ААллллааһһттыыңң

ккөөррккеемм еессііммддеерріі ((ААлльь--ААссммаа'' аалльь--ХХууссннаа))

Әл-Ханифия форумы

http://www.al-hanifiya.kz/forum

1434 - 2013

2

Аса Мейірімді, ерекше Рахымды Аллаһтың атымен!

Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын):

“Аллаһтың 99 есімі бар. Кімде кім оны жаттап, (сол есімдерге сәйкес)

амал жасайтын болса - жәннатқа кіреді”-деген. (Бұл сахих /сенімді,

дұрыс/ хадисті имам Бұхари ұш жерде, имам Муслим 2 жерде, Тирмизи 3

жерде, Ибн Мәжәһ 2 жерде, имам Ахмад 7 жерде, Байһақи 2 жерде, Хаким 2

жерде т.б риуаят етекен).

Хадиске кішкене түсініктеме жасайтын болсақ, бұл хабарда Аллаһтың 99

есімі бар екендігі айтылған. Ғұламалар Аллаһтың есімдері осымен

шектелмейтінін, бәлкім бұл хадисте адамдарға жаттап, амал етуі керек

етілетін 99 есімі жайында ғана хабар берілгендігін алға тартады. Ал

Аллаһтың біз білетін де, білмейтін де есімдері көп. Мұның ілімі тек

Аллаһта.

“Жәннатқа кіреді”-деген тіркесті оқыған кейбіреулер: “Өмір бойы ойына

келгенін істеп, осы есімдерді жаттап алса болғаны ма?” деген ойға келуі

ықтимал. Айтар жауабымыз: “Ол адамға тек жаттау емес, бәлкім соған

сәйкес амал жасау талап етіледі”. Осы хадисті жақсылап ұғынып, Аллаһ

есімдерін санап, әркез еске алып, мағынасына үңіліп, талабына амал еткен

жан бұл хадисті сол кезде ғана түсінбек. Бір оқығаннан адам бұл хадисті

түсіндім деп кеуде қаға алмайды. Ал хадисті толық түсінбей тұрып

мағынасы ақылға қонбайды деген тұжырым шығару дұрыс емес. Ондай

болса, осы есімдердің мәнісін түсініп, тиісінше амал етейік.

Хадистердің кейбір нұсқаларында Аллаһтың 99 есімі толық саналып,

айтылған. Алайда Имам Ибн Хажар Асқалани ол қосымшаның артық

екенін, ғұламалар тарапынан жасалған ізденіс екенін ашып айтқан. Мысалы:

бір нұсқада “Әл-Ахад, Ас-Самад, Әл-Һәди” деп келсе, екінші нұсқада “Әл-

Муқсит, Әл-Қадир, Әл-Уәли”. Бір нұсқада “Әр-Раашид” деп келсе, енді

бірінде “Әр-Рашийд” деп берілген. (Толық мағлұмат аламын деген адам

“Фатхул бәридің” 5931-ші хадисіне жасалған түсініктемесін қарасын). Иә,

мұның бәрі де ғұламалардың ізденістері екенін анық аңғартады.

Алайда, Аллаһ есімдерін адамдар өз ойынан әкеліп, өздері қалағанынша

атай алмайды. Бәлкім Оның есімдері тек Құран мен хадисте қалай келсе,

солай айтылады. Сол орайда біз бұл түсініктемемізде Құран мен сүннетті

жақсылап зерттеген хадис ғұламаларының ізденістері нәтижесінде жасаған

тізбек бойынша түсіндіреміз. Аллаһ ісімізге жеңілдік берсін!

Дайындаған: Азамат Сәденов.

3

АЛЛАҺ

Аллаһ тағаланың бұл есімдері “Көркем есімдер” болып саналады. Бұған

Ағраф сүресінің 180 аятындағы: “Ең көркем есімдер Аллаһқа тән, ондай

болса сол есімдер арқылы дұға жасаңдар”,-деген сөздері дәлел. Ендігі

кезекте осы есімдерді түсіндіруге кірісіп, Аллаһқа тәуекел еттік!

Алдымен осы 99 есімді жалпы қамтитын Аллаһ есімін сөз етер болсақ, бұл

Аллаһтың өзіне тән есім. “Аллаһ” дегеніміз-араб тіліндегі “құлшылық

жасау” етістігінен туындап, Аллаһқа қатысты айтылғанда “Құлшылық

қылынуға лайық жалғыз Құдай” дегенге тура келеді. Ол Аллаһ тағала өз

құлдарының құлшылығына лайықты. Халифа Алтай атамыз Құран

Кәримнің сөздікшесінде: “Алла: “Әл Иләһ” деген атаудың арапша

грамматика бойынша біріктіріліп айтылуы. Ұғымы: “Құлшылық істелуге

лайық зат”. Түрікше-”Тәңір”, Фарсыша-”Хұда”, қазақша “Құдай” деп

аталады. Бұл аудармада Алла түрінде жазылады. Арап елдері жәһилиет

дәуірінде “Алланы” Алла деп атап, пұттарды “Иләһ” деп, Аллаға дәтімізді

жалғастырады деген сеніммен соларға сиынып, Аллаға ортақ қосатын еді”,-

деп өте жақсы түсіндіріп өткен. Сөзінің жалғасында: “Құран Шарифте

“Алла” деген атау 2697 (2698 дұрысырақ) жерде, “Иләһ” деген атау 167

жерде бар”, - деп сілтеме жасаған.

Бұл есімге амал жасағысы келген адамға қойылатын ең алғашқы талап-ол

Аллаһтан өзге ешкімге құлшылық жасамауы керек. Тәуекел етсе, де,

қорықса да, үміт етсе де, құрбан шалса да, бала сұраса да, пана сұраса да,

шипа тілесе де, сөз берсе де тек Аллаһқа бағыттауы керек, себебі ол Аллаһ,

құлшылық қылынуға лайық жалғыз Құдай. Одан өзге “құдайсымақтардың”

бәрі де тек қана жаратылыс. Християндардың Исаны, Яһудилердің

Ғузайрды, отқа құлшылық жасаушылардың отты, пұтқа табынатындардың

пұтты, Үндістердің сиырды, Буддистердің Будданы, Католиктердің Рим

папасын, ежелгі гректердің Зевсті, ежелгі мысырлықтардың Перғауынды,

түркі жұртының әруақтар мен аспанды, ғұндардың жануарларды құдай

тұтуы түкке тұрғысыз жалған сенім. Тіпті құдай деп білмесе де, Аллаһқа

ғана тән сипаттарды олар да атқара алады деп сенулері де үлкен қателік.

Бәлкім табиғатты басқару да, оны жарату да, сұрағанның сұрауын беру де

тек қана Аллаһтың құдіретінде. Оған ешкім тең емес, Оған жәрдемші де,

серік те, көмекші де керек емес.

Сондай-ақ, ескерте кетер бір жайт: Бұл есімді қайта-қайта айтып, айналып,

билеп, оны еске алып жатырмыз деу мүлдем дұрыс емес. Себебі Аллаһ

елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Аллаһты еске алғанда тек

бір есімді қайта-қайта қайталап айтпайтын. Егер де шынымен осы есімді

4

ауызға алып, Аллаһты еске алғысы келсе, “Субханналлаһ, Әлхамдулилләһ,

Аллаһу әкбар”, “Субханаллаһи уа бихамдиһ, субханаллаһил ғазыйм”-деп

айтатын.

Бұл есімді ешкім де өзіне тағуына болмайды. Бұл барлық 99 есімді

қамтитын, Аллаһтың жеке аты. Тіпті сорақы жаратылыс, перғауынның өзі

де өзін Аллаһ деп атауға дәті бармай: “Мен сендердің раббыларыңмын”- деп

кеуде қағатын. Бұл жайында Назиғат сүресінің 24-ші аятында айтылған.

Аллаһ есімін адам есіміне қосқан кезде Абдулла деп аталады, яғни Алланың

құлы. Аллаһқа ең қатты ұнайтын есім осы Абдулла. Бұл өте көркем

есімдердің бірі.

ӘР-РАХМАН және ӘР-РАХИМ

Бұл жолы Аллаһтың көркем есімдерінің ең көп кездесетіні әрі

алғашқыларының бірі боп табылатын екі есімді талдап өтуге тырысамыз. Ол

екі есім-Ар-Рахман және Ар-Рахим. Бұл есімдерге Құраннан да хадистен де

көптеген дәлелдер келтіруге болады. Қазақ тіліндегі кейбір аудармаларда

“Мейірімді және рақымды” деп беріледі. Алайда “Ерекше мейірімді, аса

қамқор, аса рақымды” деп күшейтпелі түрде айтқан дұрысырақ болады.

Себебі Аллаһтың бұл сипаттары кез-келген басқа мейірім мен рахымнан

әлдеқайда басым келеді.

Екі есім де “ерекше мейірімді, аса рақымды, аса қамқор”-деген мағыналарға

жақын келеді. Себебі екі сөз де араб тіліндегі /рахма/ яғни рахым, мейірім,

жұмсақтық сөзінен туындайды. Бірақ, араларында мағынасы жағынан сәл

ғана айырмашылық бар. Ар-Рахман сөзі Ар-Рахим сөзінен қуаттырақ,

күштірек болып табылады.

Ар-Рахман-бұл осы дүниедегі барлық тіршілік атаулына түсірілетін

мейірімі. Кәпір болсын, мұсылман болсын бәріне бірдей мейірімін төгіп,

бала, ақша, жұмыс, денсаулық, ақыл, пана беруі, яғни Аллаһтың мейірімі

бұл өмірде бәріне бірдей беріледі. Себебі Құран аяттарының көбінде жалпы

жаратылыс айтылған кезде соңында осы ар-Рахман есімі айтылады.

Ар-Рахим-бұл Қиямет күніндегі тек қана мұсылмандарға берілетін мейірім.

Яғни Қияметте кәпірлер азапқа душар болып, Аллаһтан мейірім сұрағанда

оларға берілмейді. Бұған Құрандағы: “Сондай-ақ, мүминдерге ерекше

мейірімді”,-деген аят дәлел болады. (Ахзап сүесі, 43 аят).

Демек, Аллаһтың мейірімі екі түрлі болады. Құранда Рахман сөзі 57 рет, ал

Рахим сөзі 114 рет келген. Байқап қарасақ, бұл дүниедегі мейірімге қол

жеткізу оңай, тіпті бұл өмірдегі кез-келген жаратылыс Аллаһтың мейіріміне

кенеледі. Ал енді Қияметте болатын баға жетпес мейірімге қол жеткізу өте

қиын. Сол себепті де осы дүниедегі мейірім 57 рет келсе, о дүниеде

5

берілетін мейірім, қол жеткізу қиын болуы себепті одан екі есе көп келген.

114 ті екіге бөлсек 57 шығатыны осының сыры болуы ықтимал.

Бұл есімдерге қалай амал жасаймыз? Жалпы күнделікті беріліп жатқан

нәрселердің бәріне шүкіршілік жасап, байлыққа да, балаға да, ақылға да,

жаза білуге де, оқу білуге де және тағы басқа кез-келген нәрсеге мақтанып,

кеуде кермеу керек. Мұның бәрі де сіздің ақылдылығыңыздан емес, бәлкім

Аллаһтың мейірімімен. Аллаһ мейірімі болмаса, бұлай жасау мүмкін болмас

еді. Күннің шығып, тіршіліктің басталуы, түннің батып, демалысқа бет

алуы, пайғамбарлар келіп, тура жолды көрсетуі, ақыл мен ой беріп, сол тура

жолды ажырата аларлық сана беруі-бәрі де Аллаһтың мейірімі. Мейірімін

ашуынан бұрын қойған Аллаһ кемшіліктен пәк. Қанша күнә жасап,

қателікке душар болсақ та мұрсат беріп, өмір беріп, ризықтан

ажыратпайтыны неткен мейірім! Жүз мейірім жаратып, соның бір бөлігін

жер бетіне түсіріп, қалған бөлігін қияметке қалдырған. Бұл дүниедегі көзге

ілінер қандай мейірім көрсек те бәрі де әлгі жүздің бір ғана бөлігі. Осы

арқылы адамның Аллаһ мейіріміне деген үміті туады. Ондай болса Аллаһқа

шүкіршілік жасап, құлшылық жасайық та Қияметтегі мейіріміне

лайықтылардан болуға тырысып бағайық!!!

“Мейірімдінің мейірімі тек мейірім көрсетушілерге түседі”,-деген хадис бар.

Ондай болса айналадағы жастарға, жоқ-жітікке, жануарларға мейірім жасау

Аллаһ мейіріміне кенелуге апарар септік. Ал енді көрінгенге зиянын

тигізген жанға мейірімді мейірімін қалай түсірмек?! Тіпті бір әйел адам

мысыққа тамақ бермей, бір бөлмеге қамап қойғаны үшін тозаққа кіргені

хадистерден белгілі. Ал енді бір адам шөлдеген иттің шөлін қандырып,

күнәлары кешірілгені тағы бар. Бұл жануарларға қатысты мейірім нәтижесі.

Ал онда адамдар жайында сөз айта аламыз ба?! Ал мейірімнің ең жақсысы-

Аллаһқа серік қоспай, тек Оған құлшылық жасап, Оған шүкірлік айту.

Тағы бір айта кетер жайт, Аллаһқа дұға еткен адам “Аллаһым! Мені

қаласаңыз кешіріңіз, қаласаңыз мейіріміңізді төгіңіз!”,-деп дұға жасамауы

керек. Бәлкім, Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)

айтқанындай, Аллаһ мейірімі мен кешіріміне шынайы түрде үміт етіп:

“Аллаһым, мені кешіре гөр, маған мейіріміңді төк” деуі дұрыс болады.

Бұл екі есімді адам есіміне қолданған кезде Абдурахим, Абдурахман деп

айтылады. Қазақтар арасында Рахман деген аты бар адамдар болса

есімдерін Абдурахман деп өзгерткендері дұрыс болады. Ал Рахим есімін

адам өзіне тағуына рұқсат етіледі, себебі Аллаһ тағала Құранда

пайғамбарымызды осылай атаған-ды. Алайда алдына “Әл” жұрнағын қосуға

болмайды. Ал Ар-Рахман есімі тек қана Аллаһқа тән.

ӘЛ-МӘЛИК және ӘЛ-МӘӘЛИК

6

Аллаһтың көркем есімдерінің тағы екеуі-Әл-Мәлик, Әл-Мәәлик.

Бұл есімдер араб тіліндегі “мәликә” етістігінен туындап, “Бір нәрсеге иелік

ету, бір нәрсені иемдену, қолында болу, басқару” мағыналарына жақын

келеді.

Ал енді Аллаһқа қатысты айтылғанда-өзінің мүлкіне әмірін жүргізе алатын

Патша, себебі кез-келген патша өзінің мүлкінде барлық әмірін жүргізе

алмайды.

Тек өзіне тән билігі бар Билеуші, барлық жаратылыс пен Қиямет күнінің

Иесі мағыналарына жақын.

Байқап қарасақ, екі есімнің арасында сәл айырмашылық бар: Әл-Мәлик

дегеніміз-патша деген мағынаға жақын келсе, Әл-Мәәлик деген есім ие

деген мағынаға жақын. Бірақ Аллаһ хақысында бірі-бірінің орнына

қолданылып айтыла береді. Ал адамдардың бірі патша болуы мүмкін, бірақ

кейбір нәрселерге ие болмауы мүмкін. Мысалы бір патша өзіне қарамайтын

елге билігі жүре ме? Немесе бір нәрсенің иесі болуы мүмкін, бірақ ол патша

емес. Мысалы: Бір фирманы басқаруы мүмкін, бірақ ол патшаның

қоластында. Демек, бұл атаулар адамдарға айтылса да мағынасында

кемістік бар. Ал Аллаһ болса барлық патшалардың үстінен билігі жүретін

Патша әрі барлық нәрсеге ие. Қияметте жер бетін билеген патшалар

жиылып, Аллаһтың билігіне өтетіні әрі жер бетінде иелігі болғандардың

өздері де, мүлкі де Аллаһтың иелігінде!

Әл-Мәлик есіміне келер болсақ, Құранда 5 жерде келген. Мысалы: Нәс

сүресінің 2-ші аятында: “Адамдардың иесіне”,-деп келген.

Ал Әл-Мәәлик есімі Құранда екі жерде айтылған. Бірі Фатиха сүресінің 3-ші

аятында.

Адам есіміне қосылғанда: Абдулмәлик және Абдулмәәлик деп келеді. Аллаһ

тағаланың ең жеккөретін есімі: Мәликул Мулук, яғни ешбір адам өзін

патшалардың патшасы, Билеушілер сұлтаны, Сұлтандардың сұлтаны,

Даналардың данасы деп атамағаны жақсы. Бұл Аллаһтың жеккөретін

есімдері мен атаулары.. Себебі патшалардың патшасы, билердің биі,

даналардың данасы-Аллаһ.

Енді осы есімдерге амал еткісі келген жан мынаны есте сақтасын:

1-Шынайы билік-Аллаһқа тән. Жаратылыстың барлығының иесі, патшасы.

Оның билігі барлық биліктен асып түседі әрі Оның билігіне тең келер

ешқандай билік жоқ та, болмаған да болмайды да. Біздің өміріміз, барлық

мүмкіншілігіміз Оның билігінде. Қай кезде қаласа береді, қашан қаласа

алады. Патшалар осы дүниедегі билікті басқарады, ал ол сол патшалардың

барлығын да басқарады.

Кейбір патшалар мен хандар осыны мойындағысы келмей, өзінің билігі

таусылмас патшадай көріп, кеуде кергені рас. Бірақ, шынайы билік Аллаһқа

тән болуы себепті олар бар болғаны өздерінің есімдерін кітап беттеріне

7

қалдырып, денесін болмашы құртқа жегізді.

2-Барлық нәрсенің Иесі де, Патшасы да Аллаһ болғанындай

құлшылықтардың Иесі де тек Аллаһ. Ондай болса басқаға арнап құлшылық

жасау, басқаға жағу үшін құлшылықты тастауға болмайды. Раббымыздың

мүлкін тиісінше жұмсаған абзал!

3-Елестетіп көріңіздерші, сізді мектеп директоры өзінің бөлмесіне шақырса

қорқасыз ба? Әрине, мектеп директоры десе кезінде бәріміз де

қорқатынбыз. Ал енді бастықтардың алдына барсаң мүлдем сөйлей алмай

қаласың. Ал енді президент шақырса сөйлемек түгіл орныңнан қозғала

алмассың оның рұқсатынсыз. Бұл барлық адам бойында кездеседі. Ал Аллаһ

барлық теңеулерден ұлы, бұл теңеулерден жоғары. Ертең Қиямет болған

кезде Оның алдында ешкім сөйлемек түгіл сыбырлауға шамасы келмей

қалады. Сол күнді еске алайық. Тіпті осы өмірде кеуде керіп марқайған

патшалардың өзі Оның алдында ешкім болмай қалады. Ол біздің өмірімізді

де, тағдырымызды да билеуші. Ондай болса бізде бар нәрсенің бәрі де

Аллаһтыкі. Өзім таптым, өзімдікі деп мақтана бермейік, бәлкім ол да сен де

Аллаһтың мүлкісің. Қалай қаласа солай жұмсайды, ал біз Оның үкіміне

мойынсұнамыз.

ӘЛ-ҚУДДУС

Келесі есім-Әл-Қуддус. Бұл қазақ тіліндегі “таза, пәк” деген мағынаға

жақын келеді. Бұған Бақара сүресінің 30-шы аятындағы періштелердің:

“Негізінен біз Сені дәріптеп, мақтау айтып, сен пәктейміз”,-деген сөзін

мысалға келтіруге болады. Осыған қоса Бәйтул Мақдис деп, Иерусалимдегі

Құддыс мешітін атаған, яғни “Пәк үй”. Сондай ақ Жәбрайл періште де

“Рухул Қудус” деп аталады.

Тағы бір мағынасы: “Мүбәрак, берекелі”. Бұған Исра сүресінің бірінші

аятындағы: “Құлын (Мұхаммедті) бір түнде өзіне белгілерімізді көрсету

үшін Мәсжид Харамнан біз айналасын мүбәрак қылған Мәсжид ақсаға

апарған Аллаһ әртүрлі кемістіктен пәк”,-деген аят дәлел.

Бұл есім Құранда екі жерде келген. Бірі Хашр сүресінің 23 аятында, енді

бірі Жұма сүресінің 1 аятында.

Бір топ ғұлама бұл есім Аллаһқа қатысты айтылғандағы мағынасын

түсіндіріп: “Яғни ширк (Аллаһқа серік қосу) мен күпірлікте болған

адамдардың айтқан сөздерінен, таққан теңеулерінен, ойлаған ойлары мен

суреттеген бейнелерінен, таққан атақтары мен жанастырған балаларынан

Пәк, олардың таққан кінәларынын таза”-деп түсіндірген. Християндар: “Иса

Құдайдың баласы, Құдайдың балалары бар”-дейді, кейбір ақымақтар: “Ол

8

да ішеді, жейді, ұйықтайды”-дейді. Кейбіреулер: “Құдай бар болса неге

маған әлі келмейді?”-дейді. Міне, осындай айтылған былапыт сөздердің

бәрінен де таза. Өте пәк. Бала иемденбейді, барлық нәрсеге күші толық

жетуші. Өзіне тән есімдерінің бәрі де өзіне тән, еш кемшілігі жоқ.

Демек, бұл есімге амал жасаушы адам мыналарды есте ұстағаны жөн:

1-Аллаһты барлық кемістіктен пәк деп, әртүрлі ластық пен надандықтан

таза деп біліп, тек ұлық сипаттармен сипаттай білу керек. Ал Аллаһ

хақысында ұлық сипаттар-Құран мен сүннетте келген сипаттар ғана.

Адамдар өз ойынан қосып сипаттауына болмайды. Себебі шектелген ақыл

шексіз жаратушыны сипаттай алмайды.

2-Аллаһ өзінің сипаттары мен есімдерінде қалай пәк болса, сөздері мен

істерінде де сондай пәк. Бізге түсірген Құраны мен бізге жазған тағдыры еш

кемшіліксіз, пәк, әрі тек даналыққа негізделген. Сөзі хақ, ісі қате

араласпаған, дұрыс, тағдыры әділ, бізге берген бейнесі ең көркем дегендей.

3-Пайғамбарымыз рукуғ пен сәжде жасаған кезде осы есімді көп қайталап

айтатын. Айша анамыздан жеткен хабарда ол кісі: “Суббухун Қуддусун

Роббул мәләйкәти уар рух”,-деп айтатын. (Муслим, 487); Ондай болса біз де

әрбір рукуғ бен сәждеде осы есімді ауызға алып, жиі қайталағанымыз

орынды болмақ!

Адам есіміне қосылғанда: Абдулқуддус болады.

ӘЛ-МУМИН

Келесі, есім: Әл-Мүмин (المؤمن). Тілдік мағынасы екеу: Бірі-мойындау,

сену. Юсуф сүресінің 17-ші аятында Жақыптың балалары Жүсіпті

шұңқырға лақтырып, әкелеріне келіп: “Әй, Әкеміз! Біз жарысып кеткенде

Жүсіпті нәрселеріміздің жанына тастап кетсек, оны қасқыр жеп кетіпті.

Енді шын айтсақ та сен бізге сенбейсің ғой”,-дескен. Исламның негізі

болған “Иман” сөзі де осыдан туындайды, яғни “Сенім”.

Екіншісі-амандық, яғни қорқыныштың қарама-қарсысы. Құрайш сүресінің 4

аятында: “Ол оларды (Құрайштықтарды) аштықтан тамақтандырып,

қауіп-қатерден аман қылған”,-деп келген. Пайғамбарымызды ертеде

“Әмин” деп атауы да осыдан туындайды, яғни ешбір жан оны қиянат жасап

қояды, өтірік айтады деп қорықпайтын.

Құранда бір жерде келген. (Хашыр сүресі, 23 аят).

Аллаһқа қатысты айтылғанда біріншіден: Аллаһ өзінің жаратылыстарына

зұлымдық жасамайды, бәлкім жаратылыстың бәрі де Оның зұлымдығынан

аман. Аллаһ тағала Құранда былай деген: “Шынайы түрде иман келтіріп,

9

имандарын зұлымдықпен былғамағандар үшін амандық болады. Әрі

олар тура жолда”-дейді. Демек, Аллаһ серік қоспай иман келтірген

құлдарына екі дүниеде де амандық береді.

Екіншіден: Аллаһ тағала өзінің жалғыз екенін растайды. Өзі түсірген

кітаптар, пайғамарларды растайды. Яғни осы нәрселердің жалған еместігін,

сенуге тұрарлық екенін білдіреді. Ал Аллаһ тағала растаған, дұрыс деп

білген нәрселерге сенген адам мүмин немесе мұсылман болады.

Жалпы тәпсір ғұламалары бұл есімді түсіндіргенде былай деген: Әл-Мүмин-

яғни өзінің құлдарын зұлымдықтан сақтайды, қорғайды әрі осы уәдесін

растайды дейді. Зұлымдығынан сақтайды дегені, яғни Қиямет болған кезде

ешкімге де зұлымдық жасамайды. Барлық адам тек өзінің істеген ісі үшін

жауап береді. Сөйтіп есеп айырысқан соң тиісінше жазасын немесе сыйын

алады.

Демек, Аллаһ тағала растаушы. Оның тарапынан келген кітап, пайғамбар,

Оның хабарлаған нәрселерінің бәрі де ақиқат. Ал бұл нәрселерге сенбеуші,

көз жұма қараушылар болса Алланың Растаушы деген есімін жоққа

шығармақ.

Аллаһ тағала шынайы түрде иман келтіріп, жақсы амал жасаушы құлдарына

амандық береді. Оларды қорғайды. Мұндай үлкен нығметке асықсақ қандай

жақсы болар еді…!

Бұл есімге амал етем деген жандар болса, оларға айтарым: Аллаһ тарапынан

келген нәрселерге толық иман келтіріңіздер. Ешбір сөзге күмәнмен қарамау

керек. Бәлкім Аллаһ тарапынан келген барлық нәрсені қабылдап, мойындап,

бұйырылғанды атқарған жөн. Себебі сұралатынымыз ақиқат нәрсе. Ал сұрақ

алаңына жиылған кезде амандыққа лайықты болғандар-Иман келтіріп,

жақсы амал жасағандар. Жақсы амал деген не десеңіз, ол Құлшылық пен

Аллаһтың бұйрықтары деп жауап қатамыз.

Сонымен қатар Бұхаридегі: “Шынайы мұсылман-тілі мен қолынан басқа

мұсылмандар зиын көрмеген адам”,-деген хадиске сай, біз де

айналадағыларға тек жақсылық жасауға асығып, зиян тигізуден сақ

болуымыз керек.

ӘЛ-МУҺӘЙМИН

Аллаһтың көркем есімдерінің келесісі-Әл-Мүһәймин.

Құранда Хашр сүресінің 23 аятында бір рет келген.

Құранды түсіндіруші үлкен ғұламалар бұл есімнің мағынасына сәйкес алты

пікір айтқан, алайда дұрысқа ең жақыны екі көзқарас. Мужәһид, Қатада

сынды бірінші топ “Өзі жаратқан нәрсенің бәрін де бақылап тұрушы”-десе,

10

екінші топ “қамқорлық жасаушы, қорғаушы”-деп түсіндіреді.

Егер де біз бұл есімді “Қамқоршы” деген мағынасымен алар болсақ, онда

үлкен хикметтерге көз жеткізе алар едік. Ана құрсағында жатқан жас балаға

тоғыз ай үзбестен тамақ жеткізіп, кіндік арқылы тамақтандырушы кім?

Әлбетте Қамқоршы раббымыз. Кейін туылып, шыр етіп жылаған кезде

кіндіктен айрылған балаға кім тамақ бермек? Әлбетте екі емшектегі сүтті

азық етуші, Қамқоршы Аллаһ. Үлкен галактикадағы планеталар сәл

орындарынан қозғалса үлкен апаттар болады. Ал сол планеталарды сақтап,

бір жүйемен жүргізуші кім? Бізді әртүрлі апаттардан сақтап тұрушы кім?

Әлбетте қамқоршы Аллаһ.

Ал екінші мағынасы-Өзі жаратқан нәрселерді бақылап тұрушы. Біздің

айтқан сөздеріміз, әстеген істеріміз, жасаған жақсылықтарымыз, атқарған

жамандықтарымыз Аллаһтың назарынан тыс қалмайды. Аллаһ бәрін

бақылап, бәрін біліп тұрады. Алайда, бізге еркіндік берілген. Не істесек те

өзіміз үшін. Жақсылық жасаймыз ба, жамандық жасаймыз ба, бәрі де

өзімізге кеп тиеді. Себебі Аллаһ бәрін бақылап, әркімнің жауабын тиісті

түрде береді.

Араб тілі өте бай тіл. Бір сөз болғанның өзінде осындай үлкен мағыналар

сиғызады. Бізге қамқорлық жасап, тура жолды көрсету үшін Құран түсіріп,

Оны түсіндіру үшін пайғамбарлар жіберіп тұрушы Аллаһым өте пәк. Енді

осы Құрандағы айтылғанды орындау-орындамау біздің еркімізде. Ал мұның

бәрін де Аллаһ бақылап, біліп тұрады. Жауабын өзіміздің ісімізге

байланысты бермек. Біздің жақсылық, біздің жамандық Аллаһқа, Оның

билігіне еш зиян немесе пайда әкелмейді. Бәрі де өзіміз үшін…

Аллаһтың қамқорлығынан үміт үзбейік, әрі бізді бақылап, бәрін көріп, біліп

тұрғанын ұмытпайық. Ал бұлай болу үшін не керек екенін бәріміз де

білеміз!!!

ӘЛ-`АЗИЗ

Келесі есім, әл-`Азиз. Араб тіліндегі “әл-`иззә” сөзі “үстемдік,

басымдылық, қуаттылық” мағыналарын береді. Құрандағы: “Үстемдік

Аллаһқа тән” деген аят осының айғағы.

Бұл көркем есім Құранда 92 рет қайталанады. Бұған: “Күдіксіз Аллаһ

үстем әрі аса дана екенін біл”,-деген аят мысал бола алады. (Бақара сүресі,

260 аят).

Аллаһ қатысты айтылғандағы мағынасына келер болсақ, “Әл-`Азиз”

дегеніміз- Құдыретті, бәрінен Басым әрі барлық нәрсенің үстінен қараушы

Үстем. Еш нәрсе де Оның Құдыретінен асып түсе алмайды әрі Аллаһтың

11

үстемдігі, Аллаһтың қалауы қай кезде де орындалмақ. Аллаһ тағаладан

ешнәрсе басым бола алмайды. Мысалы, бәріміз білетін Мұса оқиғасын еске

алайықшы. Перғауын Исрайл ұрпақтарынан туылатын барлық еркек

нәрестелерді өлтіруге бұйырып, сол жылғы ұрпақтар арасынан пайғамбар

шығып қалуынан қорыққаны белгілі. Яғни ол осы қылығы арқылы Аллаһ

тағаланың белгілеп қойған пайғамбарына қарсы болғысы келді. Алайда

Құдыретті Аллаһ перғауынның сол айласынан асып түсіп, Мұсаны тірі

қалдырып, тіпті Мұсаны перғауынның өз үйінде тәрбиеленуін қалайды, әрі

солай болды. Перғауын өзі білместен өзі қорқып жүрген пайғамбарды өзі

тәрбиелеп бағады. Бұл Аллаһтың Құдыретті екендігін көрсетеді. Кейін келе

Мұсаның пайғамбар екендігі анықталған кезде перғауын оны өлтіргісі келіп

еді, алайда Аллаһтың Құдіретімен перғауын теңізге батырылды. Немесе

Жүсіп оқиғасына қарайтын болсақ, ағалары қызғаныштан оны өлтіргісі

келіп еді, Аллаһ тағала бұлай жасалудан Жүсіпті аман алып қалып, тіпті сол

ағаларының үстінен басшы етіп қойды емес пе?! Бұл неге бұлай болды?!

Себебі Құдырет те, Үстемділік те Аллаһқа тән. Ал Ол кімге қаласа соған

үстемділік нәсіп етеді.

Құдырет пен Үстемділік тек Аллаһқа тән, ондай болса бұл нәрсені тек

Аллаһтан сұрау керек. Біреулер басшыға жағымпазданады, біреулер пара

береді, біреулер күнә жасайды, әрі осы арқылы бастық болуға, басқа

адамдардан үстем болуға тырысып бағады. Бірақ, бұлай жасау дұрыс емес.

Билік пен Үстемдік Аллаһтың қолында әрі қалаған адамына береді. Ондай

болса бұл нәрсеге адал түрде, дұға жасау арқылы жету керек. Ал Аллаһтан

сұрамай басқа адамдар арқылы билікке тырысып, үстем болуды қалаушы

адамдар анық адасуда. Бұл есім Құранда көбіне “`Азизун Рахим”, деп

келген, яғни Құдыретті, Рахымды деп. Себебі Аллаһ тағала

Рахымдылығында Үстем әрі Үстемділігінде Рахымды. Мағынасы: Мейірім

жасауы барлық мейірімінен үстем, әрі үстемділігін мейіріммен жүргізеді.

Біреулер үстем болып, бірақ бойында рахым болмауы мүмкін. Ал енді

біреулер рахымды болып, бірақ үстемділігі болмауы мүмкін. Екеуі де бір

жағынан пайда бере алса да, бір жағынан зиян көрсетеді. Ал Аллаһ

кемшіліктен пәк. Құдыретті әрі құдыретін Рахыммен көрсетеді. Демек,

Аллаһ тағала Құдыретті әрі Үстем. Ондай болса бұл дүниеде кеуде керіп,

тәкаппарланып, менсінбеушілік танытудың керегі жоқ. Аллаһ тағала

тәкәппарларды түсіріп, қарапайымдарды көтереді. Қиямет орнағанда

кішкентай құмырсқаға айналып, адамдардың астында қалатын жандар-

тәкаппарлар. Тәкаппар жандар жәннатқа кірмек түгіл иісін де сезе алмайды.

Ал Жәннаттың иісі жетпіс жылдық жерден сезіледі. Кеуде керіп не керегі

бар? Бұл өмірде барлық нәрсе тек қана Аллаһтың мейірімімен, рахымымен,

құдыретімен орнаған. Біздің ақылымыз, байлығымыз тағы басқа жетістігіміз

Аллаһтың сыйы. Онда кеуде керу орынсыз әрекет.

12

Бұл есімді адам өзіне тағуына болады, яғни Ғазиз, Әзиз деп аталуына

болады, алайда Абдулғазиз десе жақсырақ болады. Сондай ақ, егер өзін

Ғазиз деп атауды ниеттенсе, онда Аллаһқа теңелу мақсатымен қоймауы

керек. Себебі Аллаһ өзіне теңеуді, теңелуді жеккөреді әрі бұл күнә

кешірілмейтін күнә.

ӘЛ-ЖӘББАР

Келесі есім – Әл-Жәббәр. Жәббәр сөзінің тілдік мағынасы – күшті,

қуатты, құдіретті деген мағына береді. Құрандағы: “Ол жерді қуаттылар

мекен етеді”,-деген аят осы мағынамен келген. (Мәидә, 22).

Сондай-ақ, биік, ұзын болған затқа да осы атау қолданылады. Сол себепті де

тәкәппарлық танытқан адамға /тәжәббара ар-ражулу/ деп айтады.

Бұл есім Құранда бір рет келген. Мағынасы – Барлық құлдарын өзіне

бойұсындырушы, Мәжбүр етуші, Құдіретті, Аса өктем деген мағынаға

жақын. Алдында Әл-Ғазиз есімінің мағынасын Құдіретті дедік, бұл жолы

Әл-Жәббәр есімін де Құдіретті деп аудардық. Неге бұлай? Біріншіден, араб

тілі өте бай болуы себепті көп сөздің мағыналарын қазақ тілімен беру

мүмкін емес. Екіншіден, Әл-Ғазиз деген жерде Аллаһ барлық

жаратылыстың үстінен қарайтын құдіретті деген мағына берсе, Әл-Жәббәр

деген жерде барлық құлдарының үстінен өктемдік жасаушы, оларды

бойұсындыруға құдіретті деген мағынада. Демек, Аллаһ тағала өзіне ұнаған

нәрсені бұйырып, соны шариғат етіп, сол шариғатпен жүруді мәжбүр етеді.

Кімде-кім істесе, сауап алады, ал кімде-кім істемесе, онда күнә алады.

Алайда, Аллаһ тағала адамдардың мұсылман болуын немесе кәпір болуын

мәжбүрлемейді. Кез-келген адам өзінің еркі бойынша әрекет етеді, алайда

соның өзінде Аллаһ тағаланың қалауынан артық әрекет жасай алмайды.

Яғни өзінің еркіндегі нәрсені орындауы мүмкін, алайда Аллаһ қаламаса,

онда ол нәрсені жасай алмайды.

Әл-`Азиз бен Әл-Жәббәр арасындағы айырмашылықты айтар болсақ, Әл-

`Азиз дегеніміз “Барлық нәрсенің үстінен өктемдік етуші”, ал Әл-Жәббәр:

“Барлық Құлдар оған бойұсынады”. Алайда екі есімнің мағыналары өзара

жақын. Аллаһтың Әл-`Азиз, Әл-Жәббәр екенін, яғни аса Құдіретті екенін

есте ұстап, барлық жаратылыстың оған бойұсынғандығын, кез-келген нәрсе

оның билігіне кіретінін біліп, осыны мойындап, өзіміз де шынай түрде

өзімізді құл ретінде сезініп, шынайы құлшылық жасайық. Бізге өмір берген

Аллаһ бізді өлтіруге де шамасы келеді. Ал өлгеннен кейін бәрі де кеш

болмақ.

Шынайы өктемдік тек Аллаһқа жарасады. Жер бетін билеген кейбір

патшалар зорлық-зомбылық, өктемдік жасап, кеуде керіп, тәкаппарлануы

13

мүмкін, алайда, олар нағыз мүлік иесі емес әрі өктемдіктері өткінші ғана.

Азық таусылса аштық қысып, сусыз қалса шөліркейді. Көзі тірісінде ауруға

шалдығып, жер құшса денесі құрт-құмырсқаға азық болады. Сөйте тұра

кеуде керіп, тәкаппарлана ма? Бәлки, шынайы өктемдік Аллаһқа тән.

Кейбір пайғамбарлар мен елшілер адам баласының тәкаппарланып,

өктемдік жүргізуіне қатты наразы болған-ды. Һұд пайғамбар өзінің

қаумына: “Қашан ұстасаңдар, зорлықпен (өктемдікпен) ұстадыңдар.

Енді Аллаһтан қорқып, маған бағыныңдар”,-дейді. (Шұғара, 130-131).

Бірақ та олар бас тартып, озбырлық жасауларын жалғастырып, ақыры

толығымен құрып кетті.

Аллаһ тағала зорлықшыл, өктемдік жүргізушілердің үлкен азапқа душар

болатынын хабардар еткен. Құранда: “(Пайғамбарлар) Аллаһтан көмек

тіледі де, зорлықшыл, қасарысқанның барлығы да зиянға ұшырады.

Оларға оның артынан тозақ бар және ірің суы ішкізіледі. Оны жұтуға

тырысады, бірақ тамағынан өткізе алмайды. Сондай-ақ, оған әр

тараптан өлім келеді де, ол өле алмайды. Тағы оның артынан ауыр

азап келеді”,-деген аят осының айғағы. (Ибраһим, 15-17). Ондай болса

зорлық-зомбылық, өктемдік жасаудан аулақ болған жөн, себебі шынайы

өктемдік тек Аллаһқа тән.

Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) намазда рукуғ пен

сәжде жасау барысында осы есімді ауызға көп алатын. Бізге жеткен

хадистерінің бірінде рукуғ бен сәждеде: “Субхәәнә зил-жәбәруути уәл-

мәләкуути уәл кибрийә-и уәл-азамаһ”,-деп мадақ айтатын. Яғни өктемдік,

мүлік, тәкаппарлық, ұлылық иесі (Раббым) кемшілік атаулыдан пәк деген

сөз.

ӘЛ-МУТӘКӘББИР

Бұл жолы екі есімді қатар талдап өтеміз, ол: Әл-Мутәкәббир және Әл-

Кәбир. Бұл екі есімнің екеуі де араб тіліндегі “кәбурә” етістігінен туындап,

ұлылық, үлкендік мағыналарын білдіреді.

Әл-Мутәкәббир есімінің мағынасы-барлық жамандықтан, барлық

зұлымдықтан таза, ұлылық пен тәкәппарлық иесі. Бірақ, Аллаһтың

тәкәппарлығы адамдардың тәкәппарлығына ұқсамайды, бәлкім өзіне тән.

Ал Әл-Кәбир есіміне келер болсақ, мағынасы-Ұлы, Үлкен деген мағынаға

жақын, яғни Ең ұлы, өзінің жаратқан нәрселерінің ешқайсысына да

ұқсамайды, өте ұлы деген мағынаға жақын.

“Әл-Мутәкәббир” есімі Хашыр сүресінің 23 аятында бір рет келсе, “әл-

Кәбийр” есімі Құранның алты жерінде айтылады. Құрандағы: “Бәрінен

үстем, құдіретті, өте зор”,-деген аятта “әл-Мутәкәббир” есімі айтылып, “Аса

14

Ұлы, өте жоғары”,-деген аятта “әл-Кәбийр” есімі келген.

Екі есімнің екеуін де жинап, амал етер болсақ, біріншіден: Аллаһ тағала

барлық нәрседен ұлы. Шын мәнінде Аллаһ ұлы. Аллаһтың ұлылығын сөзбен

жеткізіп, ақылға сыйғызу мүмкін емес. Құранда: “Олар оны толық біле

алмайды”,-деген. (Таһа, 110). Аллаһ өте Ұлы болуы себепті Оның заты мен

сипатын танып білу мүмкін емес. Ондай болса оны елестетіп, бір затпен

салыстырып жатуға болмайды. Шектеулі азғантай ақылымызбен шексіз

Ұлы Құдіретті Аллаһты тани алмаймыз. Кейбір философтар Аллаһ жайында

көп ойланып, көп сөз қозғап, ақыры адам айтқысыз адасуларға душар

болған. Сол үшін де Аллаһ жайында шектен тыс ойлаудан аулақ болған

жөн. Құран мен хадистерде келген есімдер мен сипаттарды біліп, иман

келтіріп, одан әрі ойланудың керегі жоқ. Тура сол сияқты бұл жолы да:

Аллаһ ұлы екенін білдік, болды, Аллаһ ең ұлы. Бірақ қаншалықты ұлы,

үлкендігі қандай деген сұрақтарға кіруге болмайды әрі мұны ойламаған

абзал. Себебі Аллаһ тағала мұны бізге баян етпеген, ал ақылымызбен біз

оны бәрібір таба алмаймыз. Бәлкім көп ойлай беріп адасып қалуымыз

мүмкін. Аллаһ ең ұлы екенін білген адам шынымен де Аллаһтан қорқа

бастайды. Оның алдында біз түкке тұрғысыз жаратылыспыз. Аллаһ не

қаласа соны істей алады. Өлтіреді, тірілтеді, азаптайды, мейіріміне бөлейді.

Біз Оның алдында түкке тұрғысызбыз. Ал ол ең ұлы Оған тең келер ешкім

жоқ.

Екіншіден-Тәкәппарлық тек қана Аллаһқа жарасқан. Демек, адамның

тәкәппар болуы Аллаһтың ашуына әкеп соғады. Ондай болса, бұл сипатты

қалай болса да тастау керек. Бастық бол, жұмысшы бол, бай бол, кедей бол-

адамдардың бәрі де Аллаһтың алдында тең. Ондай болса кеуде керіп,

тәкәппарланудың керегі жоқ, себебі тәкәппарлық тек қана Аллаһқа

жарасқан.

Тәкәппар адам таудың үстіне тұрып алып, төменге қараса, адамдардың

кішкентай қылып көреді. Сөйтіп өзін басқалардан үлкен санап, жерде

жүрген адамдарды кішкентайсынып, кеуде кереді. Бірақ, ол ақымақ. Себебі

жердегі адамдар жоғары қараса таудың басында тұрған әлгі адамның өзі де

жердегілер үшін кішкентай болып көрінеді емес пе?!

Құлшылық жасамау, намаз оқымау да тәкәппарлықтың белгісі, яғни

бейнебір Аллаһтың әміріне құлақ аспай, бойұсынбай, тәкәппарланғанмен

тең. Аллаһтың сөзін түкке тұрғысыз деп біледі олар. Ал тәкәппардың

жазасы қандай болатыны бәрімізге де белгілі.

Үшіншіден-Күнделікті бес уақыт намаздан алдын азан шақыруымыз, әрбір

рәкәтта “Аллаһу әкбәр”-деп яғни Аллаһ ең ұлы деп айтуымыз да тектен

текке емес. Бұл есім әркез есте жүріп, Аллаһтың ең ұлы екенін естен

шығармау үшін осылай жасалған. Ондай болса өзімізді үлкенсініп, кеуде

15

керіп, мұрын шүйіріп жүруіміздің еш керегі жоқ. Аллаһым тәкәппарлықтан

сақтап, жақсы мінез-құлыққа қол жеткізуімізді нәсіп ет!

ӘЛ-ХОЛИҚ, ӘЛ-ХОЛЛӘҚ, ӘЛ-БӘРИЙ және ӘЛ-

МУСАУУИР

Бұл жолы төрт есімді бірақ айтып өтеміз себебі бұл төрт есімнің төртеуі

де өзара тығыз байланысты, мағыналары жақын келеді: Әл-Холиқ, Әл-

Холләқ, Әл-Бәри, Әл-Мусаууир.

Әл-Холиқ мағынасы-жаратушы. Бұл есім 11 жерде келген. Аллаһтың

жаратуы өзіне тән түрде, яғни жоқтан бар етіп жаратушы. Біздің ойлап

тауып жатқан нәрселеріміз, салып жатқан үйлеріміз де жарату болып

табылады, алайда біз бар нәрсені түрлендіру арқылы жаңа бір нәрсе

жаратамыз. Ал енді жоқ нәрседен бар нәрсе жасау біздің қолымыздан

келмейді, бәлкім Аллаһтың құдыретінде.

Әл-Холләқ-мағынасы әр нәрсені жаратушы немесе қайта-қайта жаратушы.

Құранда екі жерде келген.

Әл-Бәри есімі үш рет келген. Мағынасы-Жоқтан бар ету. Демек, “кез-келген

жоқтан бар етілген нәрсе жаратылыс, алайда кез-келген жаратылыс жоқтан

бар етілмеген”. Жақсылап осы ережеге назар аударсаңыз бұл сөздің

мағынасы ашық болады. Шынымен де, жоқтан бар етілген нәрсенің бәрі де-

жаратылыс болып табылады. Ал енді кез-келген жаратылыс жоқтан бар

болды дей алмаймыз ғой. Мысалы: бір машина жасасаңыз, ол да

жаратылыс, алайда жоқтан бар болған жоқ, бәлкім бардан түрлене келіп

басқа нәрсе шықты. Ал жоқтан бар ету тек қана Аллаһтың құдіреті. Ешкім

де бұл мәселеде Аллаһқа тең келе алмайды.

Әл-Мусаууир-өзінің жаратқан нәрсесіне бейне беруші деген мағынаға

жақын. Құранда бір рет келген. Яғни жақсы не жаман бейне беру Аллаһтың

қолында.

Сол үшін де Ислам дінінде тірі жанның суретін салуға болмайды, себебі

бейне беру тек Аллаһтың сипаты. Ал енді тірі жанның суретін салу

Аллаһтың осы сипатына теңесу болып табылады. Сол үшін де бұлай

жасамаған дұрыс. Егер де тірі жанның суретін салар болса, онда ол сол

суретті тірілтуге мәжбүр болады. Ал ол бұған шамасы келмейді әрі сол үшін

азапталады. Яғни сол суретті тірілткенше азапталады. Бірақ жарату мүмкін

емес. (Кейбір ғұламалар тіпті суретке түсудің өзін дұрыс емес, бұл да тірі

жанның суретін салуға кіреді деген. Анығын Аллаһ біледі.)

Жан жағыңызға қараңыз. Шынымен де жаратушылығында шек жоқ қой!

Мысалы, бір суретші сурет салып, оны көрмеге қойғанында, оны көріп

16

тамсанамыз. Ол жай өлі сурет қой. Сол сурет ішіндегінің бәрін де тірі етіп

жаратқан ұлы Алланың осынау суретіне неге таң қалмасқа?! Тірі құс пен

тірі жануарларды, шиқылдаған құстар мен жайқалған өсімдіктерді жаратқан

Алла ұлы емес пе? Осының бәрін көріп қалай ғана Алланы ұлықтамасқа?

Адамды ең әдемі келбетте жаратты. Әрі өзі тамақтандырады. Ана

құрсағындағы нәрестені алып қараңыздар. Ол сол құрсақта жатқанында оған

үзбей қорек жеткізіп тұрушы кім? Әлбетте Алла ғой. Жаратушылығында

шебер екенін тағы бір дәлелдегендей, баланың қорек көзін кіндік етпеді ме?

Алла ұлық!

Ақыры уақыт жетіп, бала дүниеге келеді. Дәрігерлер кіндікті кескенде бала

жылап, бейне бір: «Ей, Ұлы Аллам! Ол менің тамақтанатын жалғыз ғана

қорек көзі еді ғой. Оны меннен қалай алып қоймақсың?» дегендей. Сонда,

Алла ұлық, оған басқа қорек көзі, сүтке толы ананың екі омырауын береді.

Ал осындайдан кейін, бір қорек көзін екеу еткен Аллаға қалай «ұлық»

демейсіз?

Арада біраз уақыт өтеді. Бала емшектен шығып, тағы жылайды. Бейне бір:

«Ей, Аллам! Қорек көзі болған екі нәрсемді алып, мені қалай ғана аш

қалдырмақсың?» дейтін сияқты. Бірақ Алланың ұлылығында шек жоқ. Оған

Алла 32 тіс береді. Алла шынымен де жаратуда ең шебер, ең ұлы емес пе?

Аллаһу әкбар! Жоқтан бар етуде, оны жаратуда, оған бейне беруде

раббымыз өте ұлық. Ондай болса бізді де жаратып, он екі мүшемізді сау

еткен Аллаһқа мадақ айтып, құлшылық жасайық. Осы есімдерге амал етер

болсақ, ең алдымен Аллаһ жалғыз өзі жаратушы, ал Одан өзгенің бәрі де

жаратылыс.

Ешкім де Аллаһтың жаратқанынан артық нәрсе жарата алмайды. Шама

келсе, жүрек сияқты өмір бойы бір тоқтамай соғып тұратын бір нәрсе

жаратып көрсін. Немесе адамның ұрығын алып, сақтап, бейне беріп, жан

беріп содан бір адам жаратып көрсін.

ӘЛ-`АЛИЙМ, ӘЛ-`ААЛИМ және ӘЛ-`АЛЛӘМ

Аллаһтың көркем есімдерінің келесілері: Әл-`Аалим, Әл-`Алиим, Әл-

`Алләм. Үш есімнің үшеуі де араб тіліндегі “`алима” етістігінен туындап,

“білім” деген мағына аясында жүреді. Жалпы білім сөзінің тілдегі мағынасы

надандыққа қарама-қайшы нәрсе.

Адамдардың кейбірі де `Аалим деп атал алады, яғни “Ғалым, білімдар” деп.

Ал егер дін ілімдерінің көп тармағын меңгеріп, шынымен ақ ілімі көл-көсір

болса, онда ол адамды “Ғалләмәһ” деп атайды, яғни үлкен ғалым. Әскердегі,

спорт түрлеріндегі ең үлкен атақтар Генерал, Мастер спорта деген сияқты,

бұл да Ислам ілімділері арасындағы ең жоғарғы лауазым.

Ал Аллаһқа байланысты айтылған кезде Әл-`Аалим есімі “Білуші”-деген

17

мағынаға жақын. Құранда 13 рет келген.

Әл-`Алиим есімі “аса білуші, бәрін білуші” деген мағынаға жақын. Құранда

157 рет келген.

Әл-`Алләм есімі Әл-`Алиимнен де қуатты есім. Құранда 4 жерде келген.

(Бірақ, кейбір ғұламалар бұл өз алдына жеке есім емес, бәлкім алдыңғы екі

есімнің күшейтпелі түрі дейді. Анығын Аллаһ біледі.)

Бұл есімдердің мағыналарын айта кетсек, Аллаһ тағала өз

жаратылыстарының бәрінен де ілімді, біздің көкейлерімізде не

жасырылғанын толық біледі. Ғайып ілімдері тек оған белгілі. Ана

құрсағында жатқан балаға жан үрілгенге дейін ұл не қыз екенін, бақытты

бақытсыз болатынын, ғұмыры ұзақ не қысқа болатынын білуші жалғыз

Аллаһ. Қияметтің қашан болатынын, адамның қай жерде, қай мезетте

өлетінін, ертеңгі күні не болатынын, жаңбыр қай уақытта жауатынын білуші

де жалғыз Аллаһ. Біздің үнсіз істеген істерімізді, ойлаған ойларымызды

бүге-шігесіне дейін де тек Ол біледі. Сол үшін де ілімді болған біреулер

өзінің ілімділігіне мақтанбасын. Себебі кез-келген білушінің үстінде одан да

білімдірек біреу болады. Бізге қарағанда үлкен ғұламалар ілімді. Ал ол

ғұламалардан сахабалар ілімді. Ал олардан пайғамбар ілімдірек. Ал

пайғамбардан Аллаһ әлдеқайда ілімдірек. Аллаһтың ілімі шексіз. Жұмсақ

қаттыны, жасырын жарияны, сұйық пен қаттыны, өткен кезді, осы кезді

және болашақты толық біледі әрі Оған ешнәрсе жасырын емес.

Кейбір адамдар ғалым бола алады, бірақ оның ілімі кемістігі бар ілім. Ал

Аллаһтың ілімі кемістіксіз.

Ибн Аббастан жеткен хадистердің бірінде Мұса пайғамбар жайындағы бір

хадис келтірілген. Ол хадис өте ұзын болуы себепті біз тек тақырыбымызға

сай келетін жерлерін атап өтуді жөн көрдік. Хадисте: «Мұса Бәну Исрайлге

хұтпа айтып тұрғанында «Адамдардың ең ілімдісі кім?»-деп сұралды.

Сонда (Мұса): «Ең ілімдісі мен»-дейді. («Аллаһ біледі»-деп) ілімді Оған

қайтармағаны үшін Аллаһ (Мұсаға) ескерту жасап: «Екі теңіздің

қосылатын жерінде құлдарымыздың бірі тұрады, сол сенен ілімдірек»-

деген уахи түсіреді. Сонда (Мұса): «Раббым, онымен қалай (кезігемін)?»-

дейді. Сонда оған: «Балықты себетке сал да (жолға шық). Қай жерде

(балықты) жоғалтсаң, (әлгі құлымызды) сол жерден табасың»-

делінді…”

Түсініктеме: Мұсаның «Ең ілімдісі мен» дегені мен басқа адамдардың осы

сөзді айтуы бірдей емес. Себебі қарапайым адамдардың бұлай деуі өз- өзіне

мақтану және тәкәппарлық нәтижесі болып саналады, ал Мұсаның бұлай

деуі ілімінің шынымен де көптігін, қарапайымдылығының нәтижесі. Ол

елші болып жіберілген елінде ең ілімді жан болып саналатын, себебі кез-

келген пайғамбар мен елшілер өздері жіберілген қауымнан әркез ілімдірек,

18

жоғарырақ болуы керек. Бірақ, ол «Ең ілімдісі мен»-деген сөзімен қатар:

«Аллаһ біледі»-деген сөзді қоспауы себепті Аллаһтан ескерту алып, одан

өзге ілімді жан бар екенін естиді. Оның бұл сөзі қарапайымдылық нәтижесі

деген сөзімізге дәлел болатыны, ол өзінен ілімді жан бар екенін ести сала

соны іздеуге жол тартқандығы. Егер де ол «Ең ілімдісі мен»-деген сөзді

мақтаныштан немесе тәкәппарлықтан айтқан болса, онда Хадирді іздеп

шықпас еді.

Аллаһ Мұсаның қателескенін айтып: «Екі теңіздің қосылатын жерінде

құлдарымыздың бірі тұрады, сол сенен ілімдірек»-деген уахи түсіреді.

Аллаһ тағала бұл жерде Хадирді (Қыдыр ата) (редактордан: Қыдыр

пайғамбарды Хидр меңзеген. Әһлу сунна ғұламалары Хадирдің Мұсамен

замандас, басқа қауымға жіберілген пайғамбар болғанын алға тартады.

Сондай-ақ, ғұламалардың кейбірі оның елші болғанын да айтқан. Пайғамбар

мен елшінің айырмашылығын айтар болсақ, пайғамбар дегеніміз Аллаһтан

уахи алып, өзіне жеке шариғат түспеуі себепті өзінен бұрынғы елшілердің

шариғатын күшейтуші адам. Ол өзінен бұрынғы елшінің қаумына келіп, сол

жердегі адамдарға уағыз жасап, халықты таухидке шақырады. Ал елші

болса Аллаһтан уахи алады әрі өзіне жеке шариғат, кітап түседі. Сондай-ақ,

ол бір қауымға жалпы жіберіледі. Ондай болса кез-келген елші пайғамбар,

алайда кез-келген пайғамбар елші емес.

Осы хадисті оқыған кейбір сопы ағымдары Хадирді (Қыдыр атаны) әулие

болған деп, осы арқылы әулиелердің пайғамбарлардан жоғары болатынын

айтады. Алайда бұл мүлдем қате түсінік. Хадир пайғамбар болған. Ал елші

болу-болмауында әртүрлі көзқарастар айтылуы себепті кесіп айтпағанымыз

дұрыс болар. Хадирдің пайғамбар болғанына дәлелдер келтіретін болсақ,

Аллаһ тағала ол жайында: «…сол сенен ілімдірек»-деген. Ал пайғамбардан

тек басқа пайғамбар ілімдірек болуы мүмкін. Сондай-ақ, бұл жерде

Хадирдің ілімі Мұсаның ілімінен барлық жағынан артық деген сөз емес,

бәлкім кейбір мәселеде Хадир артық білсе, енді кейбір мәселеде Мұса артық

білуі мүмкін дегенді білдіреді. Себебі хадис барысында Хадир Мұсаға: «Әй,

Мұса! Шын мәнінде мен (тек қана) Аллаһ үйреткен ілім иесімін, оны сен

білмейсің. Сондай-ақ, сен де (тек қана) Ол үйреткен ілім иесісің, оны мен

білмеймін»-деген. Ондай болса Хадир Мұсадан жоғары, барлық жағынан

ілімдірек деп айтпаймыз, бәлкім кейбір мәселеде өзара артықшылықтары

болды деп шектелеміз. Бірақ, Исрайл ұрпақтарына жіберілген пайғамбарлар

ішінде ең абзалы, ең жоғарысы-Мұса. Бұл жайында көптеген хадистер мен

аяттар бар. Мұсаның елші болуы, Аллаһпен сөйлесуі, оған Тәураттың

берілуінің өзі Мұсаның дәрежесін көтереді. Ал елші пайғамбардан бір саты

жоғары тұрады. Ондай болса Хадирді Мұсадан абзал, артық болды деп айту

дұрыс болмайды, себебі Хадир тек пайғамбар болса, Мұса пайғамбар әрі

елші болған жан.

19

«Әрбір пайғамбар өз қауымының ең ілімдісі болуы керек» деген сөз бар. Ал

біздің білуімізше Мұхаммед пайғамбарымызға дейінгі пайғамбарлардың

бәрі де тек өз қауымына жіберілетін. Ондай болса Мұса мен Хадир де

жоғарыдағы ережеден шығып тыс қалмайды. Мұса өз қауымының арасында

ең ілімді болса, Хадир де өз қауымының ең ілімдісі болып табылады.

Алайда ең ілімдісін тек Аллаһ біледі.

Хадис жалғасы: – «Саған үйретілген даналықты маған үйретуің үшін сенің

артыңнан ерсем бола ма?» -дейді. Сонда (Хадир): «Шын мәнінде сен

менімен жүруге шыдамың жетпейді». Әй, Мұса! Шын мәнінде мен (тек

қана) Аллаһ үйреткен ілім иесімін, оны сен білмейсің. Сондай-ақ, сен де

(тек қана) Ол үйреткен ілім иесісің, оны мен білмеймін»-дейді. (Сонда Мұса

тұрып): «Аллаһ қаласа, менің сабырлы екеніме көз жеткізесің әрі сенің

бұйрықтарыңа қарсы келмеймін» -дейді.

Сөйтіп қайықтары болмай, екеуі теңіздің жағасымен жаяу жүріп, (көп

ұзамай) қастарынан кеме өтеді. (Кемедегілерден) оларды ала кетулерін

өтінді. (Кемедегілер) Хадирді танып, екеуін ешқандай ақшасыз ала кетті.

Кенет бір құс келіп, кеменің шетіне қонды да, тұмсығымен бір немесе екі

рет шоқып, теңізден (су алды). Осы кезде Хадир тұрып: «Әй, Мұса! Мына

торғайдың шоқығаны (теңіздің суын қанша азайтса), сені мен менің іліміміз

Аллаһтың ілімін солай ғана азайтты»-деді.”…

Түсініктеме: Хадирдің: «Әй, Мұса! Шын мәнінде мен (тек қана) Аллаһ

үйреткен ілім иесімін, оны сен білмейсің. Сондай-ақ, сен де (тек қана) Ол

үйреткен ілім иесісің, оны мен білмеймін»-деген сөзі адамдардың ілімі

бірдей болмайтынын, біреуі артық білсе, енді бірі кем болатынын білдіреді.

Сол үшін де жер жүзінде ең ілімді адамның кім екені тек қана Алаһқа

белгілі. Ондай болса бір мәселеде ілімі артқан адам масаттанып, шаттанып:

«Ең ілімдісі мен»-деп кеуде керуіне болмайды.

Хадирдің: «Әй, Мұса! Мына торғайдың шоқығаны (теңіздің суын қанша

азайтса), сені мен менің іліміміз Аллаһтың ілімін солай ғана азайтты»-деген

сөйлем мысал ретінде ғана айтылған, себебі Аллаһ ілімі шексіз, әуелден бар,

ешқашан азаймайды. Бәлкім жер бетінде адамдарға берілген ілім Аллаһтың

ілімін азайтпайды әрі адамдарға өте аз ілім берілген. Бұл хадисті имам

Бұхари келтірген: (122 хадис).

Аллаһтың бәрін біледі әрі кімге қаласа, соған ілім береді. себебі Аллаһ

Құранда: “Олар Оның қалауынсыз еш нәрсе біле алмайды”-деген.

(Бақара сүресі, 255). Ал ілімге қол жеткізгісі келген адам Аллаһтан

қорыққаны абзал, себебі Аллаһ ілімді болу үшін Аллаһтан қорқуды шарт

еткен.

20

Біздің қолымыздағы ілім өте аз. Ал Аллаһ ілімі шексіз. Рухтың жағдайын

тек қана Аллаһ біледі, ал біз біле алмаймыз. Рухтың бар екенін білеміз,

себебі біздің денеміздің тірі жүруі үшін рух керек. Алайда ол жайында

ешнәрсе білмейміз. Өлген соң рухпен не болатыны да тек Аллаһқа белгілі.

Біреулер: Рух ұшады, Рухтың салмағы бар, Рух адамдардың үйінде жүреді,

тамақтанады деп жатады. Бірақ, мұның бәрі де тек пікірлер. Ал белгісіз

нәрседе айтылған пікірлер қабылданбайды, себебі бізге белгісіз болған

нәрсені тек қана Аллаһ біледі.

Аллаһ ілімі мен адамдар ілімінің айырмашылығы: Адамдар білмегеннен

кейін барып білімді болады. Ал Аллаһ болса әуелден ілімді, әрі мәңгі ілімді

болады.

Бұл мәселеде сөз қозғасақ, айтып тауысу мүмкін емес. Сол үшін де осымен

тоқтағанымыз жөн болар.

ӘС-СӘМИ`

Әс-Сәми` есіміне келер болсақ, бұл қазақ тіліндегі “Естуші” деген мағынаға

жақын. Бұл есім Құранда 45 жерде келген.

“Әс-Сәми`” сөзі араб нұсқасында күшейтпелі формада келген, демек, Аллаһ

біз ести алмайтын нәрсенің бәрін де естуші. Адамдардан жасырынып, ешкім

жоқ жерде айтқан сөздерімізді тіпті ең керемет құралдармен байқалмайтын

дыбыстың бәрін де естиді. Алайда, Аллаһ бізге ұқсамайды әрі Аллаһтың

естуі біз сияқты құлақпен емес, өзіне тән түрде болады. Себебі Құранда

Аллаһтың еститіні айтылған, біз иман келтіреміз, алайда қалай еститіні бізге

беймәлім. Одан әрі қазбалап, қалай еститінін ақтару бізге жараспайды.

Мысал келтіре кетейік. Кезінде, Исламға дейін арабтарда «Зиһар» деген

әдет-ғұрып болған. Ол, мысалы: біреу өз әйелінен шаршап, көптеген

кемшіліктер тауып, оған «Сен менің анамның арқасы сияқтысың немесе

қызымның арқасы сияқтысың» – дейді екен. Немесе әпкемнің т.б. Яғни

әйелін туыстарға теңеу арқылы, оған жақындамауға ант береді. Ол әйел оған

туыс анасы, қызы сияқты боп қалады да, оған жақындамайды. Міне, осыны

Алла тыяды. Орнына талақты, яғни, ажырасуды кіргізген. Бірақ талақ

рұқсат етілген нәрселердің ең нашары. Құранның көп жерінде осы зиһардың

дұрыс емес екенін айтып, оны тыйған. Сонда бірде Мединеде ансарлардың

бірі өз әйеліне: «Сен менің анамның арқасындайсың»- дейді. Сонда жаңағы

әйел не істерін білмей, абыржып, Елшіге (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі

болсын) келеді. Жай ғана дауыспен өзінің бұйымтайын айтып, оқиғасын

айтып береді. Осы оқиғаның куәгері болған Айша анамыз да сол бөлмеде

отырады. Алайда ол әйелдің не айтқанын естімейді. Біздің білуімізше ол

кезде бөлмелер өте кішкентай болған. Қазіргідей 5х6 немесе 10х15 емес.

21

Өте кішкентай болған сол бөлменің бір бұрышында болған Айша анамыз

естімеген әңгіме жайында Алла аят түсіреді. Субханалла, жеті қат аспан ар

жағындағы Алла естіп, соған байланысты: «Расында Алла, ері жайында

Аллаға шағымданып, сенімен тартысқан әйелдің сөзін естіді. Алла

екеуіңнің сөйлескендеріңді де естиді. Шүбәсіз Алла толық естуші, тым

қырағы» – деген аятты түсірген. (Мүжәдәлә сүресі, 1 аят).

Егер біз аспанға қарасақ, біз тек жұлдызбен сәнделген бірінші аспанды

көреміз. Бірінші аспанның көлемі үлкендігі сонша, әлі күнге шейін оның

қаншалықты үлкен екенін таба алмауда. Ал пайғамбар (оған Аллаһтың

игілігі мен сәлемі болсын) хадисін еске алсақ: «Бірінші аспан екінші

аспаннан шексіз шөл даладағы жатқан сақинадай кішкентай. Ал екінші

аспан үшінші аспаннан шексіз шөл даладағы жатқан сақинадай

кішкентай» – делінген. Осыны есептеймін деп қазіргі заманғы ең дамыған

компьютердің өзі түтіндеп, жарылып кететін шығар. Субханалла, осындай

бірі-бірінен шексіз шөл дала мен сақина айырмасындай болған жеті қат

аспан ар жағынан естіген Алла не деген құдіретті. Сол бөлмеде болған

Айша анамыз сол әңгімені естімегенін айтады. Алла естуші. Өзінің

сипаттарында өте ұлы! Аллаһу әкбар!

Сәмиға етістігі тек қана есту емес, сондай ақ қабыл ету деген де мағына

береді. Сол үшін де намаз оқушы адам рукуғтен көтеріліп келе жатып

“Сами`а Аллаһу лимән хамидәһ” деп айтады, яғни “Аллаһ Оған мадақ

айтушының мадақтауын қабыл етеді”-деген мағынада.

Бұл есімге Құранда келуі себепті иман келтіріп, “қалай естиді?”-деген

сұраққа кірмейміз. Аллаһ өзін Құранда қалай суреттейтін болса, біз сол

суреттеуден артық сөз қозғамаймыз әрі қандай, қалай? деген сұрақ

төңірегінде ой жүгірпейміз. Себебі адамзат – жаратылыс. Ал жаратылыстың

кішкентай ғана ақылы, шексіз ұлы Жаратушысын бәрібір толық қамти

алмайды!!!

Адамдарды да “Сәми`” деп сипаттауға болады алайда бұл есімді адамдарға

жанастырған кезде бұл сөздің мағынасы тек “естуші” деп қана шектеледі.

Ал кемшіліксіз түрде есту сипаты тек қана Аллаһқа лайық.

ӘЛ-БАСЫЙР Бүгінгі тақырып өзегі Аллаһтың Әл-Басыр есімі айналасында өрбімек. Бұл

есім Құранда 42 жерде келген. (Мысалы: Бақара сүресінің 2:233 аятында).

Жалпы араб тіліндегі “Басар” сөзі “Көру” және “Білу” мағыналарын береді.

Ал адамзаттың ішкі (рухани) дүниесі және сыртқы (тәни) дүниесі болады.

Демек, Аллаһтың Әл-Басыр есімі: Өзі жаратқан жаратылыстардың кез-

22

келген сыртқы, көзге көрінетін ісін, әрекетін көруші әрі жасырын және

жария болған нәрселердің бәрін де білуші.

Тіпті қап-қараңғы түнде жылтыр қара тас үстінде сырғып жүріп бара жатқан

кішкентай қара құмырсқаның өзін көреді әрі біледі.

Бұл есімге амал етуде, ең алдымен осы есімге иман келтіріп, Аллаһтың

көруші екеніне сену керек. Бірақ, Аллаһтың көруі біздің көру сияқты емес,

бәлкім өзіне тән түрде. Өзі Құранда қалай баяндаса, солай иман келтіру

бізге парыз. Біздің көруіміз шектеулі ал Аллаһтың көруі шексіз, кемшіліксіз.

Адамдарға жәрдем беруде тек көруші, естуші әрі жәрдем етуге шамасы

келетін біреу ғана көмек бере алады. Ондай болса пұттар, әруақтар және

тағы басқа нәрселер бізге жәрдем бере алмайды. Себебі олар бізді естімейді,

көрмейді әрі жәрдем етуге еш шамасы келмейді.

Аллаһтың естуші, көруші және білуші деген есімдерін әркез есте сақтап

жүретін қоғам әркез тыныштық пен амандықта болмақ. Себебі кез-келген

күнә адамның дене мүшелерінің үшеуімен жасалады.

Мыс: Адамдар жайында жаман ойда болып, әркез тек жаман ойлы, жаман

ниетті болу, ықылассыздық көрсету адамның жүрегімен атқарылады. Енді

ондай адам: “Аллаһ бәрін де білуші ғой. Менің жүрегімде не жасырылғанын

білетін Аллаһтан ұялып, жүрегімді түзейін”-деп ойласа болды, бірден

жүрегі жақсы жаққа ауа бастайды.

Немесе біреу өтірік, ғайбат, өсек, балағат айтады. Мұның бәрі де тілмен

атқарылады. Енді ол осылай жасамастан бұрын: “Аллаһ естуші. Менің

айтқан сөздерімнің бәрі де жазылып жатыр, ертең Аллаһ алдында жауап

беру қиынға соғып қалар”-деп ойласа болды, тіліне сақ бола бастайды.

Немесе біреуді ұру, ұрлау, зина /ойнастық/ жасау, арақ ішу сияқты

әрекеттерді жасамастан бұрын өзіне: “Аллаһ бәрін де көруші ғой. Менің

атқарған істерім Аллаһқа жақпайды. Адамдар алдында жасаудан ұялатын

істерді Аллаһ алдында қалай жасаймын?”-десе болды, амалдары түзеле

бастайды. Демек, әркез жүрегін, тілін және денесін сақтап, Аллаһтың

естуші, көруші және білуші деген есімдерін есте сақтап, осыған сәйкес амал

жасайтын болса, онда күнә атаулыдан таза болады. Осы үш есімнің хақысын

беретін қоғам әркез амандық пен тыныштықта болмақ. Сенбесеңіздер

өздеріңіздің атқарып жүрген істеріңізге назар аударыңыздаршы. Бәрі де

жүрек, тіл және дене мүшелерінен әрі аспайды ғой. Ал мұны тексеріп отыру

үшін не керек? Әлбетте шектеп, тыйып тұратын бір шектеу, тыйым керек.

Ал ол тыйым осы үш есімді біліп, сәйкес амал жасау.

Бұған қоса біз “Ә`узу билләһи минаш шайтанир ражим”, яғни “Қуылған

шайтаннан қашып, Аллаһтан пана тілеймін”,-деп айтуымыздың себебі де

осы. Себебі біз шайтанды көрмейміз, не айтып жатқанын білмейміз. Ал

көзге көрінбейтін, құлақпен естілмейтін жауымыздан кім құтқарады бізді?

23

Әлбетте бәрін естуші, толық көруші ұлы Аллаһ!

Аллаһ тауфиқ берсін!

ӘЛ-ҒАФУР және ӘЛ-ҒАФФАР

Келесі екі есім әл-Ғафуур және әл-Ғаффар, бұған қосымша кейбір ғұламалар

атап өткен әл-Ғафир есімі үшеуі де араб тіліндегі “Ғафр” сөзінен

туындайды. Тілдік мағынасы жасыру сөзіне сәйкес.

Әл-Ғафуур есімі Құранда 91 жерде келген. Әл-Ғаффар есімі 5 жерде келіп,

әл-Ғаафир есімі болса Ғафир сүресінің 3 аятында бір рет келген. Сол үшін

де ғұламалардың көп бөлігі бұл есімді атап өтпеген.

Бұл үш есім де өзара жақын мағыналас, “жасыру” мағынасын береді. Яғни

Аллаһ тағала құлдарының күнәларын жасырушы, артынан азапқа салмайды.

Әл-Ғаафир – құлдарының күнәларын жасырушы. Әл-Ғаффар – күнәларын

көп жасыру. Ал әл-Ғафуур болса алдыңғы екеуінен де артық. (Қазақ тіліне

аударылған кітаптарда бұл есімдер кешіруші, жарылқаушы деп келген.

Аударма қате деп саналмайды, себебі Аллаһ күнәні жасырып жібереді әрі

артынан азап болмайды. Ал бұл кешіру деген мағынаны береді).

Бұл есімге иман етуде Аллаһ тағаланың барлық күнәні, тіпті тәубе етсе,

серік қосудың өзін жасырып жібере алатынына, әрі артынан азап

бермейтініне сену керек. Себебі Аллаһ күнәларды жасырушы, көп күнәні

жасырушы әрі өте көп жасырушы. Тым кешірімді, аса жарылқаушы.

Бұл дүниеде кейбір силы, адамдар алдында мәртебелі адамдар сол дәрежеге

өзі жетті ме? Жоқ, бәлкім Аллаһ оның істеген күнәларын адамзат көзінен

жасырып, сол үшін де оның мәртебесі жоғарылаған. Шындығына келсек,

егер адамның жасаған күнәлары жасырылмайтын болса, әлбетте масқарасы

шығып қалар еді. Тек иман келтіріп, жақсы амал жасағандардан өзгесі!

Бірақ, күнәм жасырылады екен деп, жамандығын асырып, күнәсын

тысырып асыр салуға тағы болмайды. Бәлки, шама келгенше жақсылыққа

жақын болып, жамандықтан алыс бола білу керек. Бұл берілген нығметті

дұрыс пайдалана білу керек.

Күнә жасаған адам Аллаһтың кешіріміне қарай ұмтылуы керек. Ал ол қалай

жүзеге асады? Аллаһ тағала Құранда: “Шын мәнінде кім зұлымдық

жасаса, сосын сол жамандығынан кейін оны толығымен жақсылыққа

ауыстырса, шынында мен Аса жарылқаушы, ерекше мейірімдімін”,-

деген. (Нәміл, 11). Демек, күнәлардың жасырылып, толығымен жоғалып

кетуінің шарты – артынан жақсы амал жасау, шынайы тәубе ету. Ал егер

кешірім сұрап қойып, өзі сол күнәнің орнын толтыратын жақсылық

жасамайтын болса, онда ол сол ісі үшін азапталып барып қана кешірілуі

мүмкін, Аллаһ сақтасын. Осы жайтты есте сақтау керек.

Тағы бір ескертпе: “Ниетім таза, жүрегің ақ болса болды, Аллаһ бәрін

24

кешіреді”,-деген сөз негізі жоқ сылтау ғана. Әлбетте, жүрек таза болу керек.

Бірақ, бұл сөзді жиі қайталап жүретін адамдар көбіне бұл сөзді өзіне сылтау

етіп, өзі араққа, бос әурешілікке салынып, намаз оқымауға, ораза ұстамауға

бейім жүреді. Ондай жанға жүрегінің ақ болғаны пайдасын бермейді.

Құранда да, хадисте де бұған көптеген дәлелдер бар. Аллаһ тауфиқ берсін!

ӘЛ-ҚОҺИР және ӘЛ-ҚАҺҺАР

Бұл екі есім де араб тіліндегі “Қаһр” сөзінен туындап, басым болу, үстінен

алу, үстем болу деген мағыналар береді.

Қаһир есімі Құранда 2 жерде келген. (Әнғам, 6:18, 6:61 аяттары). Ал әл-

Қаһһар есімі 6 рет айтылған. (Мысалы: Ғафир, 40:16).

Әл-Қаһһар есімі әл-Қоһир есімінен қуаттырақ, асырмалы шырай

формасымен келген. Демек, әл-Қоһир мағынасы “үстем, үстемдік етуші,

басым болушы” болса, әл-Қаһһар мағынасы “аса үстем, тым басым” деген

мағына береді.

Аллаһ тағала өзінің құлдарының үстінен үстемдік жүргізуші, ұлы құдірет

иесі. Себебі Әнғам сүресінің 18 аятында да, 61-ші аятында да: “Ол өзінің

құлдарының үстінен өктемдік етуші”,-деп айтылған. Демек, Аллаһ

жаратылысын жаратып, сол арқылы өзінің қарамағындағыларға үстем

болды, ол құлшылық жасауды бұйырып, өзі барлық жаратылыстан басым

болды. Жүздер бұрылып, көкейлер ықыласты болып, тілдер тәсбих айтып,

кешірім сұрап, маңдай сәждеге жығылып, саптар түзеліп, жаппай құлшылық

қылынып жатудың бәрі де Раббымыздың Ұлылығын, үстемдігін,

басымдылығын паш етеді. Кеуде керген кербездің өзі Аллаһқа еріксіз

немесе ерікті түрде боұсынады. Бойұсынбаймын десең ауырмай гөр.

Ешкімге тәуелді емеспін десең тірі жүр. Бәлкім, ауыру, өлу, жылау, құлау –

бәрі де Аллаһтың өктемдігін көрсетеді.

Ол өктем, бірақ, оған өктемдік жүрмейді. Аллаһқа боұсынбаймын деген

адам Аллаһ берген ауамен демалмасын, ауру келсе ауырмасын, туыстарын

сақтап қалуға тырыссын, жермен жүрмесін жалпы, Аллаһ жаратқан

жаратылыстан өзге жерде өмір сүрсін, әйтпесе, осы нығметті бергенге

бойұсынсын, өктемдігін мойындап, намазға келсін!!!

Бұл сипат Аллаһқа қатысты айтылғанда Оның ұлылығын көрсетсе,

адамдарға айтылғанда ол адамның залымдығын, қатыгездігін білдіреді.

Яғни, Аллаһ өктем деген сөз, Аллаһ бәрінен де басым. Ал өктем адам деген

сөз, залым деген мағына береді. Тәкаппар деген есім сияқты. Егер адамға

қатысты айтылса, кеуде керуші, мақтаншақ деген мағына беріп, Аллаһқа

қатысты айтылса, “Ұлы, үлкен, зор” деген мағына береді. Сол үшін Дұха

сүресінің 9 аятында (93:9): “Жетім болса, оған өктемдік жүргізбе!”,-деген.

25

Демек, Аллаһ өктем (әл-Қоһир). Бірақ, кейбір адамдар да Қоһир деп

сипатталуы мүмкін. Ал әл-Қаһһар деген есім тек қана Аллаһқа тән, себебі

барлық өктемшінің үстінен қараушы өктемдік иесі біреу. Ол-Аллаһ

субханаһу уә тәғала!

ӘЛ-УӘҺҺАБ

Араб тіліндегі “Уәһәбә” етістігі “сыйлау, беру, тегін беру” деген

мағыналарды береді. Ал осы етістікті атқарушы адамды “Уәһиб” дейді.

Аллаһтың әл-Уәһһәб есімі осы етістікті көп атқарушы, яғни көп сыйлық

беруші деген мағынамен, күшейтпелі үлгіде келген.

Аллаһтың әл-Уәһһәб есімі қасиетті Құранда 3-жерде келген. Бірі Әлі

Ғымран сүресінің 8-ші аятында (3: 8): “Раббымыз! Бізді тура жолға

салғаннан кейін жүрегімізді ауытқытпа. Және бізге өз қасыңнан игілік

бер. Күдіксіз, сен өте берегенсің”,-деп келсе, екеуі 38-ші реттікпен келетін

Сад сүресінің 9-шы және 35-ші аяттарында келген.

Халифа Алтай атамыз (ол кісіге Аллаһтың мейірімі жаусын) бұл есімді бір

жерде “Береген” деп, екі жерде “Өте жомарт” деп берген. Әлауддин Мансұр

ағамыз “Сыйлаушысың” деп, қалған екі жерде “Өте жомарт” деп аударған.

Демек, “Береген” десек те, “Сыйлаушы” десек те бұл тек “Өте жомарт”

болғанның сипаты. Ал Аллаһ нені сыйлаушы? Нені тегін беруші?

Ибн Жәрир өзінің тәпсірінде осы есімді түсіндіре келіп: “Шын мәнінде

Аллаһ тағала өзінің құлдарына тауфиқ, дінде тұрақтылық, туралық,

елшілері мен кітаптарын растау қасиетін беруші”,-дейді. Қазақ тілді

оқырман қауым осы бір сөйлемдегі “Тауфиқ” сөзін түсінбесе түсіндіріп

өтейік. “Тауфиқ” – қазақ тіліндегі сәттілік сөзіне жақын мағынада. Бірақ,

тауфиқ дегеніміз Аллаһтың өз жаратылыстарына берген ҮЛКЕН нығметі.

Неге олай дейміз?

Тауфиқ екі түрлі болады. Бірі – тауфиқу бәйән, екіншісі тауфиқу һидая.

Тауфиқу бәйән дегеніміз – барлық жаратылысқа Аллаһ жайында, дін

жайында хабардың жеткізілуі. Яғни қай адам болса да оған Аллаһты, дінді

тану сәттілігі түскен. Біздің дәл қазір осы есімдерді оқып отыруымыз да осы

тауфиқ түріне жатады. Күнделікті бір хадис, жаңа аят, жаңа үкім естіп

жатуымыздың бәрі де тауфиқу бәйән деп аталады.

Ал тауфиқу һидая дегеніміз – естілгенге сәйкес амал жасай алушылық. Яғни

Аллаһ сәттілігін берсе ғана адам осы айтылғанға амал жасап, тиісінше тура

жолға түспек. Қазақ атамыз бір істі бастарда “Аллаһ сәтін берсін” дейтіні де

осыдан шыққан, яғни Аллаһ тауфиқ берсін деген сөз. Біз қазір осы есімдерді

оқып болған соң тиісінше амал жасап, есімді жаттап жүрсек, демек біз екі

тауфиққа да қол жеткізгендерден боламыз. Ал егер тек оқып, артынан

бұрынғы қалпымыздан өзгермесек, онда тауфиқтың бірінші түрін алып,

26

екіншісінен мақұрым қалған боламыз, Аллаһ сақтасын.

Міне, Аллаһ осы тауфиқты өзінің құлдарына сыйлаушы. Білім алам десең

оны беріп, тура жолға талпынсаң, екіншісін де береді. Ал егер сынап, сыбап,

тәкаппарланып келетін болсаң, онда тауфиқтың екінші түріне қол жеткізу

екіталай. Бірақ, біле жүріңіз, тауфиқтың екі түрінің екеуін қатар

қамтымайынша адам жетістікке жете алмайды. Кәпірге де, екіжүздіге де

тауфиқу бәйән, яғни Аллаһ жайындағы, дін Ислам жайындағы хабар келген

ғой. Бірақ, тауфиқтың екінші түрі жетті ме?! Жетпеген. Ал оны Аллаһ неге

бермеді? Себебі олар өздері тәкаппарланып, тура жолға кеуде керді,

мойындамады. Міне сол үшін де арты жаман боп аяқталады олардың, Аллаһ

сақтасын. Демек, Аллаһ тауфиқтың екі түрін де сыйлаушы. Қабыл аламын

дегені мерейі үстем болып, қарсы келгені өзі үшін жамандық жасап алады.

Аллаһ сыйлаушы. Билікті де, пайғамбарлықты да, мүлікті де, білімді де

сыйлаушы. Адам мұны өзінің әрекетімен теріп алмайды, бәлкім, бұл Аллаһ

сыйлығы. Ондай болса білімді де, байлықты да, бақытты да кімнен сұрау

керек? Әлбетте, сол заттардың иесі болған Аллаһтан.

Аллаһ тағала бізге барлық затты сыйлаушы әрі оның орнына еш нәрсе

сұрамайды. Барлық мүліктің басы Аллаһта. Осы жерде біреулер сұрақ

қойып: “Мен не жаздым? Маған неге бермейді?” дейді. Бірақ, есте ұстаңыз:

Біріншіден, Аллаһқа шек келтіріп, міндет қоюға болмайды. Жаратушың

нені жаратса, қалай жаратса да өзі біледі.

Екіншіден: Аллаһ кімге беру керек, ал кімге беру керек еместігін де өте

жақсы біледі. Ал сырт көзге сіз өзіңізді соған лайықпын деп білсеңіз,

біліміңіз Аллаһ білімінен артық деп ойлағаныңыз. Өзіміздің амал, жүріс

тұрысымыз бен сөзімізге қарайық. Біреулер: “Адамның ала жібін

аттамаймын” деп, өзі намаз оқымайды, тиісінше Ислам ұстындарын

ұстанбайды. Сонда ол адамның ала жібін аттамай, Аллаһтың ала жібін

аттағаны ма? Осыдан кейін: “Маған неге бермейді?” деп даурығуы орынды

ма?

Үшіншіден: Аллаһ адамға шамасы келетін түрде ғана береді. Ал шамасы

келмейтін адам сынып қалмасын деп, оған кейбір нәрселерді бермеуі де

мүмкін. Ауыр көтеру спортымен шұғылданатын жас бала әлем чемпионына

жүктелген салмақты: “Неге маған осы жүкті бермейді? Мен де чемпион

болайын?” деп айтса ақылға қона ма?!

Төртіншіден: Аллаһ біреуге бір затты сыйлап, екіншіге сыйламауы

артында үлкен даналық жатыр. Оны кішігірім миымызбен түсіндіріп беру

мүмкін емес. Ия, мүмкін бір қанышер, қаныпезер адам бай болуы мүмкін.

Бірақ, шайтан бұл дүниемен алдамасын сізді. Нағыз байлық ақша емес,

нағыз байлық – тура жол. Аллаһ біреуге байлық беріп, ол оны көтере алмай,

ақыры бұзыла бастаса, адасқанының үстіне адастырады. Сонда да әлгі жан

27

сияқты болғыңыз келе ма?! Жоқ барға тәубә деп, қанағат еткен абзал ма?!

Бесіншіден: Ұлы Аллаһ кейбір құлдарын сынап, кейбір ризықты бермеуі

мүмкін. Осы сыннан оңды өткен адамға одан артығы дайын тұрады.

Алтыншыдан: Барлық адамға қатар билік, байлық беріп қойса, өмірдің

мәні не?

Жетіншіден: Адам өзінің ғұмырында тиісті ризығынан артық ризық ала

алмайды әрі оның маңдайына жазылған ризықты ешкім де азайтып тастай

алмайды. Сабыр етіңіз. Дүниелік нәрседе өзіңізден төмен жанға қараңыз.

Мүмкін шүкіршілік жасарсыз. Ал діни істерде өзіңізден алға озғандарға

қараңыз. Мүмкін талпынарсыз. Бір қызығы, адамдардың көбісі Аллаһтың

сыйлаушы деген есімін естісе болғаны, ойларына тек қана “ақша, мүлік,

билік” келеді. Бұл дүниелік нығметтер ғой. Бірақ неге о дүниелік

нығметтерді ойламасқа?!

Сол үшін Аллаһтың “Тура жол” деп аталатын баға жетпес сыйына

асығыңыздар.

Ескерту: Біреу сізге бір затты сыйлаған болса, ол адамды “Уәһһәб” деп

атауға болмайды, себебі бұл тек Аллаһ сипаты. Ал ол адам бар болғаны

“Уәһиб”, қарапайым сыйлаушы. Бірақ, шынтуайтына келгенде ол адам

Аллаһтың сыйын сізге қарай ауыстырушы, себебі барлық мүлік иесі тек

Аллаһ. Сізге біреу қарапайым бір затты сыйласа асты үстіне түсіп,

рахметіңізді жеткізе алмай жатасыз. Ал енді осы дүниеде тура жол беріп,

өзінің нығметтерін сыйлап жатқан раббыңызға неге рахмет айтпайсыз?!

Денің сау кезде құлшылыққа бой ұрсақ қандай жақсы болар еді?!

Шүкіршілік етейік! Тура жол, ілім, ақыл, бала, пана, денсаулық, байлық,

билік, парасат, шаттық сыйлаған ұлы Раббымызға құлшылық етейік.

Құлшылығымыз Аллаһқа бірер зиянын не пайдасын тигізе алмайды, бәлки,

мұның бәрі де тек өзімізге “сауап” болып, кері сыйланады! Аллаһ тауфиқ

берсін!

Адам есіміне қолданылғанда “Абдулуәһһәб” болады.

ӘЛ-ХАКӘМ және ӘЛ-ХӘКИЙМ

Келесі есімдер Әл-Хакам, Әл-Хакийм. Мағынасы жағынан осы екі есімге

жақын болуы себепті біз қолданып келе жатқан тізімге енбесе де, кейбір

ғұламалар атап өткен әл-Хааким есімін де атап өтеміз.

Негізінен араб тіліндегі “Хакама” етістігі “Тыю“-дегенді білдіреді. Демек,

араб тіліндегі “хааким” деген сөз мағынасы: “Алдына келген екі топтың

өзара зұлымдық жасауын тыюшы”-деген мағынаға жақын болмақ.

Тағы бір мағынасы: “Сот, әділ түрде үкім жасаушы“. Үшінші мағынасы:

28

“даналық, хикмет” деген мағына береді. Бұл тілдік мағынасы.

Бұл есімдердің Құранда келуіне тоқталар болсақ, әл-Хакам есімі Әнғам

сүресінің 114-ші аятында бір рет келген (6: 114).

Әл-Хааким есімі болса “ахсанул хаакимиин, хойрул хаакимиин”, яғни “үкім

берушілердің ең абзалы, ең қайырлысы” деген үлгіде тек көпше түр

формуласына матаса байланысып, 5 жерде келген. Сол үшін де ғұламалар

бұл есімді Аллаһтың көркем есімдеріне жатқызбайды. Біз де бұл тізімге

қоспадық.

Әл-Хакийм есімі болса Құранда 94 жерде келген. Соның бірі Бақара

сүресінің 228, 240-шы аяттарында.

Жоғарыда біз “хакама” етістігінің тілдік мағынасы тыю, үкім жасау және

дана болу мағыналарымен келетінін айтып өттік. Енді бұл есімдер Аллаһқа

қатысты айтылған кездегі мағынасы қалай болады?

Алдымен, әл-Хакам есімін алып қарайтын болсақ, мағынасы: “Ең әділ түрде

үкім жасаушы“. Ондай болса бұл есімді ешқандай адам өзіне тағып, өзін

“Әл-Хакам немесе Хакам”-деп атауы дұрыс болмайды, себебі дұрыс түрде,

еш зұлымдық жасамай үкім жасау тек Аллаһқа тән. Аллаһ – Әл-Хакам, яғни

үкім жасауда одан әділ ешкім жоқ әрі Оның сөздерінің бәрі де шын.

Үкім жасау Аллаһқа тән әрі шешімі қиын нәрселердің бәрі де Аллаһқа

қайтарылады. Сол үшін қандай шешімі қиын жағдайға тап болса да адам

Құранға, шариғатқа назар аударуы тиіс. Әлбетте ол барлық қиындықтың

жауабын тек шариғаттан табады.

Ал енді Әл-Хакийм есіміне келер болсақ, мағынасы қазақ тіліндегі “Дана,

даналық иесі“-деген сөздерге жақын. “Даналық” дегеніміз – “Әр нәрсені

тиісті орнына қою”-деген сөз. Шынымен де, байқап қарасақ Аллаһ тағала

осы жаратылыста әрбір нәрсені өзіне тиісті орнында жаратқан ғой. Теңіздегі

балықтардың тыныс алу мүшелері мен біздің тынысалу екі бөлек. Біз құрғақ

жерде жүрсек, олар теңіз бен көлдерді мекен етеді. Баланың жатырда

дамуының әр кезеңі өзінше керемет. Мұның бәрі де Аллаһтың шексіз

даналығының айнасы. Бұл әлем толығымен даналықпен жаралған.

Аллаһтың даналығында шек жоқ. Жіберген діні де даналыққа негізделген.

Шариғаттың не үшін керек? Шариғат – адамның бес нәрсесін сақтау үшін

құрылған: Жанын, малын, арын, дінін және ақылын. Кез-келген күнәлі іс

осы бес нәрсенің құруына себепші болады, ал кез-келген сауапты іс осы бес

нәрсенің қуаттануына себепші болады. Бұған дәлел келтіріп жатпай-ақ

қояйық, бәлкім, кез-келген күнәлі істі алып қарап көріңіздерші. Бұған көз

жеткізу қиын емес.

Енді осы есімдерге амал етуге назар аударсақ, ең алдымен Аллаһтың дана

екеніне әрі үкім шығаруда ең әділ екеніне иман келтіреміз. Сөзі Құран да,

шариғаты да даналық негізінде құрылған. Сырт көзге ерсі көрінген

үкімдердің өзі біз үшін “тұрпайы” болса да, Аллаһтың даналығы шексіз.

29

Шариғатта зина жасаушыны таспен атып өлтіру үкімін естіген біреу: “Әй,

ол не жазды? Таспен атпаса болмай ма?” деп таңқалғаны бар. Біле жүріңіз,

таспен ату сырт көзге тұрпайы көрінеді ғой, бірақ, ахиреттегі азаптан гөрі

бұл дүниеде жеңіл азап көрген әлдеқайда абзал. Өзіңізді сол тас боран

болған адам орнына қойып көріңізші. Шұңқырда, айналаңыз толған адам.

Әрбірі қолына тас алып, сізге атқылап жатыр. Бірі шекеден, бірі денеден,

тиген жерің борс етіп, ауырып сыздайды, басың мең-зең. Аллаһым өзің

сақта. Ия, қиын көрінетіні рас. Ал енді ахирет азабы бұдан да қатты! Аллаһ

тағала бұл жайында көп ескертеді. Тас боранның астында жатқан адам

ахиреттегі азапты білсе сол тасборанның астында жата берсем екен деп

армандайды. Мұны тек түсіне алатындар түсінеді!

Екіншіден, ешбір адам өзін Әл-Хакам немесе Хакам деп атай алмайды,

себебі бұл есім Аллаһтың өзіне ғана тән.

Үшіншіден, үкім жасау тек Аллаһқа лайық. Яғни бір нәрсені харам немесе

хәләл деп тағайындау Аллаһтың еншісінде. Ондай болса шариғатта адал

болған нәрсені арам деп, немесе арам болған нәрсені адал деп білу дұрыс

болмайды. Бұл ісімен ол өзін Аллаһқа теңеген болып табылады. Шариғатта

болмайды деп келген нәрселерге сылтау іздеп, салт-дәстүрге, өзіне

ұнайтынына қарай бұрмалап, рұқсат етуге болмайды.

Төртіншіден: Аллаһтың бұл екі есімі өз бойында қалған есімдердің бәрін де

қамтиды. Яғни дана болу үшін естуші, көруші, білуші, мейірімді, рахымды

болу керек. т.б

Бесіншіден: Аллаһ өзі қалаған түрде үкім жасайды. Демек, шариғаттағы

үкімдер адамдарға ұнағанындай емес, бәлкім Аллаһқа ұнағанындай

жасалған. Арабтарда мынандай мақал бар: “Мен қалаймын, сен қалайсың

алайда Аллаһ өзінің қалағанын жасайды” деген. Демек, біздің міндет –

себептерін жасау, ал үкім шығарып, оны болдыру Аллаһтың қалауында.

Алтыншыдан: Аллаһ барлық нәрседе дана әрі жаратқан нәрселерінің бәрі

де шексіз даналықпен жаратылған. Бұған көп сөз қозғап, дәлелдер келтіріп

жатудың керегі жоқ. Айналаға бір көз салсақ, осының куәсі боламыз. Аллаһ

тағала Құранда: “Ол жеті қат аспанды қабат-қабат етіп жаратты. Оның

жаратуында бірер кемшілік көрмейсің”-деген. (Мүлік сүресі, 3 аят)

Жетіншіден: Адамдар да даналық иесі бола алады, алайда Аллаһтың

даналығы шексіз, ал адамдардың даналығы шектеулі. Адамға берілетін

даналық Аллаһ қалаған мөлшерде ғана берілмек. Жаңылмайтын жақ,

сүрінбейтін тұяқ жоқ демекші, бір жерде дұрыс сөйлеп, дұрыс істесе де, бір

жерде қателесіп қалу адам табиғаты. Ал Аллаһ мұндай кемшілік атаулыдан

пәк. Бірақ, соған қарамастан Құраннан, хадистен ақау іздеуші адамдарға

таңым бар!

Сегізіншіден: Дінде тек екі нәрсені қызғануға болады: Байлық және

даналық. Аллаһ елшісі (с.а.с) бір хадисінде: “Екі нәрседен өзгеде қызғану

30

болмайды: Бір адамға Аллаһ мал беріп, ол оны хақ жолында жұмсауын және

Аллаһ біреуге даналық беріп, ол сол арқылы үкім жасап, өзгелерге

үйретуін”,-деген. (Бұхари). Демек, даналық, терең түйсік, әділдік

сипаттарын қызғануға болады. Қызғанғанның өзінде: “Ана адамдағы

даналық құрып, есі ауысып кетсе екен, менде даналық болса екен” деп емес,

керісінше: “Шіркін, ана кісінің даналығындай даналық менде де болса екен.

Аллаһым, оның даналығын арттыра көр!” деп қызғану керек.

Тоғызыншыдан: Құранда пайғамбарымызға “Біз кітап және даналық

бердік” деп, Аллаһ тарапынан Аллаһ елшісіне (с.а.с) Кітап пен даналық

түскені айтылады. Естеріңізде болсын, Құранда “Кітап” деп келген сөз

астарында “Құран Кәрим”, ал “даналық” сөзі астарында “сүннет” меңзеледі.

Пайғамбар сөздерінің бәрі де Аллаһ тарапынан, себебі ол кісі өз ойынан

сөйлемейтін, бәлкім бәрі де көкейіне салынған уахи ғана. Аллаһ тауфиқ

берсін!

ӘЛ-ЛӘТЫЙФ

“Латафа” етістігі негізінен қазақ тіліндегі “жұмсақ, нәзік болу“-деген

мағынаға жақын. Алайда ғұламалар: “Егер бұл есім Аллаһқа қатысты

айтылса, онда оның мағынасы екі түрлі болады. Бірінші мағынасы: Аллаһ

өзінің жаратылыстарына жұмсақтық танытады. Яғни Аллаһ аса жұмсақ.

Екінші мағынасы: Тіпті көзге көріне бермейтін нәзік нәрселердің өзін де

білуші“-дейді. Бұл есім Құранда жеті жерде келген.

Бұл есімге амал етуді мақсат тұтқан жан ең алдымен Аллаһтың өте Жұмсақ

екеніне сену керек. Мейірімі мен Жұмсақтығы шексіз. Өзінің

жаратылыстарының бәріне де қамқоршы әрі оларды жұмсақтықпен

басқаруда. Шаршап шалдыққан кезде демалуымыз үшін ұйқыны жаратты.

Ойламаған жерден ризық беріп, әрбірімізді азықтандырады. Қаншама күнә

жасағандардың арасынан қалаған адамына жұмсақтық жасап, кешіреді.

Қанша күнә жасасақ та ризық беруін тоқтатпай, жұмсақтығын төгуде.

Дінді жеңіл етіп, бізге жұмсақтық көрсеткен. Бір жақсылық жасасақ, есесіне

он есе сауап алып, оны жеті жүз есе артық етіп береді. Бір кішкене құрма

садақа етсек, оны есейтіп, сауабын ұлғайтып, ахыретте өзімізге қайта

береді. Әлемдер Раббысы бола тұра біз сияқты түкке тұрғысыз

жаратылыстардың жағдайын ойлап, дінді жеңіл еткен. Анығына келсек, біз

Аллаһтың берген нығметін шынымен түсінетін болсақ, сәждеден бас алмас

едік. Ондай болса қалай ғана шүкіршілік қылмасқа?! Қалай ғана Ұлы

Раббымызға құлшылық қылмасқа?! Аллаһ-өте жұмсақ!

Тіпті ана құрсағындағы баланың өзіне ризық беріп, өзі жаратқан нәрсенің

31

бәріне де мейіріміміен жұмсақтық жасаушы. Іште жатқан кезде кіндік

арқылы, туылған соң көкірек арқылы тамақтандырған. Жұмсақтығы әрбір

нәрседе көрінеді. Байқасақ, жас бала туған бетте емес, уақыт өте келе тіс

шығады. Ал туған бетте тісі шықса, анасын жарақаттап алуы мүмкін. Демек,

Аллаһ өзінің жаратқан нәрселерінің бәрін де жұмсақтық пен жаратқан.

Сондай-ақ, көзге көрінбейтін, өте нәзік болған нәрсенің бәрін де біледі.

Аллаһтың білімі шексіз әрі осы дүниені нәзік түрдегі керемет жүйемен

жаратқан. Әрі қанша жерден нәзік, ұсақ нәрсе болса да бәрі де Аллаһтың

білімінен тыс қалмайды. Ешкім көрмейді-ау деп жасаған ісіміздің бәрін де

көруші, ешкім естімейді-ау деп айтқан жаман сөзіміздің бәрін де естуші,

себебі ол өте ұсақ, жасырын болған нәрсенің бәрін де білуші.

Аллаһтың осы есімін еске алған адам өзінің істерін ретке келтіріп, сөздерін

жөнге қарай саптап, құлшылығын жалғыз Аллаһқа арнауы керек. Қиямет

орнап, Аллаһ құзырына келген кезде айтар сөз, көрсетер амалдарымыз аз

болған күнін еске алыңыздар. Өмір бойы жұрттың назарына “тақуа” боп

көрініп, адамдар көзінен амалдарымызды жасырып, “ешкім біле қоймас”

деген ұранмен кішігірім жаман қылықтарды жасаудан ада болайық. Аллаһ

өте кіші, тіпті байқалмайды-ау деген сөзді де, істі де тіпті ойды да білуші.

Аллаһтың мейірімінен үміт үзбей, салихалы құл болсақ, Аллаһ барлық

күнәні де кешіріп жібереді, себебі ол өте жұмсақ! Амал етуге асығайық!

ӘЛ-ХАБИР

Ендігі кезекте Әл-Хабир есімін талдап өтуге тырысамыз. Негізінен араб

тіліндегі “хибр” немесе “хубр” немесе “хибра” -мұның бәрі де қазақ

тіліндегі “бір нәрсені білу”-деген мағынаға жақын келеді. Өзімізге таныс

“Хабар” сөзі де осы сөзден туындаған, яғни жаңалық, жаңа мағлұмат деген

мағынада.

Ал енді Әл-Хабир есімі Құранда 45 жерде келген. Бұл есім Аллаһтың

хақысында “Хабардар, Хабарын білуші, Білуші”-деген мағыналарға жақын.

Ғұламалар бұл есімді түсіндіре келе “Әл-Ғалийм” мен “Әл-Хабир”

арасындағы айырмашылықтарды атап: “Екі есім де “білуші” деген сөзге

жақын, алайда “Әл-Ғалим”, яғни адамның сыртқы әрекеттерін білуші, ал

“Әл-Хабир”, яғни ішкі әрекеттерді, жүректерде, көкейлерде жасырылған

нәрселерді білуші. Қиямет болған кезде сол ішкі және сыртқы амалдарды

алдымыздан шығарып, есебімізді алушы”-дейді. Демек, бұл екі есім бөлек

бөлек аяттарда келсе, онда Әл-Ғалийм есімі өз ішінде Әл-Ғалийм және Әл-

Хабир мағынасын қамтиды, яғни өзі жеке тұрып: “Ішкі және сыртқы

нәрселердің, жасырын-жария нәрселердің бәрін де білуші” деген мағына

береді. Ал егер екі есім, яғни “Әл-Ғалим” мен “Әл-Хабир” бір жерде келе

32

қалса, онда Әл-Ғалимнің жеке мағынасы, Әл-Хабирдің жеке мағынасы

пайда болады, яғни біріншісі “сыртқы нәрселерді білуші”, екіншісі “ішкі

әрекеттерді білуші, жасырын, кішкентай болса да барлық нәрсені білуші,

хабардар”.

Аллаһтан артық білімдар, Одан артық хабардар ешкім де, ешнәрсе де жоқ.

Демек, Аллаһ барлық нәрседен хабардар әрі өзі жайында бізге де хабар

беріп, үйреткен. Біз өздігімізден дінді біле алмаймыз бәлкім Аллаһтың

көмегімен ғана. Ал Аллаһ тарапынан келген хабар ол-Құран және

пайғамбар.

Жалпы, Әл-Хабир есімі түсінікті болды деген ойдамыз. Құранда:

тақуалыққа, бойұсынушылыққа шақыратын аяттардың көбісінің соңында:

“Аллаһ хабардар”-деп аяқталады, яғни “Әй, құлдарым. Осыны істеңдер.

Себебі Аллаһ бәрін де біліп тұр. Сендердің не істеп, не ойлағандарыңды

біледі. Еріншектікпен тастадың ба құлшылықты әлде өзіңнің нәпсіңе еріп

кеттің бе оның бәрін де біледі” деген сияқты.

Мүжәдәлә сүресінің 11 аятында «Аллаһ араларыңдағы иман келтіріп,

білім берілгендеріңнің дәрежелерін көтереді. Сондай-ақ, Аллаһ

сендердің не істеп жүргендеріңді біледі»-деген. Иманды болуға және ілім

алуға тырысайық!

Жалпы Аллаһтың бұл есім Әл-Ғалим есіміне мағыналас болуы себепті көп

сөз қозғамай-ақ қояйық. Аллаһ сәттілік берсін!

ӘР-РАЗЗАҚ

Араб тіліндегі “әр-ризқ” сөзінің негізгі мағынасы “пайдалануға жарайтын

нәрсе”. Бұл сөз қазақ тіліндегі “ризық, несібе” деген мағынаға жақын келеді.

Бұл тілдік мағынасы.

Ал енді бұл есімнің Аллаһқа қатысты мағынасына тоқталатын болсақ,

“ризықтандырушы, ризық беруші” деген мағынаға жақын келеді. Басқаша

айтқанда Ол ризықты жаратушы, сосын Өзі жаратқан жаратылыстың бәріне

толықтай тиісті ризығын үлестіріп, азық-ауқатын реттеуші. Аллаһтың

ризығы мұсылман мен кәпір, үлкен мен кіші, ауру мен сау талғамайды,

бәлкім бәріне тегіс беріледі. Аллаһ тағала: “Жер бетінде қандай жануар

болса да Оның ризығын Аллаһ қана үлестіреді”,-деген. (Һуд, 6).

Сондай-ақ, “әр-Раззақ” есімі күшейтпелі үлгіде келуі себепті “қайта-қайта,

үзбей, бәріне ризық Беруші” деген мағынаны да қамтиды. Қазақша

аудармаларда “ризықтандырушы, ризық-несібе беруші, ризық беруші” деп

аударылған. Біз бұл есім баламасын “Ризықтандырушы” деп аудардық.

Бұл есім Құранда бір рет келген. Құдіретті Раббымыз: “Шын мәнінде

Аллаһ Ол Ризықтандырушы, күш қуат иесі, өте Мықты” (Зәрият, 58), –

33

деп, Өзін “әр-Раззақ” деген атпен бір жерде атап өткен.

Осы есімнің мән-мағынасын дұрыс ұғынып, толық түсінген адам мынандай

пайдаларға қол жеткізе алады:

o*** Шынайы ризықты жарату және Оны үлестіру ісі серігі жоқ, жалғыз

Аллаһқа тән. Аллаһ тағала Құранда: “Олардан: “Сендерге көктерден және

жерден кім ризық береді?”,-деп сұра да: “Аллаһ”,-де”,-дейді. (Сәбә, 24).

Бұл аятта Ұлы Раббымыз ризық беру ісінің тек өзіне тән екенін білдірген.

Ондай болса ризық тілеуде жалғыз Аллаһтан медет сұраған дұрыс болады.

Әулие-әнбие, пұттар мен жалған құдайсымақтың ешқайсысы да ризық

беріп, несібе арттыра алмайды. Жүрмей тұрған жұмысты жүргізіп,

күрмелген жолды ашып, басымызға бақ, астымызға тақ беретін жалғыз

Аллаһ қана. Аллаһ тағала Құранда пұтқа құлдық жасап, жалған

құдайсымақтарға табынушылардың істерінің түкке тұрғысыздығын айтып:

“Олар Аллаһтан өзге өздері үшін жер мен көктен бір ризыққа ие бол

алмайтын әрі шамалары да келмейтін нәрсеге табынады”,-деген.

(Нахыл, 73).

Қабір аралап, өлілерден медет сұрап, әулиеге құрбан шалып: “Жолымды

аш” – деп байбалам қағушылар да осы үкімге кіретінін көп жандар біле

бермейді. Әруаққа ас бермесе ризығы азайып, жағдайы нашарлап, жолы

күрмеліп, өзі бәленің астына көміліп қалам деп қорқатыны да бар. Сонда

мұның бәрі де ризықтың Аллаһ тарапынан ғана келетінін

мойындамаушылық екенін түсінсе игі еді!

o *** “Бұл өмірдегі құбылыстар мен жағдайлар ғасырлар бойы айналып,

қайталанып келе береді, ал өзгеретіні тек адамдар мен есімдер” деген сөз

бар. Бұлай дейтін себебіміз, ертеде арабтар қыз туса “арым”, деп, ұл туса

“сорым”,-деп, бай болса “ризығым азаяды” деп, кедей болса “өзіме

жетпейді” деп, шақалақтарын тірідей көметіні бар-ды.

Осы бір жаман әдет қазіргі таңда да кең етек жайып, отбасылардың көбісі

баласын тірі түсік жасап, алдыртып, ризығы үшін қам жеп, бала сүюден бас

сауғалап қашып жатады. Бұлай деушілік Аллаһтың “ризықтандырушы”

деген есімін білмегеннен ғана туады. Аллаһ тағала Құранда: “Аллаһ

сендерді жаратқан, сосын ризықтандырған, сосын сендердің

жандарыңды алады, сосын қайта тірілтеді”, (Рум, 40) – деп, жаратудан

кейін міндетті түрде әр пенденің, әр жандының ризығын беретінін айтқан.

Сонда олар Аллаһтың: “Жер бетінде қандай жануар болса да Оның ризығын

Аллаһ қана үлестіреді”,-деген сөзіне құлақ аспағаны ма? Ақылы болса өзіне

келіп жатқан ризықтың қайдан, қалай келіп жатқанына көз салса несі кетер

34

еді? Бәлкім, біреуге жеткен ризық екіншіге, екеуге жеткені төртеуге жетеді.

Әр адам жаратылып, онымен бірге оның ризығы да жаралған. Жарық

көрмек баланы тірідей түсіріп, Аллаһтың қаһарына ұшырап қалудан абай

болыңыздар!

o *** Ризық дегеніміз тек ішіп-жем тағам емес, бәлкім пенденің қол

астындағы барлық мүлігі, оның тұрағы мен киімі, бала-шағасы мен

туыстары, демалуы, күлуі, және т.б нәрселер. Бұл жалпы құлдардың бәріне

де беріледі әрі “өткінші риызық” деп аталады.

Ризықтың екінші түрі мәңгілік пайдасы бар, жүректі азықтандырушы ризық,

яғни білім мен дін. Ризықтың бұл түрі тырысушы мұсылман, мүмин

құлдарға беріледі. Сөзімізге дәлел келтірер болсақ,

Аллаһ тағала Ибраһимге: “Мен сені адамдарға басшы қыламын”,-дейді.

(Бақара, 124). Яғни дін саласында Ибраһимге басшылықты ризық етіп, тура

жол мен анық сенімнің имамы қылуға сөз берген. Осы кезде Ибраһим:

“Ұрпақтарымнан да ете гөр”,-деп тілеп еді, Аллаһ тағала:

“Ұрпақтарыңнан залымдар бұл сертіме қол жеткізе алмайды”,-деп

жауап қатады. (Бақара, 124). Демек, дін, тура жол ризығы тек тырысушы,

ізденуші, талпынушы мұсылмандарға беріледі, ал зұлымдыққа, серік қосуға

жақын жандар ризықтың бұл түрінен мақұрым қалады екен.

Сосын Ибраһим дұға қылып: “Раббым! Бұны бір тыныш қала қыла гөр

және оның тұрғындарынан кім Аллаһқа және ахирет күніне иман

келтірсе, оларды әртүрлі өнімдермен ризықтандыр”,-деп жалбарынады.

(Бақара, 126). Ибраһим Аллаһтан ризық сұрағанда тек Аллаһқа иман

келтіріп, ахиретке сенгендерді атап өткен болатын. Сол үшін Аллаһ тағала:

“Кәпірлерге де (ризық беремін)”,-дейді. Яғни ризықтың өткінші түрі

мұсылман-кәпір талғамайтынын меңзеп айтқан.

Осы аятты оқыған кейбір кәпір, дінге бойсұнбаған, Аллаһқа иланбаған

жандар: “Аллаһ бәріне бірдей ризық берсе болғаны, одан артық не керек?!”,-

деп, өзіне басу айтуы ғажап емес. Аллаһ тағала осы аяттың жалғасында:

“Сосын оны (осы дүниеде) азғантай алдандырамын да оны от азабына

зорлаймын әрі бұл неткен жаман орын!”,-деген. (Бақара, 126).

Осы бір аяттардан ғибрат алып, ойланар жандар аз сірә. Қамшының

сабындай ғана қысқа өмірімізде құлшылыққа уақыт таппай, таң бозара

жұмысқа шапқылап, кеш қызара шалдығып, төсекке бас ұрып, өмірімізді

мәнсіз, мағынасыз өткізгенімізге мәзбіз. Өткінші ризықты жинауға бар

күшімізді салып, ахиретте азық болар мәңгілік ризыққа немқұрайлы

қараймыз. Сонда бұл біздің ақылымыздың айнасы ма, жоқ

ақымақтығымыздың соры ма?!

o *** Аллаһ аса жұмсақ, тым кешірімшіл. Аллаһ елшісі (ооған Аллаһтың

35

игілігі мен сәлемі болсын) бір хадисінде: “Айтылған жамандыққа

Аллаһтан артық шыдайтын ешкім жоқ. Біреулер Оны “баласы бар” деп

балағаттайды, бірақ (Аллаһ) соның өзінде оларды кешіріп,

ризықтандырады”,-деген. (Муслим).

Сірә қазағымыздың “Таспен ұрғанды аспен ұр” деген сөзі осыдан шықса

керек. Балағаттап, тіл тигізгенді кешіріп, қонаққа шақырып, жақындасып,

достаса білу әрі кек алмауға тырысу мұсылманшылықтың белгісі.

o *** Аллаһтың біреуді шексіз бай қылып, біреуге азғана мүлік беріп,

кедей қылуы шексіз даналығының нәтижесі. Құранда бұл жайында: “Аллаһ

ризық беруде біріңді-біріңнен артық қылды”,-делінген. (Нахыл, 71).

Аллаһ тағала байлыққа лайықты адам мен лайықсыз адамды білуші әрі

байлық беріле қалса жағдайы қандай болатынынан хабардар. Біреуге

байлықтың берілуі оның абзалдығы емес, бәлкім көтере алушылығының

арқасы, ал байлық берілмегені оны көтере алмайтынының белгісі. Біреудің

басы кедейлікке душар болса жағдайы нашарлап, азғындыққа ұшырауы

мүмкін, ал енді біреуі байлыққа қол жеткізсе шектен шығып,

бұзықтықтардың кілті болуы да ғажап емес. Байлық пен кедейлік Аллаһтың

даналығының нәтижесі. Құранда: “Егер Аллаһ құлдарына ризықты

кеңейтіп жіберсе әлбетте жер бетінде бүліншілік шығарады”,-дейді.

(Шура, 27). Өзіне қажетті малдан артық ақша, артық байлық кеп қалса

шектен шығып, жер жүзінде бүліншілік жасап кетуі мүмкін. Сол үшін аят

жалғасында: “Бірақ, қалаған мөлшерде ризық береді”,-деп, адамдардың қай

жағдайы болса да Аллаһтың өлшемімен берілетінін білдірген. Себебі Аллаһ:

“Өзінің құлдарынан Хабардар, әрі оларды Көруші”. (Шура, 27).

o *** Малдың көптігі Аллаһтың жақсы көретініне дәлел болмайды және

адамның кедей болуы Аллаһтың азабына ұшырағандық емес.

Кейбір кәпірлер мен діннен хабары аз жандар осылай ойлап қалуы ғажап

емес. Аллаһ тағала Құранда кәпірлер жайында: “”Біз көп мал мен бала-

шағаға иеміз, сондықтан да азапқа душар болмаймыз”,-дейді. Оларға: “Сөз

жоқ, Раббым әлде кімге қаласа ризығын кең етіп, әлдекімге тар етіп

береді. Бірақ адамдардың көбі түсінбейді”,-де”,-деген. (Сәбә, 35-37).

Ондай болса байдың байлығына қарап: “Маған неге бермейді?” деп кейіс

білдіру орынсыз болмақ. Аллаһтың даналығын дұрыс түсіне алмайтын

адамдардың қатарынан болып қалудан сақтасын Раббымыз.

Ал енді “Мен неге кедеймін?” деп қам жейтін жандар сабыр сақтап,

Аллаһтың даналығына шек келтірмегені дұрыс. Мекке кәпірлері

пайғамбардан әлдеқайда бай болатын. Бірақ, шынайы байлық мал емес,

36

шынайы байлық – дін! Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі

болсын) бір хадисінде: “Аллаһ сендердің денелерің мен келбеттеріңе

қарамайды, бәлкім, сендердің жүректерің мен амалдарыңа қарайды”,-

деген. (Муслим). Тіпті, кедей адамның жәннатқа байлардан бұрын кіретіні

айтылған. Нағыз қуаныш сол кезде болмақ. Сондай-ақ, Аллаһ тағала: “Сол

күні (дүниеде берілген) әр нығметтен сұраласыңдар”,-деген. (Тәкәсур, 8).

Осы бір аятқа сезіммен емес, ақылмен назар аударған адам байлықтың

мәнін дұрыс түсінер!

o *** Аллаһтан қорқу, тақуалық, Аллаһқа бойсұнушылық ризықтың

артуының бірден бір себебі болып табылады.

Аллаһ тағала Құранда ертедегі кітап иелері жайында: “Егер олар Тәурат,

Інжілді және Раббылары тарапынан өздеріне түсірілгенді толық

орындаса еді, әрине олар үстінгі жақтарынан әрі аяқтарының астынан

жейтін еді”,-деген. (Мәйдә, 66). Тағы бір аятта: “Егер ол өлкелердің елі

иман келтіріп, сақсынса еді, әрине оларға көк пен жердің берекеттерін

ашып берер едік”,-деген. (Ағраф, 96). Кейбір жандар өзі Аллаһқа серік

қосып, оқылған намазы жоқ, тұтылған оразасы жоқ бола тұра: “Мен

Аллаһқа не жаздым?”,-деп, кедей болғанына кейіс білдіріп жатуы осы аят

арқылы жауап беріледі. Ризықтың кілті тақуалық, бойсұнушылық болса,

мұның керісі ризықтың азаюына да себеп болып жатады.

Біреулер бала табуды қиын көріп, ризықтың азаюынан қорқады, біреуі

қонақ күтіп, ас пісіруден тартынады. Аллаһ тағала Құранда: “Кімде-кім

Аллаһтан қорқатын (тақуа) болса, оған (Аллаһ) шығар жол тауып

береді және оны ойламаған жерден ризықтандырады”,-деген. (Талақ, 2-

3).

o *** Аллаһтың ізгі құлдары үшін әзірлеп қойған жәннаты, құлақ

естімеген, көз көрмеген, суреттеп айту мүмкін болмаған бақтары –

ризықтың ең ұлы түрі!

Сол үшін де Ұлы Раббымыз Құранның көп жерінде жәннатты “ризық” деп

атаған. Құранда: “Иман келтіріп, ізгі іс істегендерге сыйлық берілуі

үшін. Міне солар үшін жарылқау, көркем ризық бар!”,-делінген. (Сәбә,

4). Аллаһым, біздің өзіңнің жәннатыңа кіргізіп, ұлы ризыққа қол жеткізген

құлдарыңның қатарына қоса гөр!

Бұл есімді Аллаһтан өзге ешкімге таңуға болмайды!

37

ӘЛ-ХӘЛИМ

Бүгін, Аллаһтың қалауымен Әл-Халим есімін түсіндіреміз.

Ғұламалардың “Әл-Халим” есімі төңірегінде айтқан ойлары екі мағына

аясында жүреді. Біріншісі: “Ол шыдамдылық иесі. Құлдарының жасаған

күнәлары, кәпірлердің күпірлігі мен мүшриктердің серік қосулары үшін

жазалауға асықпайды, бәлкім, оларға мұрсат беріп, тәубе етулерін күтеді.

Ол өте Ұстамды әрі Оны наданның надандығы, күнәкәрдың күнәсі дереу

шешім қабылдауға итермелей алмайды”,-деген көзқарас. Бұған салсақ, “әл-

Халим” есімінің мағынасы “өте Ұстамды” дегенді білдіреді.

Екіншісі: “Пенделердің көптеген күнә мен кемшіліктерге бойалдырғанына

қарамастан Өзінің жаратылысына толық нығмет беруші. Өзінің кең

пейілділігімен күнәкардың күнәсына жаза емес, тәубе етуге мұрсат береді”,-

деген пікір. Бұл түсіндірмеден “кең пейілді” деген мағына шығады.

Қазақ тіліндегі әдебиеттерде “Мұлайым, жұмсақ, өте жұмсақ” деп берілген.

Алайда біз ғұламалардың түсіндірмесіне сай бұл есімді “өте Ұстамды” және

“Кең пейілді” деп аударуды ұйғардық, себебі “өте жұмсақ” деген мағынаны

“әл-Латыф” есімі қамтиды.

Аллаһ тағала өте ұстамды, Өзінің құлдарын жасаған күнәлары үшін

азаптауға, жазалауға асықпайды. Шынымен де, жер бетінде күпірлік жасап,

серік қосудың теңізінде қалқып жүргендер қаншама. Бірақ, олардың бәрін

бірден жазаламай, оларға жұмсақтық танытып, мұрсат беруде. Себебі Аллаһ

ерекше мейірімді, өте ұстамды. Бір наданның надандығына бола тез

ашуланбайды. Аллаһ азаптауға шамасы келмейді емес, келеді, бірақ,

адамдар мұны тез түсіне қойса-шы! Әттең ақылдың келтелігі ай! Біреулер:

“Неге зұлымдық жасап жатқандарды азаптамайды, неге адам өлтірушілерді

жазаламайды!?” деп, Аллаһқа кінә таққылары келеді. Бәлкім, Аллаһ біз

сияқты емес, Аллаһ ерекше мейірімді, ерекше жұмсақ, аса ұстамды.

Адамдар да өз бойында осы қасиетті тәрбиелегені артық болмас. Ашу

үстінде жұдырық ала жүгіруден гөрі сабырлықпен ішіндегі ашу отын

өшіргені жақсы.

Бірақ, нағыз жұмсақтық, нағыз ұстамдылық болу үшін даналық, ілім және

құдірет керек. Осы үшеуі қосылған кезде ғана адамды ұстамды, сабырлы

және жұмсақ деп атауға болады.

Себебі: егер даналық болмаса, онда орынсыз жерде жұмсақтық танытып,

ауыз жауып қалуға болмайтын кезде ауыз жауып қалуы мүмкін.

Ал егер ілім болмаса, онда ненің жақсы, ненің жаман екенін білу мүмкін

емес. Ал ондай кезде адамның жұмсақтығы ақымақтыққа жақын болады.

Ал егер күші жетпей әлсіз болса, онда ол өзінен күштінің бәріне жұмсақтық

танытуы ғажап емес. Демек, жұмсақтық болу үшін даналық, ілім және күш

38

болу керек.

Ал бұл Аллаһтың сипаттарында бар. Аллаһ ерекше хикмет пен даналық

иесі, бәрін білуші әрі құдіретті. Аллаһтың жұмсақтығы ешқашан өзгермейді

әрі мәңгілік. Ал адам болса өмірлік жағдайына байланысты бойындағы

барлық қасиеті өзгеріп отырады. Ауру халдегі адам мен сау халдегі адамды

салыстыра аламыз ба? Ашу үстіндегі адам жайында көп сөз қозғамай ақ

қояйық.

Ал Аллаһ мұндай кемшілік атаулыдан пәк. Өзінің шексіз даналығы мен

ілімі арқылы барлық жаратылысына жұмсақтық танытып, Құдіреттіліг

арқылы тиісті жаратылыстың жазасын да беріп отырады. Мысалы:

Перғауын халқының суға батырылуы, Нұх кезеңіндегі топан суды айтсақ та

жеткілікті. Демек, Аллаһтың жұмсақтығы Оның әлсіздігі емес, Оның

даналығы, Білушілігі әрі Құдіреттілігі. Құлдарының не істеп жатқанын

білмей жатыр демейміз.

Осындайдан кейін Аллаһқа құлшылық жасаудан қалай ғана бас

тартпақпыз?! Адамдар өз арасында “Таспен ұрғанды аспен ұр”-деп жатады.

Ал енді Аллаһтың жұмсақтығын, мейірімін көріп жатқаннан кейін оған

бойұсынудан бас тартамыз ба? Сонда біз “Мейірім бергенді таспен

ұрғанмен бірдейміз ғой”! Аллаһ сақтасын. Аллаһ ескерту жібермей жатып

ешкімді азаптамайды. Ал енді ескерту келгеннен кейін де өзінің

бойұсынбаушылығын жалғастырушылар болса, шын мәнінде Аллаһ шексіз

Құдірет иесі. Қалай азаптағысы келсе, Оның билігінде. Сақ болайық. Амал

етейік. Асығайық. Жан алқымға тығылып, тәубе етуге үлгермей қалған

кезде жағдай қиын болмақ. Өлімнен кейін не болатынын бір сәт

ойлаңыздар.

Жұмыс жасаймыз, тырмысып, талпынып бір нәрсе жасаймыз. Ал өлген

кезде не болмақ. Жуылып, көміліп, Аллаһ жаққа жөнелтілеміз. Ол жерде

бізді байлық, мансап, атақ қорғамайды. Амалымыз бен сеніміміз керек

етіледі.

Демек, Аллаһ мейірімінен күдер үзбей, беріліп жатқан жұмсақтыққа тиісті

түрде жауап қатайық. Әлде біздің құлшылық қылмауымыз Аллаһқа зиян

тигізеді дейсіз бе? Жоқ. Аллаһ бізге мұқтаж емес.

Аллаһтың жұмсақтық есімі бұл дүниеде бәріне тисе, о дүниеде кәпірлерге,

серік қосушыларға тиісті болмайды. Олар осы есімнен құр қалады.

Азабы бұл дүниеде берілетін екі күнә-ол адамдар арасында тәкәппар болып

жүру және ата-анаға қарсы шығу. Осы екі күнә үшін осы дүниеде азап

беріліп, о дүниеде де жалғасын таппақ.

Осы жерде алтын әріппен жазылатын сөзді айта кеткім келеді: “Егер Раббың

сенімен жұмсақ болсын десең, онда өзіңнің қарауыңдағыларға жұмсақ бол”.

Аллаһ тауфиқ берсін!

39

ӘЛ-ФАТТАХ

Араб тіліндегі “фәтх” сөзінің негізгі мағынасы “ашу” сөзіне жақын. Бір елді

мекенді жеңіп алуда да осы сөз қолданылып, “жеңіс” мағынасымен де

келетін тұстары бар.

Кейбір ғұламалар: “Дауласып кеп, үкім сұраушы екі топтың арасында үкім

айтуда да осы сөз қолданылады”,-дейді. Демек, бұл сөз жалпы “ашу, жеңіс

және сот немесе үкім” мағыналарын береді. Бұл тілдік мағынасы. Енді

Аллаһқа қатысты “әл-Фәттах” деп айтуымыздың мағынасы қандай? Бұл

есім недей мағына береді?

Бұл есімнің Аллаһқа қатысты мағынасын түсіндірген ғұламалардың барлық

пікірін алып қарайтын болсақ, жалпы алты көзқарас шеңберінен шықпайды.

Біріншісі: Өзінің құлдарының арасында әділдікпен, шындықпен үкім

жасаушы. Әлауддин Мансұр ағамыз осы көзқарасқа сүйеніп “Әділдікпен

үкім жасаушы” деп аударған. Бұл “әл-Хаким” мағынасын береді.

Екіншісі: Өзінің құлдарына мейірім мен ризықтың қақпаларын айқара

ашушы. Бұл көзқарасқа салсақ, қазақша баламасы “ашушы” дегенге саяды.

Үшіншісі: Өзінің мүмин құлдарына жәрдем беруші, залымның алдында

зұлымдыққа ұшыраушыға демеу беруші. Бұл да әуелгі көзқарас мағынасына

жақын.

Төртіншісі: Жалған мен хақтың арасын бөліп, ажыратушы. Осыған орай

Халифа Алтай атамыз “Қара қылды қақ жарушы” деп аударған.

Бесіншісі: Өзінің құлдарының жүректерін ашып, ақиқат пен жалғанның

арасын ажыратып беруші. Бұл көзқарас бойынша қазақша баламасы

“ашушы” дегенге жақын.

Алтыншысы: Бұл есімнің мағынасы “жеңімпаз” деп келуі де мүмкін. Бұл

имам Хаттабидың пікірі.

Қорытынды: Осы көзқарастарды талдап қарастыратын болсақ, әділдікпен

үкім жасау дегеніміз – екі топтың арасындағы түсініксіздік түнегін жарып,

бейнебір ақиқат нұрымен екі араны “ашқанмен” тең болады. Ал енді

“жеңімпаз” дегеніміз өзіне қарсы келгендердің ашпай, бермей отырған

қамалдары мен қақпаларын ашып, ішіне енушімен бірдей. Осыған орай бұл

есімнің қазақша баламасын “ашушы” деп қалдырдық, алайда жоғарыда

аталған алты пікірдің алтауы да осы есіммен тікелей байланыста болуы

керектігін ескерген жөн.

Құдіретті Раббымыздың “әл-Фәттах” есімі Сәбә сүресінің 26-шы аятында

аталып, Құранның бір жерінде ғана келген.

Осы есімге иман келтіруді мақсат тұтқан адамға айтарымыз:

1- “Әл-Фәттах” есімін “Әділдікпен үкім жасаушы” деген мағынасымен алар

болсақ, Аллаһтың бұл дүниеде де, ахиретте де құлдарының арасында тек

40

әділдікпен үкім жүргізуші екенін біле аламыз. Елшілер жіберіп, олармен

бірге кітаптар түсіріп бұл дүниеде ақиқатпен үкім жасап, ақ пен қараның ара

жігін ажыратып, ашушы!

Аллаһтың құлдары арасындағы үкімі Құран және сүннетте толық баян

етілген. Ондай болса бұл дүниеде үкім жасап, үкім шығарушы қайбір пенде

болса да осы екі бастауға негізделген түрде немесе өзге біреудің заңына

негізделген түрде үкім шығаруы мүмкін. Кімде-кім Аллаһтың үкіміне сай

үкім шығарса, ол тиісті сауабын алады, ал енді кім Аллаһ шариғатынан өзге

түрде үкім етсе, ол нағыз залым болмақ. Аллаһ тағала Құранда: “Кімде-кім

Аллаһ түсірген (шариғат) бойынша үкім жасамаса, міне солар нағыз

залымдар”,-деген. (Мәйдә, 45).

2- Жоғарыда “әл-Фәттах” есімінің “Өз құлдары арасында әділдікпен үкім

жасап, хақ пен жалғанның арасын ашушы” деген мағына беретінін атап

өткен болатынбыз. Осыған орай ертедегі елшілер мен пайғамбарлар

Аллаһқа дұға қылып, өздері мен қарсы келуші қауымдарының арасын ашып,

ақиқат пен жалғанды айырып беруін сұрайтын. Нұх пайғамбар: “Раббым!

Шын мәнінде менің қаумым мені өтірікке шығарды. Енді мені мен

қаумымның арасына нақ үкім беріп (арамызды аш)! Мені және

менімен бірге болған мүиндерді құтқара гөр!”,-деді”. (Шұғара, 117-118).

Шұғайып пайғамбар болса: “Раббымыз! Біз бенен халқымыздың арасын

туралықпен үкім етіп (арамызды аш)! Сен үкім етушілердің ең

қайырлысысың!”,-дейтін. (Ағраф, 89).

Аллаһ Өзінің елшілері мен пайғамбарларының дұғаларын қабыл етіп,

қауымдары мен олардың арасына әділдікпен үкім жасап, ақ пен қараны

ажыратып, екі араны ашып қойды. Бұл Аллаһтың осы дүниедегі әділ үкім

етуіне дәлел.

3- Қиямет күні де Аллаһ үкім етуде тек әділдік пен хақты алға қояды. Ұлы

Раббымыз бұл дүниеде таласып-тартысқанның бәрін ашып, ортада әділ әрі

дұрыс үкім жасайды. Аллаһ тағала Құранда: “”Раббымыз бәрімізді

жинайды, сосын ақиқатпен арамызда үкім жасап, (арамызды ашады)

және ол Ашушы, бәрін Білуші”,-деп айт”,-деп бұйырған. (Сәбә, 26). Сол

күні Аллаһ Өзінің құлдарының арасына сот жүргізіп, араларын бөледі. Осы

кезде адасқан мен тура жолдағылар анықталады. Кімнің-кім екенін

ажыратуда Аллаһ ешкімге де мұқтаж болмайды, себебі оған жасырын әрі

жария нәрсенің бәрі де белгілі. Сол үшін де Аллаһ тағала Қиямет күнін

“Йәумул фәтх / ақиқат пен жалғанды ажырату күні/” деп атаған.

4- Аллаһ тағала “әл-Фәттах” /ашушы/. Кейбір пенделер қиындыққа түсіп,

шығар жол таба алмай қиналғанында жолын ашып, ойламаған жерден

шығар жол тауып береді. Біреулер кедейлікке ұшырап, бала-шағасына

жеткізе алмай, байлыққа жол іздегенінде алды қараңғы, ешбір амалын таба

алмай отырғанында себебін беріп, байлыққа қарай жолын ашып береді,

41

себебі Аллаһ әр нәрсеге құдіретті.

Кейбір жандар ұлы Раббымыздың осы бір есімін есте ұстамауы себепті

қинала қалса тәуіпке барып, құмалақ салып, жолын аштырып жататыны бар.

Ал енді біреулері үш аяқты бақалар мен қарны қампиған пұттарға сеніп,

“фэн-шуйға” сеніп, Аллаһтың сөзінен “буддизм” дінінің бір тармағы болған

осы бір сиқырды артық қояды. Осылайша өзінің “ап-айқын пұтқа табынып

тұрғанын сезбейді де”!!! Шын мәнінде күрмелген жолды ашушы, көкіректі

ашып, иман ұялатушы, кеудені ашып, дұрыс ілім қондырушы, байлықтың

есігін ашып, ақша беруші тек Аллаһ қана! Аллаһтан сұрасаң, одан өзгенің

керегі де болмайды!

5- Көктер мен жердің құпиялары, нығметтері, ризықтары тек Аллаһтың

қолында. Қайбір құлына жақсылық қақпасын ашып қойса, оған кедергі

болар ешкім жоқ, ал енді жауып қойса, одан өзге ашып алар ешкім де

болмайды. Қайбір құлына ілім беріп, құпия есігін ашатын болса, бұл тек

Аллаһтың рұқсатымен. Ал енді қайбір затты құпия етсе, оны ақылмен де,

техникамен де, басқа да құралдар күшімен білу мүмкін емес. Көктен

жаңбыр жаудырып қойса, оны тоқтата алар ешкім жоқ, ал енді бір тамшы су

бермей қойса, оны да ешкім тамыза алмайды!

6- Ұлы раббымыздың ашып қоятын ұлы нығметтерінің бірі – пенденің

көкірек көзін ашуы. Адам баласы аузы бітеліп қалған бұлақтайын. Егер

Аллаһ Өзінің пазылымен, Өзінің шексіз мейірімімен біреудің көкірек көзін

ашатын болса, ол адам дінді дұрыс түсініп, даналық пен білімнің қайнар

бұлағына айналады. Алайда бұл үшін де ықылас, тақуалық және

шыншылдық керек етіледі. Сол үшін де ертедегі сахабалар мен

ғалымдардың ілімі көп, санасы кең, түсінігі бол болып келеді, себебі олар

әрбір ісі мен сөзін тек шындыққа негіздеп, өтірік сөйлеуден, білімсіз

сөйлеуден аулақ болатын. Ықыластарын түзеп, Аллаһ ризалығы үшін

үйренуге тырысатын. Аллаһ тағала: “Тақуа болыңдар, сонда Аллаһ ілім

береді”,-деген. (Бақара, 282). Аллаһым, көкірегімізді ашып, терең ілім нәсіп

ет. Санамызды ашып, тұрақты амал нәсіп ет. Жүрегімізді ашып, шынайы

тақуалық бере гөр!

ӘЛ-`АЗЫЙМ

Аллаһтың қалауымен, бүгін “Әл-Ғазыйм” есімі айналасында сөз өрбітеміз.

Бұл есім Құранда 9 жерде айтылған. (Солардың бірі Аятул Курсиде келген).

Ғазыйм сөзінің араб тіліндегі мағынасы-“ұлы, үлкен” дегенге жақын келеді.

Ұлы Раббымыздың “әл-Ғазыйм” есімі “Өзінің билігінде аса Зор, ақылмен

қамтып алу мүмкін болмаған өте Ұлы” деген мағына береді. Бұл еңбегімізде

“әл-Ғазыйм” есімінің қазақша баламасын “аса Ұлы” деп беруді ұйғардық.

42

Аллаһтың “Әл-Ғазыйм” есіміне иман келтірген жан мыналарды ескеруі

керек:

Біріншіден, Шын мәнінде Аллаһ ең ұлы әрі ұлылықтың бәрі де тек Оған

тән. Ол Өзінің есімдерінде де, сипаттарында да, естуі мен көруінде де, күш-

құдіретінде де аса Ұлы. Ұлылығының шексіздігі сонша, тіпті жеті қат көк

пен жеті қат жерді әрі олардың арасындағысын түгел сақтап, ұстап тұрады.

“Оған ол екеуін қорғау ауыр келмейді және Ол аса Биік, өте Ұлы”.

(Бақара, 255).

Аллаһтың ұлылығын сөзбен жеткізіп, ақылға сыйғызу мүмкін емес.

Құранда: “Олар оны толық біле алмайды”,-деген. (Таһа, 110). Аллаһ өте

Ұлы болуы себепті Оның заты мен сипатын танып білу мүмкін емес. Ондай

болса оны елестетіп, бір затпен салыстырып жатуға болмайды. Шектеулі

азғантай ақылымызбен шексіз Ұлы Құдіретті Аллаһты тани алмаймыз.

Кейбір пәлсапашылар осы мәселеде тереңдеп, Аллаһтың затын

ақылдарымен бейнелеуге кіріскен-ді. Ақыры адасудың шегіне жетерлік

сөздер айтып, өздері адасып, өзгені де алжастырды.

Раббысын танығысы келген адам Аллаһ елшісінің (оған Аллаһтың игілігі

мен сәлемі болсын) жолын ұстанып, Құран мен хадистен іздегені дұрыс

болады, себебі Аллаһ жайында Аллаһтың өзі артық біледі. Құран аяттарын

оқып қарайтын болсақ, көптеген аяттардың соңында Аллаһтың есімдері мен

сипаттары айтылады. Бұл құрдан құр есімдерді қайталай беру емес, бәлкім

оқыған адам Аллаһты тану үшін осылай жасалған.

Аллаһты танығысы келген адам пайғамбар сүннетіне қарасын. Себебі ол кісі

Раббымыз жайында бізден артық біледі әрі түсіну мен түсіндіру әдісі

әлдеқайда дұрыстыққа жақын. Аллаһты Құран мен сүннетке негізделе

отырып түсінген жан жетістікке жетіп, шынайы түрде Раббысын таниды, ал

келте ақылымен шексіз Раббысын танып, зерттеймін деген адам адасуға

душар болады.

Екіншіден: Барлық жаратылыс Аллаһты ұлықтап, ұлықтығын

мойындайды. Демек, ұлылық-Аллаһ сипаты. Иә, әрине, адамдар да бұл

сипат иесі бола алады, алайда адамның ұлылығы кемшілігі бар ұлылық. Ал

Аллаһтың ұлылығы кемшіліксіз, өзіне тән түрде. Ақылмен суреттеу еш

мүмкін емес. Жалпы ұлылық, тек Аллаһқа тән. Жеті қат көк пен жеті қат

жерді әрі олардың арасындағының бәрін ұстап, билеп, басқарып тұрған

Аллаһтың ұлылығын мойындамау мүмкін бе?! Біле білсек, бірінші аспан

екінші аспан ішінде орналасқан. Ал екеуінің айырмашылығы-шөл дала мен

кіп кішкентай сақинадай. Шөл далада жоғалған сақинаны таба аламыз ба?

Мүмкін емес. Ал Аллаһтың ұлылығы мұның бәрін де қамтиды. Екінші аспан

болса, өз алдына үшінші аспаннан кішкентай болғаны сонша, шөл даладағы

кіп кішкентай сақинадай ғана болады. Бұл сенімді хадистерде айтылған.

Демек, Аллаһ құдіреттілігінде, білімінде, барлық есімдері мен сипаттарында

43

ең ұлы.

Үшіншіден: Патшаның ұлылығы тақтан түскенде доғарылмақ, жас

жігіттің ұлылығы қартайғанда өшпек,байдың билігі кедейлікте үзілмек. Ал

Аллаһтың билігі, құдіреттілігі, ұлылығы мәңгілік. Оған ешкім тең емес.

Ондай болса Аллаһты ұлықтайық. Барлық жаратылыс та Аллаһты

ұлықтайды. Ал Аллаһты ұлықтау қалай жүзеге аспақ?

Мұсылман адам әркез Аллаһты ұлықтаумен әуес болуы керек. Яғни,

Аллаһты жалғыз жаратушы деп біліп, құлшылық атаулының бәрін де тек

Аллаһқа арнап, есімдері мен сипаттарына иман келтіріп, қалай баян еткен

болса тура солай қабылдап, ешкімге ұқсатпай, еш сипатын жоққа

шығармауы керек. Аллаһты ұлықтайтын адам Аллаһтан келген елшілер,

кітаптарды да ұлықтауы керек. Кез-келген елші қарапайым адамнан

әлдеқайда қайырлы. Ондай болса, Пайғамбар хадистері келген кезде

басқаның сөзі жоғары қойылмауы керек. Аллаһ кітабы Құраннан аят

келгенде басқа кітап нұсқалары артық етілмеуі керек.

Сондай-ақ, Елшілерге еруші сахабаларды, олардан кейінгі ғалымдарды да

сйылай білу керек. Олар пайғамбарлар мирасқорлары. Бірақ, пайғамбардан

пайғамбарлықты емес, білімді мирас етіп алған. Діни ілім бізге жетпегенде

күніміз қараң болар еді ғой. Ондай болса оларды сыйлап, оларға тіл

тигізуден аулақ болу керек.

Құранде келген хабардың бәріне толықтай сену керек. Істе деп

бұйырылғанды орындап, істеме деп тыйғанды тастау керек. Бір құлшылық

бұйырылып тұрған кезде көкейіміз не дер екен деп емес, “Бұл Құдіретті

Күшті, Ұлы раббымның әмірі ғой. Ал мен оның құлымын. Қасарысуым

орынсыз болар”-деп, кірісіп кетуге ұмтылуы керек. Намаз, ораза, зекет,

қажылық сияқты басты тіректерге немқұрайлы қарамау керек. Біле білсек,

біздің өміріміздегі қай-қандай әрекеттеріміздің бәрін қосса да бір намазға

татымас. Аллаһтың алдында өлшеусіз байлық иесі-құлшылығы бүтін адам.

Ал құлшылықсыз өткен адам-қанша жерден бұл өмірде жақсы боп өтсе де,

ахиретте банкротқа ұшырағндардың қатарына ілікпек.

Мұның бәрі де Аллаһты ұлықтау болып табылады.

Бесіншіден: Басқа патша, аға, әкелерді де ұлықтаймыз, алайда оларды

ұлықтауда шектен аспау керек. Оларды ұлықтау дегеніміз сыйлау және

оларға бойұсыну. Ал Аллаһты ұлықтау ауқымы бұдан әлдеқайда кең. Патша

сөзінен Аллаһ сөзі әрқашан биік тұрады. Тіпті ана-ана сөзінің өзі де Аллаһ

сөзіне қайшы келсе, онда ата-ана сөзі тасталады. Яғни ата-анаң “Балам,

намазды қайтесің. Әлі жассың”-деген сөз Аллаһтың “Намазды толық

орындаңдар”-деген сөзіне қайшы келеді. Ондай болса бұл жағдайда кімнің

сөзін орындаймыз? Бұл сұрақ сіздерге қойылған. Жауабын көкейлеріңізден

іздеңіздер.

Алтыншыдан: Мұсылман адам әркез Аллаһты ұлықтап жүруі керек. Сол

44

үшін де Аллаһ елшісі рукуғ жасаған кезде: “Рукуғте тұрсаңдар Аллаһты

ұлықтаңдар”-деп бұйырған. Яғни “Субхана роббиәл ғазыйм”-деп айтыңдар

деген сөз. Намаз оқитын адам күнделікті бес уақыт намазда осы сөзді қанша

рет қайталайтынын білесіздер ме? Егер намаз оқымайтын адамдар мұны

білсе, баяғыда намазға жығылар еді. Егер намаз оқымайтын адам жіберіп

алған уақытының қаншалықты көп екенін сезсе, бәлкім үйден шықпай,

құлшылықтан бас көтермес еді. Ойланыңыздар. Үміт есігін жаппаңыздар.

Бәлкім, әлі де кеш емес. Тек, жан алқымға тығылып, соңғы деп келген кезде

ғана бәрі де кеш болмақ. Ал енді кім өзі үшін мәңгі өмір сүремін деп

кепілдік бере алады?

Жетіншіден: Аллаһты ұлықтау-ең ұлы нәрселердің бірі. Ал Аллаһқа серік

қосу-ең үлкен зұлымдық. Аллаһқа серік қосудан сақ болыңыздар. Нег біз

“Аллаһқа серік қосу-ең үлкен зұлымдық”-дейміз. Мұны Аллаһ Құранда неге

осылай айтқан, яғни “Ең үлкен зұлымдық”-деп. (Лұқман сүресінің 13-ші

аятын қараңыздар)

Зұлымдық деген не? Зұлымдық дегеніміз “Тең болған екі нәрсенің арасын

бөлу немесе дәрежелері тең емес екі нәрсені теңестіру”. Сөзіміз түсінікті

болсын: Мысалы, екі шәкірт бір сұраққа бірдей жауап беріп, мұғалім

біреуіне бестік қойып, екіншісін екілікпен шығарып салса дұрыс па? Жоқ,

бұл зұлымдық. Немесе екеуінің біреуі дұрыс, біреуі қате жауап беріп,

екеуіне де бес қойса ше? Бұл да зұлымдық.

Демек, 1 мен 2 тең емес. 4 пен 6 тең емес. Сіз 4 пен 6-ны тең десеңіз,

зұлымдық жасаған боласыз. Ал 4 пен жетіні тең десеңіз одан да үлкен

зұлымдық жасаған боласыз. Ал 4 пен 8 ді теңесеңіз, мүлдем дұрыс болмай

кетеді.

Бұл жай мысал ғана. Ал енді түкке тұрғысыз жаратылыс пен жаратушыны

теңесеңіз қалай болмақ? Міне, ең үлкен зұлымдық деген осы. Құдіреті

шексіз, Ұлы Аллаһты біреуге теңесеңіз немесе біреуді Аллаһқа теңесеңіз ең

үлкен зұлымдық жасаған боласыз. Ал ең үлкен зұлымдық кешірілмейді.

Ондай болса құрбанымызды тек Аллаһқа арнайық, тілеулерімізді тек

Аллаһтан тілейік, көз моншақ, тұмарға емес Аллаһқа сеніп, тәуекел етейік.

Аллаһ қана сақтайды бізді. Нәубет жіберіп қояр деп әруақтардан емес

Аллаһтан қорқайық. Біреудің сөзін емес, Аллаһтың сөзін тыңдайық.

Ағайын, Аллаһ тауфиқ беріп, бәріміздің де жүрегімізді Исламға бұрсын!

Әмин!

ӘЛ-`АЛИЙ, ӘЛ-Ә`ЛӘ және ӘЛ-МУТӘ`АЛ

45

“Әл-‘Али”, “Әл-А’лә” және “Әл-Мута’әл”. (Ескерту: Сөздегі «’» белгісі

қазақ тіліндегі «ғ» әрпіне жақын әріп, «ع» ‘айн әрпі). Бұл үш есім де араб

тіліндегі ‘аләә – я’луу (көтерілу, жоғарылау, биіктеу) деген етістіктен

туындайды. Енді осы етістіктен туындаған көркем есімдерге келер болсақ:

Біріншісі: «Әл-‘Али». Бұл есім «Жоғары» деген мағынаға жақын келеді.

Құранда 8 жерде келген. Соның бірі Аятул курсиде.

Екіншісі: «Әл-Ә’лә», яғни «Өте жоғары, өте биік» дегенге жақын. Құранда

екі жерде келген. Соның бірі Әғлә сүресінде.

Үшіншісі: «Әл- Мута’әл». Бұл «Биіктеген, көтерілген» деген мағынаға

жақын. Құранда бір рет келген. Аллаһ тағала деп айтқан кездегі «тағала»

сөзінің мағынасы да осы, яғни «Жоғары Аллаһ» деген мағына.

Мағынасын түсіндірер болсақ, Аллаһ тағала өзінің жаратқан

жаратылыстарынан биік, олармен біте қайнаспайды, бәлкім олардан бөлек,

жоғары. Мұны «Ғулууз-зәәт» дейді. Сондай-ақ, Аллаһқа тек қана жоғары,

биік болған сипаттар лайық. Төмен, түкке тұрғысыз немесе бойында

кемістігі бар есімдер мен сипаттар оған лайық емес. Мұны «Ғулуу исми уас

сыфаат» дейді. Үшіншіден, Ол Аллаһ аса үстем. Құдіреті мен күші бәріне

жетеді, ал оған қарсы тұрар ешкім жоқ. Мұны «Ғулуул қаһр» дейді. Демек,

бұл есімдер Аллаһқа қатысты осы үш нәрсені қамтиды. Аллаһ «бәрінен

жоғары», «бәрінен үстем» және «Оған тек жоғары, көркем есімдер мен

сипаттар тән».

Аллаһтың жоғарыда екеніне Құран мен хадистерде көптеген дәлелдер бар.

Бірақ, нақты бір мекен беріп қоюға болмайды. Ол өзін сипаттағанда

Құранда қалай сипаттаса, солай қабылдаймыз, бірақ әрі қарай қазбалап,

кірмейміз. Бұл ереже естеріңізде бар шығар.

Аллаһ ең жоғары, әрі одан жоғары ешнәрсе жоқ. Аллаһ ең үлкен әрі одан

үлкен нәрсе жоқ. Аллаһ ең ұлы, әрі одан ұлы ешнәрсе жоқ. Субханәһу уа

тағәлә.

Күмәнсіз, Аллаһ тағаланың көкте екені Құран және хадистерде айтылған әрі

бұған мыңнан астам дәлелдер келтіруге болады. Бұл ертедегі және кейінгі

мұсылмандардың бәрінің дерлік сенімі. Аллаһ тағаланы барып көріп

келмеуіміз себепті бар болғаны Құран және хадис дәлелдерімен шектелу

керек. Бір-екі дәлел келтіріп, шағын түсіндірме жасап өтсек, ҚҰРАН

ДӘЛЕЛДЕРІ: “Жер теңселген сәтте КӨКТЕГІНІҢ сендерді жерге

жұттыруынан бейбітсіңдер ме? Немесе КӨКТЕГІНІҢ сендерге тас

жаудыруынан қауіпсізсіңдер ме?” (Мүлік, 16-17).

“Жақсы сөздер Оған қарай КӨТЕРІЛЕДІ және ізгі амал оны көтереді”.

(Фатыр, 10).

Аллаһ тағала Исаға: “Әй, Иса! Шын мәнінде мен сені өзіме қарай

КӨТЕРІП алушымын”, – деген. (Әлі Ғымран, 55).

“Көктерде және жерде болған әр жанды зат және періштелер

46

тәкәппарланбай Аллаһқа сәжде жасайды. Өздерінің ҮСТІНДЕ болған

Раббыларынан қорқып, бұйырылған нәрселерді орындайды”. (Нахыл,

49-50). Осыған қоса Мұса перғауынға келіп, Аллаһ жайын баяндаған кезде

перғауын не дейді? Өзінің қызметшісі Һәмәнға: «Әй, Һәмән. Мен үшін бір

ұзын мұнара салып берші. Мен сол арқылы аспанға көтеріліп,

Мұсаның құдайын көрейін»,-демей ме? Себебі Мұса өзінің раббысы

Аллаһтың бәрінен жоғары екенін баяндаған-ды. Және тағы басқа аяттар.

ХАДИС ДӘЛЕЛДЕРІ: Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі

болсын) періштелердің таң және екінті намаздарында ауысып, КӨККЕ

қарай көтерілетінін айтқан. (Ибн Хузайма, 187. Сахих /сенімді/ хадис).

Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) “Мен

КӨКТЕГІНІҢ сенімдісімін” – деген. (Бұхари, 4351). Аллаһ елшісінің (оған

Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Миғраж және Исра (көкке көтерілу

және түнде серуен ету) оқиғасын білмейтін мұсылман жоқ. Ал “КӨККЕ

КӨТЕРІЛДІ” деген сөзі ненің айғағы? Ол жеті қат көктің аржағына

көтеріліп, Раббысымен тілдескені хадистерде айтылған.

АҚЫЛ ДӘЛЕЛДЕРІ: Біріншіден: Қай адам болмасын, дұға жасаған кезде

қолын көкке көтеруі Ұлы Раббымыздың жоғарыда екенін білдіреді. Бұл

“фитра /тума сезім/” деп аталады. Адамдардың бәрі де Раббысының

жоғарыда екенін, бақылап тұрушы екенін мойындайды.

Екіншіден: Өзіміз де, аталарымыз да “КӨКТЕ ҚҰДАЙ”, “ҚҰДАЙДЫҢ

НҰРЫ ЖЕТІ АСПАННАН ӨТЕДІ”, “КӨКТЕ ҚҰДАЙ БАҚЫЛАП ТҰР” деп

айтуы да осы тума сезімнің белгісі.

Үшіншіден: Ата-бабамыз да осы сенімді ұстанған. Өзіміз білетін Сырым

батыр оқиғасында ол кісі шапанының жеңінің ішіне қолын тығып алып,

дұға жасап отырғанын көрген молда: “Әй, қолыңды шапаныңнан шығарып,

алақаныңды ашсаң болмай ма?”, – дегенінде Сырым батыр: “Аллаһтың

нұры ЖЕТІ ҚАТ КӨКТЕН, мына тұрған мешіттің күмбезінен өткенде менің

шапанымнан өте алмай қалды ма?”, – деп жауап берген дейді. Бұл оқиғаның

шын-өтірігін қайдам, бірақ, ауыз әдебиетімізден-ақ, біз аталарымыздың осы

сенімде болғанын біле аламыз.

Аллаһ тағала көкте. Кейбіреулер бұл сөзді жатырқап, “көкте болуы мүмкін

емес” дейді. Бірақ, көкте дегеннің мағынасы, Аллаһ тағала өзінің

жаратылыстарынан бөлек, жеті қат көктің, аршының үстінде. “ҮСТІНДЕ”

деген сөзді дұрыс түсініңіз. Ол “ОТЫР” деген мағынаны бермейді. Бәлкім,

Аллаһ тағала ешнәрсеге ұқсамайды, ол Естуші және Көруші.

Жеті қат аспан, аржағында сол жеті қат аспаннан да үлкен аршы бар. Ал

оның арғы жағында не бар екені бір Аллаһқа мәлім. Сізге сұрақ: “Жеті қат

аспан аржағында мекен бар ма?”. Бәлкім білмейсіз. Мұны тек Аллаһ біледі.

Ал Аллаһ өзі жайында “Аршыға КӨТЕРІЛДІ” деп хабар берген Құранда.

Бірақ қалай көтерілді деген сұрақ төңірегіне түспейміз. Бір білетініміз –

47

Аллаһ тағала Аршының аржағында, мекенсіз! Себебі Аллаһ тағала мекенге

мұқтаж емес, субхәнәһу уә тәғәәлә!

Жай ғана ой жүгіртіп көрейікші, неге біз “Аллаһ тағала /жоғары Аллаһ/”

деп, әрдайым Аллаһтың жоғарылық сипатын қосып айтамыз? Неге өзге

есімдер мен сипаттарды қоспадық? Себебі бұл есімге иман келтіру арқылы

өзге есімдер мен сипаттарды жоғары тұтамыз. Осылай айту арқылы біз

Аллаһтың бақылап, бәрін біліп тұрғанын сезінеміз. Осы есімге күмәнсіз

иман келтіру керек те бұрмаламай сену керектігін ұғынамыз.

Біз Аллаһтың бәрінен жоғары, билігі бәрінен үстем әрі ең көркем есімдер

мен сипаттар тек Оған тән екенін білдік, басқаша айтсақ, Аллаһтың әл-Али,

әл-Алә және әл-Мутағәәл екенін ұқтық. Енді бұл есімдерді білудегі

мақсатымыз не? Дауласу ма? Әлбетте олай емес, бәлкім біздің мақсат-осы

есімдерді ұғынып, иман келтіріп, сеіне білу, осыған сай амал жасау.

Аллаһтың бәрінен де жоғары екенін білген адам әрбір ісінде Аллаһтың

бақылап тұрғанын, көріп тұрғанын есте ұстауы керек. Тәкаппар жандар

қанша кеуде керсе де Аллаһтан биік, одан үлкен бола алмайтынын ұғыну

керек. Күнә жасамас бұрын ойланып, Аллаһтың қаһарын, Оның билігінің

үстемдігін есте ұстау керек. Бір шешім қабылдамас бұрын ойланып, бұл

шешім Аллаһтың шариғатына сай ма, әлде қайшы ма? Осыны ескеру керек,

себебі Аллаһтың билігі барлық биліктен жоғары, Аллаһтың үкімі бәрінен

үстем әрі Оның қаһары өте ұлы! Аллаһтың нығметімен әдемі болып,

жұрттың мақтанышына оранатын болсақ, Аллаһқа шүкір етіп, құлшылықты

көбейте білу керек, себебі қанша сұлу болсақ та Аллаһтың сұлулығынан

асып түсе алмаймыз. Көзіміз алыс-жақынды көріп, құлағымыз сыбыр-

дабырды естіп, жүз пайыз сау болсақ та кеуде керіп, шіренбеуіміз керек,

себебі бәрібір Аллаһтың сипаттары мен есімдері ең көркем, кемшіліксіз әрі

барлық сипат пен есімнен жоғары! Осыны ұққан жан дауласудан да алыс

жүрмек, себебі білімсіз сөз сөйлеу-Аллаһтың білімімен теңесуге апарады.

Ал Аллаһтың ілімі қайткен күнде де жоғары!!!

Есте ұстаңыздар! Біріншіден: Ғайып ілімі (біз білмейтін, біздің ілімімізден

таса ілім) тек Құран және хадис бойынша білінеді. Бұл салада ой жүгіртіп,

өзіндік пікірлер айтып, алыстауға болмайды. Ондай болса Құранда қалай

келген болса, біз солай қабылдап, әрі қарай тереңдемеуіміз керек. “Неге?

Қалай?” деген сұрақтар қойылмайды бұл салада. Себебі ғайып ілімді тек

Аллаһ біледі.

Екіншіден: Аллаһ тағала, Оның келбеті, сипаттары, есімдері де “ғайып”

іліміне жатады. Ал оны түсіндіргісі келген адам бар болғаны Құран және

хадистен қарап, солай түсінуі және түсіндіруі керек. Ал егер ол өз ақылын

қосып, өзінше түсіндіруге беттейтін болса, онда ол білімсіз сөз сөйлеуге

душар болады.

Үшіншіден: Өте маңызды ережені есте ұстаңыздар: «Бір затты суреттеу

48

үшін, елестету үшін міндетті түрде сол затты бұрын көрген болу керек

немесе ол нәрсенің басқа бір затқа ұқсайтынын білу керек. Ал енді бұрын

көрмеген, басқаға ұқсамаған нәрсені елестетуге, суреттеуге келмейді».

Мысалы, біз «Қалам» десек, көз алдыңызға бірден жазу құралы елестейді.

Енді біз «Набық ағашы» десек, сіз ешнәрсе елестете алмай тұрасыз, тек

басыңызға ағаштың әйтеуір бір түрі келеді. Енді мен: «Ол африкада өсетін,

жемісі қызыл, өзі аласа, жасыл, итмұрын сияқты өсімдік» десем, сіз бірден

көз алдыңызға итмұрын ағашын елестетесіз. Ал енді мен «Қаруп» десем, сіз

ешнәрсе елестете алмайсыз. Себебі қаруп деген нәрсені көрмегенсіз, ол не

нәрсеге ұқсайтынын да білмейсіз. Басыңызда ешбір ой жоқ, көз алдыңызда

ешбір елес жоқ. Адам өзі көрген, естіген, білген заттан артық нәрсе ойлап

тауып, елестете алмайды. Сол үшін Аллаһ сипаттарын “ол былай, солай”

деп, өзінше түсіндіруі дұрыс болмайды, себебі біз Аллаһты көрмедік әрі

Оған ешнәрсе ұқсамайды. Ондай болса «Көтерілді, жоғары» деген

сипаттарды естіген кезде біздің көтерілу деп елестетпеңіздер, себебі

Аллаһтың жоғарылағаны белгілі, бірақ қалай екені бізге беймәлім. Бізге

көтерілгеніне иман келтіру уәжіп ал қалай екенін білу уәжіп емес. Имам

Мәликке бір адам келіп: «Аллаһ аршыға көтерілді дейді, қалай көтерілді?»

деп сұрағанда ол кісі: «Көтерілгені белгілі, ал қалай болғаны белгісіз, бұл

жайында сұрау-бидғат, дінге жаңалық енгізу, ал бұған иман келтіру –

парыз»,-деген. Осы сөзді есте ұстасақ, Аллаһтың барлық сипаттары мен

есімдерін оңай түсініп, жеңіл қабылдай аламыз.

Төртіншіден: Аллаһ өзі жайында Құранда “Естуші, Көруші, көкте, жүзі

бар” дегендей сипаттар айтқан болса, ол Аллаһты адамға ұқсату болып

табылмайды, себебі Аллаһ бұл жайында өзі айтып тұр. Ал Аллаһ айтқан

сөзді сіз айтсаңыз, онда қалай ғана адамға ұқсату болмақ? Мысалы сіз:

«Шыбынның көзі бар» десеңіз бұл сөзіңіз шыбынның көзін адамға ұқсату

ма? Әлбетте, сіз шыбынның көзі бар деу арқылы тек шыбынның көзі

жайында хабар бересіз. Тура сол сияқты сіз бар болғаны Аллаһ сөзін,

Құранда келген баянды өзгеге жеткізушісіз.

Ал енді адамға ұқсату қай кезде болады? Егер де сіз “Ол біз сияқты естиді,

біз сияқты көреді, аспанда кәдімгідей отыр, жүзі біздікі сияқты” деп

айтсаңыз немесе елестететін болсаңыз ұқсату болып табылады. Ал бұл

дұрыс емес, бәлкім, Аллаһқа ешкім ұқсамайды. Аллаһ Өзінің сипаттарын

қалай жеткізген болса, біз солай қабылдап, ешнәрсеге ұқсатпай иман

келтіруіміз ләзім.

Бесіншіден: «Дау жүргізіп, әртүрлі көзқарастар айту үшін сол мәселеде

көптеген ықтималдар болуы керек». Ал енді Аллаһтың “Естуші, Көруші,

көкте, жүзі бар” дегендей сипаттары төңірегінде дау жүргізу дұрыс емес.

Дау жүргізу үшін адам сол мәселеде көптеген пікірлері мен көзқарастары

болуы керек. Ал адам Аллаһ жайын, оның сипаттарының нақты қандай

49

екенін білмесе, көзімен көрмеген болса, ешнәрсеге ұқсата алмаса дау

жүргізуі орынды болмайды. Бәлкім, Аллаһ тарапынан хабар қалай келсе,

сонымен шектеліп, ары қарай тереңдемей, иман келтіруі керек.

Алтыншыдан: Бұл сипаттарды дауласу үшін емес, иман келтіру үшін оқып,

үйрену керек. “Аллаһ көкте” деп, айналадағылармен айқасып, айтысып

жүру ақиданың мақсаты емес. Ақиданың мақсаты – Аллаһ сипаттарын біліп,

соған иман келтіру. Ал дауласып, тартысу – ол “ғалымсымақтардың”

әрекеті.

Жетіншіден: Жердегі заңдылықтар, ережелер Аллаһқа қатысты

қолданылмайды. “Аллаһ естуші” дегенді жердегі заңдылыққа салыстырып

“демек, құлағы бар” деп айтуға болмайды.

Сегізіншіден: Ислам ғұламаларының бәрі де “Аллаһ барлық жерде” деген

пікірдің сопылық ағымдарының бірі, философиялық “хулулия” ағымының

көзқарасы екенін айтқан. “Аллаһ барлық жерде” деген пікір – қате көзқарас.

Егер бұлай болса, Аллаһ тағала адам айтқысыз жерлерде де болуы керек

болып қалмай ма?! Бірақ, Аллаһ кемшілік атаулыдан пәк!

Тоғызыншыдан: Аллаһтың есімдерінің қарама-қайшысын Аллаһқа тағуға

болмайды. Мысалы: Аллаһ кәбир /ұлы/. Енді сіз сағир /кішкентай/ деп

айтуға болмайды. Сол сияқты Аллаһ тағала /жоғары/ дегенде «Жоқ, Аллаһ

тәсәәфәлә /төмендеді/» дей алмайсыз. Себебі Аллаһқа тек қана ұлы есімдер

мен көркем сипаттар тән.

Аллаһ тауфиқ берсін!!!

ӘЛ-ХАФИЗ

Бұл есім араб тіліндегі «хифз» сөзінен туындайды. Тілдік мағынасы:

«сақтау, жаттау».

Ал енді осы есімнің Аллаһ тәбәрәкә уа тәғәләға қатысты айтылғандағы

мағынасына келер болсақ, Әл-Хафииз есімі «Сақтаушы» деген мағына

береді. Бұл есім Құранда үш жерде келген.

Аллаһтың сақтауы қалай болатынын түсіндіре келе ғұламалар былай дейді:

а) Аллаһтың жалпы жаратылысты сақтауы, яғни Аллаһ аспан мен жерді

және екеуінің арасындағыны тиісті уақыты келмейінше жоғалып, жойылып,

құрып кетуінен сақтап тұрады. Ұлы Раббымыз Құранда: «Оған ол екеуін

(аспан мен жерді) сақтап тұру еш қиындық тудырмайды»,-деп, аятта

«хифз» сөзін қолданған. (Бақара сүресі, 255 аят).

ә) Аллаһтың құлдарына байланысты сақтауы. Бұл өз ішінде екі түрлі

болады: Жалпы сақтауы және ерекше сақтауы. Жалпы сақтауы адам

баласының бәріне тиесілі. Ұлы Раббымыз Өзінің мейірімімен барлық

адамдарды әртүрлі апаттардан, зияндықтан сақтап тұрады әрі лайықсыз

түрде пәлекет жолдамайды. Ал енді ерекше сақтауы шынайы, ықыласты

50

құлдарына арналған. Раббымыз шынайы берілген, ықыласты, тақуа

құлдарын әртүрлі күнә жасап қоюдан сақтайды. Ал енді жасап қойса дереу

тәубе етуге мұрсат беріп, Өзі қолдап отырады.

б) Аллаһ барлық әлемді, оның ішіндегі барлы-жоқты, іс-әрекетті, кідіріс-

мүдірісті, жасырын мен жарияны бәрін түгел біліп, ұмытпай, есте сақтаушы.

Оның ілімінен ешнәрсе тысқары қалмайды. «Сенің Раббың еш

ұмытпайды»-деген аят осының айғағы. (Мәриям, 64). Енді осы есімге сай

амал ету жайын сөз етер болсақ:

Біріншіден: Аллаһ Өзі жаратқан жаратылыстарын өзінің даналығы мен

шексіз іліміне сай сақтап тұрады. Құранда: “Аспанды берік бір төбе

қылдық”-делінген. (Әнбия, 32). Осының өзі ақылы барларға үлкен ғибрат,

ұлы мұғжиза бола алады. Бірақ, адамдар осыны елемейді де Раббысы

сақтап, қорғап тұрғанын түсінбейді. “Олар болса мұндағы белгілерден бет

бұрады”. (Әнбия, 32).

Екіншіден: Тура жолға бет алған жанды, егер шынымен-ақ ықыласты

болса, Аллаһым адасудан сақтайды. Мәселен, пайғамбарлардың күнә

жасамауы осының бірден бір дәлелі, себебі олар – ең ықыласты, тақуа

жандар. Ал енді қарапайым адамдарға келер болсақ, Ұлы Раббымыз

Құранда: «Әркімнің алды-артынан Аллаһтың әмірі бойынша өкшелеп,

қорғаушы періштелер бар»,-деген. (Рағыд, 11). Бұл періштелер шынайы

мүмин жанды әртүрлі бәле-жаладан сақтап тұрады. Аллаһ ұлық! Тура жолға

бет бұрып, Аллаһтың мейіріміне талпынсаң болғаны, Аллаһ та құр қол

қалдырмай, қорғаштап жүретін періште жаратып қойған. Ондай болса

әртүрлі әруақтарды атап «Қорғап-қоршап, жебеп-желеп жүре гөр» деп

айтуға болмайды, ағайын. Себебі адамды қорғаушы – Аллаһ, қолдаушы –

Аллаһ, жебеуші – Аллаһ, демеуші – Аллаһ. Аллаһ көмекшіге мұқтаж емес.

Өзі-ақ сақтай алады. Ал бір періштелерді “қорғаушы” етіп тағайындауы, ол

сол періштелерге жүктелген міндет. Олар сол ісін атқарса, Аллаһқа

құлшылықтары да сол болады. Ал біздің міндет – Аллаһқа серік қоспай

құлшылық жасау. Егер осыны атқарсақ, өз міндетімізді өткерген боламыз.

Мынаған назар аударыңыздар: Аллаһ арнайы бір періштелердің адамды

қорғап жүретінін хабарлаған, алайда «Періштелерден көмек сұраңдар» деп

айтпаған. Бірақ, Құранның ешбір жерінде «әруақтар қорғайды» деп

айтпаған, осыған қарамастан көбіміз әруақтардан көмек сұраймыз?!

Сәйкеспейтін сияқты! Көмек сұрау керек болса Құранда баян етілген

періштеден неге сұрамасқа?! Әлбетте, бұған рұқсат келмеген. Құранда

«қорғаушы» қызметін атқаратын періштелерден көмек сұрауға болмайтын

болса, әруақтан жәрдем сұрау әсте дұрыс емес. Ондай болса сақтаушы бір

Аллаһтан медет күтейік.

Үшіншіден: Біреулер мынадай сұрақ қояды: «Адамдардың апаттарға

ұшырауы ненің себебі? Сонда Аллаһ бізді сақтамағаны ма?». Естеріңізде

51

болсын, адамдар екі түрлі болады, бірі Аллаһқа иман келтіріп, сүннетке

берік болған жандар және екіншісі шайтанның ылаңына беріліп, құрдымға

қадам басқан сорлылар.

Иман келтіргендерге де, иман келтірмегендерге де жақсылық пен

жамандық, беймазалық пен апат келіп жолығуы ғажап емес. Бірақ, оның

арғы даналығы, нәтижесі әртүрлі. Иман келтірген жандар беймаза, тыныш

ғұмыр кешіп жүрсе, бұл Аллаһтың нығметі, шүкірлік етіп, құлшылыққа

берік болған ләзім. Ал енді иман келтірген құлдардың апатқа душар болуы,

қиындық көруі – Аллаһ тарапынан сынақ. Раббымыз Құранда: «Адамдар

иман келтірдік деп айтқаннан кейін сыналмай құр жүре береміз деп

ойлай ма?»,-деген. (Рұм, 1). Ондай болса бұл сынақта сабыр еткендер

шынайы иман келтіргендер қатарына кіріп, Раббымыздың ризалығына қол

жеткізеді.

Шайтанның жетегіне ергендер беймаза өмір кешіп, қамсыз өмір сүрсе, бұл

Аллаһтың мазағы десе де болады. Таудың етегінен құлаған адам жерге жай

түседі, ал жоғарыдан құлағаны мылжасы шығып, адам танымастай өзгеріп

кетеді әрі тірі қалуы да мүмкін емес. Осы сияқты Аллаһ адасқанның үстіне

адастырып, ол бейшараның «қасарысқанының» үстіне байлық беріп, тыныш

ғұмыр беріп, күнәсін көбейтіп, үлкен азапқа салмақ, Аллаһ сақтасын.

Ал енді шайтан жетегіне еріп, онымен қоймай азапқа түссе, бұл оның осы

дүниеде көретін азабы десе де болады.

Осының бәрін ой елегінен өткізген жан өз өміріне қарап, өлшеу жасағаны

дұрыс болар. Амалына бір қарап, жағдайына енді бір қарағаны артық

болмайды. Көбіміз «мұсылманбыз» деп, намаз оразаны артқа ысырып,

«ниетім таза» деп, бейқам, тыныш ғұмыр кешеміз. Осылайша намазсыз,

оразасыз күндер өтіп, құрдымға кетіп бара жатқан жоқпыз ба? Дін ісінде

өзімізден озғандарға қарап, діни жағдайымызды жөндейтін уақыт келген

шығар деп ойландық па? Әлбетте, адам баласы ұмытшақ!

Ондай болса бір қиындық пен біз үшін жаман оқиғаға тап болсақ, ол не

өзіміздің бұрынғы қателіктеріміздің жемісі, не ол бір сынақ. Аллаһ тек

жақсы көрген құлдарын сынайды. Ертеде сахабалар бір күн сынақ көрмесе

жылап: «Мені Аллаһ жақсы көрмейді-ау» деп қиялға түсетін. Тәрбиені

бұрынғылардан алу керек, ағайын.

Төртіншіден: Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын)

Ибн Аббасқа: «Әй, балақай. Аллаһты сақта, Ол да сені сақтайды»-деген.

Яғни Аллаһтың бұйрықтарын орындап, қойған шегінен аспасаң, ол да сені

сақтайды. Ал Аллаһ хақысынан сақтау керек нәрсенің ең бірінші – Оған

ешкімді серік етпеу. Бір қызығы, біреулер: «Мен қиындық көрем, анау ішіп

жүргендер неге қиындық көрмейді. Мен жапа шегем, ана алдап жүргендер

неге жапа шекпейді»,-деп, делдал болып, бұртиып жүретіндер кездеседі.

Сол жандар өздерінің ісіне неге бір мезет болса да көз салып қарамайды?

52

Олар Аллаһтың ең бірінші хақысын сақтап жүр ма? Аллаһқа серік қоспай

жүр ме? Жоқ, олай дей алмаймыз. Себебі олар әркез құмалақ салдырып, бал

аштырады, емшілердің соңына еріп, әруақ аралайды, «бабам қолда» деп

бата жасайды, баланы мазардан іздеп, молданы базардан іздеп шапқылайды.

Осылайша Аллаһқа серік қосып, артынша Раббысына кінә тағып, басына

келген нәубеттің шипасын іздейді. Бұл ақылға қона ма?

Сондай-ақ, намазды сақтау, уақытымен орындау, тиісті түрде оқу. Намазға

сақ адам – Аллаһ тарапынан да сақтау алады. Себебі намаз-ризықтың

келуіне, денсаулықтың дұрыс болуына, жамандықтан аулақ жүруге, жүректі

аман сақтауға, ниетті дұрыстап жүруге, жүзімізді нұрландырып жүруге,

еріншектікті кетіруге, ыждаһаттылық пен ынтаны күшейтуге, рухымызды

азықтандыруға, берекеттің орнығуына, нығметтің толастамай келуіне,

аурудың жоламауына, шайтаннан алыстауға, Аллаһқа жақындауға бірден

бір себеп. Ондай болса намазға берік болайық. Осы жағдайда Аллаһ та бізді

сақтайды.

Бесіншіден: Құрсақтағы бала, илеудегі құмырсқадан бастап, теңіздегі

алып киттерді, осы әлемде біз білетіннен бастап білмейтін нәрсенің бәрін де

сақтап тұрған Раббымызға шексіз мадақтар болсын. Мұның бәрін де сақтап

тұрған Аллаһ-Әл-Хафииз.

Ал енді біз бір күнә жасап, Аллаһтың белгілеген шегінен шығып кетер

болсақ, оның бәрі де ұмыт қалмайды. Себебі Аллаһ Әл-Хаафиз, ешнәрсені

ұмытпайды. Бір мұсылман бауырыңның қанына, жанына, арына, малына,

мүлкіне қол сұқсаң, алдап кеттім деп ойласаң, әсте қателесесің, бәлки

алданған өзің. Ол бауырың ұмытса да Аллаһ ешқашан ұмытпайды. Адам

атадан бергі ұрпақтың істеген ісін бәрін де біліп, қадағалап, Қияметте есебін

алады. Біреудің бір нәрсесін алып, қайтармай алдасаң, Қияметте Аллаһ соны

қайтаруды талап етеді. Ал Қияметте адамның амалдарынан өзге ешнәрсесі

болмайды. Қайтарайын десе алған нәрсесі қолында жоқ, ақшасын берейін

десе ол да жоқ. Не болмақ? Сауаптарын әлгі адамға береді. Сауабы болмаса

сол алдаған адамының күнәларын мойнына жүктеп, тозаққа бет алмақ.

Бұдан үлкен бейнет пен қорлық бар ма?!

Ондай болса Аллаһтың шынайы құлдары болуға асығайық. Әлбетте, Аллаһ

өзінің шынайы құлдарын кез-келген кесапаттан сақтайды. Ісімізге есеп бере

жүрейік, не істесек те Аллаһ оны біледі әрі ұмытпайды.

Алтыншыдан: Аллаһ сақтап қалған нәрсе ғана “шынайы сақталды” деген

атқа лайық. Ертедегі перғауындарды еске алыңыздар. Олар өмірі өлмес

империя боламыз демеп пе еді?! Ал қазір?! Бар болғаны көрінгеннің

қолында қалып, шашырап, мұражайлардан орын алған. Аллаһул мустаған!

Жетіншіден: Адамның сақтап қалған немесе жаттап алған нәрсесі тек

қана Аллаһтың қалауымен. Тіпті Құранның өзі өзгермей сақталуы

Аллаһтың қалауымен. Бұған Құранда: «Шын мәнінде Құранды біз түсірдік,

53

әрі оны Біз сақтаймыз»,-деген. Құранды ешкім де өзгерте алмайды.

Адамның жаттағаны, білген білімі, сақтап қалған малы, дүниесі-бәрі де

Аллаһтың қалауымен ғана. Ондай болса біреуден артық білсең, “мен білдім”

деп кеуде керме. Баймын деп тайраңдап, ұрпағым көп деп шалқайма.

Біреулер көп ілімі болса да жәннатқа кіре алмауы мүмкін.

Сегізіншіден: Көзге көрінетін нәрседен сақтану оңай. Мысалы: Харам

нәрседен сақтан, арақ ішпе, зина жасама да жақындама, харамға қарама десе

оны істеуден аулақ болуға болады. Ал енді көзге көрінбейтін шайтаннан

сақтанып жүре аламыз ба? Біз оны көре алмаймыз әрі ести алмаймыз. Қалай

сақтанбақпыз? Осы орайда оны көретін әрі еститін біреуден көмек сұрау

керек қой. Ал ол-Аллаһ. Ондай болса Аллаһтан әркез пана тілеп, Әғуузу

билләһи минаш шайтанир ражиим, деп, дұғаларды көп жасап жүріңіздер.

(Алдағы уақытта осы истиғәзә дұғасы жайында арнайы бір дәріс

жариялаймыз, Аллаһ қаласа!)

Тоғызыншыдан: Аллаһ тарапынан бізге берілген үлкен нығметтердің бірі

– ұмыту. Көп жандар “ұмыту” дегеннің бір нығмет екенін ұғынбайды. Біле-

білсек, қатты қиындық, апатқа душар болған жандар сол оқиғадан кейін өзін

қоярға жер таппай, қатты қиналып, көзіне жас келіп, көкейін мұң басып

жатады. Бірақ, уақыт өте келе ол қайғы азайып, кішірейіп, біраз уақытта

мүлдем ұмытылады. “Құса боп өліпті” деген сөз бар қазақта, яғни қатты

қайғыдан шыдас бермей жүріп кеткенде осылай айтылады. Міне,

раббымыздың осы бір нығметі болмағанда “құсалық” қысып, қиналып,

жынданып кетпеуге кім кепіл?! Ондай болса “Ешнәрсені ұмытпайтын

Раббымызға мадақ айтып, “Ұмыту” нығметін сый еткен Аллаһқа шүкірлік

етейік”!!!

Аллаһ жәрдем беріп, Өзінің есендігіне алсын. Жүректі бұзатын адасу мен

күпірліктен, амалды бұзатын бидғат пен жаман істен, сөзді бұзатын жаман

сөз бен ұятсыздықтан, өтіріктен сақтасын. Шын мәнінде адамның

кәмілдігіне осы үш нәрсенің дұрыстығы керек. Сау жүрек, дұрыс амал және

дұрыс сөз. Бұл нәрсеге тек Аллаһтың құдіреті жетеді әрі Ол неткен жақсы

Қорғаушы!!!

ӘЛ-КӘРИЙМ, ӘЛ-ӘКРАМ

“Кәрийм” және “әкрам” сөздері араб тіліндегі «әл-Кәрам» сөзінен

туындайды. Бұл өз бойында жалпы алғанда «жомарттылық» немесе

«қадірлілік, елеулілік, құрмет» деген мағыналарды қамтиды.

“Әл-Кәрийм” есімі Аллаһтың көркем есімі ретінде 3 жерде келген. Олар:

Мүминун сүресінің 116 шя аяты, Нәміл сұресінің 40 шы аяты және Инфитар

54

сүресінің 6 аяты.

Ал “әл-Әкрам” есімі Ғаләқ сүресінің 3 ші аятында бір рет келген.

Аса Ұлы Аллаһқа қатысты айтылғанда “әл-Кәрийм” көркем есімін кейбір

ғалымдар: ««Әл-Кәрийм» есімі төңірегінде 16 дан астам пікір айтылған. Сол

пікірлерді ықшамдап айтар болсақ:

- Ақы сұрамастан беруші

- Себебіне қарамастан беруші

- Құлдарының берген-бермегеніне, кәпір-мұсылманына, күнәһар-

салихалылығына қарамастан беруші

- Беріп, артынан мадақ айтушы. Мысалы: Әйуб пайғамбарға сабырлық

беріп, артынан оны «Сабырлы құл» деп мақтаған.

- Сыйлары мұқтаж бен өзгені толық қамтушы

- Оған тіл тигізгеннің өзіне сый-сияпат беруші

- Сұрамай тұрып беруші»,-деген.

Ал “әл-Әкрам” есімі болса “әл-Кәрийм” есімінің асырмалы шырайы болып

табылады. «Жомарттық етушілердің ең абзалы, ең қайырлысы. Аса жомарт

болғандардан басым түсуші» деген мағына береді.

Есімдердің Аллаһқа қатысты мағынасына келер болсақ, Аллаһ – аса

Жомарт, шексіз жақсылық Иесі. Аллаһ – аса Жомарт, жақсылығы үзілмей

беріледі. Аллаһ – аса жомарт, оның жақсылығына қол жеткізу қиындық

тудырмайды. Аллаһ пен пенде арасында перде жоқ, өзара тым жақын.

Сұраған құлының сұрауын береді, тіпті сұрамай тұрып нығметін төгеді.

«Егер де сенен құлдарым Мен туралы сұраса, шын мәнінде Мен тым

жақынмын. Маған дұға қылып сұрағанның сұрағанын беремін, ондай

болса Менен сұраңдар да Маған иман келтіріңдер!» (Бақара, 186).

Аллаһ – аса Қадірлі. Қадірлеп, сөзін қастерлеп, сыйлауға толығымен

лайықты. Аса қадірменді жандардың алдында қисық сөйлеп, қисынсыз іс

жасаудан қалай тартынсақ, Аллаһтың құзырында одан да көп қорқып,

қисынсыз іс пен сөзден, жағымсыз ойдан аулақ болған жөн. Қадірлі болған

ата-ана, туған-туыс, басшылардың сөзін іске асыруды қалай тырыссақ,

Аллаһтың сөзін екі етпей орындау ләзім!

Осы кезде аса Қадірлі Аллаһ өзінің құлын да қадірлі етпек. Нағыз қадірлі

жан – Аллаһ қадірлі еткен жан.

Бірақ, қадірлі, елеулі болған күннің өзінде Аллаһпен тайталасудан сақ

болған жөн. Себебі адам баласы «Төмендердің төменіне түсірілген». (Тин,

6). Төменнен қанша байбалам салсақ та, аса Ұлы, аса Жомарт, аса Қадірлі,

кемшілік пен кемістіктен ада Аллаһтың құлы болып қалуымыз хақ!

Аллаһ – аса Жомарт, өзінің нығметін себепсіз береді. Ғұмыр берді, оған

біздің жасаған себебіміз бар ма? Он екі мүшені сау қылып, ақыл берді. Тура

жолға бастар Құран беріп, оны түйсінер жүрек берді. Бұл себепсіз берілген

мол нығмет, аса ұлы сый!

55

Адамдар жомарттық етсе артынан бір жауап іздеп тұрады әманда. Бірі өз

жомарттылығынан берсе, бірі айырбасқа береді. Бірі ертеңгі күнін ойласа,

бірі еріксіз береді. Аллаһ тағала өз нығметін ешбір мақсат-мұратсыз, себеп-

салдарсыз беріп, артынан ақы сұрамайды. Жақсы не жаман болуымыз өзіміз

үшін. Жауабын да өзіміз береміз.

Адам баласы өзіне жаққанға беріп, жақпағанға мойын бұрмайды.

Мансаптымен ауызжаласып, мансапсызды итше үркітеді. Аллаһ тағала

мұндай кемшіліктен пәк!

Ондай болса Аллаһтан екі дүниенің жақсылығын сұрағанымыз жөн болар.

Аллаһтан сұрап, үлкенді кішіні нәрсені өтінуіміз Аллаһқа ұнайды. Аллаһтан

сұрап дұға ету – құлшылық. Құлшылығымызды көбейтейік. «Үлкен нәрсе»,

«кіші нәрсе» деп сұраудан ұялмаған абзал, себебі Аллаһқа бәрі жеңіл, бәрі

оңай.

Бұл жалғанда көптеген жанның арманы, өзінің өмірін «суы мөлдір теңіз

жағасында, пальмалардың арасында, алтындай сап-сары құмда, екі қабат

виллада, соңғы үлгідегі мәшінеде өткізсем” деп армандайды. Табиғатта өте

сұлу, керемет сәнді жерді көрсе ең бірінші ауызға алатыны: “Шіркін, осы

жерде тұрса ғой” дейді. Бірақ мұның бәрі адам баласының көзі көрген

сұлулық. Ал Аллаһ тағала Өзінің ізгі құлдарына не әзірлегенін білесіздер

ме? Құдси хадистердің бірінде Раббымыз: «Мен Өзімнің салихалы

құлдарыма көз көрмеген, құлақ естімеген, адам баласының ойына кіріп

шықпаған сый әзірледім” деген. Бұл сыйды елестете алмаймыз, себебі оны

көрмегенбіз де, ондай нәрсені естімегенбіз. Бұл сыйды суреттей алудың өзі

қиын, себебі ол адам баласының ойына кіріп шықпаған ұлы сый! Жалғанда

“баға жетпес” сұлу көріністің бәрі ахыретте әзірленген ұлы сыйдың қасында

түкке тұрғысыз! Асығушылар осыған асықсын!

Аллаһ – аса Жомарт, сұраған құлының қолын бос қайтарудан ұялады. Бұған

имам Ахмад, Әбу Дәуд, Тирмизиде келген сенімді хадис дәлел. «Шын

мәнінде Раббыларың аса ұялшақ, тым жомарт. Қолын көтерген құлының

қолдарын құр қайтарудан ұялады”.

Аллаһ тағала – аса Жомарт! Күнәларды кешіріп, орнын сауаппен

алмастыруының өзі үлкен нығмет, шексіз жомарттық. Жұмыр басты пенде

жақсылықты тек жақсылық жасағанға не болмаса болашақта көмегі тиетін

біреуге жасайды. Бірақ, жамандыққа жақсылықпен жауап қайырушы кемде

кем. Аллаһ болса: «Тәубе етіп, ізгі амал жасағандардың жамандықтарын

жақсылықпен айырбастайды. Аллаһ аса кешіруші, тым жомарт».

Тағы бір хадисте: «Аллаһ тағала жақсылық пен жамандықты жазып, оларды

баян етті. Кімде кім бір жақсылықты мақсат тұтып, бірақ оны жасамаса

Аллаһ тағала әлгі адамға ойлаған жақсылығын толық бір жақсылық етіп

жазады. Ал енді біреу бір жақсылықты мақсат етіп, оны атқаратын болса,

Аллаһ тағала оған он жақсылық жазып, оны жеті жүзге тіпті одан да көп

56

еселеп жазады. Ал енді біреу жамандықты мақсат тұтса, оған тек бір

жамандықтан өзгесі жазылмайды» деген. Хадистің тағы бір нұсқасында:

«Әлгі жамандығы өшіріледі. Қасіретке душар болған ғана қасіретке

ұшырайды» делінген, яғни осындай кеңшілік пен жомарттылық беріліп

тұрғанға қарамастан жаман істер атқарып, жақсы іске мән бермесе ол

қасіретке душар болады! Әрине, бір толық жақсылық жазыларлықтай жақсы

ойы болмаса, тіпті кейін өшірілер жамандықты ойлап шектелсе оқасы жоқ

ау, бірақ, ол бәрінен асып, ойлаған жамандығын жүзеге асырса, өкініште өзі

қалары сөзсіз!

Аллаһ – аса Жомарт. Аллаһтың жомарттығы – балиғатқа жетпеген баланың

жақсы амалдарын жазып, жаман амалдарын жазбайды! Бір әйел адам

кішкентай баласын көрсетіп: «Мынаның қажылығы қабыл бола ма?» дейді.

Сонда пайғамбар: «Ия және саған сауап болмақ» деген. Неткен ұлы

Жомарттық!

«Үш түрлі адамның амалдары жазылмайды: Оянғанға дейін ұйқыдағы

адам, балиғатқа жеткенге дейін жас бала және есін жиғанша есінен

танған адам» деген хадиске келер болсақ, Ибн Хиббан түсініктеме жасап:

“Бұл хадисте әлгі үш түрлі адамның жамандықтары жазылмайтыны

меңзеледі. Бірақ, жақсылық жазылып тұрады”,-деген. (Сахих Ибн Хиббан).

Аллаһ алдында аса қадірлі болу үшін Аллаһтан қорқып, тақуалыққа тырысу.

Тақуалық деген не? Көп жандар тақуалық деген шапан киіп, сәлде орап,

дүниеден қол үзу деп біледі. Жоқ, бұл келте түсінік. Тақуалық деген –

Аллаһтың азабынан қорған болатын амалдар атқару. Аллаһ азабынан қорған

болар іс – Аллаһтан қорқуға, Одан үміт етуге жетелейді. Мұндай жандар аса

құрметті де қадірлі болмақ! Раббымыз құранда: «Шын мәнінде Аллаһ

алдында аса қадірлілер – тақуалар» деген.

Демек, шынай бедел – тақуалықта. Ал енді күнәға белшесінен батып,

күпірліктің туын көтерген жандар болса, ол беделі өткінші, тіпті қияметте

азаптың үстінен азап болып кері қайтпақ. Аллаһ тағала мұндай жандардың

халін суреттеп: «Оны ұстаңдар да сүйретіп, тозақтың ортасына

апарыңдар. Сосын азап ретінде басына ыстық су құйыңдар. Азапты

тат, сен аса үстем, тым құрметті емес пе едің?» деген. (Духан, 47-49).

Ағайын, ой жүгіртіңіздерші! Дүниеде бай болсам, ішсем-жесем деп бәрі

арман тұтады. Осы байлық жолында қысқа ғұмырын сарп етіп, намаз бен

оразаға уақыт таппайды. Сөйте тұра бай болуды арман тұтады. Ал сол

жандар ойланып па? Бүгінде намаз бен оразаға уақыт таппайтын, егер ол

ертең бай болса, дінді толығымен ұмытпасына кім кепіл. Адамның

«менмендігі» бар, ол ақиқат. Бай болса «өзім жеттім» демесіне кім кепіл?

Бай болып дүниесімен дінін тең ұстаса, нұр үстіне нұр болмақ. Ал енді

дүниені алға қойып, мәңгі өлместей тырбаңдап, «адамдар арасында

құрметті» боп өтсе, Аллаһ алдындағы құрмет «тақуалыққа» қол жеткізбей

57

дүниеден озса не болмақ? Жоғарыдағы аят үрей салмай ма? Өзі азапқа

салынып, қиналып жатқанда: «Азапты та, сен аса үстем, тым құрметті емес

пе едің?» деген мазақ сөзді естісе халі қандай болмақ?! Аллаһым, бергеніңе

шүкір, тақуалықтан жұрдай етпе!!!

Бәлкім, екі дүниеде де құрметті болу маңызды. Пайғамбарлардың есімі сан

ғасырлар бойы адамдар аузынан түспейді. Себебі олар тақуалар, аса қадірлі

жандар. Ал ертеден бай болып, жұрттың аузында тең жүрген кім бар?

Иманды алға қойсақ, бәрі де өз жөнімен болар. Келте ойдан сақ болып,

келтеліктен аман болайық, ағайын!

ӘР-РАҚИБ

Көркем есімдердің енді бірі «әр-Рақийб». Аллаһқа қатысты айтылғанда:

«Күзетіп, бақылап тұрушы, қадағалап тұрушы, байқап тұрушы» деген

мағына береді.

Бұл есім Құранда үш жерде келген. Бірі Мәйдә сүресінің 117 аятында, бірі

Ниса сүресінің 1 аятында және бірі Ахзәб сүресінің 52 аятында келген.

Раббымыздың бұл есімін білгеннен кейін мына жәйттарға мән берген жөн:

Әрбір пенде Жаратушы Жәббар Иенің әрбір сөзімізді бақылап, ісімізді

қадағалап, көкейімізде жасырылғанды біліп тұратынын ескеруі керек. Ешбір

жаратылыс өзінің іс-әрекет, сөз не ойын Аллаһтан жасырып қала алмайды.

«Аллаһ тағала көкейлеріңдегіні білетінін ескеріңдер де, сақ болыңдар!».

(Бақара, 235).

Бұл есім өз бойында Аллаһтың «әл-Ғалийм /Білуші/», «әс-Сәмиғ /Естуші/»

және «әл-Басыр /Көруші/» деген үш есімін де қамтиды. Адам баласының

барлық әрекеті де сөз, амал және көкейдегі ойдан құралады. Адамның әрбір

сөзін «әс-Сәмиғ» болған Раббымыз естіп тұрады. Әрбір әрекетін «әл-Басыр»

болған Жәббар Ие көріп тұрады және көкейінде жасырылған жақсы-жаман

ойды «әл-Ғалим» болған Аллаһ біліп тұрады да, әркез, ешнәрсе қалдырмай

бақылап, қадағалап тұрады. Осыны ескерген құл өзінің әрбір қадамын аңдап

басып, сөз сөйлемес бұрын әрбір сөзін електен өткізіп бағары хақ.

Ислам дініндегі ең биік дәреже – мурақаба дәрежесі. Мурақаба дәрежесі –

Аллаһты көріп тұрғандай құлшылық етуде көрініс табады. Одан төмен

дәреже – мушәһәдә дәрежесі. Бұл – Аллаһты көрмесе де Ол оны көріп

тұрғанын біліп құлшылық жасау. Мурақаба мен мушәһәдәдан кейінгі

дәреже – иман дәрежесі. Ол иманның алты шартын толық орындаумен

жүзеге асады. Ал одан төменгі дәреже – Ислам дәрежесі. Бұл Исламның бес

парызын орндаумен жүзеге асады.

Аллаһтың осы есімін танып, толыққанды түрде амал еткен жан жоғарыда

айтылған дәрежелерге қол жеткізе аларсы сөзсіз. Әрбір сөзі, ісі және

көкейіндегі ойына сақ адам шынайы ықыласты адам. Мұндай жандар

58

мақтауға лайық! Аллаһ соған жеткізсін бізді!

Ондай болса арайлап атқан таңда азғантай уақыт ой жүгіртші, әй, адамдар!

Кешегі күн келмеске кетті. Не ұттың? Бәлкім, өлімге тағы бір күн

жақындадың. Жаңа күнге не әзірледің? Әлде мәңгі өлместей дүниенің

қоқысын теруге бет алдың ба? Иә, дүние іздеу жат қылық емес, бірақ, дүние

жүрегіңнен орын алды ма әлде қолыңда ғана ма? Мал-мүлікті тек көмекші

құрал, қолдағы өткінші күнкөріс деп білсең, бақыттысың! Ал енді

жүрегіңнен орын берсең, обалда қалдың. Сірә, кешегі күнің де сол мақсатта

өткен болар. Иә, жалғанның артынан жетемін дейсің, бірақ, жалған

жеткізбейді. Азғантай ғұмырыңда пайдалы нәрсе іздемесең, мәңгі өміріңде

қапыда қаларсың!

Біреулер таң атқаннан кеш батқанша теледидар күзетіп, сериал, ойын,

сауық, болмашы қызықтар көріп күн өткізеді. Біреулер күні бойы

интернетте отырып, ол болмаса ойынмен әлек. Біреулер дала кезгіш,

біреулер ойын-сауық, арақ-шарапқа құмар. Біреулер дүние жинап, тек

жұмыстан көз ашпайды, біреулер жұмыс жасамаса да ұйқыдан бас алмайды.

Біреулер бос сөзбен уақыт өлтіріп, өсекке құмар келеді. Осы және бұдан

өзге нәрселер бары анық. Қайткен күнде, Жаратушы Жәббар Иеге бір мезет

құлдық ұрып, құлдық ұруға уақыт табар жанар аз қазір.

Кез-келген жан мына бір сұраққа жауап іздеп көрсінші: “Дәл қазір өлім келе

қалса өлуге даярмыз ба? Қабірде қойылар сұраққа жауабымыз әзір ме?

“Раббың кім?” ,- делінгенде «Раббым Аллаһ» деп жауап беру оңай дейтін

шығар көбісі. Сірә, қиын! Бұл жалғанда кімге құлдық ұрсаң, кімді қатты

сүйсең соны “Раббым” деп айтасың ол жақта. Осыны ескер. Дүниенің

соңынан алдыңа жан салмай жүгірсең, раббың да сол болмақ! Раббың ақша

болмақ. Аңдығаның қыз, көздегенің арақ болса да тәңіріңді соған

айырбастағаның. Теледидар алдына шаң жуытпай, компьбтерды шаршатсаң,

есіл-дертің сол болып, ертеңіңе ешнәрсе әзірлемеген күйі өтесің.

«Дінің не?» десе «Ислам» деп айта салу оңай ма? Жоқ, сірә! Бұл жалғанда

қай салт-дәстүрді алға қойсаң, соны дінім деп танисың! Фэн шуйдың

қуыршақтарына төріңнен орын беріп, айнаның айналасын әдемі сөзбен

толтырсаң, Раббың құрбақа боп, дінің осы фэн шуй болмақ. Көзіңді

тырмалап ашқаннан, қабақ кіртиіп көз жұмғанша теледидардан көз алмасаң,

Раббың теледидар болып, дінің теледидардағы жын-ойнақ болмақ. Осы ма

мақсатың? Өмірде жиып тергеніңнің бәрі осы ма?

«Пайғамбарың кім?» десе «Мұхаммед» деп сала қоям дейсің бе? Жоқ, сірә.

Мұхаммед салып өткен жолды үйренуге бет бұрмасаң, “сүннет” деген

адамға қабақ шытып қарасаң қалай ғана Мұхаммедті пайғамбарым деп

айтпақсың?

Бәлкім, фэн шуйды жазған жазушыңды не болмаса теледидарда сүйіп

көретін кейіпкеріңді пайғамбар тұтарың сөзсіз. Осы ма жиған тергенің?

Ойланған дұрыс. Ертеңгі күнге не әзірледің? Қыстың қамын жаз ойла.

Адам баласы бір амалды жасамас бұрын бір ойланып, жасап жатқанында

59

тағы бір ой жүгірткені дұрыс. «Мен бұны қалай және кім үшін жасаймын?

Кімнің ризалығын көздедім?» деп. Ортасына келгенде: «Ниетім өзгермеді

ме? Әлде шайтан араласып, көзбояушылыққа салындым ба? Жоқ Аллаһтан

өзге біреуге бағыттап жатырмын ба?» Егер бұл екі сұрақтың жауабы оңды

болып істің басы да, ортасы да «Аллаһ ризалығы» болса жұмысын

аяқтасын, иншаллаһ, берекелі болар. Ал енді жауабы Аллаһтан өзге біреу

болса, дереу доғарғаны абзал, ол ісі оған әбүйір әпермейді!

Жоғарыда айтылғанның бәрі атқарған жақсы іс пен құлшылықта өзінің ісіне

баға беру мен қадағалау. Ал күнә жасауда бұл қалай болады? Әр нәрсеге

толық шешім бар шариғатымызда. Күнә жасап қойған жан дереу күнәсі

үшін өкініп, Аллаһтан кешірім сұрап, тәубе еткен жөн.

Әркез Аллаһты еске алып, өзінің әрбір ісіне баға беріп жүретін жан

иманның да тәтті дәмін татады. Осылайша ол Аллаһты Раббысы,

Мұхаммедті пайғамбары және Исламды діні деп біліп, осыған кәміл разы

болмақ!

Ағайын, Аллаһтың есімдерін оқып-білудегі мақсат тек жаттап алып, құрғақ

қайталауда емес, есімдер төңірегінде дауласып, бірін-бірін “кәпір” “пасық”

деп білуде емес, бәлкім, әрбір есімге тиісінше амал етуде. “Әр-Рахман”, аса

Мейірімді дегенде “Олай болуы мүмкін емес, жоқ, тоқта, айланайық” деп,

болмашы даға салыну – алжасқандық. Бәлкім, Құран мен хадисте келгені

бар, иман келтір де, есімге сай амал ет. Аллаһты Аллаһтың Өзінен артық кім

білер?! Білмейтініміз бар, онда Құран мен хадисте келгенге иман келтіру

ләзім.

Аллаһ ілімімізді арттырып, иманды құлдарынан етсін. (Осыған қоса “әс-

Сәмиғ, әл-Басыр және әл-Ғалим” есімдерін қараңыздар…).

Жалғасы болады иншаЛлах!

Дерек көзі: Әл-Ханифия форумы

Pdf форматта кітапты жүктеп алу (оқу) үшін берілген сілтемелер б-ша

өтіңіз: 1/ http://goo.gl/6xeOLp н/е http://sdrv.ms/UOOSG4 ашылған беттегі

«АҚИДА» атты папканы қараңыз. 2/ Қосымша пайдалы дереккөзге сілтеме

– (Word форматта кітаптар жүктеп алу) : http://goo.gl/wrCJ7U