พฤตกรรมทางสงคมของสตว (Social Behavior)

มการสอสารในหลายรปแบบดงน1.การสอสารดวยทาทาง ( Visual Signal ) เปนทาทางทสตวแสดงออกมาอาจจะเปนแบบงายๆ หรออาจมหลายขนตอนทสมพนธกน เชน - การแยกเขยวของแมว - การเปลยนสของปลากดขณะตอสกน- สนขหางตกเมอตอสแพและวงหน- นกยงตวผร ำาแพนหางขณะเกยวพาราส นกยงตวเมย- การเตนระบำาของผงเพอบอกแหลงและปรมาณของอาหาร ถาแหลงอาหารอยใกล จะเตนเปนรปวงกลม แตถาแหลงอาหารอยไกล จะเตนคลายรปเลขแปด และมการสายกนไปมาดวย โดยถาสายกนเรว แสดงวาปรมาณอาหารมมาก

ภาพ นกยงตวผรำาแพนเพอหาค

ภาพการเกยวพาราสของง

ภาพ การเตนระบำาของผงเพอบอกแหลงและปรมาณของอาหาร

2. การสอสารดวยเสยง ( Sound Signal) เสยงของสตวทเปลงออกมาในแตละครงจะแสดงถงการตอบสนองสงเราตางๆ และสอความหมายทแตกตางกน เชน- เสยงททำาใหเกดการรวมกลม เชน เสยงของนกรอง ไก แกะ และกระรอก- เสยงเรยกคเพอผสมพนธ เชน เสยงรองของกบและคางคก เสยงขยบปกของยงตวเมยเพอเรยกยงตวผ- เสยงเตอนภย เชน เสยงรองของเปด นก และเสยงเหาของสนข- เสยงแสดงความโกรธ เชน เสยงรองของแมว สนข และชาง

ทารกรองไหเพอสอสารกบแมหรอผดแล

 3. การสอสารดวยการสมผส ( Physical Contract ) เปนการสอสารโดยใชอวยวะสวนใดสวนหนงสมผสกบสตวพวกเดยวกนหรอตางพวกกน เพอนกระตนใหเกดพฤตกรรมโตตอบกน การสมผสเปนการสอสารทสำาคญอยางหนงของสตว โดยเฉพาะอยางยงในสตวเลยงลกดวยนม การสมผสจะเปนการถายทอดความรก และมสวนสำาคญตอการพฒนาของลกออน ทำาใหลกเกดความรสกอบอนและปลอดภยตวอยางสตวทมการสอสารดวยวธน ไดแก - สนขเขาไปเลยปากสนขตวทเหนอกวา เพอบงบอกถงความเปนมตรหรอออนนอมดวย- ลงชมแพนซยนมอใหลงตวทมอำานาจเหนอกวาจบในลกษณะหงายมอใหจบ- ลกนกนางนวลบางชนดใชจะงอยปากจกทจะงอยปากของแมนกเพอขออาหาร

4. การสอสารดวยสารเคม ( Chemical Signal ) สตวหลายชนดใชสารเคมทเรยกวา ฟโรโมน ( Pheromone ) ซงเปนสารเคมทสตวสรางขน เมอหลงออกมาภายนอกรางกายจะมผลตอสตวอนทเปนชนดเดยวกน ทำาใหเกดพฤตกรรมตางๆได เชน - ดงดดเพศตรงขาม เชน การทผเสอกลางคนตวเมยหลงสารเคมออกมา เพอใหดงดดผเสอกลางคนตวผทอยหางหลายกโลเมตรใหบนมาหาได หรอการทชะมดหลงสารเคมทดงดดเพศตรงขามได

- บอกอาณาเขต เชน กวางบางชนดจะแตะสารเคมกบตนไมเพอบอกอาณาเขต และการทเสอดาวหรอสนขถายปสสาวะไวในทตางๆ เพอบอกอาณาเขต- นำาทาง เชน การหาอาหารของมด มดจะใชปลายทองแตะทพนแลวปลอยสารเคมออกมาเปนระยะๆทำาใหมดตวอนๆ ตดตามไปยงแหลงอาหารไดถก

ภาพ เสอดาวแสดงอาณาเขตโดยการปสสาวะ 

 

                   พฤตกรรมตางๆ  ของสตวมอะไรบางและมกลไกการเกดพฤตกรรมอยางไร 

  10.1   กลไกการเกดพฤตกรรมของสตว 

           การตอบสนองตอสงเปลยนแปลงทเกดขนในสภาพแวดลอมทงภายในและภาบนอก สงมชวตนน  อาจเกดขนทนททนใดหรออาจเกดขนชาๆ ทำาใหสงมชวตแสดง    พฤตกรรม  ( Behaviors)  ซงเปนกลไกอยางหนงของการรกษาดลยภาพของรางกาย

            การศกษาพฤตกรรม  เปนการศกษาความสมพนธระหวางพฤตกรรมและสงแวดลอม  ตลอดจนพนฐานทางสรรวทยาทมผลตอการแสดงพฤตกรรมของสตว  การศกษาพฤตกรรมของสตวทำาได  2  วธ  คอ

              1. วธทางสรรวทยา (physiological approach)  มจดมงหมายเพออธบายพฤตกรรมในรปของกลไกการทำางานของระบบประสาท

              2. วธทางจตวทยา ( psychological approach)  เปนการศกษาผลของปจจยตางๆอตวและปจจยภายในรางกายทมการพฒนาและ แสดงออกถงพฤตกรรมทแสดงออกอยางเหนไดชดเจน

 

            ปจจบนยงไมสามารถอธบายพฤตกรรมขอสตวไดทกดานอยางไรกดกลไกททำา ใหสตวแสดงพฤตกรรมออกมาไดนน  อาจสรปไดดงภาพ  10-1

    ภาพท  10-1 แผนภาพกลไกการเกดพฤตกรรมของสตว

 

                พฤตกรรมจะสลบซบซอนเพยงใดขนอยกบความเจรญของสวนตางๆ  ของระบบประสาท  ทงหนวยรบความรสกระบบประสาทสวนกลางและหนวยปฏบตงาน

   

  10.2  ประเภทพฤตกรรมของสตว

 

               พฤตกรมของสตวเปนผลจากการทำางานรวมกนระหวางพนธกรรมและสภาพแวดลอม    โดยทหนวยพนธกรรมจะควบคมระดบการเจรญของสวนตางๆของสตว  เชน  ระบบประสาท ฮอรโมน กลามเนอและอนๆ ทเปนปจจยสำาคญกอใหเกดพฤตกรรมขณะทสภาพแวดลอมหรอประสบการณท สตวไดรบในภายหลงทำาใหพฤตกรรมเปลยนแปลงไปไดบางนอยมาก   เปนการยากทจะตดสนวาพนธกรรมหรอสภาพแวดลอมมผลตออทธพลมากกวา กน   อทธพลของพนธกรรมจะเหนไดชดในสตวชนตำามากกวาสตวชนสง  ดวยเหตนนกวทยาศาสตรทตองการศกษาพนฐานทางธรรมชาตทแทจรงของ พฤตกรรมจงนยมศกษาในสตวชนตำา  

             โดยทวไปแลวการแสดงพฤตกรรมของสตวในธรรมชาตมกจะเกดขนเพอประโยชน ในการอยรอด  ตลอดจนเพอรกษาเผาพนธของตนเอง   พฤตกรรมทถกจดวามแบบแผนทงายทสดและทำาใหสตวอยรอดไดคอการ หลกเลยงทจะถกฆา  ดงนนพฤตกรรมทเกยวของกบการหลบหนศตรจงแสดงออกไดอยางรวด เรว    อยางไรกดเพองายแกการศกษาและทำาความเขาใจ   ในทนจะแบงประเภทของพฤตกรรมออกเปน  2  แบบ  คอ   พฤตกรรมทมมาแตกำาเนด  (inherited  behavior) และ พฤตกรรมการเรยนร  (learned  behavior)

 

 10.2.1 พฤตกรรมทมมาแตกำาเนด

             เปนพฤตกรรมแบบงายๆ    และถอเปนลกษณะเฉพาะตวทใชในการตอบสนองตอสงเราชนดใดชนดหนง เชน   แสง  เสยง  แรงโนมถวงของ

โลก  สารเคม หรอเหตการณทเกดขนเปนชวงเวลาทสมำาเสมอ  เชน กลางวน กลางคน นำาขนนำาลง  ตลอดจนการเปลยนแปลงทางฤดกาลจะตอบสนองโดยการเคลอนไหวเพอปรบตำาแหนง ใหอยในสภาพทเหมาะสม   หรอหลกเลยงสภาพทไมเหมาะสม ความสามารถในการแสดงพฤตกรรมนไดมาจากพนธกรรมเทานน  โดยไมจำาเปนตองเรยนรมากอน  จงมกมแบบแผนทแนนอนเฉพาะตวเปลยนแปลงไมได  สงมชวตชนดเดยวกนจะแสดงพฤตกรรมเหมอนกนหมด  พฤตกรรมทมมาแตกำาเนดไดแก พฤตกรรมแบบรเฟลกซ และ  พฤตกรรมแบบรเฟลกซแบบตอเนอง  (chain of reflexes)

 

 รเฟลกซ

ทกคนคงเคยเดนเหยยบหนาม  หรอของมคม  พฤตกรรมทแสดงออกมา  คอ ยกเทาหนทนท  หรอเมอมสงของเขามาใกลๆ   ตากจะกะพรบ   เราตองคดกอนหรอไม  การแสดงกรยาดงกลาวเปนปฏกรยารเฟลกซซงเคยกลาวมาแลวในระบบ ประสาท  ปฏกรยานทำาใหสงมชวตแสดงอาการตอบสนองตอสงเราไดทนท  พฤตกรรมทแสดงออกมาดวยการทสวนใดสวนหนงของรางกายตอบสนองตอสง เราทมากระตนไดอยางรวดเรวเรยกวา   พฤตกรรมแบบรเฟลกซ   ซงจะไดศกษาพฤตกรรมแบบรเฟลกซของสงมชวตเซลลเดยว  ดงกจกรรมตอไปน

 

   กจกรรมท 10.1 พฤตกรรมของพารามเซยม 

    วสดอปการณ 

1.     พารามเซยม

2.     สารละลายโซเดยมคลอไรดความเขมขน  0.5 %

3.     หลอดหยด

4.     นำากลน

5.     สไลดและกระจกปดสไลด

6.     เขมเขย

   

วธการทดลอง 

1. หยดนำาทมพารามเซยมลงบนสไลด  1   หยด

2.หยดสารละลายโซเดยมคลอไรดความเขม ขน 0.5 % ลงบนบรเวณใกลหยดนำาทมพารามเซยมบนสไลดในขอ 1   ใชเขมเขยลากเสนใหหยดของสารละลายโซเดยมคลอไรด และหยดนำาทมพารามเซยมแตะกนดงภาพ แลวนำาไปสองดวยกลองจลทรรศน สงเกตพฤตกรรมของพารามเซยม

 

          สงมชวตเซลลเดยวและสตวชนตำา  ระบบประสาทยงไมเจรญดหรอในโพรทสตซงไมมระบบประสาท   สามารถตอบสนองตอการเปลยนแปลงในสภาพแวดลอมโดยแสดงพฤตกรรมแบบรเฟลกซ กลาวคอ  เปนไปในลกษณะกระตนและตอบสนองนนเอง เชน  พฤตกรรมทเรยกวา  โอเรยนเตชน  (orientation)  ซงพฤตกรรมทสตวตอบสนองตอปจจยทางกายภาพทำาใหเกดการวางตวทเหมาะสมกบการดำารงชวต  เชน ปลาวายนำาในลกษณะทตงฉากกบแสงอาทตยทำาใหศตรทอยในระดบตำากวา มองไมเหนนนจงเปนการหลกเลยงศตรวธหนง  นอกจากนพฤตกรรมแบบโอเรยนเตชนยงจะทำาใหเกดการรวมกลมของสตวใน บรเวณทเหมาะสมกบการดำารงชวตของสตวชนดนนๆ  อกดวย  ทำาใหเราสามารถพบสตวตางชนดในตางบรเวณ

          จากกจกรรมท  10.1  จะเหนวาพารามเซยมจะเคลอนออกจากสารละลายโซเดยมคลอไรดซงเปนอนตราย ตอเซลล   แตพบวาพารามเซยมจะเคลอนทบรเวณทมฤทธเปนกรดออนๆ เนองจากในธรรมชาตบรเวณดงกลาวมแบคทเรยซงเปนอาหารของพารามเซยม พฤตกรรมดงกลาวมแบคทเรยซงเปนอาหารของพารามเซยมพฤตกรรมดงกลาวจะ เหนวามผลตอการอยรอดของพารามเซยม

          ยงมการศกษาพฤตกรรมการตอบสนองตอสงเราอนๆ ของพารามเซยมอก  คอ  การทดลองปลอยแกสคารบอนไดออกไซดไปในนำาบนสไลดทมพารามเซยม พบวาพารามเซยมจะถอยหางจากแกสคารบอนไดออกไซด   โดยเบยงดานทายของลำาตวไปเลกนอยแลวจงคอยเคลอนทตอไปอกขาง หนา   ถาพบฟองแกสคารบอนไดออกไซดอก  พารามเซยมกจะถอยหนในลกษณะเดมอก  เปนเชนนไปเรอยๆ จนกวาจะพนฟองแกสคารบอนไดออกไซด  ปจจยทางธรรมชาตททำาใหพารามเซยมแสดงพฤตกรรมตอบสนองอกปจจยหนง คอ  อณหภม  ถาพารามเซยมเคลอนทไปในบรเวณทมอณหภมสงมนจะถอยหลงกลบโดยอาจ ขยบสวนทายของเซลลไปจากตำาเหนงเดมเลกนอย  แลวเคลอนทไปขางหนาในทศทางทเปลยนไป  มนจะทำาเชนนซำาจนกวาจะไปพบตำาเหนงทอณหภมเหมาะสมดงภาพท  10-2  จะเหนวาทศทางทพารามเซยมเคลอนทไปแตละครงเพอหลบจากสวเรา ออกมานน  มไดสมพนธกบทศทางของสงเราเลย  จงจดวามทศทางไมแนนอนเรยกพฤตกรรมการตอบสนองตอสงเราดวยการ เคลอนททไมสมพนธ กบสงเราวา     ไคนซส   (Kinesis)  ซงเปนรปแบบหนงของโอเรยนเตชน พฤตกรรมนมกพบในโพรโตซวของสตวไมมกระดกสนหลงชนตำาทระบบประสาท ไมเจรญด หนวยรบความรบความรสกดงกลาวไมมประสทธภาพเพยงพอทจะตอบสนองตอ สงเราทอยไกลๆจะมการตอบสนองโดยเคลอนเขาหาหรอออกจากสงเราท อยใกลๆ เทานน

ภาพท 10-2 การตอบสนองตออณหภมของพารามเซยม 

 

          พฤตกรรมไคนซสทพบในสตวชนตำาเชน  แมลงสาบ ถาเราเคยสงเกตการณเคลอนทของแมลงสาบ  จะพบวาเมออยในทโลง   มนจะวงไปมาอยางรวดเรว  ทำาใหผวของรางกายไมสมผสกบของแขง  แตเมอเคลอนทไปโดนหรอสมผสกบของแขง  เชน  ขอบตแมลงสาบจะอยนงๆ

        ลกษณะการเคลอนทของแมลงสาบในทโลงไมสมผสกบของแขง  หรอการเคลอนทของพารามเซยมทตอบสนองตออณหภมลวนเปนตวอยาง พฤตกรรมการเคลอนทแบบมทศทางไมแนนอน  หรอทศทางการเคลอนทไมสมพนธกบทศทางของสงเรา

    ลองพจารณาพฤตกรรมการเคลอนทของจงหรดตอไปน

  

 ภาพท  10-3 การตอบสนองของจงหรดเพศเมยตอเสยงรองของจงหรดเพศผ 

           เมอนำาครอบแกวใสทขงจงหรดเพศผมาตงใหหางในระยะทจงหรด เพศเมยสามารถมองเหนแตไมไดยนเสยง    จงหรดเพศเมยจะไมเคลอนทเขาหาจงหรดเพศผ  แตเมอเปดเทปใหมเสยงจงหรดเพศผออกมาทางลำาโพง   ปรากฏวาจงหรดเพศเมยจะเคลอนทเขาหาแหลงกำาเนดเสยง

          จาก การทดลองกบผเสอกลางคนทศทางการเคลอนทของผเสอกลางคนจะทำามม  80  องศา  กบลำาแสงของเทยนไขตลอดเวลาทำาใหตวมนบนใกลเปลวเทยนจนถกไฟไหม  ดงภาพท  10-4

ภาพท 10-4 การตอบสนองตอแสงของผเสอกลางคน

      จากกรณตวอยางเราจะเหนไดวาลกษณะการเคลอนทของจงหรดและ ผเสอกลางคนจะสมพนธกบทศทางของสงเรา   เรยกพฤตกรรมการเคลอนทแบบนวา แทกซส (taxis)  ซงมกจะเกดกบสงมชวตทมความรสกเจรญด  สามารถรบรสงเราทอยไกลจากตวไดทำาใหสตวเหลานมการรวมกลม ไดอยางมประสทธภาพ

    รเฟลกซตอเนอง

         นกเรยนลองพจารณาการดดนำานมของเดกออนทเรมตงแตการกระตนจาก สงเราคอ  ความหวเมอปากไดสมผสกบหวนม  เปนการกระตนใหเดกดดนม  และจะกระตนใหเกดการกลนทเปนปฏกรยารเฟลกซ  เมอเดกยงไมอมกจะกระตนใหดดนมตอไปอกเดกจงแสดงพฤตกรรมการดด นมตอไปจนอมจงจะหยดพฤตกรรมนนกเรยนจะเหนวา  การดดนมของเดกประกอบดวยพฤตกรรมยอยๆ ซงเปนปฏกรยารเฟลกซแบบตอเนองกน เรยกพฤตกรรมเหลานวา รเฟลกซตอเนอง

          การสรางรงของนกกเชนเดยวกนประกอบดวยพฤตกรรมยอยๆหลายพฤตกรรม  เชน การบนออกไปหาวสดมาสรางรง  เมอพบแลวจะจกขนมาตรวจสอบวาเปนวสดทตองการหรอไม   จากนนจะนำาวสดมาทรง  และพยายามนพวสดดงกลาวประกอบเปนรงเสรจแลวกจะบนออกไปหาวสดชน ใหมตอไป   วงจรนจะเกดอยางตอเนองจนกวาจะไดรงทสมบรณ  ตวอยางอนๆ ของพฤตกรรมแบบน  เชน  การชกใยของแมงมม  การฟกไขและกาเลยงลกออนของไก

ภาพท 10-5 นกนำาเศษหญามาสรางรง

(ทมา : Advanced Thailand Geographic ปท 3 ฉบบท 33 กนยายน-ตลาคม 2541)</b>

         พฤตกรรมแบบรเฟลกซ และรเฟลกซตอเนองเปนพฤตกรรมทมมาแตกำาเนด  เปนลกษณะเฉพาะของสงมชวตแตละชนด  ซงสามารถแสดงไดโดยไมจำาเปนตองเรยนรมากอน  กระตนใหเกดขนไดงายดวยสงเราทพบในสภาพ

แวดลอมทสตวอาศย อย  เชน  ปจจยทางกายภาพ  อยางไรกตามพฤตกรรมบางอยางจะแสดงออกกตอเมอมความพรอมทางรางกายเสย กอน  เชนการบนของนก นกแรกเกดไมสามารถบนได  จนกสาเตบโตแขงแรง  จงพรอมจะบนได  เปนตน

          พฤตกรรมบางอยาง  สตวตองมประสบการณจงจะแสดงพฤตกรรมออกมา  ตวอยางเชน  เมอนำาแมลงปอมาแขวนไวดานหนาของคางคก  คางคกจะใชลนตวดจบแมลงปอกนเปนอาหาร  ตอมาผทดลองไดนำาแมลงชนดหนงเรยกวา  รอบเบอร  ซงมลกษณะคลายผงมาแควนไว  คางคกจะกนแมลงรอบเบอร  ผทดลองจงนำาผงมาแขวนแทน  คางคกกกน  แตถกผงตอย  ตอมาผทดลองนำาแมลงรอบเบอรและผงมาแขวน  ปรากฏวาคางคกไมกนแมลงรอบเบอรหรอผงอกเลย ดงภาพท  10-6  ขณะท  นำาแมลงปอมาแขวน  คางคกจะจบแมลงปอกน

 

ภาพท  10-6  กาทดลองพฤตกรรมการเรยนรของคางคก

           การทคางคกใชลนตวดจบแมลงกนเปนอาหาร  เปนพฤตกรรมทมมาแตกำาเนดออสวนคางคกทไมกนผงหรอแมลงทลกษณะ คลายผงเนองจาก

ประสบการณทไดรบ  พฤตกรรมทอาศยประสบการณนเรยกวา  พฤตกรรมการเรยนร

10.2.2 พฤตกรรมการเรยนร

             เปนพฤตกรรมของสตวทอาศยประสบการณ  หรอการเรยนรสวนใหญพบในสตวชนสงทมการเจรญด   สตวมสวฒนาการของระบบประสาทสงสามารถมพฤตกรรมการเรยนรไดมากขน  พฤตกรรมการเรยนรแบงเปนพฤตกรรมแบบตางๆดงน

            แฮบบชเอชน

             ถาเราทดลองนำาหอยทากมาไตบนแผนกระจก  แลวเคาะทกระจก  หอยทากจะหยดการเคลอนท  และหลบซอนเขาไปในเปลอก  สกครจะโผลออกมาแลวไตตามแผนกระจกตอไปเมอเคาะอก  กจะหลบเขาไปอก  แตถาเคาะกระจกบอยๆครงจะพบวาระยะทหอยทากหลบไปในเปลอกจะสนลง  ในทสดจะไตแผนกระจกไปเรอยๆโดยไมสนใจเสยงเคาะกระจกอกตอไป

              ในธรรมชาตกเชนเดยวกน  ลกสตวทกชนดจะกลวและหนสงแปลกใหม  เชน  ลกนกแรกเกดจะตกใจกลวนกทกชนดทบนผานมาเหนอรง  หรอแมแตใบไมทหลนลงมา  เมอเกดขนบอยๆครงลกนกจะเกดการเรยนรทำาใหลกนกลดพฤตกรรมนลง ไป  เรยกพฤตกรรมดงกลาวนวา  พฤตกรรมการเรยนรแบบแฮบบชเอชน  (Habituation) เปนพฤตกรรมทสตวลดการตอบสนองตอสงเรา แมจะยงไดรบการกระตนอย เนองจากสตวเรยนรแลววาสงเรานนๆ ไมมผลตอการดำารงชวต

การฝงใจ

              พ.ศ. 2478  ดร.คอนราด  ลอเรนซ  (Konad  Lorenz)  สงเกตวาในธรรมชาต  ลกอาจจะเดนตามแมทนทเมอฟกออกจากไขแตถาฟกไขในหองปฏบตการ  เมอลกหานพบเขาเปนสงแรก  มนจะตดตามเขาไปทกหนทกแหง  ดงภาพท  10-7

 

ภาพท  10-7  ลกหานตามลอเรนซไปทกแหงหน

                  เมอเขาใชวตถอนแทนตวเขา  เชน  กลองสเหลยมทมลอเลอนหรอหนเปดทมลอเลอนรปหานทฟกจาก ไขเมอเหนวตถดงกลาวกจะเดนตามเชนเดยวกน  เรยกพฤตกรรมของสตวทตดตามวตถทเคลอนทและทำาเสยงทเหนในครง แรกหลงจากฟกจากไขวา พฤตกรรมการเรยนรแบบฝงใจ  (imprinting)  พฤตกรรมแบบนจะเกดขนในชวงเวลาสนมากคอ  ระยะเวลา  36   ชวโมงหลงจากฟกออกจากไขของหาน  ในธรรมชาตนนวตถเคลอนทได  ทำาเสยงไดของลกหานคอแมนนเองททำาใหเกดความผกพนกบแม

 

  การมเงอนไข

             จงศกษาการทดลองของ  อวาน  พาฟลอฟ  (Ivan Pavlov) ซงเปนนกจตวยา  ชาวรสเซย ประมาณป  พ.ศ.  2400  เขาไดทำาการทดลอง  ดงภาพท  10-8

ภาพท  10-8  การฝกสนขใหมการเรยนรแบบมเงอนไข ( ลกศรแสดงทศทางการเคลอนทของกระแสประสาท)

          ก.       เมอเหนอาหาร  สนขนำาลายไหล

          ข.       เมอสนกระดงและใหอาหาร   สนขนำาลายไหล

          ค.       เมอสนกระดงแตไมใหอาหาร   สนขนำาลายไหล

          พาฟลอฟพบวา  ถาสนกระดงพรอมกบการใหอาหารทกครงสนขทหวเมอเหนอาหารหรอ ไดกลนจะหลงนำาลาย  หลงจากการฝกเชนนมานาน  เสยงกระดงเพยงอยางเดยวสามารถทำาใหสนขหลงนำาลายได  การทดลองนสงเราคออาหารทเปนสงเราทแทจรง  หรอ สงเราทไมมเงอนไข (unconditioned stimulus)  สวนเสยงกระดงเปนสงเราไมแทจรงหรอสงเรามเงอนไข (conditioned stimulus)  ดงภาพท  10-9

 

 

ภาพท  10-9 แผนภาพสงเราทไมมเงอนไขและสงเราทมเงอนไข

 

        การทสตวแสดงพฤตกรรมการตอบสนองตอสงเราทไมแทจรงแมวาจะไมม สงเราทแทจรงอยดวย   ลำาพงสงเราทไมแทจรงเพยงอยางเดยวกสามารถกระตนใหสตวนนตอบ สนองไดเชนเดยวกบกรณทมแตสงเราแทจรงอยางเดยว     พาฟลอฟเรยกพฤตกรรมนวาการเรยนรแบบมเงอนไข (conditioning)

         นกพฤตกรรมพบวา  พฤตกรรมแบบมเงอนไขสามารถพบไดในสตวไมมกระดกสนหลงและมกระดกสนหลง

  

ลองผดลองถก

             ม การศกษาพฤตกรรมของสตวชนตำาบางชนด  เชน ไสเดอนดนเพอดวามพฤตกรรมอยางไร  เมอนำาไปใสกลองพลาสตกรปตว   T   ทดานหนงมอและชนอกดานหนงโปรงและมกระแสไฟฟาออนๆ  ดงภาพท  10-10  ปรากฏวาเมอทำาการทดลองซำาๆกนไมตำากวา   200  ครง  ไสเดอนดนทผานการฝกมาแลวจะเลอกทางไดถก  คอ  การเคลอนทไปทางทมดและชนประมาณรอยละ  90 แตในระยะกอนฝกโอกาสไสเดอนดนจะเลอกทางถกหรอผดรอยละ  50  เทานน

  

ภาพท 10-10 การทดลองพฤตกรรมลองผดลองถกของไสเดอนดน

     -นกเรยนคดวาระหวาง สตวทมระบบประสาทเจรญดกบสตวทมระบบประสาทยงไมเจรญด  กลมใดจะเรยนรแบบลองผดลองถกไดเรวกวา

             นกเรยนจะเหนไดวา การลองผดลองถก  (trial  and  error)  เปนพฤตกรรมทเกดจากการทดลองซำาๆจนมประสบการณวาการกระทำาแบบใดจะเกด ผลด  แบบใดจะเกดผลเสย  แลวเลอกกระทำาแตสงทจะเกดผลด  หรอใหประโยชน  และพยายามสงทใหโทษ

              

 การใชเหตผล

                 ชมแปนซเปนสตวทดลองทดสำาหรบแสดงความสามารถในการแกปญหา  เชน  การหยบของทอยสงหรออยไกล  เมอนำากลวยไปไวบนเพดานชมแปนซเออมไมถง  ชมแปนซสามารถแกปญหาไดโดยนำาลงไมมาซอนกนจนสงพอ  แลวปนขนไปหยบกลวย  ดงภาพท  10-11

ภาพท 10-11 พฤตกรรมการใชเหตผลของชมแปนซโดยใชกลองวางซอนกนเพอปนขนไปหยบกลวย

                หากนำาผลไมไปวางไวหางจากกรง ชมแปนซจะนำาไมมาตอกนเปนเครองมอเพอใชเขยของทอยจากกรง  ดงภาพท  10-12

ภาพท  10-12  การแกปญหาของชมแปนซ

            พฤตกรรมการใชเหตผล  (reasoning)  พบในสตวชนดทมสมองเซรบรมพฒนาด  เพราะความสามารถในการใชเหตผลขนอยกบการเรยนรและจดจำา  ตลอดจนนำาเอาประสบการณมาผสมผสานกน  หรอประยกตรวมกนเพอใชในการแกปญหา  อาจกลาววาการใชเหตผลเปนพฤตกรรมทพฒนามาจากการลองผดลองถก  การใชเหตผลเปนการเรยนรขนสงสด  นกเรยนลองพจารณาดวาในชวตประจำาวนมการใชพฤตกรรมการใชเหตผลมาก นอยเพยงใด

 

10.3 ความสมพนธระหวางพฤตกรรมกบพฒนาการของระบบประสาท

            จา การศกษาตงอยางพฤตกรรมแบบตางๆ พบวาพฤตกรรมแบบหนงๆ ไมไดพบในสงมชวตทกชนด  สงมชวตตางชนดกนอาจตอบสนองตอสงแวดลอมหรอสงเราอยางเดยวกน ดวยพฤตกรรมทแตกตางกน  เชน  สตวเลยงลกดวยนำานมชนสง  มพฤตกรรมการใชเหตผล  และพฤตกรรมทละเอยดออนประณตมากกวาสตวอนซงเปนผลจากการพฒนาการ ของระบบประสาท  ดงตารางทนกเรยนจะไดศกษาตอไปน

                  ตารางท  10.1  แสดงความสมพนธระหวางระบบประสาทกบพฤตกรรมของสตว

   ชนดของสงมชวต

ระบบประสาทพฤตกรรมท

สำาคญ

มนษย - สมองสวนหนาเจรญด- การใชเหตผลทซบซอน

สตวเลยงลกดวยนม

-  สมองสวนหนาเจรญด

-  สมองสวนสวนกลางขนาดลดลง

- การใชเหตผลทซบซอน

- การใชเหตผลบาง

สตวมกระดกสนหลงชนตำา

-  สมองสวนหนายงไมพฒนาเมอ       เทยบกบสมองสวนกลาง

-  กาเรยนรแบบงาย

สตวไมม -  ไมมสองทแทจรง - พฤตกรรมท

กระดกสนหลง -  ระบบประสาทไมซบซอน  มปม  ประสาทอยบางและเซลลประสาทตอกนเปนรางแห

มมาแตกำาเนด

-  รเฟลกซตอเนอง

โพรทสตเซลลเดยว

-  ไมมระบบประสาท

-  แทกซน

-  ไคนซส

-  รเฟลกซ

               จากตารางท  10.1 จะเหนวาสงมชวตทมระบบประสาทพฒนามากขน  จะมพฤตกรรมทซบซอนมากขน ถานำาพฤตกรรมตางๆทพบในสงมชวตชนตำา  ไปจนถงชนสงมาเปรยบเทยบกนในรปของกราฟ จะไดกราฟ ดงภาพท 10-13

ภาพท  10-13  เปรยบเทยบพฤตกรรมทพบในสงมชวตชนดตางๆ

10.4 การสอสารระหวางสตว

     การสอสาร  เปนพฤตกรรมทางสงคมของสตว  เพราะมการสงสญญาณทำาใหสตวซงไดรบสญญาณ  มพฤตกรรมเปลยนแปลงไป  สตวทกชนดตองมการสอสารอยางนอยในชวงใดชวงหนงของชวตโดยเฉพาะ ชวงทมการสบพนธ   การศกษาวจยเกยวกบการสอสารจงมกจะกระทำากบสตวทมพฤตกรรมทาง สงคมซบซอน    เชน  ผง  ปลวก  มดและสตวเลยงลกดวยนำานม  ทงนเพราะ เมอสตวเหลานมาอยรวมกนมากจะมการแบงหนาทกนทำางาน จงตองมการสอสารกนตลอดเวลา  <b>นกเรยนคดวาการสอสารมรปแบบอยางไรบาง</b>

          10.4.1 การสอสารดวยเสยง

           การสอสารดวยเสยง    จดเปนวธการทคนคนเคยมาก  เพราะคนใชเสยงในการสอความหมายมากทสด   สตวหลายชนดกใชเสยงในการสอสารไดเชนเดยวกน   แตยงไมมสตวชนดใดใชภาษาพดแบบคน  

    นไก  ทนเบอรเกน (Niko Tinbergen)   ไดทำาการทดลองกบแมไกและลกไกดงภาพท 10-14 

ภาพท  10-14 พฤตกรรมของแมไก

ก.       ขณะทลกไกอยในครอบแกว

                      ข.       ขณะทลกไกอยนอกครอบแกวแตมฉากมาบง

 

         ภาพท 10-14 ก. ลกไกอยในครอบแกวและสงเสยงรองแมไกทอยขางนอกไมไดยนเสยงจง ไมแสดงพฤตกรรมใดๆ  เมอเปลยนการทดลองนเปนดงภาพท  10-14  ข. แมไกแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอเสยงรองของลกไก แมจะไมเหนลกไก

        การใชเสยงทำาใหเกดการสอสารไดหลายลกษณะ  เชน  การใชเสยงเพอตดตอกนของสงโตทะเล  แกะใชเสยงเรยกเพอเตอนภยใหรวามศตรเขามา  กระรอกและนกใชเสยงเตอนภยเมอเกดไฟปา   หรอแผนดนไหว   สตวหลายชนดใชเสยงเรยกคเพอใหมาผสมพนธ  เชน  เสยงการสปกของจงหรดเพศผ  เสยงขยบปกของยงเพศเมย  เสยงรองของกบเพศผ  เสยงรองโหยหวนของชะนเพศเมย  เสยงเหลานเปนสงเราใหเพศตรงขามไดยน  และเกดพฤตกรรมการสบพนธ  นอกากนสงมชวตหลายชนดอาจใชเสยงเพอแสดงความโกรธ  ความกลว  การข  การแสดงความเปนเจาของของอาณาบรเวณทอยอาศย

        นกวทยาศาสตรทำาการการวจยเกยวกบวาฬพบวามหลายชนด ทำาเสยงได  เนองจากเสยงสามารถถายทอดไปไดไกลในนำา  และเยงทำาหนาทสอสารระหวางพวกเดยวกนได

ภาพท  10-15 การใชลกษณะทาทางในการสอสารของสนข

          การสอสารดวยภาพหรอทาทาง  เปน วธการสอสารทใชอยางกวางขวางในสตวนบตงแตแมลงถงคน  เชน  คนหหนวกจะใชทาทางการเคลอนไหวของนวมอ  และรมฝปากประกอบกน

            การสอสารดวยทาทางจะไดผลดมาก  ถาโครงสรางทใชประกอบทาทางเหนไดเดนชด  เชน  ครบ  ขน  และแผงคอ พฤตกรรมทเปลยนไปเปนการสอสาร  เรยกวา การแสดงแกโดยการเคลอนไหว  ซงววฒนาการเพอทำาหนาทเกยวของกบพฤตกรรมทางสงคม

             การสอสารอาจประกอบดวยกจกรรมหลายขนตอน  เชนรำาแพนของนกยง  การเกยวพาราสของปลากด  ซงมขนตอนดงภาพท  10-16

 

 

1. ปลากดทจบคกนจะวายนำามาอยใตหวอดโบกพดหางไปมาและเมอไดจงหวะ เพศผและเพศเมยจะหนหวและหางง        สลบทศทางกน

2. เพศผคอยๆ งอตวเขาโอบรดเพศเมย และโอบรดแนนขนเรอยๆ จนมลกษณะเปนวงแหวน เปนการกระตนใหเพศเมยร    วาเพศผพรอมทจะปลอยนำาเชอผสมกบไข

 

 3. เมอเพศผคลายการโอบรด เพศเมยจะตะแคงตวลอยรผวนำา ทำาใหไขทตดอยตามทอง ครบอกและครบทองหลดรวมสกนบอ

ภาพท  10-16  การเกยวพาราสของปลากด 

10.4.3 การสอสารดวยเคม

         นกเรยนไดเรยนมาแลววา  สตวหลายชนดสามารถสรางสารทมอทธพลตอสรระและพฤตกรรมของสตวชนดเดยวกน  เรยกวา ฟโรโมน  ซงจดเปนการสอสารดวยสารเคม

         สตวไดรบฟโรโมน  3  ทางดวยกน   ไดแก  การดมกลน  การกน  และการดดซม  การไดรบฟโรโมนทางกลนสวนมากเพอการดงดดเพศตรงขาม  ซงผลตไดทงเพศผและเพศเมยขนอยกบชนดของสตว  เชน  การปลอยฟโรโมนของผเสอไหมเพศเมย  หรอเพอการบอกใหรวาอยทไหน  เชน  การปลอยฟโรโมนของมดนอกจากนฟโรโมนยงใชเตอนภยได  เชน ผงทอยปากรงจะ

คอย  ระวงอนตรายเมอมศตร แปลกปลอมเขามาจะปลอยฟโรโมนเตอนภยใหพวกร  และบนอกมารมตอยศตรทนท  อยางไรกดสตวเลยงลกดวยนม เชน  ชะมดทมกลนตวแรง  กลนนสรางจากตอมใกลอวยวะสบพนธทปลอยออกมาทงเพศผและเพศ เมย  มนษยสามารถสกดจากตอมของสตวพวกนมาทำาเปนนำาหอมได

          การรบฟโรโมนโดยการกน  เชน  ผงราชนผลตสารเคมชนดหนงทตอมบรเวณยางคปาก   เมอผงงานซงเปนเพศเมยกนเขาไป  สารนจะไปยบยงการเจรญและผลตไขและทำาใหผงงานเปนหมน

           การรบฟโรโมนโดยการดดซม  พบในสตวไมมกระดกสนหลงเชน  แมลงสาบและแมงมมบางชนด  เพศเมยจะปลอยฟโรโมนทงไวเมอเพศผมาสมผสเขา  สารนจะซมผานเขาไปกระตนใหเพศผเกดความตองการทางเพศ  และตดตามเพศเมยไปเพอผสมพนธ    ในตกแตนเพศผ   จะปลอยฟโรโมนทงไวหลงการผสมพนธ  เมอตวออนของตกแตนมาสมผสเขากจะกระตนใหตวออนเตบโตและสบ พนธได

                 

-   ฟโรโมนเหมอนหรอแตกตางจากฮอรโมนอยางไรในแงการกระตนใหเกดพฤตกรรม

10.4.4 การสอสารดวยการสมผส

              โดยธรรมชาตแลวการสอสารโดยสมผสนจะใชไดผลในระ ใกลเทานน  ในสตวไมมกระดกสนหลง  การสมผสจะเกยวของอยางใกลชดกบการรบรสารเคมของอวยวะทใชในการสมผสแบบพเศษ  เชน  หนวดของแมลงสาบ  จะใชในการตรวจสอบสภาพแวดลอมรอบๆ เทานน  อยางไรกตามการสอสารโดยการสมผสยงมบทบาทสำาคญโดยสตวเลยงลกดวย นม  เชน  สนขจะเขาไปเลยปากตวทเหนอกวา หรอชมแปนซจะยนมอใหชมแปนซทมอำานาจเหนอกวาจบในลกษณะหงายมอจบ

    

 

ภาพท 10-17 ลกลงไปซกหนทมผานมหม

 

      แฮรร  เอฟ  ฮารโลว (Harry F. Harlow) ได ศกษาพฤตกรรมของลงรซส โดยสรางหนแมลงขน 2 ตว  ซงทำาดวยไมและโซตาขาย  หนตว

หนงมหนาหมหอไว  สวนอกตวหนงไมมผาหอหม  หนแตละตวมขวดนมวางไวตรงบรเวณอก  จากการทดลองพบวา  ลกลงชอบเขาไปซบและคลกคลกบหนตวทมผาหนาหมหออยซงมความออน นม  และใหความรสกอบอนกวา ดงภาพท 10-17  และพบวา  ลกลงไมไดรบการเลยงดจากแมลงหรอหนแมลงททำาดวยผาจะไมสามารถ ปรบตว   หรอผกมตรกบลงตวอนๆได และมกตกใจกลว  เมอนำาลกลงตวอนไปใสไวในกรงเดยวกน

         การสอสารโดยการสมผสมความจำาเปนสำาหรบทารกมากในสมยสงครามโลกครงท  2  สถานเลยงเดกกำาพราแหงหนง  มเดกเสยชวตจำานวนมาก  โดยไมไดเปนโรคหรอขาดสารอาหาร   แตพบวาพเลยงไมเพยงพอตอการดแล  เดกทไมไดรบการโอบอมจงเสยชวตไดงาย  นกวทยาศาสตรกรสมผสโดยการโอบกอดทารกจะทำาใหรางกายของทารกมการสบฉด เลอดในหลอดเลอดฝอยใตผวหนงเพมมากขน  ทำาใหเซลลรบออกซเจนไดดและมภมตานทานโรคเพมมากขน

         พฤตกรรมของสงมชวตทไดกลาวมาแลว  เปนพฤตกรรมทสงมชวตปรบตวใหเขากบสงแวดลอม   เพอจดมงหมายใหชวตอยรอดไดและดำารงเผาพนธไว   พฤตกรรมบางพฤตกรรมจะถกถายทอดทางพนธกรรมและเกยวของโดยตรงกบสงแวด ลอม   พฤตกรรมของสงมชวตจงเปนการปรบสดสวนระหวางพฤตกรรมและสงแวด ลอมอยางเหมาะสม  พฤตกรรมบางพฤตกรรมในสงมชวตยงไมไดศกษาคนควาและความมหศจรรยของ การแสดงออกของพฤตกรรมยงเปนสงททาทายใหนกวทยาศาสตรศกษาคนควา เพอหาคำาตอบตอไป

                                           

กลไกการเกดพฤตกรรม4.1 กลไกการเกดพฤตกรรม

การเกดพฤตกรรมของสงมชวตจะตองมสงมากระตน ( stimulus) แลวสงมชวตนนตอบสนอง (respond) ตอสงกระตนซงจะออกมาในรปแบบตางๆ เชน การวง การรองไห การกนอาหาร การสบพนธ เปนตน สงเราททำาใหเกดพฤตกรรม แบงออกเปน 2 แบบคอ

1. สงเราภายนอก (external stimuli) คอ สงเราทอยนอกตวผแสดงพฤตกรรม เชน อาหาร แสงสวาง ความรอน นำา สารเคม เสยง แรงดงดดของโลก

2. สงเราภายใน (internal stimuli) เปนสงเราทอยภายในตว ของผทแสดงพฤตกรรมเอง เชน ความกระหาย ความหว ความตองการทางเพศ สงเราเหลาน เปนผลการทำางานของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

ระบบประสาท และระบบกลามเนอ เปนตวสำาคญททำาใหเกดพฤตกรรมโดยทระบบประสาททำาหนาทในการรบความรสก จากหนวยรบความรสก แลว

สงกระแสประสาทไปยงสมองหรอไขสนหลงเพอตอบสนองตอไป เขยนเปนไดอะแกรม ดงน

ภาพท 4-1 พฤตกรรมสตวในหองทดลอง

ภาพท 4-2 พฤตกรรมในการทำางานของระบบประสาทของพวกซเลนเทอเรต

พวกซเลนเทอเรต ระบบประสาทเร มพฒนาแตกไมมาก โดยระบบประสาทเปนแบบขายใยประสาท (nerve net) ทศทางการเคลอนทของกระแสประสาท จงไมมทศทางแนนอน พฤตกรรมเปนแบบงายๆ เชนเดยวกบพวกโพรทสต สวนในสงมชวตขนสง มระบบประสาททพฒนาไปมาก ทงในสวนของอวยวะรบความรสกและอวยวะตอบสนอง ดงนน พฤตกรรมจงมความสลบซบซอนกวาพวกแรกมาก สตวชนดเดยวกนหรอตางกน เมอไดรบสงกระตนอยางเดยวกน อาจแสดงพฤตกรรมเหมอนกนหรอตางกนกได ซงขนอยกบสภาวะของสตวในขณะนนๆ เชน อาย เพศ ความเจรญของระบบประสาทและกลามเนอรวมไปถงมลเหตจงใจดวย วามากนอยขนาดไหน อวยวะรบความรสกแบงออกไดเปน 3 กลม คอ

1.รบความรสกจากภายนอก ( exteroceptor ) โดยรบการกระตนจากสงเราภายนอก เชน

ตารบแสง หรบเสยง จมกรบกลน ผวหนงรบอณหภม เปนตน

2.รบความรสกจากภายใน ( interoceptor ) โดยรบการกระตนจากสงเราภายใน เชน

ความรสกกระหายนำา ความรสกหว ความรสกตองการทางเพศ

3.รบการกระตนทงภายในและภายนอก ( propioceptor ) พวกนชวยทำาใหเราทราบ

ตำาแหนงของรางกายวาอยอยางไร ไดแก อวยวะททำาหนาททรงตวในห รวมทง ตวรบความรสกทอยในกลามเนอ เอน ขอตอดวย

สำาหรบหนวยตอบสนองเปนหนวยทแสดงออกของพฤตกรรม ระดบความเจรญและพฒนาของระบบตอบสนองจะสมพนธกบหนวยรบความรสกและระบบประสาทสวนกลาง กลามเนอเปนหนวยตอบสนองในสตวทวๆไป สวนในพวกโพรทสต ไมมกลามเนอ อาศยอวยวะอน ทำาหนาทแทน เชน ซเลย แฟลเจลลา หรอการไหลเวยนของโพรโทพลาซมในพวกอะมบา (amoeboid movement ) การตอบสนองมกเกยวของกบการเคลอนไหวและการเคลอนทเสมอ

การแสดงพฤตกรรมของสตวตองมสงเรามากระตน สตวจะแสดงพฤตกรรมเมอ มเหตจงใจ มเหตจงใจ ( motivation ) ใหแสดงพฤตกรรมนนๆ เหตจงใจ คอ ความพรอมภายในรางกายของสตว เชน ความหว ความกระหาย ความตองการทางเพศ เหตจงใจจะทำางานรวมกบปจจยภายในรางกายของสตวอกหลายประการ เชน สขภาพ ระดบฮอรโมน ระบบประสาท ระบบกลามเนอ หรอประสบการณตางๆ ทสตวไดรบเหตจงใจตามปกตตองสงพอประมาณ เชน รางกายขาดนำาเนองจากเสยเหงอมาก จะมผลไปกระตนสมองสวนไฮโพทาลามส (hypothalamus ) ใหเกดการกระหายนำา ขณะเดยวกนสมองสงการไปหนวยปฏบตการ (effector ) ใหเดนหานำาและเมอพบนำากจะ

ดมไดทนท ตวกระตนทเหมาะสมคอ น ำา และความพรอมของรางกายสตว ทำาใหสตวปลดปลอยพฤตกรรมออกมาได คอ พฤตกรรมการดมนำาเรยกตวกระตนนวา ตวกระตนปลดปลอย (releasing stimulus) สวนกระแสประสาททไวตอตวกระตนปลดปลอยนำาน เรยกวา กลไกการปลดปลอยพฤตกรรม (releasing mechanism) โดยทวไปเหตจงใจและตวกระตนปลดปลอยจะเปนปฏภาคผกผนกน คอ ถามเหตจงใจสง สตวจะแสดงพฤตกรรมได โดยตวกระตนปลดปลอย ไมตองสงมากนก ในทางตรงกนขามถาเหตจงใจตำาตวกระตนปลดปลอยตองสงมาก ถงแสดงพฤตกรรมได เชน

สตวอม (เหตจงใจตำา) เมอนำาอาหารธรรมดา (ตวกระตนปลดปลอยตำา) มาใหสตวกนสตวไมแสดงพฤตกรรมกนอาหาร แตถาเปนอาหารชนดพเศษ (ตวกระตนปลดปลอยสง) สตวแสดงพฤตกรรมการกนอาหารได สตวหว (เหตจงใจสง) เมอนำาอาหารธรรมดา (ตวกระตนปลดปลอยตำา) มาใหสตวกนสตวกสามารถแสดงพฤตกรรมการกนอาหารได

บรรณานกรม http://watchawan.blogspot.com/2010/05/blog-post_5844.htmlhttp://www.nana-bio.com/e-learning/Behavior/social%20behavior.htmhttp://www.vcharkarn.com/lesson/view.php?id=1258