Τα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας...

Τα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας στο ελληνικό σχολείο του 21ου αιώνα

Χρυσάνθη Ζεπάτου Εκπαιδευτικός Μουσικής ΠΕ7901

1ο 12θέσιο Πειραmicroατικό Δηmicroοτικό Σχολείο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Μαράσλειο) zepatosyahoogr

Η παρούσα εισήγηση παρουσιάζει την έρευνα δράσης microε τίτλο laquoΤα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας στο ελληνικό σχολείο του 21ου αιώναraquo που υλοποιήθηκε στο microάθηmicroα της Μουσικής το 2018 στην Στ΄ τάξη του 1ου 12θεσίου Πειραmicroατικού Δηmicroοτικού Σχολείου Πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Μαράσλειο) Η έρευνα δράσης που πραγmicroατοποιήθηκε στο πλαίσιο της κριτικής επιτελεστικής παιδαγωγικής (critical performative pedagogy) συνδέθηκε microε την 21η Μαρτίου Διεθνή Ηmicroέρα για την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων Η έρευνα εστιάζει στον τρόπο microε τον οποίο η microουσική microέσα από την κριτική επιτελεστική παιδαγωγική της διάσταση microπορεί α) να ενισχύσει την κατανόηση και την ευαισθητοποίηση των microαθητών σε ανθρωπιστικές αξίες σε σχέση microε το αίτηmicroα της κοινωνικής δικαιοσύνης το σεβασmicroό της πολιτισmicroικής ετερότητας την εmicroπέδωση της αλληλεγγύης και την καταπολέmicroηση ρατσιστικών τάσεων και προκαταλήψεων και β) να καλλιεργήσει θετικές στάσεις των microαθητών απέναντι στην αξία της microουσικής ως πολιτισmicroικού αγαθού στη ζωή του ανθρώπου

Λέξεις κλειδιά Γενικό microάθηmicroα Μουσικής Spirituals Έρευνα Δράσης Επιτελεστική κριτική παιδαγωγική Κοινωνική δικαιοσύνη

Spirituals as songs of slavery and freedom in the Greek school of the 21st century

Chrysanthi Zepatos Music Teacher

1st 12ndashTeacher Model Experimental Primary School of Athens University (Maraslio) zepatosyahoogr

The present paper aims to present an action research entitled Spirituals as songs of slavery and freedom in the Greek school of the 21st century This research was carried out in the subject of Music in sixth grade at the 1st 12 Level Experimental Primary School of the University of Athens (Marasleio) in 2018 The action research was implemented in the framework of critical performative pedagogy and was associated with the International Day for the Elimination of Racial Discrimination (March 21st) The research focuses on how music through its critical pedagogical dimension can a) enhance pupilrsquos sensitization and understanding of humanistic values in relation to the demand for social justice respect of cultural diversity consolidatiοn of solidarity and combat racist tendencies and prejudices and b) cultivate pupilrsquos positive attitudes towards the value of music as a cultural asset in everyday life

Keywords General Music Course Spirituals Action Research Performative critical pedagogy Social justice

Ζεπάτου Χρ (2019) Τα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας στο ελληνικό σχολείο του 21ου αιώνα Στο Θ Ράπτης amp Δ Κόνιαρη (Επιmicro) Μουσική Εκπαίδευση και Κοινωνία νέες προκλήσεις νέοι προσανατολισmicroοί Πρακτικά 8ου Συνεδρίου της ΕΕΜΕ (σσ 154ndash165)

Θεσσαλονίκη ΕΕΜΕ

Oral presentation - Εισηγήσεις Ζεπάτου

Εισαγωγή

Η παρούσα εισήγηση έχει σκοπό να παρουσιάσει την έρευνα δράσης (Cohen amp Manson 1994) microε τίτλο laquoΤα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας στο ελληνικό σχολείο του 21ου αιώναraquo η οποία υλοποιήθηκε το 2018 στο microάθηmicroα της Μουσικής της Στ΄ τάξης του 1ου 12θεσίου Πειραmicroατικού Δηmicroοτικού Σχολείου Πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Μαράσλειο)

Θεωρητικό πλαίσιο

Στοχοθεσία η έρευνα - δράσης Η έρευνα δράσης εστιάζει στον τρόπο microε τον οποίο η microουσική microέσα από την κριτική επιτελεστική παιδαγωγική της διάσταση microπορεί α) να ενισχύσει την κατανόηση και την ευαισθητοποίηση των microαθητών σε ανθρωπιστικές αξίες σε σχέση microε το αίτηmicroα της κοινωνικής δικαιοσύνης την αποδοχή και το σεβασmicroό της πολιτισmicroικής ετερότητας την εmicroπέδωση της αλληλεγγύης και την καταπολέmicroηση ρατσιστικών τάσεων και προκαταλήψεων και β) να καλλιεργήσει θετικές στάσεις των microαθητών απέναντι στην αξία της microουσικής ως πολιτισmicroικού αγαθού στη ζωή του ανθρώπου

Αφετηρία για τη διεξαγωγή της έρευνας - δράσης στάθηκε η καθιέρωση από το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευmicroάτων της 21ης Μαρτίου Παγκόσmicroιας Ηmicroέρας κατά του Ρατσισmicroού και της Μισαλλοδοξίας ως ηmicroέρας για την πραγmicroατοποίηση αντίστοιχων εκδηλώσεων και δράσεων στα σχολεία της Πρωτοβάθmicroιας και της Δευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης (YA υπrsquo αριθ 42681ΓΔ413-03-2015 ΥΑ υπrsquo αρ 46471ΓΔ420-03-2018)

Το πλαίσιο της έρευνας δράσης επιτελεστική κριτική παιδαγωγική Ο David Elliott το 2007 στο 5ο Συνέδριο της Ελληνικής Ένωσης για τη Μουσική Εκπαίδευση προτάσσει για τη microουσική εκπαίδευση στο παγκοσmicroιοποιηmicroένο της πλαίσιο την κριτική παιδαγωγική (critical pedagogy) η οποία microπορεί να εφαρmicroοστεί microόνο microέσα από την ιστορική και πολιτισmicroική ιδιαιτερότητα του χώρου χρόνου τόπου και περιεχοmicroένου Η microουσική ειδικότερα καταπιεσmicroένων οmicroάδων και λαών εντάσσεται στο πλαίσιο αυτό καθώς δίνει τη laquoδυνατότητα στους microαθητές να δηmicroιουργήσουν να επιτελέσουν και να κατανοήσουν microουσικές επικλήσεις για κοινωνική δικαιοσύνηraquo (Elliott 2007 σελ 20)

Ο Elliott συνεχίζει προτείνοντας την ενσωmicroάτωση της κριτικής ανάλυσης στην επιτελεστικότητα για να laquoδηmicroιουργήσουmicroε microια ειδικότερη microορφή κριτικής δέσmicroευσης που ονοmicroάζεται κριτική επιτελεστική παιδαγωγική (critical performative pedagogy)raquo (Elliott 2007 σελ 20) Ο Elliott microνηmicroονεύει τον Peter McLaren ο οποίος δίνει microια ενσώmicroατη ερmicroηνεία στην έννοια της κριτικής επιτελεστικής παιδαγωγικής και αποτέλεσε τον πρώτο θεωρητικό που αναφέρθηκε στην εν λόγω έννοια Η επιτελεστική πρακτική σύmicroφωνα microε τον McLaren διευρύνει την κριτική παιδαγωγική πέρα από την ανάλυση λόγου στηρίζει κριτικές της εξουσίας και της πολιτικής σε βιωmicroατικές εmicroπειρίες σε συναισθήmicroατα και ενσώmicroατες αναmicroνήσεις Η αναφορά στο laquoσώmicroαraquo φέρει microια ευρύτερη πολιτισmicroική διάσταση microε την έννοια ότι

S1558th Conference of GSME - 8ο Συνέδριο της ΕΕΜΕ - 2018


κοινωνικοί παράγοντες σχηmicroατοποιούν τις σωmicroατικές microας εmicroπειρίες τις εκφράσεις και τις ταυτότητές microας (McLaren 1986)

Η microουσική προσεγγίζεται έτσι ολιστικά microέσα από την ιστορική κοινωνική και πολιτική της διάσταση Σύmicroφωνα microε τον Θεοχάρη Ράπτη (2015 σελ 209) είναι σηmicroαντικό να κατανοηθεί από τον microουσικοπαιδαγωγό ότι laquoη microουσική και η microουσική αγωγή δεν είναι πολιτικά ουδέτερεςraquo και ότι οι laquoόποιες επιλογές ενέχουν και microια πολιτική διάστασηraquo Η ενασχόληση εποmicroένως microε την κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία κρίνεται ως απαραίτητο εργαλείο για microια υπεύθυνη στάση του εκπαιδευτικού Οι εκπαιδευτικοί microουσικής άλλωστε σύmicroφωνα microε τον Paul G Woodford (2005) ως microουσικοί και ως δηmicroοκρατικοί καθοδηγητές οφείλουν να βοηθούν τους microαθητές να ανοίγουν τους ορίζοντές τους στον κόσmicroο και στην ενδεχόmicroενη κριτική του Η δηmicroόσια συζήτηση (public conversation) ως microορφή δηmicroοκρατικής κοινωνικής πρακτικής που υπηρετεί την καλλιέργεια ενός κλίmicroατος συmicroφιλίωσης και αmicroοιβαίου σεβασmicroού microπορεί να λειτουργήσει ως laquoαντίδοτοraquo στα σύγχρονα προβλήmicroατα του ρατσισmicroού του εθνικισmicroού της ρητορικής του microίσους και της υπονόmicroευσης της δηmicroοκρατικής τάξης (Woodford 2005)

Η λειτουργική αυτή διάσταση της εκπαίδευσης κρίνεται ιδιαίτερα επιτακτική σήmicroερα καθώς κοινωνικοί microετασχηmicroατισmicroοί στη νεωτερική κοινωνία έχουν οδηγήσει ndashαπό τη δεκαετία του 1990ndash στην άνοδο του ρεύmicroατος της Άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη και στην έξαρση της ξενοφοβίας και της εθνικιστικής ιδεολογίας (Γεωργιάδου 2010) Τα φαινόmicroενα αυτά δοmicroούνται στη βάση δύο σταδίων που προηγούνται α) εκείνο της laquoγνωστικής ακαmicroψίαςraquo δηλαδή την υιοθέτηση ενός κλειστού συστήmicroατος σκέψης (από microαταιωmicroένα κοινωνικά υποκείmicroενα) και β) εκείνο της ενεργοποίησης του laquomicroοντέλου του λουτήραraquo δηλαδή τη microετουσίωση των κλειστών κοσmicroοεικόνων που υπάρχουν σε ατοmicroικό επίπεδο σε στάσεις και συmicroπεριφορά microέσα από τη σύmicromicroειξή τους microε αντιλήψεις που εmicroφανίζονται ως αποδεκτές σε κοινωνικόndashπολιτικό επίπεδο microετατρέποντας έτσι τον εθνικισmicroό σε απόρριψη του Άλλου τον αντιπλουραλισmicroό σε απάρνηση της πολιτικής αντιπροσώπευσης και των διαmicroεσολαβητικών θεσmicroών κά (Γεωργιάδου 2010)

Η παρούσα έρευνα δράσης microέσα από την προσέγγιση των spirituals ως πολιτισmicroικό κοινωνικό ιστορικό και πολιτικό microόρφωmicroα επιχειρεί ndashστο πλαίσιο πάντα της κριτικής επιτελεστικής παιδαγωγικήςndash να διευρύνει τις πνευmicroατικές και συναισθηmicroατικές προσλαmicroβάνουσες των microαθητών καλλιεργώντας την ευαισθητοποίηση και τον προβληmicroατισmicroό τους απέναντι στα ζητήmicroατα του ρατσισmicroού και της εν γένει υπονόmicroευσης των ανθρωπιστικών αξιών που συχνά εmicroφανίζονται στην εποχή microας ως αντιλήψεις αποδεκτές σε κοινωνικό-πολιτικό επίπεδο

Το laquoόχηmicroαraquo της έρευνας δράσης τα spirituals ως πολιτισmicroικό κοινωνικό ιστορικό και πολιτικό microόρφωmicroα το laquoόχηmicroαraquo της έρευνας δράσης

Τα αφρο-αmicroερικάνικα spirituals (African American spiritual) γνωστά και ως νέγρικα spirituals (Negro Spirituals) υπήρξαν θρησκευτικά παραδοσιακά τραγούδια άmicroεσα συνδεδεmicroένα microε την υποδούλωση αφρικανικών πληθυσmicroών στον αmicroερικάνικο Nότο Άρχισαν να διαδίδονται προφορικά από περιοχή σε περιοχή του αmicroερικάνικου Νότου - microέσω του δουλεmicroπορίου - κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα (ldquoAfrican



American Spiritualsrdquo nd) O παλαιότερος ιστορικά όρος ldquoNegro Spiritualsrdquo οριζόταν σε αντιδιαστολή microε τα ldquoWhite Spiritualsrdquo δηλαδή τους παραδοσιακούς ύmicroνους θρησκευτ ικές microπαλάντες κα ι sp i r i tua l s των laquoΥπαίθρ ιων Συγκεντρώσεωνraquo (camp-meeting) που οργάνωναν ιεροκήρυκες στις Βόρειες και Νότιες Πολιτείες των Ηνωmicroένων Πολιτειών της Αmicroερικής κατά την περίοδο του κύmicroατος θρησκευτ ικού προσηλυτ ισmicroού γνωστού ως laquoΗ Μεγάλη Αφύπνισηraquo (Johnson 1931 Γρηγορίου 1994)

O Du Bois υποστηρίζει ότι τα spirituals (negro spirituals) συνιστούν το laquoξεκάθαρο microήνυmicroα των σκλάβων στον κόσmicroοraquo πρόκειται για τη laquomicroουσική ενός λαού δυστυχισmicroένου των παιδιών της απογοήτευσηςraquo τραγούδια που microιλούν για το θάνατο και τον πόνοraquo για την laquoπροσmicroονή ενός πιο αληθινού κόσmicroου για καταχνιασmicroένες περιπλανήσεις και κρυmicromicroένους δρόmicroουςraquo (Du Bois 1903 σελ 116 117) Τα τραγούδια αυτά διακρίνονται σε δύο τύπους α) τα sorrow songs που microιλούσαν για το παρελθόν και τις δοκιmicroασίες των σκλάβων και β) τα jubilees που εξέφραζαν τη χαρούmicroενη προσmicroονή microιας καλύτερης ζωής στο microέλλον (Price et al 2011)

Τα spirituals τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας (Lovell 1972 σελ 90) συνδυάζουν δυτικές κι αφρικανικές επιδράσεις τόσο στη microουσική όσο και στους στίχους (Johnson 1931) και συνιστούν microια πρώτη πράξη αντίστασης των σκλάβων εκφράζοντας όχι microόνο θρησκευτικά νοήmicroατα αλλά και σύmicroβολα της ελπίδας για microια microελλοντική κατάσταση απελευθέρωσης από τη δουλεία (Γρηγορίου 1994)

Οι σκλάβοι ενσωmicroάτωσαν πολλές βιβλικές ιστορίες στα spirituals δηmicroιουργώντας πολλαπλά επίπεδα νοήmicroατος το περιεχόmicroενο των οποίων συνιστούσαν α) microια κυριολεκτική περιγραφή microια σύνοψη στρατηγικών φυγής προς την ελευθερία β) microια κριτική των συνθηκών ζωής τους γ) microια αντίσταση στην καταδυνάστευσή τους από τους λευκούς δ) microια πηγή ελπίδας (Price et al 2011)

Κατά τη διάρκεια του Κινήmicroατος για τα πολιτικά δικαιώmicroατα των microαύρων (Civil Rights Movement) τις δεκαετίες του 1950 και 1960 τα spirituals και τα gospel τραγούδια (νεότερη microορφή θρησκευτικού τραγουδιού microε έντονες επιρροές από τα spirituals) στήριξαν τις προσπάθειες των ακτιβιστών του κινήmicroατος

Πολλά από τα τραγούδια ελευθερίας (freedom songs) της περιόδου όπως ldquoOh Freedomrdquo ldquoEyes on the Prizerdquo αποτέλεσαν προσαρmicroογές ή διασκευές παλαιότερων spirituals To τραγούδι ορόσηmicroο του κινήmicroατος ldquoWe shall overcomerdquo αποτελεί συγχώνευση του gospel ύmicroνου Irsquoll overcome somedayrdquo microε το spiritual ldquoIrsquoll be all rightrdquo (ldquoSongs of the African American Civil Rights Movementrdquo nd)

Τα περισσότερα τραγούδια ελευθερίας (freedom songs) ήταν συνηθισmicroένοι ύmicroνοι gospels ή spirituals οικεία στη νότια κοινότητα των αφρο-αmicroερικανών οι στίχοι προσαρmicroόζονταν για να εκφράσουν τους πολιτικούς στόχους του κινήmicroατος πέρα από τις πνευmicroατικές επιδιώξεις ενός εκκλησιάσmicroατος Είτε τραγουδιόντουσαν σε εκκλησίες σε πορείες σε καθιστικές διαmicroαρτυρίες ή σε φυλακές τα freedom songs βοήθησαν στο σχηmicroατισmicroό του κινήmicroατος και στη σταθεροποίησή του σε περιόδους κρίσεων κι επέτρεψαν στους ακτιβιστές να microοιραστούν τις αντιλήψεις και τις αξίες τους σε ένα ευρύτερο εθνικό επίπεδο (Hatfield 2014) Το οmicroαδικό τραγούδι και η ακρόαση των spirituals ενδυνάmicroωνε όσους αντιστέκονταν στο φυλετικό διαχωρισmicroό microε κουράγιο κι ελπίδα laquoενδυναmicroώνοντας την αίσθηση της κοινότητας κι αναπτύσσοντας microια laquoκοινότητα αδελφοσύνηςraquo (beloved community) που



ξεπερνούσε τα όρια του φύλου της φυλής της κοινωνικής τάξης της ηλικίαςraquo (Boots 2014 σελ 40) Κάτω από την πίεση του Κινήmicroατος άλλωστε εισάγονται στην εκπαίδευση στοιχεία της αφροndashαmicroερικάνικης microουσικής παράδοσης (Mark 1978)

O Martin Luther King ιερέας των Βαπτιστών και ηθικός ηγέτης του κινήmicroατος για τα πολιτικά δικαιώmicroατα θεωρούσε ότι τα freedom songs αποτελούσαν την laquoψυχή του κινήmicroατοςraquo (King 1964 σελ 48) κι ενσωmicroάτωνε το περιεχόmicroενο των spirituals στις λειτουργίες και τις οmicroιλίες του γνωρίζοντας ότι τα τραγούδια αυτά συνιστούσαν microαρτυρίες της ανθρωπιάς των αφρικανών προγόνων των αφρο-αmicroερικανών (Boots 2014)

Μεθοδολογία η έρευνα δράσης

Η παρούσα έρευνα δράσης υλοποιήθηκε microέσα από έξι συναντήσεις (ωριαία microαθήmicroατα) microε κάθε ένα από τα δύο τmicroήmicroατα της Στ΄ τάξης Κρατήθηκε ηmicroερολόγιο όπου καταγράφονταν οι αντίστοιχες δραστηριότητες οι απόψεις και οι προτάσεις των microαθητών οι ιδέες για την επόmicroενη συνάντηση καθώς και τα αποτελέσmicroατα των δράσεων

Για την αξιολόγηση και την ανατροφοδότηση του προγράmicromicroατος δηmicroιουργήθηκε ένα πρωτότυπο ερωτηmicroατολόγιο 12 ερωτήσεων -11 κλειστών πεντάβαθmicroης κλίmicroακας και microιας ανοικτής- που αφορούσαν την εmicroπειρία του προγράmicromicroατος τη σχέση των microαθητών microε τα τραγούδια καθώς και τη στάση τους σε σχέση microε ζητήmicroατα ρατσισmicroού και διακρίσεων Απαντήθηκαν 43 ερωτηmicroατολόγια κι η στατιστική επεξεργασία τους έγινε microε το πρόγραmicromicroα SPSS Τα ερωτηmicroατολόγια συmicroπληρώθηκαν ατοmicroικά από τους microαθητές στην τάξη κι επιστράφηκαν στην ερευνήτρια

Περιγραφή των δράσεων

α Πρώτη δραστηριότητα Οι microαθητές τραγούδησαν -microε συνοδεία ηχοχρώmicroατος rock organ στο αρmicroόνιο- το gospel ldquoCome and go with me to that landrdquo (Ακολούθησέ microε σε αυτόν τον τόπο) (Guthridge amp Australian Broadcasting Company 1990) Η απλή microελωδία και οι επαναλαmicroβανόmicroενες φράσεις χαρακτηρίζουν το τραγούδι Το νοηmicroατικό περιεχόmicroενο είναι άmicroεσα κατανοητό microε τις λέξεις ldquofreedomrdquo ldquojusticerdquo να παρεmicroβάλλονται στα επαναλαmicroβανόmicroενα microοτίβα αναδεικνύοντας έτσι microουσικά έναν ιδανικό κόσmicroο ελευθερίας και δικαιοσύνης To συγκεκριmicroένο τραγούδι επιλέχθηκε ως εναρκτήριο λάκτισmicroα για την έρευνα δράσης καθώς πρόκειται για gospel microε πολύ έντονες επιρροές από τα spirituals το οποίο τραγουδήθηκε ως freedom song στο Κίνηmicroα για τα πολιτικά δικαιώmicroατα



Εικόνα 1 Το gospel ldquoCome and go with me to that landrdquo Arranged by Lorraine Milne Illustrated by Bettina Guthridge (Guthridge amp Australian Broadcasting Corporation 1990 σελ 55 Copyright 1990 Australian Broadcasting Corporation)

Ζητήθηκε έπειτα από τους microαθητές να πουν την πρώτη σκέψη που έκαναν ακούγοντας το τραγούδι ώστε να επιτευχθεί η σύνδεση του freedom song microε τις προϋπάρχουσες κοσmicroοεικόνες και το soundscape (Schafer 1969) των microαθητών κι ακόmicroη το laquomicroοίρασmicroαraquo των στοιχείων αυτών στο πλαίσιο της ολοmicroέλειας της τάξης

Ενδεικτικές απαντήσεις των microαθητών ήταν οι εξής bull laquoΣαν αφρικάνικη microουσική σαν τραγούδια που έλεγαν όταν έφερναν τους

σκλάβους στην Αmicroερικήraquo bull laquoΣαν παλιό αmicroερικάνικο τραγούδιraquo bull laquoΜου θυmicroίζει το βιβλίο laquoΗ καλύβα του microπάρmicroπα ndash Θωmicroάraquo bull laquoΣαν τη microουσική που τραγουδούνε στις εκκλησίες στην Αmicroερική δεν

τραγουδάνε microόνο αλλά και χορεύουν και γίνεται σαν πανηγύριraquo bull laquoΜου θυmicroίζει την ταινία ΄Δέκα χρόνια σκλάβοςrsquoraquo bull laquoΤην ταινία ΄Freedom Riders΄ και την ταινία ΄Σχέσεις Στοργήςrsquoraquo bull laquoΈνα βιβλίο για την πρώτη microαύρη microαθήτρια σε σχολείο λευκών στην

Αmicroερικήraquo bull laquoΤους microαύρους τους έχουν κάτι σαν υποβαθmicroισmicroένουςraquo

Με αφετηρία τις αναφορές των παιδιών δηmicroιουργήθηκε ψηφιοποιηmicroένος πίνακας σε εφαρmicroογή padlet (httpspadletcomzepatos56twp4c0vl63) όπου αναρτήθηκε το διδακτικό υλικό της έρευνας δράσης



Εικόνα 2 Το διδακτικό υλικό της έρευνας δράσης σε εφαρmicroογή padlet Ανακτήθηκε από (httpspadletcomzepatos56twp4c0vl63)

β Δεύτερη δραστηριότητα

Οι microαθητές α) ακούν απόσπασmicroα δραmicroατοποιηmicroένης συντοmicroευmicroένης αφήγησης της νουβέλας laquoΗ καλύβα του microπάρmicroπα ndash Θωmicroάraquo (1852) της Harret Beecher Stowe β) ακούν το τραγούδι ldquoFollow the drinking gourdrdquo (laquoΑκολούθησε τη Μεγάλη Άρκτοraquo) παρακολουθώντας αντίστοιχο βίντεο microε εικονογραφηmicroένη laquoαφήγησηraquo των στίχων γ) συζητούν για το κρυmicromicroένο νόηmicroα των στίχων (διαδροmicroή διαφυγής σκλάβων) δ) συζητούν για τη δουλεία τον Υπόγειο Σιδηρόδροmicroο (Underground Railway) (microυστική οργάνωση φυγάδευσης σκλάβων) τον αmicroερικάνικο εmicroφύλιο πόλεmicroο και την κατάργηση της δουλείας το 1865 (θέmicroατα που είχαν αναλύσει στο microάθηmicroα Ιστορίας)

γ Τρίτη δραστηριότητα

Εικόνα 3 Το spiritual Somebody got lost in a storm (Αποστολίδου amp Ζεπάτου 2007 σελ 92 Copyright 2007 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο)



Οι microαθητές α) microαθαίνουν το spiritual ldquoSomebody got lost in a stormrdquo(laquoΧάθηκε κάποιος σε microια καταιγίδαraquo (Αποστολίδου amp Ζεπάτου 2007 σελ 92) β) τραγουδούν το spiritual αντιφωνικά χτυπώντας παλαmicroάκια γ) τραγουδούν έπειτα microε τη microορφή call and response δ) παρακολουθούν το trailer της κινηmicroατογραφικής ταινίας εποχής laquoΔέκα χρόνια σκλάβοςraquo και παρατηρούν τον τρόπο εκτέλεσης του spiritual ldquoRoll Jordan Rollrdquo (laquoΚύλησε Ιορδάνη κύλησεraquo)

Ιδιαίτερη εντύπωση έκανε στους microαθητές η εθνογραφικού τύπου επισήmicroανση του εκπαιδευτικού ότι τα παλαmicroάκια και τα χτυπήmicroατα των ποδιών ήταν οι microοναδικοί τρόποι ρυθmicroικής συνοδείας των spirituals καθώς οι λευκοί απαγόρευαν τα κρουστά microουσικά όργανα στους σκλάβους οι οποίοι ως απόγονοι αφρικανικών φυλών γνώριζαν τον κώδικα επικοινωνίας microε microηνύmicroατα τυmicroπάνων και microπορούσαν να επικοινωνούν microε κοντινές φυτείες

δ Τέταρτη δραστηριότητα Oι microαθητές α) microαθαίνουν το spiritual ldquoKumbayardquo και παρακολουθούν βίντεο εκτέλεσής του από τη Joan Baez β) δίνουν ερmicroηνείες του πιθανού νοήmicroατος της λέξης ldquoKumbayardquo (laquoελευθερίαraquo laquoειρήνηraquo laquoαλληλεγγύηraquo laquoόχι σκλαβιάraquo laquoισότηταraquo laquoκάποια microέραraquo laquoέλα σε microέναraquo κά ενδεικτικές ερmicroηνείες των microαθητών) δ) συζητούν για τον πόλεmicroο στο Βιετνάmicro και το ζήτηmicroα των φυλετικών διακρίσεων κατά τη δεκαετία του 1960 στην Αmicroερική και πως τα spirituals και τα gospels έγιναν τότε δηmicroοφιλή microέσα από το Κίνηmicroα για τα πολιτικά δικαιώmicroατα ε) παρατηρούν φωτογραφίες της Baez και του Martin Luther King (αριστερά οι δύο τους σε πορεία διαmicroαρτυρίας κατά του φυλετικού διαχωρισmicroού στα σχολεία δεξιά η Baez τραγουδά το ldquoWe shall overcomerdquo λίγο πριν εκφωνήσει ο Martin Luther King το λόγο ldquoI have a dreamhelliprdquo(laquoΈχω ένα όνειροhellipraquo)

Εικόνα 4 Η Joan Baez τραγουδάει στην Πορεία προς την Washington (1963) από Express NewspaspersStringer Hulton Archive Ανακτήθηκε από httpswwwgettyimagescom

detailnews-photoamerican-folk-singer-and-musician-joan-baez-performs-news-photo1814929adppopup=true



Στο διαδίκτυο οι microαθητές παρατήρησαν -και ζήτησαν να δουν- ένα βίντεο της Joan Baez microε ζωντανή εκτέλεση του τραγουδιού ldquoThe Night They Drove Old Dixie Downrdquo που αναφέρεται στη λήξη του αmicroερικάνικου εmicroφυλίου πολέmicroου Εντυπωσιάστηκαν από την ερmicroηνεία της Baez και συmicroφώνησαν ότι η συγκεκριmicroένη εκτέλεση θα microπορούσε κάλλιστα να έχει αποδοθεί από microια τραγουδίστρια της εποχής microας (Το βίντεο προστέθηκε έτσι στο padlet)

ε Πέmicroπτη δραστηριότητα Οι microαθητές α) microαθαίνουν και τραγουδούν αντιφωνικά το freedom song ldquoOh Freedomrdquo β) παρατηρούν τις διαφορές ανάmicroεσα στα δύο microέρη του τραγουδιού (χαρακτηρίζουν το πρώτο microέρος ως laquoεισαγωγική επίκληση για ελευθερίαraquo) γ) παρακολουθούν βίντεο του τραγουδιού ldquoOh freedomrdquo όπου προβάλλονται διαδοχικά φωτογραφίες από την περίοδο του Κινήmicroατος για τα πολιτικά δικαιώmicroατα στην Αmicroερική δ) παρακολουθούν αποσπάσmicroατα από το trailer του κινηmicroατογραφικού ντοκιmicroαντέρ ldquoFreedom Ridersrdquo (laquoΕπιβάτες για την Ελευθερίαraquo) ε) προβληmicroατίζονται microε αφορmicroή το ερώτηmicroα laquoυπάρχει ρατσισmicroός σήmicroεραraquo που διατύπωσε αυθόρmicroητα συmicromicroαθήτριά τους

Στο βίντεο του τραγουδιού ldquoOh freedomrdquo προβάλλονται διαδοχικά φωτογραφίες όπου εικονίζονται α) Η υπογραφή του Νόmicroου περί πολιτικών δικαιωmicroάτων του 1957 β) Πορείες του κινήmicroατος των πολιτικών δικαιωmicroάτων (microε συνθήmicroατα υπέρ της ισότητας του δικαιώmicroατος ψήφου των ίσων ευκαιριών για εργασία αmicroοιβή στέγαση και συνθήmicroατα κατά της βίας του φυλετικού διαχωρισmicroού στα σχολεία στους δηmicroόσιους χώρους) γ) Η Ρόζα Παρκς ακτιβίστρια του κινήmicroατος η οποία αρνείται να σηκωθεί σε λεωφορείο της Αλαmicroπάmicroα για να καθίσει λευκός επιβάτης (όπως όριζε ο ρατσιστικός νόmicroος) δ) Sit-in διαmicroαρτυρίες καθιστικές διαmicroαρτυρίες ndash αφρο-αmicroερικανοί κάθονται σε φυλετικά διαχωρισmicroένα εστιατόρια περιmicroένοντας να εξυπηρετηθούν ε) ο Martin Luther King το 1963 πρώτη Πορεία στη Washington (Μarch on Washington for jobs and freedom) όπου σε ένα πλήθος 250000 ανθρώπων εκφωνεί την περίφηmicroη οmicroιλία του ldquoI have a dreamhelliprdquo (laquoΈχω ένα όνειροhellipraquo)

Εικόνα 5 Πορεία διαmicroαρτυρίας για αξιοπρεπή αmicroοιβή εργασίας 1963 Richard LCopley Ανακτήθηκε από httpswwwfacebookcompagescategoryPhotographerRichard-L-Copley-

Photography-122796538477005



Ιδιαίτερη εντύπωση έκανε στους microαθητές η φωτογραφία microε το σύνθηmicroα ldquoI am a manrdquo σε πλακάτ διαδηλωτών που έγινε κατανοητό αφού εξηγήθηκε ότι οι λευκοί ρατσιστές αποκαλούσαν τους ενήλικες αφροαmicroερικανούς microε την υποτιmicroητική προσφώνηση ldquoboyrdquo Η ταινία ντοκιmicroαντέρ ldquoFreedom Ridersrdquo αφορά microαύρους και λευκούς ακτιβιστές κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης που το 1961 ως συνεπιβάτες σε λεωφορεία πραγmicroατοποίησαν ταξίδια διαmicroαρτυρίας κατά του φυλετικού διαχωρισmicroού ξεκινώντας από τον Βορρά και καταλήγοντας στον φυλετικά διαχωρισmicroένο Νότο Παρότι δέχτηκαν βίαιες επιθέσεις από ρατσιστές κατάφεραν να περάσουν το microήνυmicroά τους και να επηρεάσουν τη συνείδηση του αmicroερικάνικου λαού

στ Έκτη δραστηριότητα Οι microαθητές τραγουδούν το τραγούδι σταθmicroός στην ιστορία του Κινήmicroατος για τα πολιτικά δικαιώmicroατα ldquoWe shall overcomerdquo και βλέπουν το βίντεο microε την Joan Baez σε ζωντανή εκτέλεση ενώπιον κοινού στο BBC το 1965 Έπειτα συζητούν αν το microήνυmicroα του τραγουδιού παραmicroένει επίκαιρο και διαχρονικό σήmicroερα

Αποτελέσmicroατα της έρευνας-δράσης

Μέσα από την παρατήρηση των microαθητών (διαδικαστική αξιολόγηση) διαπιστώθηκε ότι οι microαθητές ανταποκρίθηκαν microε ενδιαφέρον στους βασικούς άξονες και τις δραστηριότητες της έρευνας δράσης Παρότι ήταν η πρώτη φορά που τραγούδησαν spiritual φάνηκε ότι ήταν εξοικειωmicroένοι microε το microουσικό αυτό ιδίωmicroα που άλλωστε επηρέασε microεταγενέστερα είδη microαύρης microουσικής τα οποία εντάσσονται στο soundscape των microαθητών κέντρισε ακόmicroη το ενδιαφέρον τους και το γεγονός ότι τραγουδούσαν σε άλλη γλώσσα πέρα από την ελληνική Η αξιοποίηση επίσης της τεχνολογίας ICT κινητοποίησε περαιτέρω το ενδιαφέρον και τη συγκέντρωση των microαθητών κατά τη microαθησιακή διαδικασία (Chrysostomou 2017)

Παρατίθενται εδώ τα αποτελέσmicroατα (τελική αξιολόγηση) έξι ερωτηmicroάτων από τα ερωτηmicroατολόγια που δόθηκαν στους microαθητές Στο ερώτηmicroα laquoΣου φάνηκε ενδιαφέρον ο ρυθmicroός των τραγουδιών του προγράmicromicroατοςraquo 93 Καθόλου 14 Λίγο 349 Αρκετά 233 Πολύ 186 Πάρα Πολύ Στο ερώτηmicroα laquoΣου φάνηκε ενδιαφέρουσα η microελωδία των τραγουδιών του προγράmicromicroατοςraquo 14 Καθόλου 186 Λίγο 209 Αρκετά 256 Πολύ 209 Πάρα Πολύ Στο ερώτηmicroα laquoΣου φάνηκε ενδιαφέρον το περιεχόmicroενο των στίχων των τραγουδιώνraquo 163 Καθόλου 186 Λίγο 116 Αρκετά 302 Πολύ 233 Πάρα Πολύ Στο ερώτηmicroα laquoΓνώριζες κάτι για τα τραγούδια spirituals πριν κάνεις το πρόγραmicromicroαraquo 581 Καθόλου 163 Λίγο 116 Αρκετά 93 Πολύ 23 Πάρα Πολύ Στο ερώτηmicroα laquoΠιστεύεις ότι το πρόγραmicromicroα σε ευαισθητοποίησε σε θέmicroατα ρατσισmicroού και κοινωνικής δικαιοσύνηςraquo 163 Καθόλου 116 Λίγο 395 Αρκετά 7 Πολύ 233 Πάρα Πολύ



Στο ερώτηmicroα laquoΠιστεύεις ότι όπως και στα spirituals η microουσική ενδυναmicroώνει τον άνθρωπο και τον βοηθά να ξεπερνά τις δυσκολίες της ζωήςraquo 7 Καθόλου 163 Λίγο 140 Αρκετά 256 Πολύ 326 Πάρα Πολύ

Συνοπτικά ο ρυθmicroός αποτέλεσε τα πιο ενδιαφέρον microουσικό στοιχείο των τραγουδιών microε τη microελωδία να ακολουθεί σε microικρότερο ποσοστό το περιεχόmicroενο των στίχων φάνηκε πολύ ενδιαφέρον στους microαθητές η πλειοψηφία των microαθητών θεωρεί ότι δεν γνώριζε κάτι για τα spirituals πριν το πρόγραmicromicroα η πλειοψηφία των microαθητών θεωρεί ότι ευαισθητοποιήθηκε microέσα από το πρόγραmicromicroα σε θέmicroατα ρατσισmicroού και κοινωνικής δικαιοσύνης τέλος η πλειοψηφία των microαθητών θεωρεί ότι η microουσική ενδυναmicroώνει τον άνθρωπο στις δυσκολίες της ζωής

Συmicroπεράσmicroατα - συζήτηση της έρευνας-δράσης

Η έρευνα δράσης έδειξε ότι η microουσική στο ελληνικό σχολείο microέσα από την κριτική επιτελεστική παιδαγωγική της διάσταση microπορεί να οδηγήσει σε ευαισθητοποίηση των microαθητών έναντι του ζητήmicroατος του φυλετικού ρατσισmicroού συνιστώντας έτσι laquoαντίδοτοraquo στη ρητορική του microίσους και της microισαλλοδοξίας Η microουσική πράξη άλλωστε microέσα από τη βιωmicroατική κι ενσώmicroατη διάστασή της microπορεί να laquoπυροδοτήσειraquo τη δηmicroιουργία microουσικών εκφράσεων συναισθηmicroάτων που συνδέονται microε microουσικές αναπαραστάσεις ανθρώπων τόπων και πραγmicroάτων και microουσικές εκφράσεις πολιτισmicroικο-ιδεολογικών εννοιώνraquo (Elliott 2005 σελ9)

Η παρούσα δράση έτσι microπορεί να λειτουργήσει ως microια επιφάνεια αντήχησης πάνω στην οποία ο εκπαιδευτικός δοκιmicroάζοντας τις ιδέες του να microπορεί να εισάγει καινοτόmicroες πρακτικές και microεθόδους (Carr amp Kemmis 1986 Cohen amp Manson 1994)

Τα spirituals όπως άλλωστε και άλλα τραγούδια συνδεδεmicroένα microε τους αγώνες για ελευθερία και δικαιοσύνη microπορούν να αναδείξουν και να αποδείξουν την ανθρώπινη διάσταση της κοινωνίας και του ίδιου ανθρώπου καθώς και τη σηmicroασία του να ελπίζει κανείς και να αγωνίζεται για microια κοινωνία πιο ίση πιο δίκαιη και πιο αλληλέγγυα Βιβλιογραφικές αναφορές

Αποστολίδου Αικ amp Ζεπάτου Χ (2007) Μουσική Ε΄ Δηmicroοτικού Βιβλίο Εκπαιδευτικού Αθήνα ΟΕΔΒ

African American Spirituals (nd) [Online Text] Retrieved from the Library of Congress httpswwwlocgovitemihas200197495

Boots CC (2014) Creating community in the American Civil Rights Movement singing spirituals and freedom songs (Masterrsquos thesis) Boston University School of Theology Boston USA Retrieved from httpsopenbueduhandle214415158

Carr W amp Kemmis S (1986) Becoming Critical Lewes UK The Farmer Press Chrysostomou S (2017) Technology in the Music Classroom ndash Navigating through a dense

forest The case of Greece In SA Ruthmann amp R Mantie (Eds) The Oxford Handbook of Technology and Music Education (pp 105ndash119) New York Oxford University Press

Cohen L amp Manion L (1994) Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας Αθήνα Μεταίχmicroιο



Du Bois W E B (1903) The Souls of Black Folk New York Bantam Classic Elliott D J (Ed) (2005) Praxial Music Education Reflections and Dialogues New York

Oxford University Press Elliott D J (2007) Critical Pedagogy for Culturally Responsive Music Education Στο Π

Συmicroεωνίδης (Επιmicro) Παιδεία και αναζήτηση της πολιτισmicroικής ταυτότητας Πρακτικά του 5ου Συνεδρίου της Ελληνικής Ένωσης για τη Μουσική Εκπαίδευση (ΕΕΜΕ) 29 Ιουνίου ndash 1 Ιουλίου 2007 (σσ 14ndash22) Θεσσαλονίκη Ελληνική Ένωση για τη Μουσική Εκπαίδευση

Γεωργιάδου Β (2010 Μάιος 26) Η Δεξιά η Αριστερά και το φαινόmicroενο του λουτήρα Ελευθεροτυπία Ανακτήθηκε από httpenets3amazonawscom201005260510EL26052010pdf

Γρηγορίου Μ (1994) Μουσική για παιδιά και για έξυπνους microεγάλους (2η έκδοση) Αθήνα Νεφέλη

Guthridge B amp Australian Broadcasting Corporation (1990) The Sing Book [ABC Enterprises for the Australian Broadcasting Corporation] New South Wales Crows Nest

Hatfield E A (2018) Freedom Singers In New Georgia Encyclopedia Retrieved from httpswwwgeorgiaencyclopediaorgarticlesarts-culturefreedom-singers

Johnson GB (1931) The Negro Spiritual A problem in Anthropology American Anthropologist 33 157ndash171 Retrieved from httpsanthrosourceonlinelibrarywiley comdoiabs 101525aa193133202a00020

King M L Jr (1964) Why we canrsquot wait New YorkNew American Library Lovell JJr (1972) Black Songs The forge and the flame New York Macmillan Company Mark ML (1978) Contemporary Music Education New York Schirmer Books McLaren P (2010) Κριτική Παιδαγωγική Μια Επισκόπηση (Μτφρ ΒΠαππή) Στο Π

Γούναρη amp Γ Γρόλλιος (Επιmicro) Κριτική Παιδαγωγική Μια Συλλογή Κειmicroένων (σσ 279ndash330) Αθήνα Gutenberg

Price E G Kernodle T L amp Maxile H J (2011) In Encyclopedia of African American MusicVol1 Santa Barara Califonia Greenhouse

Ράπτης Θ (2015) Μουσική Παιδαγωγική microία Συστηmicroατική Προσέγγιση microε Εφαρmicroογές για την Προσχολική Ηλικία Αθήνα Μουσικός Οίκος Π Νικολαΐδη-edition Orpheus

Schafer RM (1969) The new soundscape a handbook for the modern music teacher Toronto Canada Berandol Music

Songs of the African American Civil Rights Movement (nd) [OnlineText] Retrieved from the Library of Congress httpswwwlocgovitemihas200197396)

Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευmicroάτων (2015)YA υπrsquo αριθ 42681ΓΔ4 13-03-2015 Ανακτήθηκε στις 12-12-2018 από httparchiveminedugovgrgrafeio-typoy-kai-dimosion-sxeseondeltia-typoy13007-13-03-15-21-21-19-3-20-3-2015-h

Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευmicroάτων (2018) YA υπrsquo αριθ 46471ΓΔ420-03-2018 Ανακτήθηκε στις 12-12-2018 από httpswwwminedugovgrdimofili33567-20-03-18-ekdiloseis-kai-draseis-sta-sxoleia-gia-tin-pagkosmia-imera-kata-tou-ratsismoy-kai-tis-misallodoksias-kai-tin-pagkosmia-imera-poiisis-3

Woodford P (2005) Democracy and Music Education Liberalism Ethics and the Politics of Practice Bloomington Indiana University Press



Εισαγωγή

Η παρούσα εισήγηση έχει σκοπό να παρουσιάσει την έρευνα δράσης (Cohen amp Manson 1994) microε τίτλο laquoΤα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας στο ελληνικό σχολείο του 21ου αιώναraquo η οποία υλοποιήθηκε το 2018 στο microάθηmicroα της Μουσικής της Στ΄ τάξης του 1ου 12θεσίου Πειραmicroατικού Δηmicroοτικού Σχολείου Πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Μαράσλειο)

Θεωρητικό πλαίσιο

Στοχοθεσία η έρευνα - δράσης Η έρευνα δράσης εστιάζει στον τρόπο microε τον οποίο η microουσική microέσα από την κριτική επιτελεστική παιδαγωγική της διάσταση microπορεί α) να ενισχύσει την κατανόηση και την ευαισθητοποίηση των microαθητών σε ανθρωπιστικές αξίες σε σχέση microε το αίτηmicroα της κοινωνικής δικαιοσύνης την αποδοχή και το σεβασmicroό της πολιτισmicroικής ετερότητας την εmicroπέδωση της αλληλεγγύης και την καταπολέmicroηση ρατσιστικών τάσεων και προκαταλήψεων και β) να καλλιεργήσει θετικές στάσεις των microαθητών απέναντι στην αξία της microουσικής ως πολιτισmicroικού αγαθού στη ζωή του ανθρώπου

Αφετηρία για τη διεξαγωγή της έρευνας - δράσης στάθηκε η καθιέρωση από το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευmicroάτων της 21ης Μαρτίου Παγκόσmicroιας Ηmicroέρας κατά του Ρατσισmicroού και της Μισαλλοδοξίας ως ηmicroέρας για την πραγmicroατοποίηση αντίστοιχων εκδηλώσεων και δράσεων στα σχολεία της Πρωτοβάθmicroιας και της Δευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης (YA υπrsquo αριθ 42681ΓΔ413-03-2015 ΥΑ υπrsquo αρ 46471ΓΔ420-03-2018)

Το πλαίσιο της έρευνας δράσης επιτελεστική κριτική παιδαγωγική Ο David Elliott το 2007 στο 5ο Συνέδριο της Ελληνικής Ένωσης για τη Μουσική Εκπαίδευση προτάσσει για τη microουσική εκπαίδευση στο παγκοσmicroιοποιηmicroένο της πλαίσιο την κριτική παιδαγωγική (critical pedagogy) η οποία microπορεί να εφαρmicroοστεί microόνο microέσα από την ιστορική και πολιτισmicroική ιδιαιτερότητα του χώρου χρόνου τόπου και περιεχοmicroένου Η microουσική ειδικότερα καταπιεσmicroένων οmicroάδων και λαών εντάσσεται στο πλαίσιο αυτό καθώς δίνει τη laquoδυνατότητα στους microαθητές να δηmicroιουργήσουν να επιτελέσουν και να κατανοήσουν microουσικές επικλήσεις για κοινωνική δικαιοσύνηraquo (Elliott 2007 σελ 20)

Ο Elliott συνεχίζει προτείνοντας την ενσωmicroάτωση της κριτικής ανάλυσης στην επιτελεστικότητα για να laquoδηmicroιουργήσουmicroε microια ειδικότερη microορφή κριτικής δέσmicroευσης που ονοmicroάζεται κριτική επιτελεστική παιδαγωγική (critical performative pedagogy)raquo (Elliott 2007 σελ 20) Ο Elliott microνηmicroονεύει τον Peter McLaren ο οποίος δίνει microια ενσώmicroατη ερmicroηνεία στην έννοια της κριτικής επιτελεστικής παιδαγωγικής και αποτέλεσε τον πρώτο θεωρητικό που αναφέρθηκε στην εν λόγω έννοια Η επιτελεστική πρακτική σύmicroφωνα microε τον McLaren διευρύνει την κριτική παιδαγωγική πέρα από την ανάλυση λόγου στηρίζει κριτικές της εξουσίας και της πολιτικής σε βιωmicroατικές εmicroπειρίες σε συναισθήmicroατα και ενσώmicroατες αναmicroνήσεις Η αναφορά στο laquoσώmicroαraquo φέρει microια ευρύτερη πολιτισmicroική διάσταση microε την έννοια ότι


































































































Τα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας...

Documents

Transcript of Τα Spirituals ως τραγούδια της σκλαβιάς και της ελευθερίας...