Α. ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ 

Η εφηβεία είναι μια αναπτυξιακή περίοδος του ατόμου, και χαρακτηρίζεται σαν μια μεταβατική περίοδος κατά την οποία το άτομο περνάει από τον κόσμο του παιδιού, που τον χαρακτηρίζει η ανεμελιά και η εξάρτηση, στον κόσμο του ενήλικα, που τον χαρακτηρίζει η υπευθυνότητα και η αυτοδιαχείριση.

H εφηβεία σηματοδοτεί το πέρασμα από τον κόσμο της παιδικότητας σε εκείνο των ενηλίκων . H έναρξη της είναι σχετικά εύκολο να καθοριστεί, γιατί αντιστοιχεί με τις πρώτες ενδείξεις της ήβης, τις πρώτες εκφράσεις δηλαδή των σεξουαλικών χαρακτηριστικών που τα λέμε και δευτερεύοντα, και τοποθετείται χρονικά γύρω στα 10-13 χρόνια. Αυτό το πέρασμα από τη μια ηλικιακή περίοδο στην άλλη γίνεται σταδιακά και σε μεγάλο χρονικό διάστημα, επτά-οκτώ χρονών περίπου, κατά το οποίο ο έφηβος παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά από τα οποία άλλα θυμίζουν την παιδική ηλικία και άλλα την ώριμη. Η εφηβεία, αν και μεταβατική περίοδος, φαίνεται ότι με όλα τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα είναι περίοδος ξεχωριστή και καθοριστική για την τελική και ολοκληρωμένη ανάπτυξη και διαμόρφωση του ατόμου.

Β. ΑΛΛΑΓΕΣ-ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

Κατά την εφηβεία συμβαίνουν πολλές και σημαντικές αλλαγές που αφορούν στους βασικούς τομείς του ατόμου και που είναι:

Ο βιοσωματικόςΟ γνωστικόςΟ συναισθηματικόςΟ κοινωνικός

Ας δούμε την ανάπτυξη του εφήβου στους επιμέρους τομείς.

› Βιοσωματική ανάπτυξη:

 Το αυξητικό τίναγμαδηλαδή η επιτάχυνση της ταχύτητας της ανάπτυξης σε ύψος, που είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα και εμφανέστερα στοιχεία της εφηβικής ηλικίας, το οποίο και διαφοροποιείται όσον αφορά στα δύο φύλα.Στα μεν κορίτσια ξεκινά και ολοκληρώνεται σχετικά νωρίς, ενώ στα αγόρια καθυστερεί περισσότερο, τόσο η έναρξη, όσο και η κορύφωσή του, με αποτέλεσμα την εμφανή διαφορά ύψους μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, κατά τα πρώτα χρόνια της εφηβείας. Η ανάπτυξη σε ύψος έχει μεγάλη ψυχολογική σημασία για τον έφηβο γι’ αυτό είναι απαραίτητη η ενημέρωσή του σχετικά με την έναρξη, την πορεία και την ολοκλήρωσή της, ώστε να μη βιώνει αγχογόνες και αγωνιογενείς καταστάσεις.

› Συναισθηματική ανάπτυξη Η εφηβική ηλικία είναι αυτή της κατ’ εξοχήν ανάπτυξης πολλών και ποικίλλων συναισθημάτων τα οποία απευθύνονται τόσο προς τους γονείς όσο και προς τα άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντος. Κυρίως τα συναισθήματα του εφήβου χαρακτηρίζονται από:

Μεγάλη ένταση η οποία είναι αποτέλεσμα αφ’ ενός μεν της μεγάλης ευαισθησίας που τον χαρακτηρίζει και που διαρκώς αυξάνεται από το γεγονός ότι ο έφηβος δυσκολεύεται να εκδηλώνει τα συναισθήματά του φοβούμενος την κριτική και την αντιμετώπισή του από το περιβάλλον και αφ’ ετέρου κάποιων νευροφυσιολογικών αλλαγών.

Μεγάλη αστάθεια η οποία οφείλεται και σε φυσικά αίτια (νευρικό, ενδοκρινολογικό σύστημα), αλλά και σε άλλα αίτια όπως είναι οι επιτυχίες και οι αποτυχίες του οι οποίες τον κάνουν να περνά από καταστάσεις χαράς και ικανοποίησης σε καταστάσεις απογοήτευσης και θλίψης.

Τη γέννηση ερωτικών συναισθημάτων τα οποία απευθύνονται στο άλλο φύλο, γεγονός που δημιουργεί μεγάλη αναστάτωση. Η αποκόλληση δε του εφήβου από τα πρώτα αντικείμενα αγάπης και συναισθηματικής προσκόλλησης χαρακτηρίζεται από την βίωση κάποιων καταθλιπτικών συναισθημάτων.

› Κοινωνική ανάπτυξη Κατά την εφηβική περίοδο, ο έφηβος επιτυγχάνει μια μεγάλη ανάπτυξη στον κοινωνικό τομέα στον οποίο βασικό ρόλο διαδραματίζουν κυρίως οι συνομήλικοι και οι ομάδες τους επιδρώντας σημαντικά στον έφηβο και καθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις μετέπειτα κοινωνικές του συμπεριφορές. Έτσι, οι σχέσεις του εφήβου με τους συνομήλικους και τις ομάδες τους εξελίσσονται κατά την εφηβεία ως εξής:

Οι εφηβικές ομάδες και οι συνομήλικοι είναι απαραίτητες για την κοινωνικοποίηση του και τη γενικότερη κοινωνική του ανάπτυξη, διότι δίνουν στον έφηβο τη δυνατότητα: Να δοκιμάσει κοινωνικούς ρόλους και καταστάσεις Να διαμορφώνει την ταυτότητά του (και ιδιαίτερα τη σεξουαλική). Να αναπτύξει απόψεις και συμπεριφορές, όσον αναφορά τη σεξουαλικότητα. Να διαφοροποιηθεί από τους ενήλικες με το να ανήκει στη δική του ηλικιακή ομάδα, γεγονός που το βιώνει με πολλή ικανοποίηση και του δημιουργεί ιδιαίτερη εσωτερική ευχαρίστηση.

Να έχει μία συναισθηματική υποστήριξη, κάτι το οποίο τον βοηθάει στην κατάκτηση της αυτονομίας και της ανεξαρτησίας του. Να διευρευνήσει και να βιώσει καινούρια συναισθήματα. Να ρυθμίσει και να ελέγξει τις συμπεριφορές του και κυρίως τις επιθετικές. Να βιώσει συγκινήσεις Να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή του Να αναπτύξει και να καλλιεργήσει κοινωνικές και ηθικές κρίσεις και αξιολογήσεις. Να προσπαθήσει και  να επιτύχει, κατά το δυνατόν, την ένταξή του στην ομάδα των συνομηλίκων του και κυρίως, στηριζόμενος στις δικές του δυνάμεις, να επιτύχει την αποδοχή του απ’αυτούς, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό γι’αυτόν, διότι η τυχόν απόρριψή του δημιουργεί ιδιαίτερες δυσκολίες

ΑΛΛΑΓΕΣ - ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΕΦΗΒΩΝ

Επιθυμία για απομόνωσηΑπροθυμία για εργασίαΈντονη συναισθηματικότητα-μεταβλητότητα συναισθημάτωνΣυχνή αλλαγή ενδιαφερόντωνΚοινωνική ανταγωνιστικότητα-αντιπαλότηταΥπερκινητικότητα, νευρικότητα, ανησυχίαΑδεξιότητα, έλλειψη συντονισμού στις κινήσειςΑναίτια ενόχλησηΑνταγωνισμός – εχθρική στάση προς το άλλο φύλοΈλλειψη αυτοπεποίθησηςΑντίσταση στην κάθε μορφή εξουσίαςΟνειροπόλησηΑνία Αυξημένη ευσυγκινησίαΕναντίωση προς κάθε μορφή εξουσίας Υπεραπασχόληση με θέματα του σεξ Αντιδραστική – εχθρική στάση προς τους άλλουςΥπέρμετρη αιδημοσύνη

Ο Αριστοτέλης

λέει για

τους νέους

τα εξής:

ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Οι νέοι αισθάνονται σφοδρές επιθυμίες και μπορούν να εκπληρώσουν εκείνο που επιθυμούν. Από τις επιθυμίες πάλι που σχετίζονται με το σώμα αισθάνονται κυρίως τις ερωτικές και δεν μπορούν να κυριαρχήσουν επάνω τους

Είναι ευμετάβλητοι και γρήγορα χορταίνουν με κείνα που επιθύμησαν, και γι' αυτό, ενώ δοκιμάζουν σφοδρές επιθυμίες, πολύ γρήγορα αδιαφορούν. Επειδή η θέλησή τους, ενώ είναι έντονη δεν είναι ταυτόχρονα και μεγάλη - όπως συμβαίνει στον άρρωστο με την πείνα και με τη δίψα. 

Έχουν ροπή προς την οργή, παραφέρονται εύκολα και ακολουθούν εκείνο που αποφάσισαν πάνω στο θυμό τους, χωρίς να μπορούν να συγκρατηθούν. Και τούτο, επειδή από εγωισμό δεν δέχονται την περιφρόνηση και αγανακτούν όταν νομίζουν πως αδικούνται. 

Αγαπούν τις τιμές κι ακόμα πιο πολύ τη νίκη, επειδή τα νιάτα θέλουν να υπερέχουν και η νίκη είναι ένα είδος υπεροχής. Αγαπούν αυτά τα δύο πιο πολύ παρά το χρήμα ή καλύτερα - δεν τους ενδιαφέρει το χρήμα ολότελα, επειδή ακόμα δεν έχουν δοκιμάσει τι θα πει φτώχεια κι αυτό εκφράζει το γνωστό απόφθεγμα του Πιττακού για τον Αμφιάραο. "Μα εσύ δεν είχες ακόμα δοκιμάσει τον έρωτα προς το χρήμα, πώς λοιπόν τα χέρια σου ήταν έτοιμα να αρπάξουν;»

Ζούνε κυρίως με την ελπίδα, επειδή η ελπίδα αφορά το μέλλον, ενώ η ανάμνηση το παρελθόν. Και για τους νέους το μέλλον είναι μεγάλο, ενώ το παρελθόν μικρό. Αλήθεια, στην αρχή της ύπαρξης δεν μπορεί να υπάρξει καμιά ανάμνηση, ενώ όλες οι ελπίδες επιτρέπονται. Και γι' αυτό το λόγο εύκολα εξαπατώνται, επειδή και εύκολα σχηματίζουν ελπίδες. 

Οι νέοι δεν έχουν κακές διαθέσεις.

Και επειδή ρέπουν προς την οργή και προς την ελπίδα,

είναι γενναίοι επειδή η μια ιδιότητά τους συντελεί στο να μη φοβούνται, ενώ η άλλη τους δίνει θάρρος. Αλήθεια, κανένας δεν φοβάται όταν είναι θυμωμένος, ενώ η ελπίδα της επιτυχίας μας κάνει θαρραλέους.

Είναι ντροπαλοί, επειδή ξέρουν μόνο εκείνα που έχουν διδαχθεί σύμφωνα με τους νόμους και δεν υποθέτουν πως υπάρχουν κι άλλα ευχάριστα πράγματα. 

Είναι μεγαλόψυχοι, επειδή δεν τους ταπείνωσε ακόμα ο αγώνας της ζωής, ούτε δοκίμασαν ανάγκες. Εξάλλου όποιος πιστεύει πως είναι άξιος μεγάλων πραγμάτων είναι και μεγαλόψυχος. Αυτό όμως το πιστεύουν όσοι έχουν πολλές ελπίδες.

Προτιμούν να κάνουν ό,τι τους φαίνεται ωραίο παρά ό,τι τους συμφέρει, επειδή οι πράξεις τους υπαγορεύονται πιο πολύ από την καρδιά παρά από τον ψυχρό υπολογισμό, κι ενώ αυτός λογαριάζει το συμφέρον, η αρετή λογαριάζει το ωραίο. Οι νέοι αγαπούν τους φίλους τους και τους συντρόφους τους πιο πολύ, παρά όσοι βρίσκονται σε μεγαλύτερη ηλικία, και τούτο, επειδή νιώθουν μεγάλη ευχαρίστηση να ζουν μαζί με τους άλλους και ακόμα δεν έχουν αρχίσει να σχηματίζουν κρίσεις με βάση το συμφέρον τους για κανένα πράγμα, λοιπόν ούτε και για τους φίλους τους.

  Όλα τα σφάλματά τους προέρχονται από την υπερβολή

Αριστοτέλης, Ρητορική