Монгол Улсын Их Сургууль

Эдийн Засгийн Сургууль

Нягтлан бодох бүртгэлийн

Тэнхим

Эрдэм шинжилгээний хурал

Сэдэв: Хөрөнгө эх үүсвэрийн санхүүжилтын

бүтцийн шинжилгээ

Гүйцэтгэсэн:........................................../Ц.Нандин-Эрдэнэ НББ-3/

.........................................../З.Гандиймаа НББ-3/

............................................/Г.Гантуул НББ-3/

.........................................../С.Бузмаа НББ-3/

Удирдсан багш............................../Л.Наранчимэг PhD проф/

Улаанбаатар хот 2010 он

Гарчиг

v Оршил

v Онолын хэсэг v Судалгааны хэсэг

- Судалгааны зорилго - Хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүний шинжилгээ

· Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбарын хөрөнгийн санхүүжилтийн шинжилгээ

· Боловсруулах үйлдвэрийн салбарын хөрөнгийн санхүүжилтийн шинжилгээ

· Барилгын салбарын хөрөнгийн санхүүжилтийн шинжилгээ · Бөөний болон жижиглэн худалдаа хөрөнгийн санхүүжилтийн

шинжилгээ · Зочид буудал, зоогийн газар хөрөнгийн санхүүжилтийн шинжилгээ · Санхүүгийн гүйлгээ хийх үйлчилгээ хөрөнгийн санхүүжилтийн

шинжилгээ - Нэгтгэсэн хүснэгтүүд - Нэгдсэн дүгнэлт

· Ашигласан материал

Оршил

Аливаа байгууллагын хөрөнгийн санхүүжилтын эх үүсвэрийг тодорхойлж, шинжлэх явдал бол зайлшгүй шаардлагатай чухал зүйл юм. Монгол улсад хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй салбар тус бүрийн хөрөнгө эх үүсвэрийн санхүүжилтын бүтцэд үнэлэлт дүгнэлт өгөх боломжтой болно. Мөн түүнчлэн санхүүжилтын бүтцийг зөв гольдролд оруулснаар үйл ажиллагааг нь тогтвортой явуулахын үндэс суурь болж өгнө.

Монгол улсын хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулж буй нийт салбаруудын томоохон гэх 10-н салбарын сүүлийн 3 жилийн (2007-2009) тоо ашиглан судалгаа хийлээ.

Салбар тус бүрийн онцлогийг харгалзан тооцоо шинжилгээг хийсэн нь бидний ажлын давуу тал юм.

I. Онолын хэсэг

Хөрөнгийн санхүүжилтын шинжилгээний гол зорилго нь тухайн байгууллагын хөрөнгийг санхүүжүүлж байгаа эх үүсвэрийн хувийн жинг тодорхойлж, тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа эсэх дээр үнэлэлт, дүгнэлт өгөхөд оршино. Хөрөнгө эх үүсвэрийн бүтэц бүрэлдэхүүний шинжилгээг

1. Хөрөнгө капиталын бүтэц бүрэлдэхүүн (вертикал)-ийн шинжилгээ Байгууллагын мэдэлд ашиглагдаж буй хөрөнгө, эх үүсвэрийн бүрэлдэхүүн хэрхэн өөрчлгөдсөн, дотоод бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хувь хэмжээ зохистой түвшинд байгаа эсэхийг мэдэхийн тулд балансын цэвэр дүнд бүлэг зүйл анги тус бүрийн эзлэх хувийн жинг хугацааны эхэн ба эцсийн байдлаар зэрэгцүүлж гаргана. Энэ бол шинжилгээний тооцоо дүгнэлтийн эхний алхам бөгөөд вертикал (босоо) шинжилгээ гэж нэрлэдэг.

2. Хөрөнгө капиталын хэлбэлзэл өөрчлөлт (горизонтал)-ийн шинжилгээ Аливаа үзүүлэлтийн орон зайн болон цаг хугацааны хэлбэлзлийг үнийн дүн ба хувиар тодорхойлж дүгнэлт өгөх шинжилгээний арга зүйг горизонтал (хэвтээ) шинжилгээ гэж нэрлэдэг.

3. Хөрөнгө эх үүсвэрийн шинжилгээний зорилгоор оношлох Тайлан балансад хөрөнгө капиталыг бүртгэл шинжилгээний зорилгоор дараах шинж тэмдэгүүдээр нь ангилан харуулдаг.

Эх үүсвэрийн ангилал

· Өмчлөл, эзэмшигчийнх нь хувьд өөрийн ба гаднаас дайчлагдсан капитал · Тогтвортой ашиглагдах болон эргэж төлөгдөх хугацаагаар нь байнгын ба

урсгал капитал, урт ба богино хугацаат өр төлбөрүүд · Ашиглалтын зориулалтаар нь удаан гүйлгээтэй хөрөнгө болон эргэлтийн

хөрөнгийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр

Хөрөнгийн ангилалт

· Хөрвөх чадвараар нь эргэлтийн болон удаан гүйлгээтэй хөрөнгө · Ашиглалтын зориулалтаар нь үйлдвэрлэлийн дотоод эргэлтэнд байгаа болон

гадагш дайчлагдсан хөрөнгүүд · Санхүүжилтын эх үүсвэрээр нь өөрийн ба гадны капиталаар санхүүжсэн

хөрөнгүүд · Хөрөнгийн байршил одоо байгаа хэлбэрээр нь мөнгөн хөрөнгө, авлагын

тооцоо, материаллаг нөөц, үндсан ба биет бус хөрөнгүүд гэх зэргээр ангилдаг.

Балансын актив, пассивын зүйл ангиудын ангилалт, харилцан уялдаа холбоо, судалгааны зориулалтаар нэмж тооцоолоох шаардлагатай зарим үзүүлэлтүүдийг доорх хүснэгтээс харж болно.

Хүснэгт 1

Хөрөнгө (актив) Эх үүсвэр (пассив)

1. Эргэлтийн хөрөнгө Богино ба урт хугацаат зээл, зээллэг

Мөнгө

ба

үнэт

цаас

Авлагын

тооцоо

Материаллаг

нөөц

Зардал

ба

урьдчилгаа

Цаг үеийн өр төлбөр тооцоонууд

Өөрийн капитал

2. Капитал оруулалт

Хувьцаа

хувь

нийлүүлсэн

капитал

Нэмж

төлөгдсөн

капитал

Хурим

тлагдсан

аш

иг

Бусад

3. Удаан гүйлгээтэй хөрөнгө

Биет Биет бус Удаан хугацаагаар зээлдсэн капитал

4. Хөрөнгө эх үүсвэрийн санхүүжилтын бүтцийн шинжилгээ хийж судалдаг.

Хөрөнгийн санхүүжилтын бүтэц

Хүснэгт 2

Хөрөнгийн төрөл Хөрөнгийг санхүүжүүлэх боломжууд

Шинэлэг Дунд зэрэг Хуучинсаг

Эргэлтийн бус хөрөнгө 40%-УХӨ 20%-УХӨ 10%-УХӨ

60%-ӨК 80%-ӨК 90%-ӨК

Эргэлтийн хөрөнгийн тогтмол хэсэг

50%-УХӨ 25%-УХӨ 100%-ӨК

50%-ӨК 75%-ӨК

Эргэлтийн хөрөнгийн хувьсах хэсэг

100%-БХӨ 100%-БХӨ 50%-ӨК

50%-БХӨ

Энэ шинжилгээнд зайлшгүй тодорхойлох шаардлагатай дараахи үзүүлэлтүүд байна.

• Эргэлтийн хөрөнгө -тогтмол хэсэг

-хувьсах хэсэг

· Удаан гүйлгээт хөрөнгө · Богино хугацаат өр төлбөр · Урт хугацаат өр төлбөр · Эзэмшигчийн өмч

Эргэлтийн хөрөнгийн тогтмол хэсэг Үйлдвэрлэл, үйл ажиллагаа эрхлэх түвшинд зайлшгүй шаардагдах хөрөнгийн нэн чухал бүрдэл хэсэг юм. Хэмжүүр нь үйлдвэрлэлийн хэмжээ ба бүтээгдэхүүн борлуулалтын улирлын хэлбэлзлээс үл хамаарах үзүүлэлт юм. Санхүүжилтын эх үүсвэр нь өөрийн хөрөнгө ба урт хугацаат зээлээр тодорхойлогдоно

Эргэлтийн хөрөнгийн хувьсах хэсэг үйл ажиллагааны хэмжээний улирлын өөрчлөлттэй холбогдуулан хэлбэлзэлд ордог. Ихэвчлэн богино хугацааны зээлийн хөрөнгөөр ба харин хуучинсаг боломжийн үед хэсэгчлэн, өөрийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэгдэнэ.

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбар

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбарын 2007-2009 оны хураангуй баланс

Салбар 1 Хүснэгт 3

Үзүүлэлтүүд 2007 он 2008 он 2009 он Дундаж

Хөрөнгө

Эргэлтийн хөрөнгө 46835553,2 72832618,7 88029539,3 69232570,4 Мөнгө 8749356,8 12634155,6 12163336,9 11182283,1

Авлага 15585963,1 34540052,6 38314861 29480292,23

Бараа материал 10033851,3 17137395,2 26066758,8 17746001,77

Бусад 12466382,4 8521015,3 11476399,6 10821265,77

Эргэлтийн бус хөрөнгө 45789773,5 75204127,1 92547874,8 71180591,8 Нийт хөрөнгийн дүн 92625327,1 148036745,8 180577414,1 140413162,3

Өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмч

Өр төлбөр

Богино хугацаат өр төлбөр

Дансны өглөг 23607228,7 22793981,7 40729720,1 29043643,5

Банкны зээл 10494119,7 15827168,5 10990499,9 12437262,7

Урьдчилж орсон орлого 1678328,4 936703,1 1120941,8 1245324,433

Бусад 8130902,4 10497074 14670034,4 11099336,93

Богино хугацаат өр төлбөрийн дүн 43910579,2 50054927,3 67511196,2 53825567,57

Урт хугацаат өр төлбөр

Урт хугацаат зээл 5459116,4 17611636,4 24114240,6 15728331,13

Бондын өглөг 17332,5 93,5 0 5808,666667

Бусад 594958 1830589,6 1108900,9 1178149,5

Урт хугацаат өр төлбөрийн дүн 6071406,9 19442319,5 25223141,5 16912289,3

Өр төлбөрийн дүн 49981986,1 69497246,8 92734337,7 70737856,87 Эзэмшигчдийн өмч

Эзний өмч 37009033,6 50913565,1 55263973,4 47728857,37

Хуримтлагдсан ашиг -5336777,4 13524432,5 16830824,8 8339493,3

Бусад 10971084,7 14101501,4 15748278,2 13606954,77

Эзэмшигчдийн өмчийн дүн 42643340,9 78539499 87843076,4 69675305,43 Өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмчийн дүн 92625327 148036745,8 180577414,1 140413162,3

Хөрөнгийн бүтэц бүрэлдэхүүний шинжилгээ

Салбар 1 Хүснэгт 4

Үзүүлэлтүүд 2007 2008 2009 Дүн Хувь Дүн Хувь Дүн Хувь

ЭХ 46 835 553,6 51% 72 832 618,7 49% 88 029 539,3 49%

УГХ 45 789 773,5 49% 75 204 127,1 51% 92 547 874,8 51%

Нийт хөрөнгийн дүн 92 625 327,1 100%

148 036 745,8 100%

180 577 414,1 100%

БХӨТ 43 910 579,2 47% 50 054 927,3 34% 67 511 196,2 37%

УХӨТ 6 071 406,9 7% 19 442 319,5 13% 25 223 141,5 14%

ӨК 42 643 340,9 46% 78 539 499,0 53% 87 843 076,4 49%

Нийт ӨТ ба ЭӨ дүн 92 625 327,0 100%

148 036 745,8 100%

180 577 414,1 100%

Хөрөнгө эх үүсвэрийн зэрэгцүүлсэн баланс

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй

Хүснэгт 5

Хөрөнгө 2007 2008 2009 Эх үүсвэр 2007 2008 2009

Эргэлтийн хөрөнгө Тоо Хувь

% Тоо

Хувь%

Тоо Хувь% Богино хугацаат

өглөг Тоо Хувь

% Тоо

Хувь%

Тоо Хувь

%

Үүнээс:Хувьсах хэсэг 43 910,6 47.4 50 054,9 34 67 511,2 37.4

Богино хугацаат өглөг 43 910,6 47 50 054,9 34 67 511,2 37

Мөнгө 8749,4 9 12 634,1 9 12 163,3 7

Авлага 15 586,0 17 34 540,1 23 38 314,9 21

Бараа материал 19575,3 21 2 880,7 2 17 033,0 9

Тогтмол хэсэг /Ажлын капитал/ 2 925,0 3.2 22 777,7 15 20 518,3 11.4

Урт хугацаат өр 2 925,0 3 19 442,3 13 20 518,3 11

Эзний өмч 3 335,4 2

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн

46 835,6

51 72 832,6

49 88 029,5

49 Өөрийн ба өр зээлийн дүн

46 835,6

51 72 832,6

49 88 029,5 49

Эргэлтийн бус хөрөнгө

45 789,8 49.4 75 204,1 51 92 547,9 51.3 Урт хугацаат өр 3 146,4 3 4 704,8 3

Эзний өмч 42 643,3 46 75 204,1 51 87 843,0 49

Нийт хөрөнгийн дүн 92 625,3

100 148 036,7

100 180 577,4

100 Нийт хөрөнгийн эх үүсвэрийн дүн

92 625,3

100 148 036,7

100 180 577,4 100

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбарын хөрөнгө санхүүжилтын бүтцийн шинжилгээ

Хөрөнгийн санхүүжилтийн бүтэц Хүснэгт 6

Хөрөнгийн төрөл

Жилийн эцсийн дүнд эзлэх хувийн жин

Хөрөнгийг санхүүжүүлэх боломжууд

2007 2008 2009 2007 2008 2009

Эргэлтийн бус хөрөнгө 49.4% 34% 37.4% 7%-УХӨ - 6%-УХӨ

93%-ӨК 100%-ӨК 94%-ӨК

Эргэлтийн хөрөнгийн тогтмол хэсэг 3.2% 15% 11.4%

100%-УХӨ 85%-УХӨ 100%-УХӨ

- 15%-ӨК -

Эргэлтийн хөрөнгийн хувьсах хэсэг 47.4% 51% 51.3% 100%-БХӨ 100%-БХӨ 100%-БХӨ

Хөрөнгийн санхүүжилтийн 2007-2009 оны бүтэц

Хүснэгт 7

График 1

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

2007 2008 2009

БХӨ

УХӨ

ӨК

/Хөрөнгийн санхүүжилтийн 2007-2009 оны бүтэц/

Тайлбар: Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй салбарын хөрөнгийн бүтцийн оновчтой хэлбэрийг тодорхойлохдоо тухайн салбарын онцлог, эдийн

Эх үүсвэрийн бүтэц 2007 2008 2009 Дундаж

БХӨ 47% 34% 37% 40%

УХӨ 7% 13% 14% 11%

ӨК 46% 53% 49% 49%

засгийн байдал болон сүүлийн нилээд хэдэн жилийн турш үйл ажиллагаа нь тогтвортой буюу ашигтай ажиллаж байгаа аж, ахуй нэгжийн баланс зэргийг харгалзан тогтоосон. Үүнээс энэ салбарын хөрөнгийн оновчтой бүтцийг ЭБХ нь 50%, ЭХ-н тогтмол хэсэг нь 20%, ЭХ-н хувьсах хэсэг 30% байна гэж тодорхойлсон. Учир нь энэ салбарын үйл ажиллагаанд газар, тоног төхөөрөмж, мал амьтад гэх мэт үндсэн хөрөнгө зонхилох хувийг эзэлдэг. Дээр тооцоолсон хөрөнгийн оновчтой бүтцийг ашиглан дараахи санхүүжүүлэх боломжийг тооцсон.

Хөрөнгийн санхүүжилтын зохистой бүтцийн тооцоо

Хүснэгт 8

Хөрөнгийн төрөл Хөрөнгийг санхүүжүүлэх боломжууд

Норм

Хөрөнгийг санхүүжүүлэх боломжууд (тооцоогоорх)

Шинэлэг Дунд зэрэг Хуучинсаг Шинэлэг Дунд зэрэг Хуучинсаг

Эргэлтийн бус хөрөнгө

40%-УХӨ 20%-УХӨ 10%-УХӨ 50%

20%-УХӨ 10%-УХӨ 5%-УХӨ

60%-ӨК 80%-ӨК 90%-ӨК 30%-ӨК 40%-ӨК 45%-ӨК

Эргэлтийн хөрөнгийн тогтмол

хэсэг

50%-УХӨ 25%-УХӨ

100%-ӨК 20%

10%-УХӨ 5%-УХӨ

20%-ӨК 50%-ӨК 75%-ӨК 10%-ӨК 15%-ӨК

Эргэлтийн хөрөнгийн хувьсах

хэсэг 100%-БХӨ 100%-БХӨ

50%-ӨК 30% 30%-БХӨ 30%-БХӨ

15%-ӨК

50%-БХӨ 15%-БХӨ

Хүснэгт 9

Үзүүлэлтүүд Шинэлэг Дунд зэрэг Хуучинсаг

БХӨ 30% 30% 15%

УХӨ 30% 15% 5%

ӨК 40% 55% 80%

Харьцуулсан диаграмм

Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 1

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Одоо байгаа бүтэц

Санал болгож буй бүтэц

Одоо байгаа бүтэц Санал болгож буй бүтэц

БХӨ 37% 30%

УХӨ 14% 30%

ӨК 49% 40%

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй

Дүгнэлт

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуйн салбарын санхүүжилт нь сүүлийн 3 жилийн дундажтай харьцуулахад 2009 онд БХӨТ болон УХӨТ-н санхүүжилт нь буурч ӨК-н оролцоо тогтворжиж, зохистой хэмжээ рүү ойртох хандлагатай байна. Энэ салбарын хувьд урт хугацаатай, бага хүүтэй зээл авч УХӨТ-н хэмжээг 2 дахин өсгөж БХӨТ болон ӨК-н хэмжээг бага зэрэг бууруулвал санхүүжилтын шинэлэг хэлбэр буюу зохистой хэмжээнд хүрэх болно.

Хүснэгт 10

Үзүүлэлтүүд

Хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй

Уул уурхай олборлох үйлдвэр

Боловсруулах үйлдвэр

Цахилгаан эрчим

хүч,Шатдаг хий Дулаан үйлдвэрлэл

Барилга

Бөөний болон

жижиглэн худалдаа

Зочид буудал, зоогийн газар

Санхүүгийн гүйлгээ хийх

үйлчилгээ

Боловсрол

Эрүүл мэнд,

нийгмийн халамжийн

үйл ажиллагаа

ЭБХ 50% 60% 50% 70% 40% 40% 60% 20% 50% 50% ЭХ тогтмол хэсэг 20% 5% 20% 10% 36% 10% 14% 10% 20% 25% ЭХ хувьсах хэсэг 30% 35% 30% 20% 24% 50% 26% 70% 30% 25%

Нийт 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

Хөрөнгийн санхүүжилтийн бүтцийн нэгтгэл /дундажаар/ Хүснэгт 11

Хөдөө аж ахуй, ан

агнуур, ойн аж ахуй

Уул уурхай, олборлох үйлдвэр

Боловсруулах үйлдвэр

Цахилгаан эрчим хүч, дулаан

үйлдвэрлэл

Барилга

Бөөний болон

жижиглэн худалдаа

Зочид буудал, зоогийн газар

Санүүгийн гүйлгээ хийх

үйлчилгээ

Боловсрол

Эрүүл мэнд,

нийгмийн халамжийн

үйл ажиллагаа

Эргэлтийн бус хөрөнгө

- - 4%-БХӨ - 5%-БХӨ - 22%-БХӨ - 5%-БХӨ - 4%-УХӨ 44%-УХӨ 5%-УХӨ 39%-УХӨ 24%-УХӨ 22%-УХӨ 4%-УХӨ - 24%-УХӨ 6%-УХӨ

96%-ӨК 56%-ӨК 91%-ӨК 61%-ӨК 71%-ӨК 78%-ӨК 74%-ӨК 100%-ӨК 71%-ӨК 94%-ӨК

Эргэлтийн хөрөнгийн

тогтмол хэсэг

95%-УХӨ 100%-УХӨ 100%-УХӨ 100%-УХӨ 67%-УХӨ 100%-УХӨ 83%-УХӨ 38%-УХӨ 67%-УХӨ 91%-УХӨ

5%-ӨК - - - - - 17%-ӨК 34%-БХӨ - 9%-ӨК

- - - - - - 28%-ӨК - - Эргэлтийн хөрөнгийн

хувьсах хэсэг 100%БХӨ 100%-БХӨ 100%-БХӨ 100%-БХӨ 98%-БХӨ 100%-БХӨ 86%-БХӨ 100%-БХӨ 98%-БХӨ 100%-БХӨ

Хөрөнгийн санхүүжилтын эх үүсвэрийн бүтэц бүрэлдэхүүн (харьцуулсан хүснэгт) Хүснэгт 12

Үзүүлэлтүүд

Хөдөө аж ахуй, ан

агнуур, ойн аж ахуй

Уул уурхай олборлох үйлдвэр

Боловсруулах үйлдвэр

Цахилгаан эрчим

хүч,Шатдаг хий Дулаан үйлдвэрлэл

Барилга

Бөөний болон

жижиглэн худалдаа

Зочид буудал, зоогийн газар

Санхүүгийн гүйлгээ хийх үйлчилгээ

Боловсрол

Эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн

үйл ажиллагаа

А Б А Б А Б А Б А Б А Б А Б А Б А Б А Б

БХӨ 37% 30% 14% 35% 35% 30% 8% 20% 58% 24% 48% 50% 19% 26% 51% 70% 20% 30% 19% 25% УХӨ 14% 30% 52% 26.5% 6% 30% 37% 33% 15% 34% 15% 21% 14% 31% 31% 13% 17% 30% 13% 33% ӨК 49% 40% 34% 38.5% 59% 40% 55% 47% 27% 12% 37% 29% 67% 43% 18% 18% 63% 40% 68% 42%

Нийт 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

Тайлбар: А - 2009 оны санхүүжилтын эх үүсвэрийн бүтэц бүрэлдэхүүн

Б - санал болгож буй оновчтой санхүүжилтын эх үүсвэрийн бүтэц бүрэлдэхүүн

Уул уурхай олборлох үйлдвэрийн салбар

Харьцуулсан диаграмм

Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 2

Дүгнэлт

Уул уурхай, олборлох үйлдвэрийн салбарын санхүүжилт нь өмнөх жилүүдийн дундажтай харьцуулахад 2009 онд БХӨТ-н хэмжээ буурсан, УХӨТ-н хэмжээ нэмэгдэж ӨК-н хэмжээ тогтвортой байна. Энэ төдийлөн сайн үзүүлэлт биш бөгөөд БХӨТ нь зохистой хэмжээнээс нэлээд бага, УХӨТ нь зохистой хэмжээнээс 2 дахин их байгаа нь ЭХ-н нилээд хэсгийг УХӨТ-өөр санхүүлж байгааг харуулж байна. Иймээс энэ салбарын хувьд УХӨТ-н санхүүжилтыг багасгаж БХӨТ-өөр ЭХ-ийг санхүүлж ЭХ-н хувьсах хэсгийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай.

Боловсруулах үйлдвэрийн салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 3

Дүгнэлт

Боловсруулах үйлдвэрийн салбарын хувьд өмнөх онуудын дундажтай харьцуулахад 2009 оны байдлаар БХӨТ болон УХӨТ-н хувийн жин буурч, ӨК-н оролцоо нэмэгдсэн бөгөөд энэ нь тухайн салбарын санхүүжилтыг нилээд хуучинсаг байгааг харуулж байна. Ийм учраас үйлдвэрлэлийн салбарт засгийн газраас дэмжлэг үзүүлж урт хугацаатай, бага хүүтэй зээл олгож, ӨК-н оролцоог багасган үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэх боломж олгох хэрэгтэй.

Цахилгаан эрчим хүч шатдаг хий

дулаан үйлдвэрлэлийн салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 4

Дүгнэлт

Цахилгаан, эрчим хүч, шатдаг хий дулааны үйлдвэрлэлийн салбарын эх үүсвэрүүдийн хувийн жил сүүлийн 3 жил тогтвортой байгаа боловч санхүүжилтийн эх үүсвэрийн эзлэх хувийн жинд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. Учир нь БХӨТ-н хэмжээ зохистой хэмжээнээс нилээд бага байгаа бөгөөд ӨК-н оролцоо их байна. Иймээс ЭХ-г нэмэгдүүлэхийн тулд БХӨТ-н санхүүжилтыг авч ӨК-н оролцоог багасгах нь зүйтэй.

Барилгын салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 5

Дүгнэлт

Барилгын салбарын санхүүжилт нь сүүлийн 3-н жилийн дундаж үзүүлэлтээс харахад байдлаар 2009 оны байдлаар БХӨТ-н хувийн жин буурч УХӨТ, ӨК-ийн оролцоо тогтвортой байгаа. Гэхдээ эдгээр үзүүлэлтүүд нь зохистой хэмжээнээс нилээд зөрүүтэй байгаа бөгөөд БХӨТ-өөр ЭБХ-ийн зарим хэсгийг санхүүжүүлж байгаа нь энэ салбар санхүүгийн тогтворгүй байдалд байгааг харуулж байна. Иймээс УХӨТ болон ӨК-ийн санхүүжилтийн оролцоог нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай.

Бөөний болон жижиглэн худалдааны салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 6

Дүгнэлт

Бөөний болон жижиглэн худалдааны салбарын санхүүжилт нь өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад 2009 онд БХӨТ нь нэмэгдсэн бөгөөд зохистой хэмжээ рүү нилээд ойртсон эерэг үзүүлэлттэй байна. Энэ нь жижиглэн худалдааны газрууд бараа бүтээгдэхүүний төлбөрийг шилжүүлэх нөхцөлтэй (борлуулсаны дараа төлбөрөө шилдүүлдэг) холбоотой БХӨТ-н хувийн жин өсч байна. ӨК-н оролцоо нь зохистой хэмжээнээс бага зэрэг их байгаа учир ӨК-н оролцоог багасгаж УХӨТ-ийг нэмэгдүүлж ЭБХ-н зарим хэсгийг (40%) УХӨТ-өөр санхүүжүүлэх хэрэгтэй.

Зочид буудал, зоогийн газрын салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 7

Дүгнэлт

Зочид буудал, зоогийн газрын салбарын санхүүжилт сүүлийн жилүүдэд хөрөнгийн санхүүжилтын бүтцийн хувьд дунд зэрэг (Б) үнэлгээтэй байна. Мөн ӨК-н оролцоо ихсэх хандлагатай байна. Иймээс урт хугацаатай, бага хүүтэй зээлээр санхүүжиж ЭБХ-нд эзлэх ӨК-н оролцоог бууруулах нь зүйтэй. Ингэснээр бизнесээ өргөжүүлэх бололцоотой болно.

Боловсролын салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 8

Дүгнэлт

Боловсролын салбарын санхүүжилт нь сүүлийн жилүүдэд тогтвортой явагдаж байна. Үүнд БХӨТ болон УХӨТ нь зохистой хэмжээнээс бага байгаа бөгөөд ӨК-н санхүүжилт нь давамгайлах хандлагатай байна. Иймээс богино болон урт хугацаат ӨТ-н санхүүжилтийг нэмэгдүүлж ӨК-ийг боловсролын салбарын үйл ажиллагаа чанарыг сайжруулахад ашиглах нь зүйтэй.

Санхүүгийн үйлчилгээний салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 9

Дүгнэлт

Санхүүгийн үйлчилгээний салбарын санхүүжилт нь сүүлийн жилүүдийн дундажтай харьцуулахад 2009 онд БХӨТ болон УХӨТ-н хувийн жин өссөн үзүүлэлттэй байгаа ба ӨК-н хувийн жин зохистой түвшинд хүрсэн байна. УХӨТ нь зохистой хэмжээнээс нилээд хэлбэлзэлтэй гарсан нь сүүлийн жилүүдэд хүмүүсийн урт хугацаат хадгаламж нээлгэх хандлага ихэссэн болон банк санхүүгийн байгууллага үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэхдээ УХӨ-г түлхүү ашиглаж байгааг харуулж байна.

Эрүүл мэнд,нийгмийн халамжийн салбар

Харьцуулсан диаграмм Санал болгож буй оновчтой бүтэц болон одоо байгаа хөрөнгийн

санхүүжилтийн бүтцийг дараах диаграммаар харууллаа.

Диаграмм 10

Дүгнэлт

Эрүүл мэнд,нийгмийн халамжийн салбарын санхүүжилт нь сүүлийн жилүүдийн дунджаас харахад ӨК-н оролцоо нилээд их бөгөөд өр төлбөрийн оролцоо бага байна. Энэ нь нийгмийн халамжийн салбарт засгийн газраас бэлэн мөнгөний санхүүжилт ихээр хийдэгтэй холбоотой.

Нэгдсэн дүгнэлт

Монгол улсын хэмжээнд томоохонд тооцогдох 10 салбарийг судалж үзэхэд хөрөнгийн санхүүжилтын бүтцийн оновчтой харьцаагаар санхүүжиж, үйл ажиллагаа нь тогтвортой явагдаж байгаа салбарууд нь бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, зочид буудал, зоогийн газар гэх мэт үйлчилгээний байгууллагууд байгаа нь одоогийн байдлаар Монгол улсад үйлдвэрлэлийн газар хараахан тогтворжоогүй, үйлчилгээний газар зонхилж байгааг харуулж байна.

Санхүүжилтын эх үүсвэр нь бага зэрэг тогтворгүй байгаа салбаруудад хөдөө аж ахуй, уул уурхай, цахилгаан эрчим хүч, санхүү, боловсрол, эрүүл мэнд гэх мэт сүүлийн жилүүдэд үйл ажиллагаа нь тогтворгүй байгаа салбарууд орж байна.

Хүндрэлтэй буюу санхүүгийн тогтвортой бус байдалд байгаа салбаруудад Боловсруулах үйлдвэр, Барилгын салбар багтаж байна. Эдгээр салбарууд нь ЭБХ-ийн зарим хэсгийг БХӨТ-өөр санхүүжүүлж байгаа нь эдгээрийг санхүүгийн хүндрэлтэй байдалд орсныг харуулж байна.

Ашигласан Материал

v Сангийн яамнаас гаргасан 2007, 2008, 2009 оны балансын нэгтгэл( Эдийн засгийн ангилалаар)

v Б.Сайнжаргал “Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ” 1999 он