การวเคราะหกระบวนการใหบรการผปวยนอกของโรงพยาบาลโดยใชเทคนคเหมองกระบวนการ Process Analysis Out-Patient-Department Services of Hospital using Process Mining Technique

ขวญชย กงเจรญ1 ภรเดช อาภาสตย2 และ ธนวฒน จตรงคพฒนา3 วศวกรรมคอมพวเตอร คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยสยาม1 บณฑตวทยาลย สาขาเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยสยาม2, 3

38 ถนนเพชรเกษม แขวงบางหวา เขตภาษเจรญ กรงเทพฯ 101601, 2, 3

E-mail: kwanchai.kun@siam.edu1 yoisakstudio@gmail.com2 tanawat.jat@siam.edu3

บทคดยอ

งานวจยนน าเสนอการวเคราะหกระบวนการใหบรการผ ปวยนอกของโรงพยาบาลโดยใชเทคนคเหมองกระบวนการดวยอลกอรทม Inductive Visual Miner ผานทางโปรแกรม Disco และ ProM โดยการวเคราะหจากบนทกเหตการณทเกดขนจรงของแผนกผ ปวยนอกในโรงพยาบาลขนาดเลกของรฐแหงหนง จากผล ท ได ใน รปแบบ Petri net ท าใหทราบถ งกระบวนการทเกดขนจรงจ านวน 14 กระบวนการ โดยมกระบวนการทเดนชดจ านวน 3 กระบวนการซงพจารณาจากความถของการเขารบบรการคอ “เรมเขารบบรการ”, “รบยา” และ “ออกใบเสรจรบเงน” จากการวเคราะหจ านวนการเขารบบรการทงหมด 15,603 ราย พบกระบวนการทไมมการออกใบเสรจรบเงนทอยในรปแบบเดยวกนจ านวน 141 ครง จากจ านวนทงหมด 332 ครง คดเปนรอยละ 42.47 สะทอนใหเหนวามผ รบบรการจ านวนหนงทไมตองจายเงนในวนทเขามารบการรกษา ซงไดแก ผ รบบรการทอยในโครงการประกนสขภาพถวนหนา, สวสดการรกษาพยาบาลตาม กฎ หม ายป ระก น ส งคม , ส ท ธ ส วส ด ก า รรกษาพยาบาลของขาราชการ/พนกงานรฐวสาหกจ

หรอสวสดการรกษาพยาบาลอยางอนท รฐจดให รวมถงผ รบบรการทมประกนสขภาพ เปนตน

จากผลลพธดงกลาวท าใหผ บรหารทราบถงขนตอนตาง ๆ ในการท างานทแทจรง ตลอดจนปญหาทพบซงน ามาสการปรบปรงขนตอนการท างานใหมประสทธภาพยงขนในอนาคตได ค ำส ำคญ: เหมองกระบวนการ, แผนกผ ปวยนอก , Inductive Visual Miner, บ น ท ก เ ห ต ก า ร ณ , โรงพยาบาล Abstract This research presents process analysis of Out-Patient-Department services in a small hospital using process mining technique by inductive visual miner algorithm via Disco and ProM software. The analysis used data from the event log of Out-Patient-Department services. The Petri net model shows the results 14 processes, which is pronounced the 3 processes were determined by the frequency of the services are “start service”, “take medicine”, and “save receipt”. From 15,603 cases found

Engineering Journal of Siam University Page 84 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

the skipping processes without save receipt are amount 332 events and among this found 141 events were in the same pattern equal to 42.47%. A number of clients who do not pay on the day they was hospitalized such as member of universal coverage scheme, social security scheme, government or state enterprise officer, or other government scheme including depend on health insurance. The results of this study could be used as information for the executives of the hospital to develop and search methods of maintaining high quality services in the future. Keywords: Process Mining, Out-Patient-Department, Inductive Visual Miner, Event Log, Hospital 1. บทน า

ในปจจบนระบบสารสนเทศถกน ามาใชในงานบรการทางการแพทยอยางแพ รหลาย ท าใหผ ทเกยวของในการใหบรการมความสะดวกรวดเรวตอการใหบรการเพอใหผ รบบรการไดรบการบรการทมคณภาพ รวดเรว และเกดความพงพอใจ แผนกผ ปวยน อ ก ห ร อ OPD (Out-Patient-Department) ค อหนวยงานทใหบรการผ ปวยทเขารบการรกษาโดยไมตองนอนรกษาตวภายในโรงพยาบาล สามารถกลบบานไดทนทในวนทเขารบการรกษา ซงมล าดบของการเขารบบรการหลายขนตอนกอใหเกดระยะเวลารอคอยทนานแกผ ทเขารบบรการ ผลกระทบทเกดจากการรอคอยนานจะท าใหผ รบบรการตองใชเวลาในการรบบรการมากขน เกดความลาชาในการตรวจรกษา

สงผลเสยตอสขภาพของผ รบบรการทงทางรางกาย และจตใจ ในขณะทแพทยใชเวลาในการตรวจผ ปวยแตละรายนอย แพทยอาจตรวจดวยความรวดเรว และอาจใหขอมลทไมกระจาง ท าใหผ รบบรการไมพงพอใจ [1]

เหมองกระบวนการ (Process mining) [2] เปนเทคนคการวเคราะหขอมลทเนนไปทการวเคราะหพฤตกรรมทอยในขอมลของบนทกเหตการณ (Event log) สามารถน าเขามาเปนเครองมอเพอชวยในการทจะบงบอกขนตอนทเกดขนจรงในองคกร

งานวจยนไดน าเสนอการคนพบกระบวนการใหบรการทเกดขนจรงของแผนกผ ปวยนอกโดยการใชเทคนคเหมองกระบวนการ ดวยอลกอรทม Inductive Visual Miner ผานทางโปรแกรม Disco และ ProM เพอหารปแบบของระบบการใหบรการของแผนกผ ปวยนอกทเกดขนจรงโดยการใชเทคนคเหมองกระบวนการ แล ะส วน เบ ย ง เบ น ท เก ด ข น จ าก แบบ จ าล อ งกระบวนการทคนพบ 2. ทฤษฎทเกยวของ 2.1 เหมองกระบวนการ

เหมองกระบวนการ [3] เปนเทคโนโลยทอบตขนมาใหมเมอไมนานมาน เปนเทคนคทใชในการคนหาคณคา (value) จากขอมลทเกดขนจรงในบนทกเหตการณ โดยมวตถประสงคหลก 3 ประการคอ การค น พ บ ก ระบ วนกา ร (process discovery), กา รต ร ว จ ส อ บ ค ว า ม ส อ ด ค ล อ ง ( conformance checking), และการปรบปรงใหดขน (enhancement) ภาพรวมการท างานของการท าเหมองกระบวนการไดแสดงในรปท 1

Engineering Journal of Siam University Page 85 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

รปท 1 ภาพรวมของการท าเหมองกระบวนการ [4]

2.2 บนทกเหตการณ บนท ก เหตการณ คอ ขอมลประวต ของเหตการณทเกดขน ใชในการตรวจสอบเหตการณซงชวยใหสามารถตดตามกจกรรม , ตอบสนองตอเหตการณ และท าใหระบบมความปลอดภย โดยมกเกบในรปแบบไฟลสามารถสงออกบนทกเหตการณไดในหลายรปแบบ เชน HTML, CSV 2.3 Inductive visual Miner

ส ถ า ป ต ย ก ร ร ม Inductive visual Miner คลายกบการวเคราะหหวงโซและการสรางแบบจ าลองเพ อส ง เส รม ใหส ารวจ ผ ใ ช สามารถ เป ลยนทกพารามเตอรไดตลอดเวลา Inductive visual Miner จะท าการค านวณใหแนใจวาคาทมอยเปนคาปจจบน โดยคาทค านวณอยและหวงโซจะท าการเรมตนการท างานใหมตงแตตนหลงจากเปลยนคาพารามเตอร เชน ถาผ ใชท าการเลอกหรอยกเลกโหนดเฉพาะงานท "คดกรองโดยการเลอกโหนด" หรอ "ภาพเคลอนไหว" ทท าซ า โดยเฉพาะการจดงานทสามารถท าไดในบางเวลาแสดงผลโดยรปภาพเปนสอกลางใหผ ใชจนกวาจะท างานตอไปเสรจสน

2.4 เครองมอทใชส าหรบการท าเหมองกระบวนการ เครองมอทใชในการสนบสนนการท าเหมองกระบวนการมทในรปแบบซอฟตแวรรหสเปด และซอฟตแวรเชงพาณชย ซงในงานวจยนใช Disco และ ProM

Disco [5] Disco เปนซอฟตแวรเชงพาณชยทสนบสนนเทคนคในการท าเหมองกระบวนการทเปนมตรกบผใช มความสะดวกในการใชและเรยนรโดยไมจ าเปนตองมประสบการณในการท าเหมองกระบวนการ

ProM [6] Prom เปนซอฟ ตแวรรหส เปด ท มชดของเครองมอทใชในการสนบสนนเทคนคในการท าเหมองกระบวนการ ท หลากหลาย โดยการสนบสน นสถาปตยกรรมแบบ Plug-in 3. วธด าเนนการวจยและผลการวจย

กระบวนการท าวจยประกอบดวยกระบวนการ 3 ข น ต อ น ด ว ย ก น ค อ ก า ร เต ร ย ม ข อ ม ล (Preprocessing) การสกดขอมลจากบนทกเหตการณ และการวเคราะหและสรางกระบวนการ (Process model) 3.1 การเตรยมขอมล (Preprocessing)

ขอมลทน ามาศกษานเปนขอมลการใหบรการของแผนกผ ปวยนอกในโรงพยาบาลขนาดเลกของรฐแหงหนงซงมจ านวนเตยงทจดใหบรการผ ปวยไมเกนสามสบเตยง ในชวงระยะเวลาตงแตเดอนกมภาพนธ - เมษายน พ .ศ. 2559 จ านวนผ ใชบ รการท งหมด

Engineering Journal of Siam University Page 86 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

10,217 คน จ านวนการใชบรการทงหมด 15,935 ราย และจ านวนการใหบรการตาง ๆ รวม 128,917 ครง

การเตรยมขอมลเรมตนจากการน าบนทกเหตการณการใหบรการตาง ๆ ออกจากฐานขอมลของโรงพยาบาล โดยการสงออก (export) ขอมล ในรปแบบไฟล .CSV ดวย SQL script

จากนนน าไฟล .CSV ทได มาท าการแปลงขอมลใหอยในรปแบบทเหมาะสมส าหรบการคนหาความสมพนธ โดยการท า Data Cleaning และ Data Filtering จะไดดงรปท 2

รปท 2 บนทกเหตการณจากฐานขอมลแผนกผ ปวยนอก

3.2 การสกดขอมลจากบนทกเหตการณ การสกดขอมลจากบนทกเหตการณท าให

ไดมาซ ง ขอมล เช งลกและเสนทางของงานหรอกระบวนการโดยการน าไฟล .CSV ทไดผานการแปลงขอมลใหอยในรปแบบทเหมาะสมแลวมาท าการเปด

ดวยโปรแกรม Disco 1.9.7 ดงรปท 3 โดยการก าหนดประเภทขอมลของแตละกลมใหอยในรปแบบทพรอมจะท าเหมองกระบวนการดงตารางท 1

Engineering Journal of Siam University Page 87 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

รปท 3 บนทกเหตการณเมอน าเขาสโปรแกรม Disco

ตารางท 1 การก าหนดประเภทขอมลใหกบโปรแกรม Disco

ชอฟลดขอมล ค าอธบาย ประเภทของขอมล HN หมายเลขประจ าตวของผ ปวยนอก Case ID

ICD10 บญชจ าแนกทางสถตระหวางประเทศของโรคและปญหาสขภาพทเกยวของ ฉบบทบทวนครงท 10

Other

group_concatiname ชอกลมโรค Other

group_concatitname type

ชอโรค Other

Doctor รหสประจ าตวของแพทย Resource DTime วนและเวลาทเขารบบรการ Timestamp Activity ชนดของการใหบรการ Activity

Engineering Journal of Siam University Page 88 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

3.3 การวเคราะหและสรางกระบวนการ (Process model) เม อท าการน าเขา ( import) ขอมลบนทกเหตการณ โปรแกรมจะท าการสรางแบบจ าลองความถและประสทธภาพของเวลาในรปแบบ Petri net และขอมลสถตเบองตนดงรปท 4 และรปท 5 โดยท า

ใหทราบถงกระบวนการทแทจรงของการปฏบตงานของผใหบรการ จากนนท าการสงออกบนทกเหตการณในรปแบบของไฟล .XES เพอน าไปใชกบโปรแกรม ProM ดงรปท 6

รปท 4 แบบจ าลองความถและประสทธภาพของเวลาทไดจากโปรแกรม Disco

Engineering Journal of Siam University Page 89 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

รปท 5 ขอมลสถตเบองตนทไดจากโปรแกรม Disco

รปท 6 การสงออกบนทกเหตการณเพอน าไปใชกบโปรแกรม

ProM

ท าการน าเขาบนทกเหตการณในรปแบบไฟล .XES เขาสโปรแกรม ProM 6.6 ดงรปท 7 จากนนท าการเลอกอลกอรทม Inductive Visual Miner ดงรปท 8

รปท 7 น าเขาบนทกเหตการณในรปแบบไฟล .XES เพอ

น าไปใชกบโปรแกรม ProM

รปท 8 การก าหนดอลกอรทม Inductive Visual Miner เพอใช

ในโปรแกรม ProM

Engineering Journal of Siam University Page 90 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

โปรแกรมท าการวเคราะหบนทกเหตการณและแสดงในรปแบบ Petri net พบวามกระบวนการทเกดขนจรงทงหมด 14 กระบวนการ โดยแสดงใหเหน

ว า ม ก ระบ วน ก า ร ท เก ด ข น จ ร ง ท เป น ไป ต ามกระบวนการหลกทคนพบและมกระบวนการทขามขนตอนไมเปนไปตามกระบวนการหลกนนดงรปท 9

รปท 9 กระบวนการทเกดขนจรงโดยใชอลกอรทม Inductive Visual Miner Model

เพอใหเหนถงกระบวนการทเดนชดจงท าการปรบคา Activity จนท าใหกระบวนการหลกลดลงอยท 3 กระบวนการ คอ “เรมเขารบบรการ”, “รบยา” และ “ออกใบเสรจรบเงน” ดงรปท 10 โดยมคาเบยงเบนกอนเกดกระบวนการดงกลาว 4,196 เหตการณ และมคาเบยงเบนหลงเกดกระบวนการดงกลาว 77,261 เหตการณ พบวาการขามขนตอนไม เปนไปตามกระบวนการหลกเกดขนทงในขนตอน “รบยา” และ “ออกใบ เส รจ รบ เงน ” โดย ทกระบวนการ “ออกใบเสรจรบเงน” มเหตการณการขามขนตอนจ านวน 332 ครง จากจ านวนการเขารบบรการทงหมด 15,603 ราย ท าใหเหนวา มการรกษาทงหมด 332 ครงทไมมการออกใบเสรจรบเงน

รปท 10 ผลลพธของกระบวนการหลกดวย Inductive Visual

Miner Model

Engineering Journal of Siam University Page 91 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

เพอคนหาขอเทจจรงของกระบวนการทง 332 ครง ท ขามขนตอนไม เปนไปตามกระบวนการจงกลบมาสโปรแกรม Disco อกครง โดยเลอกทหวขอ Filter Attribute แ ล ะ เ ล อ ก ท Activity “บ น ท กใบเสรจรบเงน” โดยก าหนดเปน Forbidden ดงรปท 11 ซงไดผลการตรวจสอบดงรปท 12

รปท 11 การกรอง Attribute เพอตรวจดขอมลสถต

รปท 12 ผลทไดจากการกรอง Attribute เพอคนหาขอเทจจรงของกระบวนการพจารณาทางสถต

จากผลการตรวจสอบโดยพจารณาทางสถต (statistic) และพจารณารายบคคล (case) ท าใหเหนถงรปแบบ (Pattern) ของกระบวนการทไมมการออกใบเสรจรบเงนทอยในรปแบบเดยวกนจ านวน 141 ครง

จาก จ านวนทงหมด 332 ครง คดเปนรอยละ 42.47 โดยมรปแบบการเขารบบรการตามขนตอนดงน เขำรบบรกำร > ชกประวต > ซกประวตเสรจ > แพทยตรวจ > แพทยตรวจหรอสงยำเสรจ > รบยำ ดงรปท 13

Engineering Journal of Siam University Page 92 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

รปท 13 ผลทไดจากการกรอง Attribute เพอคนหาขอเทจจรงของกระบวนการพจารณารายบคคล

4. สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ จากผลการคนพบรปแบบของกระบวนการ

ใหบรการของแผนกผ ปวยนอกของโรงพยาบาลตงแตการเรมเขารบบรการจนกระทงสนสดกระบวนการพบวามกระบวนการทเกดขนจรง 14 กระบวนการและมกระบวนการทเดนชด 3 กระบวนการคอ “เรมเขารบบรการ”, “รบยา” และ “ออกใบเสรจรบเงน” จงเปนขอบงชวาเปนกระบวนการทมความส าคญตอระบบการบรการในแผนกผ ปวยนอก หากมการบรหารจดการทดในทง 3 กระบวนการดงกลาว ผ รบบรการจะไดรบบรการทสะดวกรวดเรวและเกดความพงพอใจในบรการ การคนพบกระบวนการทขามขนตอนไมเปนไปตามกระบวนการหลกจ านวน 332 ครง ในขนตอนการออกใบเสรจรบเงนสะทอนใหเหนวามผ รบบรการจ านวนหนงทไมตองจายเงนในวนทเขามารบการ

รกษา ซงไดแก ผ รบบรการทอยในโครงการประกนสขภาพถวนหนา, สวสดการรกษาพยาบาลตามกฎหมายประกนสงคม, สทธสวสดการรกษาพยาบาลของขาราชการ/พนกงานรฐวสาหกจ หรอสวสดการรกษาพยาบาลอยางอนทรฐจดให รวมถงผ รบบรการทมประกนสขภาพ เปนตน

กระบวนการทขามขนตอนนชวยลดระยะเวลาการเขามาใชบรการและกอใหเกดความค มคาทางเศรษฐกจไดทางหนง นอกจากนในกระบวนการทมการขามขนตอนทง 332 ครงดงกลาวมรปแบบการใหบรการทเปนไปในรปแบบเดยวกนจ านวน 141 ครง โดยพบวาผ รบบรการทไมตองจายเงนนนเปนกลมทไมไดเขาใชบรการทแผนกฉกเฉนหรอเขารบการตรวจพ เศษตาง ๆ เชน เอกซ เรย ห รอการตรวจทางหองปฏบตการ จากผลลพธดงกลาวท าใหผ บรหาร

Engineering Journal of Siam University Page 93 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016

ทราบถ งข นตอนตาง ๆ ในการท างาน ทแทจ รง ตลอดจนปญหาทพบซงน ามาสการปรบปรงขนตอนการท างานใหมประสทธภาพยงขนในอนาคตได เอกสารอางอง [1] กรณภา คงยน, พรนภา เพชรไทย และทมงาน

ฝายเวชศาสตรฟนฟ. Reduce the waiting time, การประชมวชาการประจ าปศนยการแพทยกาญจนาภเษก, มหาวทยาลยมหดล, 2556.

[2] W. Premchaiswadi. Process Mining,

Engineering Journal of Siam University, Vol.16, Issue 1, No.30, 2015, pp.1-10.

[3] W. van der Aalst. Process Mining: Discovery, Conformance and Enhancement of Business Processes. Springer-Verlag, Berlin, 2011. [4] N. Premchaiswadi. The Impact of Information Technology on Society and Business, Engineering Journal of Siam University, Vol.13, Issue 1, No.24, 2012, pp.50-67. [5] Fluxicon. https://fluxicon.com/disco/ [6] ProM. http://www.processmining.org

Engineering Journal of Siam University Page 94 Volume 17, Issue 2, No.33, July-December 2016