Специјалната претпристапна програма за земјоделство и рурален развој (САПАРД) и

Претпристапниот инструмент за Турција, како и Помошта на Заедницата за реконструкција,

развој и стабилност (КАРДС).

Правната рамка за ИПА е дефинирана во Регулативата (EЗ) бр. 1085/2006 на Советот, од 17 јули

2006 година, која го воспостави Инструментот за претпристапна помош (ИПА) во обид да се

подобри ефикасноста на надворешната помош од страна на Заедницата. Со цел подетално

регулирање на процесот на спроведување на ИПА, изготвена е една единствена спроведувачка

регулатива (со опфат врз сите пет компоненти од ИПА, имајќи ги во вид одделните својства на

поединечните ИПА компоненти), Регулативата (ЕЗ) бр. 718/2007 од 12 јуни 2007 година за

спроведување на Регулативата (ЕЗ) бр. 1085/2006 на Советот, за воспоставување Инструмент за

претпристапна помош (ИПА).

ИПА е сочинета од следниве 5 компоненти:

Компонента 1 - Транзициска помош и институционална надградба

Компонента 2 – Прекугранична соработка

Компонента 3 – Регионален развој

Компонента 4 – Развој на човечки ресурси

Компонента 5 – Рурален развој

Повеќе информации за ИПА – претпристапната помош во Македонија може да најдете на веб

страницата http://www.sep.gov.mk/Default.aspx?ContentID=26

Банки и специјализирани фондови

По иницијатива на водечките европски банки, пред се Европската инвестициска банка,

Европската банка за обнова и развој, комерцијалните и развојни банки во Македонија добија

на користење кредитни линии кои ги пласираа во форма на наменски програми за

кредитирање на проекти за одржливи енергии и заштита на животната средина. Во

продолжение преглед на банките и фондовите кои ги подржуваат наведените проекти.

Глобален Еколошки Фонд – ГЕФ

Глобалниот Еколошки Фонд-ГЕФ (Global Environment Facility) обезбедува финансиска помош за

државите во развој и за државите со економии во транзиција за покривање на зголемените

трошоци во врска со заштитата и управувањето со глобалната животна средина. ГЕФ

Програмата за Мали Грантови (ПМГ) е корпоративен дел од ГЕФ; е спроведувана од УНДП во

име на трите спроведувачки агенции на ГЕФ – Програмата за Развој на Обединетите Нации

(УНДП), Светска Банка и Програмата за животна средина на Обединетите Нации (УНЕП) – и е

извршувана од Канцеларијата за Проектни Услуги на Обединетите Нации (УНОПС).

Фондот промовира основна акција за адресирање на глобалните грижи во областа на

животната средина. Програмата за мали грантови има за цел да доведе до глобални еколошки

користи во централните области на ГЕФ. Главните цели на фондот се: заштитена животна

средина, намалена сиромаштија и одржлив локален развој. Во Македонија ГЕФ ПМГ

официјално започна со номинацијата на Националниот Координатор на 01 мај 2005.

Факти и бројки за ГЕФ ПМГ:

o во ГЕФ ПМГ досега учествуваат 121 земја,

o финансии: 350 мил СAД$ дадени од ГЕФ и преку 350 мил СAД$ од други во готовина и во материјал

o максимален износ на грант за проект е 50.000,00 СAД$, со просечна износ на грант од 20,000 САД$.

Повеќе информации можете да добиете на: http://www.gefsgpmacedonia.org.mk/index.asp?id=1

и на https://sites.google.com/site/gefsgpmk/

Македонска банка за поддршка на развојот

Основна задача на Македонската банка за поддршка на развојот е да го промовира извозот,

преку негово кредитирање и други форми на поддршка; да обезбеди поддршка на развојот на

малите и средни трговски друштва, преку одобрување на инвестициски кредити, како и да

овозможи осигурување на наплатата од извршениот извоз од комерцијални ризици на краток

рок. Македонска банка за поддршка на развојот ад Скопје е единствената развојна банка во

Република Македонија основана со посебен Закон за основање на Македонска банка за

поддршка на развојот на 21. мај 1998 година (Сл. весник на РМ бр. 24/98, 6/2000, 109/2005 и

130/2008). Во 2009 година е донесен новиот Закон за МБПР (Сл. весник на РМ бр. 105/2009), со

цел подобрување на нејзината позиција и специфична улога на развојна банка во банкарскиот

сектор и во стопанството на РМ. МБПР е развојна и извозна банка чија што стратешка цел е да

го поддржува и поттикнува развојот на македонското стопанство преку кредитирање на мали

и средни претпријатија и извозни компании. Банката работи во согласност со стратешките

политики, цели и приоритети на РМ под надзор на Министерството за финансии и во

согласност со банкарската регулатива под супервизија на Народната банка на РМ. За своите

обврски МБПР одговара со целиот свој имот, а РМ гарантира за обврските на Банката.

Во делокругот на активностите на МБПР е и поттикнувањето на заштита на животната средина,

што подразбира и ЕЕ и разумно користење на ОИЕ.

МБПР кредитира:

- мали и средни претпријатија, регистрирани во РМ, преку комерцијалните банки т.е. банки учеснички и

- извозни претпријатија, регистрирани во РМ, преку комерцијалните банки т.е. банки учеснички или директно преку МБПР.

Меѓу другите кредити кои ги нудат, МБПР нуди кредит за енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија. Цели на кредитната линија се :

искористување на обновливите извори на енергија (сонце, ветер, вода, биогас и др.), ефикасно искористување на електричната енергија, грижа за животната средина, подобрување на енергетската клима во Р. Македонија.

Максималниот износ на кредити за ЕЕ изнесува 500.000 УСД, односно 4.000.000 УСД за обновливи извори. Рок на поврат на средствата е до 6 год., односно од 5-10год.

Во постапката за добивање на кредит, претпријатијата аплицираат во една од банките учеснички, а извозните компании можат и директно во МБПР. Времетраењето на постапката од поднесувањето на комплетната документација во банката учесник или во МБПР, до одобрување на кредитот, трае не повеќе од еден месец.

Детални информации може да се најдат на веб страната на МБПР http://www.mbdp.com.mk/index.php/mk/

Комерцијални банки во Македонија

Како и во случајот на физичките лица, комерцијалните банки од неодамна нудат посебни

кредитни линии за проекти во делот на енергетската ефикасност и обновливи извори на

енергија за малите и средни претпријатија. Можно е да се остварат средства за финансирање

на трошоците за набавка на потребните дозволи, решенија за статусот на повластени

производители на електрична енергија и изготвување на проектната документација.

Денес на пазарот за финансирање на проекти во делот на енергетска ефикасност и обновливи

извори на енергија за мали и средни претпријатија нудат ХАЛКБАНКА АД Скопје, Про кредит

Банка и Алфа Банка. Преку комерцијалните банки можат да се реализираат и кредити од

Програмата за кредитирање на проекти за заштита на животната средина, енергетска

ефикасност и обновливи извори на енергија на Македонската банка за поддршка и развој,

додека некои банки нудат и поволни кредитни линии на Европската инвестициска банка и

Европската банка за обнова и развој.

Проектите за кои се наменети овие кредити вклучуваат инвестиции во следниве извори на

обновливи енергии:

Сончеви колекторски системи за греење и топла вода;

Нови врати и прозорци со термичка изолација;

Иновативни системи за греење и ладење на домот;

Покривна изолација;

Други уреди и системи кои работат на обновливи извори на енергија

Фотонапонски системи за производство на електрична енергија;

Системи за производство на топлинска енергија на биомаса;

Топлински пумпи.

Износот на кредитот и каматата зависат од бонитетот на претпријатието, а роковите за отплата

можат да бидат максимално до 10 години.

Фонд „Зелено за развој“ – ГГФ (Green for Growth Fund) Southeast Europe

Европската инвестициска банка и германската развојна банка KfW, со поддршка на Европската

комисија го основаа Green for Growth Fund Southeast Europe со цел поддршка на развојот на

финансискиот пазар наменет за кредитирање на проекти во делот на енергетската ефикасност

и обновливи извори на енергија. Услугите кои ги нуди фондот вклучуваат среднорочно и

долгорочно кредитирање, издавање на гаранции, должнички хартии од вредност и

акредитиви.

Проектите прифатливи за финансирање мора да гарантираат намалување на потрошената

енергија, односно CO2 за 20%, а ги опфаќаат сите проекти на енергетска ефикасност и

обновливи извори на енергија. Финансирањето се одвива директно или преку партнерски

банки под следниве услови:

Фондот по правило кредитира до 70% од пресметковната вредност на инвестициите;

Вредноста на инвестицијата изнесува од 2-10 милиона евра;

Каматните стапки се формирани во зависност од пазарот;

Роковите за отплата се ориентираат според видот на инвестицијата.

Наменетите средства од ГГФ за Македонија се нудат преку комерцијалната банка ХАЛКБАНКА

АД Скопје, односно, преку нејзините ЕКО и ЕКО Плус кредити, први од таков тип на пазарот во

нашата земја, наменети за финансирање на проекти за енергетска ефикасност и обновливи

извори на енергија, за физички и правни лица.

Потенцијалните корисници на кредитните средства на фондот пред одобрување на средствата

мора да испратат прелиминарна документација.

Повеќе информации за фондот можете да добиете на: www.ggf.lu, а за кредитите кои се нудат на

нашиот пазар од тој фонд можете да добиете на http://halkbank.mk.

Програма за директно финансирање на проекти за одржлива енергија за земјите од Западен Балкан (WeBSEFF)

Европската банка за обнова и развој во 2008 година основаше посебна линија за директно

финансирање на проекти за одржлива енергија за т.н. земји од Западен Балкан(The Western

Balkans Sustainable Energy Direct Financing Facility - WeBSEDFF). Линијата нуди поддршка на

малите и средни претпријатија за инвестирање во проекти за одржлива енергија по пат на

поединечни кредити во износ од 2 до 6 милиона евра. Во склоп на оваа програма на

финансирање, корисниците на заемот кои ги исполнуваат условите можат да добијат со:

Бесплатни консултантски услуги во фаза на подготовка на проектите;

Исплата на субвенциите врз основа на проценетото намалување на емисиите на CO 2

кое е резултат на спроведувањето на проектот.

Проектите квалифицирани за кредитирање се делат на две групи:

Обновливи извори на енергија – сончеви системи, ветерни електрани, системи на

биомаса и др.;

Енергетска ефикасност во индустријата – котлари, парни котли, системи за греење и

разладување, како и комбинирање на сите енергетски погони.

Субвенциите се издаваат во форма на намалување на главницата на кредитот по реализација

на проектот. Максималниот износ на субвенциите зависи од намалувањето на емисиите на CO2

и може да биде во висина од 15-20% од вкупниот кредит. Просечното доспевање на кредитот

изнесува до 6 години за проекти за енергетска ефикасност, а до 10 години за проекти за

обновливи извори на енергија, со соодветен грејс период.

Проектите мора да ги задоволуваат следниве критериуми:

Технички критериуми – проектот гарантира заштеда на енергија од барем 20% за

проекти за енергетска ефикасност во индустријата, како и минимална стапка на

финансиски поврат за проекти за обновливи извори на енергија;

Финансиски критериуми – претпријатието мора да почива на финансиски добра

основа;

Останато – проектите за кои е потребно вадење на дозволи, лиценци и концесии,

барањата мора да ги добијат на соодветен начин, во склад со насоките на ЕБРД.

Повеќе информации можете да добиете на: www.webseff.com.

4.3. Оценка на исплатливоста на вложувањата во системот на искористување на обновливи извори на енергија

Во рамки на оваа глава дадена е анализата за исплатливост на вложувањата за различни

системи на искористување на обновливи извори на енергија. Со оглед на реалните можности

за вградување на вакви системи за граѓаните, стопанствениците и претприемачите на

територијата на Градот Скопје, анализирани се следните системи за искористување на

обновливите извори на енергија:

Фотоволтажни системи за производство на електрична енергија;

Сончеви колектори за производство на санитарна топла вода;

Котли на пелети за загревање и подготовка на санитарна топла вода;

Геотермални топлински пумпи.

За сите системи за производство на топлинска енергија (печки на пелети, сончеви колектори,

топлински пумпи) влезните параметри за оценка на исплатливоста се одредуваат за

претпоставена просечна семејна куќа со следниве карактеристики:

Површина: 150 m2;

Годишна потрошувачка на топлинска енергија за греење: 18.000 kWh (120 kWh/m2);

Годишна потрошувачка на топлинска енергија за топла вода: 3.000 kWh (20 kWh/m2);

За секој систем за искористување на обновливи извори на енергија одредени се просечни

инвестициски трошоци како и просечната потрошувачка на гориво според претпоставените

карактеристики на грејниот објект, па врз основа на овие податоци во продолжение

претставена е спроведената оценка на исплатливоста на вложувањата.

За споредба, претставени се вкупните трошоци за производство на топлинска енергија за

наведените системи за обновливи извори на енергија, како и систем за греење кој како гориво

користи масло за греење, Табела 4.1. Пресметката на трошоците направена е според

важечките цени на енергентите на пазарот, според наведените напомени.

Според прикажаните резултати, со моменталните важечки цени, како и без субвенции,

трошоците за производство на топлинска енергија се најниски со користење на природен гас

како енергент, додека трошоците за системите со топлински пумпи и печките на пелети се

нешто повисоки. Во случај на добивање на субвенции во висина на 40% на инвестицијата,

трошоците за производството на топлина со топлински пумпи се еднакви како и при

користење на природен гас како енергент. Користењето на мазут како гориво во сите случаи

покажува далеку највисоки трошоци за добивање на топлинска енергија.

Стран

а75

Табела 4.2 Споредбени трошоци за производство на топлинска енергија за различни системи на греење

Инвестиција (мкд)

Трошоци за греење(мкд/год)

Трошоци за одржување (мкд)

Вкупни трошоци за производство на топлина без субвенции

(мкд/kWh)

Котел на гас 420347,00 249118,00 6000,00 4,25Котел на лесно течно гориво 407347,00 377177,00 6000,00 6,39Котел на пелети 444276,00 179456,00 6000,00 3,09Топлински пумпи 615000,00 112577,00 1000,00 1,89

Напомени:

Сите наведени износи се без ДДВ. Според податоците на Регулаторна комисија за енергетика, со последната одлука од 19.11.2012 година цената на екстра лесното масло за

домаќинствата изнесува 61 den/l. Според податоците, цената на дрвените палети за домаќинствата во Македонија се движи помеѓу 12 и 13 den/kg.

5. Примери за користење на обновливи извори на енергија

5.1. Како можат граѓаните да ги користат обновливите извори на енергија

Топлинската енергија е најзначајниот и најчесто користениот облик на енергија во домаќинствата.

Во едно просечно домаќинство ½ од вкупно потрошената енергија се користи за греење. Од

вкупната потрошувачка на енергија во едно просечно домаќинство, енергијата најмногу се

користи за греење (околу 57%), електрични апарати (околу 25%) и санитарна топла вода (околу

11%). Начините за користење на обновливите извори на енергија за задоволување на делот на

топлинска енергија во домаќинствата најчесто ги делиме на системи за греење и системи за

санитарна топла вода. Покрај топлинската енергија, со обновливите извори на енергија можеме

да произведуваме електрична енергија со цел задоволување на личните потреби во

домаќинствата или продажба на произведената енергија.

5.1.1. Системи за греење

За добивање на топлинска енергија потребен ни е енергент со чие согорување (нафта, гас, мазут,

дрво) или делување (електрична енергија, сончева енергија, геотермална енергија) се

ослободува/произведува/спроведува топлина со која го загреваме внатрешниот простор на

домаќинствата.

Системите за греење најчесто се делат според сместувањето на изворот на топлина (котел, печка-

единични ложишта, централно греење, далечинско греење-топлани), како и според видот на

горивото кое се користи. Видот на горивото кое се користи се дели според следново:

Обновливи извори на енергија – геотермална енергија, биомаса (цепеници, отпадоци од

дрвја, пелети) и сончева енергија;

Фосилни горива – јаглен, нафта (и нејзини деривати) и природен гас.

Притоа е важно да се спомене дека системот за санитарна топла вода и системот за греење не

мора да бидат посебни, туку можат заеднички да претставуваат еден систем кој ги задоволува и

потребите за греење и за санитарна топла вода. Во следниве примери накратко се наведени

некои мерки за премин од класични фосилни горива на обновливи извори на енергија со цел

производство на топлинска енергија за потребите на греење.

5.1.1.1. Замена на дотраен котел на мазут со котел на пелети со високи

перформанси

Опис на мерката

Со замената на дотраениот котел на мазут со котел на пелети со високи перформанси остваруваме

повеќекратна корист: подобрување на енергетската ефикасност на системот за греење,

намалување на потрошувачката на енергенти за производство на истата количина на топлинска

енергија, значајно намалување на трошоците за греење, како и намалување на загадувањето на

животната средина. Мерката многу брзо се исплаќа (период од неколку години, во зависност од

годишната потреба на топлинска енергија) доколку нема потреба од санација на оџакот и

останатите елементи од котларата. За поголемите системи потребно е да се обезбеди

дополнителна просторија со цел изработка на седмичен или месечен резервоар за пелети со

транспортер кој е поврзан со котелот.

Проценка на инвестицијата

2500 - 6000МКД/kW (единечна цена по kW моќност на котелот). Многу е голема разликата во

цената на котлите на различни производители и различни моќности на котлите. Прикажаниот

опсег на цените ја претставува минималната и максималната инвестиција во зависност од

квалитетот и моќноста на котелот.

Потенцијална заштеда

50-60% намалување на годишните трошоци за греење (и санитарна топла вода доколку се

произведува со истиот котел).

Пример од праксата

Замена на постоечки котел на нафта со котел на пелети со високи перформанси, вграден во Тинг

Инокс (слика 5.1.):

Вкупна инвестиција (опрема и вградување на котелот, изолација на објектот, замена на

прозорците, замена на дел од светилките и инсталација на сончев систем за подготовка на

СТВ) околу 11 000 000 МКД;

Стапки на енергетски заштеди: 58%

Период на поврат – околу 4 години.

Слика5.2Котел на пелети со високи перформанси за греење

5.1.1.2. Замена на дотраен котел на мазут со геотермална топлинска пумпа

Опис на мерката

Со замената на дотраениот котел на мазут со геотермална топлинска пумпа остваруваме

повеќекратна корист: подобрување на енергетската ефикасност на системот за греење,

намалување на потрошувачката на енергенти за производство на истата количина на топлинска

енергија, значајно намалување на трошоците за греење, како и намалување на загадувањето на

животната средина. Покрај овие позитивни ефекти, тука е и фактот дека со користењето на

геотермална топлинска пумпа немаме потреба од оџак, приклучок за гас и котлара. Покрај греење

на просторот, топлинската пумпа може да разладува, а може и да загрева санитарна топла вода.

Негативен аспект е тоа што е потребно да се закупи дополнителна моќност на електрична

енергија, со оглед на тоа дека приклучната моќност на геотермалната топлинска пумпа е голема

(трофазен приклучок, 3х16А)

Проценка на инвестицијата

Инвестицијата во системот на топлински пумпи изнесува од 18 000до 21 000МКД по kW за

системот на топлинската пумпа (за уредот и опрема во машинската сала).

Потенцијална заштеда

50-60% намалување на годишните трошоци за греење (и санитарна топла вода доколку се

произведува со истиот систем).

Пример од праксата

Скопски Пазар се реши да изгради нов трговски центар и да го реновира зелениот пазар. За таа

цел, тие се решија да користат геотермални топлински пумпи за греење и ладење во двата

објекта:

Вкупна инвестиција (едниот објект има геотермална топлинска пумпа која користи вода

од бунар, додека во другиот објект инсталирана е воздушна топлинска пумпа) околу 26

000 000 МКД;

Годишна заштеда на трошоци: 5 000 000МКД;

Период на поврат на средствата: 5,38 години.

5.1.2. Системи за санитарна топла вода

За добивање на топлинска енергија потребен ни е енергент со чие согорување (нафта, гас, мазут,

дрво) или делување (електрична енергија, соларна енергија, геотермална енергија) се

ослободува/произведува/спроведува топлина со која го загреваме внатрешниот простор на

домаќинствата.

Системите за греење најчесто се делат според сместувањето на изворот на топлина (котел, печка-

единечни ложишта, централно греење, далечинско греење-топлани), како и според видот на

горивото кое се користи. Видот на горивото кое се користи се дели според следново:

Обновливи извори на енергија– геотермална енергија, биомаса (цепаници, отпадоци од

дрва, пелети) и сончева енергија;

Фосилни горива – јаглен, нафта (и нејзини деривати) и природен гас.

Притоа е битно да се напомене дека системот за санитарна топла вода и системот за греење не

мора да бидат посебни, туку можат заеднички да претставуваат еден систем кој ги задоволува и

потребите за греење и за санитарна топла вода. Во следниве примери накратко се наведени

некои мерки за премин од класични фосилни горива на обновливи извори на енергија со цел

производство на топлинска енергија за потребите за подготовка на санитарна топла вода.

5.1.2.1. Вградување на сончев колекторски систем за санитарна топла вода

(СТВ) наместо електричен систем (електрични бојлери)

Опис на мерката

Сончевиот топлински систем за санитарна топла вода се состои од сончев колектор, сончева

циркулациона пумпа, сигурносна и регулациска опрема, како и цевковод. За задоволување на

околу 70% од годишните потреби од санитарна топла вода на едно просечно домаќинство

потребно е да се инсталираат околу 4 m2кровни колектори и резервоар за санитарна топла вода со

зафатнина од околу 300л.

Проценка на инвестицијата

20 300-23 200 МКД/m2системски колектор (вклучена и набавка и монтажа на системот).

Потенцијали за заштеда

70% од потрошената електрична енергија за загревање на СТВ.

Пример од праксата

Сончев колекторски систем за санитарна топла вода вграден во ЈУ детска градинка „Снежана“,

матичен објект „Џуџиња“, во текот на 2012 година со финансиска помош на општина Чаир и ГЕФ

проект :

Колекторска површина 20 m2 (10 колектори х 2m2);

Вкупна инвестиција (опрема и вградување) околу 615 000 МКД (со ДДВ);

Субвенција на општина Чаир – 50% (околу 300 000 МКД);

Просечна годишна заштеда на енергија за греење на СТВ 16 640 kWh/год.;

Предвиден животен век на системот – преку 10 години.

5.1.3. Системи за производство на електрична енергија

Со вградувањето на фотонапонски системи можно е производството на електрична енергија со

цел задоволување на личните потреби или со цел продажба на вкупно произведената енергија за

остварување на приходи. Во следните примери накратко се наведени мерки за користењето на

овие системи за задоволување на личните потреби и продажба на електрична енергија.

5.1.3.1. Вградување на фотонапонски систем за производство на

електрична енергија – островски систем

Опис на мерката

Островските фотонапонски системи се користат на места каде што нема електроенергетска мрежа,

на пример викендички, паркови, сообраќајни знаци, автомати за паркинг, мерни места во

непристапни предели и сл. Основните елементи кои ги сочинуваат овие системи се фотонапонски

модули, батерии и регулатори за полнење и празнење на батериите.

Проценка на инвестицијата

Инвестицијата во фотонапонскиот систем изнесува од150 000 – 200 000 МКД по kW инсталирана

моќност (за опрема и монтажа вклучувајќи и батериски состав за складирање на електрична

енергија).

Потенцијали на заштеда

100% намалување на трошоците за електрична енергија. Со адекватна големина на системот

можно е да се обезбеди целосна автономија во делот на снабдувањето со електрична енергија.

Пример од праксата

Островски фотонапонски систем за производство и складирање на електрична енергија со кој

Градот Скопје осветли дел од парк-шумата „Водно“ (Слика 5.2.):

11 Светилки на првиот видиковец и 13 светилки на вториот видиковец;

Вкупна инвестиција (опрема и вградување) околу 2 000 000 денари;

Целосно финансирано од Град Скопје.

Слика5.2 Островски фотонапонски систем

5.1.3.2. Вградување на фотонапонски систем за производство и продажба

на електрична енергија – мрежен систем

Опис на мерката

Мрежните фотонапонски системи служат за продажба на произведената електрична енергија во

електроенергетската мрежа. Основни делови за работењето на овие системи се фотонапонските

модули и изменувачите кои произведената еднонасочна електрична енергија ја претовараат во

електрична енергија со наизменичен напон и фреквенции на нисконапонска или средно напонска

мрежа. За разлика од островските, овие системи немаат потреба од батериски систем за

складирање на произведената електрична енергија, бидејќи целата енергија автоматски ја

предаваат во нисконапонската мрежа.

Проценка на инвестицијата

Инвестиција во фотонапонскиот систем изнесува 130 000 – 180 000 МКД по kW инсталирана

енергија (за опремата и монтажата).

Потенцијали на заштеда

Со овие системи се генерира профит со кој се враќаат вложените средства во фотонапонскиот

систем. Во зависност од големината на фотонапонскиот систем периодот за враќање на

инвестициите се движи од 5,5 до 7,5 години.

При мер од праксата

Фотонапонски систем под името Сончев Парк-Кадино вграден е во текот на 2009 година во

опашина Илинден, (слика 5.3). Основните карактеристики на системот се:

• Вкупна инсталирана моќност на сончевата централа 10,2 kWp;

• Број и моќност на фотонапонскитепанели120 (85Wp).

Слика 5.3 Фотонапонски систем Сончев Парк-Кадино

5.1.4. Кофинансирање на користењето на обновливи извори на енергија во

Македонија

Министерството за економија на Република Македонија одлучи да ги поттикне граѓаните со

програма за кофинансирање на вградување на сончеви колектори за санитарна топла вода и

интензивирање на користењето на истите во своите домови.

Вкупно 1420 граѓани во своите домови вградија системи за користење на обновливи извори на

енергија во периодот од 2007 до денес.

Министерството за економија ги кофинансираше трошоците за вградување на овие системи на

граѓаните до 30%. Од вкупните трошоци за вградување на системи за обновливи извори на

енергија, Министерството за економија вложи приближно 22 000 000 денари од буџетот на

Република Македонија. Граѓаните на Република Македонија покажаа посебен интерес за

воведување на нови технологии во своите домаќинства.

Слика5.4 Пример за вградување на сончеви колектори во домаќинствата во Македонија

5.2. Како малите и средните претпријатија можат да ги користат обновливите

извори на енергија

5.2. 1. Проект за поттикнување на стопанствениците за договорна продажба на

електрична енергија од фотонапонски системи

Малите и средни претпријатија најмногу се поттикнуваат за користење на обновливите извори на

енергија преку поволни кредитни линии, како од приватните банки, така и на државно ниво.

Постојат повеќе показни примери за овој начин на поттикнување од кои тука ќе бидат разгледани

два примери.

ЕИБ 3 e кредитна линија како резултат на договорот на Македонска банка за поддршка на

развојот и ЕИБ, а се реализира преку повеќе банки во републикава. Оваа кредитна линија се

однесува на малите и средните претпријатија и истите имаат на располагање сто милиони евра.

Ова е трета фаза на кредитната линија, откако првите две фази (100 милиони и 50 милиони евра)

беа успешно реализирани.

Програма на ЕБОР за финансирање на одржлива енергија за Западен Балкан – WeBSEFF е

поволна кредитна линија за финансирање на проекти за енергетска ефикасност и обновливи

извори на енергија. Оваа кредитна линија на претпријатијата им нуди пристап до финансирање,

бесплатна експертска поддршка и 20% готовински грант за заемот.

Приказ на потребната документација и процедурите при изведба на проекти за системи за

производство на електрична енергија (стекнување со статус на повластен производител) и

индивидуални (островски) постројки е дадена во точка 3.5.

Документација Сончеви електрани со инсталирана

моќност до 10 kW

Сончеви електрани со инсталирана

моќност до 30 kW

Сончеви електрани со инсталирана

моќност поголема од 30 kW

Индивидуални сончеви

електрани Идејно решение ДА ДА ДА ДА Деловен план/студија за инвестиции ДА ДА ДА ДА Прелиминарна аланлиза на оправданоста на изградба на постројката НЕ НЕ ДА НЕ

Претходно енергетско одобрение НЕ НЕ ДА НЕ Решение за прифатливоста на зафатот за еколошката мрежа НЕ НЕ ДА ДА

Решение за прифатливоста на зафатот за животната средина НЕ НЕ НЕ ДА

Претходна електроенергетска согласност ДА ДА ДА НЕ Договор за приклучување ДА ДА ДА НЕ Анализа на оправданост за изградба на постројката ДА ДА ДА НЕ

Енергетско одобрение ДА ДА ДА НЕ Решение за регистрација ДА ДА ДА ДА Претходно решение за стекнување статус повластен производител ДА ДА ДА НЕ

Договор за откуп на електрична енергија ДА ДА ДА НЕ Изведбен проект ДА ДА ДА ДА Електроенергетска согласност ДА ДА ДА НЕ Договор за користење на мрежата ДА ДА ДА НЕ Решение за стекнување статус на повластен производител ДА ДА ДА НЕ