ı 1isamveri.org/pdfdrg/D00112/1989_4/1989_4_CANM.pdf · Selçuk Dergisi L Sailreddin Konevi Özel...
Transcript of ı 1isamveri.org/pdfdrg/D00112/1989_4/1989_4_CANM.pdf · Selçuk Dergisi L Sailreddin Konevi Özel...
.. ..
·: j SAYI : 4
·--··--=--~- .. ~. ,..,.._ - _ .... -- - . ~ - .. - ..... -
1. Sadreddin Xontl't
Dul S ayısı
(ı 1_
OCAK • 1989
SADREDDiN KONEvi'NİN ESERLER VE KÜTÜPH ANESi
Uzm. Mustafa CAN (*J
Bir ilim ve fikir adaınının eserleriıni, bi!bliyog:rafik mahi;yette de olsa belirtmek amacı güdülen bir araştı:rmada, onun hayatı ve şahsiyetinin de kısaca •bel.iır.tilmesi yararlı olur kanaatindeyıiz. Sa:dreddin Konevi, bazı kaynaklaıra göre 605 (1208) de, Malatya'da doğmuŞ
tur. (1) Bazı •kaynaklar ise doğum · tarihlni 607 (1210) .olaırak belirt:. maktedirler. (2) Asıl adı, "Sadreddin Muhamımed b. İshaik b. Muhammed b . Yusuf b. Ali"dir.
Kendi evini ilim öğ.reıfJilen :bir müessese ·halia:ı.e getiren Sadreddi.n, 'hadis' ilinindeki kudreti ila de Muıhyiddin İbn el-Ara:bi'niaı felsefesini yayınağa çalışmıştır. Mevlana'nın cenaze nama;z;ının kıldı.rılmasını O'ına vasiyet etmiş olması, Konya'daki yüksek şahsiyetler
arasındaık!i. mevki.iıni göstermesi bak:ı:rrı.mdan önem a:rz etmektediır. Ar~bi'nin üvey oğlu ve O'nun eserlerinin şarihi olduğu iÇin "Şeyıh-i Kebir" diya anılma<kta, aynı zamanda "Ek!beriye Tarikatı"m :temsil etmektedir. Ayrıca Muhiddin-i Ara:bi'den daha fazla maİıtıkçı ve ı:rasyonalist bir bilgin .olarak temayü2 eden Sadreddıiın, Konya'nın en büyük şeybıi ve milıtefeldd.!ri olmuştur. (3)
Konevi'nin, .dokuz alim taırafından büyülk cUtler halinde şerhediliniş olan 'Miftah al-Gayıb' Muhiddin İbn al-Arabi'ın.in "Fusus"una nazire olarak yazdığı "Nusus"unun dört alim. tarafıından yazılan şerhleri, Mevlana, N as.ireddin Tusi, Yasin al~Tilmisani gibi alimler t?Lrafından ve sa;yısı elliye varan -mektuplaırında adları geçen kimselerle- müınakaşalarını havi eseırleri incelenmeye değeı:r nitelik·ted:iT. Çünkü Mevlana.'nın çağ;daşları a;ras:ı.nda bulunan 'EvıhaJdeddin Kirmaru', Hacı ~Bektaş, Fahreddin Irakıy, Baıhaeddin Kaanii, Sıracaddin
(*) S. ti. Fen Edebiyat Fak-ültesi Türk Dili ·Ve Edebiyatı Bölümü Öğr. Elemanı. (1) ·El-Veledu'ş-Şefik. F·atih Kütüphanesi, Nu.: 45<18. (·2-) ERGİiN, Osman. "Sadraddin el-Qunawi ve Eserleri" Şarkiyat Mecmuası,
n <·1·9S7>. &3-90. s. (3) GÖLPINARLI, .Aıbdill'baki. Mevlana, Hayatı, Felsefesi, Eserlerm·den Seçme
ler. İstanbul, İnkılap KitaJ:ievi, -1951. 22.0-22·3. s.
114 Uzm. Mustafa Can
Urumevi, Kud:beddin ŞiTazi, Neomeddin Daye, Hace Hümameddin, Tebrizi, · Saf(iyeddin Hindi, Hacı Mü:ba.r$ Hayderi, Şeyh !Baba Yi Meırendi, gibi şeyıhler ve alimlerden başka Sad.Teddin'in ayn bir Yeri vardır. (4)
Sadreddin, ıbir saıray gibi · olan ·tekkesinde hadis okutur; Muiıneddin Süleyman, Muineddin'in damadı, Atabek Mecdeddin, mustavfi Celalec'ldın Mahmud, Hatıroğlu Şerefeddin Mesud'un oğlu Emir NizSJmeddin Evhad, Germiyanoğullan Devleti'ni kuran Yaıkub Bey'in ba~bası CYakuboğlu) Seyfeddiın Ali Sir, bilgmlerden Şerefeddin Muhammed gibi ıb'eylar, vezirler ve bilginler derslerine devam etmişlerdir. Çevıresinde münevver tabaka toplanmıştır. (5) Bir gün namaz lkılınaca.k bir sırada Mev.lana; "!mamlık, ttasavvuf ve •tel.kıin ehline yaraşır, biz abdal erleriz, nerede olursa orada oturur kalkarız" diyerek imamlığı Sach'eddin'e vermiştir. (6)
Mevıa.na:<ian bir yıl sonra 673 (1274) 'te ve~at eden Sadreddin, Vasiyetnamede; Muhiddin'in · gömleğine sarılrmasını, Evhadeddin':iri secca.desinin üzerine örtülmesi.D!i, yetmiş ·bin kelime-i tevhid çekilerek ruhuna yolla:nmasım, evindeikilerden herbirine yüzer dirhem verilmesini, hikmete ait .ki:taplarının satılarak parasının; ruhu İçln . f~ltirlere dağıtılmasını; tıp, fıkih, •tefsir; hadis vb. konulara ait kWiplarının da va:kfedilmesini vasiyet etmeMedir. (7)
Yine Mevlevi kaynaklarına göre Sadreddin ilim öğrenmek ve hac için def'alarca seyahaJte çıO.rnııştır. Kendi ifadesi ile yalnız ik(i ·defa ~·tecrid ve seyahat" mSJksadı ile Mısır'a ve Suriye'ye gitlnıiştir. ·
Sadreddin'in eserleri, Muhiddin 1'e1sefesi'nin Anadolu'da yayı!" masıında ikıi şekilde etkili olmuştur. Bir kısmı çok velüd ve muğlak olan arap fikirlerini basitleştiren eserlerdir. Diğer bir kısmı da Muhiddin İbn el-Arabi'nin fikirlerini itidalli bir .görüşle şerh, ve •tef~:ir eden eserlerdir. Sad:reddin, esas hatlannda Muhidd.in'e sadık kalroakla birlikte bazı nokıtalard~ O'ndan ay.rılmaıktadır. M~seııı_.Vaih-
. det-i Vücut sistemini (islı1m alimlerinin klasik dokbriınlerine uıydm.-
maJktadır. Nasreddin-i Tüsi ile münakaşalannı içine alan mektupla-
(4) EFLAıK:İ, Menakıb'ul-A:rl.fin. ı. C. Çev. Tahsin Y~cı. ~ara, .. ~·~· 195'4. 17-18 s.
(5) MEVLANA Celaleddin. Mektuplar. Çev. ve Haz!. : A. Gölpmarlı. İstanbul, İnkılab ve Aka Kitabevleri, 1963. ·XXIII + 312 s .
(6) EF.LAK!, a.g.e. ·1-62, ·177. s. . (7) S~.DRUD-'DİN Konevı. "Vasiyetname" Şarkiyat Mecmuası, :q (,Hı~~) ,
82-&3. s ..
Selçuk Dergisi L Sailreddin Konevi Özel Sayıs_ı J.f5
rmda bu temayüle ırastlanmaktadır. Zamıarila şerh,· te'vil, i'zah yollarını ıkapadığı yinı;ı vasiyet-namesinden anlaşılmaktadı-r. . . . .
l{.ütüphanesiinde bulunan tıp, fıkıh, tefsir, hadis ye benzer ilimlere ai.t kitaplarını vakıf, bikemiyete ai-t olanlar'ı.iı da satılıp parasinın "tasadduk" edilmesini vasiyet ettiğine göre bu tür ·eserlerin kütüphanesinde bile bulunmasını isetmediği, anlaşılmaktadır. Vasiıe
·tinin i.nfaz edilip edilmediğine .dak henüz bir kayı .da rastlanamamış.tır. Bnna rağmen aırzusu ve vasiyeti hilafma hem mürşidinin; hem kendisinin eserleri, pek çok mütefekkir tarafından. yüzyıllar.dır şe:çh,
tefsir, izaJh ve tercüme edilmiştir. ·
Yapılan incelemelere ve araştırmalara göre Sadreddin Konevi'nin Konya'da Yusuf Ağa ve Mevlana-Dergah, Ankaıra'da Milli Kütüphane, Kayseri'de Raşit Efendi, Isparta'da Halil Harnit Paşa, Kü: ıtahya Genel, Bursa Genel ve Ulu Cami, Nevşehir'de Damat İbraıhim Paşa, Manisa Genel, ista.nıbul'da çeşitli kütüphanelerde bulunduğu tesbit edilebilelll •kitaplarının sayısı (25) civarındadır. Anca.k .Konevrnin yaşadığı deyirde Müelliflerin isimleri çoğuınlukla eserlerine yazılmadığmdan bunların kime ait · olduğunun tayin ve tesbiti, bibl.İyograf.ik kontrolu güçleşmektedir. Buna Tağımen g-ar~k özel küıtüphaneler.de, gerekse, genel kütüphanelerde Konevi'ye aiıt başka eserlerin de bulrmabileceğ;.i taJınıin e'dilmektdir: Nitkim Cari Brockalınann G.A.L. adlı btbliyografik eserinde Türkiye . Kütüphanelerinde. bulunımayan bazı eseırlerini!Il çeşitli nüs~alarından söz etm~ktedir. (8)
SADREDDiN KONEVİ'YE İSNAD OLUNAN ESERıLER VE .MENA.KIB KiTAPLARI
ı - ~srar el-Mesrur· bi'l-Vusul ila ayn el-nur: .
2 - Esrar el-Şuhud el-Hasıı min Feth el-vücud.
3 ·- İcaz el.JBeyan
4 - Ta:bsıra't el-Mübtedi va Tazkirete'l-Müntehi
s - Tekmilete'l-Ta.Pikat T'arifate'l-Hak.ikaıt
6 - Tevcih el-etem ei-A'la Cel-U1al Naıhiv el-Haik Celle ve Ala
7- Hırkate'l-Tasavvuf
: (8) ' BROOKELM'ANN, Cari. Geschichte der ·Arabischen Litetature. 3 Band and Supplement band. · ··
/s .~ :· )~-~-
116 · Uzm. Mustafa Can
8 -. Risalete'l-Cy..er ve'l-:Sül~ 9 - Risalet fi Hakk el-Mehdi
10 - Risalet el-mufesıh!hat
ll - Risalete'l-Hadiyet
12 - Reğ'aib el-Menakıb
13 - Zübdetü'l-Tahkik va Nüzhetü'J-Tevfik - ::-ı
14- Şa'b el lman
15 - Şerh-i Esmai'l-Hüsna
16 - Şerh-i !Hadisi'l-Er.badn
17- Şerh-i Risaleti'l-Vücud
18 - Şerhe'l-Şecerete'l~Numaniyye fi Devlete'l-Osmaı:tiy·ye
19 - Şerhu'l-Kasid&tu'l-Taiyye (9)
20 - Şerh-i Kaside-'i Sım Vahdet
21 - Şerh-i Ma'ani-i Müşkilat-ı Kur'an
22 - Şenh-i Mi:t\t8fh el-Gayb li'Abdurrahman Rahmıi Bursavi
23 - Şerh-i Miftah el-Gayb li'l-Guraymi
24 - Şerh-i Miftah el-GaYib li-Ma1koç-Zade
25 - Şerh-i Miftah el-Gayb li-Şehabeddin el-Hamevi
26 - Şerh el-Nusus u~!bra.:him el-Halveti
27- Şerh el-Nusus 'li-Vecihedd.in Nureddıin-Zade
28 - Suret-i MekaJtibet ... Sadreddin ... Nasireddin el-Tusi
29 - Suret-i Mekatibe ... Sadreddin ... el-Şeyh Yasin el-Tilmisani
30 - Zaıbitat-ı Hi:kemiyye
31 - Feth-i Mifta:h el-Gayb
32 - El~Flikuk fi Mü.stenidaıt Hikem el-Fusus
33 - .Mir'at el-Arifin
(9), •BURSALI Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3. C. !stanbul, Matbaa-ı Amire, 1342. ı. C. : 406 s., :2-. C. : 192 s., 3. c. : 3Q7 s.
Selçuk -Dergisi L Sadreddin Konevi Özel Sayısı
34 - Misbalı el-Enis el-Cami'
35 - Misbalı el.JKulub
117
36 --'- Miftah el-Gay.b el-Cam' Ve'l-Vücud fi'l.JKeşf ve'l-Şuhud. (10)
37 - Me~tubat
38 - Menakıb-:ı. Şerif
39 - Macid el-Zevk Bila R-eyb-i Şerh-i Mifıtah el-Ga.yb
40- Meva:kıf el-Maarif
41 - Nusus fi Tahkik el-Tavı:r el-Mahsus (11)
42 - Nuğhat el-İlahiye
43 - Nefisetu'l-Mesdur ve Tuhfetu'l-Meşkur
44- Vasaya
45 -·vasiyyete'l-Şeyh Sadreddin inde'I-Vefat
SADRED DİN KONEvi'NİN KONYA KÜTÜPHANELERİNDEKİ V AKIF KUAPLARI
Konevi'nin vasiyetnamesi uyarınca vakfedilen kitaptarımın bir kısmınm. Konya'daıki Yusuf Ağa Kütüphanesi'ne intikal ettiği, yapılan incelemeler sırasında tesbit edilen eserlerdeki 'Temel1ük Kayı.tlaa:ı'ndan aa:ılaşılmıştır.
Bu eserler, dahıt ziyade İ:bn el-Araıbi'nin ese:rleri ile lkendi yazdığı eserlerinin çeşitli nüshaları olma~kla beraber tam koleksiyonları yoktur. Konevi'nin sağlığında yazdığı ve topladığı, bugün ıtariıhleri ve menşeleri ithbariyle çok mühim olan söz konusu e~erlerin ancak bir kısmı bulunmaktad.ır.
Bu araştıl'mamızın amacı da gerek Konevi'nin yazdığı, gereıkse kütüphanesinde topladığı diğer yazma eserlerin tavsifi ka·talogunu yapmaktan, bunları yazaTlanyla birlikte ayrııntılı biçimde tanıtmaktan· ziyade halen nerede ve ne durumda olduklarını, mahlyet ve önoonlerini araştırmacılaa:m dikkatlerine sunmalidan ibarettir.
(10) KATİB Çelebi. Keşf el-Zünun 2. c. Hazl. : Ord. Prof. M. Şerafeddln Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge. İstanbul, Maarif Matıbaası, 194-1.
CH) KIRBOGA, Mehmed All. CAlatalı) Kamusu'l-'Kütüp ve Mevzuatu'l-Müellefat. Konya, Yeni Kitap Basımevi, .1•9?4. 78, &3. s.
llS Uzm. Mustafa Can
KON]j:Vİ'NİN V AKFETI1İGİ YAZMA ESERLERiN BULUNDUGU YER
Sıra
Nu. : Kitabin Adı :
I. T A S A V V U F :
ı - Aş'ar ve'l-Mevakif ve'l·M~~tabııt
Yazarı :
M;uhammed b. Abdullah el-Niffari
2 - Kitab-ı Luma'fi 'l-Tasavvuf Ebu Nasr el-Sarrac
3 - Fazi <Fezail) Şehadet el-Tevhid ve Vasf Tevhid el-Mukinin İbn el-Arabi
4 - Kitab el-Ba'
5 - Kitab-ı Hutbe fi Keyfiyet Tertip el-'alem ve Şaklih
6 - Kitab-ı Hilyet el-Abdal
7 - Tae el-Teracim fi işaret el-'İlim ve Letıı.i.f el-Fehm
8 - :Kitab el.Şevaııid
9 - Cevab Su'al İsmail b. Savdekin
l>
»
10. - iKtab el:cıılale ve Huve Kelimat Allah »
ll - Kitab-ı Samaniyat ve Selasin ve · Htive Kitab el-Ezel
12 - El-Tenezzülat el-Mevsiliya
13 - ·Kitab el-Esrar
l>
l>
l>
~-
»
l>
14 - Kitab eİ-Nafıiııat· S. Konevi
. '
Kayıt Nu. : Yeri :~
4887, 5486 Y.A.K.
"4862 .;
4868/1
4868/2
4868/3
4868/4
4868/5 .
4868!6
4868/7
4868/8 .
4868/9
4861
4859
5468
...
l>
. Bu eser, hemen her kütüphanede bulunan brr çok yazma·nüsba-·. sı ile bilinir. Bu nüsba ise bizzat -kendisi için yazılmış, O'nun tarafından tasbib ve ilaveler yapılı:nıştır;
15 - Miftah Gayb el-Cam' ve'l-Vücud
16 -
n. S i iR :
16 - D i w an
· 17- D i w an
Sadreddin Konevi
Ebu'l-Hayr· Harun el-Tanuhi
İbo el-Arabi
4864 Y.A..K.
4906 . »
5501-5502 l>
18 - Al-Zadiye
19 -
m. 'NES İ R:
19 - 'Rasa'il .
Selçuk Dergisi I. Sadreddin Konevi Özel Sayısı
El-Reis Ali b. el-Rumi 4801
El-Kadı abd el-Rahim b. Ali el-Beysani 4881 :0
20 - Kamil el-Ala fi Sı.na'at el-Vukala
21 - El-Resail el-sahibiyye
Bereket b. Ali b. Bereket 4984 :0
Ziyaeddin İbn el-Asir
22 - iKiayet el-Katib ve Nihayet el-Ragip Cemaleddin Ebu'l-Fath Mesud b. Mevdud b. Sa'id
4801
el-Karhini 4904 :o
23- Kitab el-Ziyade el-muntaza'a min Kitab Sibaveyhi
24 - lGtab İhtiyar Fasih el-kelam
25 - El-Muhiırrer fi Dakaik el-Nahv ve Hakaikili
26 -
IV. HADis Fmm VE DİGER DİNİ ESERLER:
26 - Kitab-ı Nihayet el-Müctehid ve Kifayet el-Muktesid
27 - Muhtasar el Ahkam el..Şeriyye
28 - Kitab el-mevzuat min el-ehadis el-Merfu'at
29 - Cami el-Usul fi Ehadis el-Resul
V. MENSUR EDEBi VE TASAVVUFİ ESERLER:
Ebu'I-Abbas el-Azdi el-Müberred
Ebu'I-hasan 'Abd Allah b. el-hasan b. Osman
Fahreddin el-Razi
Ebu'I-Valid Muhammed b. Ahmed İbn Rüşd
İbn Harrat
.İbn el-Cavzi
Mecdeddin İbn el-Asir
30 - Tuhfet el-Mülıik ve Nasihat el-Acaih Ali b. Abi Hafs el-İsfahani,
31 - Tercüme-i Makalat-ı Sadreddin el-konevi
VI. MÜSBET İLİMLER VE MUBTELİF(l2)
32 - Kitab-ı Kaşf el-Rumuz va İşarat
~914/2
5008
4914
5422-5423 :0
5487 :0
4681-4682 4683 :0
5045-5058 :0
5486-5489 :0
5484-5892 :0
4866-5620 :0
119
al-Hukema ila'l-Hacar (?) al-A'zam. İbn Vahşiya 4887,-5486 Y.A.K.
(12). .ATEŞ, Ahmet. "Konya Kütüphanelerinde Bulunan Bazı Mühl.ın Yazmalar." T.T.K. Belleten XVI, (61; Ocak 1-952). 49-130. s.
118
Sıra ··
Uzın. Mustafa Can
KONEVi'NİN VAKFETIIİGİ YA~MA ESERLERiN BULUNDUCU YER
Nu. : Kitabm Adı : Yazarı : Kayıt Na. : Yeri :
I. T A S AV V U F :
Muhammed b. Abdullah ı - Aş'ar ve'l·M~vakif ve'l-Mupatab?t el-Niffari 4887, 5486 Y.A.K.
2 - Kitab-ı Luma'fi'l-Tasavvuf Ebu Nasr el-Sarrac
3 - Faz! (Fezail) Şehadet el-Tevhid ve Vasf Tevhid el-Mukinin İbn el-Arabi
4 - Kitab el-Ba'
5 - Kitab-ı Hutbe Ci Keyfiyet Tertip el-'ale.m ve Şaklih
6 - Kitab-ı Hilyet el-Abdal
7 - Tae el-Teracim fi i§aret ~1-'İlim ve Letill' el-Fehm
s - Kitab el-Şevahid
9 - Cevab Su'al İsmail b. Savde.kin
»
»
»
10 - iKtab el-celale ve Huve Kelimat Allah »
ll - Kitati-ı Samaniyat ve Selasin ve · Huve Kitab el-Ezel
12 - El-Tenezzülat el-Mevsiliya
13 - ' Kitab el-Esfar
))
))
»
»
»
))
14 ....:.. Kitab ei-Narıiııat· s. Konevi
4862
4868/1
4868/2
4868/3
4868/4
4868/5
486iı/6
4868/7 -
4868/8
. 4868/9
4861
4859
5468
))
))
))
»
»
))
))
»
. Bu eser, hem-en her kütüphaned.e bulunan bil- çok yazm~ ~üsha-· !3l ile bilinir. Bu nüsha ise bizzat kendisi için yazılmış, O'nun tarafından tashih ·ve ilaveler yapılmıştır:
15 - Mittah Gayb el-Cam' ve'l-Vücud . Sadreddin Konevi 4864 Y.A.K.
16-
n. ş i iR:
16- D i w an Ebu'l-Hayr· Harun el-Tanuhi 4906 . 'ı>
17- D i w an İbn el-Aı:ab! 5501-5502 ))
18 ~ Al-Zadiye
19-
m. N E s iR:
19- Rasa'il
Selçuk Dergisi I . Sadreddin Kone·vi özel Sayısı
El-Reis Ali b. el-Rumi 4801
El-Kadı abd el-Rahim b. Ali el-Beysani 4881
20 - Kamil el-Ala fi Sına'at el-Vuka.la Bereket b. Ali b. Bereket 4984
21 - El-Resail el-sahibiyye Ziyaeddin İbn el-Asir 4801 »
22 - iKfa,yet el-Katib ve Nihayet el-Ragip Cemaleddin Ebu'l-Fath Mesud b. Mevdud b. Sa'id el-Karhini 4904 ı>
23 - Kitab el-Ziyade el-munt:ıza'a min Kitab Sibaveyhi
24 - Kitab İhtiyar Fasih el-kelam
25 - El-Muharrer fi Dakaik el-Nahv ve
Ebu'I-Abbas el-Azdi el-Müberred
Ebu'i-hasan 'Abd Allah b. el-hasan b. Osman
Haltaikih Fahreddin el-Razi
26 -
IV. HADis FIKm VE DİÖER DİNİ ESERLER:
26 - Kitab-ı Nihayet el-Müctelıid ve Kifayet el-Muktesid
27 - Muhtasar el Ahkam el.Şeriyye
28 - Kitab el-mevzuat min el-elıadis el-Merfu'at
29 - Cami el-Usul fi Ehadis el-Resul
V. MENSUR EDEBi VE TASAVVUFİ ESERLER:
Ebu'I-Valid Muhammed b. Ahmed İbn Riişd
ibn Harrat
İbn el-Cavzi
Mecdeddin İbn el-Asir
30 - Tuhfet el-Mülılk ve Nasihat el-Acaib Ali b. Abi Hafs el-İsfalıani,
31 - Tercüme-i Makalat-ı Sadreddin el-konevi
VI. 1\fÜSBET İLİMLER VE l\IUBTELİF(l2)
32 - Kitab-ı Kaşf el-Rumuz va İşarat
~914/2
5008
4914
5422-5423 l)
5487 ı>
4681-4682 4683 ı>
5045-5058 ı>
5486-5489 l)
5484-5892 l)
4866-5620 ı>
119
al-Hukema ila'l-Hacar (?) al-A'zam. İbn Vahşiya 4887,-5486 y .A.K.
(12). ATEŞ, Ahmet. "Konya Kütüptıanelerlnde Bulunan Bazı Mühim Yazmalar." T.T.K. Belleten XVI, (61, Ocak 1952). 49-1.30. s.
B! O Uzm. Mu.Stafa Can
Sadred-Din-i Konevi Kütüphanesi'ne değinilen iki Şer'iyye Sicil kayıclı örneği şöyledir: (13)
KONYA ŞER•İYYE SlCnıERi : Defter Nu. : 13, Sayfa Nu. : 248, "BERAAT-I KlTABET; ... Şeyh Sadreddin Ritab-hanesinde yevmi iki akçe ile hafız-ı kütüp olan Abdurrahman, kendi heva ve hevesinde olub eda-i hizmet etmemeyle ref' olunup yerine evıkaf mütevellisi Mustafa'run arzı ile Semt Ali hafız-ı kütüp ohiyor. Eva:hi.:ıi Cemaziyel Evvel ı088/ı677. Eyalet-i Karaman Mü•tesellimi iken eşkiyalık konusunda ilimali görülüp padişah emri ile Konya Kalesi'nde :hapsedilen ve maliarına el konulan Ali Ağa'nın listesi yapılan malları arasında ka:ydecMlen ıkitaplan, Tarih : 24 Zilkade ı807 /29 Ocak 1677:
KiTAPLAR : ı - Mushaf-ı Şerif, 2- Tevaıı.i.h-i Taberi, 3 - Hadikatü'l-Süeda, 4 -Yusuf ve Züleyha, 5 - IBa.ttal Gazi, 6 - Hiıkaye.
KONYA ŞER'İYYE SiCİLLERİ : Defter Nu. : 13, Sayfa Nu.: 291, "BERAT-I TA'YİN; Konya'da Şeyılı Sadred-din Konevi Hazrertleıiın.in kitaıb-hanesi'nde yevm.i iki akçe ve yevmi bir hisse galle (bfu" vakfm yıl- -lık hububat geliri) ile hafız-ı kütüb olan Şeyh Hüseym fev·t olup yeri mahlıll olmağın yerine karmdaşı Abdurrahman ~alife, adı geçen Ev>kafm mütevellisi ola;n Seyyid Musta.fa'nm arzr ile yine yevmi iki akça ve senevi bir hisse galle ile evasıt-ı Şevvaı ıo87 H tarihli beratla bu vazifeye tayin edildi.
Kitaıbes-inde 'ima.ret' olarak adlam.dınlan ve cami ve türbeden müteşekkil küçüik bir külliye içinde kurulan (673/1274) bu kütüphane, Konya Kalesinin Çeşme Kapıs~ yakınmda bulunmaktadır. Kitap sayıalrma dair Salname kayıtları· şöyledir. (14)
ı - Salnilima-i Vilayet-i Konya ı305/1887 de 61 Adet, 2 ·- ,. " " 1306/1888 de 61 " 3 - ,. " 1307/1889 da 61 "
(13) Bu şer'iyye slcll defterlerinden 30. C., 42. s., 34. C., 259. s., 35. C., 24. s .• Al-tun-Aba Medresesi ve Kütüphanesi lle kitaplarına ilişkin kayıtlan içine almaktadır.
(14) ÖNDER, Mehmet; Mevlana Şehri Konya. Tarihi Turistik Klavuz. 2. bs. Ankara Güven Matbaası 197·1. 96, J52·. ss.
--Selıtuk Dergisi I. Sadreddin Konevi Özel Sayısı 121
4-
5-
vardır.
,. ,.
,.
,.
,. 1308/1890 da 61 ,.
1317/1899 da 256 » kitap
ı .:.- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumlye 1·316/1898 de 256 Adet,
2 - ·
3:.__
4-
13>17/1899 da 256 ~
liH6/1·900 de 256 ~
13~1/1903 de 256 ~
Kitap sayılarına da,ir kayı:tlar çeşitli salnamelerde genellikle birbirlerinin aynı olup kitap koleksiyonlarında uzun süreler artış olmadığı görülmektedir. Bu kütüphanenin kitaplSJn, çeşitli olaylSJr sonucu dağılmış, ikurtanlabilenler. de Dargah Kütüphanesi'ne ve Yusuf Ağa Kütüphanesi'ne götürülmüşlerdir.
SADREDDiN KONEVi'NİN ESERLERİ VE BU ESERLERiN BULUNDUKLARIÇEŞITLİKÜTÜPHANELER
Sıra·
Nu.: Eser in Adı:
1 - İ'caz el-Beyan
2 - Miftab al-Gayb (Miftab Gayb al-Cam' va.'l-Wücud fl'l-Kaşf
Wa'l-Şubud) nahiyat, Hikmet ve Felsefeden bahseden bu eser, pek çok kl.şi tarafından
şerhedilmlş, Farsçaya çevrilmiştir.
'3 - Tercüme-i Miftah el-Ga~b II'ercüme-~ Mlftah el-Gayb
Şerhleri : a) Muhammed Şemseddin b.
Bulundut u Kütüphane ve Kayıt Nu. :
'Ayasofya: 402, Aşir Efendi: 16, 55, 4'64. Atıf Efendi: 192, Ayasofya: 402, 480&/1. Damat İbrahim P.aşa: 1126. Fatih: 2<94, ~5, ~3. Düğümlü Baba: ·18. Feyzullah: 7:2. Halet Efendi: 38, 43, 46 ve ilaveten 17 ayrı yazma nüsha diğer İstanbul Kütüpbanelerlndedir. 13-10 ve 10l'3 Haydarabad tarihli basmalan da vardır.
KöprülÜ: 7&3. Çeşitli kütüphanelerde 29 yazma nüsbası vardır. Yusuf A~a: 4864.
Ayasofya: :ıo&s. Pertev Paşa: 278. Hacı Mahmud Ef.: 2610. Yusuf Ağa: 4866.
Hamzat el-Fenarı Şerh! 20 i:ıüsbası vardır. (Çeşitli Kütüpb.)
122 Uzın. Mustafa. Ca~
bl Qutbaddin-Zade Muhammed l'yiuhylddln b. Qutbad.dln el -İznlqi. Şerbi 18 nüshası vardır. (Çeşitli Kütüph.)
c) Osman Fazll İl~hi Atbazari · Ragıp Paşa Kütüph.: 694. Ayrıca di• Şerhi ~ter Kütüph. de 9 nüshası vardır.
ç) Abdurrahman Rahmi Bursa-vi Şerhi Halet Efendi: 286
d) Ahmed b. Abdullah el-Qirimi'nirı 'Şerh-i Mittah el.: Gayb: 3 nüshası var~,
'
.e) Mustafa Efendi Malkoç-Zade Esat Efendi Kütüph.: ~7·29, 26~5.
f) Abdullah Molla İlAhi Şerhi Fatih'in emri ile şerhedll-
miştir. Rıza Paşa (Ü'niv.): 304.
g) Şihabeddin Ahmed b. Hüseyn al-Hamawı. Emanet Hazinesi: 1773. ·
it> (Şarih! belli de~ill Veliyedd!n Ef~nd!: 17.26 .
4 - EL-NUSUS Fİ T.AHKİK ELTAWR EL-MAHSUS -
. . . ~ .
İbn el-arabi'n!n 'Fıısus el-Hikem'ine karşı bir nazire gibidir.
Taşbasması : Menaz!l el-Saırın· :
11·3·10
Şerhleri:
a) İbrahim b. İshaq b. SUleyman Musannlf el Serazi
bl İbrahim el-halveti
cı Pir Muhammed Qudbaddin · el-Hoyi
.çl Waciheddin b. Nuraddin, Nuraddin Zade. 'Şerh el-Nusus'
d)
36 çeşitli nüshası tesbit edilmiştir.- · ·
İran.
6 Şerh Nüshası vardır.
Ragıp Paşa: 699.
Ali Emiri: -980. 14 ayrı nüsbası vardır.
Şehit A:li Paşa: 1~78.
5 - EL-NAFAHAT EL-İLAHİYE Lala İsmail Paşa: "'709. Yusuf Ajta: 5468. 28 çeşitli nüshası var.
6 ---' EL-FUKUK Fİ MUSTANADAT HİKAM AıL~FUSUS 26 çeşitli nüshası vardır.
1bn el-Arabi'n!n 'Fıısusel-Hike-mi'ni en iyi şekilde şerh ve izah etmektedir. Üniversite Kütüph.: A 2534.
Selçuk Dergisi I . Sadreddin Konevi Özel Sayısı 12<3
7 - EL-TEVECCÖH EL-ATAMM ELA'LA (EL-AWLA) NAHWA'LHAQQ -CALL WA'ALA. Bu eser ·bir 'Esma' el-Hüsna' şerhldir.
\
8 - TABSffiAT AL-MUiBTAiDİ WA .TA:DKİRAT EL-MtJNII'AHİ.
Tercümesi : Ahmed Remzı el -Mevlevi
9 - ŞE:RJH HADİS EL-ERBAİN. 40 hadis seçip şerhetmek ıste
miş ise de 29 hadis toplayıp
şerh etmiŞtir. (Bkz.: Mukaddime>
10 - Şerh EL-ŞECERET EL-NU'MANTIE Fİ EL-DEVLET EL-OSMANİYE
ll - MİR'AT EL-ARİFİN
12 - SÜRAT MORATABAT EL-ŞEYH SA:DREDDİN EL-QUNAW! ELŞEYH NASİRADDİN TUSİ -
1'3 - SURAT MUHATABAT EL-ŞEYH, EL-YASİN EL-TİLİMSANİ (Mektuplarını bavi)
14 - MEKTUBAT
15 - WASAYA _
Tercümesi : (Tercüme-i Vasi-
Şehit Ali Paşa: 1369. 13 ayrı nüsbası tesbit edildi.
Nuruosmaniye: 2•286. 18 a.yrı· nüshası
vardır.
Osman Ergin Kütüph.: özel.
Şehit All Paşa: 1369. Ayrıca 39 ayrı nilshası vardır.
Köprülü: 176. İstanbul Kütüphanele-. rinde 18, Mevlana Dergah Kütüph. : bir nüshası vardır. Dergab Kütüpb.: 2949. İstanbul'da ll ayrı nüshası vardır.
İstanbul'da 18 çeşitli nüshası vardır.
Şehit All Paşa: 1344.
Mevlana Dergah Kütüph.: 1007. Raşit Efendi: 490
Ayasofya: ·2-910/8-9, 2053/8-9
yetname) Halis E!.: A 5582. Şehit Ali Paşa: 2810.
16 - WASİAT EL-ŞEYH SADREDDiN 'INDA'L-W AFAT
17 - BİRKAT EL-TASAVVUF
18 - EL-RİSALE Fİ HAKK ELMEHDE
19 - ŞERH ESMA' EL-HUSNA
~ 'J -· =. RİSALAT EL-HADİYA
21 - EL-RİSALAT EL-MUFSİ!HA
Yahya Ef.: 140. Osman Ergin: '1940. Esat Ef.: 3814. Şehit Ali Paşa: 2810.
Belediye, Osman Ergin: 144'1.
Ayasofya Kütüpb.: 48'49. Osman Ergin: 188·3.
Köprülü: 1594. Di~er Kütüphanele~de de dört nüsha vardır.
Üniversite Kütüph.: A 41122. Di~er kiltüphanelerde 5 nüshası daha vardır.
Şehit All ·Paşa Kütüph.: 1362. 6 ayrı kütüphanede de nüshaları vardır.
124 Uzm. Mustafa Can
22 - ŞU'AB EL-İMAN
2'3- ZABİTA HİKEM!YE
24 - RİSALET EL-SA:YR VE EL -SULUK 863 H de istinsah edilmiştlr. Risalede Mevlana'nın adı geçiyor.
2•5 - MASY AHA
Müellifi ve kime ait olduıtu meçhul. ypJa'da Sadreddin Konevi
Feyzullah Ef.: 2163. Vellyüddin Carullah: 205·4.
Hüdai: •1848.
Şehit All Paşa: 13989
vakıf ve temellük kayıdı vardır. Yusuf A~a U:ütüplıanesı: 4692.
KONEVİ'YE İSNAD OLUNAN ESERLER :
ı - Şerh el-Kasidet el Ta'iye; tbn el-Ferid'in meşhur eserinin şerhl. Saadeddin el-Ferganl yazmıştır. Ayasofya Müzesi Kütüphanesi: 1944.
2 - Naftat el-mesdur wa Tuhfat el-Maskur. Keş el-Zünun'da Sadred-dine aldiyeti bellrtilmektedir.
3 -_Şerh Ma'ani Muşkilat el-Kur'an. Selimiye Kütüphanesi: 617. _
4 - Şerh Rlsalat el-Wücud. Üniversite Klitüph.: A 1419
5 - Mewak:if el-Ma'arü. (Sadreddin el-Fata.wi'ye aidlyetl de söz ko-nusudur.) Hacı ·Mahmut Efendi: 2406
6 - Şerh-i Kaside-i Slrri Wabdet Bangli'nn Kasdesinin Şerbi. Üniversite Kütüph.: A 3!124
KONRVİ'YF. AİT MENAKIP KiTAPLARI
ı - Menaklb-ı Şerü; Cemaleddln Muhammed Nuri Konevi'nin, Muhiddin Arll!bi, MevHl.na, Ş. Tebrizi, Evhadiddin Kirmanl ve Şeyh Sadaka ile olan mtinasebetlerinl izah eder.
2 - Regaib el-Menakıb; Mehmde Dede 'Menakıb-ı Şeyh Sadreddin Konevi' şeklinde geçer. Osmanlı Müellüleri m, 19·1. s. da yazarı Musa Sadrl olarak gösteriimektedlr.
Şehit Ali Paşa: •1939.
All Emiri: 43·27. Esad Ef.: ı763.
Belediye, M. Cevdet: 456.
Selçuk Dergisi I . Sadreddin Konevi Özel Sayısı 125
SO N UÇ:
Bir Türk d~ünür olan Sadreddin Konevi, eskiden Konya'da çok -tan:mdığı iQin kendisine "Konevi" denmi.ştir. O, kendi hayatı haıkkında "An - Nefaha.t al-1lahiyye ve Şerh Hadis al - Erbain" isimli eserleIinde geniş bilgi vermek-tedir.
-Bilime düşkün, tasavvufu seven ve tasavvufi arınma yolunda büyük çabalar-sarfeden Konevi'nin, 1254 yılmda Konya'da '.ilmi faaliyetlerde buluınduğu bilinmektedir. Şu husus önemle belirtmek yerinde olur ki Konevi, Tasavvufi görüşlerinde İslam'a bağlı kalmak istemiştır. Bu sebeple delillerini, daima Km-'an, hadis, ve eski sıllllerin söz leııinden vermiştir. Bu gö~le İslam'ın savunuculuğunu y~pwken eserleri de Anadolu'da Tiir'.k - İslam kilitürünün yayılmasmda ebkili olımuştur. Bu da O'nun, Türk-lslam felsefesinde özel ·bir yerinin ve değerinin olduğunu delil teşkil etmektediT.
Çe.şi-tli medeniyE--tlerin beşiği olmuş eski ve ön emli bir bilim ve kü1toc merıkezi durumundaki Konya'da, Konevi'nin yaşadığı dönemi de içine alan Selçuklula.T devrinde bilim ve fikir adamları, Sultanlardan da ·büyük himaye ve teşvik görmüşlerdir. Bu devirde Anadolu'da 183 eser yazıldığı tesbi·t· edilmiştir. Bunların yazaTlarının sayılan da 72 olarak belirlenmiştir. O deviırde bilim ve fikir hareketlerinin dili Far-sçadır. Bu eserlerin dillerine göre dağılışlan şöıyledir; 103 Farsça, 65 Arapça, 7 Ermenice, 6 Türkçe. Konulanna göre dağı
lışiarı da şöyledir; Tasavvuf 59, Dini bilirmler 28, Siyaset ve ahlak 24, Müsbet bilimler (tıp ve hey'et) 14, Gramer 6, Felsefe 26, Şiir ve masnevi 30, Tarih 12'dir.
Böyle 'bir ont81mda kıymetlenen Konevi Kütüphanesi'nin ve eserlerinin, ilmi aıraş·tıırmalar iiçn taşıdığı değer ve önem tartıi'Jma :kaıbul etmez. Ayrıca o deviTde yazılmış olan eserlerin iyi biT şekilde korunmaya çalışı!ldığı, büyük ıbir kısmının günümüze kadar gelmelerinden anlaşılmıştır. Böylece günümüz ihıtisas kütüphanelerine öncülük ettiıkleri de söylenebili:r.
Bu itibarla, Atatfuık'ün "Türk is~kbalinin evladı" olarak gördüğü gençleritniz, "fiıkri hür, iırfam hür, vicdanı bıÜ!r" olabilmek için ecdad yadigarı eski yazma eserlerimizi de sürekli okuyup inceleyip araştınmak suretiyile bilgilerine bilgi katmak durumundadıırlar. ÇünKÜ onlara yaraşan, hızla ilerleyen bilim ve tekno1ojiıtiın arkasından
BAYRAM, Dr. MiklUl. "Anadolu Selçukluları Devrinde Fikri ve İ1mi Hareketler."Konferans. Konya, iNisan 1985.
126 Uzm. Mustafa Can
koşmak <ieğil, önünde gitmeyi hedefleme~tir. insanlığın; bugün içinde buluıiduğu savaşl81ra ek olanı1k uygarlık ve uygaırlık. içinde benliğini, varlığını koruma savat;ı diyebileceğimiz, silaıhları bilgi ve kültür olan yeni ve değişik biçimde çetin ·bir sa<Vaşın içinde bulunuşu, bir bütün ·olaxaik her türlü güç ve ıimkanları ile ülkeleri bu savaşa katılımaya zorlamaiktadır.
BİBLİYOGRAFYA
A. MAKALELER VE İNCELEMELER :
ABDüLKADiR <Hamdizade). "S9.dri Konevl"nin Ravzatü'l-Küttabı ve Merslyesi", Babalık, 382'ô (25.4.1932), 2. s. 38&2 (25.5 .. 1·93>2), 2. s.
AKOZAN, F. "Türk Külllyeleri", Vakıflar Dergisi, vrrı (1969?, 207. s.
BAYRAM, Dr. Mikail. "Anadolu'da Te'llf Edilen. İlk Eser, Keşf el-Aka'be." İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VII, 3-4 (1979), 271-307. s.
--- --. "Sadru'd-Din Konevi İle Hace Nasıru'd-Din Mahmud'un Mektuplaşması" Selçuk 'Üniversitesi Fen.:Edeblyat F.akültes~ Edebiyat Dergis i, 2 (19&3), 5>1 -7-5 s.
CUNBUR, Dr. Müjgan. "Kütüpbanelerlmizin Manzu.m Tarih. ve Kltabe~eri", Vill. Türk Tarih Kongre3i, m (1983), 1751-1759. s.
ERDOÖAN, Abdülkadir. "Kitabelerin De~erl ve Konya", Kqnya Haİkevi Dergisi, 4 (1936). 2. s.
---, --. "Konya İle İlgili En Eskl Bir Selçuk· · Vakflyesi" Konya Halkevi Dergisi, 6 (1937), 3170-375. s.
ERDOÖAN. Muzaffer. "Konya Kitabelerine Dair", Yeni· Konya; 170 (123.11. ı 94!9) • .2. s.
ERGİN, Osman. "Sadraddin al- Qunawi ve Eserleri", Şarkiyat Mecmuası, n 0957>. 63-90. s.
KONEVİ, "Vasiyetname", Şarkiyat Mecmuası, II (1958), 82•-83. s.
KÖPRÜLÜ'ZADE, Mehmet Fuat. "Şeyh Sadreddin-i Konevt Mescidi ve ' Şeyh Cüneyt", Konya, :n (Kasım J.940) 70. s. ·
ÖNDER, Mehmet. "Selçuklular ve Osmanlılar Döneminde Konya Kütüphanelerl", Konya Halkevi Kültür Dergisi, XIV (·194;9), 131-132. s.
'ÖLKEN, Hilmi Ziya. "Konya'da Anadolu Selçukluları De_vrlnde Blllm ·ve· Felsefe", Konya Halkevi Dergis i, 6 (1937), 62-74. s.
B. ARAŞTffiMALAR :
ATEŞ, Ahmet. "Konya Kütüphanelerinde Bulunan Ba.zı Mühlm Yazmalar". Türk Tarih Kurumu Belleten, XVI, 61 (1952), 49-•130: s .
Selçuk Dergisi L Sadreddin Konevi Özel Sayısı 127
AZİZ B. Erdişirl Esterebadi. Bezm ü Rezm. İstanbul, Evkaf Matbaası, 1928. 541 + 75 s.
BALClZADE Tahir Harlml. Tarih-i Medeniyette Kütüphaneıer. Balıkesir, ' VHA.yet Matbaası, 1931. 57-1 s.
B.A.YK.ARA, Doç. Dr. Tuncer. Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Ankara, Kültür ve Turizm Bak-anlığı, 1985. 6 + 167 s. (Kütüphaneler : 91-92. s.)
İBN-İ BİBİ, El-Evamlrü'l-Alaiyye fi'l-Umuru'l-Alaiyyc. ı. c. Ankara, Tiirk Tarih Kurumu Basımevi, 1956. XVll + 744 s.
ll . .MEHMET Fatih'in Orijinal Vakfiyesl. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv!, Nu.: 46.
KONY ALI, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabelerl lle Konya T-arihi. Konya, Yeni Kitap 'Basımevl, 1964. 12'13 s.
MENAKIB-I Şeyh Sadredelin Konevi. Mevlana Müzesi Kütüphanesi. Kayıt No. : 5/.20-D.
ÖNDER, Mehmet. Konya Maarifi Tarihi. <Selçuklu, Kaı-amano~ulları, Osmanlı). Konya, Ülkü Basımevi, 1949. 112 s.
- - - ,, - -. Mevlana Şehri Konya, Tarihi Klavuz. Ankara, Güven Mat-baası , ,1.g7ıl. X + {)1'3 s. ·
ÖZÖNDER, Dr. Hasan. Konya Vellleri. Konya, Arı Basımevi, 1980. 109 s.
TURAN, Prof. Dr. Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul, İstanbul Üniversitesi Matbaası, 197ıl. 139-14il s.
UZLUK, Prof. Dr. Feridun Nafi.Z. Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları. Fihristi. 12-. s. (Teksir).
VASAYA, Şeyh Sadred-Din el Konevi. İstanbul Ayasofya Müzesi Kütüphanesi, 2~10 Nu.lı Mecmuada 8. Risale.