УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“...

УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА

ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ – КИЧЕВО

Дисперзирани студии: БИТОЛА

Анета Бопковска

ПАРНИЧНА ПОСТАПКА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА:

TEK, ПОДНЕСОЦИ, ОДЛУКИ И ПРАВНИ ЛЕКОВИ

(магистерски труд)

БИТОЛА, 2018

2

Ментор:

Проф. Д-р Саша Дукоски

Членови на комисија:

1.

2.

НАУЧНА ОБЛАСТ: Граѓанско процесно прaво

3

ИЗЈАВА

Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги почитував позитивните

законски прописи на Република Македонија од областа на заштитата на интелектуалната

сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги

почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам

под полна морална, материјална и кривична одговорност.

Изјавил:

Анета Бопковска

4

Наслов на трудот:

Парнична постапка во Република Македонија: поднесоци, тек, одлуки и правни лекови

Апстракт:

Во рамките на овој магистерски труд ќе биде разработена парничната постапка во

Република Македонија,нејзиниот почеток, нејзиниот тек, одлуките и правните лекови по

повод донесената одлука во постапката. Целта на овој труд е да се добие една општа,

генерална идеа за одвивањето на парничната постапка, и доближување на истата до секој

оној кој сака да добие претстава од што таа се состои.

Во овој труд најпрво се дава кратко објаснување за тоа што таа претставува и кое е

нејзиното значење. Понатаму следи објаснување на стадиумите на парничната постапка и

тоа подготвувањето на главната расправа, самата главна расправа како и постапката за

донесување на одлука. Исто така се опфатени и правните лекови а споменати се и

посебните парнични постапки.

На крајот направив и онлајн анкета со која добив одредени сознанија од

испитаниците за тоа до кој степен парничната постапка им е позната на граѓаните и колку

тие ги заштитуваат своите права користејќи ја парничната постапка.

Клучни зборови: парница, тужител, тужен, рочиште, правен лек, првостепена постапка,

второстепена постапка, тужба, жалба, решение, пресуда.

5

Title of the thesis:

Litigation in the Republic of Macedonia: submissions, course, decisions and legal

remedies

Abstract:

In this master's thesis, the civil procedure in the Republic of Macedonia will be

elaborated, its beginning, its course, the decisions and the remedies on the occasion of the

decision made in the procedure. The purpose of this thesis is to obtain general idea of the

litigation procedure, and bring it closer to anyone who wants to get an idea of what it consists of.

This paper firstly gives a brief explanation of what it represents and what its significance

is. The explanation of the stages of the civil procedure follows, such as the preparation of the

main hearing, the very main hearing as well as the procedure for making a decision. Legal

remedies have also been included, and special litigation procedures have been mentioned.

In the end, I also made an online survey to get some knowledge from the respondents

about the extent to which the litigation procedure is known to citizens and how much they

protect their rights using the litigation procedure.

Key words: litigation, plaintiff, defendant, hearing, legal remedy, first instance procedure,

second instance procedure, lawsuit, appeal, decision, verdict.

6

СОДРЖИНА

I.ВОВЕД........................................................................................................................................8

1. Етапи во развојот на заштита на правата...............................................................................8

2.Право на правна заштита-правозаштитно барање.................................................................9

3. Видови на заштита на правата................................................................................................9

4.Поим на парничната постапка................................................................................................10

5.Предмет на парничната постапка...........................................................................................11

6.Парница.....................................................................................................................................11

7.Процесни претпоставки..........................................................................................................13

8.Начела на парничната постапка.............................................................................................15

II.TЕК НА ПОСТАПКАТА......................................................................................................19

1.Подготвување на главна расправа..........................................................................................22

1.1.Претходно испитување на тужбата.........................................................................24

1.1.1.Надлежност на судовите............................................................................26

а)Стварна надлежност.............................................................................29

б)Месна надлежност................................................................................32

в)Спогодбена месна надлежност............................................................38

г)Атракциона надлежност......................................................................39

1.1.2.Форма и содржина на тужбата..................................................................40

1.1.3.Парнична способност на странките.........................................................42

1.1.4.Застапување.................................................................................................46

1.2.Доставување на тужбата на тужениот за одговор..................................................50

1.3.Подготвително рочиште............................................................................................52

1.4.Закажување на рочиште за главна расправа...........................................................54

2.Главна расправа........................................................................................................................55

2.1.Завршни зборови........................................................................................................63

2.2.Заклучување на главната расправа...........................................................................63

2.3.Судско порамнување.................................................................................................64

3.Донесување на конечна одлука...............................................................................................66

а)Пресуда..................................................................................................67

Деклараторна пресуда.................................................................68

Конститутивна пресуда..............................................................68

Кондемнаторна пресуда..............................................................69

Целосна пресуда...........................................................................71

Нецелосна пресуда.......................................................................71

Делумна пресуда..............................................................71

Дополнителна пресуда....................................................72

Меѓупреуда.......................................................................73

Контрадикторна пресуда.............................................................74

Неконтрадикторна пресуда.........................................................75

7

Пресуда врз основа на признание..................................75

Пресуда врз основа на одрекување................................77

Пресуда поради неподнесување на одговор на тужба.78

Пресуда поради изостанок..............................................80

Пресуда без одржување на расправа..............................81

Правосилност на пресуда............................................................81

б)Решение……………………………………………………………….83

III.Редовни правни лекови.......................................................................................................84

1.Жалба.........................................................................................................................................84

а) Жалба против пресуда................................................................................................84

Постапка на жалба против пресуда...................................................................88

Одлуки на второстепениот суд за жалба против пресуда...............................89

б) Жалба против решение...............................................................................................91

IV.Вонредни правни лекови....................................................................................................92

1.Ревизија.....................................................................................................................................92

2.Повторување на постапката....................................................................................................95

V.ВИДОВИ НА ПОСЕБНИ ПАРНИЧНИ ПОСТАПКИ....................................................98

1.Постапка во спорови од работни односи...............................................................................98

2.Постапка во споровитe поради смеќавање на владение......................................................99

3.Издавање на патен налог........................................................................................................100

4.Постапки во спорови од мала вредност................................................................................101

5.Постапки во стопански спорови............................................................................................102

6.Посебни постапки во семејни спорови.................................................................................103

Анкета.........................................................................................................................................105

Заклучок......................................................................................................................................111

Користена литература…………………………………………………………………………112

8

I. ВОВЕД

Стапувајќи секојдневно во правни односи, како поединци а и како членови на

разни организации, луѓето по своја волја, а честопати и спротивно на својата волја, се

стекнуваат со овластувања (субјективни права) односно превземаат должности (обврски).

Правниот поредок пропишува општа должност субјективните права да се почитуваат,

односно обрските да се извршуваат. Меѓутоа не е мал бројот на случаи кога субјективните

права не се почитуваат, односно кога превземените, или со законот пропишаните обврски,

не се исполнуваат. Така доаѓа до спор помеѓу учесниците во одделните правни односи,

правата на доверителите се повредени, оспорени или загрозени, а долниците на тој начин

сакаат да се ослободат од своите обврски. Ова воедно претставува и повреда на правниот

поредок, овластените субјекти имаат потреба од заштита на нивните субјективни права,

должниците треба да бидат присилени да ги почитуваат тие права и да ги исполнуваат

своите обврски.1

Субјективното право е правно овластување за определено однесување на

субјектите на правото заради заштита на нивниот итерес. Корелативен поим на

субјективното право е правната обврска. Содржината на правната обврска се состои во

определено однесување (чинење или нечинење) кое се изразува како императив упатен

кон субјектот на обврската да се однесува на пропишаниот начин, заради постигнување на

определена цел. Титуларот на субјективното право е овластен да бара од субјектот на

правната обврска да ја изврши својата обврска. Носителот на обврската со своето

однесување согласно со содржината на правната обврска му овозможува на титуларот на

правото да го оствари своето право.2

1. Етапи во развојот на заштита на правата

Во раните стадиуми на својот развиток, примитивно организираната општествена

заедница се ограничувала само на признавање на субјективните права, без организирање

на соодветен општествен механизам за нивна заштита. Затоа во раните стадиуми на

општествниот развиток, заштитата на правата се остварува како приватна заштита на

правата-самопомош. 3 Приватната заштита на правата, како најстар облик на правата,

значи дека носителот на субјективното право, сам превземал мерки за остварување и

обезбедување на своето право. Носителот на правото сам проценувал дали правото му

припаѓа и дали е повредено и сам проценувал кои мерки се најсоодветни за остварување

на своето право. Ваквите мерки се сведувале на употреба на физичка сила, па така

заштитата на правата во овие рани периоди на општествен разивиток наликувала на

1 Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје, стр.7

2 Граѓанско процесно право-парнично право, Проф.Д-р Арсен Јаневски, Доц. Д-р Татјана Зороска-

Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.1 3 Граѓанско процесно право-парнично право, Проф.Д-р Арсен Јаневски, Доц. Д-р Татјана Зороска-

Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.2

9

вистинска војна во остварувањето на своите права. Во подоцнежните периоди на

општествен развиток поради нараснатите правни односи и по зачестените конфликти од

тие односи, луѓето се обидувале самите суштински да ги решт своите спорови или се

спогодувале решвањето на поровите да го доверат на трети лица во кои имале доверба

(избрани судии, арбитри) кои посредувле во решавањето на споровите. Сепак во овие

стадиуми на општествениот развиток, решавањето на споровите од страна на избраните

судии немало организиран облик. Со појавата на државата се појавува и идеата за

организирана заштита на правата. Во настојувањето да се ограничи и регулира приватната

заштита на правата, а во заштитата да се вклучат и државни претставници, настанува

граѓанската постапка. На почетокот не постои постојана организација на органи за давање

на правна заштита. Со текот на времето овие правила за постапката се повеќе се

разработуваат, а организационите облици преку кои се дава заштитата стануваат

постојани.4 Во соврмените правни системи најчесто и најредовно заштитата на правата се

остварува пред судовите, т.е. судската заштита на правата. Тоа е еден од основните и

главни видови на заштита на правата. Судската заштита на правата се остварува пред

редовните судови и тоа во парнична постапка, вонпарнична постапка, извршна постапка,

кривична постапка.5

2. Право на правна заштита - правозаштитно барање

Кога титуларот на субјективното право не може своето право да го оствари преку

доброволно и спонтано однесување на носителот на правната обврска, а во услови кога

самопомошта е забранета, тој е принуден да се обрати до судот (или до друг надлежен

орган) и да побара правна заштита со определена содржина.6

Правото на правна заштита, меѓутоа, не е издвоено субјективно право, туку

составен дел (елемент) на секое одделно субјективно право, т.н. претенција. Врз основа на

ова право на правна заштита, претенцијата, субјектот може да стави барање до

надлежниот орган да му ја даде потребната заштита.7

3. Видови на заштита на правата

Во процесната теорија се разликуваат неколку видови на заштита на правата и тоа

главна и споредна заштита и непосредна (директна) и посредна (индиректна) заштита.8


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.3 5 Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје, стр.10


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.8 7 Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје, стр.10



10

Главна заштита на правото постои кога постапувањето на надлежниот орган се

однесува само на заштита на конкретно право. Споредна заштита на правата постои тогаш

кога постапувањето на надлежниот орган главно се однесува на определена правна работа,

а во дополнување на постапката, споредно односно придружно (атхезионо) се расправа и

одлучува и за заштита на некое субјективно право. Непосредна или директна заштита на

правото постои тогаш кога надлежниот орган постапува по директно барање на

оластениот субјект да му даде заштита на неговото повредено односно загрозено право.

Предмет на постапката е загрозувањето односно повредата на правото. Во постапката се

расправа и се одлучува за остранувањето на повредата или загрозувањето н правото.

Посредна или индиректна заштита на правото постои кога надлежниот орган води

постапка заправна работа во која, покрај тоа, можело да се постави и барање за заштита на

правото но такво барање не било поставено.9

4. Поим на парничната постапка

Парничната постапка е еден од методите за заштита на граѓанските субјективни

права. Таа е основен и редвен метод на заштита на повредените и загрозените граѓански

субјективни права од страна на надлежни државни органи-судовите. Според правилата на

парничната постапка судот постапува секогаш, освен ако врз онова на изречен законски

пропис не е предвиден некој друг метод на правна заштита,односно некоја друга постапка.

Во таа смисла парничната постапка е примарна. Парничната постапка, како метод на

правна заштита, се применува и тогаш кога тоа изречно не е пропишано со законот со кој

се уредуваатопределени определени граѓанско-правни односи.Парничната постапка

претставува со закон регулирано постапување на судот, странките и другите учесници во

постапката, насочено кон определена цела тоа е заштита на повредените или загрозените

субјективни права. Парничната постапка се состои од процесни дејствија кои се

превземени од процесните субјекти во определен редослед, под определени услови и

определена форма. При превземањето на процесните дејствија меѓу субјектите во

постапката се воспоставуваат определени меѓусебни односи. Процесните дејствија на

судот, странките и другите учесници се превземаат по определен редослед, при што секое

следно е условено од претходното, а секое претходно дејствие предуслов за следното,така

што тие во целина претставуаат едно континуирано случување односно еден процес

(processus, procedura). Од овде доаѓа и терминот постапка, процедура (од латински

procedure-се движи напред, во определена насока, односно се развива, напредува).10

9 Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје, стр.11



11

5. Предмет на парничната постапка

Според правилата на парничната постапка судот расправа и одлучува за споровите

од личните и семејните односи на граѓаните, како што се работните, трговките, имотните

и другите граѓанско правни спорови, ако со закон за некои од тие спорови не е определено

за нив судот да решава според правилата на некоја друга постапка.11

Според одредбата во членот 1 од Законот за парнична постапка, основот за

изнесување на определен правен однос во парнична постапка пред суд е да постои спор во

врска со неговото разрешување. Меѓутоа постојат сличаи кога и не постои спор меѓу

странките, но сепак односот се изнесува пред суд во парнична постапка, бидејќи само со

судска одлука тој може да бде разрешен. Така на пример кога странките поднесуваат

предлог за спогодбен развод на брак.12

Од наведеното законско определување на предметот на парничната постапка, може

да се извлечат неколку карактеристики за неа и тоа: прво таа е редовен метод за заштита

на граѓанските субјективни права, второ таа е спорна постапка затоа што во неа се

одлучува и се расправа за спорови кои произлегуваат од определен вид на правни односи

како што се личните и семејните, работните, имотните и други граѓанско правни односи,

трето парничната постапка е когнициска постака односно постапка на пресудување, затоа

што во неа судот расправа и одлучува. Од овие карактеристики првата и третата

карактеристика се иманентни на постапката, додека пак спорноста не е секогаш

суштествено обележје на постапката, односно не секогаш но во најголем број на случаеви

е спорна т.е. постои спор кој што треба да се реши.13

Предметот во парничната постапка може да биде фактичко или правно прашање.

Кога станува збор за фактичко прашање, странките во спорот меѓусебно не се согласуваат

во врска со постоењето или непостоењето на определени факти како на пример стасаност

на побарување, застареност на побарување, вина на штета и сл. А кога спорот се однесува

на правно прашање тогаш постои несогласување меѓу страните во спорот за поледиците

што објективното паво ги врзува за определен факт на пример дали е склучен договор.

6. Парница

Терминот парница етимолошки потекнува од латинскиот збор lis, litis, кој значи

спор,расправија, кавга. Спорот се решава во парница, според правилата на парничната

постапка. Според тоа парницата претставува поединечна парнична потапка. Ако

парничната постапка претставува законски пропишан метод за расправање и одлучување

за основните права и обврски на човекот и граѓанинот во споровите од лична и семејна

11

Закон за парнична постапка, Службен весник на РМ бр.7 од 20.01.2011 година-Пречистен текст, член 1 12

Закон за парнична постапка со коментари, судска практика, обрасци за практична примена и предметен

регистер, Второ изменето и дополнето издание, Проф. Д-р Кирил Чавдар, Доцент Д-р Кимо Чавдар, Скопје

2011, стр.24. 13

Граѓанско процесно право-парнично право, Проф.Д-р Арсен Јаневски, Доц. Д-р Татјана Зороска-


12

природа, за работните односи како и од имотните и другите граѓанско правни одоси на

општ план (in abstrcto), парницата претставува законски пропишан метод за рсправање и

одлучување за оновните права и обврски на човекот и граѓанинот во споровите од личните

и семејните односи, од работните односи како и од имотните и другите граѓанско правни

односи на конкретен план (in concreto). Разликата меѓу парничната постапка и парницата

се сведува на разликата меѓу општото и поединечното. 14

Имено разлика помеѓу паричната

постпка и парницата постои во поглед на самиот почеток. Парничната постапка се

поведува со тужба т.е. таа започнува со поднесувањето на тужбата во судот, со што се

заснова двостран правен однос помеѓу тужителот и судот. Додека пак парницата

започнува со доставувањето на тужбата до тужениот каде што настанува тристран

процесноправен однос и тоа помеѓу тужителот, судот и тужениот. Од овој момент

парницата започнува да тече или да виси помеѓу странките (lis pendet) настанува

литиспенденција, односно почеток на парницата.15

Станува збор за два различни

временски моменти, помеѓу кои мора и може да има извесни правни дејствија што ги

превзема судот или и судот и странката која ја поднела тужбата. На пример, по

поднесувањето на тужбата судот пристапува кон нејзино т.н. претходно испитување и

доколку најде дека тужбата е во ред, тој му ја доставува на тужениот. Ако пак тужбата на

пример не е целосна, судот превзема чекори да се отстранат недостатоците па дури потоа

доколу подносителот постапи според налогот на судот, тужбата ќе биде доставена до

противникот. Исто така може да постои ситуација кога по поднесувањето на тужбата

односно по започнувањето на парничната постапка, парницата воопшто и да не започне.

Тоа би се случило на пример во случај ако подносителот на тужбата не постапи по

налогот на судот, поради недопуштеност или не навременост или поради не надлежност

поради што судот ќе ја отфрли тужбата.16

Разлика помеѓу парничната постапка и

парницата има и во подоцнежните стадиуми. Во ова постапување има извесни застои во

самата парница иако постапката тече. Тоа се гледа кога се врши испитување дали

изјавените правни лекови (редовните и вонредните) се допуштени, навремени и

целосни.17

Конечно конкретната парница во која се решава некој граѓанско правен спор

може да се состои од една или повеќе последователни или паралелни постапки. Така една

конкретна парница може да се заврши само со водење на првостепена постапка, додека во

друга парница може да се води и провстепена и второстепена постапка, па дури и

постапка во трет степен. Од друга страна дури и кога постапката во една парница се

исцрпува во првостепено постапување, постапката може да се усложи доколку во неа се

вметне некоја инцидентална постапка како на пример постапка за решавање на некое

претходно прашање, или пак паралелно со расправањето за главниот предмет и

14


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.65 15



Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје, стр.56 17

Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје, стр.56

13

придружно кон него се води и некоја атхезиона постапка како на пример постапка за

изземање на судија, постапка за определување на привремена мерка и сл.18

7. Процесни претпоставки

Процесните претпоставки се правно релевантни околности или услови од чие

постоење зависи дозволеноста за поведување на парничната постапка, расправањето во

парницата и донесувањето на мериторна одлука за основаноста на тужбеното барање.

Процесните претпоставки не се околности од кои зависи можноста за засновање на

процесноправниот однос. Ваквиот однос се заснова со поднесувањето на тужбата

независно од тоа дали постојат процесните претпоставки. Тој е заснован со

воспоставувањето на контакт помеѓу судот и странките, независно од тоа дали процесните

претпоставки се исполнети. Процесните претпоставки се околности од кои зависи

правната дозволеност на односот кој веќе настанал.Нивното постоење го испитува судот

во текот на самата парница, бидејќи не постои, ниту пак се води некоја посебна постапка

(претходна) во која би се утврдувало постоењето на процесните претпоставки. Надвор од

парницата нема суд кој би можел за тоа да одлучува. Затоа е потребно парницата да биде

поведена и во неа да се превземат определени дејствија со цел да се испитаат и да се

утврдат фактите од кои зависи нивното постоење.19

Од постоењето на процесните претпоставки зависи правната важност на постапката

(процедирањето), а не и правната важност на мериторната одлука (одлучувањето).Тоа е

така иако многу често е тешко да се утврди дали една мериторна одлука може да биде

законита ако таа е донесена во незаконита постапка (незаконито спроведена). Ова мора да

биде така бдејќи е можна и поинаква ситуација и тоа од законито спроведена постапка да

резултира незаконита мериторна одлука што се појавува тогаш кога не била променета

воопшто или била применета погрешно нормата на материјалното право.20

Испитувањето на процесните претпоставки се врши непосредно по поднесувањето

на тужбата т.е. пред литиспенденцијата, потоа во овој момент (по литиспенденцијата) во

подготвувањето на главната расправа и на главната расправа, а за некои и во постапката

по жалба и во постапката по вонредните правни лекови. За некои процесни претпоставки

должен да внимава е судот (ex officio) а за други тој внимава по укажување на

странката.За некои процесни претпоставки се внимава до определен момент во рекот на

парницата, а за други до довршувањето на парницата, со донесување на правосилна

мериторна одлука а и потоа. Кој е должен да внимава на процесните претпоставки, како и

до кое време во текот на парницата, зависи од тоа какво дејство врз правната важност на

парницата има одредена процесна претпоставка, како правно релевантна околност.21

18







14

Законот за парнична постапка не го познава терминот „процесна претпоставка“

Овој термин е дел од процесната теорија со кој се означуваат околностите и условите кои

треба да бидат исполнети за да се даде правна заштита. Кога проценсите претпоставки не

се исполнети тогаш за овие ситуации Законот за парнична постапка (ЗПП) го употребува

терминот „Процесни пречки“ За постоењето односно за непостоењето на процесните

претпоставки судот одлучува со решение.22

Постојат повеќе видови на процесни претпоставки. Во зависност од критериумот

од кој се поаѓа при нивна анализа, вообичаена е класификацијата на општи и посебни, на

позитивни и негативни и на апсолутни и релативни процесни претпоставки.Во теоријата

на процесното право во зависнот од тоа на кого се однесуваат процесните претпоставки,

тие се групираат на процесни претпоставки кои се однесуваат на судот, на странките и на

предметот на спорот.

а) Општи процесни претпоставки се оние од чие постоење зависи дозволеноста на

секоја парница.

б) Посебни процесни претпоставки се оние од чие постоење зависи дозволеноста на

одреден вид на парница или решавањето на некое инцидентално прашање во текот на

парницата, на пример зачувување на рокот за поднесување на тужба.

в) Позитивни процесни претпоставки се оние без чие постоење водењето на парницата

и донесувањето на мериторна одлука не е дозволено.

г) Негативни процесни претпоставки се оние чие постоење го спречува водењето на

парницата и донесувањето на мериторна одлука. Овие претпоставки ЗПП ги нарекува

процесни пречки. Во оваа група влегуваат литиспенденцијата, судското

порамнување,правосилно пресудена работа, договор за пророгација на надлежност и

арбитражниот договор и истекување на преклузивниот рок поднесување на тужба кога

таков рок е предвиден со посебен пропис.

д) Апсолутни процесни претпоставки се оние за кои судот внимава по службена

должност.

ѓ) Релативни процесни претпотавки се оние на кои судот води сметка само по барање,

односно по приговор на странките.

е) Процесни претпоставки кои се однесуваат на судот се судска надлежност

(јурисдикција на македонските судови), стварната и месната надленост, правилниот состав

на судот и објективноста на судиите.

ж) Процесни претпоставки кои се однесуваат на странките се постоењето на странките,

способноста да се биде странка, парничната способност на странките, уредното

застапување на странките, процесното овластување за водење на парницата, правниот

интерес на барање на правна заштита со одредена содржина.

22



15

з) Процесни претпоставки кои се однесуваат на предметот на спорот седа постои

дозволеност на редовен пат на судска заштита, формална правилност на барањето за

правна заштита, да нема двократна литиспенденција, да нема склучено судско

порамнување, да не е правосилно пресудена работата, навремено да е поднесена тужбата,

ако со посебен пропис е предвиден за тоа одреден рок.23

На постоењето на процесните претпоставки, судот по правило внимава по

службена должност и затоа најдобро е судот уште на самиот почеток, односно при

претходното испитување на тужбата да утврди дали во конкретниот случај е дозволено

давање на правна заштита, бидејќи од тоа зависи ангажирањето на правосудниот апарат.

Ако постојат процесни пречки уште во овој стадиум на псотапката тогаш судот донесува

решение со која се отфрла тужбата. И покрај обврската судот да внимава на постоењето на

процесните претпоставки и странките имаат право да му укажат на судот за постоењето на

истите. Тоа најчесто го прави тужениот во одговорот на тужбата. Истакнувајќи приговор

во одговорот на тужбата дека не постојат процесни претпоставки за водење на парницата,

тужениот не стекнува право да се воздржи од расправање во постапката се додека судот не

одлучи за приговорот. За некои претпоставки судот одлучува и понатаму во текот на

целата постапка, како во првостепената (на подготвителното рочиште, на главната

расправа), така и на второстепената постапка (во постапка по правен лек), а за некои може

да одлучува само до одреден момент во развојот на постапката. Во постапката по

вонредни правни лекови, судот може да одлучува само за претпоставки за кои е врзана

дозволеноста а правниот лек. За постоењето на процесните пречки, судот одлучува со

посебно решение, амо по исклучок судот може да одлучува за постоењето на процесни

пречки заедно со одлуката за главната работа.

8. Начела на парничната постапка

И парничната постапка, како и секоја друга постапка, како метод односно начин на

давање на правна заштита е организирана врз определени принципи или начела. Преку

овие начела во парничната постапка се обезбедува нејизното уредување и организирање за

најадекватно остварување на поставената цел. 24

Начела на парничната постапка се:

- Начело на уставност и законитост - Во вршењето на судската функција судовите се

независни и судат врз основа на уставот, законите и меѓународните договори

ратификувани во согласност на законодавството на Р.Македонија.25

- Начело на диспозитивност и официјалност - Диспозитивноста т.е. начелото на

диспозиција на странките значи дека во парничната постапка странките слободно

23





16

располагаат со воите материјално-правни побарувања и процесно-правни барања и дека за

таа цел тие можат слободно да влијаат врз правецот и врз текот на постапката. Од друга

страна пак официјалноста т.е. начелото на официјалност значи дека во парничната

постапка судот службено постапува односно службено раководи со постапката

(парницата).26

- Начело на усност и писменост - Процесните дејствија може да се вршат во усна и

во писмена форма. Начелото на усност бара сите дејствија во постапката да се превземат

орално т.е. по пат на говорот – преку говорно искажување. Начелото на писменост пак

бара дејствијата во постапката да се превземат писмено т.е. по писмен пат-преку писмено

искажување. Во нашата парнична постпка судот одлучува за тужбеното барање по

правило врз основа на усно, непосредно и јавно расправање. Кога определено дејствие ќе

се превземе во усна форма а кога во писмена, определено е во Законот за парнична

постапка, а доколку тоа не е определено важи правилото – странките ги превзеаат

парничните дејствија писмено надвор од рочиштето или усно на рочиштето. Во

постапката во прв степен доминантно е застапена усноста, додека во постапката по правни

лекови застапена е писменоста.Во постапката од прв степен усноста е застапена целосно

на главната расправа додека пак во подготвувањето на главната расправа, застапена е

писменоста освен подготвителното рочиште каде што застапена е усноста. Во повисоките

инстанци усноста е застапена само по исклучок и тоа во постапките по жалба, ако

второстепениот суд закаже расправа.27

- Начело на непосредност - Во нашата парнична постапка судот одлучува за

тужбеното барање по правило врз основа на усно, непосредно и јавно расправање. Ова

начело значи дека правило во посапката е изведувањето на доказите да се врши

непосредно, што значи природата и содржината на доказните средства да се забележуваат

со сетилата (за слух, вид). Судот што треба да донесе одлука за спорниот однос, да биде

постојано под непосреден впечаток на доказите кои што ги извел. За тоа е потребна

постојаност и неизменливост на судскиот состав.28

- Начело на јавност – Во нашата парнична постапка, судот за тужбеното барање

одлучува по правило врз основа на усно, непосредно и јавно расправње.Од оваа одредба

произлегува дека правило на нашата парнична постапка е јавното расправање (судењето in

foro) т.е. дека начелото на јавност и во оваа постапка е основно начело.29

Јавноста на

расправањето се остварува со присуство на јавноста на главната расправа, со објавување

на судските состави кои одлучуваат во одделни случаеви, со давање на известувања за

текот на постапката на заинтересираните лица кои тоа го бараат, со овозможување на

јавноста преку средствата за јавно иформирање да се запознае со текот на потапката, со

објавување на поважните судски одлуки преку печатот и преку другите средства за јавна

26





17

комуникација.30

Со јавноста во расправањето се обезбедува непосредна контрола на

јавноста врз работата на судовите, воспитно влијание врз граѓаните т.е. развивање на

правната свест и култура.

- Начело на сослушување на странките - Ова начело значи дека судот е должен, пред

да донесе мериторна одлука, на секоја од странките да и даде можност да се изјасни, т.е.

да го изнеси својот став за прашањето кое ќе се реши со одлуката и за наводите на својот

противник.31

- Начело на јазикот во постапката- Службен јазик во постапката пред судот е

македонскиот јазик и неговото кирилско писмо. Во парничната постапка друг службен

јазик е јазикот и неговото писмо што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните. Странките

и другите учесници во постапката граѓани на РМ, чиј јазик не е македонскиот и

кирилското писмо, а не е ни службен јазик различен од македонскиот јазик и кирислкото

писмо, во постапката имаат право, при учество на рочишта и при усно превземање на

други процесни дејствија да го употребуваат својот јазик. На овие лица во постапката ќе

им се обезбеди усно преведување на нивниот јазик.32

- Расправно и истражно начело - Расправното начело се однесува на собирањето на

процесниот материјал, на фактите и доказите и на иницијативата во поглед на нивното

изнесување и предлагање.Согласно ова начело, странките се должни да ги изнесат сите

факти врз кои го засноваат своето барање и да предложат докази со кои се утврдуваат тие

факти. Иницијативата во изнесувањето на фактите е во рацете на странките. Истржното

начело е одраз на начелото на официјалност. Имено истражното начело е сведено на

овластувањето на судот да ги утврди и фактите што странките не ги изнеле и да ги изведе

и доказите кои што странките не ги предложиле, ако од резултатите на расправата и од

докажувањето произлегува дека странките одат кон тоа да располагаат со барања со кои

не можат да располагаат, но својата одлука не може да ја заснова на факти и докази за кои

на странките не им била дадена можност да се изјаснат.33

- Начело на сослушување на странките - Суштината на ова начело е во тоа што судот

на секоја странка ќе и даде можност да се изјасни за барањата и наводите на противната

странка34

- Начело на утврдување на вистината - Суштината на ова начело е во тоа што судот

треба точно и правилно да ги утврди фактите кои се од значење за донесување на

правилна и законита одлука.Само ако судот правилно и законито ја утврдил фактичката

30









18

состојба ќе може правилно да го примени материјалното право. И на тој начин ќе се

воспостави нарушениот правен поредок.35

- Начело на слободна оцена на доказите - Фактите и доказите кои судот требада ги

земе како основа за својата одлука треба да бидат точни и вистинити за да може и

судската одлука со која се решава спорот да биде правилна и законита. За утврдување на

вистинитоста на правно релевантните факти, судот се служи со одредени методи според

кои ги оценува доказите. Постојат два, во суштина спротивставени системи на избор,

испитување и оцена на доказната сила на доказните средства и тоа систем на слободна

оцена на доказите според кој судот смее да ги употреби само доказните средства кои со

законот се предвидени за докажување, по правило само оние средства кои странките ќе му

ги понудат. Вториот систем е системот на слободна оцена на доказите кај кој не постојат

законски правила за изборот , ипитувањето и доказната сила на доказните средства. За тоа

одлучува судот, слободно без да биде врзан, односно ограничен со било какви доказни

правила. Според овој систем судот одлучува во зависност од околностите, од

прецептивниот и од интелектуалниот капацитет на судијата. Судијата слободно го врши

изборот на доказните средства и истите ги оценува, при што создава своја претстава за

решителните факти врз основа на кои треба да донесе одлука.36

Во нашето законодавство

прифатен е системот на слободна оцена на доказите.37

- Начело насудење во разумен рок - Судот е должен да настојува постапката да се

спроведе без одложување, во разумен рок. Разумниот рок е време во кое судот би требало

мериторна да ја заврши постапката, при тоа земајќи ги во предвид околностите на

конкретниот случај, неговата сложеност, однесувањето на странките во текот на

постапката, важноста на предметот на спорот за странките, постапувањето на судот пред

кој се водела постапката и сл.38

- Начело на процесна економија - Ова начело се однесува на тоа судот да настојува

да ја спроведе постапката без одложување, во разумен рок и со што помалку трошоци,

односно парницата да се заврши со употреба на што помалку труд и материјални средства,

а да се постигне што поповолен резултат.39

- Начело на совесно користење на процесните овластувања- Ова начело пред се бара

од странките и замешувачите пред судот да ја зборуваар вистината. Изнесувањето на

вистината е должност на сите кои учествуваат во постапката.40

35













19

- Начело на концентрација на постапката и единство на главната расправа - Ова

начело се однесува на тоа да советот, односно судијата поединец да се грижат предметот

на спорот сестрано да се претресе , но постапката поради тоа да не се одложува, така што

да може расправата да се аврши на едно рочиште.41

II. TЕК НА ПОСТАПКАТА

Парничната постапка се поведува со тужба. Со тужбата тужителот (actor) бара од

судот да донесе одлука со која ќе го уважи барањето што го истакнал во неа, да даде

заштита на неговото субјективно право.Со други зборови, со тужбата, тужителот бара од

судот да ги расправи сите правни и фактички пршања што се од значење за основаноста на

неговото тужбено барање.

Расправањето по тужбата од тужителот се врши пред првостепениот суд на главна

расправа. Поради тоа, главната расправа претставува централен и важен стадиум како на

првостепената постапка така и на постапката по тужбата во целина. Главната расправа,

воедно, е и најсложениот стадиум на постапката по тужбата, затоа што во неа се

концентрира активноста на сите процесни субјекти и тоа странките, судот и на другите

учесници42

Текот на парничната постапка и нејзината формална содржина се пропишани со

закон. Титуларот на субјективното право, кој тврди дека неговото субјективно право е

повредено или загрозено, со поднесувањето на тужбата до судот, иницира парнична

постапка и бара од судот правна заштита со определена содржина. Тужбата е упатена до

судот како надлежен орган кој треба да расправа по барањето за правна заштита и доколку

најде дека таа е основано побарана, ќе ја даде побараната заштита.Иако тужбата е акт на

процесна диспозиција и иницијатива на тужителот, тужата мора да има законски

пропишана содржина, за да може судот да постапува по неа. Тужителот е должен во

тужбата јасно да го формулира барањето за правна заштита со определена содржина. Тој е

должен во своето барање да го потврди со изнесување на факти на кои го заснова своето

субјективно право, како и факти од кои што произлегува дека тоа е повредено или

загрозено и да понуди докази со кои што ќе се утврдуваат тие факти.43

Тужителот ја поднесува тужбата против другата страна на спорниот

материјалноправен однос, против лицето за кое што тврди дека го повредило, или

загрозило неговото субјективно право. Таа страна на спорниот материјалноправен однос,

во повдената парнична потапка станува парнична странка-тужен (reus).

Постоењето на двете парнични страни, тужител и тужен е задолжително за

постоењето на парничната постапка. Судот во парничната постапка не може да постапува

41






20

само со едната странка. Бидејќи без постоење на две парнични странки, не може да постои

парнична постапка, двостранкарското или бипартитното устројство на парничната

постапка е еден од нејзините основни структурални белези. Двете парнични странки и

судот, ја сочинуваат наједноставната шема на парничната постапка во субјективна смисла,

воедно и доволна за да постои парнична постапка. Парничната постапка во субјективна

смисла може да се усложи, така што на страната на едната или на двете парнични странки,

наместо по еден, да учествуваат повеќе процесни субјекти, со иста процесна улога-повеќе

тужители, и/или повеќе тужени (сопарничари). Покрај тоа, шемата на парничната

постапка во субјективна смисла може и дополнително да се усложи и со учество на други

лица во постапката. Тие други лица може да имаат различна процесна улога. Така, многу

често во парничната постапка учествуваат лица, различни од парничните странки, кои во

име и за сметка на некоја парнична странка, првземаат парнични дејствија, во границите

на овластувањата за застапување-застапници на странките.

Понекогаш за решавање на спорот меѓу двете парнични странки, може да бидат

заинтересирани и трети лица, затоа што решавањето на спорот на определен начин ги

тангира нивните права и интереси. Третите лица кои поради определен правен интерес се

заинтересирани за исходот на една парнична постапка, не се парнични странки, туку трети

лица, кои учествуваат во туѓа парница. Тие може да се јават како вмешувачи, именувани

претходници или како трети лица известени за парницата. Во парничната постапка

редовно учествуваат и други лица кои им помагаат на судот да ја заврши својата задача,

но истовремено вршат и некоја своја граѓанска или професионална должност (сведоци,

вештаци, толкувачи, центар за социјална работа итн.) или пак работна должност

(записничари, преведувачи, доставувачи на писмена итн.)44

Со поднесувањето на тужбата, започнува постапката во прв степен, инстанца

(првостепена постапка) која е најзначајниот и воедно најсложениот дел од парничната

постапка. Првостепената постапка претставува единствена целина, која е составена од

повеќе процесни подцелини (стадиуми и фази).

Значи со поднесувањето на тужбата до судот, започнува стадиумот на

подготвување на главната расправа, која пак се расчленува на повеќе фази и тоа претходно

испитување на тужбата, доставување на тужбата до тужениот за одговор, подготвително

рочиште и закажување на главна расправа. Некои од овие фази се задолжителни, а некои

факултативни. Главната расправа е централен стадиум на парничната постапка. Таа по

правило подразбира непосредно, усно и јавно расправање пред судот, на едно или на

повеќе расправни рочишта.Независно од тоа колку расправни рочишта ќе бидат одржани,

важи принципот на единство на главната расправа. Кога работата ќе созрее за донесување

на одлука, судот ја заклучува главната расправа и пристапува кон последниот стадим на

првостепената постапка а тоа е донесувањето на конечна одлука, со што и завршува

првостепената постапка.

44


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.61, 62 и 63

21

Ако странките сметаат дека првостепената одлука е незаконита и, или неправилна,

можат против неа во определен рок да изјават редовен правел лек- жалба. Со

поденсувањето на жалбата се иницира постапка пред судот од втор степен, инстанца

(второстепена постапка). Второстепениот суд, постапувајќи по жалбата, ја испитува

законитоста и правосилноста на првостепената одлука и во зависност од резултатите на

испитувањето, може да ја потврди, да ја укине или да ја преиначи првостепената одлука.

Ако против првостепената одлука не е изјавена жалба во пропишаниот рок, или ако по

повод изјавената жалба второстепениот суд ја потврди или ја преиначи првостепената

одлука, одлуката станува правосилна. Правосилната пресуда претставува авторитетен и

неотповиклив регулатор на правниот однос помеѓу странките, а спорниот правен однос

претставува пресудена работа (res iudicata) и е пречка за повторно водење на парнична

постапка помеѓу истите странки, за истата правна работа.

Правосилната судска одлука може да се побива и со правни лекови-вонредни

правни лекови и тоа ревизија и повторување на постапката, под услови пропишани со

закон. Со поднесувањето на ревизијата се иницира постапка пред судот од трет степен,

додека поднесувањето на предлогот за повторување на постапката, по правило, доведува

до повторно постапување на судот од прв степен, а по исклучок постапување на

повисокиот суд.

Според законот, парничната постапка е организирана во повеќе степени

(инстанци), стадиуми и фази. Дали конкретната парнична постапка ќе помине низ сите тие

степени, стадиуми и фази, или само некои од нив зависи од повеќе околности и тоа од

законската дозволеност на определен степен, стадиум и фаза во конкретниот парничен

предмет, но исто така и од волјата на самите странки.45

- Општата или редовната парнична постапка претставува стандарден метод на

правна заштита која се применува при решавање на спорови од т.н. клсични граѓанско

правни спорови. Таа е прилагодена на карактеристиките на тие односи и претставуа

адекватен метод на нивна правна заштита. Редовната парнична постапка ги опфаќа

општите (универзалните) процесни правила (lex generalis) што редовно се применуваат во

заштитата на правата од граѓанскоправните односи.

- Општите процесни правила не се секогаш адекватен инструмент за решавање на

определени граѓанско правни спорови, кои по своите специфични обележја значително

отстапуваат од стандардните граѓанско правни спорови. Со цел да се обезбедат адекватни

инструменти за правна заштита во вакви нетипични случаи, креирани се посебни

процесни правила (lex specialis) односно посебни парнични постапки.Овие постапки не се

потполни постапки. Посебните процесни правила со кои се уредени овие постапки ги

регулираат само отстапувањата од општата (редовната) парнична постапка, така што

пропишуваат модификувани или поинакви решенија за определени процесни ситуации

или за содржината и дејството на определени процесни институти. Бидејќи посебните

45


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.63, 64

22

процесни правила не претставуваат комплетен процесен режим за решавање на

определени граѓанско правни спорови, во постапките за кои важат посебните процесни

правила, општите процесни правила се применуваат како супсидијарен извор на правото.

Ако со правилата кои се однесуваат на посебните парнични постапки, определени

процесни институти не се определени на поинаков начин, се применуваат општите

процесни правила. Кај посебните парнични постапки, примарен извор на правото се

посебните процесни правила (lex specialis) а секундарен правен извор се општите

проценси правила (lex generalis).

- Општата (редовната) парнична постапка е уредена со ЗПП. Со овој закон се

уредени и повеќе посебни парнични постапки: постапката во спорови од работните

односи, постапката во спорови поради смеќавање навладение, постапката за издавање на

платен налог, постапката во спорови од мала вредност и постапката во стопанските

спорови. Надвор од опфатот на ЗПП се повеќе други парнични постапки, што се уредени

со други закони, како на пример постапките во брачните, матернитетните и

патернитетните спорови, постапката заради објавување исправка на информација итн.46

1. Подготвување на главна расправа

По приемот на тужбата се вршат подготовки за главна расправа. Овие подготовки

опфаќаат претходно испитување на тужбата, доставување на тужбата до тужениот на

одговор, одржување на подготвително рочиште и закажување на главна расправа. Со

подготвувањето на главната расправа, раководи претседателот на советот. Во текот на

подготвувањето на главната расправа странките можат да упатуваат поднесоци во кои ќе

ги наведат фактите што имаат намера да ги изнесат на главната расправа, како и доказите

чие изведување имаат намера да го предложат.47

При подготвувањето на главната расправа потребно е судот да испита дали се

исполнети процесните претпосавки од кои зависи дозволенсота на постапување и

одлучување и да ги отстрани евентуалните пречки кои постојат во таа сфера, да се решат

инциденталните прашања од процесна природа и да се собере, среде и да се концентрира

процесниот материјал.48

На главната расправа, која претставува главна фаза во текот на парничната

постапка, се изведуваат доказите за утврдување на правнорелевантните факти, за да може

судот потоа да одлучи за тужбеното барање. Целта на економичноста на постапката бара

да се превземат низа на мерки кои ќе овозможат главната расправа така да се подготви

што на неа да се расправа главно за прашања кои непосредно се однесуваат на барањата

на странките. Заради тоа и се вршат подготовки, кои според одредбите во ЗПП се

46


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.64 и 65 47

Закон за парнична постапка, Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 година (Пречистен текст) член 262 48


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 398

23

поделени во 4 фази и тоа претходно испитување на тужбата, доставување на тужбата на

одговор на тужениот, одржување на подготвително рочиште и закажување на главната

расправа.

Сите овие наведени активности за подготвување на главната расправа не се

задолжителни. Задолжителни фази се претходно испитување на тужбата и закажување на

главна расправа. По правило задолжително е и доставувањето на тужбата на одговор до

тужениот, но понекогаш оваа фаза може да изостане. Подготвителното рочиште е

факултативна фаза на подготвувањето на главната расправа.49

Во текот на подготвувањето на главната расправа, на самата главна расправа па и

во текот на целата парнична постапка, судот превзема низа на правни и фактички

дејствија. Правните дејствија главно се однесуваат на подведување (супсумција) на

фактите под правните прописи и донесување соодветни одлуки, додека под фактички

дејствија се подразбираат сите оние дејствија кои ги превзема судот, па и странките со цел

постапката да се развива и движи во рамките на пропишаните процедури. Во

подготовките на главната расправа, така и на главната расправа, на претседателот на

советот, како на професионален судија, му е дадена особено исткната улога. Од неговата

умешност, ангажираност и знаење зависи тоа колку ќе успее претходно да ги расправи,

дури и да ги реши оние прашања, за кои законот го овластил, за да може главната

расправа да се концентрира само на одлучувачките околности за решавање на спорот.

Поднесоците за подготвување на главната расправа се од особено значење за да се

скрати времетраењето на постапката и подготвеноста на странкит да ги изнесат своите

спротивствености, контра предлози и ставови, за да може и претседателот на советот да

оцени што уште е од значење за да се прибави на главната расправа. Главни поднесоци на

странката, во таа фаза, покрај тужбата се одговорот на тужба и другите подготвителни

поднесоци во кои се изнесуваат разни приговори кои го спречуваат натамошниот тек на

парницата, а и се предлагаат натамошни нови докази, односно нови факти кои странките

намераваат да ги изнесат на главната расправа.

Претседателот на советот, во текот на подготвувањето на главната расправа мое да

донесе и мериторни одлуки и тоа пресуда поради неподнесување на одговор на тужба,

пресуда врз основа на признание, пресуда врз основа на одрекување, пресуда поради

изостанок, да прими на записник порамнување на странките, како и пресуда без

одржување на расправа.50

Во текот на подготвувањето на главната расправа до рочиштето за главната

расправа, претседателот на советот е овластен да одлучува за стапување на претходникот

во парницата, за учество на замешувачот, за обезбедување на докази, за преиначување на

тужбата, за трошоците во постапката во случај на повлекување на тужбата, за

49




регистар, Второ изменето и дополнето издание, Проф. Д-р Кирил Чавдар, Доцент Д-р Кимо Чавдар, стр. 519

и 520

24

прекинувањето на постапката, за привремените мерки за обезбедување, за спојувањето на

постапката, за раздвојување на постапката, за определување на судските рокови или нивно

продолжување, за закажување на рочишта или за нивно одлагање, за враќање во

поранешна состојба поради пропуштање на рок или рочиште за ослободување на

странката од плаќање на трошоците за постапката, за обезбедување на парничните

трошоци, за полагањето на аванс на име трошоци за преземање на одделни дејствија во

постапката, за назначување на привремен застапник, за доставување на судските писмена,

за мерките за исправање на поднесоците, за уредноста на полномошната, како и за сите

прашања што се однесуваат на управувањето со постапката. Против одлуките што ги

донесува претседателот на советот во текот на подготвувањето на главната расправа, а кои

се однесуваат на управувањето со постапката, не е дозволена посебна жалба.51

Во текот на подготовките за главната расправа, овластувањата на претседателот на

советот може да се сведат главно на донесување на одлуки и тоа за управување со

постапката, за инцидентните прашања, за судбината на тужбата и за тужбеното барање. Не

е исклучено, се до одржувањето на главната расправа, подготовките да ги спроведува еден

претседател на совет, а главната расправа да ја спроведува друг претседател на совет.

Суштествена повреда на одредбите од парничната постапка се прави само тогаш кога во

донесувањето на пресудата учествувал судија или судија-поротник кој не учествувал на

главната расправа. Не е дозволена посебна жалба против одлуки на претседателот доколку

тие се однесуваат на управувањето со постапката. Против одделни одлуки донесени по

одделни прашања,пропишано е дека дозволена е жалба, било посебно, било во жалбата

против конечната одлука.52

1.1. Претходно испитување на тужбата

Претходното испитување на тужбата е задолжителна фаза на подготвувањето на

главната расправа.Претходното испитување на тужбата го врши судот со цел да утрди

дали се исполнети процесните претпоставки од кои зависи дозволеноста на постапувањето

и одлучувањето по поднесената тужба и да ги острани евентуалните пречки за тоа. Во

оваа фаза судот ги решава и инциденталните прашања од процесна природа што може да

се појават во оваа фаза од постапката.Судот ја испитува тужбата од аспект на нејзината

форма и содржина. Претходното испитување на тужбата, по правило, се врши врз основа

на наводите во тужбата и врз основа на фактите што му се познати на судот. По исклучок,

судот може да спроведе и извиди, при што на брз и погоден начин проверува определени

правно релеванти околности (на пример ја проверува вредноста на предметот на

спорот).Кога ќе утврди дека тужбата е неразбирлива и нецелосна, судот е должен да

превземе мерки за да тужителот ги отстрани недостатоците, односно да ја дополни

51

Закон за парнична постапка, Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 година (Пречистен текст) член 263 52



и 521 и 522

25

тужбата. Имено судот ќе му ја врати тужбата на тужителот заради исправка или

дополнение и ќе определи рок за повторно поднесување на тужбата, кој не може да биде

подолг од 15 дена. Ако тужбата биде исправена, односно дополнета и предадена на судот

во рокот определен за дополнение или исправка, ќе се смета дека му е поднесена на судот

оној ден прв пат кога била поднесена. Ако тужбата не му биде вратена на судот во

определениот рок, ќе се смета за повлечена, а ако биде вратена без дополнение или

исправка судот ќе ја отфрли со решение. Ако тужбата или прилозите кон тужбата не се

поднесени во доволен број на примероци, судот ќе го повика тужителот да ги поднесе во

рок од три дена.Судот испитува дали тужбата е навремено поднесена, ако со посебен

пропис е определен рок за поднесување на тужба. Ако тужбата е ненавремено поднесена

судот ќе ја отфрли со решение. Потоа судот испитува дали постои негова надлежност за

постапување по тужбата. Испитувањето се однесува како на судската надлежност и на

надлежноста на суд во Република Македонија (македонска јурисдикција), така и на

стварната и на месната надлежност. Ако утврди дека решавањето на тужбеното барање не

спаѓа во судска надлежност , судот ќе донесе решение со кое ќе се огласи за ненадлежен и

ќе ја отфрли тужбата, а ако утврди дека е стварно или месно ненадлежен, ќе донесе

решение со кое ќе се огласи за ненадлежен и по правосилноста на тоа решение предметот

ќе му го го отстапи на надлежниот суд. Конечно судот испитува дали постојат

недостатоци кои се однесуваат на способноста на странките , на нивното застапување или

на овластувањата на застапниците. Ако претседателот на советот или судијата поединец

утврди дека постојат недостатоци кои се однесуваат на способноста на тужителот или на

тужениот да бидат странки во постапката, или недостатоци во поглед на законското

застапување на странката, или недостатоци кои се однесуваат на овластувањето на

застапникот да поведе псотапка кога е потребно такво овластување, заради остранување

на овие недостатоци претседателот на судот или судијата поединец ќе го повика

тужителот да изврши потребни исправки во тужбата или ќе преземе други мерки за да

може да продолжи постапката со друго лице кое може да биде странка во постапката. Кога

судот ќе утврди дека странката нема законски застапник или дека законскиот застапник

нема посебно овластување кога тоа е потребно, ќе побара од надлежниот центар за

социјална работа да му постави старател на парнично неспособното лице односно ќе го

повика законскиот застапник да прибави посебно овластување или ќе превземе други

мерки што се потребни за да може парнично неспособната странка да биде правилно

зстапувана. Ако наведените недостатоци не може да се остранат или ако не бидат

остранети во рокот кој бил определен од судот, судот со решение ќе ги укине дејствијата

превземени во постапката, доколку се зафатени со овие недостатоци и ќе ја отфрли

тужбата ако недостатоците се од таква природа што го попречуваат понатамошното

водење на постапката. Ако претседателот на советот или судијата поединец смета дека

нема доволно основи за донесување на одлука за некое прашање што се поставило во

текот на претходното испитување на тужбата, ќе остави за ова прашање да донесе одлука

по приемот на одговорот на тужба или на подготвителното рочиште. Во поглед на

26

определени негативни процесни претпоставки (ако за тужбеното барање веќе тече

парница, ако работата е правосилно пресудена, ако за предметот на спорот е заклучено

судско порамнување) како и за недостигот на правен интерес на тужителот за

поднесување на тужба за утврдување, што судот ги утврдил во текот на претходното

испитување на тужбата, судот не може да одлучува во оваа фаза на подготвувањето на

главната расправа. Претседателот на советот може да донесе решение за отфрлање на

тужбата поради наведените процесни пречки дури на подготвителното рочиште. Во

фазата на претходото испитување на тужбата парничната постапка може да заврши и

мериторно со донесување на пресуда врз основа на признание и пресуда врз основа на

одрекување, или ако се прими на записник порамнување на странките. Кога судот ќе

утврди дека тужбата е дозволена, за продолжување на постапката по тужбата, судот не

донесува посебно решение. Неговиот став за продолжување на постапката се изведува од

натамошните активности што тој ги превзема во врска со тужбата. По правило судот

определува тужбата со прилозите да му биде доставена на тужениот за одговор, а по

исклучок, наместо тоа, закажува подготвително рочиште или рочиште за главна

расправа.53

1.1.1. Надлежност на судовите

Судот оценува по службена должност, веднаш по приемот на тужбата, дали е

надлежен и во кој состав е надлежен. Оценувањето на надлежноста се врши врз основа на

наводите во тужбата и врз основа на фактие кои му се познати на судот. Ако во текот на

постапката се променат околностите врз основа на кои е заснована надлежноста на судот,

судот што бил надлежен во времето на поднесувањето на тубата останува и натаму

надлежен и ако поради овие промени би бил надлежен друг суд.54

Судот во текот на целата постапка по службена должност внимава дали

решавањето на спорот спаѓа во судска надлежност и дали решавањето на спорот спаѓа во

надлежност на суд на Република Македонија. Кога судот во текот на постапката ќе утврди

дека за решавањето на спорот не е надлежен суд туку некој друг домашен орган, ќе се

огласи за ненадлежен, ќе ги укине спроведените дејствија во постапката и ќе ја отфрли

тужбата. Кога судот во текот на постапката ќе утврди дека за решавање на спорот не е

надлежен суд во Република Македонија, по службена должност ќе се огласи за

ненадлежен, ќе ги укине спроведените дејствија во постапката и ќе ја отфрли тужбата,

освен во случаевите во кои надлежноста на суд во Република Македонија зависи од

согласноста на тужениот, а тој ја дал својата согласност.55

Секој суд во текот на целата постапка по службена должност внимава на својата

стварна надлежност. Ако е одржано подготвително рочиште или ако тоа не е одржано,

53


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.400,401,402. 54

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 Пречистен текст, член 14 55

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 Пречистен текст, член 15

27

откако тужениот на првото рочиште на главната расправа се впуштил во расправање за

главната работа, судот што ја започнал постапката не може ни по приговор ни по

службена должност да се огласи за ненадлежен за предмети од надлежност на друг суд од

ист степен.56

Кога советот во текот н постапката или претседателот на советот на

подготвителното рочиште, по службена должност или по приговор на сранките, ќе утврди

дека се работи за спор што треба да го суди судија поединец на истиот суд, ќе донесе

решение, а по правосилноста на ова решение постапката ќе продолжи пред судија

поединец и тоа по можност пред претседателот на советот како судија поединец. Судјата

поединец е врзан за правосилната одлука со која предметот му се отстапува во

надлежност. Во ваков случај, советот може, според состојбата на постапката да одлучи,

предметот да не му го отстапи на судија поединец, туку тој сам да ја спроведе постапката.

Против оваа одлука на советот не е дозволена жалба. Погоренаведеното ќе се применува и

кога во текот на постапката пред советот ќе се променат околностите или тужителот ќе го

намали тужбеното барање, така што спорот би требало да го суди судија поединец. Ако

советот донесол одлука за спор што требало да го суди судија поединец, оваа одлука не

може да се побива заради тоа што таа одлука не била донесена од судија поединец. Кога

судијата поединец во текот на постапката по службена должност или по приговор од

странката, ќе најде дека за судење надлежен е совет на истиот суд , ќе донесе решение

постапката да продолжи пред совет. Против ова решение не е дозволена жалба.57

До донесувањето на одлука за главната работа судот со решение ќе ја запре

парничната постапка ако утврди дека постапката треба да се спроведе според правилата на

вонпарничната постапка. Постапката по правосилноста на решението ќе продолжи според

правилата на вонпарничната постапка пред надлежниот суд. Дејствијата што ги спроведил

парничниот суд, како и одлуките кои што ги донел тој суд не се без важност само поради

тоа што се превземени во парничната постапка.58

Судот може да се огласи за месно ненадлежен само доколку тужениот истакне

приговор за месна ненадлежност во писмениот одговор на тужбата. По службена

должност судот може, најдоцна на подготвителното рочиште да се огласи за месно

ненадлежен само кога постои исклучителна месна надлежност на некој друг суд.59

По правосилноста на решението со кое се огласил за ненадлежен, судот ќе му го

отстапи предметот на надлежниот суд. Судот на кој што ќе му биде отстапен предметот

како надлежен суд, ќе ја продолжи постапката како да била поведена кај него.Ако

одлуката на ненадлежност била донесена на подготвителното рочиште нема да се закажи

ново подготвително рочиште ако претседателот на советот смета дека тоа не е потребно

со оглед на дејствијата кои биле превзмени на поранешното подготвително рочиште.

56





28

Дејствијата кои што ги спровел и одлуките кои ги донел ненадлежниот суд не се без

важност само поради тоа што се донесени од ненадлежен суд.60

Ако судот на кој му е отстапен предметот како на надлежен смета дека надлежен е

судот што му го отстапил предметот или некој друг суд, ќе му го достави предметот на

судот кој треба да го реши овој судир на надлежноста, освен ако најде дека предметот му е

отстапен поради очигледна грешка, а требало да биде отстапен на некој друг суд, во кој

случај предметот ќе му го отстапи на тој друг суд и за тоа ќе го извести судот кој му го

отстапил предметот. Кога по повод жалба против одлуката на првостепениот суд со која

тој се огласил за месно ненадлежен одлука донел повисок суд, за таа одлука по прашањето

за надлежноста е врзан и судот на кој му е отстапен предметот, ако повисокиот суд кој

што ја донел одлуката е надлежен за решавање на судирот на надлежноста меѓу тие

судови. Одлуката на повисокиот суд за стварната ненадлежност на првостепениот суд го

обврзува секој суд на кого подоцна истиот предмет ќе му биде отстапен, ако повисокиот

суд е надлежен за решавање на судирот на надлежноста меѓу тие судови.61

Судирот на надлежноста меѓу судовите го решава заеднички непосредно

повисокиот суд.62

За судирот на надлежноста може да се одлучи и кога странките претходно не се

изјаснале за надлежноста. Додека не се реши судирот за надлежноста, судот кому му е

отстапен предметот е должен да ги преземи сите оние дејствија во постапката за кои

постои опасност од одлагање. Против решението со кое се одлучува за судирот на

надлежноста не е дозволена жалба.63

Секој суд ги врши дејствијата во постапката на своето подрачје, но ако постои

опасност поради одлагање судот ќе презема одделни дејствија и на подрачјето на

соседниот суд. За ова ќе го извести судот на чие подрачје е преземено дејствието.64

За надлежноста на судовите во Република Македонија за судењето на странци кои

уживаат право на имунитет во Република Македонија и за судењето на странски држави и

меѓународни организации важат правилата на меѓународното право. Во случај на

сомневање за постоењето и обемот на правото на имунитет, објаснување дава

Министерството за правда.65

Суд во Република Македонија е надлежен за судење кога неговата надлежност во

спор со меѓународен елемент е изрично определена со закон или со меѓународен договор.

Ако во законот или во меѓународниот договор нема изрична одредба за надлежност на суд

во Република Македонија за определен вид на спорови, тогаш суд во Република

Македонија е надлежен за судење во таков вид на спорови и кога неговата надлежност

60







29

произлегува од одредбите на законот за месната надлежност на суд во Република

Македонија.66

Надлежноста на еден суд претставува негово, со закон воспоставено овластување и

должност, да решава еден спор. Ненадлежноста на судот претставува забрана ставена на

некој суд да расправа и да решава определен спор. Законската распределба на работите е

сторена така што тие се распределени врз основа на извесни критериуми, според својата

природа или видот на спорната правна работа (causa ratione materiаe) без оглед на

вредноста на предметот или според неговата вредност (causa ratione valoris) со

овластување или обврска на еден вид судови да судат определен вид на спорови или

повеќе видови на спорови. Оваа апсолутна и стварна надлежност претставува со закон

определена должност и право на еден вид на судови да ги решава споровите од определен

вид, исклучувајќи ги при тоа другите видови на судови. Меѓутоа, кој суд од еден вид на

судови, определени на тој начин ќе постапува во еден конкретен случај , се утврдува врз

основа на пропишаната месна надлежност на судовите (ratione loci). Постојат два видови

на ненадлежност на судовите и тоа апсолутна и релативна. Апсолутната ненадлежност на

судовите постои тогаш кога по предметот на спорот содржан во една поднесена тужба, не

е надлежен да постапува и одлучува ни еден суд во државата , туку за тоа одлучува друг

домашен или странски орган. Релативна ненадлежност на суд постои тогаш кога по

предметот на спорот содржан во една поднесена тужба се надлежни да постапуваат

домашните судови, меѓутоа со оглед на конкретната распределба на работите меѓу

одделни судови, согласно со законот, тој конкретен суд не е овластен ни должен да

постапува и одлучува по таа правна работа.Релативната ненадлежност се дели на стварна

и на месна. Стварната ненадежност постои тогаш кога судот, од кој се бара да пресуди

еден спор, не е според законското уредување, овластен да суди во такви спорови. Месна

ненадленост постои кога извесен, за самиот спорен предмет, според законското

уредување, надлежен суд, не е овластен, според законот, да расправа во определен спор

поради определени законски околности.67

а) Стварна надлежност

Во парничната постапка судовите судат во границите на својата стварна

надлежност определена со закон.68

Стварната надлежност означува круг на работи кои им се доделуваат на определен

вид на судовида ги пресудваат поаѓајќи било од предметот односно вредноста на спорот,

било од видот на спорот, било со оглед на субјектите кои се учесници во спорот. Со

прописите за стварната надлежност се определува и инстанционата надлежност, т.е. кои

66



регистар, Второ изменето и дополнето издание, Проф. Д-р Кирил Чавдар, Доцент Д-р Кимо Чавдар, стр. 63 и

64 68


30

видови на судови судат во прв степен, кои во втор а кои по ревизија, односно барање за

заштита на законитоста.

Основните судови со основна надлежност се надлежни да одлучуваат во прв степен

во граѓански спорови, и тоа:

- за спорови во имотно-правните и други граѓанско-правни односи на физички и правни

лица, чија вредност е до 50.000 евра во денарска противвредност, доколку со закон не е

предвидена надлежност на друг суд,

- за спорови за утврдување и оспорување на татковство, мајчинство, утврдување на

постоење на брак, за поништување на брак и развод на брак,

- за законска издршка,

- за чување и воспитување на деца

- за смеќавање на владение,

- за доживотна издршка,

- за надоместок на штета која не надминува 50.000 евра во денарска противвредност,

- во постапка за обезбедување и извршување,

- за работни односи,

- во спорови од наследно-правни односи,

- во вонпарнични и оставински работи,

- да водат тапии и

- за други работи утврдени со закон.69

Основните судови со проширена надлежност покрај надлежноста за судовите за

подрачјата за кои се основани, се надлежни да одлучуваат по граѓански спорови, и тоа:

- за спорови во имотно-правните и други граѓанско-правни односи на физички и правни

лица, чија вредност е над 50.000 евра во денарска противвредност, доколку со закон не е

предвидена надлежност на друг суд,

- во трговски спорови во кои двете странки се правни лица или државни органи, како и

спорови од авторски и други сродни права и права од индустриска сопственост,

- во постапка за стечај и ликвидација,

- во спорови за утврдување и обезбедување за присилно извршување и

- за спорови на домашни правни и странски лица кои произлегуваат од нивните меѓусебни

стопански, односно трговски односи.70

Апелационите судови се надлежни :

- да решаваат по жалбите против одлуките на основните судови од своето подрачје;

- да решаваат за судир на надлежност меѓу судовите од прв степен од своето подрачје и

- да вршат други работи определени со закон.71

69

Закон за судовите (“Службен весник на Република Македонија”бр.58/06, 35/08,У.бр.256/07,У.бр.74/08,

150/10, У.бр.12/11) член 30 70


150/10, У.бр.12/11) член 31

31

Управниот суд е надлежен да решава:

- за законитоста на поединечните акти донесени во изборната постапка и на поединечните

акти за избори, именувања и разрешувања на носители на јавни функции, ако тоа е

определено со закон, како и за актите за именување, назначување и разрешување на

раководни државни службеници, ако поинаку не е определено со закон,

- за спор што ќе произлезе од спроведувањето и извршувањето на одредбите на

концесиските договори, договорите за јавни набавки кои се од јавен интерес, и за секој

договор во кој една од страните е државен орган, организација со јавни овластувања, јавно

претпријатие, општините и градот Скопје склучен од јавен интерес или заради вршење

јавна служба (во понатамошниот текст: управни договори),

- против поединечни акти на органите на државната управа, Владата, други државни

органи, општините и градот Скопје, организации утврдени со закон и на правни и други

лица во вршењето на јавни овластувања (носители на јавни овластувања), кога за

решавање во втор степен против таквиот акт, не е обезбедена друга правна заштита.72

Вишиот управен суд е надлежен:

- да решава по жалбите против одлуките на Управниот суд;

- да одлучува за судир на надлежности меѓу органите на Републиката, меѓу општините и

градот Скопје, меѓу општините на градот Скопје и по споровите настанати за судир на

надлежности меѓу општините и градот Скопје и носителите на јавните овластувања, ако

тоа е предвидено со закон, доколку со Уставот или законите не е предвидена поинаква

судска заштита и

- да врши други работи определени со закон.73

Врховниот суд на Република Македонија е надлежен :

- да решава во втор степен против одлуките на своите совети кога тоа е определено со

закон;

- да решава во трет и последен степен по жалбите против одлуките на апелационите

судови;

- да решава по вонредни правни лекови против правосилните одлуки на судовите и

одлуките на своите совети кога тоа е определено со закон;

- да решава за судир на надлежност меѓу основните судови од подрачјето на различни

апелациони судови, судир на надлежност меѓу апелациони судови, судир на надлежност

меѓу Управниот суд и друг суд, судир на надлежност меѓу Вишиот управен суд и друг суд

и да решава за пренесување на месна надлежност кај овие судови;

71


150/10, У.бр.12/11) член 33 72


150/10, У.бр.12/11) член 34 73


150/10, У.бр.12/11) член 34-а

32

- да одлучува по барање на странките и другите учесници во постапката за повреда на

правото на судење во разумен рок, во постапка утврдена со закон пред судовите во

Република Македонија во согласност со правилата и принципите утврдени со Европската

конвенција за човекови права и основни слободи и тргнувајќи од судската пракса на

Европскиот суд за човекови права и

- да врши други работи определени со закон74

б) Месна надлежност

Месната надлежност е со закон определена поврзаност на една правна работа

заради постапување по неа и нејзино пресудување, со судот на едно определено подрачје.

Месната надлежност може да биде општа и посебна. Општата месна надлежност (forum

generale, forum commune) е онаа според која секоја тужба против извесно лице се

поднесува кај тој суд од општа месна надлежнст, доколку со законот не е определена

некоја посебна месна надлежност.75

За судење општо месно надлежен е судот на чие подрачје тужениот има

живеалиште. Ако тужениот нема живеалиште во Република Македонија, општо месно

надлежен е судот на чие подрачје тужениот има престојувалиште. Ако тужениот покрај

живеалиште има и престојувалиште на друго место, а според околностите може да се

претпостави дека таму ќе престојува подолго време, општо месно надлежен е и судот на

престојувалиштето на тужениот.76

За судење во спорови против единица на локална самоуправа, општо месно е

надлежен судот на чие подрачје се наоѓа нејзиното седиште. За судење во спорови против

правни лица, општо месно надлежен е судот на чие подрачје се наоѓа нивното седиште.77

За судење во псорови против државјанин на Република Македонија кој постојано

живее во странство каде што е упатен на служба или на работа од страна на државен орган

или правно лице, општо месно надлежен е судот на неговото последно живеалиште во

Република Македонија.78

Како посебна месна надлежност се јавуваат:

- Надлежност за сопарничарите - Ако со една тужба се тужени повеќе лица, а за нив не

постои месна надлежност на ист суд, надлежен е судот кој е месо надлежен за еден од

тужените, а ако меѓу нив има главни и споредни должници, судот кој е надлежен за некој

од главните должници.

-Надлежност во спорови за законска издршка-За судење во спорови за законска

издршка ако тужителот е лице кое бара издршка, покрај судот од општа месна

74


150/10, У.бр.12/11) член 35 75


регистар, Второ изменето и дополнето издание, Проф. Д-р Кирил Чавдар, Доцент Д-р Кимо Чавдар, стр. 98 76




33

надлежност, надлежен е и судот на чие подрачје тужителот има живеалиште, односно

престојувалиште. Ако во споровите за законска издршка со меѓународен елемент е

надлежен суд во Република Македонија затоа што тужителот има живеалиште во

Република Македонија, месно надлежен е судот на чие подрачје тужителот има

живеалиште. Ако надлежноста на суд во Република Македонија во споровите за законска

издршка постои затоа што тужениот има имот во Република Македонија од кој може да се

наплати издршката, месно надлежен е судот на чие подрачје се наоѓа тој имот.

- Надлежност во спорови за надомест на штета - За судење во спорови за вондоговорна

одговорност за штета, покрај судот од општа месна надлежност, надлежен е и судот на чие

подрачје е извршено штетното дејствие или судот на чие подрачје настапила штетната

последица. Ако штетата настапила поради смрт или тешки телесни повреди, надлежен е и

судот на чие подрачје тужителот има живеалиште, односно престојувалиште. Ова ќе се

применува и во спорови против друштвото за осигурување заради надоместок на штета на

трети лица врз основа на прописите за непосредната одговорност на друштвото за

осигурување.

- Надлежност во спорови заради заштита на правата врз основа на гаранцијата на

производителот - За судење во спорови за заштита на правата врз основа на писмена

гаранција против производителот кој ја дал гаранцијата надлежен е, освен судот од општа

месна надлежност за тужениот и судот од општа месна надлежност за продавачот кој при

продажбата на предметот му ја врачил на купувачот писмената гаранција на

производителот.

- Надлежност во брачните спорови - За судење во спорови заради утврдување на постоење

или непостоење на брак, поништување на брак или развод на брак (брачни спорови),

покрај судот од општа месна надлежност, надлежен е и судот на чие подрачје брачните

другари имале последно заедничко живеалиште. Ако во брачните спорови судот во

Република Македонија е надлежен затоа што брачните другари имале последно заедничко

живеалиште во Република Македонија, односно затоа што тужителот има живеалиште во

Република Македонија, месно надлежен е судот на чие подрачје брачните другари имале

последно заедничко живеалиште, односно судот на чие подрачје тужителот има

живеалиште. Ако во споровите за имотни односи на брачните другари надлежен е суд во

Република Македонија затоа што имотот на брачните другари се наоѓа во Република

Македонија или затоа што тужителот во време на поднесувањето на тужбата има

живеалиште или престојувалиште во Република Македонија, месно надлежен е судот на

чие подрачје тужителот има живеалиште или престојувалиште во времето на

поднесувањето на тужбата.

- Надлежност во споровите за утврдување или оспорување на татковство или мајчинство -

Во споровите заради утврдување или оспорување на татковство или мајчинство, дете

може да поднесе тужба било до судот од општа месна надлежност, било до судот на чие

подрачје има живеалште, односно престојувалиште. Ако во споровите заради утврдување

или оспорување на татковство или мајчинство надлежен е суд во Република Македонија

34

затоа што тужителот има живеалиште во Република Македонија, месно надлежен е судот

на чие подрачје тужителот има живеалиште.

- Надлежност во споровите за недвижности и поради смеќавање на владение - За судење

во спорови за сопственост и за други стварни права на недвижностите, за спорови поради

смеќавање на владение на недвижности, како и за спорови од закупни или наемни односи

на недвижности, или од договори за користење на стан или деловни простории, исклучиво

е надлежен судот на чие подрачје се наоѓа недвижноста. Ако недвижноста лежи на

подрачје на повеќе судови, надлежен е секој од тие судови.За споровите поради смеќавање

на владение на подвижни предмети, покрај судот од општа месна надлежност надлежен е

и судот на чие подрачје се случило смеќавањето.

- Надлежност во споровите за воздухоплов и брод- Кога за судење во спорови за право на

сопственост и за други права на бродови, односно воздухоплови, како и во спорови од

закупни односи на воздухоплов и брод е надлежен суд во Република Македонија,

исклучиво месно надлежен е судот на чие подрачје се води уписникот во кој е запишан

воздухопловот, односно бродот.

- Надлежност за лица кои немаат општа месна надлежност во Република Македонија -

Тужба за имотно-правните барања против лице кое нема општа месна надлежност во

Република Македонија може да се поднесе до секој суд во Република Македонија на чие

подрачје се наоѓа некаков имот од тоа лице или предметот што се бара со тужбата. Ако

надлежноста на суд во Република Македонија постои затоа што обврската настанала за

време на престојот на тужениот во Република Македонија, месно надлежен е судот на чие

подрачје настанала обврската. Во споровите против лице кое во Република Македонија

нема општа месна надлежност, за обврските што треба да ги исполни во Република

Македонија, тужба може да се поднесе до судот на чие подрачје треба да се исполни таа

обврска.

- Надлежност според местото во кое се наоѓа деловната единица на правното лице - За

судење во спорови против правно лице кое има деловна единица надвор од своето

седиште, ако спорот произлегува од правниот однос на таа единица, покрај судот од

општа месна надлежност надлежен е и судот на чие подрачје се наоѓа таа деловна

единица.

- Надлежност според местото во кое се наоѓа застапништвото на странско лице во

Република Македонија - Во спорови против физичко или правно лице кое има седиште во

странство во однос на обврските што се засновани во Република Македонија или мораат

да се исполнат во Република Македонија, тужба може да се поднесе до суд во Република

Македонија на чие подрачје се наоѓа неговото постојано застапништво за Република

Македонија или седиштето на органот на кој му е доверено да ги врши неговите работи.

- Надлежност за споровите од односите со воени единици - Во споровите против

Република Македонија од односите со воени единици исклучиво е надлежен судот на чие

подрачје се наоѓа седиштето на командата на воената единица.

35

- Надлежност во споровите од наследно-правни односи - Додека оставинската постапка не

е правосилно завршена, за судење во спорови од наследно-правните односи, како и во

спорови за побарувањата на доверителот спрема оставителот, покрај судот од општа

месна надлежност, месно надлежен е и судот на чие подрачје се наоѓа судот кој ја

спроведува оставинската постапка.

- Надлежност во споровите во извршната и стечајната постапка - За судење во споровите

што настануваат во текот и по повод судска или административна извршна постапка,

односно во текот и по повод стечајна постапка, исклучиво месно надлежен е судот на чие

подрачје се наоѓа судот што ја спроведува извршната, односно стечајната постапка

односно судот на чие подрачје се спроведува административното извршување.

- Надлежност според местото на плаќање - За судење во споровите на имателите на

меница или чек против потписниците е надлежен, покрај судот од општа месна

надлежност и судот на местото на плаќањето.

- Надлежност во споровите од работните односи - Ако во спор од работен однос

тужителот е работник, за судење е надлежен покрај судот кој е општо месно надлежен за

тужениот и судот на чие подрачје се врши работата или се вршела, односно судот на чие

подрачје работата би морала да се врши, како и судот на чие подрачје е заснован

работниот однос.

- Заемна надлежност за тужби против странски државјани - Ако во странска држава

државјанин на Република Македонија може да биде тужен пред суд кој според одредбите

од овој закон не би бил месно надлежен за судење во таа граѓанско-правна работа, истата

надлежност ќе важи и за судење на државјанин на таа странска држава пред суд во

Република Македонија.

- Определување на месна надлежност од страна на повисок суд - Ако надлежниот суд

поради изземање на судија не може да постапува, за тоа непосредно ќе го извести

повисокиот суд, кој ќе определи во тој предмет да постапува друг стварно надлежен суд

од неговото подрачје. Врховниот суд на Република Македонија може, по предлог од

странката или од надлежниот суд, да определи во одделен предмет да постапува друг

стварно надлежен суд, ако е очигледно дека така полесно ќе се спроведе постапката или

ако за тоа постојат други важни причини. Ако за судење е надлежен суд во Република

Македонија, но според одредбите од овој закон не може да се утврди кој суд е месно

надлежен, Врховниот суд на Република Македонија, по предлог од странката, ќе определи

кој стварно надлежен суд ќе биде месно надлежен.79

Основните судови се основаат за следниве подрачја на општини:

- Основен суд во Берово за подрачјето на општините: Берово и Пехчево;

- Основен суд во Битола, за подрачјето на општините: Битола, Могила Новаци и Демир

Хисар, со Судско одделение во Демир Хисар;

- Основен суд во Виница за подрачјето на општината Виница;

79

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 Пречистен текст, член 39-62

36

- Основен суд во Велес за подрачјето на општините: Велес, Градско и Чашка;

- Основен суд во Гевгелија за подрачјето на општините: Гевгелија, Богданци, Дојран и

Валандово, со Судско одделение во Валандово;

- Основен суд во Гостивар за подрачјето на општините: Гостивар, Врапчиште, Маврово и

Ростуша;

- Основен суд во Дебар за подрачјето на општините: Дебар и Жупа;

- Основен суд во Делчево за подрачјето на општините: Делчево и Македонска Каменица;

- Основен суд во Кавадарци за подрачјето на општините: Кавадарци и Росоман;

- Основен суд во Кичево за подрачјето на општините: Кичево, Вранештица, Другово,

Зајас, Осломеј, Пласница и Македонски Брод, со Судско одделение во Македонски Брод;

- Основен суд во Кочани за подрачјето на општините: Кочани, Зрновци, и Чешиново -

Облешево;

- Основен суд во Кратово за подрачјето на општината Кратово;

- Основен суд во Крива Паланка за подрачјето на општините: Крива Паланка и Ранковце;

- Основен суд во Куманово за подрачјето на општините: Куманово, Липково и Старо

Нагоричане;

- Основен суд во Крушево за подрачјето на општината Крушево;

- Основен суд во Неготино за подрачјето на општините: Неготино и Демир Капија;

- Основен суд во Охрид за подрачјето на општините: Охрид и Дебарца;

- Основен суд во Прилеп за подрачјето на општините: Прилеп, Долнени и Кривогаштани;

- Основен суд во Радовиш за подрачјето на општините: Радовиш и Конче;

- Основен суд во Ресен за подрачјето на општината Ресен;

- Основен суд во Свети Николе за подрачјето на општините: Свети Николе и Лозово;

- Основен суд Скопје I - Скопје за подрачјето на општините: Центар, Карпош, Ѓорче

Петров, Сарај, Кисела Вода, Аеродром, Бутел, Гази Баба, Чаир , Шуто Оризари, Чучер

Сандево, Сопиште, Студеничани, Зелениково, Петровец, Илинден и Арачиново;

- Основен суд Скопје II - Скопје за подрачјето на општините: Центар, Карпош, Ѓорче

Петров, Сарај, Кисела Вода, Аеродром, Бутел, Гази Баба, Чаир , Шуто Оризари, Чучер

Сандево, Сопиште, Студеничани, Зелениково, Петровец, Илинден и Арачиново;

- Основен суд во Струга за подрачјето на општините: Струга и Вевчани;

- Основен суд во Струмица за подрачјето на општините: Струмица, Василево, Босилово и

Ново Село;

- Основен суд во Тетово за подрачјето на општините: Тетово, Боговиње, Брвеница,

Желино, Јегуновце и Теарце и

- Основен суд во Штип за подрачјето на општините: Штип, Карбинци и Пробиштип, со

Судско одделение во Пробиштип.

37

Судското одделение на основниот суд врши надлежности на основен суд за

подрачјето на општините за кои е основано. Во случај на формирање на нови општини,

подрачјата на судовите определени во Законот за судовите остануваат непроменети. 80

Апелационите судови се основаат за следниве подрачја:

- Апелационен суд во Битола за подрачјата на основните судови во Битола,

Крушево,Охрид, Прилеп, Ресен и Струга;

- Апелациониот суд во Гостивар за подрачјата на основните судови во Гостивар, Тетово,

Кичево и Дебар;

- Апелационен суд во Скопје за подрачјата на основните судови во Велес, Гевгелија,

Кавадарци, Кратово, Крива Паланка, Куманово, Неготино, Скопје I - Скопје и Скопје II -

Скопје и

- Апелационен суд во Штип за подрачјата на основните судови во Берово, Виница

Делчево, Кочани, Радовиш, Свети Николе, Струмица и Штип.81

Ова разликување е важно бидејќи Законот за парнична постапка за непочитување

на едната ненадлжност предвидува едни за непридржување кон другата ненадлежност

предвидува други последици. Наводите во тужбата врз основа на кои судот оценува дали е

надлежен да постапува во таа правна работа и во кој состав се на пример вредноста на

предметот на спорот, живеалиштето односно престојувалиштето на тужениот, местото

каде се наоѓа недвижноста, за каков правен однос се работи (на пример закупен однос и

сл.) итн. Ако тие податоци ги нема во тужбата судот ќе нареди тие недостатоци да се

остранат. Инаку судот не се впушта во испитување на вистинитоста на тие наводи, освен

ако тие се во спротивност со фактите кои му се познати на судот, или пак се работи за

вредност која пак во тужбата е многу високо или многу ниско означена, така што судот ќе

постапи на таков начин што ќе ја провери точноста на означената вреднсот. Ако судот

оцени дека е стварно и месно надлежен, продолжува со постапката без да донесе какво и

да е решение за надлежноста. Меѓутоа ако странката приговори за надлежноста, судот ќе

реши дали за приговорот ќе расправа или ќе одлучи одвоено од главната расправа или

заедно со неа. Во секој случај, против решението со кое се одбива приговорот за

ненадлежност, не е дозволена посебна жалба, ако советот одлучил веднаш да продолжи

расправањето за главната работа. Во таков случај, решението за приговорот ќе се внесе во

одлуката за главната работа. Меѓутоа ако се усвои приговорот за ненадлежност, или пак

судот по службена должност утврди дека не е надлежен, судот донесува посебно

решенние за тоа, против кое е дозволена посебна жалба.82

80


150/10, У.бр.12/11) член 28 81


150/10, У.бр.12/11) член 29 82


регистар, Второ изменето и дополнето издание Скопје 2011, Проф. Д-р Кирил Чавдар, Доцент Д-р Кимо

Чавдар, стр. 64

38

в) Спогодбена месна надлежност

Надлежноста на судот се опредлеува по правило со законот (forum legale), со норми

кои имаат императивен карактер. Од друга страна неспорно е дека правилата за месна

надлежност се пропишуваат првенствено во интерес на парничните странки. Ова му дава

можност на законодавецот при нормирањето на месната надлежност на судот да направи и

чекор напред, т.е. да ги овласти странките меѓусебно да определат (да пророгираат) кој

суд ќе биде месно надлежен за решавање на определен спор или спорови. Станува збор за

изречна пророгација на месната надлежност (prorogation expresa) а таквата определена

месна надлежност се нарекуа спогодбена месна надлежност (forum prorogatum). Во случај

на пророгација на надлежноста, месната надлежност на некој суд се заснова на

квалификувана спогодба на странките тој суд да биде месно надлежен за решавање на

определен спор или спорови, наместо судот кој е месно надлежен согласно законот. Со

квалификуванта спогодба, странките по свој избор пророгираат месна надлежност на

определен суд (prorogation fori) но истовремено ја дерогираат надлежноста на судот ко за

тој спор или спорови е надлежен според законот (derogation fori). Странките можат

спогодбено да ја определат само месната надлежност но не и стварната. Покрај тоа,

странките може да ја менуваат само месната надлежност на првостепен суд, под услов за

тој спор или спорови да не е пропишана исклучителна месна надлежност и да не станува

збор за спорови заради заштита на правата врз основа на гаранција на производителот.

Судот чија надлежност се пророгира треба да биде стварно надлежен за решавање на

конкретниот спор или спорови од определен вид. Ако за судење на определен со закон е

определена месна надлежност на два или на повеќе судови (изборна месна надлежност),

странките може да се спогодат да им суди еден од тие судови, или да пророгираат

надлежност на некој друг стварно надлежен суд. Пророгирањето на месната надлежност

на првостепен суд се прави со спогодба (договор) за пророгација. За полноважност на

спогодбата за пророгација на месната надлежност, неопходно е таа да биде составена во

писмена форма (ad solemnitatem). Спогодбата за пророгација може да биде склучена пред

поведувањето на парничната постапка. Доколку подоцна дојде до реализација на

спогодбата за пророгација, исправата за спогодбата тужителот треба да ја приложи задно

со тужбата. Не е доволно во тужбата тужителот само да наведе дека е договорена месната

надлежност на тој суд, ако кон тужбата како доказ не е приложена и спогодбата за

пророгација. Покрај изречната пророгација постои и премолчена, тацитна пророгациа

(prorogatio tacita). Иако кај премолчената пророгација всушност не постои спогодба на

странките за надлежност на судот, таа по дејството што го произведува е слична на

изречната. Разликата е во тоа што премолчено може да се пророгира не само месната, туку

и стварната надлежност на судот.83

83


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.140, 141. 142

39

г) Атракциона надлежност

Атракционата надлежност (forum atractionis) се нарекува надлежноста на судот што

е заснована на околноста дека пред тој суд или на неговото подрачје веќе се води постапка

за определена правна работа која е во определена врска со парничната постапка што се

поведува. Во вакви ситуации, принципот на процесна економија налага парничната

постапка да се поведе пред судот што е најблиску до тие постапки. Постапката/постапките

кои се во тек ја привлекуваат (атрахираат) надлежноста и на парничниот суд.84

Претходното испитување на тужбата е задолжителна фаза на подготвувањето на

главната расправа. Претходното испитување на тужбата го врши судот со цел да утврди

дали се исполнети процесните претпоставки од кои зависи дозволеноста на постапувањето

и одлучувањето по поднесената тужба и да ги острани евентуалните пречки за тоа. Во ова

фаза судот ги решава и иниденталните прашања од процесна природа што може да се

појават во оваа фаза од постапката. Судот ја испитува тужбата од аспект на нејзината

форма и содржина. Претходното испитување на тужбата, по правило се врши врз основа

на наводите во тужбата и врз основа на фактите кои што му се познати на судот. По

исклучок судот може да спроведе и извиди, при што на брз и погоден начин проверува

определени правно релевантни околности (на пример ја проверува вредноста на спорот).

Кога ќе се утврди дека тужбата е неразбирлива или нецелосна, судот е должен да преземе

мерки за да тужителот ги острани недостатоците, односно да ја дополни тужбата. Имено

судот ќе му ја врати тужбата на тужителот заради исправка или дополнение и ќе определи

рок за повторно поднесување на тужбата, кој не може да биде подолг од 15 дена. Ако

тужбата биде исправена односно дополнета и предадена на судот во рокот определен за

дополнение или исправка, ќе се смета дека му е поднесена на судот оној ден кога прв пат

била поднесена. Ако тужбата не му биде вратена на судот во определениот рок, ќе се

смета за повлечена , а ако биде вратена без поправка или дополнение, судот ќе ја отрли со

решение. Ако тужбата или прилозите не бидат поднесени во доволен број на примероци,

судот ќе го повика тужителот да ги поднесе во рок од три дена. Судот испитува и дали

тужбата е навремено поднесена, ако со посебен пропис е определен рок за поднесување на

тужба. Ако тужбата е ненавремено поднесена, судот ќе ја отфрли со решение. Потоа судот

испитува дали постои негова надлежност за постапување по тужбата. Односно се

испитува на судската надлежност и на стварната и на месната надлежност. Конечно судот

испитува дали постојат недостатоци кои се однесуваат на способностите на странките, на

нивното застапување или на овластувањата на застапниците. Ако претседателот на

советот или судијата поедниец утврди дека постојат недотатоци кои се однесуваат на

способноста на тужителот или на тужениот да бидат странки во постапката, или

84



40

недостатоци во поглед на законското застапување на странката или недостатоци кои е

однесуваат на овластувањето застапникот да поведе постапка кога е потребно такво

овластување, заради отстранување на овие недостатоци, претседателот на советот, или

судијата поединец ќе го повика тужителот да изврши потребни исправки во тужбата или

да превземе други мерки за да може да продолжи постапката со лице кое може да биде

странка во постпката. Кога судот ќе утврди дека странката нема законски застапник или

дека законскиот застапник нема посебно овластување кога тоа е потребно, ќе побара од

надлежниот центар за социјални работи да му постави старател на парнично неспособното

лице, односно да го повика законскиот застапник да прибави посебно овластување или ќе

превземе други мерки што се потребни за да може парнично неспособната странка да биде

правилно застапувана. Ако наведените недостатоци не може да се отстранат или ако не се

отстранети во рокот што го определил судот, судот со решение ќе ги укини дејствијата

превземени во постапката, доколку се зафатени со овие недостатоци и ќе ја отфрли

тужбата ако недостатоците се од таква природа што го попречуваат понатамошното

постапување и водење на постапката. Ако претседателот на советот или судијата поединец

смета дека нема доволно основи за донесување на одлука за некое прашање што го

поставило во текот на претходното испитување на тужбата, ќе остави за ова прашање да

донесе одлука по приемот на одговорот на тужбата или на подготвителното рочиште. Во

поглед на определени негативни процесни претпоставки (пример ако за тужбеното барање

веќе тече парница, ако работатае правосилно пресудена, ако за предметот на спорот е

заклучено судско порамнување), како и за недостигот на правен интерес на тужителот за

поднесување на тужба за утврдување, што судот ги утврдил во текот на претходното

испитување на тужбата, судот не може да одлучува во оваа фаза на подготвување на

подготвитеното рочиште. Претседателот на советот мое да донесе решение за отфрлање

на тужбата, поради наведените процесни пречки, дури на подготвителното рочиште. Во

фазата на претходното испитување на тужбата, парничната постапка може да заврши и

мериторно, со донесување на пресуда врз основа на признание и пресуда врз основа на

одрекување, или ако се прими на записник порамнување на странките. Кога судот ќе

утврди дека тужбата е дозволена, за продолжување на постапката по тужбата, судот не

донесува посебно решение. Неговиот став за продолжување на постапката се изведува од

натамошните активности што тој ги превзеа во врска со тужбата. По правило судот

определува тужбата со прилозите да му бде доставена на тужениот за одговор, а по

исклучок наместо тоа, закажува подготвително рочиште или рочиште за главна расправа.85

1.1.2. Форма и содржина на тужбата

Тужбата треба да содржи определено барање во поглед на главната работа на

споредните барања, факти врз кои тужителот го заснова барањето, докази со кои се

утврдуваат овие факти, како и други податоци што мора да ги има секој поднесок. Кога

85


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр, 400, 401, 402

41

составот на судот или правото на изјавување на ревизија зависи од вредноста на

предметот на спорот, а предметот на тужбеното барање не е паричен износ, тужителот е

должен во тужбата да ја назначи вредноста на предметот на спорот. Судот ќе постапи

според тужбата и кога тужителот не го навел правниот основ на тужбеното барање, а ако

тужителот го навел тужбеното барање, судот не е врзан за него. Ако тужителот во тужбата

не ја назначи вредноста на спорот судот ќе постапи согласно членот 101 од ЗПП86

кој

гласи– Поднесоците кои се поднесени од полномошник, а кои се неразбирливи или не ги

содржат податоците кои треба да ги има еден поднесок, или ако не се поднесеви во

доволен број на примероци кога тие се поднесени во писмена форма, судот ќе ги отфрли.

Ако поднесокот е неразбирлив или не го содржи сето она што е потребно за да може да се

постапи по него, судот ќе му укаже на подносителот кој нема полномошник да го исправи

поднесокот. Кога судот ќе му го врати поднесокот на подносителот без полномошник на

исправка или дополнување, ќе определи рок за повторно поднесување на поднесокот, кој

не може да биде подолг од осум дена. Ако поднесокот кој е врзан со рок, биде исправен

осносно дополнет и предаден на судот во рокот определен за дополнение или исправка, ќе

се смета дека му е поднесен на судот оној ден кога прв пат бил поднесен. Ќе се смета дека

поднесокот е повлечен ако не биде вратен во судот во определениот рок, а ако биде вратен

без исправка односно дополнение, ќе е отфрли. АКо поднесоците или прилозите во

писмена форма не ги поднесе во доволен број на примероци, судот ќе го повика

подносителот кој нема полномошник, да ги поднесе во рок од три дена, а во спротивно

поднесокот ќе го отфрли.87

Податоци кои треба да ги содржат поднесоците – Поднесоците задолжително треба

да содржат адвокатски печат, освен оние кои се составени од страна на лице - дипломиран

правник кое со странката е во работен однос и роднина по прв во правна линија, брат,

сестра или брачен другар, доколку е потполно деловно способно. Поднесоците мора да

бидат разбирливи и мора да го содржат сето она што е потрбно за да може да се постапи

по нив. Тие особено треба да содржат означување на судот, име и презиме поткрепени со

доказ за лична идентификација, живеалиште односно престојувалиште на странките,

односно фирмата и седиштето на првното лице, запишано во Централниот регистар на

Република Македонија или друг регистар, поткрепени со доказ од соодветниот регистар,

нивните законски застапници и полномошници, ако ги имаат, предмет на спорот,

вредноста на спорот, содржина на изјавата и потпис на подносителот, односно

електронски потпис, е-маил адреса и контакт телефон. Поднесоците поднесени од

адвокати, државен орган, односно орган на државната управа, единици на локалната

самоуправа, правни лица и лица кои вршат јавни овластувања, покрај погоре наведените

податоци, треба да содржат и податоци за електронско сандаче за достава на писмената,

регистрирано согласно со закон. Странката во поднесокот е должна да го наведе својот

единствен матичен број на граѓанинот, односно единствен матичн број на субјектот на

86



42

уписот (ЕМБС) за правните лица. Ако изјавата содржи некое барање, странката треба во

поднесокот да ги наведе фактите врз кои се заснова барањето , како и докази кога тоа е

потребно. Изјавата што се дава на поднесокот може, наместо со поднесок, да се даде усно

на записник кај парничниот суд. Поднесокот од адвокат, задолжително содржи печат,

односно електронски потпис од адвокатот и адвокатската маркичка предвидена со посебен

закон, во спротивно поднесокот се смета за неуреден и судот ќе го отфрли. До донесување

на посебен закон со кој се уредува адвокатската маркичка, поднесокот од адвокат

задолжително треба да содржи печат, односно електронски потпис.88

Покрај горенаведеното тужбата треба да се состои и од наведување на околностите

од кои произлегува тужбеното барање и тоа се фактите врз кои тужителот го заснова

своето барање. Потоа докази со кои се утврдуваат наведените факти во тужбата. Притоа се

наведуваат само доказните средства увид, сведоци, вештаци и сл., а кога тужителот се

повикува и на исправа, како доказно средство, доволно е од неа да приложи кон тужбата

препис или фотокопија, освен спогодбата за месна надлежност на судот, која се прикажува

во оригинал. На крајот, тужбата треба да содржи определено барање во поглед на главната

работа и за спорните барања,т.н. петитум на тужбата. Тој треба да биде определен, точно

формулиран, за да може од него да се установи за кое нешто судот треба да донесе

пресуда, како таа треба да гласи.89

1.1.3. Парнична способност на странките

Парничнаа способност е својство на странката полноважно да превзема парнични

дејствија во парницата. Тоа е својство на субјектот т.е. странката во парницата со изјава на

својата волја или преку полномошник да превзема парнични дејствија. Процесното право

им признава парнична способност на оние парнични странки на кои материјалното

граѓанско право им признава деловна способност. За една странка да има парнична

способност, мора претходно да има способност да биде странка и да има деловна

способност. Способноста да се биде странка е претпоставка за парничната способност.

Секој кој има способност да биде странка не мора да има и парнична способност, додека

пак секој кој што има парнична псотапка мора да има способност да биде странка. Иако

парничната способност за своја основа ја има деловната способност овие две категории не

се поклопуваат во целост. Имено деловната способност може да биде општа, посебна и

ограничена, а парничната способност, исто како способноста да се биде странка, може да

биде само потполна (целосна односно неограничена) и безусловна. Парничната

способност никогаш не е ограничена во смисла странката да е способна само за

превземање на некои дејствија во парницата. Таа е способност да се превземаат сите

процесни дејствија во постапката. Странката која има парнична способност може сама да

ги превзема дејствијата во постапката, но може да овласти друго лице (полномошник) во

88




43

нејзино име и во нејзина сметка да превзема дејствија во постапката. Странката која е

деловно способна, а поради физички недостатоци не е во можност сама да ги превзема

парничните дејствија, не е само поради тоа парнично неспособна. Таа може да овласти

полномошнк кој ќе настапува во нејзино име и за нејзина сметка. Странките пак кои што

немаат парнична способност, застапувани се од парнично способни лице кои се

нарекуваат законски застапнци.90

Странката која нема парнична способност ја застапува нејзиниот законски

застапник.91

Кога во ЗПП се употребува терминот законски застапнк, се мисли а законски

застапник на физичко лице, додека пак за застапникот на правно лице се употребува

терминот овластено лице.

Парнична способност нема малолетник до навршени 15 години живот, на

малолетник кој е преку 15 години живот, вон од границите во кои му се признава деловна

способност, полнолетно лице на кое му е одземена деловната способност, полнолетно

лице на кое му е делумно ограничена деловната способност, како и полнолетно лице на

кое му е продолжено родителското право. Законски застапници на малолетни деца и над

лица кај кои е продолжено родителското право, врз основа на закон се нивните родители.

Законски застапници на полнолетни лица на кои им е одземена или ограничена деловната

способност се старатли на полнолетни лице, а на малолетни лица без родителска грижа се

старатели на малолетни лица. Старател за посебен случај може да се постави и над лица

кои се под родителска грижа.92

Законскиот застапник од име на странката може да ги превзема сите дејствија во

постапката, но за поднесувањето или за повлекувањето на тужбата, за признавање,

односно за одрекување од тужбеното барање, за склучување на порамнување или за

превземање на други дејствија во постапката, со посебни прописи е определено дека

застпникот мора да има посебно овластување, и може да ги превзема тие дејствија ако за

нив има посебно овластувње. Лицето кое се појавува како законски застапник потрбно е

да го докажи тоа. Доколку за превземање на определени дејствија во постапката потребно

е посебно овластување, законскиот застапник мора да докаже дека има такво овластување.

Кога судот ќе оцени дека законскиот застапник на лице под старателство не покажува

потребно внимание во застапувањето за тоа ќе го извести Центарот за социјална работа.

Ако поради пропуштање на застапникот би можела да настани штета за лицето под

90


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр.188, 189 91





44

старателство, судот ќе застане со постапката и ќе предложи да се определи друг законски

застапник.93

Странка во постапката може да биде секое физичко или правно лице. Со посебни

прописи се определува кој може да биде странка во постапката освен физички и правни

лица. Парничниот суд може, по исклучок, со правно дејство во определена постапка, да

им го признае својството на странка и на оние форми на здружување кои немаат

способност на странка согласно погоре наведеното, ако утврди дека со оглед на предметот

на спорот, во суштина се исполнуваат условите за стекнување на способност за странка и

ако располагаат со имот над кој може да се спроведе извршување. Против решението со

кое се признава својство на странка во постапката дозволена е посебна жалба.94

Ако во текот на постапката пред првостепениот суд се покаже дека редовната

постапка околу назначувањето на законски застапник на тужениот би траела долго, па

поради тоа за едната или за двете странки би можело да настанат штетни последици, судот

ќе му назначи на тужениот привремен застапник. Судот ќе му назначи на тужениот

привремен застапник особено, ако:

- тужениот не е парнично способен, а нема законски застапник;

- постојат спротивни интереси на тужениот и на неговиот законски застапник;

- двете странки имаат ист законски застапник;

- живеалиштето или престојувалиштето на тужениот е непознато, а тужениот нема

полномошник и

- тужениот или неговиот законски застапник, кои немаат полномошник во Република

Македонија, се наоѓаат во странство, а постои опасност доставувањето да се

одолговлекува.

За назначувањето привремен застапник судот без одлагање ќе го извести Центарот

за социјална работа, како и странките кога тоа е можно.95

Привремениот застапник во постапката за која е поставен ги има сите права и

должности на законски застапник. Тие права и должности привремениот застапник ги

врши се додека тужениот или неговиот полномошник не се појави пред судот, односно

додека Центарот за социјална работа не го извести судот дека поставил старател.96

Странски државјанин кој парнично не е способен според законот на државата чиј

државјанин е, а парнично е способен според законот на Република Македонија, може сам

да презема дејствија во постапката. Законскиот застапник може да презема дејствија во

постапката само додека странскиот државјанин не изјави дека сам го презема водењето на

парницата.97

93






45

Од парничната способност треба да се разликува постулационата способност. Оваа

способност е својство на парнично способно лице да може само, без посредство на други

лица (полномошник, толкувач и др) да превзема парнични дејстија пред судот во правно

релевантна изразна форма. Постулационо способната странка може да ги превзема сите

парнични дејствија во една постапка сама или да овласти полномошник кој ќе ја застапува

во постапката. За разлика од постулационо способната странка, постулационо

неспособната странка не може сама да превзема парнични дејствија во постапката, но

може да овласти полномошник кој во нејзино име и во нејзина сметка ќе ги презема сите

парнични дејствија во постапката, под услов да е парнично способно. Кај нас, во нашето

право, странките може да ги превземаат парничните дејствија, но не е прифатено

задолжителното застапување од адвокат, но ако странката сака да овласти полномошник,

тогаш тој мора да биде од редот на адвокатите, освен во случај кога станува збор за близок

роднина или брачен другар, или кога е во прашање полномошник на правно лице, кој мора

да биде вработен во правното лице кое го застапува и во зависност од вредноста на

спорот, покрај тоа што треба да е дипломиран правник, треба да има и положено

правосуден испит.98

Способноста странката сама да ги врши дејствијата во постапката се вика парнична

способност. Способноста да се биде странка во постапката се вика странкарска

способност. Странки во постапката се тужителот и тужениот кои се наоѓаат во спротивни

улоги. Во постапката може да учествуваат и други лица замешувачи. На страната на

едната или на другата страна може да учествуваат повеќе лица - сопарничари. Физичкото

лице може да биде странка во постапката од моментот на своето раѓање бидејќи тогаш

станува субјект на правата со својата смрт или до прогласувањето за умрен. Својство на

правно лице се стекнува според определени прописи. По правило тоа својство се стекнува

со акт за основање и регистрација кај определен државен ораган. Од странкарската

способност треба да се разликуваат стварната легитимација на странките (legetimatio ad

causam) која за тужителот се вика активна легитимација, а за тужениот пасивна

легитимација.99

Лицата кои учествуваат во парницата како странки, покрај способноста да бидат

странки и парничната способност, а во некои случаи и постулационата способност, мора

да имаат и овластување за водење на конкретна парница – процесна легитимација

(legitimation ad processum). Постоењето на процесна легитимација значи дека странките

имаат правен интерес, правозаштитна потреба за водење на конкретна парница.

Процесната легитимација може да биде активна и пасивна. Тужителот не само што има

обврска да го стори веројатно постоењето на активна легитимација, туку е должен да го

стори веројатно и тоа дка тужениот е она лицеп ротив кое е овластен да води конкретна

парница, односно дека на страната на тужениот има пасивна легтимација. Ако тужителот

98




Чавдар, стр. 132, 133

46

не го стори веројатно постоењето на активната и пасивната легитимација, судот ќе ја

отфрли неговата тужба.100

Од процесната легитимација, строго треба да се разликува стварната легитимација

(legitimatio ad causum). Оваа легитимација покажува дека постои материјалноправна врска

помеѓу странките и парничниот предмет. Тоа покажува дека на титуларот на

субјективното право од односот, кој е предмет на спорот, му припаѓа овластување да бара

од другата страна на тој однос некое чинење или нечинење, во зависност од содржината

на односот, како и дека должникот како странка во конкретниот однос, треба да се

однесува онака како што се бара од него. Стварната легитимација може да биде активна и

пасивна. Активна е онаа каде лицето кое што ја има е вистионскиот тужител, лицето чие

субјективно право е повредено или загрозено, додека пасивната ја има она лице кое се

јавува како правиот тужен, затоа што тој ги повредил или загрозил субјективните права на

тужителот. Разликата меѓу процесната и стварната легитимација е во тоа што процесната

легитимација е процесна претпоставка на која судот внимава по службена должност, и од

која зависи дозволеноста за поднесување на тужба додека пак стварната не е процесна

претпоставка и на неа судот не внимава по службена должност.101

1.1.4. Застапување

Застапувањето е вршење на правни дејства т.е. давање на изјави на волји во туѓо

име и за туѓа сметка врз основа на овластување. Застапувањето се квалификува како однос

меѓу две лица, застапуваниот и застапникот. Дадениот поим на застапувањето укажува на

четири негови елементи и тоа:

- превземање на правни дејствја

- во туѓо име

- за туѓа сметка

- со овластување

Застапувањето е превземање на правни дејствија т.е. давање на изјави на волја кои

доведуваат до склучување, измена или престанок на правни дела. Постојат мислења дека

изјавите не мора да се упатени кон создавање на првни дела. Тие може да бидат правни

дела во поширока смисла т.е. дејства кои не доведуваат до правни дела како на пример

известувањата, давањето на сметка, издавањето на уверенија и други. Други автори

инсистираат на гледиштето дека за застапништво може да се зборува само ако дејствата

на застапникот водат кон создавање, измена или престанок на делото. Во врска со

застапништвото како давање на изјава на волја за создавање на имотно правен однос се

одбележува дека не секој граѓанско правен однос може да настане по овој пат. Така на

100


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр, 197, 198 101



47

пример тестаментот, како еднострано правно дело, не може да се состави преку застапник.

Ни деликтната штета не може да се причини преку застапник. Потоа правното дејство на

застапникот треба да се разликува од другите дејства кои немаат правен карактер.

Постојат односи во чие создавање или остварување, учестуваат и други лица освен оние

кои се вистински учесници. Овие лица учествуваат со свои фактички, помошни дејства.

Така, кога учесникот на односот, својата изјава на волја за засновање, измена или

престанок на имотно правен однос, ја испраќа до другата страна преку трето лице како

гласник (nuntius) кој пак ја пренесува само волјата, а сам не формира никаква волја за

друг, не е застапник. Истото важи и за случајот ако едно лице врши само помошни

дејствија, како што се пишувањето на ткст на изјавата или делот на техничко средство,

преведување, техничко подготвување на изјавата за испраќање и др. Исто така, кога едно

договорно лице својата обврска ја изврши преку свој помошник (поправка на автомобил,

молерај и др), помошникот не се јавува како вид на застапник на својот работодавец.

Друго е ако помошникот може да прими пари и да дава изјави кои значат измена или

престанок на склученото дело. Понатаму, лицата кои само доведуваат во врска две други

лица, со цел овие да склучат договор, кои се нарекуваат посредници, исто така не се вид

на застапници. Ни во случај кога едно лице склучи договор во корист на трето лице,

договорувачот за кого е збор не се јавува како застапник на трето лице. Тоа трето лице не

е застапувано лице, туку само евентуален корисник (бенефициер). Вториот елемент на

застапувањето се однесува на дејството на застапничките изјави во однос на лицата.

Правното дејство на застапникот се врши во туѓо име. Тоа значи дека правата и обврските

кои настануваат од дејството кое го превзел застапникот, настануваат дирекно за едно

друго лице, а не за лицето кое ја дало изјавата, односно кое го извршило дејството. Врз

основа на оваа карактеристика на застапувањето, се смета дека во односот влегло она лице

во чие име е дадена изјавата. Ваквото застапништво се смета за директно (непосредно)

или право застапништво, за разлика од посредното, каде застапникот дава изјава во свое

име, макар и за туѓа сметка. Таков е случајот на т.н. комисион каде, комисионерот

(застапникот) дава изјава, т.е. склучува правно дело во свое име но за тужа сметка.

Третото лице овде стапува во однос со комисионерот, а не со застапуваното лице. Затоа

пак комисионерот ќе биде должен да ги пренесе правата на застапуваниот врз основа на

внатрешниот однос меѓу нив, кој е непознат и без интерес за третото лице. Секако со

право се наведува дека непосредното застапништво е правило, а посредното исклучок. Но

тоа не дава за право да се тврди дека посредното застапништво не е вид на застапништво.

Во литературата е наведено и тоа дека застапништвото може да биде активно и пасивно.

Првото се однесува во случај кога застапникот дава, а второто кога прима туѓи изјави. Се

разбра дека во поглед на основата, содржината и дејството меѓу овие два вида на

застапништво, нема разлики. Лицето кое дава изјава во туѓо име се вика застапник, а

лицето во чие име се даваат тие изјави се вика застапуван. Со оглед на други елементи,

овие лице ги носат и називите на полномошник и ополномоштувач, а за законските

застапници, исто така постојат и други посебни изрази (старател и др). Третиот елемент на

48

застапувањето исто така се однесува на правното дејство на застапуваното дејство.

Склучувањето на делото за сметка на друг (за туѓа сметка) е друга страна на она што е

кажано во поглед на елементот „во туѓо име“. Имено правата и обврските настануваат за

друг, за застапуваниот, а економскиот ефект, економската страна на тоа дело станува пак

за застапуваниот. Имотните ефекти влегуваат во имотната маса на застапуваниот. Според

тоа формулите „во туѓо име“ и „ за туѓа сметка“ треба да се третираат како две страни на

едно право или обврска на застапуваниот, како што целокупниот имот има своја правна и

економска страна. Во поглед на овие два елементи може да се прикаже разликата меѓу

застапникот и органите на правните лица кои склучуваат правни дела и превземаат други

правни дејства во име и за сметка на правното лице чии органи се тие. За да се одговори

дали се тие застапници поставено е прашањето дали органите ги превземаат правните

дела во туѓо име и за туѓа сметка. Кај нас единствено се одговара дека органите на

правните лица не зе застапници, затоа што меѓу органот и правното лице не може да се

постави дуализмот како кај застапникот и застапуваното лице. Овде не постојат две лица,

но само однос меѓу дел (органот) и целината (правното лице). Затоа и нема два субјекти

ни две волји. Од тука произлегуаат и низа на разлики меѓу застапувањето и

претставувањето на правното лице. Од друга страна, не треба да се превиди дека и

органите вршат правни дејства, односно дека тие склучуваат правни дела во име на

правното лице. Застпништвото има уште една основна карактеристика а тоа е вршењето

на правно дејство за друг се остварува според одредена правна основа, со одредено

овластување, а без тоа нема застапништво. Ако не постои овластување врз основа на

законот или по волја на застапуваниот, а се вршат дејства во име и за сметка на друг, се

работи за неповикано вршење на туѓи работи. Неповиканото вршење на туѓи работи е

вршење на правни работи за туѓа сметка без овластување. Последица на ова мешање во

туѓи работи е настанување на однос меѓу вршителот на туѓи работи (negotiorum gestor) и

оној за чија сметка се вршат (господарот на работата dominus negotii). Вршењето на туѓи

работи може да биде дозволено и недозволено. Второто секогаш раѓа обврска за надомест

на штета сторена на господарот, со недозволеното мешање. По правило секое мешање во

туѓи работи е недозволено, бидејќи тоа се противи на принципот на диспозоцојата која е

една од основните карактеристики на имотното право. Сепак постојат околности кога

вршењето на туѓи работи без овластување е дозволено и создава права и обврски за двата

партнери. Правното дејство кое се врши за друг без овластување треба да е во правен

интерес на господарот, изразен во еден од двата видови и тоа мешањето да е нужно за

одржување на имотот на господарот или да е во корист на господарот, односно да значи

подобрување на постојната имотна положба. Со оглед на тоа, постојат два дозволени

видови на вршење на туѓи работи: нужно и корисно. Уредувањето на односот помеѓу

вршителот и господарот е донекаде различен во двата случаи. Имено вршителот има

поголемо право спрема господарот на работата, кога се работи за нужно вршење на туѓата

работа. Од изнесеното произлегува дека вршењето на туѓа работа без овластување ќе мора

да се прими ако било нужно односно ако е создадена корист за господарот. Неповикано

49

вршење на туѓи работи не постои кога вршителот ги врши дејствата во свое име и за своја

сметка. 102

Застапувањето значи вршење на правни дејствија во туѓо име и за туѓа сметка.

Лицето кое врши правни дејствија во име и за сметка на друго лице се нарекува застапник.

Потребата за застапување се јавува поради тоа што правните субјекти не се секогаш во

можност секогаш самите да ги преземаат правните дејствија, било поради тоа што ја

немаат потребната способност за тоа (деловна способност), или поради фактичка

спреченост да превземаат правни дејствија. Понекогаш правните субјекти, иако имаат

способност за самостојно превземање на правни дејствија, сакаат тоа во нивно име и за

нвна сметка да го направи друг - застапник. Застапувањето во парничната постапка, по

својата суштина, не се разликува од застапувањето во правните дела. Парничните странки,

но и вмешувачите и другите лица, кои учествуваат во парницата, не се должни сами да ги

превземат парничните дејствија. Понекогаш тие не се ниту во состојба тоа да го направат

поради недостиг на потребната способност за тоа (процесна способност) или поради

фактичка спреченост да превземат парнични дејствија. Во сите наведени случаеви,

парничните дејствија за нив ги вршат други лица т.е. застапници. Во зависност од видот

на странката, како и од основот односно причината поради што едно лице застапува

странка во парницата, се разликуваат неколку видови на застапници. Во зависнот од видот

на странката, на пример, се разликуваат застапници на физички лица и застапници на

правни лица. Во зависност од тоа што претставува основа односно причина за

застапување, се разликуваат три видови на застапници и тоа законски застапници,

застапници на правните лица врз основа на статут, договор или на закон и застапници врз

основа на изјава на волја на застапуваниот-волеви застапници или полномошници.103

Положбата на застапникот во парницата е определена од неговиот однос спрема

странката што ја застапува, неговиот однос спрема судот и неговиот однос спрема

противникот на својата странка. Односот на застапникот спрема странката што ја

застапува е нивен внатрешен однос. Содржината на овој однос ја сочинуваат овластувања

и должности како што тие се определени со законот, статутот, односно договорот, врз што

се засновува застапувањето, како и врз ЗПП. Односот на застапникот спрема судот и

противникот на неговата странка е надворешен однос. Содржината и на овој однос се

состои од овластувања и должности, кои исто така се определени со закон, статут,

односно договор, врз што се заснова застапувањето, како и врз ЗПП. Во однос на судот и

противната странка застапникот е должен да се легитимира со овластување за

застапување. Судот комуницира со странката, во принцип, преку нејзиниот застапник.

Судот по исклучок стапува во непосреден контакт со странката барајќи таа лично да

превземе определени процесни дејствија. Застапникот не е странка во парницата. Сепак во

102

Граѓанско право, Доц. Д-р Ристо Речкоски, 2009, стр.2294,295,296,297 103


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 224, 225

50

извсна смисла застапникот се идентификува со странката. На пример судијата се иззема

ако е во определена врска со застапникот на странката, застапникот може да биде

задолжен на противникот на својата странка да му ги надомести трошоците што настанале

по негова вина, постапката се прекинува ако умре законскиот застапник на странката, а

таа нема полномошник во парницата, при изведување на доказ со сослушуање на

странката, за парнично неспособната странка со сослушување на нејзиниот законски

застапник. Застапникот е должен свесно да ја врши својата должност, а особено да води

сметка за интересите на странката што ја застапува. Застапникот не и одговара на

странката за неуспехот во парницата, туку и одговара за надомест на штета до која дошло

со неправилна работа за која е тој виновен.104

1.2. Доставување на тужбата на тужениот за одговор

Според ЗПП од 1998 година, тужбата му cе доставуваше на тужениот за одговор,

но тужениот не беше обврзан да поднесе писмен одговор на тужбата. Претседателот на

советот можеше да побара од тужениот да поднесе одговор на тужбата, ако поради

сложеноста на спорот или поради поголемот број на барања ставени во тужбата би било

целосообразно тужениот писмено да се изјасни за наводите во тужбата. Тужениот можеше

и сам да даде одговор на тужбата, откако таа му е доставена, иако тоа судот не го барал од

него. Исклучок беше посебната парнична постапка во стопанските спорови, каде тужбата

секогаш се доставуваше до тужениот за одговор. Поради недавање на писмен одговор на

тужбата, тужениот не трпеше никакви последци. Ваквиот процесен режим неповолно се

одразуваше на содржинската концентрација на парничната постапка. Со цел да се

унапреди концентрацијата на постапката и собирањето на процесниот материјал, ЗПП од

2005 година, поранешниот факултативен институт повикување на тужниот да даде писмен

одговор на тужбата го трансформира во задолжителен, тужбата со прилозите му се

доставуваат на тужениот заради поднесување на задолжителен одговор на тужбата.105

Тужбата со прилозите се доставува до тужениот на одговор во рок од осум дена од

денот на приемот, доколку не е потребно да се преземат дејствија на уредување на

тужбата и наплата на судска такса. Ако се има потреба од превземање на дејствија за

уредување на тужбата, тужбата ќе биде доставена на одговор во рок од осум дена по

преземените дејствија. Со поканата со која се доставува тужбата, тужениот ќе се

предупреди дека е должен да даде писмен одговор на тужбата во рок што ќе го определи

судот, кој не може да биде пократок од 15 дена, ниту подолг од 30 дена од денот на

приемот на тужбата. Судот е должен во поканата да го предупреди тужениот на правните

последици од недавање на писмен одговор на тужбата во определениот рок. Ако тоа го

бараат посебните околности на случајот, а особено ако е тоа потребно за одлучување по

предлогот за определување на привремена мерка, судот веднаш, а најдоцна во рок од три

104

Парнична постапка, Проф.Д-р Стефан Георгиевски, Скопје, 1984, стр.195 105


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 402,403

51

дена од денот на приемот на предлогот ќе закажи рочиште за расправање по предлогот и

ќе нареди примерок од тужбата да му се достави на тужениот.106

Тужбата во рок од осум дена од приемот во судот се доставува врз основа на

одредбите за лично доставување. Во актот со кој се доставува тужбата (покана), со

повикување тужениот да поднесе одговор на тужбата, тој се предупредува дека доколку не

поднесе одговор на тужбата во определениот рок, 15-30 дена, ќе се донесе пресуда поради

недавање одговор на тужбата. Рокот за поднесување на одговорот на тужбата е судски и

под услови пропишани со закон, може да се продолжи на предлог на тужениот, кој

предлог мора да се поднесе пред истекот на рокот чие продолжување се бара. Ако судот

по приемот на тужбата закаже рочиште по предлогот за определување на привремена

мерка и нареди примерок од тужбата да му се достави на тужениот, без да го повика да

достави одговор на тужбата, не се исполнети претпоставките за донесување на пресуда

поради неподнесување на одговор на тужбата. Меѓутоа доколку и во таков случај е

побарано од тужениот да поднесе одговор на тужба во определен рок (15-30 дена) а тој не

поденсе одговор на тужбата, судот ќе донесе пресуда поради неподнесување на одговор на

тужбата во определениот рок.107

Во одоворот на тужбата мора да бидат содржани сите елементи што треба да ги

содржи еден поднесок. Покрај тоа, во одговорот на тужбата, тужениот мора да се изјасни

за барањата и наводите од тужбата и да предложи докази со кои ги поткрепува своите

наводи. Од начинот на кој е редактирана оваа одредба, прозилегува дека тужениот не е

должен во одговорот да се изјасни дали го признава или оспорува тужбеното барање. ЗПП

само ја ограничува содржината на одговорот на тужбата, на предлозите и ставовите на

тужениот за барањата наведени во тужбата, а не и на истакнувањата на самостојни

мериторни барања против тужителот. Ако тужениот го оспорува тужбеното барање, тој

тоа не може да го направи паушално, туку е должен во одговорот на тужбата да ги наведе

фактите врз кои ги заснова своите наводи за неоснованост на тужбеното барање и

доказите со кои се утврдуваат тие факти. Со одговорот на тужбата, тужениот е должен да

ги приложи и исправите на кои се повикува, ако е тоа можно. Со ова е обезбедена

рамноправност на парничните страни, ако се има предвид дека слична должност постои и

за тужителот во поглед на задолжителната содржина на тужбата. Во одговорот на тужбата

може да бидат внесени и други факултативни елементи како на пример барање за

ослободување од плаќање на трошоците за постапката, барање тужителот да се обврзе да

положи обезбедување на парничните трошоци итн. 108

106




Чавдар, стр.530 108



52

Текот на парничната постапка по приемот на одговорот на тужба, зависи од

содржината на одговорот на тужбата. Во случаевите кога тужениот во одговорот на

тужбата ќе го признае тужбеното барање, или ќе се одрече од тужбеното барање, судот без

понатамошно расправње ќе донесе пресуда врз основа на признание, односно пресуда врз

основа на одрекување. Ако по приемот на одговорот на тужбата судот утврди дека меѓу

странките не е спорна фактичката состојба (ако тужениот во одговорот на тужбата ги

признал решителните факти независно од тоа што го оспорил тужбеното барање) и дека не

постојат други пречки за донесување на одлука, судот може да донесе одлука (пресуда) и

без закажување и одржување на рочиште – пресуда без одржување на расправа. Во сите

други случаи, по приемот на одговорот на тужбата, претседателот на советот, односно

судијата поединец, имајќи ги во предвид предлозите и наводите на странките ќе оцени

дали ќе закаже подготвително рочиште или веднаш ќе закаже рочиште за главна расправа.

По приемот на одговорот на тужбата, судот може да ги донесе сите решенија што може да

ги донесе и при претходно испитување на тужбата. И во оваа фаза на подготвување на

главната расправа, судот не може да донесе одлука во поглед на определени процесни

пречки (дека за тужбеното барање веќе тече парница, дека работата е правосилно

пресудена, дека за предметот на спорот е склучено судско порамнување), како и за

недостигот на правен интерес на тужителот за поднесување на тужба за утврдување.109

Во одговорот на тужбата, значи, меѓу останатото тужениот може да го признае

тужбеното барање во целост или делумно, во кој случај, претседателот на советот односно

судијата поединец може да донесе пресуда врз основа на признание. Во одговорот на

тужбата, тужениот може да истакне приговор заради пребивање. Исто така, во него може

да се истакнуваат и приговори и барања од инцидентна процесна природа и тоа за

делегација на друг суд, за изземање, за обезбедување на парничните трошоци, ако се

работи за странец, за ослободување од процесните трошоци, за именување на

претходникот, за известуање на трето лице за парницата, за прекин на постапката итн.110

1.3. Подготвително рочиште

По приемот на одговорот на тужба или по протекот на рокот за поднесување на

одговор на тужба, судот најдоцна во рок од осум дена ќе закаже подготвително рочиште, а

истото ќе го одржи најдоцна во рок од 50 дена сметано од денот на закажувањето.

Странките се должни најдоцна на подготвителното рочиште да ги изнесат сите факти и

докази врз кои ги засноваат своите наводи, како и да ги достават исправите и предметите

кои имаат намера да ги употребат како доказ во постапката. Подготвителното рочиште

треба да се определи така што на странките да им остане доволно време за подготвување,

109


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 404 110



Чавдар, стр.531

53

а најмалку осум дена од приемот на поканата. Судот е должен во споровите во кои е

дозволена медијација, заедно со поканата за подготвителното рочиште да достави до

странките писмено укажување дека спорот може да се реши во постапка за медијација. Во

поканата за подготвителното рочиште на странките ќе им се наложи на рочиштето да ги

донесат сите исправи што им служат како доказ, како и сите предмети што треба да се

разгледаат во судот. Во поканата за подготвително рочиште судот ќе им укаже на

странките за последиците од изостанувањето од подготвителното рочиште, како и за тоа

дека се должни најдоцна на ова рочиште да ги изнесат сите факти врз кои ги засноваат

своите наводи, да ги предложат сите докази со кои ги докажуваат фактите, да ги приложат

сите исправи и предмети што имаат намера да ги употребат како доказ и да се изјаснат за

тоа дали се согласни спорот да го решат во постапка за медијација. Во поканата за

подготвителното рочиште, судот ќе им укаже на странките дека судот може веднаш по

подготвителното рочиште да одржи главна расправа. Ако е потребно за подготвително

рочиште да се прибават списи, исправи или предмети што се наоѓаат кај судот или кај

некој друг државен орган, орган на државната управа, орган на единица на локалната

самоуправа или кај физичко или правно лице на кое му е доверено вршењето на јавни

овластувања, а кои странката сама не успеала да ги прибави, судот ќе нареди, ако

странките тоа го предложиле, сите списи, исправи, односно предмети да се прибават.

Органите и лицата се должни да постапат по задолжението на судот најдоцна во рок од 15

дена од денот на приемот на барањето, во спротивно судот ќе изрече парична казна на

одговорното, односно службеното лице на органот и лицата во висина од 2.500 до 5.000

евра во денарска противвредност. Трошоците за прибавување на доказот е должна да ги

надомести странката. Ако странките се согласат спорот да се решава во постапка за

медијација, судот ќе донесе решение согласно овој закон и ќе ја прекине постапката. Ако

странките не се согласиле спорот да се решава во постапка за медијација, подготвителното

рочиште почнува со излагање на тужбата, а потоа тужениот го изнесува одговорот на

тужбата. Кога е потребно, претседателот на советот ќе побара од странките разјаснување

во однос на нивните наводи или предлози. Ако странката или законскиот застапник на

странката не е во состојба јасно и определено да се изјасни за предметот за кој се

расправа, а нема полномошник, претседателот на советот или судијата поединец ќе и

укаже на потребата да земе полномошник. Ако странката не е во можност веднаш да

овласти полномошник, претседателот на советот или судијата поединец по нејзин предлог

ќе го одложи рочиштето, но не подолго од 15 дена. На подготвителното рочиште

претходно се расправа за прашања што се однесуваат на пречките за натамошниот тек на

постапката, било претседателот на советот по испитувањето на тужбата да го одложи

решавањето на овие прашања, било тие да се наведени во одговорот на тужбата или на

подготвителното рочиште. За овие прашања на подготвителното рочиште можат да се

изведуваат докази кога тоа е потребно. Покрај решенијата што е овластен да ги донесува

по претходно испитување на тужбата, на подготвителното рочиште, претседателот на

советот донесува и решение за отфрлање на тужбата, ако утврди дека за тужбеното барање

54

веќе тече парница, дека работата е пресудена правосилно, дека за предметот на спорот е

заклучено судско порамнување или дека не постои правен интерес на тужителот за

поднесување на тужба за утврдување. Ако претседателот на советот не го усвои

приговорот дека постои некоја од пречките за водење на постапката ќе се продолжи со

расправањето, а одлука за приговорот ќе донесе советот заедно со одлуката за главната

работа, освен по приговор за месна надлежност. На подготвителното рочиште

претседателот на советот во однос на управувањето со постапката ги има сите

овластувања што ги имаат претседателот на советот и советот на главната расправа. Кога

ќе најде дека не постојат пречки за натамошно водење на постапката судот, според

резултатите од расправањето на подготвителното рочиште, ќе одлучи кои од

предложените сведоци и вештаци ќе се повикаат на главната расправа и кои други

предложени докази ќе се прибават. Судот на главната расправа одлучува кои од доказите

ќе се изведат. Ако судот не ги усвои предлозите од странките за доказите, странките

можат своите предлози да ги повторат на главната расправа. По предлог на странките

претседателот на советот може да определи да се изврши увид надвор од судот ако тоа е

потребно. Ако увидот треба да се изврши со учество на вештак, судот на предлог на

странката ќе дозволи учество на вештак. Ако на подготвителното рочиште не дојде

тужителот кој уредно е поканет, а изостанокот не го оправда, тужбата се смета за

повлечена, ако со тоа се согласил тужениот, а ако тужениот не е присутен, тужбата ќе се

смета за повлечена ако во рок од осум дена по приемот на известувањето за

повлекувањето не се изјаснил дека на тоа се противи. Ако на подготвителното рочиште не

дојде тужениот кој уредно е поканет и не го оправда своето отсуство, а не постојат услови

за донесување на пресуда поради изостанок, судот ќе расправа со присутната странка. Ако

на подготвителното рочиште која било од странките не дојде, а изостанокот го оправда,

рочиштето ќе се одложи.111

1.4. Закажување на рочиште за главна расправа

Закажувањето на рочиштето за главна расправа е последна и задолжителна фаза во

подготвувањето на главната расправа. Доколку парничната постапка не завршила во

некоја од претходните фази на подготвување на главната расправа, при заклучувањето на

подготвителното рочиште судот ќе го одреди и денот и часот на одржување на рочиштето

за главна расправа. При закажувањето на рочиштето за главна расправа судот соопштува и

кои докази ќе се изведуваат, односни кои сведоци и кои вештаци ќе бидат поканети на

главната расправа. Ако подготвителното рочиште не се оджува, за денот и часот на

одржувањето на рочиштето на главната расправа, странките се известуваат со покана. И

во двата случаи, судот ќе ги предупреди странките за последиците од изостанок на

111

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 Пречистен текст, член

271,272.273,274,275,276,277

55

главната расправа. При закажувањето на рочиште за главна расправа судот може да

одреди гланата расправа да се одржи веднаш по подготвителното рочиште.112

Решението кое го донесува претседателот на советот за закажување на рочиште за

главна расправа, па било да им го соопшти на странките, било тоа да го направи со

писмени покани, е решение за управување со постапката, и против него не е дозволена

жалба. Закажувањето на рочиштето за главна рсправа е дејствије на претседателот на

советот, со кое за завршува фазата на подготовка на главната расправа.

2. Главна расправа

Главната расправа е централен стадиум на првостепената постапка. Во парничната

постапка судот одлучува за тужбеното барање, по правило, врз основа на усно,

непосредно и јавно расправање. Само по исклучок и кога е тоа определено со закон, судот

одлучува за тужбеното барање без одржување на главна расправа. Главната расправа

претставува збир на парнични дејствија на судот и странките што се превземаат на едно

или на повеќе рочишта со цел да се собере процесниот материјал и да се оформи долната

премиса на одлуката за основаноста на тужбеното барање. Судот може да ја заснова

својата одлука само на оние факти што биле предмет на расправање на главната расправа.

Покрај за меритумот на спорот, на главната расправа се расправа и одлучува и за прашања

од процесна природа, доколку судот нив не ги решил во текот на подготвувањето на

главната расправа. Главната расправа се заснова на повеќе начела кои се темели на

парничата постапка. Главната расправа значи усно, непосредно, јавно расправање за

меритумот на спорот. На главната расправа доаѓа до израз рамноправноста на странките и

контрадикторноста во расправањето како и расправното начело во врска со собирањето на

процесниот материјал. По исклучок, собирањето на процесниот материјал се врши и

според истражното начело. Главната расправа се одвива на едно или на повеќе рочишта.

Независно од бројот на рочишта за главна расправа, главната расправа е секогаш

единствена процесна целина (начело на единство на главната расправа). Главната

расправа може да се одржи само ако се исполнети определени услови. Главната расправа

претставува контрадикторно расправање за предметот на постапката од страна на

странките. За да се стори тоа потребно е странките да бидат известени за одржувањето на

рочиштето за главна расправа, односно да бидат уредно поканети на рочиштето за главна

рапсрава. Ако претходно не е одржано подготвително рочиште, во поканата за главна

расправа судот ќе им укаже на странките за последиците од изостанувањето од рочиштето

за главната расправа, како и тоа дека се должни најдоцна на прво рочиште за главната

расправа да ги изнесат сите факти врз кои ги засноваат своите наводи, да ги предложат

сите докази со кои ги утврдуваат фактите и да ги приложат сите исправи и предмети што

имаат намера да ги употребат како доказ. Доколку странките не се уредно повикани, не

112



56

постојат услови за одржување на ричиштето. Недоаѓањето на некоја од прописно

повиканите странки на рочиштето за главна расправа произведува определени

процесноправни последици. Така ако на првото рочиште од главната расправа, како и на

некое подоцнежно рочиште не дојде тужителот кој што е уредно поканет, а изостанокот не

го оправдал, тужбата се смета за повлечена, ако со тоа се согласил тужениот. Ако

тужениот не е прсутен, тужбата ќе се смета за повлечена ако во рок од осум дена по

приемот на известувањето за повлекувањето, тужениот не се противи на тоа. Ако на

првото рочиште од главната расправа не дојде тужениот и не го оправда својот изостанок,

а нема услови за донесување на пресуда поради изостанок, како и кога на некое

подоцнежно рочиште ќе изостане тужениот, расправата може да се одржи. Доколку од

главната расправа изостанат двете странки, рочиштето за главната расправа ќе се одложи.

Изостанокот на другите повикани лица не претставува пречка за одржување на главната

расправа.113

Претседателот на советот, односно судијата поединец ја отвора главната расправа и

го објавува предметот на расправањето. Потоа утврдува дали дошле сите повикани лица,

па ако не дошле, проверува дали се уредно повикани и дали го оправдале својот

изостанок.114

При отворањето на главната расправа, претседателот на советот ги повикува сите

повикани лица на неа, да влезат во салата за судење и го објавува предметот на

расправањето. Тоа објавување се состои во тоа што на присутните им се соопштува

накратко она за што ќе се расправа на тоа рочиште, со наведување на имињата на

странките, односно на нивните законски застапници. На странките треба да им бидат

соопштени и имињата на членовите на советот, за евентуално да може да се побара нивно

иземање, ако постојат причини за тоа. Потоа во записникот се констатира дали дошле сите

повикани лица, а за оние што не дошле се забележува дали се уредно повикани, согласно

со вратените доставници, или пак на некој начин го известиле судот за својот изостанок.

Ова е од значење за последиците што може да настанат за станките и тоа тужбата да се

смета за повлечена, донесување на пресуда поради изостанок итн. Или пак за сведоците и

тоа приведување, казнување, надомест на трошоци, а додека пак за вештаците за

преведувачите и за толкувачите како што е казнување, надомест на трошоците.115

Ако на првото рочиште на главната расправа, како и на некое подоцнежно рочиште

не дојде тужителот кој е уредно поканет, а изостанокот не го оправдал, тужбата се смета

за повлечена. Ако на првото рочиште од главната расправа не дојде тужениот, а

113


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 409,410 114





57

изостанокот не го оправдал и нема услови за донсување на пресуда поради изостанок,

како и кога на некое подоцнежно рочиште ќе изостане тужениот, расправата може да се

одржи.116

Кога претседателот на советот или судијата поединец ќе утврди дека се исполнети

условите за одржување, ја отвора главната расправа. Натамошното постапување на судот

зависи од тоа дали претходно е одржано подготвително рочиште. Ако претходно не е

одржано подготвително рочиште, првото рочиште на главната расправа започнува со

излагање на тужбата, а потоа тужениот одговара на наводите во тужбата. Ако пак пред

главната расправа е одржано подготвително рочиште претседателот на советот ќе го

запознае советот со текот и резултатите на ова рочиште. Странките може да го дополнат

излагањето на претседателот на советот. Ако не е одржано подготвително рочиште, на

првото рочиште за главната расправа секоја странка со своето излагање треба да ги изнесе

сите факти потребни за образложување на своите предлози, да понуди докази потребни за

утврдување на своите наводи, како и да се изјасни за наводите и за предложените докази

на спротивната странка. Ако не е одржано подготвително рочиште, странките можат

најдоцна на првото рочиште за главната расправа да упатуваат и поднесоци во кои ќе ги

наведат фактите и доказите кои ги предлагаат. Со завршувањето на првото рочиште за

главната расправа, странките се преклудирани во правото да изнесуваат нови факти и да

предлагаат нови докази. По исклучок странките можат и на подоцнежните рочишта,

односно во текот на целата расправа да изнесуваат нови факти и да предлагаат нови

докази, под услов да сторат веројатно дека без своја вина не биле во можност да ги

изнесат, односно да ги предложат на првото рочиште за главната расправа. Во

понатамошниот тек на главната расправа се расправа за предлозите на странките и за

фактичките наводи со кои странките ги образложуваат своите предлози, односно ги

побиваат предлозите на противникот, како и за доказите понудени од нивна страна. Во

рамките на своите овластуања за материјално управување со постапката, претседателот на

советот внимава во текот на главната постапка да се изведат сите прифатливи докази. При

тоа претседателот на советот има значајни поттикнувачки овластувања. Претседателот на

советот со поставување на прашања и на друг целосообразен начин се грижи во текот на

расправата да се изнесат сите решителни факти, да се дополнат нецелосните наводи на

странките за важни факти, да се означат или да се дополнат доказните средства што се

однесуваат на наводите на странките и воопшто да се дадат сите разјаснувања потребни за

да се утврди фактичката состојба важна за одлуката. Во текот на главната расправа

странките можат да ги изнесуваат и своите правни сваќања што се однесуваат на

предметот на спорот. Откако странките ќе ги изнесат фактите и ќе предложат докази за

нив, судот донесува решение за изведување на докази и пристапува кон изведување на

доказите а потоа се претресуваат резултатите од изведувањето на доказите. Кои докзи ќе

бидат изведени определува советот, односно судијата поединец со решение (доказно

116


58

решение), во кое ќе се назначи спорниот факт за кој треба да се изведе доказот и

доказното средство. Предложените докази што не ги смета за важни за одлуката, советот

односно судијата поединец ќе ги одбие и во решението ќе ја назначи причината за

одбивањето. Против решението со кое се дозволува или се одбива изведувањето на

доказите не е дозволена посебна жалба. Решението за изведување на доказите е судска

одлука која се однесува на материјалното управување со постапката, поради што во

понатамошниот тек на постапката, судот не е врзан за своето поранешно решение за

изведување на докази.117

Решението што советот, односно судијата поединец, на главната расправа го

донесува во врска со изведувањето на доказите, се внесува во записникот за главната

расправа. Во тоа решение треба да се назначи спорниот факт за кој треба да се изведе

доказот и доказното средство со тоа што не се смета за правилно постапувањето кога во

решението за изведување на доказите збирно се назначува само тоа кои докази ќе се

изведат, без назначување на спорните факти што со определени докази треба да се

утврдат. Предложените докази што не ги смета за важни за одлуката, советот ќе ги одбие

и во решението, кое се внесува во записникот, ќе ја назначи причината за одбивањето.

Ваквото решение судот може да го донесе во исто време кога и решението, а може да

одлучи тоа решение да го донесе откако ќе ги изведе оние докази закои тоа го одлучил.

Советот може да одлучи да ги одбие и оние докази кои се обезбедени во постапката за

обезбедување на докази, како и оние што претседателот на советот ги извел, или ги

подготвил во текот на подготовките за главната расправа, бидејќи фактите што треба да се

утврдат со тие докази се утврдени со изведување на други докази, или станале неспорни

меѓу странките. Во секој случај, кога го донесува решението, во врска со предложените

докази, судот треба да ги има во предвид неколкуте основни начела на парничната

постапка и тоа начелото за утврдување на вистината, начелото за диспозиција на

странките во користењето на правата што им припаѓаат во постапката но и спречување на

нивната злоупотреба, начелото на економичност на постапката. Против решението со кое

се определува или се одбива изведувањето на доказите не е дозволена жалба, туку тоа

решение странките можат да го напаѓаат во жалбата против конечната одлука на пример

поради нецелосно или погрешна утврдена фактичка состојба, поради суштествена повреда

на одредбите на парничната постапка или бидејќи судот не дал доволно или не дал

никакви причини за одбивање на определен доказ, или пак тие причини се нејасни,

противречни и сл. Меѓутоа странката може во текот на целата постапка да му предлага на

судот да го отповика своето решение со кое е одбиено некој доказ да се изведе, бидејќи

судот не е врзан за своето решение за изведување на доказите. Предлогот на странката за

отповикување на решението со кое е одбиено изведувањето на некој доказ, доколку е

поставено коректно без намера да се одолговлекува постапката, не може да се смета како

злоупотреба на процесните овластувања и да повлекува санкции. Ова особено ако во текот

117



59

на расправата се покаже дека со тие докази ќе се доразјаснат одредени околности кои на

почетокот на парницата изгледа како да се неспорни.118

Иако на главната расправа се расправа и се одлучува по правило за меритумот на

спорот, предмет на расправањето и одлучувањето можат да бидат и прашања од процесна

природа. За прашања од процесна природа, на главната расправа, судот одлучува по повод

приговор на некоја од странките или по службена должност. Ако некоја од странките

приговори дека решавањето за тужбеното барање не спаѓа во судска надленост, дека судот

не е стварно ни месно надлежен, дека за истото барање веќе тече постапка, дека работата е

правосилно пресудена, дека за предметот на спорот е склучено судско порамнување, судот

ќе реши дали за тие приговори ќе расправа и ќе одлучува одвоено од главната работа или

заедно со неа. Ако судот го усвои приговорот на странката, за кој се расправало заедно со

главната работа или ако судот по одвоеното расправање не го усвои приговорот и одлучи

веднаш да се продолжи главната расправа, решението за приговорот ќе се внесе во

одлуката за главната работа. Против решението со кое се одбиваат приговорите на

странките не е дозволена посебна жалба, ако судот одлучил веднаш да се продолжи

расправањето за главната работа. На ист начин судот ќе постапи и кога по службена

должност ќе одлучи одвоено од главната работа да расправа за некоја од наведените

негативни процесни претпоставки.119

Претседателот на советот, односно судијата поединец раководи со главната

расправа, ги испитува странките, изведува докази, им дава збор на членовите на советот,

на странките, на нивните законски застапници и на полномошниците и ги објавува

одлуките на советот. Должност на претседателот на советот, односно судијата поединец е

да се грижи предметот на спорот сестрано да се претресе, но постапката поради тоа да не

се одолжува, така што расправата по можност да се доврши на едно рочиште. Ако лицето

кое учествува на расправата се противи на некоја мерка од претседателот на советот која

се однесува на раководењето со расправата или на некое прашање што го поставил

претседателот на советот, член на советот или друго лице кое учествува во постапката, за

таквото противење одлучува советот. Судот не е врзан за своето решение кое се однесува

на раководењето со расправата. Против решението што се однесува на раководењето со

расправата не е дозволена посебна жалба. Надвор од рочиштето за главната расправа

претседателот на советот, односно судијата поединец донесува решение за исправањето

на поднесокот, за назначувањето на привремен застапник, за уредноста на полномошното,

за полагање аванс на име трошоци за преземање на одделни дејствија во постапката, за

ослободувањето од плаќање трошоци за постапката, за обезбедувањето на парничните

трошоци, за доставувањето на судските писмена, за обезбедувањето на докази, за

118



Чавдар, стр.554,555 119



60

привремените мерки за обезбедување, за прекинувањето на постапката, за трошоците на

постапката во случај на повлекување на тужбата, за закажувањето на рочишта и за нивно

одлагање, за спојување на постапки, како и за определувањето на рокови и за нивното

продолжување. Претседателот на советот односно судијата поединец, исто така, е

овластен, по приемот на записникот за изведувањето на доказите пред замолениот судија

да определи да се извршат потребни исправки или дополненија. Надвор од рочиштето за

главната расправа претседателот на советот, односно судијата поединец е овластен, по

повод изјавата на тужениот, односно тужителот дадена писмено или усно на записник кај

парничниот суд, да донесе пресуда врз основа на признание односно пресуда врз основа

на одрекување, како и да прими на записник судско порамнување.120

Судот, преку претседателот на советот, раководи со целиот тек на постапката, а

своите приговори, предлози и прашања странките, за да бидат внесени во записникот за

главната расправа, ги поставуваат преку претседателот на советот. По исклучок, по

одобрение на претседателот на советот, странката, нејзиниот застапник или полномошник,

можат непосредно да поставуваат прашања на противната странка, на сведоците и на

вештаците, но и тогаш се под контрола на претседателот на советот. Имено тој може да

забрани поставување на определено прашање, или да забрани одговор на определено

прашање, посебно кога се работи за сугестивно, односно капциозно прашање, или ако

прашањето не се однесува на предметот. Често пати е од суштествено значење да се внесе

во записниот прашањето што советот го одбил или прашањето на кое што е забранет

одговор, бидејќи повисокиот суд, кога одлучува по жалбата или по ревизијата, може да

најде дека токму одговорот на таквото прашање би придонел спорната работа да се

расветли, за да може да се одлучи за тужбеното барање. Поради тоа може во жалба или во

ревизијата да се напаѓа пресудата поради суштествени повреди на одредбите на

парничната постапка, ако нема причина за одбивање на тоа прашање или одговор, или тие

причини се нејасни или противречни. Пресудата може да се напаѓа со жалба во таков

случај и поради погршно или нецелосно утврдена фактичка состојба.121

Сведоците се сослушуваат поединечно и без присуство на сведоците кои подоцна

ќе се сослушуваат. Сведоците може да се соочат ако нивните искази не се сложуваат, во

поглед на важните факти. Сослушаните сведоци и вештаци остануваат во судницата,

освен ако претседателот на советот односно судијата поединец, по изјаснувањто на

странките не им дозволи да ја напуштат судницата или не определи нивно привремено

отстранување од судницата. Причина за тоа е да се спречи договарање со сведоците кои

сеуште не се сослушани, а се надвор од судницата, а и да се овозможи , ако тоа е

потребно, веднаш да се изврши соочување. Сведокот може да биде привремено остранет

120

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 Пречистен текст, член 297, 298 121




61

од судницата, ако се сака тој да не чуе нешто што за истата работа го изнесува друг

сведок, за да не може при соочувањето да го прилагодува својот исказ со исказот на

сведокот со кој се соочува. Сведокот може да ја напушти судницата ако неговото

натамошно приуство навистина повеќе не е потребно и ако не постои опасност да го

пренесе она што се случувало во судницата на сведоците кои сеуште не се сослушани.

Сослушувањето на сведоците во присуство на на вештаците често пати е од голема корист

за извршување на задачата на вештаците, кои можат да сознаат од тоа извесни околности,

врз основа на кои може да го комплетираат својот наод.122

Ако рочиштето за главната расправа не може да се одржи или ако на рочиштето не

можат да се извршат сите пранични дејствија заради кои било закажано, рочиштето за

главната расправа се одлага. Но без оглед на тоа на колку рочишта се одржува главната

расправа, таа претставува една процесулана целина. Рочиштето за главната расправа

најчесто се одлага затоа што треба да се изведат уште некои други докази или затоа што

некои од изведените докази треба повторно да се изведат. Но до одлагање на рочиштето

може да дојде и од други причини и тоа на пример затоа што законскиот застапник на

странката не покажува доволно внимание во застапувањето па е потребно да се определи

друг законски застапник на странката, затоа што судот ја повикуа странката што ја

застапува полномошник лично да се изјасни за фактите што се утврдуваат во парницата,

затоа што е потребно тужениот или неговиот застапник да се подготви поради

преиначување на тужбата, за да може странката или нејзиниот законски застапник кои не

се во состојба да се изјаснат за предметот за кој се расправа, а немаат полномошник, да

определат полномошник што ќе ги застапува, затоа што е отстранет полномошникот на

странката и др. Кога ќе се одложи рочиштето за главната расправа, претседателот на

советот е должен да се грижи за следното рочиште да се прибават доказите заради чие

изведување било одложено рочиштето, како и да се извршат и другите подготовки за да

може расправата да се заврши на тоа рочиште. Против решението со кое се одлага

рочиштето, како и со кое се одбиваат предлозите на странките за одлагање на рочиштето,

не е дозволена посебна жалба. Сообразно со начелото на непосредност, новото рочиште

треба да се одржи пред истиот совет. Во таков случај претседателот на советот накратко

ќе го изложи текот на поранешните рочишта, но сепак советот може да одлучи расправата

да започне одново. Главната расправа може да започне одново ако новото рочиште се

одржува пред изменет совет. Но и овој пат, одкако странките ќе се изјаснат за тоа

(консултативно), советот може да одлучи повторно да не се изведуваат некои докази т.е.

повторно да не се сослушуваат сведоците и вештаците и да не се врши нов увод, туку да

се прочитаат записниците за изведувањето на овие докази.123

122




Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје, стр. 317, 318

62

Ако пред ист суд течат повеќе парници меѓу исти лица, или во кои исто лице е

противник на разни тужители или разни тужени, сите овие парници можат со решение на

советот да се спојат заради заедничко расправање, ако со тоа би се забрзало расправањето

или би се намалиле трошоците. За сите споени парници судот може да донесе заедничка

пресуда. Советот може да определи заради заедничко расправање пред него, да се спојат

повеќе парници и тогаш кога за некои од нив е надлежен судија поединец на истиот суд.

Советот може да определи одвоено да се расправа за одделни барања во иста тужба и по

завршувањето на одвоеното расправање да донесе посебни одлуки за тие барања.124

Лицата кои присуствуваат на главната расправа (општата и посебната јавност) се

должни да се однесуваат така што ќе го одржуваат редот во судницата и ќе го почитуваат

достоинството на судот. Должност на претседателот на советот е во текот на главната

расправа да се грижи за одржување на редот во судницата и за достоинството на судот.

Дисциплински мерки поради непочитување на редот во судницата и достоинството на

судот, изрекува советот. Овластувањата за одржување на редот на главната расправа што

ги имаат претседатеот на советот и советот, му припаѓаат на претседателот на советот на

подготвителното рочиште и на рочиштето надвор од главната расправа, како и на

замолениот судија. Во споровите во кои суди судија поединец, тој ги има сите

овластувања за одржување на редот на главната расправа. Ако лицето кое учествува во

постапката или лицето кое како слушател присуствува на на расправата, го навредува

судот или другите учесници во постапкат, ја попречува работата или не им се покорува на

наредбите на претседателот на советот за одржување на редот, претседателот најпрво ќе

го опомене. Ако опомената е неуспешна, советот може да ги изрече следните

дисциплински мерки и тоа опоменатото лице да го отстрани од судницата или да го казни

со парична казна од 100 до 1000 евра во денарска противредност. Мерките може да бидат

изречени одвоено но и кумулативно.Мерките ги изрекува советот со решение, против кое

може да се изјави жалба, но таа не го задржува извршувањето на решението.

Одстранувањето на странката од судницата не е пречка за одржување на рочиштето

односно рочиштето ќе се одржи и без нејзино присуство. Ако од судницата биде отстранет

полномошникот, советот на барање на странката ќе го одложи рочиштето. Ако странката

не присуствува на рочиштето, советот секогаш ќе го одложи рочиштето и ќе ја извести

странката дека нејзиниот полномошник е отстранет од рочиштето поради нарушување на

редот. Трошоците на одложеното рочиште паѓаат на товар на полномошникот. Коа судот

ќе казни со парична казна или ќе отстрани од судница адвокат или адвокатски приправник

како полномошник, за тоа ќе ја извести Адвокатската комора на Република Македонија.

Ако државниот правобранител, односно лицето што го заменува го нарушува редот,

претседателот на советот за тоа ќе го извести Државниот правобранител на Република

Македонија. Советот може да го одложи рочиштето и од Државниот правобранител на

124


63

Република Македонија може да побара да определи друго лице да учествува во

парницата.125

2.1.Завршни зборови

По изведувањето на сите докази, а непосредно пред заклучувањето на главната

расправа, судот им дава можност на странките да ги кажат своите завршни зборови.

Завршните зборови на странките претставуаат кратко обраќање на странките кон судот,

при што странките ги резимираат фактичките и правните аспекти на предметот на спорот.

Свое завршно обраќање до судот најпрво има тужителот а потоа и тужениот. Со завршни

зборови странките дефинитивно ги формулираат своите барања за правна заштита што ги

упатуваат до судот.

2.2.Заклучување на главната расправа

Кога судот ќе констатира дека предметот е доволно расправен, така што правната

работа за која се води постапката узреала за одлука, претседателот на советот ќе соопшти

дека главната расправа е заклучена. Советот можеда одлучи да се заклучи главната

расправа и кога останало да се прибават извесни списи што содржат докази потребни за

одлучување или ако треба да се почека записникот за доказите изведени од замолениот

судија, а странките ќе се откажат од расправањето за тие докази. Решение за заклучување

на главната расправа донесува советот, односно судијата поединец. Решението за

заклучувањето на главната расправа е одлука за управување со постапката со која судот не

е врзан. По заклучувањето на главната расправа, советот се полекува на советување и

гласање заради донесување на одлука. Заклучувањето на главната расправа е значаен

момент во развојот на парничната постапка за кој се врзуваат определени процесноправни

дејства. До заклучувањето на главната расправа странките може да изнесуваат нови факти

и да предлагаат нови докази под услов да сторат веројатно дека без своја вина не биле во

можност да ги изнесат, односно да ги предложат на првото рочиште за главната расправа,

тужителот може да ја повлече тужбата, тужениот може со согласност на тужителот да

поднесе противтужба, а без негова согласност само ако судот дозволил преиначување на

тужбата, иако тужениот се противел на тоа, тужителот може субјективно да ја преиначи

тужбата. Исто така временските граници на правосилноста се врзуваат за моментот на

заклучувањето на главната расправа.126

Со оглед дека судот не е врзан со решението за заклучувањето на главната

расправа, судијата поединец, или советот, во текот на советувањето и гласањето може да

одлучи заклучената расправа повторно да се отвори ако тоа е потребно заради

дополнување на постапката или за разјаснување на одделни поважни прашања. За да се

125


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 415, 416 126



64

обезбеди завршување на постапката во разумен рок, ЗПП пропишува дека главната

расправа која е повторно отворена, мора да заврши најдоцна во рок од 30 дена од денот на

нејзиното повторно отворање.

2.3.Судско порамнување

Странките во текот на целата постапка, од поднесувањето на тужбата па се додека

второстепениот суд не донесе одлука по жалбата, може да склучат судско порамнување за

предметот на спорот. Предмет на порамнувањето не може да бидат односи кои може да се

решат само со пресуда на пример развод на брак, утврдување на постоење на брак,

ништовност на брак или спорни односи за чие решавање не е надлежен суд. Со договорот

за порамнување лицата помеѓу кои постои спор или неизвесност за некој правен однос, со

помош на заемни попуштања го прекинуваат спорот, односно ја отстрануаат неизвесноста

и ги определуваат своите заемни права и обврски. Судското порамнување сепак во целост

не се вклопува со оваа дефиниција на договорот за порамнување бидејќи кај судското

порамнување може да дојде и до целосно признавање на тужбеното барање односно и

откажување од тужбеното барање без заемни попуштања на странките. Според своето

материјално правно дејство, судското порамнување е изедначено со правосилна пресуда,

бидејќи ако се поведе парница за предмет за кој порано било склучено судско

порамнување, судот ќе ја отфрли тужбата. Кога порамнувањето се однесува на целото

тужбено барање, парницата се гаси и судот примајќи го на знаење порамнувањето што е

внесено во записникот на ричиштето на кое е постигнато, предметот го архивира. Ако

порамнувањето се однесува на еден дел од тужбеното барање, парницата се гаси за тој

дел, но продолжува за останатиот дел од тужбеното барање. Исто така доколку се работи

за сопраничарство, секој сопарничар, освен кај единственото сопарничарство, може да

склучи посебно порамнување со противната странка, за спорниот дел од тужбеното

барање кое се однесува на него. Укажувањето на странките од страна на судот на

можноста да се склучи судско порамнување, треба да се стори така што странките да не

стекнат впечаток дека судот им врши притисок на тој начин да го завршат својот спор.

Порамнувањето треба да биде израз на слободната волја на странките, а претседателот на

советот е тој што треба да им укаже на предностите што тоа ги влече зад себе и тоа

избегнување на долготрајно парничење, големи трошоци на постапката, неизвеснот во

исходот на спорот и сл. Судот, кога порамнувањето на странките ќе го внесе во

записникот и кога странките ќе го потпишат записникот за тоа, не донесува решение со

кое го одобрува порамнувањето, туку само го прима порамнувањето на знаење. Меѓутоа

судот е овластен да донесе решение со кое не го дозволува порамнувањето на странките

со определена содржина, посебно она кое се однесува на барањата со кои странките не

може да располагаат. За тоа време судот ќе застане со постапката, додека второстепениот

суд не одлучи по евнтуално изјавената жалба на странките против решението со кое

таквото порамнување не се дозволува. Со оглед на тоа што порамнувањето, покрај својот

материјално правно дејство има и процесно правно дејство, како секое парнично дејствие

65

на странките, тоа подлежи, во однос на својата полноважност, на општите прописи за

полноважност на парничните дејствија и тоа: може да го склучат само лица кои имаат

парнична способност, а ако го склучува законскиот застапник на странката, тој треба да

има посебно овластување за тоа, ако тоа е определено во посебни прописи, ако

порамнувањето го склучува полномошник, кој не е адвокат, потребно му е изречно

овластување за тоа. Значи и во овие, а и во други случаеви, во кои парничното дејство не е

полноважно, судот ќе донесе решение со кое не се дозволува порамнување на странките.

Во сите понапред споменати случаи, странките може да бараат судот да го внесе

порамнувањето во записникот, а претседателот на советот е должен тоа да го стори, а

потоа да донесе решение, кое ќе го внесе во истиот записник дека таквото порамнување не

го дозволува, со причините за таквата одлука. Таквото решение ќе им се достави на

странките , бидејќи тие против него имаат право на жалба. Внесувањето на содржината на

порамнувањето во записникот е од значење за тоа да може повисокиот суд да оцени дали

навистина тоа е недозвлено. Побивањето на судското порамнување, па дури и кога тоа е

склучено и при постоење на претпоставки кои го чинат неполноважно како парнично

дејствие - парнична неспособност на странките, непостоење на овластување за негово

склучување и сл. а посебно пак кога е склучено во заблуда или под присилба или измама,

се врши со тужба во посебен спор, како и секој друг договор од граѓанското право.

Доколку судското порамнување биде поништено, парничниот суд, пред кој е склучено

порамнувањето, треба да ја продолжи парницата. Во тој случај меѓусебните давања што

странките го сториле една на друга врз основа на склучено порамнување треба да се

вратат сообразно на одредбите од ЗОО за меѓусебните враќања на договорните страни во

случај на раскинување на договорот или за враќање во случај на поништување на рушлив

договор, а може и враќање во случај на ништовност на договор, ако парничниот суд бил

толку невнимателен, што пропуштил да не го дозволи судското порамнување. Странките

може да склучат судско порамнување и кога предметот се наоѓа по жалба кај

второстпениот суд што упатува на одредбата дека странките може да склучат

порамнување во екот на целата постапка. Странките може да склучат судско порамнување

и пред замолен судија. Во таков случај, парничниот суд по добивањето на записникот за

склученото порамнување пред замолениот судија, ќе постапи на ист начин како да е

порамнувањето склучено пред него.127

Странките во текот на целата постапка пред парничниот суд можат да склучат

порамнување за предметот на спорот (судско порамнување). Порамнувањето може да се

однесува на целото тужбено барање или на еден негов дел. Судот во текот на постапката

ќе им укаже на странките на можноста за судско порамнување и ќе им помогне да склучат

порамнување. Пред судот не може да се склучи порамнување во поглед на барањата со

кои странките не можат да располагаат. Кога судот во прв степен ќе донесе решение со

127



Чавдар, стр.579, 580, 581

66

кое не дозволува порамнување на странките, ќе застане со постапката додека ова решение

не стане правосилно. Спогодбата на странките за порамнување се внесува во записник.

Порамнувањето е склучено кога странките по прочитаниот записник за порамнувањето ќе

го потпишат записникот. На странките по нивно барање ќе им се издаде заверен препис на

записникот во кој е внесено порамнувањето. Доколку странките склучиле спогодба во

постапка на медијација, се должни истата да ја достават до судот во рок од осум дена од

денот на нејзиното склучување. Судот закажува рочиште на коешто на записник ја

констатира склучената спогодба која добива својство на судско порамнување ако се

исполнети условите за склучување на судско порамнување. Судот во текот на целата

постапка по службена должност ќе внимава дали се води постапка за предмет за кој

порано било склучено судско порамнување и ако утврди дека се води постапка за предмет

за кој веќе е склучено судско порамнување, ќе ја отфрли тужбата. Лицето кое има намера

да поднесе тужба, може преку суд од прв степен на чие подрачје противната страна има

живеалиште, односно престојувалиште да се обиде да постигне порамнување. Судот до

кого е упатен ваков предлог ќе ја повика противната страна и ќе ја запознае со предлогот

за порамнување. Трошоците за оваа постапка ги поднесува подносителот на предлогот.128

3. Донесување на конечна одлука

Парничната постапка пред судот од прв степен може да помине низ сите стадиуми

и фази пропишани со закон, но исто така може да заврши и со некоја од претходните фази

на првостепеното постапување. Така парничната постапка пред судот од прв степен може

да се заврши со решение уште во фазата на подготвување на главната расправа или на

самата главна расправа, ако судот утврди дека не постојат претпоставки за мериторно

одлучување по тужбата. Исто така првостепената парнична псотапка може да се заврши во

претходните фази на постпаувањето и врз основа на некое диспозитивно дејствије на

странките (повлекување на тужба, признание на тужбеното барање, склучување на судско

порамнување и сл.) Ако постапката го поминала стадиумот на подготвување на главната

расправа, а потоа и главната расправа, посебен и последен стадиум на првостепената

постапка е донесувањето на конечна и мериторна одлука за основаноста на тужбеното

барање, а врз основа на резултатите на главната расправа. Секако првостепената парнична

постапка може да заврши со донесување на конечна и мериторна одлука и во некоја од

фазите на подготвување на главната расправа, во текот на главната расправа, како и

надвор од главната расправа, меѓу две расправни рочишта. Конечните и мериторни одлуки

може да се донесат во форма на пресуди и решенија.129

128

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 Пречистен текст, член 307, 308,

309, 310 129



67

а) Пресуда

Пресудата е вид на судска одлука со која се одлучува за основаноста на тужбеното

барање. Во процесната теорија пресудата се дефинира како акт на судот со кој, по

правило, по завршувањето на расправањето, се одлучува за главната работа што е предмет

на постапката. Според ЗПП, со пресуда судот одлучува за главната работа и за споредните

барања. Во таа смисла, судот со пресуда одлучува за основаноста на сите тужбени

барања, основаноста на другите истакнати материјалноправни барања, постоење односно

не постоење на побарувањето истакнато заради пребивање, надоместок на парничните

трошоци ако некоја од странките истакнала барање за тоа, итн. Пресудата е конечна

одлука, со која по правило се завршува првостепената парнична постапка. Пресудата е и

мериторна одлука, зошто со неа се одлучува дали странката ја заслужува правната помош

што ја бара од судот (од латинскиот збор merior- да се биде заслужен, односно meritum-

заслуга). Пресудата е поединечен акт со кој се решава спорот што е предмет на

парничната постапка. Одлучувајќи со пресуда за основаноста на барањето за правна

заштита, судот изрекува заповед за тоа како треба да се однесуваат странките во

конкретниот правен однос. Затоа се вели дека пресудата преставува индивидуален закон

за странките (iudicatum ius facit inter partes). Постапката за донесување на пресудата,

пресудувањето, е сложена мисловна операција на судот. Станува збор за изведуање на

една логичка силогистичка операција, во која пресудата се јавува како заклучок

(conclusion) од две премиси и тоа долна премиса (praemisa minor) што ја сочинува

фактичката состојба утврдена од страна на судот и горна премиса (praemisa maior) која ја

сочинува правната норма под која се подведува, односно на која и одговара утврдената

фактичка состојба. Поделбата на пресудата може да се изврши врз основа на неколку

критериуми и тоа според содржината на правната заштита што се дава со пресудата се

разликуваат деклараторни, конститутивни и кондемнаторни пресуди. Според обемот на

правната заштита се прави разлика помеѓу делумна пресуда, дополнителна пресуда и

меѓупресуда. Според начинот на настанување, односно според тоа дали пресудите се

резултат на контрадикторно расправање или се засноваат на определени еднострани

диспозитивни дејствија на странките, пресудите се делат на контрадикторни пресуди и

неконтрадикторни (еднострани) пресуди. Неконтрадикторни пресуди може да се појават

како пресудата врз основа на признание, пресуда врз основа на одрекување, пресуда

поради не поднесување на одговор на тужбата, пресуда поради изостанок и пресуда без

одржување на расправа. Според ставот на судот спрема тужбеното барање постојат

пресуди со кои во целост се усвојува тужбеното барање, пресуди со кои во целост се

одбива тужбеното барање и мешовити пресуди со кои делумно се усвојува, односно

делумно се одбива тужбеното барање.130

Деклараторна пресуда

130



68

Со деклараторната (прејудицијална, инцидентална) пресуда, се дава деклараторна

правна заштита, се утврдува постоење, односно непостоење на некое право или правен

однос, или се утврдува вистинитост или невистинитост на некоја исправа. Деклараторната

пресуда се донесува по повод деклараторно тужбено барање, кое се истакнува во

случаевите коа е потребно да се внесе сигурност и извесност во правните односи и да се

спречат идни повреди на граѓанските субјективни права. Деклараторното барање може да

биде содржано во тужба, во противтужба со кое се бара да се утврди право или правен

однос од чие постоење или непостоење зависи во целост или делумно одлуката за

тужбеното барање (прејудицијелна противтужба) или да биде истакнато како

инцидентално барање за утврдување. Како и деклараторните тужби, така и

деклараторните пресуди може да бидат позитивни или негативни. Со позитивната

деклараторна пресуда се утврдува постоење на некое право или правен однос или се

утврдува вистинитост на некоја исправа. На пример пресуда со која се утврдува постоење

на брак, пресуда со која се утврдува постоење на тестамент и сл. Со негативната

деклараторна пресуда се утврдува непостоење на некое право или правен однос или се

утврдува невистинитост на некоја исправа. На пример пресуда со која се утврдува

непостоење на брак, пресуда со која се оспорува брачно таткоство и сл. Негативни

деклараторни пресуди се донесуваат и по повод конститутивни и кондемнаторни тужби,

доколку тужбеното барање се одбива како неосновано. Целта на правната заштита што се

дава со деклараторната тужба се остварува со правосилноста на пресудата. Овие пресуди

не стекнуваат извршност и не преставуваат основа за присилно извршување. Со

правосилноста на оваа пресуда се постигнува бараната заштита во целост, така што не е

потребно да се превземаат било какви мерки, па дури и присилни, за реализација на

правната заштита.131

Конститутивна пресуда

Конститутивната пресуда (правнообликувачка или правнообразувачка) пресуда се

донесува по повод конститутивно тужбено барање, но само кога судот ќе утврди дека

барањето е основано. Ако конститутивното тужбено барање е неосновано, судот донесува

негативна деклараторна пресуда. Со конститутивната пресуда се заснова правен однос кој

дотогаш не постоел, се менува или укинува дотогаш постоечки правен однос, и тоа во

случаевите кога правниот однос или ситуација не може да се промени само врз основа на

волјата на странките, односно без со дејство на судот. На пример пресуда со која бракот се

разведува, пресуда со која се изрекува престанок на некој договор и сл. Секоја

конститутивна пресуда во своето образложение содржи деклараторна преамбула со која

судот утврдува дека постојат основи да се изврши бараната промена на правниот однос

или ситуацијата. И кај оваа пресуда, целта на правната заштита се остварува со

правосилноста на пресудата. Во моментот на настапувањето на правосилноста на

131



69

пресудата, ex lege настапува правната промена што се изрекува со пресудата и тоа по

правило со дејство ex nunc, така што не е потребно да се преземат дополнителни дејствија

за реализација на правната заштита. Поради тоа и овие пресуди не стекнуваат својство на

извршност и не претставуваат основа за присилно извршување.132

Кондемнаторна пресуда

Со кондемнаторната пресуда (осудувачка пресуда, пресуда за осуда на чинење)

судот го усвојува кондемнаторното тужбено барање како основано и му наложува на

тужениот во корист на тужителот нешто да даде, да стори, да трпи или да пропушти. На

пример пресуда со која тужениот се осудува на надоместок на штета, пресуда со која

тужениот се осудува на предавање на предмет или на испорака на предмети итн.

Кондемнаторна природа имаат и деклараторната и конститутивната пресуда во делот што

се однесува на обврската за надоместување на парничните трошоци. Пресудата со која

кондемнаторното тужбено барање се одбива како неосновано претставува негативна

деклараторна тужба. Со кондемнаторната тужба, судот може по правило да му наложи на

тужениот да изврши опредлено чинење, само ако тоа пристигнало до заклучувањето на

главната расправа. По исклучок, со кондемнаторна пресуда судот може да го осуди

тужениот и на чинење кое не пристигнало до заклучувањето на главната расправа.

Станува збор за следните ситуации и тоа: кога судот ќе усвои барање за издршка тој може

да го обврзи тужениот и на чинења што не се пристигнати, судот може да го обврзи

тужениот да предаде или да превземе предмети дадени во наем или закуп и пред

настанувањето на тие односи и при надомест на нематеријална штета судот може да го

осуди тужениот и на надомест на идна нематеријална штета ако според редовниот тек е

извесно дека таа ќе трае и во иднина. Во опредлелени случаи, кондемнаторната пресуда

може да има и модалитети и тоа осуда на чинење под услов и осуда со facultus alternative.

Ако обврската на тужениот на чинење во корист на тужителот е условена со истовремена

обврска на чинење на тужителот во корист на тужениот (кај двострано обврзувачките

договори) со кондемнаторната пресуда судот ќе го осуди тужениот на определено чинење

под услов тужителот истовремено да ја изврши својата пбврска на чинење, односно да

докаже дека е подготвен да го изврши своето чинење. Обврската на чинење на тужителот

не е предмет на спорот, па со кондемнаторната пресуда не се осудува тужителот туку

само тужениот. Оттука, кај овој вид на кондемнаторни пресуди тужениот не може да бара

присилно извршување. Ако тужителот во тужбата барал да му се досуди определен

предмет а истовремено во тужбата или до заклучувањето на главната расправа изјавил

дека е согласен наместо предметот да прими определен паричен износ, судот, ако го усвои

тужбеното барање, во кондемнаторната пресуда ќе изрече дека тужениот може да се

ослободи од давање на предметот ако го плати тој паричен износ. Кај кондменаторните

пресуди со кои на тужениот му се наложува извршување на некакво чинење (значи не и

132



70

кога му е наложено нешто да трпи или да пропушти) судот во изреката на пресудата ќе

определи рок во кој тужениот е должен да го изврши чинењето. Сепак по исклучок и кај

кондемнаторните пресуди кои гласат на трпење и на пропуштање, судот мож да определи

рок во кој туженот е должен да го усогласи своето однесување со налогот на трпење или

пропуштање содржан во пресудата. Во процесната теорија, рокот за ивршување на

чинењето се нарекува париционен рок, додека во практиката па и во законодавството овој

рок е познат како рок за доброволно исполнување на обврската. Должината на

парициониот рок е опредлена со ЗПП кој што изнесува 15 дена, ако со посебни прописи не

е поинаку определено. За чинења кои не се состојат во парично давање, судот може да

определи подолг рок. Во меничните и чековните спорови, овој рок изнесува 8 дена.

Различно е траењето на парициониот рок во посебните парнични постапки. Во постапката

за смеќавање на владение рокот за исполнување на должностите што им се наложени на

странките, судот ги определува според околностите на секој поединечен случај. Кај

платните налози парициониот рок изнесува осум дена а кај платните налози врз основа на

меница или чек изнесува три дена. Во споровите од мала вредност парициониот рок

изнесува осум дена. Во стопанските спорови овој рок е осум дена а за чинења кои не се

состојат во парично давање, судот може да определи подолг рок. Парициониот рок

започнува да тече првиот ден по доставувањето на преписот на пресудат до странката на

која и не наложено извршување на чинењето. Тоа значи дека парициониот рок започнува

да тече истовремено со рокот за жалба иако тој понекогаш може да биде подолг од рокот

за жалба. Доколку некоја од странките изјави жалба против кондемнаторната пресуда се

прекинува течењето на парициониот рок. Овој рок започнува да тече одново од денот на

доставувањето на второстепената одлука на тужениот. Ако странката се одрече од правото

на жалба или ја повлече жалбата, тоа нема никакво влијание на течењето на парициониот

рок. Парициониот рок е граѓанско-правен рок а не процесно-правен рок.Овој рок е за

извршување на граѓанско-правната обврска а не на некое процесно дејствије. За разлика

од деклараторната и конститутивната пресуда, целта на правната заштита што се дава со

кондемнаторната пресуда не се остварува со нејзината правосилност. Крајната цел на

правната заштита кај овие пресуди ќе се оствари само ако се изврши чинењето, трпењето

пропуштањето што на тужениот му е наложено со пресудата. Доколку обврската не е

доброволно извршена од страна на тужениот, тужителот (доверителот) може врз основа на

кондемнаторната пресуда да бара присилно извршување. Кондемнаторната пресуда

преставува основа за присилно извршување - извршна пресуда или извршен наслов.

Кондемнаторната пресуда станува извршен наслов откако ќе се стекне со две својства и

тоа правосилност и извршност. Пресудата станува правосилна со истекот на рокот за

жалба, ако жалбата не е изјавена или со донесување на второстепена одлука по жалба. По

истекот на парициониот рок, кондемнаторната пресуда станува извршна. Со оглед дека

најчесто парициониот рок и рокот за жалба траат еднакво, временски може да се

коинцидира настапувањето на двете својства на пресудата под услов да не е изјавена

71

жалба. Сепак двата рока понекогаш имаат различно траење, така што во различен момент

настапуваат правоислноста и изршноста на кондменаторната пресуда.133

Целосна пресуда

Целосната пресуда е основен или стандарден вид на пресуда што ја донесува судот

во парничната постапка. Со целосната пресуда судот одлучува за сите барања, главни и

споредни, истакнати во постапката. Терминот целосна пресуда е творба на проценсата

теорија. ЗПП не го познава терминот целосна пресуда, но од неговите одредби

недвосмислено може да се констатира дека и ЗПП ја познава целосната пресуда како

основен вид на пресуда. Така според ЗПП со пресуда судот одлучува за главната работа и

за споредните барања. Ако постојат повеќе барања (на пример при субјективна или

објективна кумулација, кога е поднесена противтужба, при спојување на парници и сл)

судот за сите тие барања, по правило ќе одлучи со една пресуда. Целосната пресуда е

конечна мериторна одлука. Со нејзиното донесување се апсловираат темите на

расправање во парницата и се завршува постапувањето пред судот од одреден степен

Доколку против целосната пресуда се изјави правен лек тоа ќе доведе до постапување на

судот од повисок степен, кој ќе ја испитува законитоста и правилноста на пресудата. Тоа

може, но нужно не мора да резултира со измени на целосната пресуда.134

Нецелосна пресуда

Иако за сите барања истакнати во парницата, судот по правило одлучува со една

пресуда, судот може да донесе пресуда и само во однос на некои од истакнатите барања

или само за еден дел од барањата. Пресудата која се однесува само на некои од

истакнатите барања или само на дел од едно барање се нарекува нецелосна пресуда. Во

зависност од тоа за што се одлучува со нецелосната пресуда и под кои услови е таа

донесена, се разликуваат три видови на нецелосна пресуда и тоа делумна пресуда,

дополнителна пресуда и меѓупресуда.

- Делумната пресуда - е преуда со која судот одлучува за едно или за неколку барања

истакнати во постапката, или одлучува за дел од истакнатато барање, под услов тие да

узреале за донесување на конечна одлука. Донесувањето на делумна пресуда понекогаш е

можност но понекогаш и должност на судот во парничната постапка. Во случаите кога

постојат повеќе барања, а врз основа на расправа узреале за конечна одлука само некои од

тужбните барања, или само ако дел од барањето узреало за конечна одлука, судот може во

поглед на узреаното барање, односно за делот од барањето, да ја заклучи расправата и да

донесе пресуда (делумна пресуда). Од ова јасно произлегува дека доколку некои од

истакнатите барања или дел од барањето, но не е должен да донесе делумна пресуда. При

133


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 420, 421, 422 134



72

оцена дали ќе донесе делумна пресуда, судот особено ќе ја земе во предвид големината на

барањето или делот од барањето кој узреал за одлука. Во други процесни случаеви, судот

е должен да донесе делумна пресуда. Судот е должен без одлагање да донесе делумна

пресуда ако од повеќе истакнати барања, врз основа на признание или одрекување само

некои узреале за донесување на конечна одлука, или само ако еден дел од барањето

узреало за конечна одлука. Исто така ако тужбеното барање кое се однесува на повеќе

обични сопарничари узреало за конечна одлука врз основа на признание или одрекување

само спрема некој од сопарничарите, или ако некое од повеќето тужбени барања кое се

однесува на различни сопарничари узреало за донесување на конечна одлука врз основа на

признание или одрекување, судот е должен да донесе делумна пресуда само спрема

сопарничарот на кого се однесува.мСпоред тоа за каква процесна ситуација станува збор,

судот може односно е должен да донесе делуман пресуда и во случаевите кога е поднесена

противтужба, ако за одлука узреало барањето од тужбата или противтужбата, како и во

случаевите на спојување на две или повеќе парници заради заеничко расправање и

одлучување. Делумната пресуда е конечна, мериторна одлука, во поглед на барањата или

делот од барањето за кое со неа се одлучува. Во поглед на правните лекови и

извршувањето, делумната пресуда се смета за самостојна пресуда. Доколку делумната

пресуда се изјави жалба, постапувањето по жалбата потенцијално создава можност да се

одложи парничната постапка за барањата или делот од барањето за кои не е одлучено, се

додека не заврши постапката по жалба. За да се спречи оваа непожелна процесна

ситуација, ЗПП пропишал дека во случај на жалба против делумна пресуда, судот ќе ги

умножи списите од предметот и заедно со преписот на одлуката и на жалбата и одговорот

на жалбата ќе ги достави до второстепениот суд, а постапката во однос на барањата или

дел од барањето за кој не одлучил, ќе продолжи. На ист начин првостепениот суд ќе

псотапи и кога против делумната пресуда е изјавен вонреден правен лек.

- Дополнителна пресуда - Ако судот пропуштил да одлучи за сите барања за кои мора да

се одлучи со пресудата или пропуштил да одлучи за дел од барањето, странката може во

рок од 15 дена од приемот на пресудата да му предложи на парничниот суд да се изврши

дополнување на пресудата. Претседателот на советот ќе отфрли, односно ќе одбие, без

одржување на рочиште, ненавремен или неоснован предлог за дополнување на пресудата.

Ако судот пропуштил да одлучи за сите барања или пропуштил да одлучи за дел од

барањата, а не се работи за делумна пресуда, тогаш пресудата е непотполна и странката

може во рок од 15 дена од приемот на пресудата да му предложи на парничниот суд да се

изрши дополнение на пресудата. Овој рок е прекулзивен и по правило е ист како и рокот

за изјавување на жалба во редовните спорови, но подолг е од рокот од осум дена

предвиден за жалба во некои посебни постапки. За да се поведе постапка, суштествено е

судот да пропуштил да одлучи за некое барање а не некое барање да пропуштил да го

внесе во писмено изработената пресуда, но за него советот одлучил и тоа е внесено во

записникот за советување и гласање. Во таков случај се работи за поправање на пресудата.

Дополнителна пресуда судот не донесува по службена должност, туку само по предлог од

73

странката. Ако странката пропушти да побара дополнение на пресудата, за барањето кое

не е решено со пресудата може да се заведе нова парница но со сите опасности од

евентуална прекулзија или настапување на застареност, бидејќи роковите на

материјалното право тогаш течат до повторното поднесување на тужбата. Ненавремен е

предлогот за дополнуање на пресудата ако е поднесен по истекот на рокот од 15 дена од

приемот на пресудата, неоснован е ако се утврди дека пресудата е потполна, целосна,

односно барање за кое се предлага дополнение на пресудата не е ни поднесено во

парницата, па неа со што пресудата да се дополнува. Во случај наместо предлог за

дополнување на пресудата, странката поднесе алба од истата причина, тогаш жалбата ќе

се смета за предлог за дополнување на пресудата. За пропуштање на рокот од 15 дена

може да се бара враќање во поранешна состојба. Кога претседателот на советот ќе најде

дека предлогот за дополнување на пресудата е основан, ќе закаже главна расправа пред

советот заради донесување на пресуда за барањето што не е решено (дополнителна

пресуда). Дополнителна пресуда може да се донесе и без повторно отворање на главна

расправа, ако оваа пресуда ја донесува истиот совет што ја донел и првобитната пресуда, а

барањето во поглед на кое се бара дополнување е доволно расправано. Ако советот најде

дека предлогот за донесување на дополнителна пресуда е ненавремен или неоснован ќе го

отфрли, односно ќе го одбие предлогот со решение. Ако предлогот за дополнување на

пресуда се однесува само на трошоците за постапката, одлука за предлогот донесува

претседателот на советот без одржување на рочиште. Ако покрај предлогот за

дополнување на пресуда е поднесена и жалба против пресудата, првостепениот суд ќе

застане со доставувањето на оваа жалба до второстепениот суд додека не се донесе одлука

за предлогот за дополнување на пресудата и додека не истече рокот за жалба против оваа

одлука. Ако против одлуката за дополнување на пресудата се изјави жалба, оваа жалба

заедно со жалбата против првобитната пресуда ќе се достави до второстепениот суд. Ако

првостепената пресуда се побива со жалба само поради тоа што првостепениот суд со

пресудата не одлучил за сите барања на странките што се предмет на парницата, жалбата

ќе се смета како предлог на странката да се донесе дополнителна пресуда.

- Меѓупресуда - За разлика од делумната пресуда, каде што барањата се делат по

вертикала, кај меѓупресудата се делат по хоризонтала: Основнот на тужбеното барање

лежи во базата, а над него се надоградува износот. Ако основот не постои, за износот не

може ни да стане збор. Така на пр. повредениот во сообраќајна незгода по основ на

надомест на штета бара од тужениот, како сопственик на возилото - опасен предмет, со кој

му е нанесена штетата, да му плати определен износ на име надомест на претрпената

штета. Тужениот изнесува приговор дека тој не е сопственик туку вработен кај

сопственикот на пресметното воизло. Во ваков случај судот прво ќе ослучи по основата на

тужбеното барање, т.е. ќе утврди дали тужениот е сопственик на возилото, па ако тоа се

утврди, може со меѓупресуда да утврди дали тужителот има право да бара од тужениот да

му ја надомести штетата претрпена во сообраќајната несреќа. По правосилноста на оваа

меѓупресуда, ќе се продолжи со расправањето за износот на тужбеното барање. Ако пак

74

судот утврди дека тужениот не е сопственик на возилото, ќе донесе пресуда со која ќе го

одбие тужбеното барање. Таа пресуда може да биде и меѓупресуда, макар што во таков

случај, донесувањето на негативна меѓупресуда не би било целосообразно, бидејќи ако таа

биде потврдена и од повисокиот суд, првостепениот суд непотребно би се ангажирал, со

спорведување на цела постапка, да донесува и конечна пресуда со која несомнено ќе го

одбие тужбеното барање и по однос на износот. Меѓутоа, ако повисокиот суд најде дека

тужбеното барање по основа е основано, тогаш тој може жалбата на тужениот да ја уважи,

првостепената пресуда која се однесува и на одбивањето на тужбеното барање и за

износот да ја преиначи во дел, да донесе меѓупресуда за основата на тужбеното барање, а

за основот на тужбеното барање пресудата да ја укине и да го врати во тој дел предметот

на повторно судење. Се смета дека меѓупресуда судот може да донесе и во случај кога е

поднесена прејудициелна противтужба, т.е. кога со противтужбата се бара утврдување на

некое право или правен однос од чие постоење зависи во целост или делумно одлуката за

тужбенот барање. Исто и во случај на поднесување на посебно тужбено барање, со кое се

бара утврдување дека некој основ постои или не, а тој пак е од прејудициелно значење за

одлуката по веќе заведениот спор. Од оцената на судот зависи дали ќе се донесе

меѓупресуда или не, така што во случај судот да го одбие таквиот предлог на странката,

против тоа решение на судот, не може да се изјави никаква жалба бидејќи не е ни

пропишано дека за таков предлог се одлучува со решение. Кога се работи за сложена

постапка за определување на износот содржан во тужбеното барање, целосообразно е да

се донесе меѓупресуда. Ако е одлучено со меѓупресуда за постоење на основот на

тужбеото барање, која станала правосилна, судот, ни во натамошниот тек на постапката, а

ни во друга постапка повеќе не може да расправа за таквиот основ на тужбеното барање,

бидејќи по тоа прашање веќе постои правосилна судска одлука. И во делумната пресуда и

во меѓупресудата судот може да изрече дека за одлуката за трошоците се остава за

подоцнешната пресуда. Меѓупресудата во основа претставува пресуда за утврдување,

деклараторна пресуда, а заради тоа не е подобна за извршување, иако ги има сите

атрибути на самостојна правосилна пресуда за утврдување. Ако тужениот ги оспорил и

основот на тужбеното барање и износот на тужбеното барање, а во поглед на основот

работата узреала за донесување на одлука, судот може заради целесообразност прво да

донесе пресуда само за основот на тужбеното барање (меѓупресуда). До правосилноста на

меѓупресудата судот ќе застане со расправањето за износот на тужбеното барање.135

Контрадикторна пресуда

Донесувањето на пресуда за основаноста на тужбеното барање, по правило е

резултат на една сложена силогистичка операција на судот, што подразбира подведување

на утврдената фактичката состојба (praemisa minor) под соодветна норма на материјалното

право (praemisa maior). Оформувањето на праемиса минор е главно резултат од активното,

135


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 423, 424, 425, 426

75

спротивставено процесно одесување на парничните странки така што и пресудата се

донесува, по правило по контрадикторни барања на странките. Пресудата која се донесува

врз основа на резултатите на расправањето пред судот е контрадикторна пресуда.

Контрадикторната пресуда е иманентна на природата на парницата како метод на

решавање на споровите.136

Неконтрадикторна пресуда

Неконтрадикторната (еднострана) пресуда е пресуда која не произлегува од

резултатите на расправањето, а која како основа за донесување има некое опредлено

еднострано диспозитивно дејствие на парничните странки - тужителот или тужениот. По

своето дејство, неконтрадикторната пресуда е изедначена со другите видови на пресуди.

Таа е конечна пресуда со која мериторно се одлучува за тужбеното барање. Во зависност

од тоа како се манифестира диспозицијата на парничните странки - како расплагање со

истакнатите барања, или како изречно, или претпоставено признавање на наводите на

парничниот противник, се прави разлика помеѓу неколку видови на неконтрадикторни

пресуди и тоа:

- Пресуда врз основа на признание - Ако тужениот до заклучувањето на главната

расправа го признае тужбеното барање, судот без натамошно расправање ќе донесе

пресуда со која го усвојува тужбеното барање (пресуда врз основа на признание).Судот

нема да донесе пресуда врз основа на признание и кога се исполнети потребните услови,

ако најде дека се работи за барање со кое странките не можат да располагаат.

Донесувањето на пресуда врз основа на признание ќе се одложи ако е потребно претходно

да се прибават известувања за околностите. Признанието на тужбеното барање, на

рочиштето или во писмен поднесок, тужениот може и без согласност на тужителот да го

отповика до донесувањето на пресудата. Пресудата врз основа на признание преставува

исклучок од начелото на утврдување на материјалната вистина бидејќи се донесува и без

судот да ги утврди спорните факти од кои зависи основаноста на тужбеното барање.

Меѓутоа таа претставува еманација на начелото дека странките може слобоно да

располагаат со барањата кои ги ставиле во текот на постапката. Тие можат да се одречат

од своето барање, да го признаат барањето на противникот и да се порамнат. За да може

да се донесе пресуда врз основа на признание, изјавата на тужениот како еднострано

парнично дејствие, дека го признава тужбеното барање, треба да е изречна, јасна,

недвосмислена и безусловна. Таа му е упатена на судот, значи за да предизвика дејство не

е потребно да е прифатена од спротивната страна. Предмет на признавање треба да биде

тужбеното барање, значи не правни стојалишта, ни стојалишта на искуството, туку факти

врз кои се засновува тужбеното барање. Признавањето на тужбеното барање е

отповикливо. Врз основа на признание може да се донесе и делумна пресуда но не и

136



76

меѓупресуда. Судот нема да го уважи признавањето на тужбеното барање ако најде дека

се работи за барање со кое странките не може да располагаат. Судот нема да го прифати

ни признавањето на тужбеното барање ако оцени дека со таквото парнично дејствие

тужениот врши злоупотреба на правата кои на странките им припаѓаат во постапката.

Пресуда врз основа на признание судот нема да донесе ако признанието го дал законски

застапник на странката, кому за такво признание му е потребно посебно овластување,

полномошник на странката кој не е адвокат, а нема изречно овластување за признавање на

тужбеното барање, единствен или нужен сопарничар, ако и другите негови сопарничари

не го признаат тужбеното барање. Ако судот одбие да донесе пресуда врз основа на

признание, странките немаат право на жалба против таквото решение, бидејќи не е ни

пропишано дека за таков случај судот е должен да донесе решение. Едноставно, се работи

за став на судот да не донесе пресуда врз основа на признание и тогаш продолжува со

натамошната постапка, испитувајќи ги фактите за да утврди дали е основано тужбеното

барање. Пресуда врз основа на признание не може да се донесе во брачните, семејните и

други спорови од Законот за смејството. Во споровите од брачните, семејните и други

спорови како и за насилството во бракот и семејството не е дозволено изрекување на

пресуда поради изостанок или пресуда врз основа на признание или пресуда врз основа на

откажување, а е исклучено и судско порамнување, освен во споровите за издршка.137

При

донесување на пресуда врз основа на признание доколку таа треба да се изврши во

странка земја, а постои сомневање дека во неа се признаваат такви пресуди, судот ќе

побара, пред да ја донесе пресудата, известување од Министерството за правда. Пресуда

врз основа на признание, судот може да донесе ако признанието на тужбеното барање е

дадено до заклучувањето на главната расправа, било да е тоа сторено со поднесок, било со

записник на судот. Значи за донесување на оваа пресуда е овластен и претседателот на

советот ако признанието дадено во текот на подготвувањето на главната расправа, уште во

одговорот на тужбата, на подготвителното рочиште или по закажувањето на главната

расправа, а може да ја донесе и надвор од рочиштето за главната расправа. Се разбира ако

признанието на тужбеното барање е дадено на главната расправа, за донесување на

пресуда врз основа на признание, е овластен советот. Замолениот судија не може да

донесе пресуда врз основа на признание туку тој признанието на тужбеното барање ќе го

прими на записник, а одкако тој записник ќе го добие судот пред кој тече парницата,

претседателот на советот или советот ќе донесе пресуда врз основа на признание.

Тужениот и без согласнот на тужителот може да го повлече признанието на тужбеното

барање. Ова може да го стори и до донесувањето на пресудата, значи и по заклучувањето

на главната расправа и тоа со поднесок. Ова е можно бидејќи може да се случи расправата

да е заклучена и кога советот смета дека предметот е расправен така што да може да се

донесе одлука, претседателот на советот ќе соопшти дека главната расправа е заклучена, а

потоа советот ќе се повлече на советување и гласање заради донесување одлука. Советот

може да одлучи главната расправа да ја заклучи и кога останало да се прибават извесни

137

Законот за семејството („Службен весник на. Република Македонија“ бр.44/12) член 225

77

списи што содржат докази потребни за одлучување или ако треба да се почека записникот

за доказите изведени од замолениот судија, а странките ќе се откажат од расправањето за

тие докази. И кога останале да се прибават извесни списи или да се почека записникот за

доказите изведени од замолениот судија, или пак донесувањето на пресудата е одложено

за да се прибават известувања, или пак донесувањето на пресудата е одложено затоа што

се работи за посложен предмет. Пресудата врз основа на признание може да се побива

поради суштествена повреда на одредбите на парничната постапка или поради тоа што

изјавата за признавање е дадена во заблуда, или под влијание на присила или измама.

Значи пресудата врз основа на признание не може да се побива поради погрешна примена

на материјалното право или поради погрешно или нецелосно утврдена фактичка состојба.

Постапката која завршила со донесување на пресуда врз основа на признание може да се

повтори, ако признанието е дадено со сторено кривично дело присила или измама, или во

заблуда, за што странката узнала преку узнавање на нови факти или докази.138

- Пресуда врз основа на одрекување - Ако тужителот до заклучувањето на главната

расправа се одрече од тужбеното барање, судот без натамошно расправање ќе донесе

пресуда со која го одбива тужбеното барање (пресуда врз основа на одрекување). За

одрекување од тужбено барање не е потребна согласност на тужениот. Судот нема да

донесе пресуда врз основа на одрекување и кога се исполнети потребните услови, ако

најде дека се работи за барање со кое странките не можат да располагаат. Донесувањето

на пресуда врз основа на одрекување ќе се одложи ако е потребно за претходно да се

прибават известувања. Одрекувањето од тужбеното барање, на рочиште или во писмен

поднесок, тужителот може и без согласност на тужениот да го отповика до донесувањето

на пресудата. Пресудата врз основа на одрекувње исто така претставува исклучок од

начелото за утврдување на материјалната вистина, бидејќи се донесува и без судот да ги

утвдрди спорните факти од кои прозилегува неоснованоста на тужбеното барање, но тоа

од друга страна значи дека странките може слободно да располагаат со барањата што ги

ставиле во текот на постапката, може да се одречат од своето барање, да го признаат

барњето на противникот и да се порамнат. За да може да се донесе пресуда врз основа на

одрекување, изјавата на тужителот како еднострано парнично дејство дека се одрекува од

тужбеното барање, треба да е изречна, јасна, недвосмислена и безусловна. Таа му е

упатена на судот што значи дека за да предизвика дејство не е потребно да е прифатено од

другата страна. Меѓутоа одрекувањето од тужбеното барање е отповикливо. Врз основа на

одреквање може да се донесе и делумна пресуда. Врз основа на одрекувањето од

тужбеното барње судот ќе донесе пресуда со која го одбива тужбеното барање. Меѓутоа

судот нема да донесе пресуда врз основа на одрекување и кога се исполнети потребните

услови, ако најде дека се работи за барање со кое странките не може да располагаат. Во

таков случај судот ќе донесе контрадикторна пресуда со која ќе го одбие тужбеното

138



Чавдар, стр.603,604

78

барање. Пресуда врз основа на одрекување не може да се донесе во брачните, семејните и

другите спорови предвидени во Законот за семејството. Одрекувањето од тужбеното

барање во споровите за развод на брак има правно дејство како повлекување на тужба и

тогаш судот ќе донесе решение со кое ќе утврди дека тужителот ја повлекол тужбата.

Пресудата врз основа на одрекување може да се донесе ако одрекувањето од тужбеното

барање е сторено до заклучувањето на главната расправа, било со поднесок, било на

записник пред судот. За донесување на оваа пресуда овластен е и претседателот на

советот ако одрекувањето е сторено во текот на подготвувањето на главната расправа, со

посебен поднесок на подготвителното рочиште или по заклучувањето на главната

расправа, а може да ја донесе и надвор од рочиштето за главна расправа. Ако

одрекувањето е сторено во текот на главната расправа, пресудата ја донесува советот.

Замолениот судија не може да донесе пресуда со одрекување, туку тој тоа ќе го прими на

записник и кога тој записник ќе го прими судот каде течи парницата, претседателот на

советот или советот донесува пресуда врз основа на одрекување. Пресудата врз основа на

одрекување може да се побива поради суштествена повреда на одредбите на парничната

постапка или поради тоа што изјавата за одрекување е дадена во заблуда, или под

влијание на присила или измама. Значи пресудата врз основа на одрекување не може да се

побива поради погрешна примена на материјалното право или поради погрешно или

нецелосно утврдена фактичка состојба. Посебно апсолутна повреда на одредбите на

парничната постапка постои ако спротивно на одредбите на ЗПП судот донел пресуда врз

основа на одрекување. Таквата повреда може да биде основа за изјавување на ревизија.

Постапката која завршила со донесување на пресуда врз основа на одрекување може да се

повтори ако одрекувањето е сторено поради кривично дело присила или измама, или

поради заблуда, за што странката узнала преку узнавањето на нови факти или докази.139

- Пресуда поради неподнесување на одговор на тужба - Ако тужениот не поднесе

одговор на тужбата во определениот рок, судот ќе донесе пресуда со која го усвојува

тужбеното барање (пресуда поради неподнесување на одговор на тужба) ако бидат

исполнети следниве услови, и тоа: на тужениот тужбата и поканата за давање одговор на

тужба му биле уредно доставени; основаноста на тужбеното барање произлегува од

фактите наведени во тужбата; фактите врз кои се заснова тужбеното барање не се во

спротивност со доказите кои тужителот ги поднел или со општопознатите факти и не

постојат општопознати околности од кои произлегува дека тужениот од оправдани

причини бил спречен да поднесе одговор на тужба. Нема да се донесе пресуда поради

неподнесување одговор на тужба и кога се исполнети условите ако судот најде дека се

работи за барања со кои странките не можат да располагаат. Донесувањето на пресуда

поради неподнесување на одговор на тужба ќе се одложи ако е потребно да се прибават

известувања за околностите. Ако од фактите наведени во тужбата не произлегува

139



Чавдар, стр.607,608

79

основаност на тужбеното барање, судот ќе одржи подготвително рочиште и ако на тоа

рочиште тужителот не ја преиначи тужбата, ќе донесе пресуда со која тужбеното барање

се одбива. Донесувањето на пресуда поради неподнесување на одговор на тужба може да

се одложи и ако нема доказ дека на тужениот уредно му се доставени тужбата и поканата

за давање на одговор на тужба, а несомнено е дека му се упатени. Во тој случај судот ќе

определи рок кој не може да биде подолг од 30 дена за доставувањето во Република

Македонија, односно не подолго од шест месеци за доставувањето во странство, да се

извиди дали тужбата и поканата за давање на одговор на тужба на тужениот му се уредно

доставени. Ако се утврди дека во тој рок писмената на тужениот му биле уредно

доставени, судот ќе донесе пресуда поради неподнесување на одговор на тужба. Против

решението на судот со кое се одбива предлогот на тужителот да донесе пресуда поради

неподнесување на одговор на тужба, не е дозволена посебна жалба. Пресудата поради

неподнесување на одговор на тужба може да се донесе и без сослушување на странките.140

Општ предуслов е тужениот да не поднесе одговор на тужбата во определениот

рок. Значи судот при доставувањето на тужбата во поканата ќе го предупреди тужниот

дека е должен да даде одговор на тужбата во рокот кој го определил судот, и дека доколку

таков одговор не даде, ќе се донесе пресуда поради неподнесување на одговор на тужбата.

Ако таквото предупредување изостане, не е исполнет овој општ предуслов за донесување

на таква пресуда. Овој предуслов ќе се смета за исполнет ако со поканата за поднесување

на одговор на тужба во исто време се доставува и покана за рочиште кое треба да се

одржи со подоцнежна дата, после истекот на рокот за поднесување на одговор на тужбата.

Покрај овој општ предуслов, пресуда поради неподнесување на одговор на тужбата може

да се донесе ако се исполнети кумулативно следните услови и тоа:

- На тужениот, тужбата и поканата за давање на одговор да му бидат уредно доставени,

што значи доставувањето да било извршрено според одредбите за лично доставување.

Покрај тоа рокот за давање на одговор на тужба не смее да биде пократок од 15 дна од

денот на прием на тужбата. Ако се работи за единствено сопарничарство ќе се смета дека

поканата за давање на одговор заедно со тужбата не е уредно доставени, ако има доказ

дека тоа не е сторено макар и за еден сопарничар.

-Основаноста на тужбеното барање да произлегува од фактите наведени во тужбата.

-Фактите врз кои се заснова тужбеното барање да не се во спротивност со доказите што

самиот тужител ги поднел или со факти што се општопознати.

-Не постојат општопознати околности од кои произлегува дека тужениот од оправдани

причини бил спречен да поднесе одговор на тужба.

Судот нема да донесе пресуда поради неподнесување на одговор на тужба ако се

работи за барање со кое странките не може да располагаат, па може да го одложи

донесувањето на таквата пресуда за да се испитаат таквите околности. Меѓутоа преуда

поради неподнесување на одговор на тужба не ќе може да се донесе и доколку се утврди

140

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст, член 319

80

дека постојат некои околности на кои судот внимава по службена должност во

подготовките на главната расправа и тоа судот да е апсолутно ненадлежен, да постои

пресудена работа, или за предметот на спорот да е склучено судско порамнување,

тужителот да не докажал постоење на правен интерес за поднесување на тужба за

утврдуање, да не постои способност да биде странка, или да постои парнична

неспособност на една од странките, тужителот да не е уредно застапуван, законскот

застапник на тужениот да не си ја врши уредно должноста или за располагање какво што е

исполнувањто на тужбеното барање да му треба посбно овластување. Во парниците во кои

судот решава во брачни, семејни и други спорови по Законот за семејството, не е

дозволено изрекување на пресуда врз основа на неподнесување на одговор на тужба.

Пресуда поради неподнесување на одговор не може да се побива со жалба поради

погрешно или нецелосно утврдена фактичка состојба, што значи дека може да се побива

поради суштествени повреди на одредбите од парничната постапка, односно поради

погрешна примена на материјалното право. Ако не се исполнети условите за донесување

на пресуда поради неподнесување на одговор на тужба, таа може да се побива со жалба

поради апсолутна суштествена повреда на одредбите на парничната постапка, што е

причина и за изјавување на ревизија.141

- Пресуда поради изостанок - Кога тужениот во одговорот на тужбата не го оспорил

тужбеното барање, или нема да дојде на подготвителното рочиште до неговото

заклучување, или на првото рочиште за главната расправа ако подготвително рочиште не

е одржано или ако дојде на овие рочишта, но не сака да се впушти во расправање или се

отстрани од рочиштето, а не го оспори тужбеното барање, ќе се донесе пресуда со која се

усвојува тужбеното барање (пресуда поради изостанок), ако се исполнети следниве

услови, ако: тужениот бил уредно повикан; тужителот предложи донесување на пресуда

поради изостанок;тужениот одговорот на тужба или со друг поднесок не го оспорил

тужбеното барање; основаноста на тужбеното барање произлегува од фактите наведени во

тужбата; фактите врз кои се заснова тужбеното барање не се во спротивност со доказите

што самиот тужител ги поднел или со факти што се општопознати и не постојат

општопознати околности од кои произлегува дека тужениот го спречиле оправдани

причини да дојде на рочиштето. Нема да се донесе пресуда поради изостанок и кога се

исполнети условите ако судот најде дека се работи за барање со кое странките не можат да

располагаат. Донесувањето на пресудата поради изостанок ќе се одложи, ако е потребно

претходно да се прибават известувања за околностите. Ако од фактите наведени во

тужбата не произлегува основаноста на тужбеното барање, а тужбата на рочиштето не е

преиначена, судот ќе донесе пресуда со која се одбива тужбеното барање. Донесување на

пресуда поради изостанок може да се одложи и во случај ако нема доказ дека тужениот

уредно е повикан, а несомнено е дека му е упатена покана. Во тој случај, претседателот на

141



Чавдар, стр.610, 611, 612.

81

советот ќе определи рок, кој не може да биде подолг од 30 дена за доставувањето во

земјата, односно подолг од шест месеца за доставувањето во странство, да се извиди дали

тужениот е повикан уредно. Ако во тој рок се утврди дека тужениот бил уредно повикан,

претседателот на советот ќе донесе пресуда поради изостанок. Против одлуката на судот

со која се одбива предлогот на тужителот да се донесе пресуда поради изостанок не е

дозволена посебна жалба.142

- Пресуда без одржување на расправа - Ако тужениот во одговорот на тужбата ги

признал решителните факти, независно од тоа што го оспорил тужбеното барање, судијата

поединец, односно претседателот на советот може без закажување на рочиште да донесе

пресуда, ако не постојат други пречки за нејзино донесување.143

Правосилност на пресуда

Пресудата која повеќе не може да се побива со жалба станува правосилна доколку

со неа е одлучено за барањето на тужбата или противтужбата. Судот во текот на целата

постапка по службена должност внимава дали работата е пресудена правосилно и ако

утврди дека постапката е поведена за барање за кое веќе е одлучено правосилно ќе ја

отфрли тужбата. Ако во пресудата е одлучено за побарување што тужениот го истакнал со

приговор заради пребивање, одлуката за постоење или непостоење на ова побарување

станува правосилна.144

Правосилна е онаа пресуда која повеќе не може да се побива со жалба, а со жалба

не може да се побива пресуда ако странките се одрекле од правото на жалба или се

откажале од веќе изјавена жалба, ако второстепениот суд ја одбил жалбата како

неоснована и ја потврдил правосилната пресуда, ако второстепениот суд ја уважил

жалбата и ја преиначил првостепената пресуда, ако второстепениот суд ја отфрлил

жалбата како ненавремена, нецелосна или недозволена. Според ЗПП постои двостепеност

во пресудуањето, така што со жалбата се исцрпуваат редовните правни лекови. Против

правосилните пресуди може да се поднесат вонредни правни лекови и тоа ревизија, и

предлог за повторување на постапката, но нивното поднесување нема влијание на

правосилноста на пресудата. Кога се исцрпени редовните правни лекови, или кога тие

повеќе не може да се употребат, судската одлука станува формално правосилна.

Формалната правосилност настапува спрема оној кој против една судска одлука не

вложил правел лек, бидејќи вложениот правен лек на едната парнична страна го задржува

настапувањето на правоислноста само спрема неа. Според тоа може да се случи спрема

едно лице правосилноста веќе да постои, а спрема друго да не постои. Во теоријата,

понатаму се среќава и поимот на материјална правосилност на прсудата, што во најкратки

црти означува врзаност за содржината на судската одлука, значи тоа се однесува на

содржината, на дејството на судската одлука. Материјалната правосилност е условена со

142

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст, член 320 143



82

формалната правосилност. Според некои теоретичари, материјалната правосилност има

двострана функција и тоа позитивна (res indicate pro veritate habetur) и негативна (ne bis de

eadem re sit atio). Во секој случај дејството на правосилноста е во тоа што еднаш

правосилно пресудената работа не може повеќе да се изнесува на суд за пресудување.

Правосилноста на пресудата, доколку со неа е одлучено за барањето на тужбата или

противтужбата има двојно значење:

а)правосилноста се врзува само за она тужбено или противтужбено барање за кое е

одлучено со пресудата. Ако е пропуштено да се одлучи за некое од тие барања, тоа не е да

се подведе под поимот на правосилност иако за него е расправано, и дури парницата е

доведена до крај. За него може да се поведе инова парница и не може да се постави

прашање на пресудена работа.

б)Пресудата станува правосилна доколку со неа е одлучено за барање кое било содржано

во тужбата или противтужбата, а не и доколку е одлучено за нешто што не е содржано во

тужбата или противтужбата, т.е. пречекорено е тужбеното барање.145

Предмет на правосилноста е изреката на пресудата, така како што судот одлучил, а

тоа важи како за формалната така и за материјланата правосилност, додека

образложението, причините зошто судот така одлучил, не се опфатени со правосилноста.

Дејството на правосилноста според ЗПП главно се протега на парничните странки и на

учесниците во постапката, на нивните правни сукцесори, а по исклучок и на трети лица.146

Судот се до објавувањето, а ако пресудата не е објавена, се до нејзиното

испраќање, не е врзан за својата пресуда, и може да донесе се разбира со повторно

советување и гласање, пресуда со поинаква содржина. Во практиката тоа е таканареченото

ревотирање на одлуката. Пресудата се објавува во името на граѓаните на Република

Македонија и тоа штом е донесена по заклучувањето на главната расправа, но судот може

да го одложи донесувањето и објавувањето на пресудата. Кога пресудата се објавува,

претседателот на советот јавно ќе ја прочита изреката и накратко ќе ги соопшти

причинити за пресудата. Во постапките за споровите од мала вредност, пресудата се

објавува веднаш по заклучувањето на главната расправа. Објавената пресуда мора

писмено да се изработи во рок од осум дена, а во посложените предмети исклучително во

рок од 15 дена од денот на објавувањето. Оригиналот на пресудата го потпишува

претседателот на советот, односно судијата поединец. Во рок од осум дена од денот на

писмената изработка на пресудата до странките се доставува заверен препис на пресудата

со поука за правото на изјавување правен лек против пресудата. Пресудата во рок од два

145



Чавдар, стр.618,619 146

Ibid

83

дена од денот на нејзиното писмено изработување и потпишување се објавува на веб

страницата на судот на начин определен со закон.147

Писмено изработената пресуда мора да има увод, изрека и образложение. Уводот

на пресудата содржи: назначување дека пресудата се изрекува во име на граѓаните на

Република Македонија, назив на судот, име и презиме на претседателот и на членовите на

советот, односно судијата поединец, име и презиме, живеалиште, односно

престојувалиште на странките, на нивните застапници и полномошници, кратко

означување на предметот на спорот, денот на заклучувањето на главната расправа,

назначување на странките, на нивните застапници и полномошници кои присуствувале на

таа расправа, како и денот кога е донесена пресудата. Изреката на пресудата содржи

одлука на судот за усвојување или одбивање на одделни барања што се однесуваат на

главната работа и на споредните барања и одлука за постоењето или непостоењето на

побарувањето истакнато заради пребивање. Во образложението судот ќе ги изложи:

барањата на странките и нивните наводи за фактите врз кои се засноваат тие барања,

доказите, решителните факти што ги утврдил, како и прописите врз кои судот ја засновал

пресудата. Во образложението на пресудата поради неподнесување на одговор на тужба,

пресудата поради изостанок, пресудата поради неодржување на расправа, пресудата врз

основа на признание или пресудата врз основа на одрекување или пресудата со која ќе се

одбие ревизијата како неоснована, ќе се изнесат само причините што го оправдуваат

донесувањето на вакви пресуди.148

б) Решение

Судот донесува одлуки во форма на пресуда или решение. За тужбеното барање

судот одлучува со пресуда а во постапка поради смеќавање на владение со решение. Во

случаевите кога не се одлулчува со пресуда, судот одлучува со решение. Во постапката за

издавање на платен налог решението со кое се усвојува тужбеното барање се донесува во

форма на платен налог. Одлуката за трошоците во пресудата се смета за решение.

Решението не се изрекува во името на граѓаните на Република Македонија. Судот е врзан

за своите решенија, посебно за оние со кои се решава за пречките за понатамошното

водење на парницата, како и за оние со кои се отфрла тужбата, жалбата, приговорот

против платниот налог, вонредните правни лекови итн. Против овие решенија странките

имаат право на жалба. Судот не е врзан за решенијата доколку тие се однесуваат на

управување со парницата. Против овие решенија по правило законот го исклучува правото

на посебна жалба. За ршенија кои се донесени надвор од рочиште, странките може да

разберат само ако им се достават писмено. Решенијата за кои законот пропишува дека е

дозволена посебна жалба, им се доставуваат на странките според одредбите за лично

доставување. Тоа се на пример решенија за отфрлање на тужбата поради неуредност,

147



84

ненавременост, непостоење на судска надлежност итн. Ако со решението претходно се

одбива предлогот на една странка, без претходно сослушување на спротивната странка, на

пример за огласување на судот за стварно ненадлежен при претходно испитување на

поднесок, за одбивање на предлог за одлагање на рочиште и сл., тогаш на спротивната

странка решението нема да и се достави. Кога на странките им се доставува писмен состав

на решението, тогаш тоа треба да содржи увод и изрека, а образложение само во следните

три случаеви:

-Ако со него се одбива предлогот на странката, без оглед на тоа дали странката има право

на посебна жалба или не, како на пример решение со кое се одбива предлог за изземање на

судија итн.

-Ако со него се решава за предлози на странките што меѓусебно се во спротивност, како

на пример решение со кое се одбива преиначувањето на тужбата или предлогот за

исклучување на јавноста.

-Кога судот смета дека тоа е потребно, на пример кога судот го прифатил предлогот за

повторување на постапката и одлучил веднаш да продолжи со расправањето на главната

работа.

Решението во парниците за смеќавање на владение секогаш мора да биде

образложено. Решението мора да биде образлоено во наброените три случаеви и кога не

се доставува писмено на странките, но се донесува и се објавува на рочиштето, а накратко

причините од образложението ќе се внесат во записникот за одржаното рочиште.149

III. РЕДОВНИ ПРАВИ ЛЕКОВИ

1. Жалба

Правото на жалба е уставно загарантирано право. Се гарантира правото на жалба

против поединечни правни акти донесени во постапка од прв степен пред суд, управен

орган или организација или други институции кои вршат јавни овластувања.

а) Жалба против пресуда

Жалбата против пресуда е универзален првен лек во парничнаа постапка.

Жалба може да се изјави против секоја пресуда донесена во прв степен. Со жалба може да

се побиваат сите видови на пресуди донесени во парничната постапка. Жалба против

пресуда е редовен правен лек кој се изјавува против неправосилни пресуди донесен во прв

степен. Навремено изјавената жалба спречува пресудата да стане правосилна во делот што

се побива со жалбата. Исто така и течењето на рокот за изјавување на жалба спречува

149




85

пресудата да стане правосилна. Жалбата против пресуда е деволутивен правен лек. За

жалбата против пресуда одлучува второстепениот суд. Жалбата против пресуда е

суспензивен правен лек. Таа го спречува настанувањето на правосилноста и извршноста

на пресудата во делот во кој таа се побива со жалба. Жалбата против пресуда е двостран

правен лек, примерок од изјавената жалба се доставува на спротивната странка за одговор.

Жалбата се изјавува во определен, прекулзивен рок. Рокот во кој странките може да

изјават жаба во општата парнична постапка изнесува 15 дена и започнува да тече од денот

на доставувањето на преписот на пресудата на странката. Во некои посебни парнични

постапки предвидени се посебни рокови за изјавување на жалба против пресуда. Така со

ЗПП е пропишан рок од осум дена за изјавување на жалба во постапките за спорови од

работни односи, во постапките поради смеќавање на владение, во постапките во спорови

од мала вредност и постапките во стопанските спорови. Рок од осум дена е предвиден и во

меничните и чековните спорови во кои не се одлучува со платен налог. Рокот за

изјавување на жалба тече за секоја странка посебно. Со истекот на рокот за жалба, се губи

правото да се изјави овој правен лек. Додека тече рокот за жалба, пресудата не може да

стане правосилна. За разлика од некои други процесни системи, со ЗПП не е пропишана

задолжителна писмена форма за жалбата. Жалбата може да се поднесе во форма на

поднесок, но и усно на записник пред судот. Жалбата мора да ги содржи сите податоци

што се задолжителни за секој поднесок. Покрај тоа жалбата мора да содржи и означување

на пресудата против која се изјавува жалба, изјава за обемот на побивање на пресудата-

дали пресудата се побива во целост или во определен дел, причини за жалбата и потпис на

подносителот на жалбата. Овие наведени елементи ја сочинуваат препорачаната содржина

на жалбата, но сите тие не се неопходни за да може да се постапува по неа. Задолжително,

а воедно и минималната содржина на жалбата ја сочинуваат следните елементи и тоа:

означување на пресудата против која се изјавува жалбата и потпис на подносителот.

Жалбата која не го содржи наведениот минимум податоци е нецелосна жалба. Ако врз

основа на податоците од жалбата не може да се утврди која пресуда се побива или ако

жалбата не е допуштена (нецелосна жалба), првостепениот суд со решение ќе го повика

жалителот во определен рок да ја дополни или да ја исправи жалбата со поднесок или на

записник кај тој суд. Против ова решение на судот не е дозволена жалба. Ако жалителот

во определениот рок не постапи по барањето на судот, судот со решение ќе ја отфрли

жалбата како нецелосна. Ако пак жалбата има други недостатоци во содржината

првостепениот суд ќе ја достави жалбата до второстепениот суд без да го повика

жалителот да ја дополни односно да ја поправи. Иако изречно не произлегува од ЗПП,

жалбата треба да содржи и барање од жалителот упатено до второстепениот суд за

испитувње на побиваната одлука. Жалбата не мора да содржи предлог на одлуката што

треба да ја донесе второстепениот суд. Жалителот може во жалбата да формулира таков

предлог. Најчесто жалителот тоа и го прави, но второстепениот суд не е врзан за

предлогот. Второстепениот суд може да ја укине пресудата и кога странката бара нејзино

преиначување, а може да ја преиначи пресудата иако странката бара таа да се укине. Со

86

терминот beneficium novorum се означува процесно овластување на странките да

изнесуваат нови факти и да предлагаат нови докази во правните лекови. Кога станува збор

за жалба против пресуда, ЗПП пропишува забрана за beneficium novorum. Во жалбата

против пресуда не може да се изнесуваат нови факти, ниту да се предлагаат нови докази,

освен ако се однесуваат на суштествени повреди на одредбите на парничната постапка

поради кои може да се изјави жалба. Тоа значи дека во жалбата против пресуда не може да

се изнесуват нови факти и да се предлагаат нови докази кои се однесуваат на основаноста

на тужбеното барање, туку само нови факти и нови докази кои се однесуваат на

суштествена повреда на одредбите на парничната постапка. Кај пресудите врз основа на

признание и пресудите врз основа на одрекување, кога тие се побиваат поради тоа што

изјавата за признавање или одрекување е дадена во заблуда или под влијание на присила,

измама или закана, странката може во жалбата да изнесе нови факти и да предложи нови

докази кои се однесуваат на тие мани во волјата. 150

Според ЗПП пресудата може да се побива поради суштествена повреда на

одредбите на парничната постапка (errores in procedendo), поради погрешно или нецелосно

утврдена фактичка состојба (еrrores facti) и поради погрешна примена на материјалото

право (errores iuris).

а) Суштествени повреди на одредбите на парничната постапка – Повредата на одредбите

на парничната постапка може да се состои од неприменување или погрешно применување

на некоја процесна одредба. Иако начелно секоја повредба на одредбите на парничната

постапка може да влијае на законитоста на пресудата, ЗПП како причина за жалба ги зема

само оние процесни повреди кои имаат суштествено значање за законитоста на

побиваната одлука. Суштествените повреди на одредбите на парничната постапка се

делат на две групи и тоа апсолутни и релативни. Апсолутна суштествена повреда на

одредбите на парничната постапка е она неприменување или погрешно применување на

одредба од парничната постапка за кое еx lege се претпоставува дека во конкретниот

случај довело, но и дека во секој случај би довело до донесување на незаконита и

неправилна пресуда. На ваквите повреди судот по правило внимава по службена

должност. Жалителот не мора да докажува дека постои каузална врска меѓу сторената

процесна повреда и незаконитоста и неправосилноста на побиваната пресуда.

Суштествена повреда на одредбите од парничната постапка секогаш постои ако судот бил

непрописно составен, или ако во донесување на пресудата учествувал судија или судија-

поротник кој не учествувал на главната расправа или ако во донесувањето на пресудата

учествувало лице кое нема својство на судија или судија-поротник; во донесувањето на

пресудата учествувал судија или судија-поротник, кој според законот мора да се изземе,

односно кој со решение на судот бил изземен, кога е одлучено за барање во спор што не

спаѓа во судска надлежност по повод приговори од странките во одлуката што е внесена

150


Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 450, 451, 452

87

во пресудата неправилно одлучил дека е месно надлежен, а странката поради тоа се жали,

кога спротивно на одредбите од овој закон судот ја засновал својата одлука врз

недозволени располагања на странките, кога спротивно на одредбите од овој закон судот

донел пресуда поради изостанок, пресуда поради неподнесување на одговор на тужба и

пресуда без одржување на расправа, пресуда врз основа на признание, или пресуда врз

основа на одрекување, кога на некоја странка со незаконито постапување, а особено со

пропуштање на доставување не и е дадена можност да расправа пред судот, кога

спротивно на одредбите од овој закон судот го одбил барањето на странката во постапката

да и обезбеди толкувач, а странката поради тоа се жали, кога судот донел пресуда без

главна расправа, а бил должен да одржи главна расправа, кога во постапката како тужител

или тужен учествувало лице кое не може да биде странка во постапката, или ако странката

што е правно лице не ја застапувало овластено лице, или ако парнично неспособна

странка не ја застапувал законски застапник, или ако законскиот застапник, односно

полномошникот на странката немал потребно овластување за водење на постапката или за

одделни дејствија во постапката, доколку водењето на постапката, односно вршењето на

одделни дејствија во постапката не било дополнително одобрено, кога е одлучено за

барање за кое веќе тече парница, или за кое веќе порано правосилно е пресудено, или за

кое веќе е склучено судско порамнување, кога спротивно на законот била исклучена

јавноста на главната расправа, кога спротивно на одредбите од овој закон, судот определи

вештачење и увид, кога пресудата има недостатоци поради кои не може да се испита, а

особено ако изреката на пресудата е неразбирлива, ако противречи сама на себеси или на

причините за пресудата, или ако пресудата воопшто нема причини или во неа не се

наведени причините за решителните факти или тие причини се нејасни или противречни,

или ако за решителните факти постои противречност меѓу она што во причините на

пресудата се наведува за содржината на исправите или записникот за исказите дадени во

постапката и самите тие исправи или записникот и судот ги повредил одредбите за

употреба на јазикот во постапката. Ако странката која е правно лице не била застапувана

од овластено лице или поради тоа што парнично неспособната странка не ја застапувал

нејзиниот законски застапник, или поради тоа што законскиот застапник, односно

полномошникот на странката немал потребно овластување за водење на постапката или за

одделни дејствија во постапката, жалба може да изјави само странката на која се

однесуваат тие недостатоци. Релативни суштествени повреди на одредбите на парничната

постапка е она неприменување или погрешно применување на одредба од парничната

постапка која влијаело или можело да влијае врз донесувањето на законита и правилна

пресуда. Релативните суштествени повреди не се таксативно пропишани со закон. На

нивното постоење судот не внимава по службена должност туку само по укажување на

странката.

б) Погрешно или нецелосно утврдена фактчка состојба – Ова постои кога судот некој

решителен факт погрешно го утврдил, односно не го утврдил. Нецелосно утврдена

фактичка состојба постои кога на тоа укажуваат фактите или доказите што странката без

88

успех ги предложила во текот на постапката. Нецелосно утврдена фактчка состојба не

постои кога на тоа укажуваат нови факти и нови докази, со оглед на тоа дека странките не

може со жалба да изнесуваат нови факти и да предлагаат нови докази кои се однесуваат на

основаноста на тужбеното барање. На погрешно или нецелосно утврдена фактичка

состојба не се внимава од страна на судот по службена должност туку само по укажување

на странка.

в) Погрешна примена на материјалото право – Постои кога судот не ја применил

одредбата од материјалното право што трбало да ја примени или кога таквата одредба не

ја применил правилно. Грешката во примената на материјалното право може да се појави

како супсумациона грешка и како интерпретациска грешка. Супсумациона грешка судот

прави кога погрешно правно ќе ја квалификува фактичата состојба. Интерпретациска

грешка прави кога судот погрешно ќе ја протолкува соодветната материјалоправна

норма.151

Постапка на жалба против пресуда

Жалбата се поднесува до судот што ја изрекол првостепената пресуда во доволен

број примероци за судот и за спротивната странка. Ненавремената, нецелосната или

недозволената жалба судијата поединец или претседателот на советот на првостепениот

суд без одржување на рочиште ќе ја отфрли со решение. Жалбата е ненавремена ако е

изјавена по истекот на законскиот рок за нејзино поднесување. Жалбата е недозволена ако

ја изјавило лице кое не е овластено за поднесување на жалбата, или лице кое се одрекло

или се откажало од жалбата или ако лицето кое ја изјавило жалбата нема правен интерес

за поднесување на жалбата. Примерок од навремена, целосна и дозволена жалба

првостепениот суд ќе достави во рок од три дена до спротивната странка која може во рок

од осум дена од приемот да поднесе до тој суд одговор на жалбата. Примерок од

одговорот на жалба првостепениот суд ќе достави во рок од три дена до жалителот.

Ненавремено поднесениот одговор на жалба нема да се отфрли туку ќе се достави до

второстепениот суд кој ќе го земе предвид, ако тоа е уште можно. По приемот на

одговорот на жалбата или по изминувањето на рокот за одговор на жалбата, претседателот

на советот жалбата и одговорот на жалбата, ако е поднесен, со сите списи ќе ги достави до

второстепениот суд најдоцна во рок од осум дена. Ако жалителот тврди дека во

првостепената постапка се повредени одредбите на парничната постапка, претседателот

на советот на првостепениот суд ќе даде објаснување по повод наводите во жалбата што

се однесуваат на тие повреди, а по потреба ќе спроведе и извиди за да ја провери

вистинитоста на наводите во жалбата. Првостепениот суд според потребата, самиот или

по барање од судијата известител на второстепениот суд, ќе спроведе извидување заради

проверка на вистинитоста на наводите на жалителот. Кога списите по жалба ќе пристигнат

151

Граѓанско процесно право-парнично право,Проф.Д-р Арсен Јаневски, Доц. Д-р Татјана Зороска-

Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 453-457

89

до второстепениот суд, ќе се одреди судија известител. Второстепениот суд одлучува по

жалба, по правило, без расправа. Кога советот на второстепениот суд ќе најде дека заради

правилно утврдување на фактичката состојба е потребно пред второстепениот суд да се

повторат веќе изведените докази, ќе закаже расправа пред второстепениот суд. Кога на

седница на советот ќе се утврди дека пресудата против која е изјавена жалба се заснова на

суштествена повреда на одредбите на парничната постапка или на погрешно и нецелосно

утврдена фактичка состојба, а пресудата веќе еднаш била укината, второстепениот суд ќе

закаже расправа и мериторно ќе одлучи. На расправата се повикуваат странките, односно

нивните законски застапници или полномошници, како и оние сведоци и вештаци за кои

судот ќе одлучи да се сослушаат. Ако од расправата изостане една или обете странки,

судот ќе расправа за жалбата и ќе донесе одлука земајќи го предвид особено она што е

изнесено во жалбата и во одговорот на жалбата. Расправата пред второстепениот суд

почнува со извештајот на известителот кој ја излага состојбата на работата, не давајќи

свое мислење за основаноста на жалбата. Потоа ќе се прочита пресудата или делот од

пресудата на кој се однесува жалбата, а по потреба и записникот за главната расправа пред

првостепениот суд. Потоа жалителот ќе ја образложи својата жалба, а спротивната странка

одговорот на жалбата. Ако во овој закон не е определено нешто друго, одредбите за

главната расправа пред првостепениот суд согласно се применуваат и на расправата пред

второстепениот суд.152

Одлуки на второстепениот суд за жалба против пресуда

Второстепениот суд може на седница на совет или врз основа на одржана расправа

да ја отфрли жалбата како ненавремена, нецелосна или како недозволена, да ја одбие

жалбата како неоснована и да ја потврди првостепената пресуда, да ја укине оваа пресуда

и предметот да го врати на првостепениот суд на повторно судење, да ја укине

првостепената пресуда и да ја отфрли тужбата или да ја преиначи првостепената пресуда.

Второстепениот суд може да ја укине пресудата и кога странката бара нејзино

преиначување, а може да ја преиначи пресудата иако странката бара таа да се укине. Во

случаите кога второстепениот суд одлучува по жалба на расправа е должен одлуката да ја

донесе и објави веднаш или во рок од осум дена. Објавената пресуда мора писмено да се

изработи во рок од осум дена, а во посложените предмети во рок од 15 дена од денот на

објавувањето и истата да се достави до првостепениот суд во рок од осум дена. Пресудата,

во рок од два дена од денот на нејзиното писмено изработување и потпишување, се

објавува на веб страницата на судот на начин определен со закон. Второстепениот суд

донесува одлука по жалба најдоцна во рок од три месеци, а во посложените предмети во

рок од шест месеци од денот на приемот на предметот во работа. Ненавремена, нецелосна

или недозволена жалба ќе отфрли второстепениот суд со решение, ако тоа не го сторил

првостепениот суд. Второстепениот суд со пресуда ќе ја одбие жалбата како неоснована и

ќе ја потврди првостепената пресуда кога ќе најде дека не постојат причини поради кои

152

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст, член 346-354

90

пресудата се побива, како ни причини на кои внимава по службена должност.

Второстепениот суд со решение ќе ја укине првостепената пресуда, ако утврди дека

постои суштествена повреда на одредбите на парничната постапката и ќе го врати

предметот до истиот првостепен суд или ќе му го отстапи на надлежниот првостепен суд

заради одржување на нова главна расправа. Во ова решение второстепениот суд ќе одлучи

и кои спроведени дејствија, зафатени со суштествената повреда на одредбите на

парничната постапка, се укинуваат. Второстепениот суд со решение ќе ја укине пресудата

на првостепениот суд и ќе му го врати предметот на тој суд на повторно судење, ако смета

дека заради правилно утврдување на фактичката состојба треба да се одржи нова главна

расправа пред првостепениот суд, освен ако одлучил сам да одржи расправа.

Второстепениот суд ќе постапи вака и кога странката не ја побивала пресудата поради

погрешно или нецелосно утврдена фактичка состојба, ако при решавањето за жалбата се

појави оправдано сомневање дека фактите врз кои е заснована првостепената пресуда

правилно се утврдени. Ако второстепениот суд на седница на совет или на расправата

најде дека заради правилно утврдување на фактичката состојба треба да се утврдат факти

или да се изведат докази кои жалителот без успех ги предложил пред првостепениот суд,

ќе ја укине првостепената пресуда и ќе му го врати предметот на првостепениот суд на

повторно судење. Ако утврди дека со првостепената пресуда е пречекорено тужбеното

барање, второстепениот суд според природата на пречекорувањето на тужбеното барање,

со решение ќе ја укине пресудата на првостепениот суд и предметот ќе му го врати на

повторно судење на тој суд, односно со пресуда ќе ја преиначи побиваната одлука.

Второстепениот суд со пресуда ќе ја преиначи првостепената пресуда, ако: 1) врз основа

на расправа утврдил поинаква фактичка состојба од онаа што е утврдена во првостепената

пресуда; 2) првостепениот суд погрешно ги оценил исправите или посредно изведените

докази, а одлуката на првостепениот суд е заснована исклучително врз тие докази; 3)

првостепениот суд од фактите што ги утврдил извел неправилен заклучок за постоењето

на други факти, а врз тие факти е заснована пресудата и 4) смета дека фактичката состојба

во првостепената пресуда е правилно утврдена, но дека првостепениот суд погрешно го

применил материјалното право. Второстепениот суд не може да ја преиначи пресудата на

штета на странката која се жалела ако само таа изјавила жалба. Во образложението на

пресудата, односно на решението, второстепениот суд треба да ги оцени жалбените

наводи што се од решително значење и да ги означи причините што ги зел предвид по

службена должност. Кога првостепената пресуда се укинува поради суштествени повреди

на одредбите на парничната постапка, во образложението треба да се наведе кои одредби

се повредени и во што се состојат повредите. Кога првостепената пресуда се укинува и

предметот се враќа на првостепениот суд на повторно судење заради правилно

утврдување на фактичката состојба, ќе се наведе во што се состојат недостатоците во

утврдувањето на фактичката состојба, односно зошто одредени факти и докази се важни и

влијаат врз донесувањето на правилна одлука. Ако второстепениот суд пропуштил да

одлучи во поглед на сите делови на пресудата кои се побиваат со жалба, или ако

91

пропуштил да ги донесе сите одлуки со кои се отфрла односно одбива или уважува

жалбата, или ако пропуштил да одлучи во поглед на една или повеќе жалби, жалителот

може во рок од 15 дена од доставувањето на второстепената одлука да предложи

второстепениот суд да ја дополни својата одлука. Предлог за донесување второстепена

одлука не може да се поднесе заради тоа што второстепениот суд не одлучил за сите

причини поради кои жалбата била изјавена или на кои судот бил должен да внимава по

службена должност. Предлогот се поднесува до првостепениот суд, кој е должен без

одлагање предлогот заедно со сите списи по предметот да го достави до второстепениот

суд. Ако по повод второстепената одлука е потребно повторно да се спроведе постапка

пред првостепениот суд, првостепениот суд ќе му го достави на второстепениот суд

предлогот за донесување на дополнителна одлука заедно со преписот од списите.

Второстепениот суд ќе му ги врати сите списи на првостепениот суд во доволен број

заверени преписи на својата одлука заради доставување на странките и на другите

заинтересирани лица. Првостепениот суд е должен да ги изведе сите парнични дејствија и

да ги расправи сите спорни прашања на кои укажал второстепениот суд во своето

решение. На новата главна расправа странките можат да ги изнесат само оние факти и

докази кои претходно ги предложиле во текот на првостепената постапка. Ако пресудата

се укине поради тоа што ја донел ненадлежен суд, новата расправа пред првостепениот

суд ќе се одржи според одредбите што важат за одржување на главна расправа во случај

кога ќе се промени составот на советот Претседателот на советот, односно судијата

поединец е должен по приемот на одлуката на второстепениот суд да закаже рочиште за

главна расправа најдоцна во рок од осум дена, а рочиштето да го одржи во рок од 45 дена

од денот на приемот на одлуката на второстепениот суд.153

б) Жалба против решение

Жалбата против решение е редовен, прекулзивен, неограничен, деволутивен,

едностран и по правило суспензивен правен лек. Тоа значи дека желба се изјавува против

неправосилни решенија донесени во прв степен, се изјавува во пропишаниот законси,

прекулзивен рок кој изнесува 15 дена од денот на донесувањето на првостепеното

решение, жалбата против решение може да се изјави од истите причини од ои може да се

изјави жалба протв пресуда, за оваа жалба одлучува повисокиот суд од судот кој што го

донел решението во прв степен, жалбата против решение не се доставува до противникот

на одговор и навремено изјавената жалба го задржува извршувањето на решението ако со

ЗПП не е друго определено. Решението против кое не е доволена посебна жалба може

веднаш да се изврши. Во постапката по жалбата протв решение согласно се применуваат

одредбите што важат за жалбата против пресуда со правдани исклучоци. Па така оваа

жалба не се доставува на одговор кај противникот на жалителот, а пред второстепениот

суд не се одржува расправа. Одлучувајќи по жалбата против решение, второстепениот суд

може да донесе една од овие одлуки и тоа: да ја отфрли жалбата како ненавремена,

153

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст

92

нецелосна и недозволена, да ја одбие жалбата како неоснована и да го потврди решението

на првостепениот суд и да ја уважи жалбата и решението да го преиначи или да го укине и

по потреба предметот да го врати на повторно судење.154

IV. ВОНРЕДНИ ПРАВНИ ЛЕКОВИ

1. Ревизија

Ревизијата е двостран и деволутивен вонреден правен лек кој се изјавува против

правосилна пресуда донесена во втор степен. Ревизија може да поднесат странките во

постапката но и замешувачот, но само ако нејзиното поднесување, како парнично дејствие

не е во спротивност со парничните дејствија на странката на која и се придружил.

Ревизијата е по правило деволутивен правен лек бидејќи се поднесува против одлука на

судот од втор степен, а по неа одлучува Врховниот суд на РМ. По исклучок таа може да

биде и ремонстративен правен лек, доколку се предвиди со псебен закон во втор степен да

одлучува советот на Врховниот суд на РМ, така што по ревизијата ќе одлучува пак

Врховниот суд на РМ. Ревизијата е двостран правен лек бидејќи секогаш доолку е

навремена, целосна и дозволена, се доставува на одговор на спротивната страна.

Ревизијата не може да се изјави против пресуда на суд од прв степен и кога таа станала

правосилна. Со тоа кај ревизијата стриктно е пропишано правилото за забрана на

пресконување на судските инстанци. Правото на изјавување на ревизија е ограничено со

вредноста на предметот на спорот од побиваниот дел од правосилната пресуда. За

парниците во кои постапката пред судовите е започната вредноста на предметот на спорот

на побиваниот дел на пресудата треба да надминува 1.000.000 денари. Како вредност на

предметот на спорот се зема во предвид само вредноста на главното барање, додека

каматите, парничните трошоци, договорната казна и другите споредни барања не се

земаат во предвид ако не го сочинуваат главното барање. По исклучо, без оглед на

вредноста, ревизијата е секогаш дозволена во спорови за издршка односно во спорови за

издржување превземени со договор за доживотна издршка и други договори, во спорови

за надоместок на штета за загубена издршка поради смрт на давателот на издршата, во

спорови од работните односи по повод престанок на работен однос, во спорови за заштита

на авторско право освен за паричните побарувања по тој основ, во спорови што се

однесуваат на заштита и употреба на пронајдоци и техничи унапредувања, мостри, модели

и жигови и на правото на употреба на фирма или назив, како и на спорови од нелојален

натпревар и монополистичи однесувања освен за паричните побарувања по тие основи, во

спорови во кои во постапката за жалба второстепениот суд ја преиначил првостепената

пресуда. Ревизијата се поднесуа во рок од 30 дена од денот на доставувањето на препис од

154



93

пресудата донесена во втор степен. Доставуањто на оваа пресуда се врши според

одредбите за лично доствување.155

За ревизијата одлучува Врховниот суд на Република Македонија. Врховниот суд на

Република Македонија одлуката по ревизијата ќе ја донесе најдоцна во рок од осум

месеци од денот на приемот на предметот во работа. Поднесената ревизија не го задржува

извршувањето на правосилната пресуда против која е изјавена.156

Ревизијата може да се изјави поради апсолутни суштествени повреди на одредбите

на парничната постапка, сторени пред првостепениот или второстепениот суд и тоа:

непрописен состав на судот, учство на судија или судија поротник кој требало да се иземе,

судска ненадлежност, стварна ненадленост, недозволени располагања на странките,

недозволено донесување на неспорни пресуди, повреда на начелото за сослушување на

другата странка, повреда на правото за употреба на свој јазик, способноста да се биде

странка, неуредности во застапувањето, повреда на начелото на пресудена работа,

постоење на недостатоци во пресудата поради кои таа не може да се испита. Ревизијата

може да се изјави поради релативна суштествена повреда, сторено во постапката пред

второстепениот суд. Пример за такви повреди сторени од страна на второстепениот суд се:

ако изведе нови докази на расправата, ако ги пречекори границите на испитување на

второстепената пресуда, ако неправилно ја отфрли жалбата, ако ја преиначи пресудата на

штета на странката која единствено се жалела, ако во второстепената пресуда не даде

оцена на жалбените наводи што се од решително значење и др. за одлуките што може да

ги донесе ревизискиот суд поради овие причини. Во таков случај предлогот во ревизијата

е касаторен. Ревизија може да се изјави и поради погрешна примена на материјалното

право т.е. кога првостепениот, односно второстепениот суд или и двата, не ја примениле

одредбата од материјалното право што требало да ја применат или кога таквата примена

не ја примениле правилно. Оваа повреда второстепениот суд може да ја стори кога ја

потврдил првостепената пресуда или кога ја преиначил првостепената пресуда, погрешно

применувајќи го материјалното право. Поради пречекорување на тужбеното барање,

ревизијата не може да се изјави кога таа повреда е сторена пред првостепениот суд, а

второстепениот суд не ја отстранил таа повреда, иако странката на тоа се жалела. Поради

оваа повреда, ревизија може да се изјави ако такво пречекорување сторил второстепениот

суд како на пример со преиначување на пресудата му досудил на тужителот нешто што тој

не го барал, или пак одбил некакво тужбено барање кое во постапата не било поставено,

или веќе био повлечено итн. Ревизија не може да се изјави поради погрешно или

нецелосно утврдена фактича состојба. Често пати страните грешат и не знаејќи да ги

образложат повредите на пресудата, сторени со тоа што таа не содржи причини за

155



Чавдар, стр.712,713 156

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст член 373 и 374

94

решителните факти, или со тоа дека тие причини се нејасни или противречни, поради што

пресудата има недостатоци, поради кои не може да се испита, тоа така го прават што

испаѓа дека ја побиваат пресудата поради погршно или нецелосно утврдена фактича

состојба. Тогаш норамално ревизијата се одбива со наводи во ревизиската пресуда дека

ревизискиот суд не се впушта во оценка на тие наводи кои се однесуваат на погрешно или

нецелосно утврдена фактичка состојба. Ревизија не е дозволена во постапките во

споровите за смеќавање на владение, споровите од мала вредност.157

Ревизијата против пресуда има деволутивно дејство, за неа одлучува повисок суд

од судот кој ја донел пресудата што се побива со ревизија. Меѓутоа реизијата не се

поднесува директно до ревизискиот суд, туку до судот што ја изрекол првостепената

пресуда. Ревизијата се поднеува во доволен број на примероци за судот и за противната

странка. Првостепениот суд ја испитува ревизијата само од формален аспект, дали е таа

навремена, целосна и дозволена. Ненавремената, нецелосната и недозволената ревизија ќе

ја отфрли со решение судијата поединец, односно претседателот на советот на

првостепениот суд без одржување на рочиште. Ревизијаа е ненавремена ако е поднесена

по истекот на рокот од 30 дена од денот на доставуањето на преписот од правосилната

пресуда на страната. Ревизијата е нецелосна ако не ги содржи сите елементи пропишани

со закон. Ревизијата треба да содржи се што содржи и жалба. Ревизијата е недозволена ако

ја изјавило лице кое не е овластено за поднесување на ревизија или лице кое се отажало од

ревизија, или ако лицето кое изјавило ревизија нема правен интерес за поднесување на

ревизија или ако ревизијата е поднесена против пресуда против која според закон не може

да се поднесе. Со оглед дека ревизијата е двостран правен лек, примерок од навремената,

целосната и дозволената ревизија, судијата поединец, или претседателот на советот на

првостепениот суд ќе достави до спротивната странка за одговор. Спротивната странка

може да поднесе одговор на ревизијата до првостепениот суд во рок од 15 дена од денот

на доставувањто на ревизијата. Странката може да го поднесе одговорот на ревизија и по

истекот на рокот од 15 дена. Ненавремено доставениот одговор на ревизија нема да се

отфрли, туку судот ќе го достави до ревизискиот суд кој ќе го земе во предвид ако е тоа

сеуште можно. Кога ревизијата заедно со сите списи на предметот ќе стигне во ревизикиот

суд, се определува судија известител. Судијата извстител е функционално надлежен да

испита дали се исполнети претпоставките за да може да се постпува по ревизијата. Ако

судијата известител утврди деа ревизијата е ненавремена, нецелосна, необразложена или

недозволена ќе ја отфрли со решение, ако тоа не го сторил првостепениот суд во

границите на своите овластувања. За основаноста на ревизијата ревизискиот суд одлучува

без расправа. Функционално надлежен е совет на ревизискиот суд составен од пет судии.

Ревизискиот суд ги носи следните видови на одлуки: пресуда со која ќе ја одбие

157



Чавдар, стр.723, 724.

95

ревизијата ако неоснована, решение со кое ќе ја укине во целост или делумно пресудата

на второстепениот или првостепениот суд или само пресудата на второстепениот суд и

предметот ќе му го врати на повторно судење на истиот или на друг судија поединец,

односно совет на првостепениот суд осносно на второстепениот суд, решение со кое ќе ја

укине второстепената пресуда и предметот ќе му го врати на второстепениот суд на

повторно судење, решение со кое ќе ги укине првостепената или второстепената одлука и

ќе ја отфрли тужбата ако е одлучено за барање за кое веќе е претходно пресудено, или за

кое е склучено судско порамнување, пресуда со која ќе ја усвои ревизијата и ќе ја

преиначи побиваната пресуда, ако ревизискиот суд утврди дека материјалното право е

погрешно применето. Забраната reformation in peius важи и за ревизискиот суд, пресудата

не може да се преиначи на штета на подносителот на ревизијата, само ако тој поднел

ревизија. Ревизискиот суд може да донесе и дополнителна одлука под истите услови под

кои второстепениот суд во постапката по жалба може да донесе дополнителна

второстепена пресуда.158

2. Повторување на постапката

Повторувањето на постапката е вонреден правен лек што може да го изјават

странките во парничната постапка против одлуки со кои постапката правосилно се

завршува. Повторувањето на постапката може да се бара независно од тоа дали постапата

е правосилно завршена со пресуда или со решение. За разлиа од ревизијата, кај

повторувањето на постапката е ирелевантно во кој степен настапила правосилноста. Таа

може да се бара и кога се работи за првостепена и кога се работи за второстепена

правосилна одлука. Забраната за пресконување на истанци не важи за повторувањето на

постапката. Овој вонреден правен лек е и несуспензивен, ремонстративен, двостран и

ограничен правен лек. Повторувањето на постапката нема суспензивно дејство односно не

го задржува извршувањето на правосилната одлука. За одлучување по предлогот за

повторување на постапката по правило е надлежен судот кој ја донел одлуката во прв

степен-ремонстративно дејство на повторувањето на постапата. Кога причината за

повторување на постапката се однесува исклучително на постапката пред повисокиот суд,

за одлучување по предлогот за повторување на постапката е надлежен тој суд-

деволутивно дејство на повторување на постапката. За повторување на постапката по

повод конечна пресуда на Европскиот суд за човекови права во Стразбур надлежен е

судот во Република Македонија кој судел во прв степен во постапката во која е донесена

одлуката со која е повредено некое од човековите права или основните слободи.

Повторувањето на постапката е двостран правен лек односно примерок од предлогот за

повторување на постапката се доставува на спротивната странка која има право во рок од

15 дена да одговори на предлогот.Овој правен лек е и ограничен правен лек со оглед на

158



96

причините поради кои може да се поднесе, но и од аспект на роковите во кои може да се

бара.159

Причините за повторување на постапката се таксативно наброени во ЗПП. Тие

може да се групираат во четири групи:

а) некои суштествени повреди на одредбите на парничната постапка - ако при донесување

на одлуката учествувал судија, односно судија поротник кој според законот мора да бил

изземен, односно кој со решение на судот бил изземен, ако на некоја странка со

незаконито постапување, а особено со пропуштање на доставувањето не и била дадена

можност да расправа пред судот, ако во постапката како тужител или тужен учествувало

лие кое не може да биде странка во постапката или ако странката кое е правно лице не

била застапувана од страна на овластено лице или ако парнично неспособната странка не

ја застапувал законски застапник, или ако законскиот застапник или полномошник на

странката немал потребно овластување за водење на постапката за одделни дејства во

постапката доколку водењето на постапката односно вршењето на одделни дејства во

постапката не било дополнително одобрено и ако странката стекне можност да ја

употребни правосилната одлука на судот која порано меѓу истите странки е донесена за

исто барање.

б) противправни дејствија (кривични дела) на учесниците во парничната постапка – ако

одлуката на судот се занова врз лажен исказ на сведок или вештак, ако одлуката на судот

се заснова на исправа која е фалсификувана или во која е заверена невистинита содржина

и кога до одлуката на судот дошло поради кривично дело на судијата, односно на судијата

поротник, на законскиот застапник или на полномошникот на странката, на спротивната

странка или на некое трето лице. Постоењето на кривично дело по правило се докажува со

правосилна пресуда донесена во кривична постапка.

в) нови факти и нови докази

г) повреди на човековите права и основни слободи утврдени со пресуда на Европскиот суд

за човекови права во Стразбур.

Поради други причини повторување на постапката може да се дозволи ако

странката без своја вина не можела тие околности да ги изнесе пред поранешната

постапка да биде завршена со правосилна судска одлука и тоа: ако при донесувањето на

одлуката учествувал судија односно судија поротник кој според законот морал да биде

изземен односно со решение на судот бил изземен, ако странката стекне можност да ја

употреби правосилната одлука на судот која порано меѓу истите странки е донесена за

исто барање, кога одлуката на судот се заснова врз друга одлука на суд или одлука на друг

159



97

орган, а таа одлука ќе биде правосилно преиначена, укината односно поништена, кога

странката узнае за нови факти или најде и стекне можност да употреби нови докази врз

основа на кои за странката можело да биде донесена поповолна одлука доколку тие факти

или докази биле употребени во поранешната постапка и со одлука на надлежен орган

допонително правосилно е одлучено за претходно прашање на кое се заснова одлуката на

судот. Исто така и постапката која е правосилно завршена со пресуда врз основа на

признание и пресуда врз основа на одрекување може да се повтори затоа што изјавата за

признание односно одрекување е дадена во заблуда или под влијание на присила или

измама, ако странката без своја вина не можела тие околности да ги изнесе пред

поранешната постапка да биде завршена со правосилна судска одлука.160

Правото да се бара повторување на постапката е временски ограничено и со ЗПП

се предвидени субјективен и објективен рок. Субјектиовниот рок е 30 дена сметано од

денот кога странката дознала за причината за повторување на постапката односно од кога

стекнала можност таа причина да ја употреби. Но секако субјективниот рок не започнува

да тече пред правосилноста на пресудата. Објективниот рок изнесува пет години од денот

кога одлуката станала правосилна. Со исткот на овој рок странката го губи правото да

бара повторување на постапката освен ако повторување се бара затоа што во

донесувањето на одлуката учествувало лице кое немало својство на судија односно судија

поротник, кога е повредено начелото на сослушување на странките или кога се повредени

правилата што се однесуваат на способноста да се биде странка или правилното

застапување. Тоа значи дека поради овие причини повторување може да се бара и не е

врзано со објективниот рок под услов се уште да тече субјективниот рок во кој може да се

побара повторување на постапката.Посебен рок за повторување на постапката е пропишан

кога повторување се бара по повод конечна одлука на Европскиот суд за човекови права

во Стразбур кој што изнесува 30 дена од конечноста на пресудата. Повторувањето на

постапката се бара со предлог за повторување на постапката кој секогаш се поднесува до

судот кој ја донел одлуката во прв степен. Овој поднесок треба да ги соджи сите податоци

кои треба да ги содржи секој поднесок а особено треба да се наведат законскиот основ

според кој се бара повторување, околностите и доказите со кои се поткрепуваат наводите

на предлагачот. Постапката по предлогот за повторување на постапката се состои од три

фази и тоа фаза во која се испитува дозволеноста на предлогот за повторување на

постапката, фаза во која се исптува основаноста на предлогот за повторување на

постапката и фаза во која повторно се расправа за главната работа.161

160



161

Граѓанско процесно право-парнично право, Проф.Д-р Арсен Јаневски, Доц. Д-р Татјана Зороска-Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 480-481

98

V. ВИДОВИ НА ПОСЕБНИ ПАРНИЧНИ ПОСТАПКИ

1. Постапка во спорови од работни односи

Споровите од работни односи настануваат во сите оние случаеви кога правата на

работникот се повредени со дејствие или одлука на работодавачот и може да настанат во

врска со засновањето на работниот однос, склучувањето на договор за вработување,

исплатување на платата и надоместоците, престануваето на работнот однос, остранувањто

од работа итн. Остапувањето од општите правила на постапката во овие спорови се врши

само во поглед на тоа што се пропишува дека судот ќе обрне посебно внимание на

потребата од итно постапување, дека рокот за извршување на некои чинења, односно за

поднесување на жалба изнасува осум дена, можноста за застапување на работникот е

уредена на поинаков начин162

односно работникот во постапката во споровите од

работните односи како полномошник може да го застапува лице-дипломиран правник кое

е во работен однос во синдикатот чиј член е работникот или во сојузот на синдикатите чиј

член е работникот.163

Пропишана е можност за изрекување на привремени мерки, односно

судот може да одлучи жалбата да не го задржува извршувањето на одлуката.164

Постојат повеќе видови спорови од работни односи. Најпрво се прави разлика меѓу

поединични (индивидуални) и колективни работни спорови. Поединечните спорови се

спорови кои произлегуваат од поединечен работен однос. Тоа се спорови меѓу работникот

и работодавецот за поединечните права и обврски кои произлегуваат од работниот однос.

Колективните работни спорови се спорови кои произлегуваат во врска со колективното

уредување на работните односи, односно во врска со колективното договарање. Тоа се

спорови во склучувањето, измената, обновувањето или примената на колективните

договори. За решавање на спорови од работни односи стварно надлежни во прв степен се

основните судови со основна или проширена надлежност, секој за подрачјето за кое е

основан. Во рамките на основните судови со проширена надлежност се основаат

специјализирани судски оддели кои постапуваат во споровите од работни односи. Покрај

судот кој што е општо месно надлжен за тужениот, месно надлежен е и судот на чие

подрачје се врши или се вршела работата, односно судот на чие подрачје работата би

морала да се врши, како и судот на чие подрачје е заснован работниот однос.165

162

162

Закон за парнична постапка со коментари, судска практика, обрасци за практична примена и

предметен регистар, Второ изменето и дополнето издание Скопје 2011, Проф. Д-р Кирил Чавдар, Доцент Д-

р Кимо Чавдар, стр.771 163

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст член 406 164






99

2. Постапка во споровитe поради смеќавање на владение

Целта на оваа постапка во споровите поради смеќавање на владение е брзо да се

утврди фактот на смеќавање на владението и да се донесе решение со кое ќе му се наложи

на тужениот да ја воспостави поранешната состојба на поседот или да се воздржува од

вознемирување на поседникот. Со тоа всушност се штити секоја фактичка власт на едно

лице врз некој предмет, подвижен или недвижен, без оглед дали таа е прибавена совесно,

законито или се заснова на некое правно дело. Расправањето за тужбата поради смеќавање

на владение ќе се ограничи само на претресување и докажување на фактите за последната

состојба на владението и настанатото смеќавање. Исклучено е претресувањето за правото

на владение, за првниот основ, за совесноста или несовесноста на владението или

барањето за надомест на штета. И држателот што го стекнал владението со сила, потајно

или со злоупотреба на довербата има право на заштита, освен спрема лицето од кое на

таков начин дошло до поседот, ако не поминале 30 дена од денот на сознанието за

смеќавањето на поседот и сторителот, а најдоцна една година од настанатото смеќавање.

Судската одлука со која се одлучува по тужбеното барање во овие спорови се донесува во

форма на решение. Владение на предмет има секое лице кое непосредно врши фактичка

власт над предметот (непосредно владение). Владение над предмет има и лице кое

фактичка власт над предметот врши преку друго лице, кому по основ на плодоуживање,

договор за користење на стан, закуп, чување, послужување или на друга правна работа му

го дало предметот во непосредно владение (посредно владение). Повеќе лица може да

имаат владение на предмет или на право (совладение). Секој држател на предмети или на

права има право на заштита од вознемирувањето или од одземањето на владението.

Тужбата за смеќавање на владение може да се поднесе поради одземање на стварта или

лишување во целост од вршењето на правото, кое пред тоа го вршел владетелот или

ограничување во држењето на стварта или ограничување во вршењето на некое право, до

кое дошло поради вознемирување или попречување на постоечкото мирно владение од

страна на тужениот. Содржината на судската заштита на владението се состои во тоа што

со решението со кое се одлучува за барањето за заштита од смеќавање на владението се

определуваат забрани за понатамошно вознемирување на владението под закана од

парична казна, односно враќање на одземеното владението, како и други мерки потребни

за заштита од натамошно смеќавање. Судската заштита може да се бара во рок од 30 дена

од дознавањето за смеќавањето и за сторителот (субјективен рок) а најдоцна во рок од

една година од настанатото смеќавање (објективен рок). Овие спорови ги суди судија

поединец. Исклучиво надлежен е судот на чие подрачје се наоѓа недвижноста ако станува

збор за недвижност, а ако недвижноста се наоѓа на подрачје на повеќе судови, надлежен е

секој од тие судови. Ако станува збор за подвижен предмет, покрај судот од општа месна

надлежност, надлежен е и судот на чие подрачје се случило смеќавањето. И во овие

спорови може да се склучи судско порамнување, да се донесе решение поради изостанок,

решение врз основа на признание, како и врз основа на одрекување а и поради

100

неподнесување на одговор на тужба. Против решенијата донесени во оваа постапка не е

дозволена ревизија.166

3. Издавање на патен налог

Постапката за издавање на платен налог (мандатна постапка) е посебна парнична

постапка што се води по тужба за осуда на плаќање на определен паричен износ и во која

судот мериторно одлучува за основаноста на тужбеното барање само врз онова на

тужбата, без одржување на расправно рочиште и без претходно сослушување на

тужениот. Постапката за издавање на платен налог е скратена, редуцирана когнициска

постапка во која се остварува заштита на пристигнатите парични побарувања а кои

постојат квалификувани писмени докази, кои со оглед на своето потекло и содржина

заслужуваат доверба. Врз основа на тужбата и веродостојните писмени докази приложени

кон неа, судот издава налог тужениот да го плати доспеаното и по правило, неспорно

парнично побарување, без да му даде можност на тужениот да се изјасни за постоењето на

основаноста на побарувањето. Во оваа постапка се прескокнува стадиумот на главна

расправа и дел од стадиумот на подготвување на главната расправа. Се разликуваат два

вида на платен налог, што во процесната теорија се именуваат како документиран и како

недокументира платен налог. Документираниот се издава за наплата на парично

побарување на тужителот што се докажува со веродостојни исправи. Како вердостојни

исправи се јавуваат јавните испрви, приватните исправи на кои потписот на обврзникот го

заверил органот надлежен за заверувње, меници и чекови со протест и со повратни сметки

ако се тие потребни за засновање на барање, изводи од заверени деливни книги, фактури и

исправи кои според одредени прописи имаат значење на јавни исправи. Станува збор за

исправи кои претставуваат гаранција дека побарувањето постои, односно врз основа на

кои со висок степен може да се заклучи дека тужениот го долгува паричниот иснос што се

побарува Недокументиран платен налог се издава за наплата на парично побарување од

помала вредност кое тужителот не го докажува со веродостојна исправа. Овој налог судот

го издава ако побарувањето е парично, ако е пристигнато, да не го надминува износот од

180.000 денари, во тужбата да е изнесен основот и висината на долгувањето и да се

назначат доказите со кои може да се утврди вистинитоста а тужбените наводи, тужениот

да е главен должник и постапката да не се води според правилата за стопанските спорови.

Овој платен налог може да се издаде од судот по предлог на тужителот. По својата

природа платниот налог претставува еден вид на решение што се однесува во парничната

постапка. Содржината се состои во тоа што судот ќе изрече дека должникот е должен во

рок од осум дена, а во менични и чековни спорови во рок од три дена, по приемот на

патниот налог да го исполни барањето на тужбата заедно со трошоците, или во истиот рок

да поднесе приговор против платниот налог. Платниот налог може да се побива со два

166



Чавдар, стр.802-804

101

правни лекови и тоа приговор против платен налог и жалба против решение. Вториот

правен лек се користи во случаите кога платниот налог се побива единствено во поглед на

одлуката за трошоците.167

4. Постапки во спорови од мала вредност

Спорови од мала вредност се спорови во кои тужбеното барање се однесува на

побарување во пари кое не го надминува износот од 180.000 денари. Како спорови од мала

вредност се сметаат и споровите во кои тужбеното барање не се однесува на побарување

во пари, а тужителот во тужбата навел дека се согласува наместо исполнување на

определено барање да прими определен паричен износ кој не го преминува износот од

180.000 денари. Како спорови од мала вредност се сметаат и споровите во кој предмет на

тужбеното барање не е паричен износ, туку предавање на подвижен предмет чија

вредност, што тужителот во тужбата ја навел не го надминува износот од 180.000 денари.

Не се сметаат како спорови од мала вредност споровите за недвижности, споровите од

работни односи од статусен карактер и споровите поради смеќавање на владение.

Постапката во споровите од мала вредност ќе се спроведува и по повод приговор против

платниот налог, ако вредноста на оспорениот дел на платниот налог не го надминува

износот од 180.000 денари. Во постапката во споровите од мала вредност е дозволена

посебна жалба само против решението со кое се завршува постапката. Другите решенија

против кои според овој закон е дозволена жалба, можат да се побиваат само со жалба

против одлуката со која постапката се завршува. Решенијата не се доставуваат до

странките, туку се објавуваат на рочиштето и се внесуваат во писмениот состав на

одлуката. Ако тужителот го преиначи тужбеното барање така што вредноста на предметот

на спорот да го надминува износот од 180.000 денари, постапката ќе се доврши според

одредбите на ЗПП за општата парнична постапка. Ако тужителот до заклучувањето на

главната расправа што се води според одредбите на ЗПП за општата парнична постапка, го

намали тужбеното барање така што тоа повеќе да не го надминува износот од 180.000

денари, натамошната постапка ќе се спроведе според одредбите на ЗПП за постапката на

споровите од мала вредност. Во постапка во спорови од мала вредност не се применуваат

одредбите за подготвително рочиште. На првото рочиште за главна расправа странките се

должни да ги изнесат сите факти и докази, како и да се изјаснат дали се согласни спорот

да се реши во постапка за медијација. Судот е должен во споровите во кои е дозволена

медијација заедно со поканата за рочиште за главна расправа да достави до странките

писмено укажување дека спорот може да се реши во постапка за медијација. Во поканата

за главната расправа ќе се наведе, покрај другото, дека ќе се смета дека тужителот ја

повлекол тужбата ако не дојде на кое било рочиште за главна расправа и дека странките се

должни сите факти и докази да ги изнесат на првото рочиште на главната расправа, да се

изјаснат за тоа дали се согласни спорот да го решат во постапка за медијација како и дека

167

Граѓанско процесно право-парнично право, Проф.Д-р Арсен Јаневски, Доц. Д-р Татјана Зороска-Камиловска, Октомври 2009, Скопје, стр. 492-495

102

одлуката може да се побива само поради суштествена повреда на одредбите на парничната

постапка и поради погрешна примена на материјалното право. Пресудата во постапката во

споровите од мала вредност се објавува веднаш по заклучувањето на главната расправа.

Пресудата или решението со кое се завршува спорот ва постапката во споровите од мала

вредност може да се побива само поради суштествена повреда на одредбите на

парничната постапка и поради погрешна примена на материјалното право. Во споровите

од мала вредност не е дозволена ревизија против правосилна одлука на второстепениот

суд.168

5. Постапки во стопански спорови

Одредбите за постапката во стопанските спорови се применуваат во споровите од

меѓусебните стопански односи во кои двете странки се правни лица и во споровите што се

однесуваат на бродовите и на пловидбата на внатрешните води, како и во споровите врз

кои се применува пловидбеното право (пловидбени спорови), освен споровите на превозот

на патници. Одредбите за постапката во стопанските спорови се применуваат и во

споровите што произлегуваат од меѓусебните стопански односи на имателите на дуќани и

на другите поединци кои во вид на регистрирано занимање вршат некоја стопанска

дејност односно од меѓусебните стопански односи на тие лица и правните лица. Во

споровите заради утврдување на постоење или непостоење на договор, заради извршување

или раскинување на договор, како и во споровите заради надомест на штета поради

неизвршување на договор, покрај судот од општа месна надлежност, месно е надлежен и

судот на местото каде што според спогодбата на странките тужениот е должен да го

изврши договорот. Во постапката во стопанските спорови судија поединец суди ако

вредноста на предметот на спорот не го надминува износот од 1.800.000 денари, а во

споровите за плаќање камата без оглед на вредноста на предметот на спорот. Во итни

случаи претседателот на советот може веднаш по претходно испитување на тужбата да

закаже подготвително рочиште или рочиште за главна расправа. Против оваа одлука на

претседателот на советот не е дозволена жалба. Претседателот на советот е овластен во

итни случаи рочиштето да го закаже по телефон или со телеграма. Вонредниот правен лек

Ревизија во стопанските спорови против правосилна пресуда донесена во втор степен е

дозволена ако вредноста на предметот на спорот на побиваниот дел на правосилната

пресуда надминува 1.500.000 денари.169

6. Посебни постапки во семејни спорови

ЗПП не содржи посебни правила за постапките во семејните спорови. Посебните

парнични спорови во семејните спорови се уредени со Законот за семејството. Доколку во

168

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст член 429-438 169

Закон за парнична постапка (Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 )Пречистен текст член

461,462,463,464,466,467,468

103

законот за семејство не постои некое посебно правило за постапување при решавање на

спор во семеен однос, се применуваат правилата на општата парнична постапка содржани

во ЗПП. Само за еден мал број на спорови од областа на семејните односи се расправа и

одлучува според правилата на општата парнична псотапка. Законот за смејствата ги

регулира следните парнични постапки во семејните спорови и тоа:

а) постапка во брачни спорови, каде спаѓаат:

- постапка за равод на брак - Бракот може да се разведе со заемна согласност на брачните

другари или по барање на еден од брачните другари ако брачните односи се до таа мера

нарушени што задничкиот живот станал неподнослив. Развод може да се бара и во случај

кога брачната заедница фактички била прекината подолго од една година. Надлежноста за

постапување во оваа постапка може да биде мешовита и изборна, покрај судот со општа

месна надлежност може да постапува и судот од територијата каде странките имале

последно заедничко живеалиште. Изборот на судот се врши од страна на тужителот. Оваа

постапка се поведува со тужба. Специфичност на постапката за развод на брак е што во

стадиумот на подготвувањето на главната расправа, меѓу претходното испитување на

тужбата и доставувањето на тужбата до тужениот (вклучувајќи ја тука и тужбата со

спогодбен предлог за развод на брак) се интерполира уште една задолжителна фаза а тоа е

обидот за мирење на брачните другари. После сите превземени дејсвија оваа псотапка

завршува со донесување на пресуда за развод на брак.

- Постапка за поништување на брак - ова е постапка во која судот опредлеува дека

престанал бракот кој дотогаш произведуал правни последици на полноважен брак.

Причини за поништување на бракот се утврдување дека при склучувањето на бракот

постоела некоја од прачните пречки предвиден во Законот за семејства, како и кога

постојат причини за поништување на ништовен или рушлив брак.

б) Постапки во споровите за утврдување и оспорување на татковство и мајчинство

(патернитетни и матернитетни спорови.

- Предмет во постапката за патернитетни спорови е утврдување на вонбрачно таткоство,

оспорување на татковство и поништување на татковство утврдено со признание.

- Предмет на матернитетните спорови може да биде оспорување на мајчинство и

утврдување на мајчинство.

в) Постапка во споровите за доверување на деца за чување и воспитување

г) Постапка во споровите за издржување

Она што е заедничко за постапките во споровите од семејни односи е итноста на

псотапката во случаевите кога странките имаат малолетни деца или деца над кои е

продолжено родителското право, потоа исклучување на јавноста освен во оние случаеви

104

кога е дозволено на рочиштето за главна расправа да присуствуваат научни и јавни

работници кои се занимаваат со проблемите на бракот и семејството како и лица кои

странките ќе ги предложат, потоа ограничување на диспозицијата на странките каде што

не може постапката да се заврши врз основа на диспозитивни дејствија на странките и

неврзаност на судот за барањата на странките и на крај составот на судот е ист за сите

постапки каде во првостепена постапка суди совет составен од еден судија и двајца судии

поротници а во втор степен совет составен од тројца судии.170

170



105

Анкета

Во продолжение следуваат резултатите од анкетата која беше спроведена оnline во

периодот од 25.08.2018 до 25.09.2018 година. Репрезентативниот примерок се состоеше од

80 испитаници од различна возрасна група и различно ниво на образование. Ќе бидат

нведени прашањата од анкетата, одговорите на испитаниците во процент како и графички

приказ на истите.

Овде може да се забележи дека во

вкупниот број на испитаници на оваа

анкета, застапени беа различни

возрасни групи од кои најбројни беа

оние кои спаѓаат во групата од 25 до

45 години.

Од вкупни 80 испитаници на ова

прашање одговорија 79. Од нив 70.9%

одговорија дека имаат високо

образование, 25.3% одговорија дека

имаат средна школска подговотвка,

додека пак останатиот дел се со

основна школска подготовка

106

На прашањето „Дали знаете што е

парнична постапка“ од вкупно 80

одговори 51.5% одговорија позитивно,

25% не се запознаети со значењето на

парничната постпка додека пак

остатокот од испитаниците т.е.23.8%

одговорија дека не се сигурни што е

парнична постапка.

На прашаењето за тоа дали се

запознати со начинот на поведување

на парнична псотапка, најголем дел од

испитаниците и тоа 42.5% одговорија

дека не му е познато, на помал

процент односно 37.5% им е познат

начинот на поведување на парнична

постапа додека останатиот дел т.е.

20% не се сигурни.

107

На ова прашање најголем дел од

испитаниците, 59.5% одговорија дека

знаат каде можат да ја побараат

заштита на нивните права додека пак

од преостанатиот дел и тоа 25.3% не

се сигурни а 15.2% не знаат каде може

да се обратат за да ги заштитат своите

права.

Најголем дел и тоа 62.5% од

испитаниците имаат доверба во судот

дека тој може успешно да ги заштити

правата на граѓаните. 13.7% не се

сигурни во способноста на судот да го

направи тоа додека пак останатиот

процент од 23.8% не веруваат во

способноста на судот да ги заштитат

нивните права.

108

Ангажирањето на адвокат, според

82.5% од испитаниците е неопходна

активност во постапка пред суд, 11.3%

не се сигурни дали е потребен адвокат

додека пак останатиот дел од 6.3%

сметаат дека не е потребен адвокат

Од вкупниот број на испитаници во

оваа анкета, најголем дел не се нашле

во ситуација да имаат потреба да ги

заштитат правата пред суд, а мал е

делот кој тоа го направиле.

109

Најголем дел и тоа 90% никогаш не се

нашле во улога на тужено лице, за

разлика од останатииот дел од 10%

кои во одреден момент биле тужено

лице.

Поимот правосилност им е познат на

66.3% од вкупниот број на

испитаници, на 17.5% не им е познат

овој термин, додека пак остатокот од

16.2% не се сигурни за неговото

значење

110

53.8% од вкупниот број на испитани

лица не знаат што претставува терминот

правен лек. 27.5% знаат што е тоа

правен лек а останатиот дел од 18.8% не

се сигурни

На прашањето дали испитаниците

сметаат дека граѓаните се доволно

информирани за тоа како може да се

заштитат правата, најголем дел и тоа

96.2% одговорија дека граѓаните не се

доволно запознати, додека мал дел и

тоа 3.8% сметаа дека постои доволна

информираност меѓу граѓаните.

111

Заклучок

Во секојдневниот живот настануваат бројни ситуации од различен карактер кои

повлекуваат со себе потреба од заштита на личните и граѓанските права на граѓаните.

Заштитата на овие права се реализира преку почитувањто на определени правила кои се

составен дел од законодавството. Така, еден начин на заштита на правата на граѓаните е

парничната постапка, која сама по себе е организирана и поставена на начин кој ќе даде

најефикасни резултати за заштита на правото и воспоставување на редот во општеството.

Парничната постапка во Р.Македонија е регулирана со Законот за парнична

постапка. Анализирајќи го овој закон може да се забележи дека во нашата земја оваа

постапка е поставена на таков начин што со следење на нејзините правила се дава

можност за остварување на заштита на највисоко ниво.

Од спроведената анкета може да се забележи дека граѓаните, и покрај добрата

регулираност на оваа постапка, не се запознати со нејзините основи, нејзината улога и

нејзината цел, а кога тоа не би било случај тие би имале можност да остварат поголема

заштита на своите права со тоа што тие би знаеле што точно би можеле да превземат и

како би можеле да се однесуваат во определена правна ситуација.

Токму поради тоа, целта на овај труд е доближување на парничната постапка и

нејзините правила, на еден поедноставен начин, до граѓаните, кој би им дал генерална

идеа за тоа што таа претставуа и како може да се искористи во нивна полза.

112

Користена литература

Парнична постапка, Д-р Стефан Георгиевски, 1984, Скопје

Граѓанско процесно право-парнично право, Проф.Д-р Арсен Јаневски, Доц. Д-р Татјана

Зороска-Камиловска, Октомври 2009, Скопје,

Закон за парнична постапка со коментари, судска практика, обрасци за практична примена

и предметен регистер, Второ изменето и дополнето издание, Проф. Д-р Кирил Чавдар,

Доцент Д-р Кимо Чавдар, Скопје 2011

Закон за парнична постапка, Службен весник на РМ бр. 7 од 20.01.2011 година (Пречистен

текст)

Закон за судовите Службн весник број 58, 11.05.2006

Законот за семејството („Службен весник на. Република Македонија“ бр.44/12)

УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“...

Documents

Transcript of УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“...