Төмрийн хүдрийн зах зээлийн үнэ, ашгийн харьцаа (Борнуруугийн орд ашиглах төслийн жишээ дээр)

Нэр: Отгонбаяр

Монгол улс Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль

Электрон шуудан: Masterior_mg@yahoo.com

Хураангу:.

Төмрийн хүдрийн орд ашиглаж, экспортлон орлого олох бизнес ихээхэн орлогожиж байхад дэлхийн зах

зээлийн үнийн хэлбэлзэл төслийн үр ашгийн эрсдэл үүсгэж, банкны зээлийн ашиглалтад сөрөг нөлөө

үзүүлж байна. Энэ нь уул уурханй салбарын улсын эдийн засагт үзүүлэх ач болбогдлыг ч бууруулахад

хүргэж байна.

Түлхүүр үг;, үнэ, орлого, ашиг, вальютын ханшийн хэлбэлзэл , зэх зээлийн эрсдэл.

Удиртгал:

Төмрийн хүдрийн экспорт уул уурхайн

салбарын голлох эрдэс баялаг зэс, нефть, алт,

нүүрсний дараа орж байна. Монгол улсын ган

төмрийн хэрэгцээт хийцийн имфортоос

сорьцлон олборлосон төмрийн хүдрийн

баяжмалд агуулагдан экспортлогдож байгаа

цэвэр төмөр 6 дахин их, гэтэл үүний экспортын

орлого нь төмрийн импортоосоо эрс бага.

Төмрийн хүдрийн олон жижиг ордыг ашиглаж

байна. Ашиглалтын онцгой эрх авсан

компаниудын ордыг ашиглах төслийн эдийн

засгийн цэвэр ашиг бодит байдал дээр ихээхэн

доогуур, ихэнх нь санхүүгийн төлбөрийн

чадваргүй, банкны зээлээ ч төлж чадахгүй

боллоо. Үүний гол шалтгаан нь төслийн тооцоо

хангалтгүй, хүдрийн зах зээлийн үнэ ихээхэн

буурч, долларын арилжааны ханш эрс өсч,

инфляци өндөр байгаад оршиж байна. Зохисгүй

энэ байдлыг нотлохын тулд хамгийн ядуу

агуулгатай төмрийн хүдрийн борнуруугийн

ордыг ашиглах төслийн техник-эдийн засгийн

үзүүлэлтүүдийг судлаж байна.

1. Борнуруугийн төмрийн хүдрийн ордыг

ашиглах төслийн гол үзүүлэлтийн төлөв

байдал.

Борнуруугийн төмрийн хүдрийн орд нь

Говь-Алтай аймгийн тайшир сумын нутагт орших

бөгөөд Бургалтайн боомт хүртэл 370 км зайтай

шороон замтай хүдрийн нөөц нь 3,2 сая.тн хүдэр,

төмрийн агуулга 29.71%/тн болно. Уурхай ашиглах

дэд бүтэц бүрэлдэх боломж бий.

Хүснэгт 1.1 Борнуруугийн төмрийн хүдрийн

ордыг ашиглах төслийн техник-эдийн засгийн

гол үзүүлэлт (хураангуйгаар)

№ Үндсэнүзүүлэлтүүд нэгж Ажиллах

5н

жилийн

дундаж

1 Хөрс хуулалт, овоолго М.м3 1825.5

2 Хүдэр олборлолт М.тн 641.66

3 Уулын цул М.м3 2014.3

4 Баяжуулах хүдэр М.тн 641.66

5 Хүдрийн дундаж

агуулга (Fe)

%/тн 27.2

6 Металл авалт % 84.5

7 Дагалдах элементүүд

- Аu Мг/кг 0.03

- Хүхэр %.тн 0.12

- Фосфор %.тн 0.05

8 Баяжуулах хүдэрдэх

Fe-ийн хэмжээ

М.тн 190.4

9 Баяжмалын хэмжээ М.тн 241.7

10 Баяжмалдахь Fe М.тн 147.6

12 Нийт хөрөнгө оруулалт Сая/төг 29536.9

13 Хөрөнгийн эх үүсвэр

- Өөрийн хөрөнгө % -

- Зээл (Урт) % 98

- Богино % 2

14 Ажиллагсад хүн 112

15 Нийт зардал Үүнээс: Сая/төг 23149

- Технологийн зардал Сая/төг 13755

- Тээврийн ба

борлуулалтын зардал

Сая/төг 4461.1

- Удирдлага Сая/төг 30.04

- Нийгмийн хамгаал Сая/төг 310.3

- Бусад зардал Сая/төг 603.9

16 Тогтмол хураамж,

татвар, шимтгэл

Сая/төг 3989.2

17 Зах зээлд борлуулах

үнэ

Мян.₮/

тн

133

18 Зах зээлд борлуулах

үнэ

$/тн 95

19 Борлуулалтын орлого Сая/төг 32150.1

20 Татвар ноогдуулах

орлого

Сая/төг 9000.7

21 Орлогын албан татвар Сая/төг 1800.2

22 Цэвэрашиг Сая.төг 7200.5

23 Өнөөгийн цэвэр үнэ

цэнэ, NPV, i=10%

Сая.төг 13,321.62

24 IRR % 25%

25 Ашигт ажиллагааны

түвшин

% 14%

26 Нэгж бүтээгдэхүүний

үйлдвэрлэлийн өөрийн

өртөг

Мян.тө

г/тн

56.9

27 Нэгж бүтээгдэхүүний

бүрэн өөрийн өртөг

Мян.тө

г/тн

95.06

28 Хөрөнгө оруулалтын

зардлаа нөхөх хугацаа

жил 3.01

5-н жилийн дунджаар техник-эдийн засгийн

үзүүлэлтийг шинжилж үзэхэд хөрс хуулалт,

овоолго 1825.56 мян.м3, хүдэр олборлолт 641.66

мян.тн, Баяжуулах хүдэр 241,7 мян.тн, хүдэр дэхь

баяжмалын гарц 37%=241.7 мян.тн, Баяжмал дахь

төмрийн хэмжээ 147.6 мян.тн, Борлуулалтын

орлого 32150.06, нийт зардал 23149.4, татвар

ноогдох орлого 9000.698, цэвэр ашиг 7200.5, ХО-

ын ашгийн дотоод өгөөжийн норм IRR 25%, ашигт

ажиллагааны түвшин 14%, хөрөнгө оруулалтаа 3

жилийн хугацаанд нөхнө.

2. Борнуруугийн төслийн үр ашигт сөрөг

нөлөөлөх хүчин зүйлийн шинжилгээ

Энэ төсөл нь 2012 онд боловсрогдсон, тухайн үедээ

өндөр ашигтай гэж дүгнэгджээ. Гэвч 2013 оноос

төслийн бүтээн байгуулалт эхэлж чадсангүй.

Төсөлд нөлөөлсөн сөрөг хүчин зүйлүүд:

- Төмрийн хүдрийн баяжмалын зах зээлийн

үнэ эрс буурсан:

- Ам. Долларын төгрөгтэй харьцах ханш

гэнэт өсч төгрөгийн төлбөрийн чадвар

ихээхэн алдагдсан:

- Эдийн засгийн инфляци тогтворгүй,

харьцангуй өссөн зэрэг болно.

Хүснэгт 2.1 Төмрийн хүдрийн зэх зээлийн үнэ,

долларын ханш, инфляцийн хэлбэлзэл(2010-

2014)

№ Үзүүлэлт

үүд

Хэмж

их

нэгж

Онууд

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

1 Хүдрийн

баяжмал

ын зах

зээлийн

үнэ

$/тн 12

9

16

8

14

0

13

5

12

0

2 Ам.долла

рын

төгрөгтэй

харьцах

ханш

$/төг 12

40

13

70

14

00

16

77

18

84

3 инфляци % 13 10 14 12,

5

11

Үнэ, ханш, инфляцийн жил бүрийн хэлбэлзэл

(харьцуулсан хувиар) Хүснэгт 2.2

№ Үзүүлэлт Жил бүрийн хэлбэлзэл (±∆) %

2011

2010

2012

2011

2013

2012

2014

2013

1 Зах

зээлийн

үнэ

1.3 0.83 0.96 0.88

2 Ам.доллар

ын ханш

1.1 1.02 1.19 1.12

3 инфляци 12 10 14 12,5

Дээрх хүснэгт 2.2-д үзүүлсэн тоон хэмжээсийг

доорхи графикаар үзүүллээ.

Зураг 2 тоон хэмжээсийн график

Эндээс үзэхэд голлох сөрөг нөлөөлөл нь вальютын

ханш, зах зээлийн үнэ гэж эдийн засагчид,

судлаачид дүгнэдэг. Үүнийг ч дээрх график

тодорхой харуулж байгаа билээ. Эдгээр нь ордыг

ашиглах төсөлд хэрхэн нөлөөлж байгаа нь хүснэгт

2.3-т тодорхой байна. Үүнийг бодохын тулд

уурхайн борнуруугийн уурхайн үр ашгийн 5н

жилээр хийгдсэн шинжилгээн дээр тулгуурлав.

Хүснэгт 2.3 Үнэ, ханш, инфляцийн нөлөөллөөр

төслийн үр ашгийн бууралт

№ Үзүүлэлт Төслий

н үнэ $

Одооги

йн үнэ

$

Бургалта

йн гааль

дээрх

үнэ $

1. Баяжмалын зах

зээлийн үнэ

95$ 60$ 38$

2. Баяжмалын

хэмжээм.тн

241.7 241.7 241.7

3. Борлуулалтын

орлого мян.$

22,962 14,503 9,185.73

-20.00%

-10.00%

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

2011 2012 2013 2014

Валютын ханш Зах зээлийн үнэ

Имфляци

4. Орлогын

хувиарлалт

- Үйл

ажиллагааны

зардал Мян.$

13,686 10,080 10,079.8

- Тогтмол төлбөр

хураамжМян.$

2,849.4 2,117.3

8

1,800

- Татвар

ноогдуулах

орлогоМян.$

6,429.1 2,306.5 -2694.07

- Татварын

дараах

ашигМян.$

5,143.2 1,952 -

5. NPV10% Мян.$ 9,515.4 4,003 -

6. IRR% 25 17 -

7. Ашигт

ажиллагааны

түвшин %

14 9.5 -

Дээрх хүснэгтээс харахад хэдий анх төсөл

боловсруулж байх үед баяжмал өндөр үнэтэй

байсан боловч үнийн сулралаас болж энэхүү

төслийн өнөөгийн байдал ашиггүй болж байна.

3. Төслийн үр ашгийг дээшлүүлэх боломж

Шинжээчдийн үзэж байгаагаар сүүлийн

үед Хүдрийн гол худалдан авагч болох Хятад улс

Төмрийн хүдрээ 307 сая.тн-оор нэмэгдүүлэхээ

мэдэгдэжээ. Ингэснээр манай улсын төмрийн хүдэр

олборлогч нарт ширүүн өрсөлдөгчид гарч ирэх юм.

Хэдийгээр манай хүдэр олборлогчид зардлаа

бууруулж байгаа боловч хүдрийн агуулгаа

нэмэгдүүлэхгүй бол аажмаар зах зээлээс түрэгдэн

гарах аюул байна. Тиймээс манай энэ төмрийн

хүдрийн ордын агуулгыг сайжруулах зайлшгүй

шаардлага гарч байна. Тиймээс баяжуулах

үйлдвэрийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж нойтон

аргаар баяжуулалтыг явуулвал агуулгыг 64-67%

хувь болтол өсгөн өндөр үнээр борлуулах боломж

байна.

Капитал зардал нь хөрөнгө оруулагчийн

хувьд жинхэнэ утгаараа зардал биш бөгөөд харин

санхүүгийн анхдагч нөөцийг үйлдвэрлэлийн фонд,

хувьцаа зэрэг калиталын өөр хэлбэрт шилжүүлж

байгаа хэрэг юм. Учир нь үйлдвэр байгуулах явцад

капитал зардал нь барилга, байгууламж, тоног

төхөөрөмж зэрэг үл хөдлөх хөрөнгө

(үйлдвэрлэлийн үндсэн фонд) болон хувирна.

Үүнийг худалдаж, барьж байгуулахад гаргасан

зардлаа бухэлд нь, эсвэл хэсгийг нь эргүүлэн олж

авч болох юм.Мөн уурхайг хаагдах үед баяжуулах

үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг өөр уурхайд зарах

эсвэл өөр шинэ уурхайд тус компани ашиглалт

явуулж үр өгөөжтэйгээр үйлдвэрээ ашиглах

боломжтой байна. Энэ нь хэдий өнөө цагт хөрөнгө

оруулалтын зардал их байх боловч удаан

хугацааны дараа үр өгөөжөө өгнө.

Өөр нэг боломж: McRinsey& Co-н

судалгаагаар жил бүр ажиллаж байсан ордын нөөц

дуусч хаагдахад ойролцоогоор 30 сая.тн төмрийн

хүдрийн хомсдолд ордог гэсэн судлагаа байна.

Иймээс төмрийн хүдрийг нөөцөл байгаад

хэрэгцээтэй үед борлуулвал өндөр ашиг олж болох

юм.

Дүгнэлт.

1. Уул уурхайн салбарт ашигт малмалын орд

ашиглах төслийн боловсруулалтын судалгаа эрс

сайжруулж, тухайн үеийн өндөр үнээр тооцоо

хийдэг, түүнийг нь арилжааны банкууд хүлээн

авдаг одоогийн журмыг шинэчлэх хэрэгтэй.

Төслийн мэргэшсэн, хүчтэй зөвлөх үйлчилгээг бий

болгомоор байна.

2. Алслагдсан нутагт байрлалтай ашигт малтмалын

ордыг ашиглаж эрдсийн түүхий эдийг зах зээлд

нийлүүлэх биржүүдийг боомтууд дээр байгуулж

гадагш худалдаалах ажлыг эхлүүлэх цаг болсон

байна.

Ашигласан ном

1. Инженерийн лавлах 8, УБ 2012

2. Ж. Бямба-юу, С. Цэдэндорж ≪Уул уурхайн төслийн техник −эдийн засгийн үндэс, аргазүй ≫, УБ 2007. 3. Я. Гомбосүрэн Монгол улсын ашигт малтмал УБ

2013, эмхэтгэл 41-р

4. Ж. Бямба-юу, уул уурхайн үйлдвэрлэлийн

стратеги төлөвлөлтийн арга зүй. УБ 2012.

5. С. Цэдэндорж уул уурхайн төсөл зохиомжийн

тулгамдсан асуудлууд УБ 2011 39-р эмхэтгэл

6. Д. Сарангуа ≪Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн эдийн засаг ≫, УБ 2011

7. Интернэт: Resource.sodonsolution.org, Google.com

Зохиогчийн тухай:

Цэнджав овогтой Отгонбаяр миний бие Шинжлэх

ухаан технологийн их сургуульд 2009 онд анх

элсэн орж суралцаж байгаа билээ. Энэ хаврын

улиралд тус сургуулийг төгсөх юм. Одоогоор

давхар сургууль суралцаагүй байна. Энэ удаагийн

эрдэм шинжилгээний ажил миний анх удаагийн

эрдэм шинжилгээний ажил юм. Удирдагч Ж.

Бямба-Юу багш маань миний дипломын удирдагч

багш болно. Ашигт малтмал экспортын үнийг

дэлхийн зах зээлд хүргэх оновчлолыг голчлон

судалдаг.

Талархал:

Эрдмийн шувууг зохион байгуулж байгаа ШУТИС,

БуХС, “ЗАЛУУ СУДЛААЧ – ИРЭЭДҮЙН

МАНЛАЙЛАГЧ” сангийн хамт олонд өөрийгөө

нээж илэрхийлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх

энэ боломж, нөхцөлөөр хангаж өгсөнд талархсанаа

илэрхийлэе.