การบรหาร : หลกการ แนวคด ทฤษฎ

สงคมของมนษย เปนสงคมทมการรวมตวเปนกลม หมเหลา เปนชมชนขนาดตาง ๆ ตงแตหมบาน ตำาบล เมอง และประเทศ จงตองมการจดระบบระเบยบของสงคม เพอใหสามารถดำาเนนกจกรรมดานตาง ๆ เปนไปดวยความเรยบรอย เพอความอยรอดสงบสข และบงเกดความกาวหนาในชมชนเหลานน จงเปนสาเหตใหเกด "สถาบนสงคม" และ "การบรหาร" ขนมา

สถาบนสงคมทจดตงขน ไมวาจะเปนครอบครว วด โรงเรยน และองคกรอน ๆ ทงภาครฐ และเอกชน จงตองอำานวยความสะดวกหรอบรการเพอประโยชนสขของสมาชก และความเจรญของสงคม โดยดำาเนนภารกจตามทสงคมมอบหมาย ดวยการจดตง "องคการบรหาร" ทเหมาะสมกบลกษณะของกจกรรมนน ๆ ดงนน สงคมกบองคการบรหาร จงเปนสงทไมอาจแยกจากกนได ดงเชน ศาสตราจารยวลเลยม ซฟฟน (William S. Siffin) ไดกลาวไววา "หากปราศจากองคการบรหารแลวสงคมกจะไมม หากปราศจากสงคมแลวมนษยกไมอาจจะดำารงชวตอยได" (วจตร ศรสอาน และคณะ, 2523 : 4)

ความหมายของการบรหาร คำาศพททใชในความหมายของการบรหาร มอยสองคำาคอ "การบรหาร"

(Administration) และ "การจดการ" (management) การบรหาร มกจะใชกบการบรหารกจการสาธารณะหรอการบรหารราชการ สวนคำาวา การจดการ ใชกบการบรหารธรกจเอกชน เราจงเรยกผทดำารงตำาแหนงระดบบรหารในหนวยงานราชการวา "ผบรหาร" ในขณะทบรษท หางราน ใชเรยกตำาแหนงเปน "ผจดการ" เนองจากการศกษาเปนกจการทมงประโยชนสาธารณะ และจดเปนสวนงานของทางราชการ จงใชเรยกชอผดำารงตำาแหนงดงกลาววา "ผบรหารการศกษา" หากปฏบตงานเปนหวหนาในสถานศกษา เรยกวา "ผบรหารสถานศกษา"

ไดมผใหคำาจำากดความหมายของ "การบรหาร" ในฐานะทเปนกจกรรมชนดหนง ดงตอไปน 1. Peter F. Drucker : การบรหาร คอ ศลปในการทำางานใหบรรลเปาหมาย

1อ. อนทรา หรญสาย สงกดหนวยศกษานเทศก กรมสามญศกษา เขตการศกษา 2

รวมกบผอน 2. Harold koontz : การบรหาร คอ การดำาเนนงานใหบรรลวตถประสงคทกำาหนดไว โดยการอาศยคน เงน วตถสงของ เปนปจจยในการปฏบตงาน 3. Herbert A. simon : การบรหาร คอ กจกรรมทบคคลตงแต 2 คนขนไป รวมมอกนดำาเนนการใหบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางรวมกน 4. วจตร ศรสอานและคณะไดสรปสาระสำาคญของการบรหารไวดงน

4.1 การบรหารเปนกจกรรมของกลมบคคลตงแต 2 คนขนไป 4.2 รวมมอกนทำากจกรรม 4.3 เพอใหบรรลวตถประสงครวมกน 4.4 โดยการใชกระบวนการ และทรพยากรทเหมาะสม

สำาหรบการบรหารในฐานะทเปนวชาการสาขาหนง มลกษณะเปนศาสตรโดย สมบรณเชนเดยวกบศาสตรสาขาอน ๆ กลาวคอ เปนสาขาวชาทมการจดระเบยบใหเปนระบบของการศกษา มองคแหงความร หลกการ และทฤษฎ ทเกดจากการศกษาคนควา เชงวทยาศาสตร การบรหารจงเปนสงทนำามาศกษาเลาเรยนกนไดโดยนำาไปประยกตใช สการปฏบต ใหเหมาะสมกบสถานการณและสงแวดลอม ซงขนอยกบความสามารถ ประสบการณ และบคลกภาพสวนตวของผบรหารแตละคน

จงสรปไดวา การบรหาร หมายถง การใชศาสตรและศลปของบคคลตงแต 2 คน ขนไป รวมมอกนดำาเนนกจกรรมหรองานใหบรรลวตถประสงคทวางไวรวมกน โดยอาศยกระบวนการ และทรพยากรทางการบรหารเปนปจจยอยางประหยด และใหเกดประโยชน สงสด

ผบรหารจะบรหารงานใหเกดประสทธภาพและประสทธผลไดนนตองมความร ความเขาใจในเรองของทฤษฎและหลกการบรหาร เพอจะไดนำาความรไปประยกตใชใหเหมาะสมกบการทำางาน สถานการณและสงแวดลอม จงพดไดวาผบรหารทประสบความสำาเรจ คอ ผทสามารถประยกตเอาศาสตรการบรหารไปใชไดอยางมศลปะนนเอง

ทฤษฎและหลกการบรหาร

2

คำาวา "ทฤษฎ" เปนคำาทรจกกนแพรหลายในวงการนกวชาการสาขาตาง ๆ โดย ผสนใจในทฤษฎตาง ๆ ไดนำาทฤษฎเขาสภาคปฏบต โดยใหเหตผลวาทฤษฎเปรยบไดกบดาวเหนอหรอเขมทศทคอยบอกทศทางใหกบชาวเรอ หรอชแนวทางทถกตองในการปฏบตงาน

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานไดใหความหมาย "ทฤษฎ" (ทรดสะด) วา หมายถง ความเหน การเหน การเหนดวยลกษณะทคาดเอาตามหลกวชาเพอเสรมเหตผล และรากฐานใหแกปรากฏการณ หรอขอมลในภาคปฏบต ซงเกดขนอยางมระเบยบ นอกจากน นกวชาการหลายทานไดใหความหมายดงน 1. Good : ทฤษฎ คอ ขอสมมตตาง ๆ (Assumption) หรอขอสรปเปนกฎเกณฑ (Generalization) ซงไดรบการสนบสนนจากขอสมมตทางปรชญาและหลกการทางวทยาศาสตร เพอใชเปนเสมอนพนฐานของการปฏบต ขอสมมตซงมาจากการสำารวจทางวทยาศาสตร การคนพบตาง ๆ จะไดรบการประเมนผล เพอใหมความเทยงตรงตาม หลกวทยาศาสตรและขอสมมตทางปรชญา อนถอไดวาเปนสญลกษณของการสราง (Con -struction) 2. Kneller : ไดใหความหมายของทฤษฎไว 2 ความหมาย คอ

2.1 ขอสมมตฐานตาง ๆ (Hypothesis) ซงไดกลนกรองแลวจากการสงเกตหรอทดลอง เชน ในเรองความโนมถวงของโลก

2.2 ระบบของความคดตาง ๆ ทนำามาปะตดปะตอกน (Coherent) 3. Feigl : ทฤษฎเปนขอสมมตตาง ๆ ซงมาจากกระบวนการทางตรรกวทยา และคณตศาสตร ทำาใหเกดกฎเกณฑทไดมาจากการสงเกตและการทดลอง 4. ธงชย สนตวงษ : ทฤษฎ หมายถง ความรทเกดขนจากการรวบรวมแนวคด และหลกการตาง ๆ ใหเปนกลมกอน และสรางเปนทฤษฎขน ทฤษฎใด ๆ กตามทตงขน มานน เพอรวบรวมหลกการและแนวความคดประเภทเดยวกนเอาไวอยางเปนหมวดหม 5. เมธ ปลนธนานนท : ไดกลาวถงหนาทหลกของทฤษฎ ม 3 ประการ คอ การพรรณนา (Description) การอธบาย (Explanation) และการพยากรณ (Prediction) 6. ธรวฒ ประทมนพรตน : ไดกลาวถง ลกษณะสำาคญของทฤษฎมดงน

3

6.1 เปนความคดทสมพนธกนและกนอยางมระบบ 6.2 ความคดดงกลาวมลกษณะ "เปนความจรง" 6.3 ความจรงหรอความคดนน สามารถเปนตวแทนปรากฏการณ หรอ พฤตกรรมทเกดขนได จากความหมายดงกลาวขางตน ทฤษฎ จงหมายถง การกำาหนดขอ

สนนษฐาน ซงไดรบมาจากวธการทางตรรกวทยา วทยาศาสตรและคณตศาสตร ทำาใหเกดกฎเกณฑทไดมาจากการสงเกต คนควาและการทดลอง โดยใชเหตผลเปนพนฐานเพอกอใหเกดความ เขาใจในความเปนจรง และนำาผลทเกดขนนนมาใชเปนหลกเกณฑ

สำาหรบทฤษฎตาง ๆ ทเขามาสการบรหารนน ไดมผคดคนมากมาย แตพบวา ยงไมมทฤษฎใดทสามารถชวยอธบายปรากฏการณในการบรหารงานไดหมด อาจจำาเปนตองใชหลาย ๆ ทฤษฎในการแกปญหาหนง หรอทฤษฎหนงซงมหลกการดและเปนทนยมมาก อาจไมสามารถแกปญหาเลกนอย หรอปญหาใหญไดเลย ทงนยอมขนอยกบลกษณะของแตละปญหา สภาพการณของสงคม และกาลเวลาทเกดขน อยางไรกตาม คนท (Koontz) ไดกลาวไววา ทฤษฎหรอหลกในการบรหารงานนนจะดหรอมประสทธภาพหรอไมนน ควรคำานงถงลกษณะของทฤษฎในเรองตอไปน

1. การเพมประสทธภาพของงาน 2. การชวยวเคราะหงานเพอปรบปรงพฒนา 3. การชวยงานดานวจยขององคการใหกาวหนา 4. ตรงกบความตองการของสงคม 5. ทนสมยกบโลกทกำาลงพฒนา

หลกการบรหารและววฒนาการวชาการบรหารไดพฒนามาตามลำาดบเรมจากอดต หรอการบรหารในระยะ

แรก ๆ นน มนษยยงขาดประสบการณการบรหาร จงเปนการลองผดลองถก การแลกเปลยน ประสบการณยงไมแพรหลายและกวางขวาง การเรยนรหลกการบางอยางจงเรยนรจากประสบการณของตนเอง หรอมการแลกเปลยนกนในวงจำากด คอ การถายทอดไปยงทายาท ลกศษย หรอลกจาง เปนตน ตอมา

4

การบรหารเรมมความหมายชดเจนและรดกมขนในศตวรรษท 18 โดยกลมนกรฐประศาสนศาสตร ซงเรยกตวเองวา Cameralist ในประเทศเยอรมนและออสเตรย โดยใหคำาจำากดความของคำาวา การบรหาร หมายถง การจดการหรอการควบคมกจการตาง ๆ ของรฐ เชน การบรหารอาณานคม การบรหารเกยวกบกจการภาษ การบรหารการ เงนของมลนธ และการบรหารอตสาหกรรม เปนตน

ตอมาปลายศตวรรษท 18 นกบรหารชาวสหรฐอเมรกาทเรยกวา Federalist ไดใหความหมายของคำาวา การบรหาร หมายถง การบรหารงานของรฐ (Public Administration) และตอมาไดใชคำาวา Administration หมายถง การบรหารเกยวกบ กจการของรฐ สวนคำาวา Management หมายถง การบรหารเกยวกบภารกจของเอกชน

ปลายศตวรรษท 19 และตนศตวรรษท 20 อตสาหกรรมและการคาในยโรปและอเมรกาไดขยายตวอยางรวดเรว ทงนเปนผลมาจากไดมการพฒนาการผลตสนคาตาง ๆ โดยเฉพาะเมอ Henry Ford ไดผลตรถยนตโดยใชสายพาน และนกอตสาหกรรมอนได ผลตสนคาจำานวนมาก โดยคดคนวธการลดตนทนการผลต โดยการตดคาใชจายใหนอยลง และระยะนเองไดมการนำาเอาวธการทางวทยาศาสตร (Scientific Management) มาใช โดยวศวกรชาวอเมรกน คอ Frederick W. Taylor นอกจากนไดมนกวชาการหลายทานไดพยายามแบงยคหรอววฒนาการทางการบรหารแตกตางออกไป ดงน

อรณ รกธรรม ไดแบงววฒนาการบรหารออกเปน 3 ระยะ คอ

1. ระยะเรมตน เปนระยะของการปพนฐานและโครงสราง บคคลสำาคญ ในระยะนไดแก Woodrow Wilson, Leonard D. White, Frank T. Goodnow, Max weber, Frederick W. Taylor และ Henri Fayol เปนตน

2. ระยะกลางหรอระยะพฤตกรรมและภาวะแวดลอม ผมชอเสยงใน ระยะน ไดแก Elton Mayo, Chester I. Barnard, Mary P. Follet เปนตน

5

3. ระยะทสาม หรอ ระยะปจจบน ม Herbert A. Simon, Jame G. March เปนผวางรากฐาน

นพพงษ บญจตราดลย ไดแบงววฒนาการของการบรหารออกเปน 3 ยค คอ 1. ยคการจดการแบบวทยาศาสตร (Scientific Management Era)

ผม บทบาทสำาคญไดแก Frederick W. Taylor, Henri Fayol, Luther H. Gulick และ Lyndall Urwick

2. ยคการบรหารแบบมนษยสมพนธ (Human Relation Era) ผม บทบาทสำาคญไดแก Mary P. Follet, Elton Mayo และ Fritz J. Rocthlisberger

3. ยคทฤษฎการบรหาร (The Era of Administrative Theory) เปนยคท ผสมผสานสองยคแรกเขาดวยกน จงเปนยคบรหารเชงพฤตกรรมศาสตร ผมบทบาทสำาคญไดแก Chester I. Barnard และ Herbert A. Simon

นอกจากนนกบรหารและนกวชาการบางกลมไดแบงววฒนาการของการบรหารออกเปน 4 ยค คอ

1. ยคกอนหรอยคโบราณ เรมตงแตการมสงคมมนษยจนถงยคกอน Classical บคคลสำาคญในยคนไดแก Socrates, Plato, Aristotle, Saint-Simen, Hegel, Robert Owen และ Charles Bubbage

2. ยค Classical เรมตงแตชวงแรกของการปฏวตอตสาหกรรมในปลาย ครสตศตวรรษท 18 ซงเปนยคทนำาเครองจกร เครองมอทนแรงเขาไปใชแทนกำาลงคน จนกระทงไดเกดแนวคดในเรอง การจดการเชงวทยาศาสตร (Scientific Management) ขนในครสตศตวรรษท 20 เปนการบรหารทมงเนนการผลต หรอ ใหความสำาคญตองานมาก ระบบการทำางานถอเปนสงสำาคญ บคคลสำาคญในยคนไดแก

6

2.1 Henry R. Towne เปนประธานบรษทเยลและทาวนในสหรฐอเมรกา ไดเสนอบทความเรองวศวกรในฐานะนกเศรษฐศาสตร ซงเปนจดเรมตนแหงการเคลอนไหวทางแนวความคดดานการจดการของศตวรรษตอมา

2.2 Woodrow wilson เขยนบทความเรอง The Study of Public Administration มแนวคดทตองการแยกการบรหารของรฐออกมาจากการเมอง

2.3 Frank T. Goodnow เขยนบทความเรอง Politics and Administration ซงเปนแนวความคดคลายคลงกบวลสน และเนนเรองการปรบปรงระบบการบรหารใหมประสทธภาพ ยดระบบคณธรรม (Merit System) ใหมคณะกรรมการ รบผดชอบ และมหนวยงานการบรหารบคคลในทกหนวยงาน มการจำาแนกตำาแหนง เพอความเปนธรรมในการจาง มการกำาหนดมาตรฐาน และคณสมบตของบคลากร

2.4 Leonard D. White ไดเขยนเรอง " Introduction to study of Public Administration" มความคดเหนเชนเดยวกบ Goodnow และ Wilson เขายงไดเพมเรองการเลอนขน วนย ขวญ และเนนเรองทกดโนวเขยนไวอยางละเอยด

2.5 Max Weber เปนนกสงคมวทยาชาวเยอรมน ผเสนอแนวคดเกยวกบ การบรหารราชการ (Bureaucracy) ถอวาเปนบดาทางดานบรหารราชการ มแนวคดของหลกการบรหารทมเหตผล มการแบงงานกนทำา มสายการบงคบบญชาทลดหลนลงมา มผชำานาญการในสายงานตาง ๆ การปฏบตงานตองมการบนทกเปนลายลกษณอกษร เปนตน

2.6 Frederick W. Taylor เปนวศวกรชาวเยอรมน เปนผเสนอวธการจด การแบบวทยาศาสตร (Scientific Management) สนใจหลกเกยวกบความเชยวชาญหรอชำานาญเฉพาะอยาง (Specialization) อนเปนสงสำาคญเบองตนในการเขาใจองคการรปนย เพราะการแบงงานกนทำาตามความชำานาญเฉพาะอยาง จำาเปนตองมการประสานงานอกดวย

2.7 Henri Fayol เปนวศวกรและนกอตสาหกรรมชาวฝรงเศส ไดเสนอ แนวคดทมลกษณะเปนสากลสำาหรบนกบรหาร โดยกลาวถงองคประกอบขนมลฐานของการบรหาร ไดแก

7

1) การวางแผน (Planning) 2) การจดองคการ (Organizing) 3) การบงคบบญชา (Commanding) 4) การประสานงาน (Coordinating) 5) การควบคม ( Controlling)

2.8 Luthur Gulick and Lyndall Urwick เปนนกบรหารงานแบบวทยา- ศาสตร บรหารงานโดยหวงผลงานเปนใหญ (Task Centered) เขาไดแสดงความคดเหนเกยวกบกระบวนการบรหารสรปยอไดวา POSDCoRB ดงน

1) P = Planning การวางแผน 2) O = Organization การจดองคการ 3) S = Staffing การจดคนเขาทำางาน 4) D = Directing การอำานวยการ, การสงการ 5) Co = Coordinating การประสานงาน 6) R = Reporting การรายงาน 7) B = Budgetting การบรหารงบประมาณ

3. ยค Human Relation เปนยคทมความเชอวางานใด ๆ จะบรรลผลสำาเรจไดจะตองอาศยคนเปนหลก นกบรหารกลมนจงหนมาสนใจศกษาพฒนาทฤษฎ วธการและเทคนคตาง ๆ ทางดานสงคมศาสตร พฤตกรรมและกลมคนในองคการ สนใจศกษาแนวทางประสานงานใหคนเขากบสงแวดลอมของงาน เพอหวงผลในดานความรวมมอ ความคด รเรมและการเพมผลผลต โดยมพนฐานของความเชอทวา "มนษยสมพนธ" จะนำาไปสความพอใจและสะทอนถงผลของการปฏบตงาน บคคลสำาคญในยคน ไดแก

3.1 Elton Mayo ชาวออสเตรย ในฐานะนกวชาการอตสาหกรรม มผล งานมากในแงปญหาบคคลกบสงคมของอตสาหกรรม และพฤตกรรมของบคคลในสภาพ แวดลอมการทำางาน สรปการทดลองท Hawthorne ไดวา ปจจยทมอทธพลตอผลผลตของคนงาน คอ ความสมพนธระหวางบคคล ทเกดขนมาจากการทคนมาทำางานรวมกนโดยกอรปไมเปนทางการ การใหรางวลและ

8

ลงโทษเปนตวกระตนใหสมาชกทำางานไดดทสด การมสวนรวมของสมาชก จะมอทธพลตอความสำาเรจของงาน และความกาวหนาขององคการ

3.2 Mary Follette ชาวอเมรกน ไดเขยนตำาราทมแนวคดในเชงมนษย- สมพนธ เชน เขยนเรองความขดแยง การประสานความขดแยง กฎทอาศยสถานการณ และความรบผดชอบ เปนตน

3.3 Likert เปนผทสนใจดานพฤตกรรมของมนษยในองคการ ผลงานทมชอ เสยงมาก คอ The Human Organization : Its management and Value และหนงสอ New Patterns of Management

4. ยค Behavioral Science เปนยคทมความพยายามศกษา และวเคราะหวจย มการปรบปรง เปลยนแปลง และคนควาทฤษฎใหม ๆ เพอนำาไปเปนประโยชนตอการบรหารใหเกดประสทธภาพมากทสด นกบรหารทสำาคญของยคน ไดแก Chester I. Barnard, Herbert A. Simon, Abraham Maslow, Getzels and Guba, Douglas McGregor, Victor H. Vroom, Robert Blank and Jane S. Mouton, William J. Reddin, Robert Tannenbaum and Warren Schmidt และ Paul Hersey and Kenneth H. Blanchard เปนตน

ทฤษฎทควรทราบทฤษฎตาง ๆ ทเกยวของกบการบรหารการศกษา ไดรบการพฒนา

เปลยนแปลงไปตามยคตามสมยตงแตสมยโบราณ ยควทยาศาสตร ยคมนษยสมพนธ จนถงยคปจจบน ซงอาศยทฤษฎองคการสมยใหม ทมการปรบปรงพฒนาและสงเคราะหแนวความคดเกยวกบการจดการอยางกวางขวางยงขน แตถงอยางไร การบรหารงานสมยใหมนมงเนนทงคน งาน และผลผลต จงตองมการผสมผสานแนวคดตาง ๆ ทกยค ทกสมย เพอนำามาประยกตใชใหเหมาะสมกบสภาพการณและสงแวดลอมทเปนจรงในปจจบน ในทนจะขอนำาเสนอทฤษฎทางการบรหารการศกษาพนฐานทควรทราบ ดงตอไปน

ทฤษฎวเคราะหระบบ (System Approach หรอ General System Theory)

9

ทฤษฎวเคราะหระบบเปนทฤษฎทมคณคาในการตรวจสอบ หาขอบกพรองของกระบวนการบรหารทงปวงรวมทงการบรหารการศกษาดวย โดยการวเคราะหสงนำาเขา วเคราะหกระบวนการ และวเคราะหผลผลตวาสงทลงทนไปคมคาหรอไม แลวรวบรวมขอมลหาจดบกพรองแลวปรบปรงแกไขตอไป

ทฤษฎระบบสงคม (Social System Theory) ทฤษฎน Getzels และ Guba ไดสรางขนเพอวเคราะหพฤตกรรมใน

องคการตาง ๆ ทจดขนเปนระบบสงคม แบงออกเปน 2 ดาน คอ ดานสถาบนมต (Nomothetic Dimension)ดานบคลามต (Idiographic Dimension) ดงรป

10

1. ดานสถาบนมต ประกอบดวย 1.1 สถาบน (institution) ไดแก หนวยงานหรอองคการ ซงจะเปน กรม

กอง โรงเรยน โรงพยาบาล บรษท รานคา หรอโรงงานตาง ๆ ทมวฒนธรรม (culture) ของหนวยงานหรอองคการนนครอบคลมอย

1.2 บทบาทตามหนาท (role) สถาบนจะกำาหนดบทบาท หนาท และตำาแหนง ตาง ๆ ใหบคคลปฏบต มกฎและหลกการอยางเปนทางการ และมธรรมเนยม (ethics) การปฏบตทมอทธพลตอบทบาทอย

1.3 ความคาดหวงของสถาบนหรอบคคลภายนอก (expectations) เปนความ คาดหวงทสถาบน หรอบคคลภายนอกคาดวาสถาบนจะทำางานใหบรรลเปาหมาย เชน โรงเรยนมความคาดหวงทจะตองผลตนกเรยนทดมคณภาพ ความคาดหวงมคานยม (values) ของสงคมครอบคลมอย

2. ดานบคลามต ประกอบดวย

11

2.1 บคลากรแตละคน (individual) ซงปฏบตงานอยในสถาบนนน ๆ เปนบคคล ในระดบตาง ๆ เชน ในโรงเรยนมผบรหารโรงเรยน คร อาจารย คนงาน ภารโรง มวฒนธรรมยอยทครอบคลมตางไปจากวฒนธรรมโดยสวนรวม

2.2 บคลกภาพ (personality) หมายถง ความร ความถนด ความสามารถ เจตคต อารมณ และแนวคด ซงบคคลทเขามาทำางานในสถาบนนนจะมความแตกตางปะปนกนอยและมธรรมเนยมของแตละบคคลเปนอทธพลครอบงำาอย

2.3 ความตองการสวนตว (need - dispositions) บคคลทมาทำางานสถาบนม ความตองการทแตกตางกนไป บางคนทำางานเพราะตองการเงนเลยงชพ บางคนทำางานเพราะความรก บางคนตองการเกยรตยศชอเสยง ความกาวหนา บางคนตองการการยอมรบ บางคนตองการความมนคง ปลอดภย เปนตน นอกจากนนยงมคานยมของตนเองครอบคลมอย

จากรปพอสรปไดวา ในดานสถาบนมตนนจะยดถอเรองสถาบนซงมบทบาท ตาง ๆ เปนสำาคญ บทบาททสถาบนไดคดหรอกำาหนดไวจะตองชแจงใหบคลากรในสถาบนไดทราบอยางเดนชด เพอจะไดกำาหนดการคาดหวงทสถาบนไดกำาหนดไวในบทบาทของตนออกมา ตรงกบความตองการของผลผลตของสถาบนนน สวนในดานบคลามต ประกอบดวย ตวบคคลทปฏบตงานอยในสถาบนนน ซงบคคลทปฏบตงานอยกมบคลกภาพทเปนตวเองทไมเหมอนกน ในแตละคนตางกมความตองการในตำาแหนงหนาทการงานทแตกตางกนออกไป ทงสองมตนระบบสงคมเปนสงทมอทธพลตอการบรหารงานเปนอนมาก ถาหากวาทกสงทกอยางราบรนด การบรหารงานนนสามารถทจะสงเกตพฤตกรรมได (social behavior or observed behavior)

ทฤษฎจงใจในการปฏบตงานของมาสโลว Abraham H. Maslow เปนบคคลแรกทไดตงทฤษฎทวไปเกยวกบการ

จงใจ (Maslow's general theory of human and motivation) ไวและไดตงสมมตฐานเกยวกบพฤตกรรมของมนษยไว 3 ประการ ดงน

1. มนษยมความตองการ ความตองการมอยเสมอและไมมสนสด แตสงท มนษยตองการนนขนอยกบวาเขามสงนนอยแลวหรอยง ขณะทความตองการ

12

ใดไดรบการตอบสนองแลวความตองการอยางอนจะเขามาแทนท กระบวนการนไมมทสนสด และจะเรมตนตงแตเกดจนกระทงตาย

2. ความตองการทไดรบการตอบสนองแลว จะไมเปนสงจงใจของ พฤตกรรมอกตอไป ความตองการทไมไดรบตอบสนองเทานน ทเปนสงจงใจของพฤตกรรม

3. ความตองการของมนษย มเปนลำาดบขนตามลำาดบความสำาคญ กลาวคอ เมอความตองการในระดบตำา ไดรบการตอบสนองแลว ความตองการระดบสงกจะเรยกรองใหมการตอบสนองทนท

Maslow ไดแบงลำาดบขนความตองการของมนษยไวดงน (Maslow's Need-hierachy Theory)

ทฤษฎการจงใจ - สขอนามยของเฮอรเบอรก (Herzberg's Motivation Hygiene Theory)

ทฤษฎเกยวกบการจงใจของ เฮอรเบอรกนมชอเรยกกนหลายอยาง เชน Motivation Maintenance Theory, dual Factor Theory Motivation-Hygiene Theory และ The two - Factor Theory ทฤษฎนไดตงสมมตฐานเกยวกบองคประกอบทจะสนบสนนความพอใจในการทำางาน (Job Satisfaction) และองคประกอบทสนบสนนความไมพอใจในการทำางาน (Job dissatisfaction) ดงน

พวกท 1 ตวกระตน (Motivator) คอ องคประกอบททำาใหเกดความพอใจ

13

- งานทปฏบต - ความรสกเกยวกบความสำาเรจของงาน - ความรบผดชอบ - โอกาสกาวหนาในหนาทการงาน

พวกท 2 ปจจยสขอนามย (Hygiene) หรอ องคประกอบทสนบสนนความ ไมพอใจในการทำางาน ไดแก

- แบบการบงคบบญชา- ความสมพนธระหวางบคคล - เงนเดอนคาตอบแทน - นโยบายของการบรหาร

ทฤษฎ X และ ทฤษฎ Y Douglas McGregor ไดเสนอทฤษฎนใน ค.ศ. 1957โดยเสนอสมมตฐานในทฤษฎ X วา 1. ธรรมชาตของมนษยโดยทวไปไมชอบทำางาน พยายามเลยงงาน หลบ

หลก บดพลว เมอมโอกาส 2. มนษยมนสยเกยจคราน จงตองใชวธการขมข ควบคม สงการ หรอ

บงคบให ทำางานตามจดประสงคขององคการใหสำาเรจ 3. โดยทวไปนสยมนษยชอบทำางานตามคำาสง ตองการทจะหลกเลยง

ความรบผดชอบ แตตองการความมนคง อบอนและปลอดภยมากกวาสงอน ทฤษฎ Y มสมมตฐานวา 1. การทรางกายและจตใจไดพยายามทำางานนน เปนการตอบสนองความ

พอใจ อยางหนงเชนเดยวกบการเลนและพกผอน 2. มนษยชอบนำาตนเอง ควบคมตนเอง เพอดำาเนนงานทตนรบผดชอบ ให

บรรล จดประสงคอยแลว ดงนนการบงคบควบคม ขมข ลงโทษ จงไมใชวธการเพยงอยางเดยว ทจะทำาใหมนษยดำาเนนงานจนบรรลจดประสงคขององคการ

3. มนษยผกพนตนเองกบงานองคการกเพอหวงรางวลหรอสงตอบแทน เมอองค การประสบความสำาเรจ

14

4. เมอสถานการณเหมาะสม มนษยโดยทวไปจะเกดการเรยนร ทงดานการยอม รบ ความรบผดชอบ และแสวงหาความรบผดชอบ ควบคกนไปดวย

5. มนษยทงหลายยอมมคณสมบตทดกระจายอยทวไปทกคน เชน มนโนภาพ ม ความฉลาดเฉลยวและวองไว มความสามารถในการแกปญหาตาง ๆ ขององคการ

6. สถานการณของการดำารงชวตในระบบอตสาหกรรมยคใหม มนษยยงไมม โอกาสใชสตปญญาไดเตมท

Andrew F Sikula เปรยบเทยบทฤษฎ X และ Y ไวดงน

ทฤษฎ X ทฤษฎ Y1. มนษยมกเกยจคราน 1. มนษยจะขยนขนแขง

2. มนษยชอบหลกเลยงงาน 2. การทำางานของมนษยกเหมอนกบการเลน การพกผอนตามธรรมชาต

3. มนษยชอบทำางานตามคำาสงและตองการใหมผควบคม

3. มนษยรจกกระตนตนเองใหอยากทำางาน

4. ตองใชวนยของหมคณะบงคบ 4. มนษยมวนยในตนเอง5. มนษยมกหลกเลยงไมอยากรบผด

ชอบ5. มนษยมกแสวงหาความรบผด

ชอบ6. มนษยไมเฉลยวฉลาดขาดความรบ

ผดชอบ6. มนษยมสมรรถภาพในการ

ทำางานและมความคดรเรมสรางสรรค

หลกการ แนวคด ทฤษฎทางการบรหาร

สงคมของมนษย เปนสงคมทมการรวมตวเปนกลม หมเหลา เปนชมชนขนาดตาง ๆ ตงแตหมบาน ตำาบล เมอง และประเทศ จงตองมการจดระบบระเบยบของสงคม เพอใหสามารถดำาเนนกจกรรมดานตาง ๆ เปนไปดวยความเรยบรอย เพอความอยรอด สงบสข และบงเกดความกาวหนา

15

ในชมชนเหลานน จงเปนสาเหตใหเกด "สถาบนสงคม" และ "การบรหาร" ขนมา

สถาบนสงคมทจดตงขนไมวาจะเปนครอบครว วด โรงเรยน และองคกรอน ๆ ทงภาครฐและเอกชน จงตองอำานวยความสะดวกหรอบรการเพอประโยชนสขของสมาชกและความเจรญของสงคม โดยดำาเนนภารกจตามทสงคมมอบหมาย ดวยการจดตง "องคการบรหาร" ทเหมาะสมกบลกษณะของกจกรรมนน ๆ ดงนน สงคมกบองคการบรหาร จงเปนสงทไมอาจแยกจากกนได ดงเชน ศาสตราจารยวลเลยม ซฟฟน (William S.Siffin) ไดกลาวไววา "หากปราศจากองคการบรหารแลว สงคมกจะไมม หากปราศจากสงคมแลวมนษยกไมอาจจะดำารงชวตอยได"

ความหมายของการบรหารคำาศพททใชในความหมายของการบรหาร มอยสองคำาคอ "การ

บรหาร" (Administration) และ "การจดการ" (Management) การบรหาร มกจะใชกบการบรหารกจการสาธารณะหรอการบรหาร

ราชการ สวนคำาวา การจดการใชกบการบรหารธรกจเอกชน เราจงเรยกผทดำารงตำาแหนงระดบบรหารในหนวยงานราชการวา "ผบรหาร" ในขณะทบรษท หางราน ใชเรยกตำาแหนงเปน "ผจดการ" เนองจากการศกษาเปนกจการทมงประโยชนสาธารณะและจดเปนสวนงานของทางราชการ จงใชเรยกชอผดำารงตำาแหนงดงกลาววา "ผบรหารการศกษา" หากปฏบตงานเปนหวหนาในสถานศกษา เรยกวา "ผบรหารสถานศกษา"

ไดมผใหคำาจำากดความหมายของ"การบรหาร" ในฐานะทเปนกจกรรมชนดหนง ดงตอไปน

1. Peter F.Drucker : การบรหาร คอ ศลปในการทำางานใหบรรลเปาหมายรวมกบผอน

2. Harold koontz : การบรหาร คอการดำาเนนงานใหบรรลวตถประสงคทกำาหนดไว โดยการอาศยคน เงน วตถสงของ เปนปจจยในการปฏบตงาน

16

3. Herbert A.Simon : การบรหาร คอกจกรรมทบคคลตงแต 2 คนขนไป รวมมอกนดำาเนนการใหบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางรวมกน

4. วจตร ศรสอาน และคณะไดสรปสาระสำาคญ ของการบรหารไว ดงน 4.1 การบรหารเปนกจกรรมของกลมบคคลตงแต 2 คนขนไป 4.2 รวมมอกนทำากจกรรม 4.3 เพอใหบรรลวตถประสงครวมกน 4.4 โดยการใชกระบวนการและทรพยากรทเหมาะสม

สำาหรบการบรหาร ในฐานะทเปนวชาการสาขาหนง มลกษณะเปนศาสตรโดยสมบรณเชนเดยวกบศาสตรสาขาอน ๆ กลาวคอ เปนสาขาวชาทมการจดระเบยบใหเปนระบบของการศกษา มองคแหง ความร หลกการ และทฤษฎ ทเกดจากการศกษาคนควาเชงวทยาศาสตร การบรหารจงเปนสงทนำามาศกษาเลาเรยนกนได โดยนำาไปประยกตใชสการปฏบตใหเหมาะสมกบสถานการณและสงแวดลอม ซงขนอยกบความสามารถ ประสบการณ และบคลกภาพสวนตว ของผบรหารแตละคน

จงสรปไดวา การบรหาร หมายถงการใชศาสตรและศลปของบคคลตงแต 2 คนขนไป รวมมอกนดำาเนนกจกรรมหรองานใหบรรลวตถประสงคทวางไวรวมกน โดยอาศยกระบวนการ และทรพยากรทางการบรหารเปนปจจยอยางประหยด และใหเกดประโยชนสงสด

ผบรหารจะบรหารงานใหเกดประสทธภาพและประสทธผลไดนนตองมความร ความเขาใจในเรองของทฤษฎและหลกการบรหาร เพอจะไดนำาความรไปประยกตใชใหเหมาะสมกบการทำางาน สถานการณ และสงแวดลอม จงพดไดวา ผบรหารทประสบความสำาเรจ คอผทสามารถประยกตเอาศาสตรการบรหารไปใชไดอยางมศลปะ นนเอง

ทฤษฎและหลกการบรหารคำาวา "ทฤษฎ" เปนคำาทรจกกนแพรหลายในวงการนกวชาการสาขา

ตาง ๆ โดยผสนใจไดนำาทฤษฎเขาสภาคปฏบต โดยใหเหตผลทฤษฎเปรยบ

17

ไดกบดาวเหนอ หรอเขมทศทคอยบอกทศทางใหกบชาวเรอ หรอชแนวทางทถกตองในการปฏบตงาน

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานไดใหความหมาย "ทฤษฎ" (ทรดสะด) วาหมายถง ความเหน การเหน การเหนดวยลกษณะทคาดเอาตามหลกวชา เพอเสรมเหตผลและรากฐานใหแกปรากฎการณ หรอขอมลในภาคปฏบต ซงเกดขนอยางมระเบยบ นอกจากน นกวชาการหลายทานไดใหความหมาย ดงน

1. Good : ทฤษฎ คอ ขอสมมตตาง ๆ(Assumption) หรอขอสรปเปนกฎเกณฑ (Generalization) ซงไดรบการสนบสนนจากขอสมมตทางปรชญาและหลกการทางวทยาศาสตร เพอใชเปนเสมอนพนฐานของการปฏบต ขอสมมตซงมาจากการสำารวจทางวทยาศาสตร การคนพบตาง ๆ จะไดรบการประเมนผล เพอใหมความเทยงตรงตามหลกวทยาศาสตร และขอสมมตทางปรชญา อนถอไดวาเปนสญลกษณของการสราง (Construction) 2. Kneller : ไดใหความหมายของทฤษฎไว 2 ความหมาย คอ

2.1 ขอสมมตฐานตาง ๆ (Hypothesis) ซงไดกลนกรองแลว จากการสงเกตหรอทดลอง เชน ในเรองความโนมถวงของโลก

2.2 ระบบขอความคดตาง ๆ ทนำามาปะตดปะตอกน (Coherent) 3. Feigl : ทฤษฎเปนขอสมมตตาง ๆ ซงมาจากกระบวนการทางตรรกวทยา และคณตศาสตร ทำาใหเกดกฎเกณฑทไดมาจากการสงเกตและการทดลอง 4. ธงชย สนตวงษ : ทฤษฎ หมายถง ความรทเกดขนจากการรวบรวมแนวความคดและหลกการตาง ๆ ใหเปนกลมกอน และสรางเปนทฤษฎขน ทฤษฎใด ๆ กตามทตงขนมานน เพอรวบรวมหลกการและแนวความคดประเภทเดยวกนเอาไวอยางเปนหมวดหม 5. เมธ ปลนธนานนท : ไดกลาวถงหนาทหลกของทฤษฎ ม 3 ประการ คอ การพรรณนา (Description) การอธบาย (Explanation) และการพยากรณ (Prediction)

18

6. ธรวฒ ประทมนพรตน : ไดกลาวถงลกษณะสำาคญของทฤษฎ มดงน

6.1 เปนความคดทสมพนธกนและกนอยางมระบบ 6.2 ความคดดงกลาวมลกษณะ "เปนความจรง" 6.3 ความจรงหรอความคดนนสามารถเปนตวแทนปรากฎการณ

หรอพฤตกรรมทเกดขนได จากความหมายดงกลาวขางตน ทฤษฎ จงหมายถง การกำาหนดขอ

สนนษฐาน ซงไดรบมาจากวธการทางตรรกวทยา วทยาศาสตร และคณตศาสตร ทำาใหเกดกฎเกณฑทไดมาจากการสงเกต คนควา และการทดลอง โดยใชเหตผลเปนพนฐานเพอกอใหเกดความเขาใจในความเปนจรงและนำาผลทเกดขนนนมาใชเปนหลกเกณฑ

สำาหรบทฤษฎตาง ๆ ทเขามาสการบรหารนน ไดมผคดคนมากมาย แตพบวา ยงไมมทฤษฎใดทสามารถชวยอธบายปรากฎการณในการบรหารงานไดหมด อาจจำาเปนตองใชหลาย ๆ ทฤษฎในการแกปญหาหนง หรอทฤษฎหนงซงมหลกการดและเปนทนยมมาก อาจไมสามารถแกปญหาเลกนอย หรอปญหาใหญไดเลย ทงนยอมขนอยกบลกษณะของแตละปญหา สภาพการณของสงคมและกาลเวลาทเกดขน อยางไรกตาม คนท (Koontz) ไดกลาวไววาทฤษฎหรอหลกในการบรหารงานนนจะดหรอมประสทธภาพหรอไมนน ควรคำานงถงลกษณะของทฤษฎในเรอง ตอไปน

1. การเพมประสทธภาพของงาน 2. การชวยวเคราะหงานเพอปรบปรงพฒนา 3. การชวยงานดานวจยขององคการใหกาวหนา 4. ตรงกบความตองการของสงคม 5. ทนสมยกบโลกทกำาลงพฒนา

ดงนน จงขอเสนอแนะใหทานผบรหารทงหลายไมวาจะเปนภาครฐหรอเอกชน ไดสละเวลาเพอสำารวจตนเอง สำารวจงานทรบผดชอบวา ทานเปนผหนงหรอไม ทไดประยกตเอาศาสตรและศลป ทอยบนพนฐานของหลกการ แนวคด และทฤษฎทางการบรหารมาประยกตใชไดอยางเหมาะสมแลว เมอนนคณภาพ

19

ของผลผลตทเกดขน คงจะนำาความภาคภมใจมาสทานและองคกรอยางแนนอน

เอกสารอางอง

กตมา ปรดดลก. ทฤษฎบรหารองคการ. กรงเทพมหานคร : ธนะการพมพ, 2529. จรญ ดอกบวแกว และคณะ. ความรทวไปเกยวกบการบรหารการศกษา. ปตตาน : มหาวทยาลยสงขลานครนทร , 2535. ตน ปรชญพฤทธ. ทฤษฎองคการ. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช. 2527. ธรวฒ ประทมนพรตน. ทฤษฎการบรหารและการจดองคการ. สงขลา : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2531. บญทน ดอกไธสง. ทฤษฎ : การบรหารองคการ. กรงเทพมหานคร : โอเดยนสโตร , 2523. ผสสด สตยมานะ และสพตรา เพชรมน. ระบบบรหารและระเบยบวธปฏบตราชการ. กรงเทพมหานคร : ประชาชน, 2521. วจตร ศรสอาน และคณะ. หลกและระบบบรหารการศกษา. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2523.

20