KLİNİK ARAŞTIRMALARDA TARAF TUTMA (BIAS)Dr. Hamdi AkanAnkara Üniversitesi Tıp FakültesiHematoloji Bilim Dalı

Bilimsel Araştırmada Hata Yapmak

RANDOM HATA

GERÇEK SKOR TEORİSİ:

Her gözlem; gerçek sonuç ile random hata sonucunun toplamıdır

X = T + er

RANDOM HATA

Başı ağrıyanlarda klinik araştırma yapmak için tüm dünyadaki başı ağrıyanları çalışmanıza alamazsınız.

Bir örnek grubu kurarsınız ve bu grup gerçek grubun çok azını temsil eder.

Şans eseri oluşan gözlemsel sapma

SİSTEMATİK HATA - BIAS

Bilerek yapılan gözlemsel sapma

GERÇEK SKOR TEORİSİ:

X = T + er + es

Random hata Sistematik hata

Random Hata ve Sistematik Hata Farkı ne?

+Random hata

varlığında da ğılım

Random hata yokken dağılım

Sistematik hata varlığında dağılım

Sistematik hata yokken dağılım

Ortalama etkilenmez,Dağılım etkilenir

Ortalama etkilenir,Dağılım etkilenmez

P değeri P değeri bir çalışmada random hata görülme

olasılığıdır

P <0.05, o çalışmada random hata görülme olasılğının %5’den küçük olduğunu gösterir.

P <0.05, o çalışma 100 kez yapılırsa en fazla 5 kez sonuç gerçekten farklı çıkar demektir.

P<0.05, gerçekte fark olmadığı halde, o konuda yapılacak 20 çalışmadan 1 tanesinde farklı bulunabilir anlamına gelir.

RANDOM HATAYI NASIL ÖNLERİZ?

KLİNİK ARAŞTIRMA SÜRECİNDE TARAF TUTMA

LİTERATÜR DEğERLENDİRİLME AŞAMASI

Tek dilde literatür tarama: ingilizce dışı literatürleri dışarıda bırakma,

Literatür tarama yöntemi: Araştırma filtreleri kullanılırken yapılan hatalar ya da anahtar kelime seçimindeki hatalar,

Tek taraflı kaynak seçme: Belirli bir konu üzerinde çok çalışan ve kendi sonuçlarının doğruluğuna inanan çalışma gruplarının verilerinden hareket ederek çalışmaya başlamak,

MEDLINE’da yayınlanan literatürlerin %79’u İngilizce bildiriye sahiptir.

ÇALIŞMA TASARIMI

Karşılaştırma ve Seçim (Selection bias):

Tedavi gruplarının veya kontrol grubunun dengeli seçimi

ÇALIŞMA YÜRÜTÜLMESİ

Performansta taraf tutma: Randomizasyon yapılsa bile, bir gruba daha iyi bakım yapılması.

Değerlendirme (Decision bias)

Eksilme (Attrition)

Değerlendirmede taraf tutma (Decision bias)

Alınan ilacın ne olduğunun bilinmesi durumunda sonuç değerlendirenlerin taraf tutabilmesidir.

Chalmers ve arkadaşları miyokard infarktüsü tedavisi ile ilgili 145 çalışmaı değerlendirmiştir. Randomize edilmeden yapılan çalışmalarda tedavi grupları arasında

ölüm oranları bakımından fark %58. Randomize ama kör olmayan çalışmalarda bu oran %24.4, Randomize ve körleme yapılmış çalışmalarda ise %8.8’dir.

Colditz ve arkadaşları ise 113 klinik araştırmada, körlemenin rolüne bakmışlar ve körleme ne kadar iyi yapılırsa tedavi farkının o kadar azaldığını göstermişlerdir.

Chalmers TC, Celano P, Sacks HS, Smith H Jr. Bias in treatment assignment in controlled clinical trials. N Engl J Med. 1983 Dec 1;309(22):1358-61.

Colditz GA, Miller JN, Mosteller F. How study design affects outcomes in comparisons of therapy. I: Medical. Stat Med. 1989 Apr;8(4):441-54.

Eksilme (Attrition bias)

İlaç Kolu Gönüllü sayısı Tamamlayan Olumlu Yanıt Başarı oranı (Çalışmayı tamamlayanlarda)

A 20 18 10 %55B 20 10 8 %80

İlaç Kolu Gönüllü sayısı Tamamlayan Olumlu Yanıt Başarı oranı (tüm katılanlarda)

A 20 18 10 %50B 20 10 8 %40

per-protokol analiz

intent-to treat analiz

ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?

Tedavi planlaması

Randomizasyon

Karşılaştırma grubunun seçimi

Tabakalandırma

Körleme (Maskeleme)

ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?

R*

Tek kol

Crossover

WithdrawalÇift kol randomize

FaktöryelSağkalım

Tedavi planlaması (Kollara ayırma ve Randomizasyon)

ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?

Maskeleme (Körleme) Açık çalışma (open label)

Tek-kör

Çift-kör

Çift-kör, Çift-sağır

Üçlü kör (Triple-blind)+ +

ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?

Kontrol grubu seçimi:

Plasebo

İlaçsız kontrol

Doz karşılaştırması

Aktif kontrol

Tarihi kontrol

X5

mg.10

mg.

CONSORT AÇIKLAMASI

VERİ TOPLANMASI

Araçlarla ilgili

Gözlemci ile ilgili

Gönüllü ile ilgili

Verileri girme ile ilgili  

ANALİZ

Karıştırıcı faktörler (Confounding factors)

Aşırı değerler (outlier)

Alt grup analizleri

Son 1 hafta içerisinde doktora gitme mortalite ile korelasyonlu

Sonuçların yorumlanması sırasında taraf tutma Araştırıcı

Dergi editörleri

Okuyucu

Araştırma biter, taraf tutma bitmez

DOĞRULAMADA TARAF TUTMA-CONFIRMATION BIAS

• Bir araştırmada çıkan sonuçların bilinene ya da beklenene aykırı olması durumunda, aykırılığı ortaya koyan çalışmadan beklenen kalite düzeyi ya da kanıtlar, o konudaki bilineni destekleyen çalışmalara göre daha yüksek olabilir.

BEKLENTİDE TARAF TUTMA-EXPECTATION BIAS

• Bu taraf tutma o çalışma farklı koşullarda yapılsa idi farklı sonuçlar vereceğini öne sürülerek yapılır (HRT ve ASKH ilişkisi).

MANTIK KURMA İLE TARAF TUTMA-PLAUSIBILITY BIAS

Bazı iyi bilinen mekanizmaların varlığı ve bunlardan mantık çıkarma işlemi, önümüzde duran verilerin yorumlanmasında sorun yaratabilir (Helicobacter).

Çalışmanın yayını sırasında taraf tutma Yayında taraf tutma (Publication bias):

Olumsuz sonuç veren yayınların dergilere gönderilmemesi,

Olumsuz sonuç veren yayınların dergi editörleri tarafından reddedilmesi.

Ticari taraf tutma (Commercial bias):

Ticari kaygıların yayın politikasına etkisi

Yayında taraf tutma (Publication bias)

Ticari taraf tutma (Commercial bias) Sigara içiciliği ile ilgili 106 derleme incelenmiş.

%37’si pasif içiciliğin zararlı olmadığını belirtmekte.

Makale kalitesi, hakem, yayınlanma yılı gibi faktörler göze alınarak yapılan multipl regresyon analizinde, yazarın değerlendirmesindeki en önemli faktör, yazarın tütün endüstrisi ile ilişkisi.

Barnes DE, Bero LA. Why review articles on the health effects of passive smoking reach different conclusions. JAMA 1998; 279: 1566-1570

Taraf tutma insancıldır,

Taraf tutma istemli ya da istemsiz olabilir,

Taraf tutma sonuçları etkiler,

Önemli olan taraf tutmanın oluşmasını ve etkilerini ortadan kaldıracak önlemleri almak

www.klinikarastirmalar.org.tr

TEŞEKKÜR EDERİM