KIYILARDA KAMUSAL DENETİM

Ömer Özden BALKÖSE İnş.Yük.Müh.

DLH Bölge Müdür Yrd. (Emekli) Cemal Gürsel cad. no:450/2 Karşıyaka / İZMİR

ozdenbalkose@yahoo.com (0232 368 26 18 - 0542 426 34 41)

ÖZET

27.01.2005 Tarih ve 25709 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 2004/8336 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Ulaştırma Bakanlığı taşra teşkilatını oluşturan Ulaştırma Bölge Müdürlükleriyle DLH inşaatı Genel Müdürlüğüne bağlı Bölge Müdürlüklerinin tamamı kapatılarak 12 adet yeni Ulaştırma Bölge Müdürlüğü kurulmuştur. Demiryolu, Liman ve Hava Meydanları inşaatı alanlarında etüt, proje, ihale, yapım, denetim vb. hizmetler ifa eden DLH Bölge Müdürlüklerinin kapatılması sonucunda mevcut bilgili ve tecrübeli teknik personelin yokluğu ile kıyı yapılarında yapılması zorunlu olan “Kamusal Denetim”in artık yapılamayacağı anlaşılmaktadır. Bugün itibarıyla “Kıyılarda Kamusal Denetimin” Ulaştırma Bölge Müdürlüğü tarafından yapılmakta olduğu kesinlikle söylenemez. Bunun nedeni DLH İnşaatı Bölge Müdürlüklerinden Ulaştırma Bölge Müdürlüklerine yeterli sayıda YAPIMCI inşaat mühendisi, Baş Mühendis, Bölge Müdür Yardımcısı ve Bölge Müdürünün geçmemiş olmasıdır. İzmir 6. Bölge Müdürlüğünde yapımcı niteliklere sahip tecrübeli Mühendis, Baş Mühendis, Bölge Müdür Yardımcısı ve Bölge Müdürü Unvanlı tüm Teknik Personel başka Bölgelere tayin edilmiş veya emekli olmaya zorlanmışlardır. Mevcut Teknik Elemanların tümünün liman yapım tecrübeleri maalesef yoktur. Kanaatimce liman yapım tecrübesi ifadesi ilgili mühendisin hizmet yılı olmayıp imzası ile ödenmiş olan hakediş tutarıdır. Sonuç olarak önerimiz yapımcı teknik personelin süratle yüksek lisans düzeyinde eğitilmesi, tecrübe kazandırılması, yapılacak sınavlarda başarılı olanların DLH benzeri yapılanma ile Denizcilik Müsteşarlığı bünyesinde “Kıyılarda Kamusal Denetimin” ciddi olarak sağlanmasıdır. GİRİŞ

Denizlerimizde seyrüsefer, güvenlik, kaçakçılık ve balıkçılıkla ilgili olarak Sahil Güvenlik Komutanlığınca ve Liman Başkanlıklarınca, Gümrükler tarafından yapılan denetimleri konumuzun dışında olması sebebiyle “Kıyılarda Kamusal Denetim” kavramından ayırmak gerekir. Kıyılarda Kamusal Denetim, Kıyı yapılarının uzman teknik personel tarafından yapım aşamasında denetlenmesi olarak algılanmalıdır. Kıyı, Prosedür Ve Yapım Mühendisliği Kıyı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığının onay alanına giren 1/1000 ölçekli imar planlarında kara ile denizi ayıran kıyı kenar çizgisi (K.K.Ç.) olarak tarif edilir.

6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 433

Söz Konusu Kıyı Kenar Çizgisinin ya da kısacası kıyının deniz tarafında kalan kısmında bulunan her türlü imalat Kamu ya da Özel Teşebbüs hangisi tarafından yapılırsa yapılsın kanımızca Kamu tarafından denetlenmesi gereken imalatlardır. Çünkü bu imalatların yapımlarından önce gerekli olan yasal izinlerin alınması aşamasında mutlaka 1/1000 ölçekli imar planlarına işlenmesi ve onaylanması, ÇED Uygunluk raporu alınması prosedürü ve DLH İnşaatı Genel Müdürlüğü tarafından uygulama projelerinin onaylanması, İnşaatın tamamlanmasından sonra Denizcilik Müsteşarlığından da işletme izninin alınması şarttır. Bu saydığımız kuruluşlar hep kamu kuruluşları olduğuna göre imalatlarla ilgili denetimlerin de Kamu tarafından yapılması gerekir. Kıyı yapılarında sektörler bazında inceleme yapıldığı takdirde; -Tarım Sektöründe Balıkçı Barınakları ve çekek yerleri, -Turizm Sektöründe Yat Limanları Turizm Yanaşma Yeri ve Turizm İskeleleri, -Ulaştırma Sektöründe Yolcu ve Yük Limanları, İskeleler, -Özel Sektörde ise Kamu dışında yaptırılan kıyı yatırımları şeklinde bir sınıflandırma yapılabilir. Tarım Sektöründe bugüne kadar DLH tarafından yaptırılan balıkçı barınakları ve çekek yerleri, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığına devredilmekte ve bu kuruluş tarafından yapılan devir teslimler ile ilgili yörenin Su Ürünleri Kooperatifleri tarafından işletilmektedir. Söz konusu Kooperatiflerin barınaklarla ilgili bakım, onarım, tarama ve tevsiat imkanları yoktur. Tarım ve Köy İşleri Bakanlıkları bünyesinde balıkçı barınaklarının yapım ile ilgili ihtiyaçlarını ve eksiklerini tespit edebilecek konu ile ilgili teknik personel kadrosu bulunmadığından Kamusal Denetim imkanı da yoktur. Yat Limanları ve yolcu iskeleleri ile ilgili Kamu Kuruluşu olarak düşünülebilecek olan Kültür ve Turizm Bakanlığının da konu ile ilgili Teknik Personel kadroları yoktur. Ticari Liman ve iskeleler ile ilgili işletme izinlerini veren ve seyrüsefer ile ilgili hususlar liman başkanlıkları tarafından düzenlenen Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı Bölge Müdürlüklerinin de Teşkilat Kadrolarında Liman Yapımı ile ilgili Teknik Denetim Elemanları bulunmamaktadır. Ancak Mevcut yapılanmasının DLH’ya olan benzerliği nedeniyle kanımızca Kamusal Denetim için en uygun kuruluş olarak öne çıkmaktadır. Bugüne kadar kıyılarda teknik uygulama yönünden Kamusal Denetim, 1937 senesinde Limanlar İnşaat Reisliği olarak hizmet vermeye başlayan önce Bayındırlık Bakanlığına sonra Ulaştırma Bakanlığına bağlı olarak Ülkemize pek çok kıyı tesisini kazandırmış bulunan DLH İnşaatı Genel Müdürlüğüne bağlı Bölge Müdürlükleri tarafından yapılmaktaydı. Bu müdürlüklerden Ege’ye ait olan İzmir 6. Bölge Müdürlüğümüzün ilk kuruluşundan kapatılmasına kadar en geniş sınırları ile Ülkemize kazandırmış olduğu ve etüt, proje, yapım, bakım, tarama hizmetleri verdiği yatırımları illere göre sadece isim olarak belirtmekte fayda görmekteyim. Çanakkale İli: Arıburnu, Seddülbahir, Kilitbahir, Eceabat, Gelibolu, Kaleköy, Karabiga, Aksaz, Değirmencik, Kemer, Şevketiye, Çanakkale, Çanakkale (Koltuk), Bozcaada, Behramkale, Balıkçı Barınağı, Küçükkuyu, Balıkçı barınakları, Karabiga, Aksaz, Çardak, B.A. İskeleleri, Lapseki, Çanakkale Arabalı Vapur İskeleleri, Çanakkale Yat Yanaşma Yeri, Yük Yeri, Odunluk, Bozcaada, Feri İskeleleri, Kuzu Limanı, Uğurlu Feri İskelesi, Eceabat, Arıburnu Feri Yanaşma yeri, Gelibolu Betonarme İskelesi. Balıkesir İli: Altınoluk, Alibey adası, Balıkçı barınakları, Akçay, Alibey adası, Ayvalık B.A.motor İskeleleri, Ayvalık Tali Turizm Limanı.

434 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu

İzmir İli: Dikili B.A. iskelesi, Dikili, Çandarlı, Aliağa, Yeni Foça Balıkçı barınakları, Eskifoça Sahil yolu, Eskifoça Turizm Rıhtım inşaatı, Narlıdere Sahil Evleri, Güzelbahçe 1, Güzelbahçe 2 balıkçı barınakları, Turan Sahil Güvenlik iskelesi, Bostanlı Balıkçı Barınağı, İzmir Pasaport Limanı, Alsancak Yolcu iskelesi, Alsancak Limanı, İnciraltı B.A. iskelesi, Zeytinalanı Balıkçı Barınağı Kalabak barınma yerleri, Urla B.A. iskelesi, Urla, Çeşmealtı, Özbekköy, Balıklıova, Mordoğan, Kaynarpınar, Ambarseki, Saipköy, Karaburun, Yeniliman, Ilıca, Dalyanköy balıkçı barınakları, Dalyanköy Yat yanaşma yeri, Çeşme B.A. iskelesi, Çeşme Yat Limanı, Çeşme Çiftlikköy, Alaçatı, Akarca, Sığacık, Özdere balıkçı barınakları, Sığacık Yat limanı. Aydın ili: Kuşadası Vapur iskeleleri, Kuşadası yat limanı, Kuşadası, Güzelçamlı, Akköy, Akbük Balıkçı Barınakları. Muğla İli: Güllük B.A. Yük İskelesi, Güllük Yeni Yük İskelesi (YİD), Kıyı Kışlacık, Güllük, Torba, Türkbükü, Gündoğan, Yalıkavak, Turgutreis Balıkçı Barınağı, Akyarlar Balıkçı Barınakları, Turgutreis B.A. İskelesi, Turgutreis Yat Limanı (YİD), Bodrum Yat Limanı, Bodrum Turizm Yanaşma Yerleri, Gökova Maden İskelesi, Gerince (Karaköy) Balıkçı Barınağı Ve Tali Turizm Limanı, Palamutbükü, Hayıtbükü, Datça, Bozburun Balıkçı Barınakları, Marmaris B.A. İskelesi, Marmaris Yat Limanı, Marmaris Turizm Yanaşma Yeri, Marmaris Sahil Güvenlik İskelesi, Köyceğiz Balıkçı Barınağı, Köyceğiz Su Taşkını Koruma Rıhtımı, Dalyanköy Turizm Yanaşma Rıhtımları, Dalaman Tersakan Çayı Mahmuzları, Fethiye B.A. İskelesi, Fethiye Turizm Yanaşma Yeri, Fethiye Sahil Güvenlik İskelesi. DLH İnşaatı Bölge Müdürlüğü tarafından günümüze kadar Ege kıyılarında Çanakkale’de 31,Balıkesir’de 6, İzmir’de 41, Aydın’da 6, Muğla’da 32 olmak üzere toplam 116 adet yatırım gerçekleştirilmiştir. Ancak bu yatırımların arasında isim olarak geçiştirilemeyecek değerde olan İzmir Alsancak Limanının 1973 senesinde yapılan “ MASTER PLANI ” ’dan başlayarak 1975-1993 yılları arasında ayrı ayrı ihale edilen 10 adet inşaatın sadece altyapı olarak parasal tutarı 2007 yılı birim fiyatlarıyla 155 milyon USD ’nın üzerindedir. Bölge Müdürlüğünün kendi vasıtaları ile yapmış olduğu tarama bedelleri bu miktara dahil değildir. Konumuzun dışında olmakla birlikte aynı Bölge Müdürlüğünün hava meydanları sektöründe gerçekleştirdiği İzmir Kaklıç ve Adnan Menderes, Muğla-Milas Güllük, Dalaman, Çanakkale Merkez, Gökçeada ve Körfez, Selçuk, Aydın Çıldır, Denizli Çardak havaalanları ile ilgili yapım hizmetlerinin de göz ardı edilmemesi gerektiğinden hava meydanları sektöründe de konusunda uzman çok kıymetli teknik elemanların liman sektöründeki elemanlar ile aynı akıbeti paylaşmış olduğunu da üzüntü ile ifade etmekte fayda görüyorum. Bu bilgilerin, adeta ortadan kaldırılan bir Bölge Müdürlüğünün kapasitesinin ne olduğunun ve ülkemize neler kazandırdığının yeterli bir açıklaması olduğu kanaatindeyim. Yeni kurulan Ulaştırma Bölge Müdürlüğünün bir Bölge Müdürlüğü olduğunu iddia etmek güçtür. Çünkü İzmir dışındaki illerde örgütlenmemiştir. DLH İnşaatı 6.Bölge Müdürlüğünün Bölge bazında örgütlenmesi ile uzun uğraşılar ve özverili çalışmalar sonucunda elde etmiş olduğu, Çanakkale Kontrol Başmühendislik binası ve lojmanları, Alsancak Kontrol Başmühendisliği binası, Kuşadası Kontrol Başmühendisliği binası ve lojmanı, Bodrum Kontrol Mühendisliği binası ve lojmanları, Marmaris Kontrol Başmühendisliği binası, lojmanları ve dinlenme üniteleri maalesef başka kuruluşlara devredilmiş durumdadır. 27.01.2005 tarih ve 25709 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 2004/8336 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Ulaştırma Bölge Müdürlükleri ve DLH Bölge

6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 435

Müdürlüklerinin kapatılarak kurulan 12 adet yeni Ulaştırma Bölge Müdürlüklerinde -anlaşılamaz bir nedenle - yapımcı nitelikte yeterli teknik eleman kalmamıştır. İnşaat Mühendisi ağırlıklı mevcut teknik elemanlar mühendis, Baş Mühendis, Bölge Müdür Yardımcısı, Bölge Müdürü unvanları dikkate alınmadan tayin edilmiş veya tenzili rütbe yapılarak emekli olmaya zorlanmışlardır. İzmir Ulaştırma Bölge Müdürlüğünde şu anda etüt proje konusunda tecrübeli bir Baş Mühendis bir Mimar, bir Mühendis dışında yapım ve denetim niteliklerine sahip tecrübede teknik eleman bulunmamaktadır. Başka kuruluşlardan nakil yoluyla bazı teknik elemanlar getirilmiş ya da yeni kadrolar tahsis edilmiş ise de bu elemanların liman yapım konusunda herhangi bir tecrübeleri bulunmamaktadır. Liman konusunda tecrübe için ölçü, iş deneyim belgesi verilmesinde olduğu gibi ilgilinin imzası ile ödenen hakediş tutarı olmalıdır. Denetim için Teknik Elemanların kıyı tesisleri ile ilgili hakediş ödeme yetenek ve tecrübelerinin değerlendirmesi esas alınmalıdır. Umulur ki, yetkili merciler yapılan hatanın kısa zamanda giderilmesini temin için önerilen gerekli düzenlemeleri yaparlar. Bölge Müdürlüklerinin birleştirilmesi ile yapılan atamalarda hiçbir değerlendirmenin yapılmadığı öğrenim durumu, sıralı yükselmeler, sicil başarıları ve “liyakat” değerlendirmesine uyulmadığı görülmüştür. Bu durumun kanıtı olarak İzmir 1. İdare Mahkemesinin 2005/886 esas no’lu kararından bazı bölümleri aktarmakta fayda görüyorum. Dava, davalı bakanlığın DLH İnşaatı Genel Müdürlüğü 6. Bölge Müdürlüğünde Bölge Müdür Yardımcısı olarak görev yapan davacının İzmir Ulaştırma Bölge Müdürlüğüne mühendis olarak atanmasına ilişkin 01.06.2005 günlü bakanlık onayının iptali ve yürütmenin durdurulması istemi ile açılmıştır. Diğer yandan özellikle devlet memurlarının giderek kamu görevlilerinin ve özelikle yönetici görevlerindeki kamu personelinin, diğer bir deyişle kamu kurumlarının üstlendikleri kamu hizmetlerinin asli ve sürekli görevlerini yürütmeyi üstlenen personelinin bu görevlerden alınması ve/veya yer değişikliği ile atanmalarına yönelik işlemlerin sebeplerinin gerçek ve hukuksal olarak geçerli olmalarının yanında, işlemin tesisi için ‘yeterli’ olması koşulunun aranması; kamu personelinin üstlendikleri görevin kurumlarınca ‘nesnel’, ‘eşit’ ve ‘tarafsız’ bir biçimde yürütülmelerindeki üstün kamu yararının da bir gereğidir. Bu anlamda, sebeplerin hukuksal olarak geçerliliğinin bir koşulu olarak ‘yeterlilik’ ölçütünün belirlenmesinde, üstlenilen kamu görevinin nitelikleri ve özellikleri yanında ‘kariyer’ ve ‘liyakat’ ilkelerinin de nesnel ölçütler olarak kabulü gerekecektir. “Dava dosyasında yer alan bilgi ve belgelerin incelenmesinden; davacının yüksek inşaat mühendisi olduğu, davalı idarede ilk kez 1972 yılında mühendis olarak göreve başladığı, 1981 yılında şef,1983 yılında başmühendis, 1998 yılında bölge müdür yardımcısı olduğu, dava konusu işlemle mühendis olarak atanmasına kadar bu görevi yürüttüğü, 2004/8336 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile davalı bakanlığın örgütlenme biçimini değiştirdiği, davacının bölge müdür yardımcısı olduğu, DLH İnşaatı Genel Müdürlüğü ve aynı Bakanlığın Ulaştırma Bölge Müdürlüklerinin kaldırıldığı ve iki tane olan bölge müdürlüklerinin yerine biri İzmir’de olmak üzere 12 adet ‘Ulaştırma Bölge Müdürlüğü’ oluşturulduğu, değişiklik öncesi İzmir’de davacının görev yaptığı Bölge Müdürlüğünde iki adet Bölge Müdür yardımcısı kadrosunun, diğer bölge müdürlüğünde bir adet bölge müdür yardımcısı kadrosunun bulunduğu, yeni bölge müdürlüğünde ise iki adet bölge müdür yardımcısı kadrosunun oluşturulduğu, davacının bu kadrolarla ilişkilendirilmediği ve yeni bölge müdürlüğünde sınıf ve görev değişikliği ile genel idare hizmetleri sınıfında bölge müdür yardımcısı iken, teknik hizmetler sınıfında mühendis olarak dava konusu 01.06.2005 günlü işlemle atandığı, davalı idarenin, yeni oluşturulan bölge müdürlüğünde bulunan iki adet bölge müdür yardımcılıklarından birine

436 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu

09.06.2005 günlü işlemle daha önce mühendis olan bir başka personelini atadığı anlaşılmaktadır. Olayda her ne kadar davalı idare, yeniden yapılandırma ile iki bölge müdürlüğünü kaldırarak yerine yeni bir bölge müdürlüğü oluşturduğunu, yeni oluşturulan bu bölge müdürlüğündeki bölge müdür yardımcısı sayısının eski birimlerdeki toplam bölge müdür yardımcısı sayısından daha az sayıda olması nedeniyle davacının kadrosu ve sınıfında atamasının yapılamadığını ileri sürüyor ise de, davalı idarece davacının sınıf ve görev değişikliği ile atandığı dava konusu işlemden kısa süre sonra mevcut bölge müdürlüğüne bir mühendisi bölge müdür yardımcısı olarak atadığı dikkate alındığında mesleki kıdemi ve liyakatı ile zaman içerisinde sıralı yükselmeleri olan ve 1998 yılından beri bölge müdür yardımcılığı görevini yürüten davacının, bu görevde yetersiz yada başarısız olduğu yolunda hiçbir belirleme yada sav bulunmadan, sınıf ve görev değişikliği ile yöneticilik görevinden alınarak mühendis olarak atamasında, hizmet gereklerine ve tüm yönetsel işlemlerin sonuçsal amacı olan kamu yararı amacına uyarlılık görülmemiştir. Bu durumda, dava konusu işlemde ‘sebep’ ve ‘konu’ yönünden hukuka uyarlık bulunmamaktadır. Açıklanan nedenlerle açıkça hukuka aykırı bulunan ve uygulanması durumunda giderilmesi güç ve olanaksız zararlar doğurabilecek nitelikte olan dava konusu işlemin yürütmesinin 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunun 27.maddesi uyarınca teminat alınmaksızın durdurulmasına, kararın tebliğinden itibaren yedi gün içerisinde İzmir Bölge İdare Mahkemesinde ‘itiraz yolu’ açık olmak üzere 30.11.2005 tarihinde oy birliği ile karar verildi.” İzmir Bölge İdare Mahkemesi 16.02.2006 ve 2006/100 sayılı kararı ile davalı tarafından yapılan itirazın reddine oy birliği ile karar vermiştir. Hepinizin malumu olduğu üzere deniz içinde kıyı yapıları olarak isimlendirdiğimiz imalatların tümü özel nitelikli imalatlardır. Bu yapılar uzman olarak isimlendirebileceğimiz teknik kişi veya kurumların uzun yıllar fiilen çalışmak ve uğraşmak sonucunda elde edilebilen bilgi birikimi ve tecrübelerin denetimine muhtaçtır. Büyüklerimizden çoklukla dinlediğimiz nasihat; denizin nerede ne yapacağının bilinemediği ve asla hafife alınmaması gerektiğidir. En umulmadık zamanlarda en umulmadık şiddetteki sınamalar telafisi mümkün olamayacak zararlara yol açabilir. SONUÇ Sonuç olarak kıyılarda Kamusal Denetim şart olduğuna göre mevcut denetim boşluğu süratle giderilmelidir. Boşluğun ne olduğunun büyüklüğünü görebilmek için DLH İnşaatı 6. Bölge Müdürlüğü tarafından sadece Ege Bölgesinde bugüne kadar yaptırılan kıyı imalatlarını değerlendirmek yeterlidir. Önerimiz şudur; Konu ile ilgili Bakanlıklar olan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı,Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı,Kültür ve Turizm Bakanlığı,Ulaştırma Bakanlığı ve Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı içinde Deniz yapılarına en uyumlu kuruluş olarak Denizcilik Müsteşarlığı görülmektedir.Temennimiz bu Müsteşarlığın Denizcilik Bakanlığına dönüştürülerek Deniz ile ve Denetim ile ilgili tüm konuların tek bir bakanlık görev alanı altında toplanmasıdır.Bu Bakanlığa ait yeniden yapılandırılacak Bölge Müdürlüklerinde, DLH Bölge Müdürlüklerine

6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 437

benzer yeni bir teşkilatlandırma ile yeterli tecrübe ve bilgi birikimine sahip teknik personel kadrolarının yetişmesi için; liman yapım görevinde çalıştırılması öngörülen teknik personelin akarsu ve deniz yapıları kolundan mezun inşaat mühendisleri arasından titizlikle seçilmesi,bu mühendislerin liman inşaatı konularında yüksek lisans eğitimi verebilecek kapasitedeki üniversitelerde eğitime tabi tutulduktan sonra yetkili ve tarafsız kurullar önündeki sınavlarda başarılı olanların tecrübeli liman mühendislerinin yanında aday liman yapım mühendisi sıfatıyla staj görmelerine müteakip ‘Kamusal Denetim Mühendisi’ olarak çalışmaya başlamaları gerekmektedir. Bu öneriler gerçekleşmediği takdirde ‘Kıyılarda Kamusal Denetimin’ ciddi olarak yapılamayacağı açıktır.

Şekil 1 İzmir İlindeki DLH Yatırımları

Şekil 2 Muğla İlindeki DLH Yatırımları

438 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu