13-мавзу: 13-мавзу: IS – LM моделиIS – LM модели..

Режа1. IS-LM моделининг моҳияти ва асосий тенгламалари

2. IS эгри чизи �ғи ва унинг тенгламаси3. LM эгри чизиғи� ва унинг тенгламаси

IS – LM модели – товар ва пул бозорларида IS – LM модели – товар ва пул бозорларида макроимакроиққтисодий мувозанат шартларининг та �тисодий мувозанат шартларининг та �ҳҳлилилили

Товар бозориТовар бозори Пул бозориПул бозори

IS – LM модели товар ва пул бозорларида мувозанатни таъминлайдиган фоиз ставкаси билан даромад бирикмасини

аниқлашга имконият беради. Бу модель кўпроқ иқтисодиётни қисқа муддатли даврда та �ҳлил қилиш учун қўлланилади.IS - инвестициялар (investment) – жам �ғармалар (savings)LM – ликвидлилик афзаллиги (liquidity) - пул (money)

IS-LM моделининг асосий тенгламалариIS-LM моделининг асосий тенгламалари

IS: IS: Y = C + I + G + Xn -миллий �ҳисобларнинг асосий айниятиC = a + b (Y-T) – истеъмол функцияси, бу ерда T = Ta + tYI = e – dR – инвестициялар функциясиXn = g - m’Y - hR – соф экспорт функцияси

LM:LM: M/P = kY – hR – пулга бўлган талаб функцияси

IS эгри чизи �IS эгри чизи �ғғииТовар бозоридаги мувозанат эгри

чизи �ғи – бу эгри чизиқ миллий �ҳисобларнинг асосий айният

шартларини қондирадиган даромад ва фоиз ставкасининг барча ўзаро

бирикишини кўрсатади ва унинг �ҳар бир нуқтасида инвестициялар ва

жам �ғармалар бир бирига тенг бўлади

Жам �Жам �ғғарма функциясиарма функцияси S

S2

S1

Y1 Y 2 Y Инвестиция функциясиИнвестиция функцияси IS эгри чизи �IS эгри чизи �ғғии

R R R1

R2

I1 I 2 I Y1 Y 2 Y

Кейнс кесишмасидан чизмадан орКейнс кесишмасидан чизмадан орққали IS эгри али IS эгри чизи �чизи �ғғининг чиининг чиққарилишиарилиши

Кейнс кесишмасиКейнс кесишмаси E

Y 2 Y1 Инвестиция функциясиИнвестиция функцияси IS эгри чизи �IS эгри чизи �ғғии

R R R 2 R1

I1 I 2 I Y2 Y1 Y

IS эгри чизи �IS эгри чизи �ғғининг Yга нисбатан алгебраик тенгламасиининг Yга нисбатан алгебраик тенгламаси

m t)-b(1-1R n)(d

m t)-b(1-1bTa

m t)-b(1-11G

m t)-b(1-1g e a

Y

Тўғри �боғли� қлик

Тескари бо�ғлиқлик

Тескари бо�ғлиқлик

Давлат бюджет мультипликатори

Солиқ мультипликатори

Изо �ҳ: a, b, d, e, g, n, m’ коэффициентларнинг қиймати IS моделининг асосий тенгламаларидан келиб чиқади

а – автоном истеъмол, b – истеъмолга меъерий мойиллик, d – фоиз ставкасига инвестицияларнинг сезувчанлик коэффициенти, e – автоном инвестиция, g - автоном

экспорт, t – солиқ ставкаси, m’- импортга меъерий мойиллик

IS эгри чизиIS эгри чизиғғининг �ининг � ққиялик иялик даражасидаражаси

ҚҚияия ТикТик

d, n. b

t, m’

Y

r

d, n. b

t, m’

Y

r

IsIs

Y

R

IsIs2

Is3ЧекловчиЧекловчи

TG

РаРағғбатлантиру�батлантиру�вчивчи

TG

Бюджет-солиқ сиёсатидаги ўзгаришлар IS эгри чизиғининг � ҳаракати билан �

тасвирланади

LM эгри чизиLM эгри чизиғғи�и�

R R R

LM

R1

M d1

Md2

М/Р

Y1 Y2 Y

LM эгри чизи �ғи – пул бозоридаги мувозанат эгри чизи �ғи – пулга бўлган талаб унинг таклифига тенг бўлган нуқталарнинг

геометрик ўрни.

LM эгLM эгрри чизи �и чизи �ғғининг алгебраик ининг алгебраик тенгламаситенгламаси

Фоиз ставкасига (R ) нисбатан

Даромадга (Y) нисбатан

hRM

hkY

R1

khR

kPM

Y 1

Бу ерда: k – даромад динамикасига пулга бўлган талабнинг сезувчанлиги,

h - фоиз ставкасининг динамикасига пулга бўлган талабнинг сезувчанлиги

LM эги чизи �LM эги чизи �ғғининг ининг ққиялик иялик даражасидаражаси

h

k

Y

r

Y

r

LM

LM

h

k

ҚҚияия ТикТик

R

ЧекловчиЧекловчи

sM

Ра�Ра�ғғбатлантирувбатлантирувчичиsM

Y

LM1

LM

LM2

Пул-кредит сиёсатидаги ўзгаришлар LM эгри чизи �ғининг �ҳаракати билан

тасвирланади

IS-LM моделидаги мувозанатIS-LM моделидаги мувозанат

Y

R

Y*

R*

IS

ELM

Иккала бозордаги мувозанатга эришиш учун фоиз ставкаси ва даромад даражаси миқдорларининг

фақатгина битта бирикмаси бўлиши мумкин

IS-LM модели товар ва пул бозорларидаги фоиз ставкасини ва даромад даражасини бир

вақтда мувозанатга эришишини белгилаб беради

ЁЁпипиққ и иққтисодитисодиёётда тда ўўзгармас нархлар згармас нархлар шароитида даромад ва фоиз ставкасининг шароитида даромад ва фоиз ставкасининг

ўўзгаришига макроизгаришига макроиққтисодий ситисодий сиёёсатнинг сатнинг таъсиритаъсири

Ра�ғбатлантирувчи бюджет-солиқ

сиёсати

Ра�ғбатлантирувчи пул-кредит

сиёсати

Даромад Даромад

Фоиз ставкасиФоиз ставкаси Фоиз ставкасиФоиз ставкаси

R

Y

LM2

LM1

R1

R2

Y1 Y2

ISR

Y

LM

R2

R1

Y1 Y2

IS1

IS2

СиСиққиб чииб чиққариш самарасиариш самараси

Бу иқтисодий �ҳодисада давлат харажатларининг ўсиши хусусий инвестициялар

ва соф экспортни сиқиб чиқаради R

Ms = const

R

Y

LM

R2

R1

Y1 Y* Y2

IS

IS1

AB

pM

Md Md1 Ms

СиСиққиб иб ччииққаришариш

YXnIRMdYCY)T(G

МакроиМакроиққтисодий сиёсатнинг нисбий тисодий сиёсатнинг нисбий самарадорлигисамарадорлиги

Рағбатлантирувчи бюджет-соли� қ сиёсати

Таъсир Таъсир ққилувчи илувчи оомиллармиллар

Сиқиб чиқариш самараси қанчали

кам бўлса, сиёсат шунчали

самаралироқ бўлади

Моделдаги эгри Моделдаги эгри чизичизиққларнинг ларнинг

шаклларишакллари

IS эгри чизиғи �нисбатан тик,

LM эгри чизи �ғи эса қияроқ бўлади

Чизмадаги тасвириr

Y

LM

R2

R1

Y1 Y2

IS1

IS2

МакроиМакроиққтисодий сиёсатнинг нисбий тисодий сиёсатнинг нисбий самарадорлигисамарадорлиги

Ра �ғбатлантирувчи пул-кредит сиёсати

Таъсир Таъсир ққилувчи омилларилувчи омиллар

Пул массасининг кўпайиши ва фоиз

ставкасининг пасайиши

инвестициялар �ҳамда соф экспорт

динамикасига таъсири

Моделдаги эгри Моделдаги эгри чизичизиққларнинг ларнинг

шаклларишакллари

LM эгри чизиғи �нисбатан тик,

IS эгри чизи �ғи эса қияроқ бўлади

Чизмадаги тасвириR

Y

LM2

LM1

R1

R2

Y1 Y2

IS

Ёпиқ иқтисодиётда ўзгарувчан нархлар шароитида даромад ва фоиз ставкасининг

ўзгаришига макроиқтисодий сиёсатнинг таъсир этиши (узоқ муддатли даврда)

Сиёсатнинг йўналиши

Нархлар Даромад (ишлаб чиқаришнинг

потенциал �ҳажми)

Фоиз ставкаси

Ра �ғбатлантирувчи бюджет-солиқ сиёсати

=

Ра �ғбатлантирувчи пул-кредит сиёсати

= =

14-мавзу:Иқтисодий ўсишнинг умумий тавсифи ва неокейнсча

моделлари

Режа

1. Иқтисодий ўсишнинг умумий тавсифи

2. Иқтисодий ўсишга таъсир этувчи омиллар

3. Харрод-Домар модели

4. Ўзбекистон Республикасида иқтисодий ўсиш ва давлат сиёсати

Иқтисодий ўсиш • объектив қонуният бўлиб, аҳолининг ўсиши, ФТТ, ишлаб

чиқариш ҳажмининг маълум бир вақт давомида ўсиши каби жараёнлар билан боғланган.

• жами таклифнинг ўсишини ёки бошқача айтганимизда, потенциал ЯИМ ҳажмининг ошишини билдиради.

• нафақат ишлаб чиқаришнинг ўсишини, балки иқтисодиёт потенциалининг ўсишини ҳам билдиради.

• Иқтисодий ўсишда нафақат мамлакат реал даромадларининг ўсиши, шунингдек, жон бошига тўғри келадиган реал даромадларнинг ўсиши ҳам тушунилади.

Иқтисодий ўсиш икки хил усул билан аниқланади ва ўлчанади

• Биринчи усул, ЯИМ (СИМ)ни ўтган даврга нисбатан ўзгариши сифатида аниқланади ва мамлакатнинг умумиқтисодий имкониятлари ҳаракатини аниқлаш учун ишлатилади.

• Иккинчи усул, реал ЯИМ (СИМ)нинг ўтган даврга нисбатан аҳоли жон бошига ўзгариши сифатида аниқланади.

Иқтисодий ўсишни аниқлаш ва асослаб бериш жараёнларида

қуйидагиларга эътибор бериш керак:

• 1) Иқтисодий ўсишни ўлчаш;

• 2) Ўсиш омиллари;

• 3) Иқтисодий ўсиш моделлари.

Ўсишнинг барча имкониятларига реал миқдорларга таянилиб, яъни, доимий нархларда қаралади.

Аксинча, номинал кўрсаткичда уларнинг динамикаси нафақат реал ўсиш даражасини, балки инфляцияни ҳам ўз ичига олган бўлар эди.Ҳар бир кўрсаткич бўйича уч хил миқдордаги динамикани таҳлил қилиш мумкин :

1. Абсолют кўрсаткич: масалан, реал ишлаб чиқариш Yt;2. Абсолют қўшимча ўсиш: масалан, ишлаб чиқаришнинг ошиши.

ΔY = Yt-Yt-13. Қўшимча ўсиш суръати =Yt-Yt-1/ Yt-1Иқтисодий ўсиш суръатлари қуйидаги формулалар ёрдамида аниқланади:• а) базис ўсиш суръати =(Yt-Y0/ Y0) х 100• б) занжирли ўсиш суръати = (Yt-Yt-1/ Yt-1) х 100Қўшимча ўсиш суръатлари эса:• а) базисли қўшимча ўсиш суръати==(Yt-Y0/ Y0) х 100- 100• б) занжирли қўшимча ўсиш суръати=(Yt-Yt-1/ Yt-1) х 100- 100

Ҳақиқий иқтисодий ўсиш

• статистика органлари томонидан мунтазам нашр этиладиган ЯИМ ёки бошқа макроиқтисодий кўрсаткичларнинг ҳақиқий йиллик кўпайишидир.

Потенциал иқтисодий ўсиш

• иқтисодиёт ўсиши мумкин бўлган тезликдир.

Потенциал иқтисодий ўсишни таъминловчи омиллар бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:

- ресурсларнинг кўпайиши;

- самарадорликни ошиши.

Иқтисодий ўсишга таъсир этувчи омиллар

• табиий ресурслар сони ва сифати;

• меҳнат ресурслари сони ва сифати;

• асосий капитал ҳажми;

• технологиялар.

Иқтисодий ўсиш истиқболларни белгилашда ишлаб чиқариш функцияларидан кенг фойдаланиш имконини

беради.

• иқтисодиётдаги ишлаб чиқариш омиллари миқдорининг қўшимча ўсиш суръатлари (ΔК/К ва ΔL/L) ва техника тараққиёти натижасида уларнинг умумий унумдорлигини қўшимча ўсиш суръатларига (ΔА/А) боғлиқ ҳолда маҳсулот ишлаб чиқаришнинг қўшимча ўсиш суръатини (ΔY/ Y) ҳисоблаш имконини беради:

ΔY/Y= ΔА/А+ α x ΔК/К+ (1- α) x ΔL/Lбунда α коэффициенти ишлаб чиқарилган маҳсулотда

капитал ҳиссасини, (1- α) - меҳнат ҳиссасини кўрсатади.

Харрод-Домар модели

• Узоқ муддатли иқтисодий ўсишни асослаш учун Кейнснинг асосий макроиқтисодий моделини ривожлантиришга биринчи уриниш Рой Харрод ва Евсей Домарлар томонидан амалга оширилган. Бу моделлар ўртасида унчалик катта фарқ бўлмаганлиги сабабли ҳам Харрод-Домар модели деб юритилади

Моделда кўзда тутилган асосий фараз

• миллий даромадни капитал миқдорига пропорционаллиги ҳисобланади:

Y= ϭK

бу ерда, Y-миллий даромад, K- миллий даромадни яратиш учун фойдаланилган капитал миқдори, ϭ-капитал қайтими коэффициенти

ϭ-капитал қайтими коэффициенти

ϭ= Y / KКапитал қайтими коэффициенти ёки капиталнинг ўртача унумдорлиги бирлик капитал

ҳисобига яратиладиган даромад миқдорини кўрсатади.Δ Y = ϭ х ΔК

Даромаднинг қўшимча ўсиши капитал қўшимча ўсишига тенг. Агар капитал қўшимча ўсишини инвестициялар сифатида қарасак, яъни ΔК=I, унда ифода

қуйидаги кўринишга эга бўлади:ΔY= ϭ х I

иқтисодиётда жамғариш меъёри (Sy) доимий миқдор ҳисобланади, жамғармалар эса инвестицияларга тенг деб фараз қилсак, унда

S= I= Sy хY• I= ΔY/ ϭ бўлгани учун ΔY/ ϭ= Sy хY бўлади.Сўнгги тенгламада ϭ ни ўнг томонга ўтказиб, иккала томонни Y га бўлиш орқали Харрод-

Домар моделининг якуний формуласини оламиз.ΔY/Y= ϭ х Sy

ΔY/Y нисбат капиталнинг тўлиқ бандлигидаги даромад қўшимча ўсишини ўзида акс эттиради.

“Табиий” ўсиш суръати деганда

• Харрод фаол аҳолининг ўсиши ва техника тараққиёти имкон берадиган максимал ўсиши капитал ва миллий даромаднинг шундай ўсиш суръатини таъминлайдики, унда капитал ва меҳнатнинг тўла бандлигига эришилади. Бироқ, ушбу моделда техника тараққиёти қуйидаги нисбатларни, яъни K/Y ва ΔК/ ΔY ўзгартирмайди.

Давлат сиёсати иқтисодий ўсишнинг қуйидаги

муаммоларини ҳал этишга йўналтирилган:

• истеъмол даражаси юқори бўлган, иқтисодиётнинг барқарор ҳолатини таъминлашга қаратилган омонат жамғариш меъёрларини танлаш;

• аҳоли ўсишини тартибга солиш;

• фан-техника тараққиётининг экологик жиҳатдан хавфсиз ютуқларини жорий этиш ва меҳнат унумдорлигини ошириш.

2013 йилда Ўзбекистонда ялпи ички маҳсулот (ЯИМ)

ишлаб чиқариш ҳажми 8,0 фоизга ўсди.Юқори иқтисодий ўсиш суръатлари иқтисодиётнинг барча тармоқларида тизимли ва ислоҳотларнинг изчил амалга

оширилиши ҳисобига эришилмоқда. Хусусан,• – ташқи ва ички бозор талаблари асосида иқтисодиётни чуқур таркибий ўзгартириш ва диверсификациялаш

жараёнларининг изчил амалга оширилаётганлиги;• – ишлаб чиқаришни модернизациялаш, техник ва технологик жиҳатдан янгилашни жадаллаштириш, йўл-транспорт

ва коммуникация инфратузилмасини жадал ривожлантириш ҳисобига иқтисодиётнинг рақобатдошлигини ошириш;• – бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни эркинлаштириш, ишбилармонлик муҳитини яхшилаш,

рақобатни кучайтириш, ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш ҳамда иш ўринларини ташкил этиш ва аҳоли бандлигини таъминлашга қаратилган дастурий вазифаларнинг ўз вақтида бажарилаётганлиги;

• – ички талабни аҳоли бандлиги ва реал даромадларининг ошишини таъминлаш ҳисобига рағбатлантириш ва маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш бўйича чора-тадбирларнинг амалга оширилиши;

• – қишлоқ хўжалигини ислоҳ этиш бўйича чора-тадбирларнинг амалга оширилиши, қишлоқда бозор муносабатларини жорий этиш ва хусусий мулкчилик шаклларини ривожлантириш, фермерлик ҳаракатини қўллаб-қувватлаш учун ҳуқуқий, ташкилий ҳамда молиявий шарт-шароитларнинг яратиб берилиши, қишлоқ хўжалигида илғор ишлаб чиқариш технологияларини жорий қилиш кўламининг кенгайтирилиши;

• – республика молия-банк тизимини янада ривожлантириш ва молиявий барқарорлигини мустаҳкамлаш, унинг фаолиятини замонавий талаблар асосида такомиллаштириш борасида кенг кўламли чора-тадбирларнинг амалга оширилиши иқтисодиётнинг юқори суръатларда ўсишига замин яратмоқда.

Даромад фоизи

Аҳоли фоизи

Лоренц эгри чизиғи

Мутлоқ тенглик чизиғи

2013-йилда• халқимизнинг реал даромадлари 16 фоизга ошди• ўртача ойлик иш ҳақи, пенсия, ижтимоий нафақа ва стипендиялар

20,8 фоизга кўпайди. • Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда пенсияларнинг ўртача миқдори ўртача

иш ҳақига нисбатан 37,5 фоизни ташкил этмоқда. Бу кўрсаткич Россияда 25,7 фоиздан, Марказий Осиё мамлакатларида эса 23-28 фоиздан иборатдир.

• Жорий 2014-йилда мамлакатимизда бу кўрсаткични 41 фоизга етказиш кўзда тутилмоқда.

• Оилалар даромадлари таркиби ўзгармоқда – тадбиркорликдан олинаётган даромадлар аҳоли ялпи даромадларининг ярмидан зиёдини ташкил этмоқда. Ҳолбуки, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги мамлакатларида бу кўрсаткич ўртача 20-25 фоиздан ошмайди.