FOCUSED AND QUICK (FAQ) Issue 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย

ณชพล จรญพพฒนกล

June 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 1

บทนำ

ประเทศรสเซยหรอสหพนธรฐรสเซย (Russian Federation) คอประเทศมหาอำนาจหนงในยเรเชย1 ทมความสมพนธกบไทยมาเปนเวลานาน อยางไรกตาม ในชวงศตวรรษท ผานมา ความสมพนธโดยรวมอาจยง ไมคบหนามากนก สวนหนงเนองจากการยตความสมพนธเปนเวลากวา 30 ป จากอดมการณทางการเมองทแตกตางกนของท งสองประเทศ นอกจากน หลงจากสหภาพ โซเวยตลมสลายในป 2534 รสเซยใหความสนใจในการพ ฒนาความส มพ นธ ด านเศรษฐก จและการเม อง กบกล มประเทศยโรปและสหรฐอเมรกาเปนหลก เพอยกระดบประเทศใหทดเทยมกบมหาอำนาจอน อยางไรกตาม หลงจากกล มประเทศดงกลาวไดควำบาตรทางเศรษฐกจตอรสเซยในป 2557 รสเซยไดเร มหนมาใชนโยบาย “Look East” โดยใหความสำคญกบคคาทาง

1 ยเรเชยหมายถงกลมประเทศในทวปยโรปและเอเชย ซงรสเซยมอาณาเขตครอบคลมในทงสองทวปน

ตะวนออกหรอกล มประเทศเอเชยมากขน จงเกดเปนคำถามทนาสนใจวา ไทยจะสามารถควาโอกาสทางเศรษฐกจจากพฒนาการดงกลาวไดอยางไร

บทความนตองการนำเสนอขอเทจจรงทนาสนใจ และพฒนาการทางเศรษฐกจของรสเซย วเคราะหถงความสมพนธของไทยและรสเซยในดานตาง ๆ อาท การคา การลงทน และการทองเทยว รวมถงเสนอแนะโอกาสทางเศรษฐกจของไทยในระยะตอไป

1. ขอเทจจรงทนาสนใจ และพฒนาการทางเศรษฐกจของรสเซยในปจจบน

1.1 ภมศาสตรและระบบการปกครอง

“รสเซยเปนประเทศทมศกยภาพในการเตบโต มความพรอมทจะขยายการคาการลงทน และมนโยบาย Look East

ทมงสงเสรมการคาการลงทนกบ กลมประเทศเอเชย”

รสเซยเปนประเทศมหาอำนาจทมความสมพนธกบไทยมานานกวา 120 ป และเปนประเทศเปาหมายหนง ทกระทรวงพาณชยตองการเพมความสมพนธในดานการคาและการลงทน โดยรสเซยมจดเดนหลายประการ อาท พนทซงมขนาดใหญกวาไทยถง 33 เทา ทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณ และประชากรกวา 146 ลานคน ทมรายไดเฉลย ตอหว 11,289 ดอลลาร สรอ. ตอป (World Bank, 2561) นอกจากน รสเซยยงเปนประตสำหรบขยายการคาการลงทนไปสประเทศอน ๆ ในภมภาคยเรเชยไดอกดวย โดยในปจจบน รสเซยมนโยบาย Look East ทมงสงเสรมการคาและการลงทนกบกลมประเทศตะวนออก เพอทดแทนมลคาการคาทลดลงจากการถกควำบาตรทางเศรษฐกจจากกลมประเทศตะวนตก เนองดวยไทยมความสมพนธกบรสเซยมายาวนาน เปนตลาดทองเทยวทรสเซยค นเคย และมจดแขงในภาคอตสาหกรรมทสามารถเตมเตม (complement) ในหวงโซอปทานของอตสาหกรรมรสเซยได ทกภาคสวนจงควรใชโอกาสนในการผลกดนการคาและการลงทน รวมถงขยายโอกาสทางเศรษฐกจอน ๆ ระหวางไทยกบรสเซยตอไป

ภาพตราไปรษณยากร 1,500 รเบล เนองในวาระครบรอบ 100 ป ความสมพนธไทย-รสเซย (2540) ทมา: https://colnect.com/en/stamps/stamp/85168-Centenary_of_Russia-Thailand_Diplomatic_Relations-Diplomacy-Russia

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 2

รสเซยเปนประเทศท มขนาดใหญทสดในโลก มพ นท 17 ลานตารางกโลเมตร หรอใหญกวาไทยถง 33 เทา โดยพนท ทกวางใหญและครอบคลมหลายเขตภมอากาศ สงผลใหร สเซยเปนแหลงทรพยากรทางธรรมชาตทหลากหลายและอดมสมบรณ

ในดานการปกครอง ปจจบนรสเซยใชระบบกงประธานาธบด โดยมประธานาธบดเปนประมขของรฐ นายกรฐมนตรเปนหวหนาฝายบรหาร และแบงเขตการปกครองออกเปน 8 สหพนธ ซงเปนการกระจายอำนาจใหรฐบาลทองถนสามารถปกครองตนเองไดอยางอสระมากขน

1.2 ประชากรและตลาดแรงงาน

ในป 2562 รสเซยมประชากร 146 ลานคน สงเปนอนดบท 9 ของโลก โดยมภาวะตลาดแรงงานทอยในเกณฑคอนขางด สะทอนจากการมประชากรวยทำงานอาย 15 – 59 ป คดเปนรอยละ 60 ของประชากรทงหมด ซงใกลเคยงกบคาเฉลยของโลก2 (รปท 1) และอตราการวางงานคอนขางตำและปรบลดลงอยางตอเนอง3 จนอยในระดบตำกวาคาเฉล ยโลกต งแตป 2555 เปนตนมา (รปท 2)

รปท 1 โครงสรางและจำนวนประชากรของรสเซย ป 2562

ทมา: United Nations

2 ในป 2562 จำนวนประชากรวยทำงานอาย 15 – 59 ป มสดสวนรอยละ 61 ของประชากรทงหมดในโลก (United Nations, 2563)

3 กฎหมายคมครองแรงงานของรสเซยทำใหนายจางเลกจางแรงงานไดยาก บร ษ ทส วนใหญจ ง ใช ว ธลดคาจางแทนการเลกจ าง https://www.rbth.com/business/3 3 0 1 6 6 - russia-low-unemployment

รปท 2 อตราการวางงานของรสเซย4 (ป 2534 – 2562)

ทมา: World Bank Open Data

1.3 พฒนาการทางเศรษฐกจในปจจบน

ในชวงทศวรรษทผานมา เศรษฐกจรสเซยเตบโตอยางคอยเปนคอยไป โดยขยายตวเฉล ยรอยละ 1.8 ในชวงป 2553 – 2562 ลดลงมากจากระดบรอยละ 5.5 ในชวงป 2543 – 2552 (รปท 3) โดยปจจยททำใหอตราการขยายตวทางเศรษฐกจของรสเซยลดลง ไดแกผลของราคานำมนในตลาดโลกท อยในระดบตำและมทศทางลดลงตอเนอง ซงสงผลกระทบตอรายไดรวมของประเทศ เนองจากรสเซยมสดสวนการสงออกนำมนและผลตภณฑปโตรเลยมสงถงรอยละ 52 ของมลคาการสงออกทงหมด5

รปท 3 อตราการขยายตวทางเศรษฐกจของรสเซย (ป 2534 – 2564)

ทมา: IMF World Economic Outlook, April 2020

4 หลงการลมสลายของสหภาพโซเวยตในป 2534 อตราการวางงานของรสเซยไดปรบสงขนมากในชวงแรกของการปฏรปโครงสรางเศรษฐกจของประเทศใหมลกษณะเปนทนนยมมากขน และแตะระดบสงสดในป 2541 ท ร สเซยเผชญวกฤตการณทางการเงน ( 1 998 Russian financial crisis) ซ ง เ ป นผลต อ เ น อ ง จ า กวกฤตการณการเงนในเอเชย (1997 Asian financial crisis)

5 IMF World Economic Outlook, April 2020

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 3

นอกจากน นบตงแตป 2557 เปนตนมา รสเซยตองเผชญกบมาตรการควำบาตรทางเศรษฐกจจากสหรฐฯ และสหภาพยโรป6 หลงจากเหตการณการแทรกแซงทางการทหารของรสเซยในยเครน โดยมาตรการดงกลาวไดสงผลกระทบตอทงภาคการคาและการสงออกของรสเซย รวมไปถงความเชอมนของนกลงทน ซงนำไปสการเทขายสนทรพยสกลรเบลจำนวนมาก สงผลตอเนองใหเกดวกฤตสกลรเบลออนคา และทำใหภาคธรกจบางสวนประสบปญหาภาระหนสนในรปสกลเงนตางประเทศทเพมขนมาก

ในระยะตอไป แนวโนมเศรษฐกจของรสเซยในชวงระยะสนอาจกลาวไดวายงไมสดใสมากนก โดย IMF คาดการณวา GDP ของรสเซยในป 2563 จะหดตวท รอยละ 5.5 จากปกอน7 โดยนอกจากปจจยเสยงดานราคานำมนในตลาดโลกทตกตำและการควำบาตรจากประเทศตะวนตกแลว รสเซยยงไดรบผลกระทบเพมเตมจากการแพรระบาดของโรคตดเชอโคโรนาไวรส 2019 (โควด-19) ทรนแรงกวาประเทศอน ๆ สะทอนจากยอดผตดเชอสะสมทสงกวา 5.5 แสนคน8 สงเปนอนดบท 3 ของโลก รองจากสหรฐฯ และบราซล ซ งทำใหรฐบาลจำเปนตองขยายมาตรการจำกดการเดนทางในประเทศออกไปหลายครง เพอลดความเสยงในการแพรระบาด โดยมาตรการเหลานสงผลใหธรกจหลายภาคสวนตองปดกจการชวคราว ทำใหการบรโภคของประเทศชะลอตวตามรายไดและการจบจายใชสอยของประชาชนทลดลง

ทงน การบรโภคภาคเอกชนถอเปนองคประกอบหลกของเศรษฐกจรสเซย รองลงมาคอการสงออก และการลงทนภาคเอกชนตามลำดบ (รปท 4)

รปท 4 องคประกอบของเศรษฐกจรสเซย (ป 2560)

ทมา: IMF 2019 Article IV Staff Country Report (Russian Federation) และ CIA World Factbook

6 อานรายละเอยดเพมเตมท BOX 1: สรปมาตรการควำบาตรทางเศรษฐกจตอรสเซย 7 IMF World Economic Outlook, April 2020

1.4 อตสาหกรรมและการสงออก

จดเดนท สำคญของรสเซยคอการเปนแหลงทรพยากรธรรมชาตทางดานพลงงานขนาดใหญของโลก โดยเฉพาะ กาซธรรมชาต ถานหน นำมน และสนแร ดงนน อตสาหกรรมหลกและสนคาสงออกสวนใหญของรสเซยจงกระจกต วอย ในหมวดพลงงานเปนสำคญ (ตารางท 1) อยางไรกด รฐบาลรสเซยไดตงเปาหมายในการพฒนาภาคอตสาหกรรมใหมความหลากหลายมากขน ส วนหน ง เพ อลดการพ งพารายได จากอตสาหกรรมพลงงานแบบเดม ซงมความเสยงดานราคาเพมขนในชวงหลายปทผานมา โดยตวอยางอตสาหกรรมทมศกยภาพซงรสเซยใหความสำคญ9 ไดแก อตสาหกรรมเทคโนโลยนวเคลยร ซอฟตแวรและการสอสาร ยาและเทคโนโลยทางการแพทย และพลงงานหมนเวยน เปนตน

ตารางท 1 สดสวนมลคาสนคาสงออกของรสเซย จำแนกตามหมวดสนคา (ป 2562)

ทมา: Trade Map ทงน ในมตของตลาดสงออกรายประเทศ พบวา

รสเซยมตลาดเปาหมายทหลากหลาย (ตารางท 2) ซงเปนผลดในแงของการกระจายความเส ยง นอกจากน พฒนาการหนงทนาสนใจคอการสงออกไปจนทเพมขนอยางตอเนองในระยะหลง จนทำใหจนเปนตลาดสงออกอนดบหนงของรสเซยตงแตป 2560 เปนตนมา (รปท 5)

8 https://www.worldometers.info/coronavirus/ ขอมล ณ วนท 18 มถนายน 2563 9 ทมา: ศนยขอมลธรกจไทยในรสเซย

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 4

ตารางท 2 สดสวนมลคาสนคาสงออกของรสเซย จำแนกตามตลาดสงออก (ป 2562)

ทมา: Trade Map

รปท 5 มลคาสนคาสงออกของรสเซย จำแนกตามตลาดสงออก (ป 2552 – 2562)

หมายเหต: เนเธอรแลนดเปนตลาดสงออกอนดบ 1 ของรสเซยตงแต ป 2547 ถงป 2559 ทมา: Trade Map

1.5 ระบบสถาบนการเงน

โครงสรางสถาบนการเงนของรสเซยน น มลกษณะเปน bank-dominated สะทอนจากทธนาคารมสนทรพยมากกวารอยละ 90 ของสถาบนการเงนทงหมด10 ดงนน ภาคธรกจและครวเรอนจงตองพงพาแหลงเงนทนจากธนาคารเปนชองทางหลก

10 Moscow International Financial Centre (MIFC), Challenges for long-term finance in Russia (ธ.ค. 56) 11 http://countrystudies.us/russia/62.htm 12 banki.ru ซ งเปนบรษทนายหนาผลตภณฑทางการเงน และบรการขอมลขาวสารในภาคการเงนของรสเซย ไดใหคะแนนและจดอนดบ financial ratings แกธนาคารพาณชยในรสเซย โดย

หลงจากการลมสลายของสหภาพโซเวยต ระบบธนาคารของรสเซยมการพฒนาอยางรวดเรว โดยกลมธรกจไดกอตงธนาคารพาณชยใหมขนเปนจำนวนมากเพอใชสนบสนนกจการของตน ทำใหรสเซยมธนาคารถงเกอบ 3,000 แหง ณ สนป 253811 อยางไรกด เนองจากธนาคารสวนใหญมขนาดเลก และมระบบการบรหารจดการทไมไดมาตรฐาน ทำใหธนาคารกลางรสเซย (The Central Bank of Russian Federation: CBR) ดำเนนการตรวจสอบ และเพ กถอนใบอนญาตของธนาคารพาณชยท ไม ผ านมาตรฐานอยางตอเนอง สงผลใหจำนวนธนาคารลดลงเหลอเพยงระดบ 400 แหงในปจจบน12

นอกจากน แมรสเซยจะมจำนวนธนาคารมาก แตธนาคารทมบทบาทสำคญมเพยงไมกแหง สะทอนจากมลคาสนเช อในระบบกวารอยละ 70 กระจกตวอย กบธนาคารเพยง 10 แหง (ตารางท 3) และธนาคารทมสนทรพยมากท สด 2 แหง ไดแก Sberbank และ VTB Group มสนทรพยรวมกนกวารอยละ 60 ของสนทรพยรวมในระบบ13

ตารางท 3 สดสวนสนเชอในระบบของรสเซย (ป 2558)

ทมา: IMF Country Report No.16/231, Russian Federation, Financial System Stability Assessment (FSAP) ก.ค. 59

อางองขอมลประกอบจากรายงานของ credit institutions ทมการลงเผยแพรในเวบไซตของธนาคารกลางรสเซย ทงน จำนวนธนาคารทวประเทศทไดรบการจดอนดบ มเพยง 428 แหงเทานน (ขอมล ณ สนเดอนพฤษภาคม 2563)

13 IMF Country Report No.16/231, Russian Federation, Financial System Stability Assessment (FSAP) ก.ค. 59

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 5

BOX 1: สรปมาตรการควำบาตรทางเศรษฐกจ ตอรสเซย

เหตการณการแทรกแซงทางการทหารของรสเซยในยเครน ในชวงตนป 2557 ทำใหสหรฐฯ และสหภาพยโรปไดเรมใชมาตรการควำบาตรทางเศรษฐกจตอรสเซยในปเดยวกน

มาตรการควำบาตรทสำคญ ดานการคาขาย • หามมใหอตสาหกรรมในสหรฐฯ และยโรป สงวตถดบ

และสนคาทางเทคโนโลยใหแกรสเซย • หามมใหซอขายอาวธยทโธปกรณกบรสเซย • ระงบความรวมมอดานพลงงานระหวางบรษทดาน

เทคโนโลย และผใหบรการดานการขดเจาะนำมนของสหรฐฯ และยโรป กบบรษทปโตรเลยมของรสเซย

ดานการเงน • จำกดการเขาถงตลาดตราสารหนและตลาดตราสารทน

ของสหรฐฯ และยโรป ของสถาบนการเงนและบรษทในรสเซยบางราย

• ระงบการทำธรกรรมและการใหสนเชอระหวางบคคล สญชาตสหรฐฯ กบบคคลหรอองคกรสญชาตรสเซย

นอกจากมาตรการขางตนแลว สหรฐฯ ยงไดใชมาตรการควำบาตรขนทตยภม (secondary sanctions) กบรสเซย ซงสงผลกระทบตอปรมาณธรกรรมระหวางรสเซยและประเทศอน ๆ รวมถงไทย สวนหนงจากความกงวลเรองความเสยงในการถกควำบาตรจากสหรฐฯ

ทงน รสเซยไดดำเนนมาตรการตอบโตกลมประเทศตะวนตกตงแตป 2557 เชนกน โดยมมาตรการทสำคญ คอการระงบการนำเขาสนคาโภคภณฑหลายชนด อาท ผกและผลไม นมและผลตภณฑจากนม ไข ปลา และเนอสตว จากกลมประเทศดงกลาว14

ลาสด สหภาพยโรปไดขยายระยะเวลาการใชมาตรการควำบาตรทางเศรษฐกจกบรสเซยไปถงวนท 31 กรกฎาคม 256315 ขณะทรสเซยกไดขยายมาตรการควำบาตรตอบโตกลมประเทศตะวนตกตอไปจนถงสนป 2563 เชนกน16

14 https://www.bbc.com/news/world-europe-28687172 http://capreform.eu/russian-food-sanctions-against-the-eu/

2. ความสมพนธทางเศรษฐกจระหวางไทย - รสเซย

2.1 ยอนรอยประวตความสมพนธ

ความสมพนธอยางเปนทางการของไทยและรสเซย เรมตนเมอวนท 3 กรกฎาคม 2440 ซงเปนวนทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ไดเสดจประพาสรสเซย เพอผกสมพนธไมตรกบพระเจาซารนโคลสท 2 จกรพรรดแหงรสเซย เพอลดแรงกดดนจากการลาอาณานคมขององกฤษและฝรงเศสทรนแรงขนในชวงเวลาดงกลาว

แมว าต อมา ไทยและรสเซยไดประกาศยตความสมพนธทางการทตในป 2460 หลงจากทรสเซยไดเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชย เปนคอมมวนสต อยางไรกตาม ทงสองประเทศไดฟนฟความสมพนธอยางเปนทางการ เมอสหภาพโซเวยตแตงตงเอกอครราชทตคนแรกมาประจำการทไทยในป 2489 และไทยกไดแตงตงเอกอครราชทตคนแรกไปประจำการทสหภาพโซเวยตในปถดไป โดยหลงจากนนเปนตนมา ไทยและรสเซยไดมความสมพนธทดตอกนมาอยางตอเนอง สะทอนจากการลงนามความตกลงสำคญรวมกนหลายฉบบ รวมถงการจดตงคณะกรรมการรวมรสเซย - ไทย วาดวยความรวมมอระดบทวภาคในป 2536 ทมจดมงหมายในการผลกดนความรวมมอในดานตาง ๆ ทเปนประโยชนรวมกน อาท เศรษฐกจ การเมอง การศกษา วทยาศาสตรและเทคโนโลย และการทองเทยว

2.2 ความสมพนธดานการคา

มลคาการคาระหวางไทยและรสเซยเพ มขนตอเนองในชวงหลายสบปทผานมา อยางไรกตาม หลงจากทรสเซยถกควำบาตรโดยกลมประเทศตะวนตก และเกดวกฤตเงนสกลรเบลออนคา มลคาการคาระหวางไทยและรสเซยไดปรบลดลงมาก โดยแมจะคอย ๆ ฟนตวในเวลาตอมา แตยงไมกลบเขาสระดบเดม สวนหนงจากภาพรวมเศรษฐกจโลกและเศรษฐกจรสเซยทซบเซาลง (รปท 6)

15 https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2019/12/19/russia-eu-prolongs-economic-sanctions-by-six-months/

16 https://tass.com/economy/1065274

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 6

โดย ณ ป 2562 รสเซยเปนค คาอนดบท 29 ของไทย ขณะทไทยเปนคคาอนดบท 47 ของรสเซย17

รปท 6 มลคาการคาระหวางไทยและรสเซย (ป 2538 – 2562)

ทมา: ธนาคารแหงประเทศไทย

ไทยขาดดลการคากบรสเซยคอนขางมากจากการนำเขาผลตภณฑปโตรเลยมในปรมาณมากอยางตอเน อง ตามความตองการใชนำมนและเช อเพลงในระดบสง ทงน สนคาหลกทไทยสงออกไปรสเซย คอยานยนตและชนสวน (ตารางท 4 และ 5) นอกจากน ไทยมแนวโนมขาดดลการคากบรสเซยเพมขนในอนาคตจากการทบรษทญปนรายใหญอาจขยายฐานการผลตรถยนตและช นสวนยานยนตในรสเซย ซ งอาจทำใหไทยมสวนแบงการตลาดในอตสาหกรรมดงกลาวลดลง18

ทงน กระทรวงพาณชยและหนวยงานทเกยวของของไทยและรสเซยมเป าหมายจะเพ มมลคาการคาระหวางกนเปน 10,000 ลานดอลลาร สรอ. ตอป19 ผานการเรงแกไขปญหาอปสรรคทางการคาการลงทนของภาคเอกชน และการสงเสรมความรวมมอทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะสาขาททงสองฝายมความสนใจรวมกน อาท การเกษตร การทองเทยว การเงน และพลงงาน

17 ทมา: ธนาคารแหงประเทศไทย และ Trade Map 18 ทมา: ITD Insight Forum หวขอ “พลกโอกาสการคาการลงทน

ไทย-รสเซยสตลาดมหภาคยโร-เอเชย” โดยนายธนาธป อปตศฤงค เอกอครราชทตไทย ณ กรงมอสโก (28 มกราคม 2563)

19 https://www.posttoday.com/economy/news/609196

ตารางท 4 มลคาสนคานำเขาจากรสเซยมาไทย (ป 2562)

ทมา: Trade Map

ตารางท 5 มลคาสนคาสงออกจากไทยไปรสเซย (ป 2562)

ทมา: Trade Map

2.3 ความสมพนธดานการลงทน

ปจจบน การลงทนของรสเซยในไทยยงอยในระดบตำเมอเทยบกบประเทศค คาอ น ๆ สะทอนจากขอมลการลงทนโดยตรงสทธ (Net FDI) ในป 2561 ทอยในระดบ 47.5 ลานดอลลาร สรอ. คดเปนสดสวนเพยงรอยละ 0.35 ของ Net FDI ทงหมดในปดงกลาว (รปท 7) อยางไรกตาม การลงทนของรสเซยมแนวโนมเพมขนในระยะถดไป สวนหน งจากท รฐบาลพยายามเชญชวน นกลงทนตางชาตรวมถงรสเซยใหมาลงทนเพมเตมในเขตพฒนาพเศษภาคตะวนออก หรอ EEC ในสาขาทรสเซยเชยวชาญ มองคความร และสอดคลองกบอตสาหกรรมเปาหมายของไทย20 อาท อตสาหกรรมการปองกนประเทศ การผลตเครองมอแพทย และดจทล

20 อตสาหกรรมเปาหมายของไทย แบงไดเปน 12 หมวดใหญ ไดแก 1.ยานยนตสมยใหม 2.อเลกทรอนกสอจฉรยะ 3.การทองเทยวกล มรายไดดและทองเท ยวเชงสขภาพ 4. การเกษตรและเทคโนโลยช วภาพ 5. การแปรรปอาหาร 6. ห นยนตเพออตสาหกรรม 7. การแพทยครบวงจร 8. การขนสงและการบน

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 7

รปท 7 มลคาการลงทนโดยตรงสทธของรสเซยในไทย Net FDI21 (ป 2548 – 2561)

ทมา: ธนาคารแหงประเทศไทย

ในทางกลบกน รฐบาลรสเซยไดพยายามดงดดนกลงทนตางชาต โดยเฉพาะจน ญปน เกาหลใต และอาเซยน ใหไปลงทนทภมภาคตะวนออกไกล (Far East) ของรสเซยซงอยใกลกบกลมประเทศเอเชย โดยมฐานทตงการลงทนหลกคอเขตเศรษฐกจพเศษวลาดวอสตอก

อตสาหกรรมทรสเซยเหนวาไทยมศกยภาพ คอ ดานอาหาร โดยเฉพาะอาหารทะเลแปรรป รวมถงการลงทนดานการเกษตร การทำฟารมปศสตว ฟารมสตวนำ และการผลตเฟอรนเจอรจากไม อยางไรกตาม การลงทนของไทยในรสเซยโดยรวมยงถอวามนอยมาก โดยมเพยงบรษทเครอเจรญโภคภณฑเทานนทมการลงทนอยางตอเนอง22 ดงนน รสเซยจงตองการเชญชวนใหภาคธรกจไทยเขาไปดพนทและศกษาลทางในการลงทนเพมเตมเชนกน

2.4 ความสมพนธดานการทองเทยว

รสเซยเปนหน งในตลาดสำคญของภาคการทองเทยวไทย สะทอนจากจำนวนนกทองเทยวและรายไดจากนกทองเทยวรสเซยทอยในระดบสงตอเนอง โดยในป 2557 กอนวกฤตสกลเงนรเบลออนคาจะเรมสงผลกระทบชดเจน จำนวนนกทองเทยวรสเซยทเดนทางมาไทย ม

9. เชอเพลงชวภาพและเคมชวภาพ 10. ดจทล 11. การปองกนประเทศ และ 12. การพฒนาคนและการศกษา ท มา: สำนกงานคณะกรรมการนโยบายเขตพฒนาพเศษภาคตะวนออก (สกพอ.)

21 ขอมลการลงทนโดยตรงสทธในไทย ตวเลขบวกหมายถงมการลงทนเพม สงกวาการลดการลงทน (อาท การลดสดสวนการถอหน การถอนเงนลงทน การประสบผลขาดทนของธรกจในเครอหรอสาขาในประเทศไทย หรอการคนเงนกใหบรษทในเครอใน

จำนวน 1.6 ลานคน สงเปนอนดบ 3 รองจากจนและมาเลเซย และสรางรายไดกวา 3.5 พนลานดอลลาร สรอ. สงเปนอนดบสองรองจากจนเทานน อยางไรกด เงนสกลรเบลทออนคารนแรงหลงเหตการณควำบาตรทางเศรษฐกจ ไดสงผลใหจำนวนนกทองเทยวรสเซยท เดนทางมาไทยลดลงมาก ตามคาใชจายทสงขนและปญหาเศรษฐกจในประเทศ แตในปจจบน จำนวนนกทองเทยวจากรสเซยไดทยอยฟนตวและมทศทางทดข น โดยลาสดในป 2562 นกทองเทยวรสเซยทเดนทางมาไทยมจำนวนประมาณ 1.5 ลานคน สรางรายไดจากการทองเทยว 3.3 พนลานดอลลาร สรอ. ซงกลบไปอยในระดบใกลเคยงกบตวเลขชวงกอนเกดวกฤตแลว (รปท 8 และ 9)

รปท 8 จำนวนนกทองเทยวรสเซยทเดนทางมาไทย (ป 2552 – 2562)

ทมา: สำนกงานปลดกระทรวงการทองเทยวและกฬา

รปท 9 รายไดจากนกทองเทยวรสเซยทเดนทางมาไทย (ป 2552 – 2562)

ทมา: สำนกงานปลดกระทรวงการทองเทยวและกฬา

ตางประเทศ) ขณะทตวเลขตดลบ หมายถง ในชวงเวลานน ๆ มการเพมการลงทนตำกวาการลดการลงทน

22 บรษทฯ ลงทนในรสเซยครงแรกเมอป 2549 โดยใชเงนลงทนในชวง 4 ปแรกประมาณ 13,000 ลานบาท สำหรบดำเนนการดานเอกสารราชการ และจดตงโรงงานอาหารสตวและฟารมสกร โดยบรษทฯ ไดมการลงทนในธรกจด งกลาวอยางตอเน อง ทมา: https://www.ditp.go.th/contents_attach/151670/151670.pdf

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 8

ทงน นกทองเทยวไทยทเดนทางไปรสเซยยงมจำนวนนอยมาก โดยในป 2561 มประมาณ 7 หมนคน23 คดเปนเพยงรอยละ 0.3 ของนกทองเทยวตางชาตทงหมดในรสเซย24

2.5 ความสมพนธดานการเงนและการธนาคาร

ธนาคารแหงประเทศไทย (ธปท.) และธนาคารกลางรสเซย (CBR) มความสมพนธอนดตอกน และไดรวมมอดานการเงนและการธนาคารอยางตอเนอง อาท การจดตงคณะทำงานความรวมมอดานการเงนและการธนาคารในป 2558 โดยประเดนความรวมมอในชวงท ผานมา ครอบคลมถงการสนบสนนความรวมมอระหวางธนาคารพาณชย และการสงเสรมการใชเงนสกลทองถนเพอชำระคาสนคาและบรการระหวางประเทศ อาท การนำ Mir Card 25 ซงเปนบรการบตรเครดตของรสเซยมาใชในไทย นอกจากน ในวนท 18 ตลาคม 2562 ยงไดมการลงนามในบนทกความเขาใจ (MoU) วาดวยความรวมมอระหวาง ธปท. และ CBR โดยมวตถประสงคเพอยกระดบความรวมมอของธนาคารกลางทงสองใหใกลชดย งข น ผานการแลกเปล ยนประสบการณเก ยวกบการดำเนนพนธกจของธนาคารกลางในดานตาง ๆ26

สำหรบภาคธรกจ ธนาคารเพอการสงออกและนำเขาแหงประเทศไทย (EXIM Bank) เปนสถาบนการเงนหลกท ชวยประสาน สงเสรม และสนบสนนการคาการลงทนระหวางไทย-รสเซย ตามนโยบายสนบสนนใหผประกอบการไทยขยายตลาดสงออกและเขาไปลงทนในตลาดใหม สวนหนงเพอทดแทนหรอเสรมกบตลาดสงออกหลกอยางจน ญ ป น สหรฐฯ และสหภาพยโรป โดยปจจบ น EXIM Bank มธนาคารพาณชยร สเซยท เปนธนาคารตวแทนตางประเทศ (Correspondent Bank) 11 แหง27 ซงทำหนาทอำนวยความสะดวกในการชำระเงนระหวางไทยและรสเซย อยางไรกตาม ปรมาณธรกรรมผานธนาคารยงมไมมากนก สวนหนงจากมาตรการควำบาตรทสงผลใหมการตรวจสอบธรกรรมทางการเงนททำในรสเซยอยางเขมขน ทำใหธนาคารพาณชยไทยจง

23 ทมา: กระทรวงการทองเทยวและกฬา 24 ในป 2561 รสเซยมจำนวนนกทองเทยวตางชาต 24.6 ลานคน

ทมา: UNWTO International Tourism Highlights (2019 Edition)

25 อานรายละเอยดเพมเตมท BOX 2: สรป Mir Card 26 หวขอทสำคญไดแก 1. Formulating and Conducting of

Monetary Policy 2. Foreign Exchange Management 3. Banking Supervision 4. Payment and Settlement

ระมดระวงในการใหบรการแกธรกจและผสงออกไทยผานธนาคารตวแทน28

BOX 2: สรป Mir Card

ทมาของภาพ: https://nspk.com/cards-mir/

การควำบาตรทางเศรษฐกจของรสเซยในป 2557 ทำให VISA และ MasterCard บรษทผใหบรการทางการเง นระดบโลกสญชาตสหรฐฯ ได ระง บการใหบรการบตรของชาวรสเซยในระยะหนง โดยแมทงสองบรษทจะกลบมาใหบรการดงเดมแลว แตรฐบาลรสเซยกไดตดสนใจสรางระบบชำระเงนของตนข นมาเอง เพอปองกนความเสยงหากเกดเหตการณดงกลาวในอนาคตอก จงเกดเปน Mir 29 ระบบชำระเงนใหมสญชาตรสเซย ทอยภายใต การใหบรการของบรษ ท National Payment Card System (NSPK) ซงธนาคารกลางรสเซยถอหน 100%

Mir Card ไดเรมใชงานครงแรกในเดอนธนวาคม 2558 โดยสามารถใชงานไดทวทกภมภาครสเซยภายใน 9 เดอนถดมา และในป 2560 NSPK กไดเรมโครงการขยายตลาด Mir Card ไปสตางประเทศ รวมถงไทย โดยลาสดในชวงปลายป 2562 บรษท NSPK และธนาคารพาณชยรายใหญของไทย 3 แห ง ได แก ธนาคารกสกรไทย ธนาคารกรงเทพ และธนาคารไทยพาณชย30 อยระหวางหารอเพอใหสามารถใช Mir Card ชำระเงนทไทยได ซงจะสงผลดตอทงดานการคา การลงทน และโดยเฉพาะการทองเทยวของทงสองประเทศตอไป

Systems Development 5. Fintech Innovations และ 6. Cybersecurity

27 https://www.exim.go.th/th/Products_Services/ ขอมล ณ วนท 20 พฤษภาคม 2563

28 ทมา: สถตย แถลงสตย (2561) ความรวมมอของภาคการเงนกบการเปดตลาด New Frontier Markets

29 Mir อานวา มร แปลไดสองความหมาย คอโลก และสนตภาพ 30 https://tass.com/economy/1086735

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 9

3. โอกาสทางเศรษฐกจของไทยในระยะตอไป

หลงจากมองเหนภาพรวมของรสเซย และความสมพนธระหวางไทยและรสเซยในมตตาง ๆ แลวผเขยนขอสรปถงศกยภาพของรสเซยในการเปนโอกาสทางเศรษฐกจสำหรบไทยในระยะตอไป ดงน

3.1 มกำลงซอและความตองการนำเขาสนคาสง รวมถงมโครงสรางการลงทนทเกอหนนกน

รสเซยเปนตลาดทมกำลงซอในระดบสง สวนหนงจากจำนวนประชากรระดบ 146 ลานคน ประกอบกบมขนาดเศรษฐกจทใหญกวาไทย 3 เทา31 นอกจากน ผลของการตอบโตมาตรการควำบาตรทางเศรษฐกจ ทำใหรสเซยตองแสวงหาคคารายใหม เพอทดแทนกลมประเทศตะวนตก ซงถอเปนโอกาสของไทยในการขยายการลงทนหรอขยายฐานการสงออกสนคาได

ทงน ตลาดอาหารและสนคาเกษตรของรสเซยยงเปดกวางแกนกลงทนตางชาต เนองจากภมอากาศทหนาวเยนของประเทศทำใหชวงเวลาเพาะปลกมจำกด สงผลใหรสเซยตองพงพาการนำเขาสนคาเหลานจากตางประเทศสง ดงน น จงเปนโอกาสดท ไทยจะผลกดนการคาการลงทนในอตสาหกรรมทไทยมความไดเปรยบ อาท สนคาเกษตรแปรรป ขาว ยางพารา ผกและผลไม ปลาและอาหารทะเล และปศสตว รวมถงการแปรรปวตถดบและทรพยากรธรรมชาตทรสเซยมอยจำนวนมาก อาท อญมณ เฟอรนเจอร และผลตภณฑจากไม เปนตน

นอกจากน ไทยอาจใชประโยชนจากองคความรทรสเซยมความชำนาญไดเชนกน โดยเนนดงดดการลงทนโดยเฉพาะการนำเขาและการถายทอดเทคโนโลยขนสงทสามารถนำไปประยกตใชในภาคอตสาหกรรม โดยนอกจากการตงเปาหมายเปนศนยกลางดานการคาการลงทนของรสเซยในอาเซยนแลว ไทยกอาจทำหนาทเปนศนยกลางดานนวตกรรมและเทคโนโลยตาง ๆ ของรสเซยไดเชนกน อาท เทคโนโลยดานวทยาศาสตร การแพทย และดจทล

31 ในป 2562 รสเซยม GDP ประมาณ 1.64 ลานลานดอลลาร สรอ.

ขณะท ไทยม GDP ประมาณ 0.53 ล านล านดอลลาร สรอ. ทมา: IMF World Economic Outlook Database

32 ทมา: ITD Insight Forum หวขอ “พลกโอกาสการคาการลงทนไทย-รสเซยสตลาดมหภาคยโร-เอเชย” โดยนายธนาธป อปตศฤงค เอกอครราชทตไทย ณ กรงมอสโก (28 มกราคม 2563)

และเน องจากนกทองเท ยวชาวรสเซยเร มมความสำคญตอภาคการทองเทยวของไทยในชวงทศวรรษทผานมา ทำใหชาวรสเซยบางสวนเรมรจกและนยมสนคาไทย โดยนกทองเทยวรสเซยบางสวนยงไดนำเขาสนคาไทยไปขายในรสเซย32 ด งน นจงเปนโอกาสท ด ของผประกอบการไทยทจะศกษาตลาดรสเซยเพอผลกดนใหชาวรสเซยรจกและนำเขาสนคาจากไทยมากขนผานภาคการทองเทยวตอไป

3.2 เปนประตสประเทศอนในภมภาค

ร สเซยเปนศนย กลางของเครอรฐเอกราช (Commonwealth of Independent States: CIS) 33 ซงประกอบดวยกล มประเทศอดตสหภาพโซเวยต โดยประเทศตาง ๆ เหลาน ย งมความสมพนธและระบบโครงสรางพนฐานทเชอมโยงกบรสเซยอยางใกลชด ดงนน การลงทนหรอการสงออกทมงเปาไปทรสเซย จงสามารถตอยอดไปถงกำลงซอของประชากรอกประมาณหนงรอยลานคนในกลมประเทศดงกลาวได

ณ วนท 1 มกราคม 2558 ไดมการจดตงสหภาพเศรษฐกจยเรเชย (Eurasian Economic Union: EAEU) เพอยกระดบความรวมมอดานเศรษฐกจของกลมประเทศ CIS โดยปจจบน EAEU มสมาชก 5 ประเทศ ไดแก รสเซย อารมเนย เบลารส คาซคสถาน และครกซสถาน อยางไรกตาม เนองจากไทยยงไมไดรวมเจรจาขอตกลงการคาเสร (Free Trade Agreement: FTA) 34 กบ EAEU จงอาจทำใหไทยสญเสยความไดเปรยบทางการคาในอนาคต เมอเทยบกบคแขงอยางเวยดนาม ทม FTA กบ EAEU แลวได ดงนน เปาหมายทภาครฐควรใหความสำคญคอการเรงผลกดนใหมการเจรจา FTA โดยเรวทสด เพอเปนการเปดโอกาสใหสนคา บรการ การลงทน รวมถงแรงงานไทยไดเขาสรสเซยและภมภาคใกลเคยงไดอยางเตมศกยภาพ

33 ประกอบดวย 9 ประเทศ ไดแก รสเซย อารมเนย อาเซอรไบจาน เบลารส คาซคสถาน ครกซสถาน มอลโดวา ทาจกสถาน และ อซเบกสถาน โดยเตรกเมนสถานเปนสมาชกรวม

34 FTA สงผลในดานการลดภาษศลกากรระหวางกนใหเหลอนอยทสด รวมถงลดอปสรรคทางการคาการลงทนอน ๆ โดยประเทศทไดลงนาม FTA กบ EAEU แลว ไดแก มอลโดวา อซเบกสถาน ยเครน ทาจกสถาน อยปต เวยดนาม เซอรเบย จน และอหราน

FAQ ISSUE 172 ปรบโฟกส มองรสเซย โอกาสของธรกจไทย Jun 26, 2020

ฝายความรวมมอระหวางประเทศ ธนาคารแหงประเทศไทย ณชพล จรญพพฒนกล 10

4. บทสรป

แมวาในระยะสน เศรษฐกจรสเซยอาจยงไดรบผลกระทบจากปจจยเสยงตาง ๆ จากทงมาตรการควำบาตร ราคานำมน และผลจากการแพรระบาดของโรคโควด-19 ทคอนขางรนแรง แตหากมองในระยะยาว ดวยจดเดนดานขนาดเศรษฐกจ จำนวนประชากร และมกำลงซอ รสเซยจงเปนตลาดเปาหมายทมศกยภาพในการเตบโต มความพรอมท จะรองรบการคาการลงทน พรอมดวยวสยทศนในการคาขายกบกลมประเทศเอเชยในระยะตอไป ดงน น ไทยซ งเปนประเทศทมความสมพนธกบรสเซยมายาวนานในหลาย ๆ ดาน จงควรใชขอไดเปรยบนยกระดบการคาการลงทนกบรสเซยในระยะยาว รวมถงหาชองทางตอยอดไปยงประเทศอน ๆ ในภมภาคใกลเคยงตอไป

อยางไรกตาม การเขาสตลาดรสเซยมอปสรรค ทสำคญเชนกน อาท ระยะทางการขนสงท ไกลทำใหคาใชจายสง ผประกอบการรสเซยยงใชเพยงภาษารสเซยในการตดตอสอสารเปนหลก และผลจากมาตรการควำบาตรทกระทบตอความเชอมนของผประกอบการ ทงน การก าวผ านอปสรรคเหล าน อาจทำได โดยการทำความคนเคยกบตลาดรสเซยใหมากขน โดยผประกอบการควรศกษาหาชองทางความชวยเหลอในการดำเนนธรกจตาง ๆ จากหนวยงานทเกยวของ อาท กรมสงเสรมการคาระหวางประเทศ สถานเอกอครราชทตไทย ณ กรงมอสโก สภาธรกจไทย-รสเซย และ EXIM Bank เปนตน ขณะทบทบาทสำคญของภาครฐ คอการเพ ม Ease of Doing Business และขยายล ท า ง การค า กา รลงท นแ กผประกอบการใหไดมากทสด อาท การเพมความรวมมอในการใหบรการดานการเงนการธนาคาร การสรางฐานขอมลตลาดและธรกจรสเซย การประชาสมพนธสนคาไทยใหเปนทรจกในรสเซยมากขน และการเรงเจรจาขอตกลง FTA ระหวางไทยและ EAEU ใหเกดขนโดยเรว เพ อใหไทยและรสเซยสามารถยกระดบความสมพนธทางการคาเพอจะไดมเศรษฐกจทแจมใสรวมกนตอไป

Contact author

ณชพล จรญพพฒนกล เศรษฐกรอาวโส ฝายความรวมมอระหวางประเทศ สายสอสารและความสมพนธองคกร NutchapJ@bot.or.th

ผเขยนขอขอบพระคณผบรหารจากฝายความรวมมอระหวางประเทศ ดร.ดารณ แซจ คณพรรณพลาส เรองวสทธ คณมจลนท นวลนม สำหรบคำแนะนำและความค ดเหนอ นเปนประโยชนต อการปรบปรงบทความน และความชวยเหลอจากทม FAQ Editors ททำใหบทความนสมบรณยงขน

References:

International Monetary Fund (July 2016), Monetary and Capital Markets Department, Russian Federation: Financial System Stability Assessment, https://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2016/cr16231.pdf

International Monetary Fund (August 2019), European Department, Russian Federation: 2019 Article IV Consultation-Press Release; Staff Report, https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2019/08/01/Russian-Federation-2019-Article-IV-Consultation-Press-Release-Staff-Report-48549

ญภกา เรงจารพนธ (ม.ค. 2558), สำนกวจยธรกจ ธนาคารแลนด แอนด เฮาส จำกด (มหาชน), Economic Focus: วกฤตรสเซย และผลกระทบตอเศรษฐกจไทย, https://www.lhbank.co.th/Files/economic/economic_th_20170418181656.pdf

ธนาธป อปตศฤงค (ม.ค. 2563), เอกอครราชทตไทย ณ กรงมอสโก, งานสมมนาพเศษ ITD Insight Forum: “พลกโอกาสการคาการลงทนไทย-รสเซยสตลาดมหภาคยโร-เอเชย”, http://www.itd.or.th/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=28080