Post on 09-Jul-2018
PA RTS
OF
NALA AND HITOPADEQA
IN ENGLISH LETTERS:
PREPARED BY
CHARJ, ES ROCKWELL LANMA N, PROFESSOR 0' SANSKltl'T I!< lI"-RVARD COLLEG e .
'"
BOSTON:
GINN AND COMPANY.
1889.
PREFATORY NOTE.
THE following pages contain the Sanskrit text of the first five
chapters of the Nala-episode from the Maha-bharata, together
with that of the preface and nineteen fables of the Hitopadcya.
The text is a reprint of the first forty -four pages of my Sanskrit
Reader, transliterated from the NagarI characters into English
letters. The system of transliteration coincides with that used
by Whitncy in his Grammar and by me in Parts n. and m. of the Reader. To make the beginnings easier, I have capitalized
the proper names in the Naja and punctuated it in Occidental
fashion.
The Vocabulary and Nows of the Reader apply exactly
also to tllis reprint, inasmuch as the reprint corresponds page
for page and line for line with its original.
With the help of the Grammar and of the Reader and of
this reprint - which is here published by way of respouse to
various requests and suggestions - the student will be able to
acquire a knowledge of the forms and structure of the Sanskrit
language and to do some reading 1 without first troubling himself
to learn the NngarI alphabeL
Bcrlsal, on the Simplon Road, Charles R. Lanman, Switzerland, September, 1888. of Harvard College,
Cambridge, Massachusetts, U. S. A.
CONTENTS.
A. From the Mahll- bhllrata. SELE(;'fION
I. The story of Nala. and Damayanti .
B. From the Hitopad~a.
n. Preface and introduction (abrid~d) lII. Tho old tiger and the tnweller . IV. The deer and the c\"()w , and the jackal . V. The blind vulture, the birdlings, ami the cat.
\"1. The ass, the dog, and the thief VlI. The lion , the mouse, and the cat.
VlJI. The crows and the serpent IX. The lion , the old bare, and the well
X. The birds and the apes XI The I\S8 in the tiger-skin.
XII. The elephant , the bares, and the moon XlII. The blue jackal XIV. The two geese and the tortoise
XV. The three fishes . XVI. The herons, the sarpent, and the ichneumons
xvn. 'l'he hermit, and the mouse that was changed to a tigor . XVIII. The heron, the fishes, and the orab
XIX. The Brahman and his jar XX. The Bl-ahman with the goat, and the !hrllS rogues .
XXI. The Brahman and his faithful ichneumon
PAOI 1
16 2()
23 27 30 31 31 3' 33 34 35 3. 37 38 30 40 41 42 43
"
olho N olop,khY'nom.
Brhad39V8 uvliCa.
IlSId rAja, Nalo Dama, Vrrasenasuto balT,
upapanno glll,llir i!~tai! rOpsvan, 8yvakovidal).
5 atillthan manujendrilQlLrn mQrdbni Devapatir yathll,
upary upari sarv~llm Ilditya iva tejasaj
brahmaQYo, vedavic, chOro , Nieadbef;lu mahrpali~,
akea,priya1;l , satyavlldJ, mahlln aklll1uhiJ;llpatil) i
rpsito naranllrr~llm, udaral), sarhyatendriyal} ,
10 rakllita , dbanvinllm ~reetha1;l , SllklJM iva ManuQ. 8'1'tryam.
tatblLivilSId Vidarbbeeu Bhlmo, bblmapariLhamal},
90ra1) , sarvagU1;tAir yukta1,l , prajAk.!l.malh sa cAprajal}.
sa prajArthe param yatnam akarot, susamlihital).
tarn abbyagacchad brahma~ir, Damano nlLms , BMrata.
HI tarn sa BhImal,1. , prajILkl mss, tOllayllm itSa, dharmavit,
mabif;lYa. sahs , rlijendrs , satkllreJ;l8, suvarcasam.
msmlii prasanno Damanal,1. sabbltryii.ya varam dadAu,
2 NALA. I.
kanyaratnarh , kum!!.rlhiy ca tri n udaran, mab!lyaya.l).,
DamayantIlll , Damarh, DlintRlll , Damanalil ca suvarcasam,
upapannan gUl}iii J:t sarvair , bhlm!l.D, bhtmapmkraman.
DamaYllntI tu rfipeQa, tejasa, Y8Qasa, 9riyA,
5 saubbagyena ca, loke~u YS981) pra-pa, sumadhyama.
atha tAIU, vayasi prfipte, di\sTnlim samaialilkrt;am
yat/nil, Qahuh sakhInarll ca, paryupasac, Chacim ivll..
tatra sma rajate BhaimI, sarV i\bharat:Jabhfi~itA,
sakhlmadhye, ' navadyRngT, vidynt sRudAmanI yathli,
10 Iitlva fllpllsnrnpanna, 9rTr ivayatalocana.
na deve~u , na yakl]e~U, tlI.drg rlipavatI kva cit,
m!i.nu!;!el;'v api Cli.ny e!;!u 1 dfl~ftap(irvlitba vD. yrutit,
cittapramathinI baln. devallam api sundarI.
Nalay ca narayardillo , loke~v apratimo bhuvi,
15 Kandarpa iva rflpel}a mfutiman abhavat svayam.
tasyl\.l) samlpe tu Nalam prn9w;:anstd.t kutnhalli.t,
NEii~adhasya sarnrpe tu DamayantIm punal~ puna~.
tayor adp~takruno ' bhUc chfJ;lvatol] satatam gUl}linj
anyonyam prati, Kl\unteya, sa vyavardhata hfCChaya~.
20 a9aknnvan Natal] kl\mam tadl\ dMrayitUlil hrdl\,
antal]purasamrpastbe vana &ste raho gata~.
sa dada[(;a tato hariSllfl. j!i:tarupaparh;!krUn;
vane vicaraUilh tesrun ekam jagrEiha paksil}am.
NALA. I.
tato ' ntarik~ago vAcaIil vyljablira Nalath fadll:
hantavyo 'smi nil. ta , rAjan ; kari';lylmi tava priyam;
DamayantrsaknQ6 tvAIU kathayi:;;yIimi , Nili$adha,
yathli. tvad anyam pUrU$8ril nil. sa. mailsyati karbi cit.
5 evam uktas tato hailsam utsasarja mliblpati~.
te tu hali.sa~ samutpatya Vidarbbl n 8gam8l1S tatatt.
VidarbhaoagarDh gatvli, Damayantyiis tadlJltike
nipetus te garutmanta~ I alL dadarQ8 ca tAn gaQAn.
81\, tAn adbhutaroplin vAi d~tv!i , sakhiga~llvrtA,
10 hr~ta. grahItulil kbagamllri.8 tvaramliQopacakrame.
atha haliSli visasrpu1;l sarvatal}. pramadavane.
ekAikSQ88 tadli kanylls tAn haiLSlUl samupadravan.
DamayantJ tu yam bansalil samuplldhiivad aotike,
sa, miinu~T Ii:J. ginuh krtvA, DamayantIm ath ILbravTt:
15 Damayanti, Nato nAma, Ni';lsdbeeu mahrpatil,l,
.A9vino1;l sadNo rO.pej ne. samlls tasya milnuell1;l.
tasya vAi yadi bhAryIL tvam bhavethii, varavaI"\lini,
sapbaJaril te bhavej jAnma, rtlpalh cedaril, sumadbyarue.
vayaril hi devagandharvamlinUt;ioragariik~n
20 4r~tavanto; na cAsmIlbhir dt1ltapOrvas tatblividbal).
tvaril ca.pi ratmuh nlirTl)liril, naret;iu ca N alo varal);
vi9ititAyi vi9il;lt-ena samgamo gul)!l.Vin bbavet.
evam uti tu hansena DAmayantI, vi9Ilm pate,
3
4
5
NALA. 1.
abravIt tatra hun haIisam: tvam spy evam Nole uda.
tathety ulr:tval~)(JajaJ:t kanyarh Vidarbhasya, vi9ilm pate,
pUllar ligaroya Ni~adhan , Nale sarvarh nyavedayat.
iti Naiopakhyane prathama!). sargaJ:t .
Brhada'iva uv!\ca.
Damayantl tu, be chrutvA vaco haIisasya, Bharata,
fatal). prabbrti na SVHsthl\ Nalam prati babhnva st\.
tat.a(( cintli.para, dlnA~ vivaqlavadaDIi., kr.;;!i,
babhUva DamayalltI tu, nii).Qvasaparam!1 tadli.
10 Ordhvadr~tir 1 dbyltnapara, babhUvonmattadaryanil,
p1i1).4uvarl)l\ kljl81}enatha, hrcchay1i.vililtacetanlL
na yayyasanabhoge~u ratiril vindati karhi oil
ns naktarn, ua div1i. ((ete, ha. beti rudatI puna~.
fato Vidarbbapataye Damayantyal] sakhljanal,l
15 nyavedayat tArn asvastbaril Damayantlrh n~vare.
me cbrutvli. nrpatir Bblmo DamayantIsakbIgal}lt.t,
cintayam usa. tat karyalh sumahat svam sutlim prati.
sa samrkl;lya mahrpalai) svAm sutam pIitptayAuvanAm,
apayyad &truana karYlun DamayantYAtt svayamvaram.
20 sa sarimimantrayarn 1iSa mahIp1illin vi({1im patil;l:
anubhfiyatam! ayalh, vIrni} , svayamvara iti, prabho.
"
NALA. n. \
yrutva tu parthival). sarve Damayantyal). svayarhvaram,
abhijagmus tato Bhlmarh rajano Bhlm ayasan at,
hastyayvarathagho$ey;ta purayanto vasurhdharam
vicitramalyabharaI).air balair dryyai!;t svalarhkrtiiil)..
5 te$am Bhlmo mahabahul). parthivanam ~ahatriianam
yatharham akarot pujarh; te 'vasalis tatra pujita}:l.
ta'V arcayitva,- Magha,va tata!;t kuyalam avyayam
papracchanamayarh capi tayo!;t sarvagatarh vibhu!;t.
, /' \Narada uvaca. /, '
aVl)ioh kuyalalh, deva, sarvatragatam, Iyvata: ,/ .
15 loke ca,' l!aghavanrki'tsne, nrpal;1 kUyaliIio, vibho . ./ !' ,/ I, f I Brhadayva uva~a. J I ! Naradasya vlj>cal;1 yrutva, papraccha Valavrtraha:
• i
,dharmajn.al;1 frth~vlpalas tyaktajlvitayodhinal;1~ , I " ,
yastrel)a ni~hanarh kale ye gacchanty aparafimukha!;t, , .... ,,' " , " . ,
.!() ayaIh lok<i 'k$ayas te$arh yathaiva mama kamadhuk;
kva nu te k$atriyal;1 yura? na/h(payy~i tan aham \
iigac~hato mahlpaian daYit.a.t"atithln m~m[,. / .
5
6
---,-----------I
NALA. n.
evam uktas· tu Qakrel}a, Naradal} pratyabha~ata:
9II}U me, Maghavan, yena na dI9yante mahlk~ital.t.
Vidarbharajfio duhita, DamayantIti viyruta,
rupel}a samatikranta PIthivyarn sarvayo~ital}:-
5 tasyal} sva~arnvaral}, Qakra, bhavita nacirad iva.
tatra gacchanti rajano rajD:putra9 ca sarva9al}.
tarn ratnabhutarn lokasya prarthayanto mahlk~ital};
kiifikl;lanti sma vigel;lel}a, V ala vrtrani~udana.
etasmin kathyamane tu, lokapala9 ca ..sAgnikal}
10 ajagmur devarajasya samlpam amarottamal} ..
tataste 9u9ruvul} sarve Naradasya vaco mahat;
9rutvaiva cabruvan hrl;lta, gacchamo vayam apy uta.
tatal} sarve, maharaja, sagaJ}.al} sahavahanal}
Vidarbhan abhijagmus te, yatal} sarve inahlk~ital}.
15 Nalo 'pi raja, Kaunteya, 9rutva rajfiiilh samagamam,
abhyagacchad adlnatma, Damayantlm anuvratal}.
atha deval} pathi Nalarn dadI9ur bhutale sthitam,
sahad iva sthitam murtya Manmatharn rupasampada.
tarn dI{ltva, lokapalas te, bhrajamanarh yatha ravim,
20 tasthur vigatasarnkalpa vismita rupasampada.
tato 'ntarik~e vi~tabhya vimiinani <fivaukasal},
abruvan Nai~adharn, raj ann , avatItya nabhastalltt:
bho bho! Nai~adha, rajendra, N ala! satyavrato bhavan.
,:1
NALA. n. \
asmakarll kuru sahayyam. , duto bhava, naIlttama.
iti N alopakhyane dvitiyal). sargal)..
(; 0
B:rhadru;va uvaca.
\ : ....
tebhyal). pratijilaya Nalal)., kari~ya iti, Bbjj"ata,
5 athaitan paripapraccba k:rtailjalir upastbital).: . ,
ke vai bhavantal).? ka\l, casau," yasyaham duta ipsital). ?'\
kim ca tad vo ~aya karyam? kathayadhvam yathatatham. " j
evam ukte Nai~adhena, Maghavan abhyabha~ata:
amaran vai nibodhasma'n, D~mayantyartham agamn.
·10 aham Indro; ~yilm Agni\l' ca; tathaivayam apao1 patil).;
\larlrantaht~ nrl}.am .1amo 'yam api, parthiva. '.' .
o •
tvam "vii samagamn asman Damayantyai 'nivedaya:
lO~~la MahendriidYii~ samiiyiinti did:r:~:~ava~. . .I _ ."
lriiPtum icchantj/d~vii~ tv.am, Qaho~ 'gnir,Varul}.o, Yamal)..
i5 / te~am anyatamlim dey~m patitve~arayasva ha.
20
. , evam uktal). sal QakrelJa, Nalal). prafijalir abravIt:
'I i' . \ . ,
ekartham samnpetam mAm na pre~ayitum:- arhatha. , I· , '
'I-" katham nu j~tasamkalpal). striyam'utsahat~ p~man
. './ ", ", . / ' ' ,., ;/' --~~ paritrtham idNam vaktmi:].? .tat k~ama:g.tt('mahe\lvitral)..
deva uo~:/ ' I /" ~.I
kari~ya iti sam\lrutya purva..ni' asmasu,Niti~adha; ,I .
/ ,
, ,
7
/
8 NALA. IlL
na karii;lyasi kasmat tvalh? vraja, Nai$adha, maciram.-
Brhadayva uvaca.
evam uktal). sa devais tair, Nai~adhal). punaI' abravIt:
5 pravek~yasIti tarn Qahal). punaI' evabhyabha~ata.
jagama sa, tathety uktva, Damayant.ya niveyanam.
dadarya tatra VaidarbhIrn sakhIga"Q.a.samavrtam,1
dedIpyamanarn vapu~a yriya ca, varavan;tinIm,
atIva 8ukumarangIrh, tadumadhyaril, sulocanam,
10 ak$ipantIm iva prabharil yayinal.l svena tejasa.,
tasya dr~tvaiva vavrdhe kamas ttiln caruhasinIm;
satyarn cikIr~amaQ.as tu, dharayam asa hrcchayam.
tatas ta Nai~adharn dr$tva sambhritntal). para.manganaq.,
asanebhyal). samutpetus, tejasa tasya dhar~ital).;
15 prayayaIisuy ca suprIta N alaril ta vismayanvital).;
na c1tinam abhyabha~anta; manobhis tv abhyapujayan:·
aho rupam! aho kfiiltir! aho dhairyam mahatmanal).!
ko 'yalh? devo, 'tha va yak~o, gandharvo va bhavi$yati.
na tas tarn yaknuvanti sma vyahartum api kirn cana,
20 tejasa dhar~itas tasya lajjavatyo vara~ganal)..
athaina~ smayamanarn tu, smitapilrvabhibha$i"Q.I,
DamayantI Nalaril vIram abhyabha$ata, vismita:
kas tvarn? san'iinava,dyanga, mama hrcchayavardhana.
, I
I,
,/ ;
. ,( ..
/'
i
"- . .. ..-.
; . \ ~
.' :;
i :,'
NALA. lI!.
prapto 'sy amaravad, vIra? jfiattIm icrbiir j te, 'nagha.
katham agamanarh ceha? katharh casi na hk~ital)?
surak~itaril hi me veyma; raja caivograyasmaJ;i; \~,
evam uktas tu Yaidarbhya, Nalas tarn pratyuv~ca:" ha:
5 Nalam marh viddhi, kalyaJ}.i, devadutam ihagatam. \,-~. '
devas tvam praptum icchanti, Qakro, 'gnir, Yarul)o, Yama1.l.
te~am anyatamarh devam pa~rh varaya, yobhane.
te~am eva prabhavena pravi~to ',ham alak~ital). "
praviyantaril na marh kay> cidapayyan napy avarayat.
10 etadartham aham, bhadre" pr~~ital) surasattamail).
etae chrutva, yubhe, buddhim prak\lru~va yathecehasi.
iti N alopakhyane trtlyal) sargal).
so ~ .......... <'
Brhildayva uvaea.
sa llIimaskrtya devebhyal), prahasya, Nalam abravIt:
15 pral}.ayasva y~thayraddharh; rajan, kirh karaval)i te?
aha'rh cruV'a ~i ," yae elinyan mamasti' va~u kirh cana,
\
tat sarvarhtava 'viyrabdharh ;k:riru Pra1J.~ya:J,~vara. halisanarh vacanarh yat hi, tan :qlilfu daqati, parthiva. "
I tvatkrte hi maya, vIra, rajan.al) sarilDip~tital).
20 ; yadi tvam bhajamanam mam pratyakhyasyasi, manada,
9
10 NALA. IV.
vi~arn agniIh jalarh rajjurn astbasye tava karaJ;lat.
evarn uktas tu Vaidarbbya, Nalas tarn pr~tyuvaca ba:
ti~tbatsu lokapale~u, katbarn rnanu~am iccbasi?
y~~am abarn lokakrtam I~vn.raJ;lam mabiitmanam
5 !la, padaraj~sa tulyo, manas te te~u vartatam.
vipriyalll by acaran martyo devanam, mrtyum rccbati.
trabi mam; anavadyangi. varayasva surottaman.
virajansi ca vasansi, divy~ citral). srajas tatba,
bbuJ;lal).ani ca mukbyani, devan prapya tu, bbuiik~va vai.
10 ya imam prtbivIlhkrtsnalll sarhk~ipya grasate punal).,
Huta9am, 19arn devanalh, ka tf!-lh na varayet patim?
yasya daJ;l~abba.yat sarve bhUtagrama\l. samagatal).
dbarmam evanurudbyanti, ka· tarn na varayet pa:tim?
dharmatmanam mahatmanarn Daityadanavamardanam
15 mahendralh sarvadevanarn, ka tarn na varayet patim?
kriyatam avi9afikena manasa, yadimanyase,
yaraJ;lalh lokapalanaril; suhrdvakyam idarn 9fJ;lU.
Nai~adbenaivam ukta sa DamayantI vaco 'bravIt,
samaplutabbyaril netrabhyarn 90kajenatha variJ;la:
20 devebhyo 'hruh namaskrtya sarvebhyal)., 'Prthivlpate,
vrQ.e tvam eva bhartararil; satyam etltd bravlmi te; \
tam uvaca tato raja vepamanaril krtafijalim:
dautyenagatya 1 kalyaQ.i, katbaril svartham ihotsahe?·
-7?"~
/ ..
. !
NALA. IV.
kathalh hy aham, pratiyrutya devatanarh Viye~atal;1"
pararthe yatnam arabhya, katharh svarthf n ihotsahe?
e~a dharino; yadi svartho mamapi bhavit, taial).,
evaril svarthalh· kari~yami; tatha bhadre . idhiyatam.
5 tato ba~piikularil VaCal}} Damayanti yucismita
pravyaharanti yanakair, Nala.lh rajanam abravit:
upay~ 'yam maya d r~to nirapayo, nareyvara,
yena do~o Iia bhavita tava, raj an , katham Clina.
tvalh c!iiva bi, narayre~tha, }evay cEndrapurogamal).,
.10 . ayantu sahital;1 sarve, mama ya:tra svayarilVara.l)..
tato 'ham lokapalanam samnidhau tvam, nareyvara,
'varayi~ye)/naravyaghra; naivam do~o bha~i~yati. , /" .
. evam/<lktas tu V~ldarbhya, Nalo raja, viyam pate, . / -
. ajigama p'unas tatra yatra deval). samagatal,l. I ~;
15./tam aplit;yaIis tat~antam lokapaHi inaheyvaral).. I ;./' ,." ' '
/ 'dr~tva cainmb., tat~' 'prcchan vrttantam sarvam eva tarn: i
kaccid dr~tii i tvaya, raj an , Dam~yanti yucismita? J , ! 'j V
kim abravi1, ca nal;1 'sarvan? vada, bhumipate 'nagha.,
, Nala uv~ca.' .. i ,·-f
\ .' '/ 20 bhavadbhir abam iidi~to, Da1l}ayantya 'IliVe9!i~am
I /~"'- I
pravi~tal,l' sumahakaksam dandibJril{;tha~irair vrtam. , .. / .' . I .
pr'avi9an-taIh . ca mam tatra,Iiit/kay cid ( dr~tavan
rte tam parthivasutam,.bhaJafam eva tejasii.. . , / 2
11
12 N.A.L.A.. IV.
sakhyay casya maya dr~tas, tabhiy capy upalak~ital;1;
vismimy cabhavan sarva, dr~tva mam, vibudheyvaral;1.
varJ;lyamane~u ca maya bhayatsu, ruciranana
mam eva gatasaIhkalpa vmIte sa, surottamal;1.
5 abravlc caiva mam bala:· ayantu sahital;1 sural;1
tvaya saha, naravyaghra, mama yatra svayamvaral;1.
te~am ahalh samnidhau tvalh varayi~yami, Nai$adha.
evam tava, mahabaho, do~o na bhaviteti ha.
etavad eva, vibudha, yathavrttam udahrtam
10 maya; ye$e pramaJ;lamtu bhavantas; tridayeyvaral;1.
iti Nalopakhyane caturthal;1 sargal;1.
&3
Brhadayva uvaca.
atha kale yubhe prapte tithau pUlJye k~a:Q.e tathii,
ajuhava mahlpalan Bhlmo raja svayamvare.
15 tac chrutva, Prthivlpalal;1 sa.rve hrcchayapIQ.ital;1
tvarital;1 samupajagmur, DamayantIm abhlpsaval;1.
kanakast~mbharuciram, toraJ;l.ena virl1jitam,
viviyus te nrpa rangam, mahasiiJ.h~ ivacalam .
• tatrasane~u vividhe$v aslnal;1 prthivlk~ital;1,
20 surabhisragdha,ral;1 sarve, pramr~tamaJ;J.ikuJ;lQ.alal;1.
tatra sma plna dfyyante bahaval;1 parighopamal;1,
,: ~ : ~'"t"~ ., .... , I ~ ;
.j- .
<.
,I
,.: ~~< ,:":,," -
. '.
- NALA.. V.
mukhani rajfiarn yobhante, nak~atraJ}.i yath, divi.
DamayantI tato rangam praviveya yubhana a,e
5 mu·~l).antI prabhaya rajfiarn cak~uiwi ca ma lanSl ca. -
tasya gatre~u patita te~arii dr~tir mahatmaI im,
tatra ta;traiva saktabhiln, na cacala ca payyatam.
tatal). sarnklrtyamane~u rajfiam n~masu, Bharata,
dadarya BhaimI puru~an pafica tulyakrtln -atha.
10 tan samlk_~ya tatal). sarva~ nirV'ige~akrtIn: sthita.n,
sarndehad athli VaidaibhI nabhyajanan Nalarn nrpam: . . ,-
yarn yarn hi. dadrye tef;larn, tarn tarn mene Nalarn nn)am~
sa cintaY!lritI bUddhyatha tarkayam asa bhavinI: F... " I
-/
. / , ' :
kath~Hl hi devafi j~nlyarn? katham vidyam Nalarn nrPam?
15. e~ sarncintay~nt~a Vaid~rbhI_ bhrt;iidUl).khita
I.' \ h-utani devwnga1li tarkaynm asa, Bharata. ! :
/ devlinarn yani lingani'sthavirebhyal). yrutani me,
r i
t1inlha .ti~that~m bhumav ekasyapi na lak~aye. - . \ { . .
/ sa viniycitya ibahudha,. vicarya ca punal)./punal)., .
20 9araJ}.ani p;,ii de~ana~ praptakalam- am~nyata. ' / " / ... ~/ ,.
vaca ca m~n:asa caiva namaskafam p~~yuJya sa, ,//J .
devebhYal). ptafijalir bhutva, vepanlanedam abravlt: I . .
: hansanarn vacanarn yrutva y'tha me Nai~adho vrtal). /
13
14 NALA.V.
patitve, tena satyelia devas tarn pradiyantu me.
vacasa manasa caiva yatha nabhicaramy aham, .
ten a satyena vibudhas tarn eva PFadir;antu me.
yatha devail). sa me bharta viliito Ni~adhadhipal).,
5 tena satyemi me devas ·tam eva pradiyantu me.
yathedaIll vratam arabdharil N alasyaradhane maya,
tena satyena me devas tarn eva pradiyantn me.
svaril caiva rfipam knrvantu lokapala maheyvaral).,
yathaham abhijanlyam PlllJyaylokalll naradhipam.
10 niyamya Damayantyas tat karm;w:m paridevitam,
yathoktaril cakrire deval). samarthyaril lifigadharaJ;le.
sapayyad vibudhan sarvan asvedan stabdhalocanan
hT$itasragrajohlnan sthitan aSPTyatal). k~itim.
chayadvitlyo mlanasrag raja~lsvedasamanvital).
15 bhfimi~tho Nai$adhay caiva nirrie~eJ;la ca sucital;J..
sa samlk$ya tn tan devan PUJ;lyaylokaril ca, Bharata,
Nai~adham varayam asa BhaimI dharmeJ;la, PaJ;l~ava.
vilajjamana vastrante jagrahayatalocana.
skandhadeye 'srjat tasya srajam paramayobhanam.
20 varayam asa caivainam patitve varavarJ;linI.
tato ha heti sahas~ muktal). yabdo naradhipail)..
~evair Ip.ahar~ibhis tatra sa.dhu sadhv iti, Bharata,
vismitair Irital). yabdal). prayaIisadbhir Nalam nrpam.
. \
; ,",'
WALA. V. \
DaruayantIm tu, Kauravya, VIrasenasuto nrpal).
ayvasayad vararoham prahr~tenantaratmant:
yat tvam bhajasi, kalyal}i, pumansam de 'asarimidhan,
tasman ruiilh viddhi bhartaram evam te '.ac~'yie rataili..
5 yavac ca me dhali~yanti pral)a dehe, <;u~ :ismite,
tavat tvayi bhavi~yami: sat yam etad bra~ [mi te.
DamayantIm tatha vagbhir abhinandya k'taftjalil).,
.t •
tau parasparatal). prItau, dI~tva tv Agniptrogaman, /
10 tan eva yaral}aril devaft jagmatur manasa tada.
vrte tu Nai~adhe Bhaimya, lokapala mahaujasal).
prahr~tam!tnasal). sarve N alaya~tau varan dadul).:
\
/.. . pratya}r$adaryanam, yajfte, gatim cannttamam yubham,
//
Nij.~adhaya dadau Qakral).,· prIyamal}a~ QacIpattl).; / " .
15,~gnir iltmabhavam priidiid, yatra v~fichati Nai~adbal)., . ,..-
/ ;. lokan atmaprtlbhatiy caiva dadau tasmai Hutayanal).; I I I I
Yamas tv annarasam pradad,dharme caparamam sthitim; ) .
apam patir/apam bhavam, y'atra vaftchati Nai~adhal).,
sraja,y cottf~agandh~qhYiil).; sarve ca fuithunalh dadul)..
20 varau ev~m pradiiyasya,devas. te tlia,iva~jtatal).. , .' . , . i ,,' •
. piirthiviiy canubhfiyasyavivaham, yismayanvital)., /' ' .
. /' \ Damayantyay ca, mudital)., pra:tijagmut yathagatam. """
/ .
gate~u parthi vendre~u, ',:miImal). prItomahanianal). , t /
15
16 NALA. V.
vivahalh ka,rayam asa Damayantya Nalasya ca.
u~ya tatra yathakamam Nai~adho dvipadam varalJ,
BhImena samanujftato, jagama nagaram svakam.
atIva mudito raja, bhrajamano 'nyuman iva,
5 aranjayat praja vIro, dharm~I)a paripalayan.
Ije capy ayvamedhena, Yayatir iva Nahu~al,l,
anyaiy ca bahu bhir, dhIman, kratubhiy captadak~iI)ail:].
punay ca ramaI)Iye~u vane~fipavane~u ca,
Damayantya saha, Nalo vijaharamaropamal,l.
10 janayam asa ca N alo Damayantyam mahamanal:] .
15
Indrasenam sutaril capi Indrasenam ca kanyakam.
evam sa yajamanay ca viharaily ca naradhipal,l
rarak~a vasusampfITI)alll vasudham vasudhadhipaJ;t.
iti N alopakhyane paficamaJ;t sargaJ;t.
11 atha hitopadelial;t
n.
9rnto hitopadeyo 'yam patavam samskrtokti~u I
vacam sarvatra vaicitryalh nItividyam dadati ca ~
ajaramaravat prajno vidyam artham ca cintayet I
grhIta iva keye~u mrtynna dbarmam acaret 11,
, ' .t
,) '.
':.-":
.. ~- '.
,-, " .
,':
. ,
"
Hl'l'OP ADEQA.
sarvadravye~u vidyaiva dravyam ahur an:lttamani I
aharyatvad anargbyatvad ak~ayatvac ca sfTvada 11
vidya yastralll ca yastram ca dve. vidye :p ratipattaye I
adya basyaya vrddhatve dvitlyadriyate saJa If
5 . yan nave bhajane lagna~l saIilskaro nany[ tha bhavet I
, ,
kathachalena balanalll nltis tad iha kathy tte 11
mitralabhaJ;! suhrdbhedo vigrahal.l samdhiI eva ca I
paficatantrat tatbanyasmad g:antbad' akr~y L likhyate 11
asti l:IbiiglratbItIre pataliputranalIltldheyam na.;caram I tatra Sar-
10 vaS'~"amigu1}.opetaJ;! sudaryano nama narapatir asIt I sa bhiipatir e
kada kenapi pathyama]j~m ylokadvayam yuyrava I
anekaSam/ljlliydcch~di parok~arthasya daryakam I
sarv~SY~locanam~~stram yasya nasty .andhaeva saJ;!1I ,./ I' /'
/ YJuvanam dbanasampattil,l prabbutvamavivekata I
. 15 i~kaikam apy anarttiaya kim punas tu catu~tayam 11 I /"- / '
17
Hy a¥r1}.yabnana~ putra1}.am,' anadhigatayastraI}am nity'a~ ~nmafgaga-
, niinaf yastrananu~th~henodvignamanal,l sa raja cintayam asa I
20
ko 'rthal,l putre1}.a jatena yo na vidvan na dbarmikaJ;! I
kaI}ena cak~fi$a kim va cak~nJ;!pIg.aiva kevalam 11
ajatamrta~Urkba1}.am varamadYau naeantima", I "
sakrd dul,lkha.k:arav lldyav antimas /tu pape pade ~ \"-.,
kim ca 1 sa jato yena jfitena yati va1i~~l,l samunnatim I ' , !
5
.10 '
15
18 HITOP ADEQA.
parivartini sarilsare mrta1i ko va na jayate 11
apararh ca 1 varum eko gUl)l putro na ca mfirkhayatair api I
ekay candras taI~Q hanti na ca- taragul)air api 11
yasya tasya prasuto 'pi gUI;laVan piljyate naral~ I
dhanur vanyaviyuddho 'pi nirgul)al~ kirh kari~yati 11
ha ha putraka nadhIta sugataitasu ratri~u I
tena, tVaIh vidu~a.m madhye pafike gaur jva sIdasi 11
tat katham idanlm ete mama putra gUI}.avantal; kriyanta~ I yac co-
cyate I yad abhavi na tad bhavi bhavi cen na tad anyatha I
iti cintavi~aghno 'yam agadal; kirh na ply ate 11
etat karyak~amal}.arh ke~alh cid alasyavacanam I
na daivam iti sarhcintya tyajed udyogam atmanal; I
anudyogena kas tailalil tilebhyal; praptum arhati 11
anyac ca I udyoginalll puru~asiliham upaiti lak~mlr
daivena deyam iti kapuru$a vadanti I
daivarh nihatya kuru pauru~am atI,llayaJrtya
yatne krte yadi na sidhyati ko 'tra do~al; 11
yatha hy ekena cakreI}.a rathasya na gatir bhavet I
evam puru~akareI)a vina daivaril na sidhyati 11
20 tatha ca I purvajanmakrtalh karma tad dai,valll iti kathyat~ I
tasn}at puru~akareJ;la yatnarh kuryadatandrital; 11
udyamena hi sidhyanti. karyaI)i na manorathail;t I
na hi suptasya sinhasya praviyanti mukhe mrgal; 11
..
<,
\
,'''.' ,-
HITOPADEQA.
murkho 'pi yobhate tavat sabhayiim rastrave~tital). I
tavac ca yobhate murkho yavat kiIh cin na bIia~ate 11
etac cintayitva sa raja paI]J~itasabhaliI karitavan I rajovaca, I c, ~~-
bho bhol). paI).q.ital). 1 yruyatam 1 asti kay cid eva lbhfitovidvan yo
19
[) mama putraI).aUl nit yam unmargagaminam anadhlgatayastraI).am i-
10
15
, '
20
danlm nItiyastropadeyena punarjanma karayitum ,amarthal). I
kacal) KaficanasaInsargad dhatte mara ratlm dyutim 1 , - --- -- ---- \,
tatha satsamnidhanena mur:kho y'ati pravIIJ.atam 11 \
yatal). I
uktam ca 1 hlyate hi matis tata· hlnail). saha samagamat 1
. samaiy ca samatam eti viyi~taiy ca viyi~tatam 11
atrantare Vi~l)UyarIDanama mahapal}.q.ital). sakalanltiyastratattva-
jfl.9 .brhaspatir iviih;avIt 1 deva I mahakulasambhuffi ete rajaputral). 1 . /
;' ,I." \,..
tan maya nltifu grahayituril yakyante I I~ I' .
yatal). I, j' nadravye nihita ka cit kriya phal~vatI bhavet I
/ na vyapiir~9atenapi ~ukavat -pathyate bakal). 11'
'anyar ca I asmiIis tu nirguIJ.aril gotre napatyam upajayate I ( i akare pa~maragaJ}am janrna kacamal}.el). kutal).II I r
atO- i'ham ~al}.masab~Yantare t~va putran nltiya~trabhijfl.an kari-
~ya~i I raja savinafam punat uvaca'I' ! .-
k1to ~Pi sumanal).sangad. a:rohati ;~~tariJ' "yirI11) 1
aymapi :yati devatvam m~~~dbhil). s~prati~thita~~ 11 \
/. ~~ I ' tad etk~am asmatputraIJ.aril nItiy~s4opadeyaya bhavantal). pramaIJ.am I
. ity u~tva tasyavi~IJ.uyarmaIJ.o b~um~napural).saram putran' samarpita'. ,3
20 HITOPADEQA.
van I atha prasadapf$the fmkhopavi$tanarh rajaputral}am putastat
prastavakratnel}a sa pal}gito 'bravTt I
kavyuyastravinodena kalo gacchati dhrmatam I
vyasanena tu milrkhal}alh nidraya kalahena va 11
ii tad bhavatalll vinoda.ya krrkalrilrmadlnaril vicitraril kathaln kathayami I
rajaputrair uktam I arya I kathyatam 1 vi~Q.uyarmovaca I yrQuta
yuyam I samprat.i mitralabhalJ prastuyate I
Ill.
aham ekada dak~iJ;laral}ye carann apuyyam I eko vrddhavyaghral). sna~
tal). kU9·ahast.al). sarastIre brute 1 bho bhol). panthal). I idaril suvarJ;lakafib-
10 l}aril grhyatam 1 tac1vacanam akafl~ya bhayat ko 'pi tat paryvalh na bhaja-
te 1 tato lobhakr~tena ken a cit panthenalocitam 1 bhagyenai-
tat sambhavati I kilh tv asminn atmasalhdehe pravrttir na vidheya I yatal). I ani~tad i$talabhe 'pi na gatir jayate yubha 1
yatrasti vi$asaThsargo 'mrtaril tad api mrtyave 11
15 kiril tu sarvatrarthaljane pravrttil). sarildeha eva 1 tathii coktam 1/
na saThyayam anaruhya naro bhadrii:Qi payyati 1
salhyayam punar aruhya yadi jlvati payyati 11
• tan nirupayami tavat 1 prakayam brute 1 kutra tava kafikaJ;lam I
vyaghro hastam prasarya daryayati 1 pantho 'vadat I katham maratmake
20 tvayi viyvasal). I vyaghra uvaca I yrJ;lu re pantha I prag eva yau-
. ~.
, . HITOP ADEQA. 21
vanadayayam atidurvrtta asam 1 anekagobrabmaI}J manu~yavadban me
putra anekayo ml'ta daray ca 1 sampratam nirvaiJ,~o 'smi 1 tatal; ke-
napi dharmikel}aham upadi~tal; 1 danadharmam j'j~aratu bhavan iti 1 tad-\ -
upadeyad idiinlm aham snanayIlo data vrddho gJitanak~adaiito
5 dayavany ca katharil na viyvasabhumiJ;! I uktam ca !
ijyadhyayanadanani tapal; sat yam }; ~ama dama~l I
alobh~' iti margo 'yam dharmasya~tavidhal; smrtaJ;! 11
. , tatra pilrvay caturvargo dambhartht m api sevyMe I
. . \ ., t '
uttaray ca eaturvargo namabatmasu vidyate 11
/ 10 mama eaitavan lobhaviraho, yen a sv~hastagatam ;~pi suvarl}akankavam
yasmai kasmai cid datum icehami I titthapi vyag:uo lilanu~am ,~hadatIti . . . 'lokaprav~do durn~vara1;t I yata1;t 1
/ /
i ptanugatiko\ lokaJ;! kuttanlm upadeyinlm 1
, 1/ pramal}ayati no dharme yatha goghnam api
/ 15 m:aya/dh~rmayastravy adhItaDi 1 ymU 1'--' : ,
dvijam 11
-/ I J
( I
20 apararh ca 1
anyae ca 1
;~. -. marusthRiyam,, yatha vr~tiJ;! k~udharte bhojanalh tatha 1
daridr() dlyate danam saphalam pal}~unandana 11
P", •• !yatMtmano 'bht,\. bhutilnam .pi le lath, I
atma}ipamyena sarvatradayam Kurvanti sadhavaJ;! 11
:' f '
pratyakhyaneca dane ca sukhaduJ;!kh_e.~priyapriye I , / .. , ....
, ... ,// l
atmaupamyena puru~a1;t praI9aljam' adhigileehatill /' \
matrvat paradarany eapa;adravi,al}i lo~tavat 1 '-
atmavat sarvabhutani yaJ,t payyati sa payyati 11
22 HITOP ADEQA.
tvalh ca durgatal; 1 tena tat tubhY8Ih datum sayatno 'ham 1 tatha coktam 1
daridran bhara kaunteya ma prayaccheyvare dhanam I
Yyadhitasyau~adham pathyam. nlrujas tu kim au~adhai}:t 11
anyac ca I datavyam iti yad danalh dlyate 'nupakariI).e I
5 deye kale ca patre ra tad danam sattvikam smrtam 11
tad atra sarasi snatva sllvarI).akafikar.lam idam pratigrhaI).a I tato jata-
viyvaso yavad asau sara]; snatum pravi~tas tavad eva mahapafike nimag- '
naJ:t palayitul1l ahamaJ:t I pafike patitam dr~tva vyaghro 'vadat I a
haha I mahapafike patito 'si I atas tval1l utthapayami I ity uktva
10 yanai}:t yanair upagamya tena vyaghreI).a dhrtal;t sa paDtho 'cintayat I
na dharl1layastram pathatIti karaI).am
na capi vedadhyayanam duratmana}:t I
svabhava evatra tathatiricyate
yatha prakrtya madhuram gavam payaJ:t 11
15 kirh ca I avaytmdriyacittanarh hastisnanam iva kriya I
dmbhagabharmpiprayo jfianam bharaJ:t kriyam vina 11
tan na maya bhadram krtam yad atra maratInake viyvasa}:t krtaJ:t Itatha hy
uktam I nakhinam ca nadlnam ca' YfngiI).am yast·~)aI).inam/1
viyvaso naiva kartavyaJ:t strI~u rajakule~u ca 11
20 aparam ca I sarvasya hi parlk~yante svabhava netare gUI).a}:t1 . \-
atItya hi -guI).an satvan svabhavo milrdhni vartate 11
, , an;rac ca I sa hi gagaI).aviharI kalma~adhvaIisakarI
dayayatakaradharI jyoti~am madhyacarI I
HITOP ADEQA. 23
vidhur api vidhiyogad grasyate rahuI!-asan
likhitam api lalate proftchiturn ka}:l samartha}:l 11
iti cintayann eva tenasau vyaghrel).a vyapadita}:l k J.aditay ca I
IV.
asti magadhadeye campakavatI nainaral).yanI I tasyarn ciran
5 mahata snehena mrgakakau nivasata}:l 1 sa ca mrgal). svecchaya bhram-
yan pu~tangal). kena cit srgalenavaldkital). 1 tarn d1 ~tva srga10
'cintayat I al). I katham etan mansarn sulalitam bh ,k~ayami 1 bhav
atu I viyvasalil tavad utpadayami 1 itj alocyopasrt} abravIt I
mitra I kuyalam. te 1 mrgel).oktam I kas tvam I jamJuko brute 1 k~u-
10 drabuddhinama jambuko 'ham 1 atraraI)ye mitrabaJ.dhuhlno mrtavad
ekakI nivasami 1 idanlm bhavantam mitram asadya punal). saban.:.
dhur . jlvalokam pravi~to "smi 1 adhuna maya tavanucarel).a sarva
'" tha bh~yitavyam I ~rgeI)oktam 1 evam astn I tato 'starn gate sa--" vitari ,bhagavati marlonnalini mrgasya vasabhumim prati mr-I '
15 -gajambukau gatau 1 t,atra campakavrk~ayakhayarn subuddhinama kako
20
I
mrgasya ciramitrarninivasati I tau dr~tva kako 'vadat I sakhe , I
citrafiga 1 ko 'yam flvitIyaJj 1 IIlrgo brfite I jambuko 'yam asrnat, /
sakhyam icchann ~gatal). I kako brute 1 mitra l-akasmadagantuna , . .
saha viyvaso nai~a yuktal). 1 tan na bhadramacaritam 1 tatha coktam \1
ajiiatakulayIlasya vasa deyo na kasya Icit 1 \,
marjarasya hi do~eI)a hatogrdhro jaradgaval). 11
5
24 IDTOPADEQA.
ity akarl}ya sa jambuka\l sakopam aha I mrgasya prathamadatyanadine bha-
van apy ajiiatakulayIla evasIt I tad bbavata saha katbam adya ya-
vad etasya snehanuvrttir uttarottararn vardhate I
yatra vidvajjano nasti ylaghyas tatrillpadhlr api I
nirastapadape deya eral}q.o 'pi drumayate II
anyac ca I ayarn nijal;! paro yeti gal}ana laghncetasam I
udaracaritanari1 tu vasndhaiva kntnmbakam II
yatha cayam mrgo mama bandhus tatha bhavan api I mrgo 'bravIt I
kim anenottarottarel)a I sarvair ekatra viyrambhalapail;! sukham anubhavadbhil;!
10 sthlyatam I yatal;! I
na hy cit kasya cin mitrarn na kay cit kaflya cid ripul;! I
vyavaharel}a mitral)i jayante ripavas" tatha II
kakenoktam I evam astu I atha pratal;! sarve yathabhimatadeyarnga-i
tal;! I ekada nibhrtarn srga10 brute I sakhe mrga I etasminn eva va-,
15 naikadeye sasyapurl)arh k~etram asti I tad aham tvam tatra nItva daryayami
tatha krte sati mrgal;! pratyaharn tatra gatva sasyarn khadati I atha \
k~etrapatina tad dr~tva payas tatra niyojital;! I anantaram punar a-//
gato mrgas tatra caran payair baddho 'cintayat I ko mam ital;! ka-
lapayad iva vyadhapayat tra.tum mitrad anyal;! samarthal;! I atrantaI:e
20 jambukas tatragatyopasthito 'cintayat I phalitarn tavad asmakam ~ \
kapataprabandhena I manorathasiddbir api bahulyan me bhavi~yatil e- .
tasyotkrtyamanasya mansasrganuliptany asthlni mayavayyam prap-
tavyani I sa ca mrgas tarn dr~tvollasito brute I sakhe I chinddhi ta-
; ,
5
HITOP ADEQA. \
van mama bandhanam I satvaram trayasva mam I yatal~ I
apatsu mitram janlyad yuduhe yuran rI)e yucim 1
bharyalll k$II)e~u vitte$u vy.asane$u ~a bandhavan 11
aparariI ca I utsave vyasane caiva durbhik$e yatr ls~fukat~ 1':<
rajadvare ymayane ca yas ti$thati S! bandhaval) 11
25
.jambukal~ payam muhur muhur vilokyacintayat 1 drc habandhanabaddho 'sti
tavau ayam mrga1} 1 brute ca I snayunirmita\!pa ;a\! I tad adya bhatta
rakavare katham etan dantail~ SPfyami [ mitra I y ~di nanyatha manya
se tadlt prabhate yat tvayocyate tan maya kartavyam I ity uktva tat-'- /
10 samlpa atmanam iicchadya sthital~ sa\! 1 anantaram sa kaka\! prado~a-
kale mrgam anagatam avalokyetas tato 'nvi$ya tathavidham df$tvo-
vaca 1 sakhe I kini etat'l mrgeI)oktam I avadhlritasuhrdvakyasya
phalam etat Itatha coktam r .
" suhrdarh hitakamanam ya\! yfI)oti na bha$itam 1
15 vip at samnihita tasya sa naral} 9atrunandana\! 11
20
~~---
kako >brute I sa sfgala~' ha 'I n;JrgeI).okt~~ I manmansarthI ti$thaty a-
traiva 1 kako brute 1 mitra I uktam eva maya purvam I
aparadho na me 'stIti naitad viyvasakiiral}.am I
v'idyate hi nfyansebhyo bhayam gUl}.avatam api 11
parok$e karyahantaram pratyak~e priyavadinam 1
~
vatjayet tadfyam mitram vi$akumbham payomukham 11 \
drrgharhni\!yvasya I are. vaficaka I kirh tvaya papakarmaI)a k\tam I
yata\!1
, 5
26 HITOP ADEQA. ,
samlapitanam madhurair vaeobhir mitbyopaearaiy ca vaylkrtanam I'"'
ayavatam yraddadhatalh ca loke kim arthinam vafieayitavyam., asti 11
,anyae ca I upakaril).i viyrabdhe yuddhamatau yaJ). samaearati papam I
tanl jallam asatyasamdham bhagavati vasudhe katham vahasi 11
durjanena samalh sakhyam prItilh eapi na karayet I
ll~I).O dabati eangaral]. yltaJ). kr~l).ayate karam
atha 'va sthitir iyam durjananam I
prak padayol) patati, kbadati pr~thamaiJ.salh
10 ,
karl).e kalam kim api rauti yanair vieitram 1
ehidralh nirupya sabasa praviyaty ayanka~
sarvalh khalasya earifam mayakal]. karoti 11
tatba ca I durjana1;t priyavadI ca naitad viyvasakaral).am'l
madhu ti~tbati jibvagre brdaye tu balahalam 11
atha prabhate sa k~etrapatir laguQ.abastas tarn pradeyarn agaeeban kakenava- ,
,15 iokita1;t I tam alokya kakenoktam I sakbe mrga' 1 tvarri. atmanam
mrtavat samdaryya vatenodaram purayitva padan stabdblkrtya ti~tha I
yadabaIh yabdam karomi tada tvam satvaram utthay~ palayi~yasi I mrgas
tatbaiva kakavaeanena sthital;t 1 tatal) k~etrapatina bar~otphullalo-
eanenavalokita1;t 1 tatbavidbam m:rgam avalokyasau a1;t svayammrto !
20 'yam ity uktva mrgarn bandhanan moeayitva payan saIhvarituIh sa- ~ . \'
yatno babbuva I tata1;t kiyaddure 'ntarite k~etrapatau. sa mrgaJ;l kakasya
yabdaIh <;-rutva sasambbramal.l samuttbaya palayita1;t 1 ta~ uddiyya ten~
k~etrapatina prakopat k~iptalaguQ.ena srgalo vyapaditaJ;1 I tatba
;(
I ,
I '.
5
HITOP ADEQA. 27 \
coktam I tribhir var~ais tribhir masais tribhil). Ilak~ais tribhir dinail). I
atyugrapul).yapapanam ihaiva phalam ltynute 11
ato 'ham biavlmi I . .:.' \ '.
bhak~yabhak~akayol). prltir vipatter e"Va :karal).am l ,-
srgalat payabaddho 'sau mrgal). kaken l rak~ital). 11
v.
asti bhaglrathItIre grdhrakutaIiamni parvate mahan parhtlvrk~al). \
tasya kotare daivadurvipakad galitanay'ano jaradgw0 nama grdhral.l pra-/
tivasati I atha krpaya tajjlvanaya tadvrk~avasinaJ.t pak~iJ)al).
svaharat kiIh cit kiril. cid' dadati I tenasau jlvati . atha kada
10 -.cid dlrghakar1!<1nama marjaral). pak~iyava.kan bha}r~ayitUIh tatragatal). 1
t~tas tam ayanttirlt dr~tva.pak~iyavakair bhayartail). kolahalal). krta.l.l I /
;
tac chrutv,¥jaradgavenoktam I ko. 'yam ayati I dlrghakarl).o grdhram ,;
avaloky:i sabhayam aha I ha hato 'smi I adhunatisarilnidhanena - I __._'
,'pala~'namapy ayakyaful 'tad yathii bh~itavyam tatha bhavatu 1 etatsamI-
I ' 15 paD1 upagacchami I ity alocyopasrtyabravIt I arya I tvam abhi-
vaJde I grdhro 'va~~t I kas tvam I 'so 'bravIt I marjaro 'ham I /' , . 1 •
gr~hro brUte I tad /duram apasara I no ced dharitavyo 'si' maya I marjai
10 'vadat 1 ~uyatam tavad asmadvacanam 1 tato yady aharil vadhyas tada
" . hantavya},l: I yata~ I
20 ' jatimattel}.a kay cit kim vad~yate pujyate kva' cit \~" vyavaharam parijfiaya -vadhyal). pujyo 'tha va bhavet 11
4'
28 HITOPADEQA.
grdhro brute I bruhi I k1drgvya,paravan I so 'vadat I aham atra
gafigatlre nityasnayI nirami~ayI brahmaearyel}.a eandrayal).a-
vratam aearaIis ti~thami 1 yu~ma,Iiy ca dharmajflanaratan viyvasabhfimaya~
pak~il}.aJ.l Barve sarvada mamagre stuvanti I ato bhavadbhyo vidya-
5 vayovrddhebhyo dharmaril yrotum ihagata~ 1 bhavantay eaitadrya dharmajfia yan
mam atithiril hantum udyata~l I grhasthasya dharmay eai~a samudlrita~ I, arav apy ueitaril kaTyam atithyam' grham agate I
eheUum . apy agate ehayam nopasamharate druma~ 11
kim ca I yady annalll nasti tada prItivaeasapy atithi~ pujya~ j yata~ 1
10 tfl}.ani bhilmir udak~Ih yak eaturthI ca silnrta I
etany api satalh gehe noechidyante kada eana 11
anyae ca I balo va yadi va vrddho Yllva va grham agata~ I
tasya pilja vidhatavya sarvatrabhyagato gnru~ 11
anyae ca I nirglll}.e~V api sattve~u dayam kllrvanti sadhava~ I
15 na hi samharate jyotsnalh eandray eal}.qalaveymani 11
anyae ca I atithir yasya bhagnayo grhat pratinivartate I
sa dattva du~krtam tasmai pUl}.yam adaya gaeehati 11 -'
anyae ca I uttamasyapi varl}.asya nleo 'pi grham agata~ I /'
piljanlyo yathayogyalh sarvadevamayo 'tithi~ 11
" ', ....
'-
20 grdhro 'vadat I mlirjara hi maIisarneayo bhavanti pak~iyavakay I: eatra nivasanti I tenaivam bravlmi I marjar~ 'py evam yrllt~a bhil-
miIh spr~tva karl}.liu spryati brilte ca I maya dharmayastram yrutva vI:"
taragel}.edalh du~karalh vratalll eandrayalJ.am adhyavasayitam I yatal;1_ paras.
l.
".'
HITOP ADEQA. \
pararll vivadamananam api dharmayastraI,lam ahinsa paramo dharma
ity atraikamatyam I yata\l I
sarvahinsarti vrttay ca nara\l sarvarhsah!i<,i ca ye I
sarvasyayrayabhutay ca te nara\l svargag~miI)a~ 11" ~
5 anyac ca I eka evasuhrd dharmo nidhane 'py aruyati ya\l I .
yarlrel)a samalil nayam sarvam anyad dhi gacchati 11
'.. kilh ca I yo 'tti yasya yada niansaIll ubhayo\l)ayyatantaram I
10
ekasya k.l;laI)ikI prItir anya\l praI)air v mucyate 11 \
\ api ca I martavyam iti yad dU\lkham puru~as) opajayate 1 .
/ yakyas tenanumanena paro 'pi parirall;litum 11 9rI,lu
puna\l I svacchandavanaja.tena yakenapi prapur rate I
asya dagdhodarasyarthe ka\l kuryat 11takam mahat 11
evamviyvasya:.~amarjaras tarukotare sthita\l I tdo dinel;lu gacch-
atsu pak~iyiivakan, akramya· kotaram ilnlya praty!nam khadati I atha
;5 ye~~m/'~(yani khaditani tai\l yokartair vilaIllidbhir itas tato ji-.... -.
,Jiinsa/samarabdha I tatparijfiaya marja;a\l kotaran ni\lsrtya pala-
Yit!l:£ I pa9cat patatribhir itas tato nirupayadbhis tatra tarukotare ya
va~asthlni praptani ,I anantaram canenaiva yavaka\l khadita
. iti / niycitya militva tai\l pakl;libhi\l sa grdhro vyapadita\l 1
/
20 ato 'ham bravlmi,; 1
aj:iiat~hlayIlasya vasa deJo na, kasya cit·, . \
marjarasya hi dOl;lel).a hato grdhro Jaradgava\l 11 ""
.'
/
29
30 HITOP ADEQA.
VI.
asti varaI)asyam karpurapato nama rajakal}. , sa caikada nir-
bharam prasuptal}. 1 tadanantaram dravyaI}.i hartumtadgrham caural}. pravil;!tal}. 1
tasya prangaI}.e gardabho baddhas til;!thati kukkuray copavi~tal}. , tarn cautain
avalokya gardabhaJ:! yvanam aha i tava tavad ayam vyaparal}. , tat kim iti
5 tvam uccaiJ:! yabdalil krtva svaminam na jagarayasi , kukkuro brut-e ,
mama , niyogasyasya carca kim tvaya kartavya , tvameva janasi
yathaham etasyaharniyaul grharak~am karomi , yato" 'yam ciran nir-
vrto mamopayogmh na janati tenadhuna mamaharadane 'pi
mandadaraJ:! , vina vidhuradaryanam svamino 'nujIvi~u manda-
10 dara bhavanti , gardabho brute I WI}.U re barbara I
yacate karyakale yaJ:! sa kimbhrtyaJ:! sa kimsuhrt I kukkuro
brute I bhrtyan sambhavayed yas tu karyakale sa kimprabhul}. 11
kim ca I ayrita.nam bhrtau svamisevayam dharmasevane I
putrasyotpadane caiva na santi pratihastakaJ:!11
15 tato gardabhal) sakopam aha I aJ:! I papIyails tvaril yaJ:! svamikaryo
pek~am karol;!i I bhavatu , yatha svamI jagarti tatha ma.y~ kartavyam I
yataJ:!' pr~thataJ:! sevayed arkalh jathareI}.a hutaya".l>'ll I
svaminam sarvabhavena paralokam ~mayaya 11
ity uktva sa atIva cItkaram krtavan I tataJ:! sa rajakas tena cIt-. \
20 kareI}.a prabuddho nidravimarrlakopad utthaya gardabham laguqena .mqa-
, ya,m asa I ato 'ham bravImi I
paradhikaracarcaril yaJ:! kuryat svamihitecchaya ,
/.
, L,·
,-
I
/ I
HITOPADEQA. 31
sa vi~Idati cItkarat taq.ito gardabho yatha 11
VII. \ '
asty uttarapathe 'rbudayikharanamni parvate Iillihavi1rra~o nama
silihal). I tasya parvatakandaram adhiyayanasya kesaragram mu~ikal). kay
cic chinatti 1 sa silihal). kesaragraIh Iunam buddhva . ,upito vivarantargatam
5' mur,;ikam aIabhamano 'cintayat I kiIh vidheyam afra I bhavatu I evaIh
yrUyate I k~udrayatrur bhaved yas' tu vikraman na sa namyate I . . taIh nihantum puraskaryal). sadryas tal ya sainikal). 11
.. ;' .
ity alocya tena gramaIh gatva dadhikarl].anama b;q.alo niansa
dyaharel].a saIhto~ya pr.ayatnad finlya svakandare dhrtal). 1 tatas tadbhayan
10 fu.u~ikobahir na nil).sarati I tenasau sirlho 'k~atak~saral). sukhafh
s~apiti I mu~ikll9abdaIh yada yada Yrl].oti tada tac it saviye~aIh
tarn biq.alMl mansaharadanena sa.Ihvardhayati I atlaikada sa mu~ikal). /
. k~udha PIQito bahil). saIhcaialis tena marjarel].a pI itpto vyap~dital). . ( . .. f· .
. khadifuy ca 11luantaraIh sa siliho yada kada cid npi IDur,;ikayabdalil-i .
15 na 9uyrava tadopayogabhavat tasya biq.alasyaharadane manda-
daro babhuva I ato ,'ham bravlmi I I
nirapek?o na kartavyo' bhrtYai~ 8vamI kada cana I
nirape~~am prabhuIh iqtva bhrtyaJi syad dadhikarl].avat [I ! ' •
VIiI. ,·IX. ,./,-
. ~asmiliy cit tarau vayasadanlpatt nivasatal). I tayoy capatyani
5
-10 -
r .
32 HITOP ADEQA,.
tarukotaravasthitakr~Q.asarpel).a khaditani I' tatal). punar garbhavatI
vayasI brut~ 1 svamin 1 tyajyatam ayaIh tarul). 1 atra -yavat kr.~Q.asarpas
tavad avayol). saIhtatil). kada cid api na bh'avi$yati I yata!). I • du~ta bharya yatham mitram bbrtyay botta~adayakal). I
sasarpe ca grhe vasa mrtyur eva na saIhyayal). 11
vayaso brute I priye 1 na bhetavyam 1 varam varam mayaitasya maha
paradha~ soq.hal). I idanlm punar na k$antavyal). I vayasy aha I katham anena
balavata kr$l).asarpel).a sardham bbavan vigrahItuIh samartha!). I vayaso
brute I alam a'uaya eintaya I yatal). I
yasya buddhir balaIh tasya nirbuddhes tu kuto balam I
vane siIiho balonmattal). yayakena nipatital). 11
-- vayasy aha I katham etat I vayasal). kathayati I asti mandara-
namni parvate durdanto nama siIihal). I sa ca sarvada payfinaIh ,vadharlt
vidadhana evaste I tatal). sarvai!). payubhir. melakaIh krtva sa siIiho
15 vijfiaptal). I deva I kimarthaIh sarvapayuvadhal). kriyate I vayain eva
bhavadaharartham pratyaham ekaikam payum upag.haukayamal). 1 siilhenoktam I.
yady etad abhimatam bhavataril tarhi bhavatu I tata!). prabbrti pmtyaham ekliikam
~----------------~. payum upakalpitam bhak$ayann astel atha kada cit kasyapi vrddpli-
---------- ".- --,-----_ .. -- - -- - -~ ----------, /'" yayakasya vasaral). praptal). I tatal). so 'cintayat I ;/
20 trasahetor vinItis tu kriyate jlvHayaya I . /"
paficatvaIh ced gami$ya.mi kiIh siIihan~n1\yena me 11
tan mandam mandam up~acchami I tata,l).slAho 'pi k~udha pIQ,ital).
kopat -tarn uvaca I klltas tvaIh vilambyagato 'si I yRyako 'bra-
~ .,.
"
HITOP ADEQA. 33
vIt I naham aparaddhal). I pathi siilhantare~a balad dhrtas tasyagre .
punar agamanaya yapatham krtva svaminam nivedayitum atragato
'smi I siilha]:t sakopam aha I satvararh gatva mam daryaya I kvasall
du'r1ttma ti~thati I tata]:t yayakas tarh grhItva gambhIraku'paSRmIparh
5 gata]:t I atragatya payyatn svamIty uktva ta~min kupajale
tasyaiva pratibimbaril daryitavan I tato 'san darpadhmatas tasyo-
pary atmanam nik~ipya paficatvaril gata]:t I ato (ham bravImi I yasya
buddhir balam tasyetyadi I \
vayasI brute I yrutam maya I kartavyatam brfihi I vayaso 'vadat I . ' /
10 priye I asanne sarasi rajaputra]:t satatam agatya SI Hi I tasmin pra-
stare tadafigad avataritam kanakasiitram caficva dlrtvanIyasmin kotare
'dhari~yasi I athaka~akasutranusaral}apravrttai rajt )Urll~ai]:t kotare ni-I /
rupyama~e kHwmarpo dra~tavyo vyapadayitavyay ca I atha kada cit / .
snatum prayi~te: rajaputre vayasya tad anui;!thitan I tathanui;!thite tad ;'
15 vtttam I.Ato 'ham bravlmi I ....-. -
I i
! ( upayena hy,tat~knryad yan na yakyar. parakramai\l I
, i. , . j'
I I
kakya kanakasutrel}a kr~I;Iasarpo nipati ta]:t Il
x.
asti narmaditIre parvatopatyakity~riI viyala]:t yalm~lrtaru]:t I
tatra ~irmitanIQ.akr~Q.e paki;!il}a]:t 8ukh~n1t/~~ri;!a~,v api nivasant~k , /
, . / .
20 atha nIlapatair iva jaladharapatalaif i;ivrte nabhastale dharasarair mahatI
l / t , /
34 mTOP .ADEQA.
vr~tir babhuva I tato vanarans tarutale 'vasthitafi ehItartan 1rampa~
manan avalokya pak~ibhir uktam I bho bho vanaral). I yrilyatam I
asmabhir nirmita nlqay cafieumatrahrtais trl}ail). I
hastapadadisarhyukta yilyarh kiin avasldatha It
5 tae ehrutva vanarair jata~ar~air aloeitam I aho I nirvatanlqagarbha~
vasthital). sukhinal}. pak~iJ;lO 'sman nindanti I tad bhavatu I tavad
10
vr~ter upayamal). I anantararh yante panlyavar~e tair vanarair vrk~am aruhya
sarve nlqa bhagnal). I te~am pak~il}am al}qani eadhal). patitani I
ato 'ham br~vlmi I
vidvan evopade~tavyo navidviiIis tu kada eana I
viinaran upadiyyajfian sthlinabhrany"ltill yayul).khagal}. "
XI.
asti hastinapure karpuravila:so nama rajakal). I tl'lsya gardabho
'tibharavahanad durbalo mumilr~ur iViibhavat I tatas tena :raja-
kenasau vyaghraearmal}a praeehadyaral}yasamlpe sasy ak~etre moeital). I 15 tato dilrad avalokya vyaghrabuddhya k~etrapatayal). satvaram pa)iiyante I sa
. ca sukhena sasyaill earati I athaikada kenapi sasyarak~akel}a dhilsara
kambalakrtatanutral}ena dhanu~kaQqarh sajjlkrtyavanatakiiyeniiika:nte
sthitam I taill ca dure dr~tvii gardabhal}. pU~iigo gardabhI~am iti. matvii
yabdaill kurval}as tadabhimukhaill dhiivital;1 I tatas tena sasyarak~ake~a
20 gardabho 'yam iti jf1iitVii lIlayaiva vyapiidital). I ato 'ham bravlmLI
" .. '.>
j - •
i r.
HITOPADEQA, 35 . \
suciralh hi caran maunam yreyal). pa9yaty abuddhiman I
dVlpicarmaparicchanno vagdo~ad gardabho hatal). ~
Xli.
kada cid var~asv api vr~ter abhavat tnarto' gajayfitho yuthapatim
aba I niitha I ko 'py upayo 'smakaril jlvanaya nasti I asty a1ta
.5 k~udrajantunaril nimajjanasthanam , vayam ca nimajjanabhavad andha
iva ha' yamal). ]rim va kurmal). I tato hasfuajo natiduram gatya , \
nirmalamhradam daryitavan I tatas tattlravasthita~ yayaka gajayfitha-
padahatibhil' baha~ay cUfliital). I ~anaii(aram 9ilIimkho nama yayakal).
sarvan ahUya eintayam asa', anena gajayfitheoa )ipasa~
10 kulitena pratyahani evatragantavyam I ato vinafik~yaty asmatkulam ,
a.tha vijayo nama vrdd4ayayako 'vadat I ma Vi~I( ata , pratI-
15
20
lrara maya. kartavyal,l , iti pratijfiaya calital). r gai:chata ca ~ _I,t"
tenalocitAni 1 kathain mayft gajayuthapimikate" gat vavaktavyam 1 - ,/ , I
yatal.J.!1 , I'
. ,--- -sPf9ann apf gajolianti jighraim api !,hujamgamal). r
.; hasafin api 'nwo hanti mitrtayann' api dUl:ianal). 11
ator 'ham parvata9i~haram aruhya yu.thanatham .bhivadayami 1 tatha-. i
.' nu~thite sati yfithah~tha' uvaca 1 kas tvam I. knta:l samayatal). , sa
brute 1 diifo 'haniibhagavata ciin'drel}.a pre~ital;11 yfithapatir aha I
karyam ucyafani I vijayo viidati 1 9fipi gajendra I
udyate~v api 9astre~u' duto vadati nanyittha ,
sad~ivavadhyabhavena yatha~thasya hi vacakal). [I . 5/
./
/',
36 HI TOP ADE9A.
tad abaril tadajfiaya bravlmi I yHIU I yad ete yayakay -candrasarorak~akis
tvaya nil.lsaritas tan na yuktam krtam I yato rak~akas te yayaka
madlya ata _ eva "loKe me yayanka iti pra~iddhi}:l I evam uktavati
dute sa yiithapatir bhayad idam aha I idam ajfianata}:l krtam I punar na
5 ganli~yami I duta uvaca I tad atra sarasi bhagavantam candramasam prakO
pat kampamanam pra~amya prasadya ca gaccha I tatas tena ratrau nltva tatra
jale caficalaril candtapratibimbam datyayitva sa yuthapati}:l pra~alna:m klir
ita}:l I deva I ajfianad eValH)naparadha}:l krtas tat k$amyatam ity ·uktva
10
tena yayakena sa yuthapati}:l prasthapita}:l I ato 'ham bravlmi I
vyapadeyenamahatam siddhi}:l samjayate para I
yayino vyapadeyena vasanti yayaka}:l sukham 11
XIII.
asti srgala}:l kay cit svecchaya nagaropante bhtaman nIlasamdhana-
bhaQQ.e nipatitaJ.11 pa<;eat tata utthatum asa~artba}:l pratar atmanatn mrt;a
vat samdaryya sthita}:l I atha nIII~haQQ.asvaminasav uttbapya dure
15 nItva parityakta~l I tato 'sau vanalh gatvatmanaIii nIlavarQam avalokya-/
cintayat I abam idanlm uttamavarl)a}:l I tad atmana}:l kim utkar$aril'
na sadhayami I ity alocya srga1an ahuya tenoktam r abam bba-. I
gavatya vanadevataya svahastenaral)yarajye sarvau~adhirasenabhi-.' ~ \ .. ~ikta}:l I payyata mama varJ;lam I tad adyarabhyasmadajfiayasminn araQye
20 vyavahara}:l karya}:l I srga1ay ca tarn viyi~tavart;Hlm avalokya sa~tafiga
patam pra~amyocu}:l I yathajJiapayati deva}:l I tato 'nena krameJ;la I I ,
I .'
~.
" '.',
'1
~\,,: \jl '
J
HITOP ADEQA. I 37
sarve~v aral!yavasi~v adhipatyath tasya babhuva 1 tatas tena sinhavyaghra
dIn nttamaparijanan prapya srga1an avalokya lajjamanenavaj:flaya
durlkrtai). svajMtayal}. I tato vi~al!J}an srgalan avalokyavrddha-
srgalena kena cit pratijMtam I ma vi~Idata I evath .iled anen,anIti-
5 j:flena vayam marmaj:flal}. paribh~tai). I tad yathayath na9Yati tan may a
vidheyam I yato 'mI vyaghradayo varl}amatravipralabdhal}. srga1am
ajfiatva rajanam amum manyante tad yathayam pariclyate tatha
kuruta I tatra caivam anut;!theyath yatha vadami I yada sarve sathdhyasamaye ~ ,
tatsathnidhane maliaravam ekaua kari~yatha tatas tath c;abdadt akarQya sva-
10 bhavat tenapi yabdal}. kartavyai;J. I ylitai).' I
, 15
20
yal}. svabhavo hi yasya syat tasyasau duratikramal}. I
, yva yadi kriyate bhogI tat kith nac;llaty upanahan( 11
tatal}. c;abdad v).jfl.aya vyagbrel}a hantavyal}. I t,atlanu~thite sati tad
vittam 1 tatli~ cokta;ln I·
chidram marma ca vlryath ca vijan li .nijo ripul}. I
dahaty antargiitac; 'caiva c;u~kavrk~an' ivanalal}. 11
at/' 'ham bravlmi 1
. I ' , . I atmap~k~am parityajya parapak~e ca yo ratal}. I·
, ! sa parlur hanyate mil4ho nIlavarJ}a'S'galavat 11
I I
XIV .. XV .. XVI;. ;
asti magadhadec;e phnnotpalabhidh1i~ath ,saral}. I tatraci~~t sathkata.;. . , , .
. vikatanamanau hansau nivasatai). 1 tayor mitrath kambugrlvanama
38 HITOP ADEQA.
kurmal;t prativasati I athaikada dhIvarair agatya tatroktaIh yad adyasma
bhir atro~itva pratal;t kurmamatsyadayo vyapadayitavyal;t I tad akarl).-
ya kurmo haIisav aha I suhrdau I yruto 'yaIh dhIvaralapal;t I adhuna ,
kim maya kartavyam I haIisav ahatul;t I jfiiiyatarh tavat I paycad yad
5 ucitaIh tat kartavyam I kurmo brute I maivaIh yato dr~tavyatikaro 'ham
atra I tatha coktam I
anagatavidhata ca pratyutpannamatiy ca yal;t I
dvav etau sukham edhete yadbhavi~yo vinayyati 11
tav ahatul;t 1 katham etat Ikfirmal;t kathayati 1 pnraitasminn eva s-arasy
10 evaIhvidhe~v eva dhIvare~fipasthite~ll matsyatrayel}alocif.am I
'" tatranagatavidhata namaiko matsyal;t I tenoktam I ahaIh tav~j
jalayayantaraIh gacchami I ity uktva sa hradantaraIh gatal;t I
aparel}a pratyutpannamatinamna matsyenabhihitam 1 bhaviny arthe pra-
mal}abhavat kutra maya gantavyam I tad utpanne kaI'ye yathakaryam
. 15 anu~theyam I tato yadbhavi~yel}oktam I
yad abhavi na tad bhavi bhavi cen na tad anyatha I
iti cintavi~aghno 'yam agadal;t kiIh na pIyate 11
tatal;t pratar jalena baddhal;t pratyutpannamatir mrtavad atmaI;lam saIhdaryya
sthital;t I·tato jalad apasarital). sthalad utplutya gambhIraIh nIram ,
20 pravi~tal;t I yadbhavi~yay ca dhIvarail;t prapto vyapadital;t I ato 'ham
bravImi I anagatavidhatetyiidi I
tad yathaham anyahradam prapnomi tad adya vidhIyatam 1 haIisav.ahatul;t I
jalayayantare prapte tava kuyalam I sthale gacchatas te ko v~dhil;t, I
. ~. 'J
HITOP ADEQA. 39 -. ,
kurmo brute , yathaham bhavadbhyam sahaka9avartIhana yami sa
upayo vidhlyatam , hailsau bruta1;t , katham upaya1;t sambhavati , ka-
" cchapo vadati I yuvabbyarh clificudhrtarh ka~thitIn ekani maya mukhenava-
lambitavyam , ato bhavato1;t pak~abalena mayapi sukharb. 'gahtavyam ,
5 haIisau bnlta1;t , sambhavaty e~a upaya1;t , kirh tu ,
upayarh cintayet prajiias tatbapayarh ca cihtayet ,
p~yato bakamurkhasya nakulair bhak~ita baka1;t "
kurm~1;t prcchati 1 katham etat L tau kathayata1;t ,_ asty u\apathe
grdhrakuto nama parvata1;t " tatraiva r~vatIre nyagrodhapadape baka
10 nivasanti I tasya vatasyadhastadv'ivare sarpas ti~thati I sa ca
bakanam balapatyani khadati I tata1;t 90kartanam bakanam
-pralaparh 9rutva kena cid vrddhabakenoktam I bho1;t I e.varh knruta i
,'. I
, - yuyam 1 matSyan anl~a nakulavivarad 'arabhya sarpavivararh yavat
panktikrliineIJ.aikaikll90 matsyan dhatta , tatas ;adaharavartmana naku-,
,',' 15 ...... I:' ' .
lair,iigatya sarpo dra~tavya1;t svabhavadve~ad V) apadayitavy~ ca I tatha-
....... ~- .
. "l _~.,-_ _ '
nJl~thite sati tad Yftt3.m , atha nakrilair vrk~(,pari pak~i9avaka-i.
',:harh rava1;t 9ruta1;t I pa9cat tair vrk~am aruhya ;avaka1;t sarva eva khad-
ita1;t I ata avam,bruva1;t I upayarh cintayedity. di I , , avabhyam nlyaman'am tvarh dr~tva lokai1;t Bm, id vaktavyam eva I tad
" '
'20 akar:Qya yadi tva'J, uttararh dadasi' tad~ tava VIr. ·aIJ.am bhavi~yati I tat . .1 I " .
sarvathatraiva sthtyatam I kurmo vadati I k~m"allm !j:lla1;t I na kim \
. api maya, vaktavyam I tata evam anu~thi~ ~aty ikage Iilyamkalh i . i '-,
, tafu kilrmam alokya sarve gorak~aka1;t pa9cad dl av-anti vadanti ca I
i I
40 HITOPADEQA,
aho mahad iiycaryam I pak~ibhyiim kurma};l samuhyate I tatra kag Cid iiha 1 yady .
ayam kurma};l patati tadiitriiiva paktva khaditavya};l I ko 'pi nigadati I , "
grham netavyal). I kay cid vadati I sarasa};l samlpe paktva, bhakeitavya};l I
tat paru~avacanam akarJ;lya sa kfirina};l krodhiid vismrtasamskaro 'vadat I 5 YUf}miibhir bhasma bhak~itavyam I iti vadann eva ka~that palito go
rak~akair vyapadita};l I ato 'ham bravlmi I
suhrdiirn hitakiimiiniirn na karotlha yo vaca};l I
sa kurma iva durbuddhi};l kii~thiid bhra~to vinayyati II
XVII,
asti giiutamiiraJ;lye mahiitapii niima muni};l I tenayramasarimi:.
10 dhiine mu~ikayiivaka};l k:akamnkhiid bhra~to' dr~ta};l I tato dayaJunii
tena muninii nlviirakaJ;liiil). sa sarnvardhita};l I tarn ca mu~ikarn khad-:-"
itum amidhiivan biQ.alo munina dr~ta};l I paycat tapa};lprabhavat tena mlmi""
nii musiko balistho biQ.ala};l krta};l I sa biQ.ala};l kukkurad bibheti I
,
. tato 'sau kukkura};l krtal). I knkkurasya vyiighriin mahad bhayam I tadanantaraIh sa
15 vyaghral). krtal). I atha vyaghram api tarn mu~ikanirviye~am payyatI munil,l L,'
atal). sarve tatrasthii, janas tanl vyaghrarn dr~tva vadanti I aneni(.
inunina mu:;;iko 'yarn vyaghratarn nltal,l I etac chrutva sa vyaghrah. s~
vyatho 'cintayat I yiivad anena munina jtvitavyam tiivad idam mam~ ,
svarupakhyiinam aklrtikaram na palayi~yat~ I iti samalocyai munim '
20 hantum samudyatal). I tato munina tasya ciklr~itam jfl.iitVa punar
mu.:;;iko bhavety uktva mu:;;ika eva krtal). I ato 'ham bravlmi I
" i
..
, '~;,
.... > .
HITOP ADEQA.
nlcal) /flaghyapadalll pra,pya svaminarh loptum icchati I
mu~iko vyaghratam prapya munirh hanbirh gato yatha 11
XVIII.
41
asti malavavi~aye padmagarbhabhidhanarh saral) I tatraiko vrddha
bakal) samarthyahlnas tathodvignam ivatmanarh dar/fayitva sthital) I sa
I ". 5 ca kena cit kullret;la durad eva pr~tal) I kim iti bhavan aharapari-
tyagena ti~thati I bakenoktam I matsya mama jlvanaheta1;al) I
te catrav3./fyam eva kaivartair vyapadayitavya iti nagaropante parya
locana mayakaqlita I tad itovartanabhavad asmanmarat;lam upasthi-
tarn I iti jfi.atvaham ahare 'pi mandadaral) krtal) I tac chrutva sarvair
10 matsyair alocitaml iha samaye tavad upakaraka evayam upalak~
yate 'smakamA tad ayam \eva yathakartavyam Prcchyatam I tatha
coktani I !'
,I
/ /
,/ npakartrarit;la saIhdhir na mitret;lapakii rit;la I , ~-
/ .'
upakarapak~rari ,hilltk~yarh lak~at;lam etayol) 11
/ .
15 matfJya ucul).1 bho baka I asmakarh kutra rak~at;ldpayal) I bako brute I . r :
asti! rak~at;lahetur jata/fayantaram I tatraham ekaikl/fo yn~man i
.nay ami I matsyair api bhayad uktam i evamash: I tato 'sau du~tabakas
tan matsyan.ekaikan nltva kasmiIi/f cid de/fe khl ditva punar agatya
vadafl I t4:l maya jalii/fayantare sthapital) I anantaLLrh kullras tarn . . \
20 uvaca I bho baka I miim api tatra naya I tato ~ao 'py apurva'.:.,
kullramiiIisarthI sadaram tarh nItva sthale dhrta,·ln I kullro 'pi i
, ..
4'2 HITOP ADEQA.
matsyakafikalaklrQam bhumirh dr~tvac:intayat 1 ha hato 'smi Iilanda-
bhagya};l I bhavatu 1 idanlrh samayocitarh vyavaharami 1 yata};l 1
tavad bhayat tu bhetavyaril y~vad bhay:a~ anagatam·1
agataril tu bhayarh dr~tva prahartavyam abhItavat 11
5 apararh ca'l ayuddhe hi yada payyen na kirh cid dhitam atmana};l 1
yudhyamanas tada prajfl.o mriyate ripuJ}.a saha 11
ity alocya sa kullras tasya bakasya grlvarh ciccheda 1 sa baka};l
pafl.actvam gata};l 1 ato 'ham bravlmi 1
bhak~ayitva bahUn matsyan uttamadhamamadhyaman 1
10 atilaulYiid bakal). kay cin mrta};l karkatakagrahat 11
XIX.
asti devlkottanagare devayarma nama brahmal}a};l 1 tena vi~uvat-
sarhkrantau saktupilrQayaraval). praptal). 1 tatas tarn adayasau bhaQ~a:"
pil~QakumbhakiiramaI;iqapikaikadeye yayyanik~ipbidehal). san ratriiv
acintayat 1 yady aharn imalll sa.ktuyariivarhvikrlya daya kapardakan prap-
15 nomi tada tair iha sainaye yaravaIis tato ghatlidIll' upakrlya vikrI-./
yanekadha vrddhair dhanail). pUlla~ punal). pugavastradikam upakrlya lak~a:' .
saIhkhyarii dhanany tltpadya vi vahacatu!?tayarh karorni 1 tatas tasu patnI~U \
yadhikariipavatI tasyam adhikanu'ragamkaromi I anant'ararh j1iter-• I
~yas tatsapatnyo yada dvarhdvarh kurvanti tada kopakulo 'ham tii~ .
. 20 patnlr lagu~enettharh tii~ayarni.1 ity abhidhityotthaya tena lagu~al).
k~iptal). I· atal). saktuyaravay cilrQito bhaQqani cabahum bhagnani 1
./
./ .
--\ HI'I'OP ADEQA. 43
tato bhaJ}.Q.abhangayabdenagatakum bhakt.:-~iruL ~r~tva sa brabn~al).as
tiraskrto maJ}.Q.apikagarbhad bahi~krtal;l I ato 'ham bravlini I
anagatavatIm cintam krtva yas tu ~ prahr~yati I
sa tiraskaram apnoti bhagnabhal).Q.o dvijo yatlia 11 \
-. . xx .
. 5 asH gautamaral).ye prastutayajfia}; kay cid brahmaJ}.ai). ! sa ca ya-'- -...... , -
jhrtbam gramantarac chagam upakrlya skandhe krtva gacchan dhfirtatrayeJ}.a-
valokital! I tatas te. dhfirta y'ady e~a cchaga\l kenapy upayena pr~~ya
k~adyate tada matiprakar~o bhavatIfy aldcya prantare vrk~atraJatale
brahmaI)asya vartmany upavi9ya sthital}: I tatraikena dhfirtena sa brahmaJ}.o
10 gacchann abhihita}; I bho brahmaJ}.a I kim iti tvaya kukkura}; skan'::
dhenohyate Ibrahma~ohrfite .1 nayarh 9va ! yajriitCchago 'yam. I an
antaram pUnaf/';itIye~a' kro~amatr1ivasthitena ta~ evoktam! tad akaqlya -. ,I . \
. t'· '/ brahmaJ;uis ,tArh chagam bhfimau nidhaya muhur muhur nirlk~ya puna}; skandhe kr-
" ~
tva dolay'amanamati9 calttllfl tadauantaratii . punar gacchan sa brahmaJ;las /. \ . " ':
, 15 trtlyenlJ' dhfirtenoktal! I bho btahmaJ}.a Ikim iti knk1:urarh skandhena' I . \. ' .
I 'i '
bhavan vahati I tad ak~~Q.ya ni9citam evayarh kukkura iti'matva ,/
ch again tyaktva snatva SVagrhatll yayau I sa cchagaf tair dhfirtalr nItva ,
bhakeital;ll ato .'ham bravlmi I
atmaupamyena yo vetti durjanarh satyav tdin!m I
20 sa tatha vaficyate dhfirtair brahmaJ}.a9 lc:agato yatha \~
f • / 6
, ~ '--44 HITOP ADEQA.
. XXI.
asty ujjayinyam matharo nama brahmaJ}.al;1 I tasya brahmaJ}.I b§,- ~"
lapatyasya ra.hartham brahmaJ}.am avasthapya snatmll gata I atba brabma- .
. ~asya Iq-te rajfl.aI; yraddhalh datum ahvanam agatam I tac chrutva bmhmaJ}.al;1
~.,: sahajadaridryad acilltayat I yadi satvaraIh ~na gacchami tadanyal;1 ka9
5 cic chraddhaJh grahI~yati I uktalil ca I
adartasya pradanasya kartavyasya ca karmaJ}.a.l;1 I i'~'
k~ipram akriyama:r;tasya kallil) pibati tadrasam 11 ~ ..
kiIh tu balakasyatra rak~ako nasti I tat kith ka.romi I yatu I
cirakalapalitam imam putranirvige~aIh nakulam balakarak~artham ava-
10 stliapya gacchami I tatha krtva sa tatra gatal;1 I tatas teila nakulena.
biilakasamlpam agacchata kr~J}.asarpo dr~to vyapaditay ca I
athasau nakulo brahmaJ}.am ay an tarn avalokya l:aktaviliptamukba-
. padal;1 satvaram upagamya tasya caraJ}.ay.or lulo~ha I tato 'sau brabmaJ}.W3
talll tathavidhallI dr~tva mama putro 'nena bhak~ita ity avadharya vya'!'
, 15' paditavan I anantaralh yavad asuv upasttya pa9yati .brahmaJias tavad
, .
. I
20
I
balakalJ susthal;1 sarp!1y ca vyapaditas ti~tbati I tatas tarn upakara-
, hm eva naktilarh nirupya vibbavitakrtyal;1 sariltaptacetal;1 sa para~:vi'::
. ~adam agamat I ato 'bam bravlmi I
yo 'rthatattvam avijnaya krodbasyaiva va9aIh gatal;11
sa tatha tapyate mu~ilO brabmaJ}.o .ri.akulad yatba 11
I I