KL İ N İ K ARA Ş TIRMALARDA TARAF TUTMA (BIAS)
description
Transcript of KL İ N İ K ARA Ş TIRMALARDA TARAF TUTMA (BIAS)
KLİNİK ARAŞTIRMALARDA TARAF TUTMA (BIAS)Dr. Hamdi AkanAnkara Üniversitesi Tıp FakültesiHematoloji Bilim Dalı
Bilimsel Araştırmada Hata Yapmak
RANDOM HATA
GERÇEK SKOR TEORİSİ:
Her gözlem; gerçek sonuç ile random hata sonucunun toplamıdır
X = T + er
RANDOM HATA
Başı ağrıyanlarda klinik araştırma yapmak için tüm dünyadaki başı ağrıyanları çalışmanıza alamazsınız.
Bir örnek grubu kurarsınız ve bu grup gerçek grubun çok azını temsil eder.
Şans eseri oluşan gözlemsel sapma
SİSTEMATİK HATA - BIAS
Bilerek yapılan gözlemsel sapma
GERÇEK SKOR TEORİSİ:
X = T + er + es
Random hata Sistematik hata
Random Hata ve Sistematik Hata Farkı ne?
+Random hata
varlığında da ğılım
Random hata yokken dağılım
Sistematik hata varlığında dağılım
Sistematik hata yokken dağılım
Ortalama etkilenmez,Dağılım etkilenir
Ortalama etkilenir,Dağılım etkilenmez
P değeri P değeri bir çalışmada random hata görülme
olasılığıdır
P <0.05, o çalışmada random hata görülme olasılğının %5’den küçük olduğunu gösterir.
P <0.05, o çalışma 100 kez yapılırsa en fazla 5 kez sonuç gerçekten farklı çıkar demektir.
P<0.05, gerçekte fark olmadığı halde, o konuda yapılacak 20 çalışmadan 1 tanesinde farklı bulunabilir anlamına gelir.
RANDOM HATAYI NASIL ÖNLERİZ?
KLİNİK ARAŞTIRMA SÜRECİNDE TARAF TUTMA
LİTERATÜR DEğERLENDİRİLME AŞAMASI
Tek dilde literatür tarama: ingilizce dışı literatürleri dışarıda bırakma,
Literatür tarama yöntemi: Araştırma filtreleri kullanılırken yapılan hatalar ya da anahtar kelime seçimindeki hatalar,
Tek taraflı kaynak seçme: Belirli bir konu üzerinde çok çalışan ve kendi sonuçlarının doğruluğuna inanan çalışma gruplarının verilerinden hareket ederek çalışmaya başlamak,
MEDLINE’da yayınlanan literatürlerin %79’u İngilizce bildiriye sahiptir.
ÇALIŞMA TASARIMI
Karşılaştırma ve Seçim (Selection bias):
Tedavi gruplarının veya kontrol grubunun dengeli seçimi
ÇALIŞMA YÜRÜTÜLMESİ
Performansta taraf tutma: Randomizasyon yapılsa bile, bir gruba daha iyi bakım yapılması.
Değerlendirme (Decision bias)
Eksilme (Attrition)
Değerlendirmede taraf tutma (Decision bias)
Alınan ilacın ne olduğunun bilinmesi durumunda sonuç değerlendirenlerin taraf tutabilmesidir.
Chalmers ve arkadaşları miyokard infarktüsü tedavisi ile ilgili 145 çalışmaı değerlendirmiştir. Randomize edilmeden yapılan çalışmalarda tedavi grupları arasında
ölüm oranları bakımından fark %58. Randomize ama kör olmayan çalışmalarda bu oran %24.4, Randomize ve körleme yapılmış çalışmalarda ise %8.8’dir.
Colditz ve arkadaşları ise 113 klinik araştırmada, körlemenin rolüne bakmışlar ve körleme ne kadar iyi yapılırsa tedavi farkının o kadar azaldığını göstermişlerdir.
Chalmers TC, Celano P, Sacks HS, Smith H Jr. Bias in treatment assignment in controlled clinical trials. N Engl J Med. 1983 Dec 1;309(22):1358-61.
Colditz GA, Miller JN, Mosteller F. How study design affects outcomes in comparisons of therapy. I: Medical. Stat Med. 1989 Apr;8(4):441-54.
Eksilme (Attrition bias)
İlaç Kolu Gönüllü sayısı Tamamlayan Olumlu Yanıt Başarı oranı (Çalışmayı tamamlayanlarda)
A 20 18 10 %55B 20 10 8 %80
İlaç Kolu Gönüllü sayısı Tamamlayan Olumlu Yanıt Başarı oranı (tüm katılanlarda)
A 20 18 10 %50B 20 10 8 %40
per-protokol analiz
intent-to treat analiz
ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?
Tedavi planlaması
Randomizasyon
Karşılaştırma grubunun seçimi
Tabakalandırma
Körleme (Maskeleme)
ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?
R*
Tek kol
Crossover
WithdrawalÇift kol randomize
FaktöryelSağkalım
Tedavi planlaması (Kollara ayırma ve Randomizasyon)
ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?
Maskeleme (Körleme) Açık çalışma (open label)
Tek-kör
Çift-kör
Çift-kör, Çift-sağır
Üçlü kör (Triple-blind)+ +
ÇALIŞMA TASARIMI ve YÜRÜTÜLMESİNDE TARAF TUTMA NASIL ÖNLENEBİLİR?
Kontrol grubu seçimi:
Plasebo
İlaçsız kontrol
Doz karşılaştırması
Aktif kontrol
Tarihi kontrol
X5
mg.10
mg.
CONSORT AÇIKLAMASI
VERİ TOPLANMASI
Araçlarla ilgili
Gözlemci ile ilgili
Gönüllü ile ilgili
Verileri girme ile ilgili
ANALİZ
Karıştırıcı faktörler (Confounding factors)
Aşırı değerler (outlier)
Alt grup analizleri
Son 1 hafta içerisinde doktora gitme mortalite ile korelasyonlu
Sonuçların yorumlanması sırasında taraf tutma Araştırıcı
Dergi editörleri
Okuyucu
Araştırma biter, taraf tutma bitmez
DOĞRULAMADA TARAF TUTMA-CONFIRMATION BIAS
• Bir araştırmada çıkan sonuçların bilinene ya da beklenene aykırı olması durumunda, aykırılığı ortaya koyan çalışmadan beklenen kalite düzeyi ya da kanıtlar, o konudaki bilineni destekleyen çalışmalara göre daha yüksek olabilir.
BEKLENTİDE TARAF TUTMA-EXPECTATION BIAS
• Bu taraf tutma o çalışma farklı koşullarda yapılsa idi farklı sonuçlar vereceğini öne sürülerek yapılır (HRT ve ASKH ilişkisi).
MANTIK KURMA İLE TARAF TUTMA-PLAUSIBILITY BIAS
Bazı iyi bilinen mekanizmaların varlığı ve bunlardan mantık çıkarma işlemi, önümüzde duran verilerin yorumlanmasında sorun yaratabilir (Helicobacter).
Çalışmanın yayını sırasında taraf tutma Yayında taraf tutma (Publication bias):
Olumsuz sonuç veren yayınların dergilere gönderilmemesi,
Olumsuz sonuç veren yayınların dergi editörleri tarafından reddedilmesi.
Ticari taraf tutma (Commercial bias):
Ticari kaygıların yayın politikasına etkisi
Yayında taraf tutma (Publication bias)
Ticari taraf tutma (Commercial bias) Sigara içiciliği ile ilgili 106 derleme incelenmiş.
%37’si pasif içiciliğin zararlı olmadığını belirtmekte.
Makale kalitesi, hakem, yayınlanma yılı gibi faktörler göze alınarak yapılan multipl regresyon analizinde, yazarın değerlendirmesindeki en önemli faktör, yazarın tütün endüstrisi ile ilişkisi.
Barnes DE, Bero LA. Why review articles on the health effects of passive smoking reach different conclusions. JAMA 1998; 279: 1566-1570
Taraf tutma insancıldır,
Taraf tutma istemli ya da istemsiz olabilir,
Taraf tutma sonuçları etkiler,
Önemli olan taraf tutmanın oluşmasını ve etkilerini ortadan kaldıracak önlemleri almak
www.klinikarastirmalar.org.tr
TEŞEKKÜR EDERİM