სპირტები, ფენოლები (ერთ-და...

49
სსსსსსსს, სსსსსსსს (სსს-სს სსსსსსსსსსსსსს სსსსსსსს) სსსსსსსსსსსს, სსსსსსსსსსსს, სსსსსსს სსსსსსსსს, სსსსსსს სსსსსსსსს, სსსსსსსსსს სსსსსსს სსსსსსსსსსსსს @ 2013, სსსსსსსს სსსსსსსს სსსსსსს www.chemistry.ge/eliz leqcia 6

description

leqcia 6. სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები). კლასიფიკაცია, ნომენკლატურა, ქიმიური თვისებები, მიღების რეაქციები, გამოყენება. დღეს განვიხილავთ. კლასიფიკაცია, ნომენკლატურა , ქიმიური თვისებები, მიღების რეაქციები, გამოყენება SE რეაქცქიის მექანიზმი. - PowerPoint PPT Presentation

Transcript of სპირტები, ფენოლები (ერთ-და...

Page 1: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

სპირტები, ფენოლები(ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)• კლასიფიკაცია, ნომენკლატურა, ქიმიური თვისებები,

მიღების რეაქციები, გამოყენება

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

leqcia 6

Page 2: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

დღეს განვიხილავთ...

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულია www.chemistry.ge/eliz

• , კლასიფიკაცია• , ნომენკლატურა• , ქიმიური თვისებები• , მიღების რეაქციები• გამოყენება• SE რეაქცქიის მექანიზმი

Page 3: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

შესავალი• ალკანოლები , ეწოდებათ ნაერთებს რომელნიც

მოიცავენ ჰიდროქსილის .ფუნქციურ ჯგუფს• ალკანოლების ისტორიული დასახელებაასპირტები

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

. ნახ ეთანოლის მოლეკულური მოდელები აგებული ChemBio3D-საშუალებით

O H ჰიდროქსილის ფუნქციური ჯგუფი

◦ ალკანოლები ზოდადი ფორმულაა R-OH

Page 4: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

კლასიფიკაცია• ალკანოლები შეიძლება დაიყოს შემდეგ

:ქვეკლასებად

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ალკანოლები

ატომიანობის მიხედვით ნახშირბადოვანი ჩონჩხისმიხედვით

ნახშირბადის ატომისმიხედვით

Page 5: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

CH3 OHCH3

CH2

CH2

OH CH3 CH

CH3

CH2OHCH2

OH

კლასიფიკაცია – ატომიანობის მიხედვით

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

• , ალკანოლების ატომიანობა მიუთითებს თუ რამდენ . ჰიდროქსილის ჯგუფს მოიცავს მოლეკულა

• შესაბამისად არსებობს ერთ–, ორ–, სამ–, ... და მრავალატომიანი ალკანოლები

:ერთატომიანი ალკანოლები

:ორატომიანი ალკანოლები

CH3

CHCH2

OH

OH

CH3 CH

CH2

CH2OH

OH

CH2

OH

CH2

OH

:სამტომიანი ალკანოლები

CH2CH

CH2OH

OH

OH

CH2

OH

CH2

OHCH2

OH

!: გვახსოვდეს

ერთ ნახშირბადატომთან არ შეიძლება არსებობდეს ორი ამ მეტი ჰიდროქსილი CH3 CH

OH

OH

Page 6: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

კლასიფიკაცია – ნახშირბადის ატომის მიხედვით

• ნახშირბადის ბუნების sp3, sp2 sp მიხედვით , , არჩევენ პირველად მეორეულ მესამეულ

:ალკანოლებს

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH3 CH2

CH2 CH2 OH CH3

CH2 CH

CH3

OH

CH3 C

CH3

CH3

OH

pi r vel ad i meo r eu l i mesameul i

პირველადინახშირბადატომი მეორეული

ნახშირბადატომი

მესამეულინახშირბადატომი

Page 7: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

კლასიფიკაცია – ნახშირბადოვანი ჩონჩხის მიხედვით

• ნახშირბადოვანი ჩონჩხის მიხედვით აჩევენნაჯერ, უჯერ და არომატულ :ალკანოლებს

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH3 CH2

CH2 CH2 OH

naj er iCH2

CH CH

CH3

OH

u j er i

CH C

CH2 CH2 OH

u j er i

CH2

OH

ar o mat u l i

!: გვახსოვდეს

ერთ ნახშირბადატომთან არ შეიძლება არსებობდეს უჯერი ბმა :და ჰიდროქსილი ერთდროულად

CH3

CH C

CH3

OH

Page 8: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ნომენკლატურა• – ალკანოლების დასახელება ბოლობდება სუფიქსითოლ

• OH , ჯგუფს უფრო მაღალი რანგი აქვს ვიდრე უჯერბმებს

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH3 OH CH3 CH2 OH CH3 CH OHCH3

CH2 CH2 OHCH3

meT ano l i pr o nano l -1 pr o pano l -2IUPAC eT ano l iIUPAC IUPAC IUPACxi s s pi r t i R vi ni s spi r t i n-pr o pi l i s s pi r t i i -pr o pi l i s s pi r t i

CH2 CH OHCH3

CH3

but ano l -2IUPAC

meo r eu l i bu t i l i s spi r t i

CH3 CHCH3

CH2 OH CH3 C OHCH3

CH3

CH2 OH

2-meT i l -pr o pano l -1IUPAC

i z o bu t i l i s s pi r t i2-meT i l -pr o pano l -2IUPAC

mes am.- bu t i l i s s pi r t i

benz i l i s s pi r t i

CH CH OHCH2

CH3

but -3-en-2-o l iIUPAC

Page 9: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ფიზიკური თვისებები• ალკანოლების ჰომოლოგიური რიგის პირველი

წარმომადგენლები სითხეებია• ალკანოლების დუღილის ტემპერატურა უფრო

, მაღალია ვიდრე იმავე მოლეკულური მასის მქონენახშირწყალბადების

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფორმულა დასახელება T . ლღ C T . დუღ C

CH3OH მეთანოლი –97 64.7

CH3CH2OH ეთანოლი –117 78.3

CH3CH2CH2OH პროპანოლი –126 97

(CH3)2CHOH იზოპროპანოლი –88 82

CH3CH2CH2CH2OH 1-ბუტანოლი –90 117

1. ცხრილი ზოგიერთი ალკანოლის ფიზიკური თვისებები

Page 10: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ფიზიკური თვისებები• ალკანოლებს შეუძლიათ დიმერებისა და

ასოციატების წარმოქმნა წყალბადური ბმების .წარმოქმნის გამო

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

RO

H

R

OH

წყალბადური!ბმა

Page 11: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მნიშვნელოვანი წარმომადგენლები და გამოყენება

• მეთანოლი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH3OH

HCOH

CH3OC

4H9

Page 12: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მნიშვნელოვანი წარმომადგენლები და გამოყენება• ეთანოლი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH3CH2OH

გამხსნელი

Page 13: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• სპირტებისათვის დამახასიათებელი

:ქიმიური რეაქციებია• I. რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე• II. რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე• III. დაჟანგვისა და აღდგენის რეაქციები

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

Page 14: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

R O H + Na R O-

Na+

+ H22 2 2

:ზოგადი რეაქცია

:მაგალითები

CH3 CH2 OH + Na22 CH3 CH2 O-

2 Na+

+ H2ეთანოლი ნატრიუმის ეთილატი

CH3 CH OH

CH3

+ Na22 CH3 CH O-

CH3

2 Na+

+ H2

იზოპროპანოლი ნატრიუმის იზოპროპიონატი

CH2 OH + Na22 2 Na+CH2 O

-+ H2

ბენზილის სპირტი ნატრიუმის ბენზილატი

Page 15: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH3 CH2 OH + Na22 CH3 CH2 O-

2 Na+

+ H2

CH3 CH2 OH + Na OH CH3 CH2 O-

Na+ + OH2

სპირტებს O-H ბმის

პოლარულობის გამო აქვთ

მჟავათვისებები

სპირტები მჟავები არ!!!არიან

H2O > ROH > RC C- > NH3 > RH

:მჟავიანობის მწკრივი

Page 16: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე

• – ორ და სამ ატომიანი სპირტები უფრო ძლიერი, .მჟავებია ვიდრე ერთ ატომიანი სპირტები

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH2

CH2

OH

OH

+ CuOH

OH

CH2

CH2

O

O

Cu OH2+ 2

CH2

CH

OH

OH

CH2 OH

+ CuOH

OH

CH2

CH

O

OCu

CH2 OH

OH2+ 2

მუქი ლურჯი ფერის

ნალექი

მღავალატომი ანი სპირტების

აღმომჩები!რეაქცია

Page 17: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები (რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე)

• სულფონატების სინთეზი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

CH3 S

O

O

Cl + H O CH2CH3HO -

O CH2 CH3CH3 S

O

O

+ H Cl

მეთანსულფონილქლორიდი

ეთილ მეთანსულფონატი( )ეთილ მეზილატი

OH S

O

O

OH + H O CH2CH3 O CH2 CH3OH S

O

O

+ H OH

ეთილ სულფატი გოგირდმჟავა ეთილ ეთერი

Page 18: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

R OH P

O

OHOH

OH

+- H 2O

P

O

OHO

OH

R- H 2O

P

O

OHO

O

R

R

- H 2OP

O

OO

O

R

R

RR OH R OH

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე

• ალკილფოსფატების სინთეზი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფოსფორმჟავა

:ზოგადი რეაქცია

–ალკილ დიჰიდროფოსფატი დიალკილ ჰიდროფოსფატი ტრიალკილ ფოსფატი

:მაგალითი

CH3 OH P

O

OHOH

OH

+- H 2O

P

O

OHO

OH

CH3 - H 2 OP

O

OHO

O

CH3

CH3

P

O

OO

O

CH3

CH3

CH3CH3 OH

- H 2O

CH3 OH

–მეთილდიჰიდროფოსფატი დიმეთილჰიდროფოსფატი ტრიმეთილფოსფატი

Page 19: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე• ალკილჰალოგენიდების სინთეზი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

მესამეული ბუტილისსპირტი

CH3 C

CH3

CH3

OH + H Cl25 °C

CH3 C

CH3

CH3

Cl + H OH

(94%) მესამეული ბუტილქლორიდი

CH2 CH2OHCH2CH3 + H Br + H OH

(95%)

H 2SO 4

t°CH2 CH2 BrCH2CH3

CH3 CH2 OH + P BrBr

Br+

(55-60% )

H 2SO 4

t°CH3 CH2 Br H3PO3

+

OCH3

OH

S

O

ClCl

pi r i d i ni

OCH3

Cl

+ +SO2 ClH

Page 20: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე

• :ეთერების სინთეზი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

R1

O H R2

OH+ R1

O R2 + O HH

H 2SO 4

180 °C

:მაგალითები

CH3 O H CH3OH+ CH3 O CH3 + O HHH 2SO 4

180 °C

მეთანოლი მეთანოლი დიმეთილ ეთერი

CH2 O HCH3 CHOHCH3

CH3

+ + O HHCH2CH3 CHOCH3

CH3

H 2SO 4

180 °Cეთანოლი

იზოპროპანოლი ეთილიზოპროპილ ეთერი

Page 21: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე

• :ეთერების სინთეზი ვილიამსონის მიხედვით

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

:მაგალითები

CH3 O Na CH3Cl+ CH3 O CH3 + NaCl

ნატრიუმისმეთილატი ქლორმეთანი დიმეთილ ეთერი

R1

O Na R2

L+ R1

O R2

+ Na L

L= Br, I, OSO2R”, OSO2OR”:სადაც

Page 22: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

+CH3OH+CH3 C

O

OH

H+

CH3 C

O

CH3O

OH H

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე• :ესტრერების სინთეზი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

:მაგალითები

ძმარმჟავამეთანოლი

ძმარმჟავა მეთილ ესტერი

+R1

OH+R2

C

O

OH

H+

R2

C

O

R1

O

OH H

+CHOH

CH3

CH3

+C

O

OH

H+

OH HC

O

CHO

CH3

CH3ბენზომჟავა იზოპროპილის სპირტი ბენზომჟავა იზოპროპილის ესტერი

Page 23: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

CH3 C CH

H OH

CH3

CH3H 2SO 4

140 °CCH3 C CH

CH3

CH3+ OH H

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე

• :შიდამოლეკულური დეჰიდრატაცია

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

:მაგალითები

3– –2–მეთილ ბუტანოლი 2– –2–მეთილ ბუტენი

2,3– –2–დიმეთილ პენტანოლი 2,3– –2–დიმეთილ პენტენი

C C

H OH

H 2SO 4

140 °CC C + OH H

C C CH

OH H

CH3

CH3CH3

CH3

H

H 2SO 4

140 °C+ OH HC C CH

H

CH3

CH3CH3

CH3

Page 24: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე• შიდამოლეკულური დეჰიდრატაცია

:დიოლებისათვის

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

2,3–ბუტანდიოლი

3– –2,4–მეთილ პენტანდიოლი 3– –1,3–მეთილ პენტადიენი

– , :ვიც დიოლებიდან როგორც წესი მიიღება ალკინები

CH3 C C

H OH

OH

CH3

HH 2SO 4

140 °CCH3 C C CH3 + OH H2

2–ბუტინი

– :არა ვიც დიოლებიდან მიიღება ალკადიენები

CH C CH

OH

CH3

CH3CH2

OHH

H

H 2SO 4

140 °C+ OH HCH C CH

CH3

CH3CH2 2

Page 25: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

CH2

CH2

O

O

H

HCH2

CH2

O

O

H

H

+H 2SO 4

140 °C

CH2

CH2

O

O

CH2

CH2OH H+ 2

ქიმიური თვისებები (რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე

• მოლეკულათშორისი დეჰიდრატაცია:დიოლებისათვის

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ტერმინალური დიოლებიდან მიიღება ციკლური ეთერები და:პოლიეთერები

დიოქსანი( )ციკლური ეთერი

CH2CH2

OOH

H+

CH2CH2

OOH

H H 2SO 4

CH2CH2

OO nპოლიეთილენგლიკოლი

ეთილენგლიკოლი

პოლიკონდენსაციის რეაქცია:

Page 26: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მიღების რეაქციები• :ალკენების ჰიდრატაცია

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

C C + H OHH+

C C

H OH

C CH2

CH3

CH3

+ H OH C CH2

CH3

CH3

OH H

H+

25 °C

2–მეთილპროპენი მესამეული ბუტილის სპირტი

:მაგალითები

CH2 CH2 + H OH CH2 CH2

OH H

H 3PO 4

300 °C

ეთენიეთანოლი

გაიხსე

ნეთ

მარკოვ

ნიკო

ვის

წესი

Page 27: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მიღების რეაქციები• :ჰალოგენალკანების ჰიდრატაცია

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

ეთილბრომიდიეთანოლი

:მაგალითები

+ H OHR XHO -

R OH H X+

+ H OHCH2 BrCH3

HO -

H Br+CH2 OHCH3

+ H OHCH2 BrCH2BrHO -

H Br+CH2 OHCH2OH2 2

1,2–დიბრომეთანი ეთანდიოლი( )ეთილენგლიკოლი

Page 28: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მიღების რეაქციები• გ რინიარის რეაგენტის საშუალებით

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

სპირტები

:ზოგადი რეაქცია

:მაგალითები

C O+ COR MgX

R: MgX

H 3O +

COR H

C OH

H+ C

OCH3

H H

MgX H 3O +

COCH3

H H

HCH3 MgX

პირველადი სპირტი

C OCH3

H+ C

OCH3

CH3 H

MgX H 3O +

COCH3

CH3 H

HCH3 MgX

მეორეული სპირტი

C OCH3

CH3+ C

OCH3

CH3 CH3

MgX H 3O +

COCH3

CH3 CH3

HCH3 MgX

მესამეული სპირტი

Page 29: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

C C

O

H

[H]C C

OH

H

H C C

O

R

[H]C C

OH

R

H

მიღების რეაქციები• :კარბონილური ნაერთების აღდგენით

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

:მაგალითები

ალდეჰიდი პირველადი სპირტი მეორეული სპირტიკეტონი

CH2C

O

H

CH3[H]

CH2 CHOH

CH3H

პროპანალი 1–პროპანოლი

CH3 C

O

CH3

[H]CH3 C

OH

CH3

H

პროპანონი 2–პროპანოლი

Page 30: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ფენოლები

@ ელიზბარ ელიზბარაშვილი 2013, საავტორო უფლებებიდაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

Page 31: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

• ფენოლები , ეწოდებათ ნაერთებს რომელნიც მოიცავენ არომატულ ბირთვთან უშუალოდ

დაკავშირებულ ჰიდროქსილის ფუნქციურ.ჯგუფს

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

. ნახ ფენოლის მოლეკულური მოდელები აგებული ChemBio3D-საშუალებით

Page 32: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

კლასიფიკაცია• ფენოლები შეიძლება დაიყოს შემდეგ

:ქვეკლასებად

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფენოლები

ერთატომიანიფენოლები

მრავალატომიან ი ფენოლები ნაფთოლები

Page 33: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

კლასიფიკაცია

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ერთატომიანი ფენოლები

:მრავალატომიანი ფენოლები

! : გვახსოვდეს !ბენზილის სპირტი ფენოლი არ არის

ფენოლი( )ჰიდროქსიბენზოლი 1– –2- –ჰიდროქსი მეთილ

ბენზოლი( – )ო კრეზოლი

1– –2,4-ჰიდროქსიდიმეთილბენზოლი

OH

OH

OH

OH

OH

OH

OH

OH

OH

CH2

OH

1,2- -დიჰიდროქსიბენზოლი

( )პიროკატექინი

1,3- -დიჰიდროქსიბენზოლი

( )რეზორცინი1,4- -დიჰიდროქსი

ბენზოლი( )ჰიდროქინონი

1,2,3- -ტრიჰიდროქსიბენზოლი

( )პიროგალოლი

1– –3- –ჰიდროქსი მეთილბენზოლი

( – )მ კრეზოლი

OH OH

CH3

OH

CH3

OH

CH3

CH3

OH

2–ნაფთოლი

ერთატომიანი:ნაფოლები

Page 34: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ფიზიკური თვისებები• ფენოლების ჰომოლოგიური რიგის პირველი

წარმომადგენლები მყარი ნაერთებია• წყალში ცუდად (8,3 /100 )იხსნებიან მგ მლ• სპირტებთნ შედარებით უფრო ძლიერი მჟავებია

• აქვთ სპეციფიური არასასიამოვნო სუნი• არიან ძლიერ ტოქსიკური ნაერთები• კანზე მოხვედრისას შეუძლიათ გამოიწვიონ

ძლიერი ქიმიური დამწვრობა

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

Page 35: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ფენოლების გამოყენება

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

C6H5OH

ანტისეპტიკი

მედიკამენტები

ასპირინი და მისინაწარმები

ჰერბ

იციდ

ები

ბაკელ

იტი

ბალზამირება

კოსმ

ეტიკ

ური

საშუ

ელებ

ები დ

აექ

სფოლ

იანტ

ები

თმ

ისსა

ღება

ვები

Page 36: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები

• ფენოლებისათვის დამახასიათებელი :ქიმიური რეაქციებია

• I. რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე• II. რეაქციები R-OH ჯგუფის ხარჯზე• III. დაჟანგვისა და აღდგენის რეაქციები• IV. რეაქციები არომატული ბირთვის ხარჯზე

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

Page 37: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

:ზოგადი რეაქცია

:მაგალითები

ფენოლი

Ar-

O H + Na Ar-

O-

Na+

+ H22 2 2

Ar-

O H + Na OH Ar-

O-

Na+

+ H OH

+OH

Na OH

O- Na

+

H OH+

ნატრიუმის ფენოლატი

+O H O

- Na+

+Na H22 2 2

ფენოლი ნატრიუმის ფენოლატი

ფენოლები სპირტებისაგან

განსხვავებითNaOH- სთან

ურთიერთქმედებე! ნ

, შესბამისად მათში მჟავა თვისებები

უფროგამოკვეთილია

Page 38: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე

• – ორ და სამ ატომიანი სპირტების მსგავსად ფენოლები შედიან რეაქციაში სპილენძის

ჰიდროქსიდთან და იძლევიან მუქი ლურჯი .ფერის ნალექს

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

მუქი ლურჯი ფერის

ნალექი

OH

+ CuOH OH

OH

+

OCu

O

-2 H 2O

OH

+ FeCl Cl

Cl OH

+O

Fe

O

O-3 HCl

Page 39: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• რეაქციები O-H ბმის ხარჯზე

• აცილირება

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

OH

+

CH3

O

O

CH3

O

O

O

CH3

C

O

OHCH3+

ფენოლი ძმარმჟავის ანჰიდრიდიO-აცილფენოლი( )ფენილაცეტატი

ძმარმჟავა

Page 40: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• დაჟანგვა

• ფენოლების დაჟანგვა შედარებით მარტივ პირობებში მიმდინარეობს OH– ჯგუფის ელექტროდონორული

გავლენის გამო

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფენოლი 4,4’–დიჰიდროქსიბიფენილი

( )ბისფენოლი

OH

[O ]OH OHO O

OH

[O ]

O

Oფენოლი

ქინონი

Page 41: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• ურთიერთქმედება ელექტროფილურრეაგენტებთან• ფენოლების ელექტროფილებთან შედარებით მარტივ

, პირობებში ურთიერთქმედებენ ვიდრე ბენზოლი OH– ჯგუფის ელექტროდონორული გავლენის გამო

• ჰალოგენირება

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფენოლი

OH

H 2O

OH

Br

Br

Br+ 3 Br2

- 3 HBr

2,4,6–ტრიბრომფენოლი

Page 42: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

ქიმიური თვისებები• ნიტრირება

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფენოლი

OH OH

NO2

NO2

O2NHONO 2

- H 2O

2,4,6–ტრინიტროფენოლი

ნიტროზირებაOH OH

NO

+ HO NO

-H 2O

O

NOH

ფენოლი

4–ნიტროზოფენოლი

Page 43: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

OH OH

SO3HH 2SO 4

< 100 °C

- H 2O

ქიმიური თვისებები• სულფირება

• სულფირების რეაქციის პროდუქტები დამოკიდებულია რეაქციის ტემპერატურაზე

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფენოლი 2–ჰიდროქსიბენზოლსულფომჟავაOH OH

SO3H

H 2SO 4

> 100 °C

- H 2O

4–ჰიდროქსიბენზოლსულფომჟავა

ფენოლი

ფენოლების სულფირების პროდუქტები

დამოკიდებულია რეაქციის

!ტემპერატურაზე

Page 44: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

OH OH

CH3

H 2SO 4 an H 3PO 4

- H 2OCH2

OHCH3+ +

OH CH3

OH OH

R

H2SO 4 an H 3PO 4

- H 2OR OH+ +

OH

R

ქიმიური თვისებები• ალკილირება

• ფენოლების ალკილირების რეაქციებს ხშირად ატარებენ . სპირტებისა და ალკენების საშუელებით კატალიზატორებად გამოიყენება H2SO4, H3PO4

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფენოლი

:ზოგადი რეაქცია

Page 45: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

OH OH

C

CH3

CH3 CH3

H 2SO 4 an H 3PO 4

- H 2OC CH2

CH3

CH3

+ +

OH

CCH3

CH3

CH3

ქიმიური თვისებები• ალკილირება

• ფენოლების ალკილირების რეაქციებს ხშირად ატარებენ . სპირტებისა და ალკენების საშუელებით კატალიზატორებად გამოიყენება H2SO4, H3PO4

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ფენოლი

:ალკილირება ალკენებით

4– . მესამბუტილფენოლი

2– . მესამბუტილფენოლი

Page 46: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მიღების რეაქციები• ჰიდროქსილის ნუკლეოფილური:ჩანაცვლება

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

SO3Na

+ NaOH

O- Na

+

HCl

-NaCl

OH250-300 °C

- Na2SO 3

ბენზოლსულფომჟავა ფენოლი ნატრიუმის ფენოლატი

Page 47: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მიღების რეაქციები• :ქლორის ნუკლეოფილური ჩანაცვლება

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

ქლორბენზოლი ფენოლი

Cl

+ NaOH

OH300 °C

- NaCl

Page 48: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

მიღების რეაქციები• :არენდიაზონიუმის მარილების დაშლა

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

არენდიაზონიუმის მარილი ფენოლი

OHN+

N

+

Cl-

OH2+ +N2 ClH

Page 49: სპირტები, ფენოლები (ერთ-და მრავალატომიანი სპირტები)

OH

CHCH3

CH3

[H 2SO 4]

H 2O, t°

CCH3 CH3

OOH

+CH3 CH3

O

მიღების რეაქციები• :კუმოლური მეთოდი

@ 2013, ელიზბარ ელიზბარაშვილი საავტორო უფლებები დაცულიაwww.chemistry.ge/eliz

იზოპროპილბენზოლი( )კუმოლი

ფენოლი აცეტონი