82

Rice Market Economicsเศรษฐศาสตรตลาดขาวโดย รศ.สมพร อศวลานนท นกวชาการอาวโส สถาบนคลงสมองของชาต และผประสานงานโครงการ “งานวจยเชงนโยบายเกษตร” ภายใตการสนบสนนของสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

ขาวหอมมะลไทยกบความจ�าเพาะ

ทก�าลงจะจางหายไป

ขาวเปนพชอาหารจานหลกของประชากรในเอเชย ทำาใหเอเชย

เปนแหลงผลตและบรโภคขาวทสำาคญของโลก ขาวทเพาะปลกใน

ภมภาคนมความหลากหลายในพนธกรรม ทงในดานองคประกอบทาง

กายภาพ เคม ธาตอาหาร และสสนของเมลดขาว รวมถงคณสมบตของ

ความหอม ความนมอรอยเมอหงสก เปนตน ทำาใหเกดเปนลกษณะ

ของคณสมบตทดมคณภาพนำาไปสคณคา และความจำาเพาะของขาวท

เพาะปลกได ขาวหอมมะลหรอขาวขาวดอกมะล 105 ของไทยกเปนหนง

ในขาวทมคณคาและลกษณะจำาเพาะในตวของสนคา โดยเฉพาะในเรอง

ของความหอมและความนม

เดมทขาวทเพาะปลกในภมภาคเอเชยเปนขาวพนธไวแสงหรอ

ทเรยกกนวาพนธ พนเมอง ซงมความหลากหลายของสายพนธ

จำานวนมาก แตหลงจากไดมการคนพบขาวพนธไมไวแสงโดยสถาบน

วจยขาวนานาชาตทตงอยทประเทศฟลปปนสในชวงปลายทศวรรษ 1950

ทเรยกกนในยคนนวา ขาวพนธมหศจรรย (Miracle Rice) หรอขาวพนธ

IR8 ซงเปนขาวทใหผลผลตสงและตอบสนองตอปยเคมไดดเมอปลกใน

พนทชลประทาน ซงไดนำาไปสยคของการปฏวตเขยวและกอใหเกดการ

เปลยนแปลงในพนธขาวในระดบไรนาและระบบการผลต โดยเฉพาะ

การทำานาแบบเขมขนมากกวา 1 ครงในรอบป มการแพรกระจายของขาว

พนธใหมไปในวงกวาง แตขาวพนธไมไวแสงทเพาะปลกกนในขณะนน

เปนพนธขาวทใหนำาหนกกบการเพมผลผลตและปรมาณอปทานผลผลต

เปนสำาคญ เนองจากเปนชวงเวลาทอปทานขาวโลกขาดแคลน จงไมได

ใหความสำาคญกบมตในเชงของรสชาตและคณภาพ เพราะขาวพนธใหม

จะมความแขงกระดางเมอหงสก ไมนมนวลเหมอนขาวพนธพนเมองท

นยมปลกกนอยแบบดงเดม ตลาดขาวในขณะนนจงไดแยกขาวทมมต

ดานคณภาพ โดยเฉพาะคณสมบตของความหอมและความนมออกจาก

ตลาดขาวสารเจาพนธไมไวแสง เกดเปนตลาดขาวหอมทใหความสำาคญ

กบลกษณะจำาเพาะพรอมๆ กบการใหคาพรเมยมในตวของสนคา ดงเชน

ขาวหอมมะลและขาวบาสมาต

83

ขาวหอมมะลไทยกบขาวบาสมาตอนเดยหากเทยบ

กนแลว ขาวทงสองชนดนแมจะอยในกลมของสนคา

ขาวหอม แตจดวาไมไดเปนสนคาทดแทนกนและม

ความตางกน ทงนเพราะขาวหอมมะลมคาอะไมโลส

ตำากวาขาวหอมบาสมาต ทำาใหขาวหอมมะลมรสชาต

นมนวล จงไดรบความนยมจากกลมผบรโภคในเอเชย

ตะวนออกและในสหรฐอเมรกา สวนขาวบาสมาตเปนขาว

ทมคาอะไมโลสระดบปานกลางและสงกวาคาอะไมโลส

ของขาวหอมมะลไทย ทำาใหขาวบาสมาตเมอหงแลว

รวนไมนมเหมอนขาวหอมมะลทไดรบความนยมใน

เอเชยใตและในตะวนออกกลาง ขาวหอมทงสองชนด

จงตางกนทงในลกษณะของตวสนคาขาวและลกษณะ

ของการนำาไปปรงเปนอาหาร

ความตองการของผบรโภคขาวหอมมะลมการ

ขยายตวทงในประเทศและตางประเทศในชวงกวาสอง

ทศวรรษทผานมา ไดเปนแรงขบเคลอนใหเกดการ

ขยายตวของพนทการเพาะปลกขาวหอมมะลในไทย

กลาวคอ พนทเพาะปลกขาวหอมมะลและผลผลตได

ขยายตวจากประมาณ 11 ลานไร ผลผลต 2.82 ลานตน

(ประมาณ 1.41 ลานตนขาวสาร) ในป 2532 ขยบเพมขน

เปน 17 ลานไร ผลผลต 5.5 ลานตน (ประมาณ

2.75 ลานตนขาวสาร) ในป 2545 และไดขยายตว

เพมขนเปน 22 ลานไร ผลผลต 9 ลานตน (ประมาณ

4.5 ลานตนขาวสาร) ในป 2556 โดยมพนทขยายตว

เพมขนเกอบเทาตวในสามทศวรรษทผานมา อกทง

มผลผลตเพมขนเกอบสองเทาตว ซงผลผลตดงกลาว

สวนหนงไดใชในประเทศและอกสวนหนงเปนสนคา

สงออก

ตลาดสงออกขาวหอมมะลไทยเดมทจะอยในสงคโปรและฮองกง กอนจะขยาย

ตวไปในตลาดสหรฐอเมรกา ตะวนออกกลาง และแอฟรกาใต ปรมาณการสงออกได

ขยายตวอยางรวดเรวในชวงป 2531 ถงชวงป 2550 กลาวคอมปรมาณขาวหอมมะล

สงออก 0.15 ลานตนขาวสารในป 2531 ปรบเพมมาเปน 1.1 ลานตนในป 2541 และ

ในอก 10 ปถดมาไดขยายตวเพมขนเปน 2.9 ลานตนในป 2550 อยางไรกตาม หลงจาก

ป 2550 เปนตนมา การสงออกขาวหอมมะลของไทยไดเรมถดถอยลงมาเรอยๆ จนเหลอ

เพยง 1.5 ลานตนในป 2556

ปจจยสำาคญททำาใหการสงออกขาวหอมมะลไทยถดถอยลงนน ดานหนงเปนผล

มาจากปจจยดานราคาเพราะการเกดวกฤตขาวแพงในป 2551 ทำาใหราคาขาวหอมมะลไทย

ไดปรบตวเพมสงขนเกอบเทาตว (ตารางท 1) หลงจากนนราคากคงอยในระดบสง

และเพมขนจากเดม ราคาขาวหอมมะลทปรบตวเพมสงขนไดเปนปจจยสำาคญทกระตน

ใหเกดการขยายการผลตขาวหอมมะลไปในประเทศคแขงขนทางการคาโดยเฉพาะ

เวยดนาม

ตารางท 1 แสดงราคาสงออกขาวหอมมะลไทยเฉลยและการเปลยนแปลงราคา

ชวงป เปลยนแปลง (%)ราคาขาวหอมมะลไทย(ดอลลารสหรฐตอตน)

2548-2550

2551-2553

2554-2556

492

971

1108

-

+97.35

+14.11

ทมา: ค�านวณจากขอมลขององคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO)

เวยดนามนำาพนธขาวหอมมะลไทยไปปลกในหลายพนทโดยใชชอ Thai Fragrant

Rice เนองจากเวยดนามสามารถทำาการปลกขาวหอมไดในระดบตนทนทตำากวาไทย

ขณะเดยวกน แมคณภาพของขาวหอมมะลทปลกในเวยดนามจะมคณภาพและความหอม

สขาวหอมมะลจากไทยไมไดทงหมด แตระดบราคาสงออกทตำากวาไทยเกอบหนงเทาตว

ทำาใหปรมาณการสงออกขาวหอมมะลของเวยดนามไดขยายตวออกไป ดงจะเหนไดวา

ในป 2554 เวยดนามสงออกขาวหอมรวมทงหอมมะลไดเพยง 0.47 ลานตน และได

เพมขนเปน 0.90 ลานตนในป 2556 ซงเพมขนกวา 1 เทาตวในชวง 3 ป ทงนเวยดนาม

สามารถสงออกขาวหอมมะลไดในราคาเพยงตนละ 671 ดอลลารสหรฐ1 ในขณะท

ราคาสงออกขาวหอมมะลจากไทยในชวงเดยวกนอยทราคาตนละ 1,180 ดอลลาร

สหรฐ ขาวหอมมะลจากเวยดนามจงเขาไปแทนทตลาดขาวหอมมะลจากไทยในหลาย

ตลาดการคาและทำาใหการสงออกขาวหอมมะลจากไทยลดลง

ขณะเดยวกน กมพชาทเปนประเทศเพอนบานใกลชดมพรหมแดนตดกบไทย

มพนธของขาวหอมใกลเคยงกบพนธขาวหอมมะลของไทยอยางมาก เชน พนธขาวหอม

ผกามะล (Phaka Malis) พนธ ขาวหอมผกาลำาดวน (Phaka Romdul) เปนตน

ขาวหอมผกามะลของกมพชาเพงไดรบรางวลทหนงในการประกวดขาวโลกครงท 4

และครงท 5 ถงสองปซอนในการประกวดทประเทศะอนโดนเซยและฮองกงในป 2555

และป 2556 ตามลำาดบ ทำาใหขาวหอมมะลกมพชามชอเสยงเปนทรจกของนานาชาต

มากขน อกทงการผลตขาวในกมพชาไดมการขยายตวของปรมาณการสงออกอยาง

รวดเรวจากทมปรมาณการสงออกขาวในป 2554 เพยง 0.20 ลานตน ไดขยายตว

84

เพมขนเปน 0.38 ลานตนในป 2556 การทประเทศกมพชาไดใหความสำาคญกบการ

ผลตขาวหอมคณภาพเพอการสงออก ทำาใหกมพชามปรมาณการสงออกขาวหอมถง

รอยละ 41 ของปรมาณการสงออกในป 2556 อกทงระดบราคาสงออกของขาวหอมมะล

กมพชาจะมราคาประมาณ 890 ดอลลารสหรฐตอตน ซงกตำากวาระดบราคาของ

ขาวหอมมะลไทยเชนกน

ขาวหอมทผลตไดทงจากเวยดนามและกมพชาจงไดกลายเปนสนคาทดแทน

ขาวหอมมะลจากไทยในตลาดขาวหอมสงออกระหวางประเทศ โดยเฉพาะขาวหอมจาก

เวยดนามไดกาวขนเปนสนคาทดแทนขาวหอมมะลจากไทยในตลาดเอเชยตะวนออก

และในตลาดสหรฐอเมรกา สวนขาวหอมมะลจากกมพชากไดเขามาเปนสนคาทดแทน

ขาวหอมไทยในตลาดสหภาพยโรป2 และบางสวนของเอเชยตะวนออก

นอกจากขาวหอมทงจากเวยดนามและจากกมพชาไดเขามาเปนคแขงขนแลว

ขาวหอมจากพมาทมชอวา Paw San ซงไดรบรางวลทหนงในการประกวดขาวโลก

ครงท 3 ทจดขนทประเทศเวยดนามในป 2554 กนบไดวาเปนขาวหอมทมความหอม

และความนมไมแพขาวหอมมะลไทยทำาใหกำาลงเปนทนยมเพมมากขน การผลตขาว

ของพมาทเพมมากขนในชวงสองสามปทผานมาเพราะความขดแยงดานการเมอง

ภายในประเทศของพมาเองไดสงบลง จงสงผลใหปรมาณการสงออกขาวของพมา

เพมขนตามไปดวย โดยพมาไดสงออกขาวเพมจาก 0.37 ลานตนในป 2552 เพมขน

มาเปน 1.31 ลานตนในป 2555 ในจำานวนนขาว Paw San นาจะเปนหนงในขาวหอม

คณภาพทพมาสงออกเพมขนตามมาดวยเชนกน

อกทง ประเทศสหรฐอเมรกาไดมการพฒนาพนธขาวหอมขนหลายพนธ และได

เผยแพรใหมการผลตเปนการคาในหลายพนทปลกขาวของสหรฐอเมรกา เชน ขาวพนธ

Jassman, Calrose, Jasmin 85 เปนตน ขาวหอมเหลานเปนสวนหนงของขาวหอม

ทจะเขามาเปนสนคาทดแทนกบขาวหอมมะลไทยไมมากกนอย ในตลาดการคาขาวหอม

ในประเทศของสหรฐอเมรกาทเดมมการนำาเขาขาวหอมมะลจากไทยกกำาลงมสนคา

ขาวหอมมะลทดแทนจากการผลตขาวหอมในสหรฐอเมรกาเอง

สวนปจจยภายในประเทศของไทยเองทเปนแรงกดดนทำาใหคณภาพของขาวหอมมะล

ไดถดถอยตำาลงนนคงจะหนไมพนระบบการเพาะปลกและการเกบเกยวขาวหอมมะล

โดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทเปนแหลงเพาะปลกขาวหอมมะลทสำาคญ

ของประเทศ การปลกขาวหอมมะลในพนทดงกลาว

ไดเปลยนแปลงไปจากเดมอยางมาก จากทเคยทำานาดำา

กเปลยนมาเปนทำานาหวานกนมากขน เพราะหาแรงงาน

ไดยาก อกทงมความพยายามทจะเพมผลผลตโดยใช

ปยเคมจากทเคยใชปยคอก และอาศยธาตอาหารทมากบ

กระแสนำาในชวงนำาหลาก รวมถงการเกบเกยวทใชรถ

เกบเกยวแทนแรงงานคนเพราะคาจางแรงงานแพง การใช

เครองอบลดความชนขาว เนองจากเกบเกยวดวยรถ

เกบเกยวทำาใหขาวมความชนสง ปจจยดงกลาวไดมผล

ตอคณภาพและการสญเสยลกษณะความจำาเพาะของ

ขาวหอมมะลไทยโดยเฉพาะการลดลงของกลนหอม

ทนบวนจะเลอนหายไปอกทงการใชเทคโนโลยในการ

ปรบปรงพนธทำาใหเกดขาวพนธใหมทมลกษณะใกลเคยง

กบขาวหอมมะลอยางเชน ขาวปทมธาน 1 ทมลกษณะ

ของเมลดและคาอะไมโรสใกลเคยงกบขาวหอมมะล

ขาวพนธดงกลาวเปนขาวพนธไมไวแสงทสามารถปลกได

ในพนทชลประทานและปลกไดมากกวาหนงครงในรอบป

ทำาใหเกดเปนสนคาทดแทนขาวหอมมะลไดในบางตลาด

การคา เปนตน

สถานภาพดงกลาวกำาลงเปนปจจยเรงทรมเราให

กบขาวหอมมะลไทยในตลาดการคาขาวโลก เพราะม

สนคาขาวหอมทดแทนไดมากขนตามมา ประเดน

ดงกลาวจงเปนเรองททาทายตอผบรหารนโยบายขาวไทย

เปนอยางมากวาจะมมาตรการอยางไรทจะปกปองคมครอง

คณภาพ และคณคาของขาวหอมมะลใหเปนสมบต

อนลำาคาของขาวไทยไดอยางยงยนตลอดไป

1. ราคาในเดอนพฤษภาคม 2557 จาก www.Oryza.com2. กมพชาไดรบสทธพเศษในการยกเวนภาษสนคาขาวทสงเขาไป จำาหนายในสหภาพยโรป เนองจากเปนประเทศในกลมพฒนา นอยทสด