1

HİPOFİZ VE HİPOTALAMUSUN FONKSİYONEL İLİŞKİLERİ

Dr. Ercan ÖZDEMİR

2

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

• Hipofiz bezi; ön ve arka loblar olmak üzere iki farklı bölümden oluşur

• Hipofiz, sella turcicaya yerleşmiştir

• Hipofizer (pitüiter) sap ile hipotalamusa bağlanmıştır

• 1 cm çapında ve 1 g ağırlığında bir bezdir

3

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

• Fizyolojik olarak hipofiz bezi iki

bölüme ayrılır:

– Adenohipofiz (ön hipofiz)– Nörohipofiz (arka hipofiz)

• Bu iki bölümün arasındaki insanlarda çok küçük, ancak bazı hayvanlarda daha büyük olan pars intermedya vardır

4

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

5

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

• Ön hipofiz farinks epitelinin embriyolojik bir çöküntüsü olan Rahtke kesesinden kaynaklanır

• Arka hipofiz ise hipotalamusun bir çıkıntısı olarak nöral dokudan köken alır

• Ön hipofizin farinks epitelinden geliştiğinden hücreler epitele benzer

• Arka hipofiz ise sinir dokusundan kaynaklanır glia hücreleri içerir

6

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi• Ön hipofizden 6, arka hipofizden ise 2 adet peptit hormon salgılanır

•Ön hipofiz hormonları:–Büyüme hormonu (GH) tüm vücutta protein yapımını, hücre çoğalması ve farklılaşmasını etkileyerek büyümeyi sağlar

–Adrenokortikotropin (kortikotropin, ACTH) glikoz, protein ve yağ metabolizmasını etkileyen adrenal korteks hormonlarının salgılanmasını kontrol eder

–Tiroid uyarıcı hormon (tirotropin, TSH) T3 ve T4’ün tiroid bezinden salgı hızını kontrol eder. Hücre içi kimyasal tepkimeleri hızlandırır

–Prolaktin, meme gelişimini ve süt yapımını sağlar

–Follikül uyarıcı hormon (FSH ve luteinleştirici hormon (LH), over ve testislerin büyümelerinin yanı sıra, bu dokuların hormonal ve üreme işlevlerini de kontrol eder

7

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

• Arka hipofiz hormonları:– ADH (vazopresin) idrarla su atılma

hızını kontrol ederek vücutta su yoğunluğunun düzenler

– Oksitosin bebeğin emmesi sırasında sütün meme bezlerinden meme başına atılmasına ve bebeğin doğumuna yardım eder

8

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

9

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi• Önhipofiz, hormon sentezleyen çok

sayıda farklı hücre tipleri içerir

• Özel boyalarla 6 hücre tipi ayırt edilir:

1) Somatotroplar-İnsan büyüme hormonu (hGH)

2) Kortikotroplar-Adrenokortikotropin (ACTH)

3) Tirotroplar - Tiroid uyarıcı hormon (TSH)

4) Gonadotroplar -Gonadotropik hormonlar; luteinleş tirici hormon (LH) ve follikül uyarıcı hormonu (FSH) içerir

5) Laktotroplar- Prolaktin (PRL)

6) Kromofob hücreler

10

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

11

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

• Ön hipofiz hücrelerinin yaklaşık %30-40'ı GH salgılayan somatotroplar, %20 kadarı ACTH salgılatan kortikotroplardır

• Diğer hücre tipleri tiroid işlevini, cinsel işlevleri ve memelerden süt salgısını kontrol eden güçlü hormonlar salgılarlar

• Somatotroplar, asit boyalarla boyandıkları için asidofil olarak isimlendirilir

• Bu nedenle GH salgılayan hipofiz tümörlerine asidofilik tümör denir

12

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

• Arka hipofiz hormonları hipotalamustaki hücrelerde sentezlenir

• Arka hipofiz hormonlarını salgılayan hücrelerin gövdeleri hipotalamustadır

• Magnoselüler olarak isimlendirilen bu nöronlar hipotalamusun supraoptik ve paraventriküler çekirdeklerinde yerleşmiştir

• Bu hormonlar, hipotalamustan arka hipofize giden nöronların aksoplazmasında taşınır

13

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

14

Hipotalamus Hipofiz Salgısını Kontrol Eder

• Hipofiz salgıları hipotalamustan kaynaklanan hormonal veya sinirsel sinyallerle kontrol edilir

• Hipofiz vücudun başka bir bölgesine nakledilirse, hipofiz hormonlarının (prolaktin dışında) salgısı azalır

• Arka hipofiz salgısı hipotalamusun sinirsel uyarıları ile kontrol edilir

• Ön hipofiz salgısı hipotalamustan salgılanan serbestleştirici veya baskılayıcı hormonlar ile kontrol edilir

15

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

•Hipotalamus, pek çok kaynaktan sinyal alır

•Ağrı sinyalinin bir kısmı hipotalamusa iletilir

•Heyecan verici düşünceler, hoşa giden veya gitmeyen koku uyarıları hipotalamusa iletilir

•Hatta kandaki besinlerin, elektrolitlerin, su ve çeşitli hormonların yoğunlukları hipotalamusu uyarır

•Bu nedenle, hipotalamus bilginin toplanma merkezidir

•Bu bilgi hipofiz hormon salgısını kontrol eder

16

Hipotalamus-Hipofiz Portal Kan Damarları

• Ön hipofiz, yaygın kapiller sinüslere sahiptir

• Bu sinüslere kan alt hipotalamustaki kapiller damar yatağından gelir

• Hipotalamusun aşağıda pitüiter sapla bağlanan bölümüne medyan eminens adı verilir

• Küçük arterler medyan eminense girer ve hipotalamus-hipofiz portal sistemini oluştururlar

• Bunlar hipofiz sapıyla birlikte aşağıya uzanır ve ön hipofiz sinüslerini beslerler

17

Hipotalamusun Serbestleştirici ve Baskılayıcı Hormonları

• Hipotalamustaki özel nöronlar serbestleştirici ve baskılayıcı hormonlar salgılar

• Bu nöronlar hipotalamusun çeşitli bölgelerinden kaynaklanır ve sinir liflerini medyan eminens ve hipotalamusun bir uzantısı olan tuber sineryuma gönderirler

• Salgılanan hormonlar hipotalamus-hipofiz portal sistemi tarafından ön hipofiz bezinin sinüslerine taşınır

18

• Hipotalamusun serbestleştirici ve baskılayıcı hormonları:

– TSH salgılatan, tirotropin serbestleştirici hormon (TRH)

– Adrenokortikotropin salgılatan kortikotropin serbestleştirici hormon (CRH)

– GH salgılatan, GH serbestleştirici hormon (GHRH); ve GH baskılayan, somatostatin olarak da isimlendirilen GH baskılayıcı hormon (GHIH)

– LH ve FSH salgılatan, gonadotropin serbestleştirici hormon (GnRH)

– PRL salgısını önleyen, prolaktin baskılayıcı hormon (PIH)

Hipotalamusun Serbestleştirici ve Baskılayıcı Hormonları

19

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

20

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

21

Hipofiz-Hipotalamus İlişkisi

22

Hormon Salgısının Feedback Kontrolü

23