Post on 26-Nov-2021
KANSER NEDİR?
Prof. Dr Sevil (Çağıran) KILÇIKSIZ
Giresun Üniversitesi - Giresun ve Kanser Sempozyumu 2018
KANSER NEDİR?
Hippocrates (MÖ 460-370), Vücut yüzeyinde büyüyen ve
genellikle ülsere olan, kırmızı, sıcak, ağrılı, diğerlerinden
farklı karakterde olup daha yavaş büyüyen şişliklere
“karkinos” ya da “karkinoma”, Galen (M.S. 2. yüzyıl) ise
yengece benzettiği görünümü nedeniyle “kanser” adını verdi.
Kanser ağrısının, yengeç ısırması ile oluşan, ağrıya benzerlik
göstermesi nedeniyle de adlandırılmış olabilir.
Türk tıp tarihinde Tarsuslu Osman Hayri Efendi'nin
“Kenzüsıhhatül Ebdaniye” (1298) adlı eserinde ise kansere
“seretan” adı verilmektedir.
Doğum MÖ 460
Yunanistan / İstanköy
Ölüm MÖ 370
Yunanistan / Larissa
1970 : Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Müdürlüğü kuruluş ve 1-7
Nisan Kanser Haftası olarak kabul edildi
1982: kanser ihbarı zorunlu hastalıklar arasında yer aldı
1983: Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Daire Başkanlığı kuruldu
KANSER İNSALARDA
ÇOĞUNLUKLA ÖLÜMÜ
ÇAĞRIŞTIRIYOR
Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Dairesi
Başkanlığı 26 ayrı ilde 3,096 farklı
bireye anket uygulatarak bir araştırma
yaptırmıştır.
Kanser nasıl bir hastalıktır?
Ölümcül bir hastalıktır 2883 (%93,1)
Bulaşıcı bir hastalıktır 110 (3,6)
Tedavisi mümkün olan bir hastalıktır 37 (%1,2)
Erken teşhisle tedavisi mümkün olan
bir hastalıktır 16 (%0,5)
Kanserle ilgili bilgilerinizi nereden
edindiniz? TV 2131 (%68,8)
Komşu-Akraba 1241 (%40,1)
Gazete-Dergi 948 (%30,6)
Doktor 639 (%20,6)
Sağlık çalışanlarından kanser konusunda bilgi aldınız mı?
Evet 528 (%17,1)
Hayır 2568 (%82,9)
Sizce kanserin nedeni nedir?
Sigara 2601 (%84,0)
Alkol 1613 (%52,1)
Beslenme
BİLGİNİN KAYNAĞI… Komşu-Akraba (%40,1)
Kanserle ilgili bilgilerinizi nereden
edindiniz?
Doktor (%20,6)
Sağlık çalışanlarından kanser konusunda bilgi aldınız mı? Hayır (%82,9)
KANSERLE İLGİLİ KELİMELER
Sizce kemoterapi nedir?
Bilmiyorum 783 (25,3)
Sizce radyoterapi nedir?
Bilmiyorum 1550 (50,1)
Sizce mamografi nedir?
Bilmiyorum 1382 (44,6)
Sizce mamografiyi kimler çektirmeli?
Kadınlar 1218 (39,3)
>35 yaş kadınlar 466 (15,1)
Herkes 350 (11,3)
>50 yaş üzeri kadınlar 57 (1,8)
Bilmiyorum 1005 (32,5)
KANSER;
ne kadar yaygın bir hastalık?
neden bizi bu kadar ilgilendiriyor?
Kanser yaygın bir hastalık:
Her 2 erkekten 1’i
Her 3 kadından 1’ inde
yaşamlarının bir döneminde
bir kanser türü gelişecek.
Kanser yaygın bir hastalık:
En sık görüldüğü yerler:
akciğer, meme, prostat ve kolon.
Yaklaşık 8 kadından 1’inde yaşamlarının bir döneminde meme kanseri gelişecek.
Ortalama tanıda yaş 62 (2/3’ü 55 yaş üstü).
ÖNCE KORU!...
KANSERDE KORUNMA
Tüm kanserlerin yaklaşık üçte ikisi
potansiyel olarak
önlenebilir niteliktedir
Geç tanıda şifa/kür imkansız sayılabilir…
ERKEN TANI KOY!
HAYAT KURTAR!
Örnek: Erken tanınmış meme
kanserinde başarılan 4 lokal kontrol
1 ölümü engeller!
ERKEN TANI
Erken tanı ile tedavi başarısı artmaktadır.
Erken tanı halinde yapılan tedavi daha etkindir.
18
STANDART
KANSER TARAMALARINI YAPTIRIN!....
meme,
kolon,
serviks,
risk gruplarında prostat ve akciğer kanserleri
KANSER NEDİR?
Bütün kanser tipleri vücudun temel
yaşam ünitesi olan hücrelerimizden
gelişirler.
Normal hücreler nasıl kansere dönüşür?
Mutasyon
Mutasyon ya da değişinim, DNA ya da RNA
diziliminde meydana gelen kalıcı değişmelerdir.
Kromozomların içinde, DNA bölümleri birlikte
“okunarak” genleri (kodları) oluşturur:
Mutasyon ve kombinasyonların genlerde
oluştuğu kabul edilir.
Mutasyona sahip bir organizma ise mutant
olarak adlandırılır.
Mutasyonlar; yararlı, etkisiz ya da zararlı
olabilir.
.
KANSER NEDİR?
Kanser, vücudumuzun kontrolü dısına çıkan ve hızla
çoğalma gosteren hucrelerin olusturdugu ilerleyici bir
hastalık grubudur.
İnsan vucudunda bulunan milyonlarca hucrenin her
birinin cekirdeginde bulunan DNA ve RNA nın kimyasal
yapısının veya kodlamasının degismesi baska bir
deyis le mutasyona ugraması kanser nedenidir.
Normalde vücut DNA hasarını tamir ederken,
kanser hücrelerindeki hasarı onaramamaktadır.
50 yaş sonrası neden kanser taraması daha sık?
Örnek: Yaşlanma
Kanser görülme sıklığının yaşla
artıyor olması, organizmanın
yaşlanmasına eşlik eden bir
dejenerasyon sürecinin olduğunu
göstermektedir.
Ortalama yaşam süresinin uzaması, yaşam
koşullarının düzelmesi kanserin ileri yaşlarda
görülme sıklığının artmasını açıklamaktadır.
Örnek: Prostat ve bazı lenf kanser tipleri
Mutasyon
Bir dış etkinin mutasyona yol açabilmesi (mutajen
olması) için hücre içine girip, etkinliğini
gösterebilmesi gerekir.
*Örneğin:
-Güneşin morötesi ışınları, girginliği zayıf olduğu için
yalnızca deri hücrelerinde somatik mutasyona yol
açabilirken,
-Girginliği yüksek olan X ışınları ya da atom bombası
ışımaları, kalıtsal mutasyona (nesilden nesile
aktarılabilen) yol açabilen çok güçlü etkenlerdir.
ÇERNOBİL !
Tümör baskılayıcı proteinlerin DNA ya bağlanması
Kanserojenlerin DNA’ ya
bağlanması
Bir DNA dizisine bağlanan benzopirene ait
bir model.
Benzopirenler mutajeniktir ve çok
kanserojentir - yani mutasyonlar ve
kansere neden olurlar.
Bunlar, organik maddenin yanmasından
(fosil yakıtları yakmak veya sigara içmek)
kaynaklanan- ortak kanserojen yollardır.
Bir mutajen olarak, DNA'ya bağlanır ve
DNA'nın kimyasal yapısını değiştirir
Akciğer kanseri
Sınırsız çoğalma
Toksik ve proteolitik enzim salgılama
(Dokulardaki saglıklı hu creleri, bu enzimlerle
eriterek fagosite ederler, doku içine sızar:
(İnvazyon)
Kohezyon (tutunma) azlıgı: hücre kopabilir
(kana lenf akımına katılır)
Motilite (hareket)
İmplantasyon (ekilme) ve koloni, metastaz
(uzakta yeni tümör odağı) yapma
Dünyada en çok rastlanan ve
en fazla ölüme yol açan
kanser, akciğer kanseridir
Akciğer kanserlerinin % 95’i
sigaraya bağlıdır
SİGARA BAĞIMLILIĞINA KARŞI
SAVAŞ HER SAĞLIKÇININ
DOĞAL GÖREVİDİR!....
Genetik olarak istikrarsız kanser hücreleri, sağlıklı hücrelere göre
iki kat daha fazla kromozoma sahip olabilirler ve diğer
anormallikler (solda ve dairede) olabilirler.
Artmış büyüme reseptörleri
ve diğer farklılıklar
Vücudun askerleri: Bağışıklık Sistemimiz:
Vücudumuzda (DNA'da)
bir günde yaklaşık
10.000 mutasyon
olmasına rağmen immün
sistemimiz devamlı
vücudumuzu tarar ve
normalde kanserli
hücreleri yok eder.
Bağışıklık sisteminden kaçabilme
KANSER HÜCRESİ-
Denetimsiz Çoğalma
Normal hücreler tamir edilemeyecek
şekilde hasarlandığında programlanmış
ölüm (apoptozis)(A) yoluyla imha edilirler.
Kanserli hücreler kendisini imhadan
(apopitozis) kaçınırlar ve gelişigüzel
çoğalmaya (B) devam ederler.
Durdurulamayan kanser hücreleri,
kontrolsüz bölünmeye başlar ve çoğalırlar.
Fazla hücrelerin kütleleri tümör kitlesini
oluştururlar.
Kanser hücresi / Normal hücre
Sağlıklı hücreler sınırlı bölünebilme
yeteneğine sahiptirler. Her hücrenin
hayatı boyunca belli bir bölünebilme
sayısı vardır. Sağlıklı bir hücre ne zaman
ve nerede bölünebileceğini bilme
yeteneğine sahiptir.
Buna karşın kanser hücreleri, bu bilinci
kaybeder, kontrolsüz bölünmeye başlar
ve çoğalırlar.
Akciğer kanser hücresi, denetimsiz
bölünme
Kanser Hücresinin Biyolojik Özellikleri
Meme kanser hücrelerinin üç boyutta hareketleri
gerçek zamanlı olarak gözlendi :
Araştırma ekibi kanserli hücrelerin aktif biçimde
komşularını sürekli içeri alacak bir kablo ağı
geliştirerek sağlıklı hücreleri ve yine kanserli
olanları tümörlere dahil ettiğini tespit etti.
Dahası kanserli hücrelerin yüzde beşinin tümör
oluşturmak için yeterli olduğunu keşfeden
araştırmacılar bu keşiflerini tüm detayları ile
American Journal of Cancer Research’de
yayımlandı.
kaynak: 2015,https://bilimfili.com/kanserli-hucreler-nasil-tumor-
olusturur/
Durdurulamayan kanser hücreleri, kontrolsüz bölünmeye başlar ve
çoğalırlar. Fazla hücrelerin kütleleri bir büyüklük veya tümör
oluştururlar.
ÖZET:KANSER NEDİR?
Kanser, hücrelerde sonuçta
DNA'nın hasarı ile hücrelerin
kontrolsüz veya anormal
bir şekilde büyümesi ve
çoğalmasıdır.
Tüm kanserler genetiktir.
Ama hepsi kalıtsal değildir.
SIKLIK- İSTATİSTİK
Kanser, gelismis ulkelerdeki istatistiklere gore o lu m
nedenleri arasında kalp-damar hastalıklarından sonra ikinci
sırada
Tu m du nyadaki olu mlerin
%12,5’inden sorumlu (2005).
Amerikan Kanser Derneği [ACS], 2017
verileri 2017'de ABD'de tanısı konan yaklaşık 1.688.780 yeni kanser vakası
ve 600.920 kanser ölümü olacak.
Bununla birlikte, tüm kanserler için beş yıllık sağ kalma oranının,
1975 ile 1977 yılları arasında teşhis edilen kanserlerde % 50'den,
1996 ile 2004 yılları arasında tespit edilen kanserler için % 66'ya
yükseldiğini belirtmek önemlidir.
Hayatta kalma oranındaki bu gelişme, bazı aşamalarda
kanserlerin erken teşhisinde kaydedilen ilerlemeyi ve
tedavideki gelişmeleri yansıtır.
TURKİYE KANSER İSTATİSTİĞİ
Geçmişte kayıt tutulmaması yuzunden “olum nedenleri”
analizleri ulkemizde ancak ozel calıs malar yapılması
durumunda yapılabilmistir.
Bu nedenlerle, 01.01.2013 tarihi itibariyle tum Turkiye’de
olum nedenlerinin elektronik olarak girilecegi, kis iye dair
bilgilerin kimlik paylas ım sistemi uzerinden TC Kimlik
Numarası ile alındıgı bir sistemle toplanmaya baslanmıstır.
TURKİYE KANSER İSTATİSTİĞİ
‘’….Bu nedenlerle, 01.01.2013 tarihi itibariyle tum Turkiye’de olum nedenlerinin elektronik
olarak girileceg i, kis iye dair bilgilerin kimlik paylas ım sistemi uzerinden TC Kimlik Numarası
ile alındıg ı bir sistemle toplanmaya bas lanmıs tır.’’
Bazı Hastane kayıtları:
Cilt kanseri: Cilt bilinmeyen lezyonu
……kanseri: ………bilinmeyen lezyon
Akciğer kanseri : Küçük hücreli? KH Dışı? Sağ alt veya üst lob?
NEDEN?:
Yoğunluk?
Sekreterlerin tanı atması?
Öneminin yeterince farkında olunmaması?
Orneklemdeki nu fus Toplam nüfus Toplam nu fus ic indeki %
2009 9
2010
9
2011 9
2012
13
2013
13
YIL Orneklemdeki nu fus
Toplam nüfus Toplam nu fus ic indeki
%
2009 16.929.784
72.561.312 23,3
9
2010
17.244.896 73.722.988 23,4
9
2011 17.522.225 74.724.269 23,4
9
2012
35.828.494 75.627.384 47,4
13
2013
36.463.691 76.667.864 47,5
13
Türkiye Kanser İstatistiği
ERKEKLERDE
en sık
Akciğer/bronş
Prostat
Kolorektal
Mesane
Mide
Böbrek
KADINLARDA en
sık:
Meme
Tiroid
Kolorektal
Akciğer/Bronş
Uterus gövde
Mide
TÜRKİYE
Erkeklerde
Kadınlarda Yaklaşık 140 bin kanser vakası
Ömür boyu ilgili
kanserin gelişme riski
(kaç erkekte bir
görülecek?)
Ömür boyu ilgili kanserin
gelişme riski (kaç kadının
birinde görülecek?)
5 yılda sağ
kalanların oranı
5 yılda sağ
kalabilenlerin
oranı)
Hangi kanser daha çok sayıda
insanın ölümüne neden?
ÖZET: Dünyada kanserden ölümlerde ilk beş..
1. Akciğer
2. Mide
3. Karaciğer
4. Kolon
5. Meme
1. Meme 2. Akciğer 3. Mide 4. Kolon-rektum 5. Serviks
1. Akciğer 2. Mide 3. Karaciğer 4. Kolon-rektum 5. Ösafagus
(Prostat)
57
TÜMÖR ÇEŞİTLERİ
>100
Kanser Tu rleri :
İlk yerleşime göre sınıflama
100’den fazla kanser türü mevcut
Örn:
akciger kanseri,
meme kanseri, mide kanseri,
mesane kanseri,
deri kanseri,
kolorektal (kolon ve rektum) kanserler,
Ve diğerleri…..
ÖZETLE
KANSERİN YOL
HİKAYESİ
KANSER HÜCRESİNİN TUTUNMA VE ÇOĞALMASI:
Geç kalmanın hikayesi…
Normal hücre Mutasyon ile
anormal hücre
çoğalması
Tümörün kan
dolaşım
sisteminden
beslenmesi
Tümörün kan
dolaşım
sistemi veya
lenfatik ile
diğer
organlara
hücum etmesi
KANSERİN SEYRİ-KLİNİK
çoğalarak tümörleri (kitle),
doku içine sızabilir (invazyon)
yada fonksiyon bozukluğu ,
kan ya da lenf dolaşımı aracılığı
ile vücudun diğer bölgelerine
gidip,tutunup, büyümeye devam
ederler (metastaz) yapabilir.
Organ yetmezliği yada fonksiyon
bozukluğu ile ölüme yol açabilir.
Lokal kitle etkisi
Nasıl yayılır?
Hareket (Mobilite) yetenekleri
(Ek Bilgi) Ancak hayatta kalmak,
büyümek, çoğalmak
yeterli değildir. Kanser
hücreleri, vücudun diğer
bölgelerine hareket
etmelerini uyaran
maddeleri üretebilirler
ve metastaz yapabilirler.
Metastaz: Beyin
Metastaz: kemiğe (humerus)
Kanser Hücresinin Biyolojik Özellikleri
Kanser hucreleri farklı hızlarda buyu r:
Örn. ayda ya da saatte bir yeni kanser hucresi oluşabilir.
Örn. Prostat ve lenfoma yada küçük hücreli akciğer
kanseri farkı.
Erken teshis edilirse genellikle cerrahi
islemle cıkarılıp alınabilir veya kanser
ilacları/radyasyon…vd yöntemler ile
yayılmadan tedavi edilebilir. Şifa /kür elde
edilebilir.
KLİNİK SINIFLAMA (TNM)-vücuttaki yayılım/ yerleşimine
göre
ERKEN DÖNEMDE TEŞHİS EDİLEN MEME
KANSERİ VAKALARINDA
100 HASTADAN SADECE 4 TANESİNDE ÖLÜM
GÖZLENMİŞTİR
Erken Tanının önemi….
Meme,rektum prostat
Meme ca.
T1 (Örn >1cm ve N0M0):
Genellikle Mastektomi: takip; MKC: sadece RT (GS %95)
T4N0:
neoadjuvant KT/Cerrahi /RT/KT/HT vd (GS %60 /5yılda civarı)
Colo-Rektum
T1-2: Gen. Cerrahi ve takip
Rektum T4: İnoperabl? Neoadjuvant KT/ RT belki cerrahi.
Çıkarılamazsa tümör şifası mümkün değil henüz!
TARAMA, KORUMA VE ERKEN TANININ ÖNEMİ
TANI-EVRELEME:
Hastanın hikayesi, muayenesi,
Laboratuvar : kan, sıvı incelemeleri, tümör markırları
Radyolojik inceleme: ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, röntgen
incelemeleri, magnetik rezonans görüntüleme (özellikli MR lar dahil: Örn
prostat ca), İnvaziv girişimsel radyolojik incelemeler
Nükleer Tıp: radyoizotop taramalar (PET-CT, Sintigrafi, Sentinel lenf nodu
araştırması vd)
Patoloji: Biyopsi incelemesi; sitoloji, histopatolojik tanı, immun vd
boyama, genetik profil vb kapsamlı tümör özellikleri
Cerrahi birimler: endoskopi, laparoskobi, biyopsi vb yöntemlerin çoğu
birlikte kullanılmaktadır.
BIYOPSI ; kesin tanı
• Biyopsi: Dokudan parca alınarak
incelenmesi yontemidir. I c organlardan
biyopsi alınması endoskopik yontemlerle
gercekles tirilir.
– Alınan parca hemen dondurularak
inceleme s eklinde ise frozen kesit, parafin
icinde 24 saat bekletildikten sonra
incelenmesine parafil kesit denir.
RADYOLOJİK TANI
AMA :
GEREKSİZ RADYOLOJİK İNCELEME İLE GEREKSİZ
RADYASYON ZARARI VERME!....
= KANSER RİSKİNİ ARTTIRMA!…
PET/CT
* Tu morlu hu crelerin
belirlenmesinde
kullanılmaktadır.
* PET CT teknolojisinde
goru ntuleme damara verilen
FDG(Florodeoksiglikoz) adı
verilen radyoaktif ozellikli bir
s eker sayesinde yapılır.
KANSERDE TEDAVİ : EKİP İŞİDİR…
Cerrahi
Radyoterapi
Kemoterapi
İmmunoterapi
Hormonoterapi
Palyatif destek
Psikiyatri
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Deneysel tıp
YİNE VARSA YOKSA KOMŞU YARDIMI…
Sağlık çalışanlarından kanser konusunda bilgi aldınız mı?: Hayır (%82,9)
İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER……..