DİŞLİ ÇARKLARDA VE DİŞLİ KUTULARDA MUKAVEMET

DİŞLİ ÇARKLARDA ÖLÇME VE KONTROL

Mak.Yük.Müh.İsmail İSMAİLOĞLU

AYMAS Ayna Mahruti Dişli San.

2 - 3 Şubat 1991

Ö p s ^ F t . YFa-Y5a-Yf.Yß.(KA-Kv. KFot-KFß) U) deklemini yazabiliriz.b.nnn |

ÖF_= Hesaplanan diş dibi eğilme gerilmesidir. (Eğilme mukavemetidir)ÖFlim s Dişlinin imal edildiği malzemenin sürekli çalışmadaki sınırmukavemet değeridir.ÖFlim = 10 kg/mm* Pik döküm için,ÖFlim s 20kg/mm8 Küresel grafikti pik döküm için,ÖFlim r 25 kg/mm* Sulanmış karbonlu çelikler için,ÖFlim r 35 kg/mm* Tamamiyte sulanmış alaşımlı çelikler (ıslah çelikleri) için,ÖFlim r AOkg/mm2 Alaşımlı ıslah çelikleri i ç i n ;

ÖFlim = 45kg/mm* Endüksiyonda sulanmış ıslah çelikleri iç in,ÖFlim s 50kg/mm£ Semente edilip sulanmış sementasyon çelikleri için,Çelik firmaları tarafından verilmektedir. Sekil : 1 ve tablo Te bakınız.Diş dibi mukavemeti deklemini yazalım.ÖFp=ÖFtim.YsT,YNT.Y5iT.YRiT.Yx | (5)

ÖFp= Sürekli çalışmada dinamik diş dibi mukavemeti.

ÖFlim r Malzemenin sürekli çalışmada sınır mukavemeti. Deney dişlisindeYŞT z Deney dişlisinin çentik faktörü (kuvvet yoğuşma faktörü)YNT"S Deney dişlisinin ömür faktörü.

ÇY^iTr Deney dişlisi değeri ile mukayesede hassasiyet faktörü.*| YRiT= Deney dişlisi değeri ile mukayesede yüzey pürüzlüğü faktörü.1 Yx = Dişli ebat faktörü (modüle bağlı faktör)

SH = Emniyet kat sayısını göstermek üzere 3 numaralı denklemi 5numaralı denkleme bölersek bu kat sayısı hesaplanmış oluruz.^u - CJFp - OFUm.YST.YNT.YSÏT.YRiT.Yx I fc, {A , , , , r ,

""ÜFOFo.KA-Ky.KFc*KFß 1 ( 6 } [ ^ donft ^ ^ UmMj(6) numara eşiiliği elde ederiz.ÖFlim= Malzemenin sürekli çatışmada eğilme sınır mukavemeti.ÖFp = Sürekli çalışmada diş dibi emniyet eğilme mukavemeti.ÖF = Hesapla bulunan diş dibi eğilme mukavemeti.SH = Emniyet katsayısı.YŞT = 2,1 otarak hesaplarımıza girecektir.YNT = (3~j&-)</6 ı 1O"<NL ^ 3.106 için,

YNT = 1 , NL> 3. 106 için,Qp V^İT = 0,A2Ys*0J2 Semantasyon çelikler için,Ys için Şekil 3*ne bakınız.

v B J J - = U O 9 D . ^ 3 0 / Ö S

I s ! a h Ç e ! î k l e r ı 'Ç|n' Ös= Orantı sırun^ÖakmaV<S*iT = 0.24 YŞ»03S Nitrarasyon çelikleri için,Ys için Şekil 3" ne bakınızYSjT = 1 Gri font için,

"f-YRiT = 1,120 Islah çelikleri için,£iptYRiT s 1,070 Sementasyon çelikler için,

YRjT S 1,025 Gri font için,

4

Pratikte C'= (U N / m m ) ^ m alınmaktadır. Bu değer biraz kaba birdeğerdir. C' için şekil:7 ya bakınız.

Ca=Ma!zeme yüzey sertliği ile ilgili parametre olupCay=(i/18) [(ÖHlim/97)-18,45]2*1,5 denklemi ile ifade edilmektedir.

Pratikte ÖHlim =150 daN/mm2 için Cay = 2 alınır.

fpbsTemel hatve hatası ( # m ) • fpb = EL. dır.

ff = Profil hatası ( p m ) ff = (1,4)3 (3• Ctf-nwO^ / d V ) denklemi ileifade edilmektedir. ..,

Ff sToplam profil hatası olup 1.5.0 cetvellerinden alınır.

N s-j21_sO,3 ila 0,6 pratikte redüktör dişlileri için tavsiyeye şayandır.r»Ei için şekil: 6' ne bakınız.Kv için şekil : 7 ye bakınız.

8-ENİNE YÜK DAĞILMA FAKTÖRLERİ (Kft* , K H * )'NlN TAYİNİ-

K F O C = K H « = - ^

KF*=KHOC = 0,9*0,40 2(gy-1)/£ef . Cjf (fpb-ya)/(FtH/b)/ 8% > 2 için (helis dişlite

e^=^oc*6ß toplam kavrama oranı £ß için şekil : 5've 5"ne bakınız.

C2f =.20 (daN/mm) /^m Kavrama rijtliği

fpbsTemel hatve hatası (y-m)

FtHsFt. KA -KV .Knß Eşdeğer teğetsel kuvvet (yük) (daN )y«=Hatanın alıştırma veya taşlama yolu ile, azaltılma miktarı (^m)

şekil : 8 ve 8'ne bakınız.

9.B0YUNA YÜK DAĞILMA FAKTÖRLERİ <KFC*, KHcc) NIN TAYİNİ :

0,9*0,40 ^ H

( f ^ b

b " Y O d ) > £**£ 2 için (düz dişl i ler)

Fßy = Disterde boyuna bir tashih yapılmaması halinde burulma hatasıdır.

Fßx= Normal olarak frezelenmiş ve sulanmış dişlilerde burulma hatasıdırFßys Alıştırılmış, taşlanmış dişlilerde burulma hatasıdır.yß s Alıştırma veya taşlama yolu ile hatadaki azalma miktarıdir.

Fß y =Fß x-yß dır. Fßx = f s h ^ m a pratikte F ß x ^ 4 0 ^ m olarak alınabilir^mar İmalattan dişlere gelen burulma hatasıdır.hh-Dişli gövdesi ve muindeki deformasyondan dişlere gelen hatadır.

Bu iki hatanın toplamı dişlerdeki istikamet hatasını yani toplamburulma hatasını meydana getirmektedir.

3-

K F * = K H ß N ' H = uï%%h)l >Km=For7bh > F o r , F t . » U . K v ( d a N ) / -

b C a { / b = / ^ r < 1 İ Ç İ n ; H H B s/-2Fm/b' ' b c a l / b > 1 'Çin ;, VFßy.ey

baUbs0**%$r alımr

b = Diş boyu , h = Toplam diş yüksekliği , N = OranBu halde

2 (o 5+ Fm/b \ .. . 2

KHß= • ; ' ffi/'h N • d i r ' v e KFß = KHßNdan bulunur. N = — _ ^ >2(o i5-pTL/b_\_1 1* b/h*(b/h)2 dir.

\ Fßy.C^/

_ Islah çeliklerinde 5 < m n ^ 3 0 iç in ^Yx = 1,03-0,0 06. mn mn> 3 0'iç in,YX = 0 , 8 5 m n « £ 5 i ç i n ,YX = 1 alınacaktır._ Semetasyon çeliklerinde 5<mn-s; 30 için,Yx = 1,05 -0,01.mn mn> 30 için,VX = 0,7 5 alınacaktır._ Döküm çeliklerde 5 < m n < 25 için,YX s 1,075-0,015.mn m n ^ 25 iç in ,VX = 0,70 alınacaktır._ Bütün malzemelerde m n < 5 için,Yx = 1 alınacaktır.

H m n •YFa-Ysa-YE-Yß-KA-Kv-KFot-KFn^

ÖFIim.Y5T.YNT.Y5iT.YRiT.Yx ifadesinden teğetscl kuvvet

Ft.^b.mn^lim^-YSTYNTfe-YSiT.YRiT.YX k , j n d e

ß) YFa(J).Y5aC2).Y£.YßKA.Kv.KRx.KFß y

Kabul edilebilir teğetsel kuvvet ise

Ftke(J)=b.mnÖFlim(2>.YSÎ.YNT(2>.YSiT.YRiT.YxYFQ<2),YSa(2).Ye.Yß.KA.KV.KFc*.KFß

(7) deklemi ile ifade edilir.

Kabul edilebilir güç ' de

Pke(2) = 0,52410 • b ' d ^ m n n ^-Yp a (V): Y 5 Q ( i 2 ).Yfc. Yß- KA.Ky. KFoi-KFß | ( 8 )

_6_

dekiemı tie nesap eaııır.F tked) . ÖFIİm(12)-YST-YNT(2)-YSit-YRiT-Yx I ( q )

b.mn " YFaC^-YSaCP-YE-Yß.KA.Kv-KFQ^KFß | ;

İfadesinde kırıtma kriteri adını vermekteyiz.

5

Pßx iç in I.S.O. cetveüerine bakınız.yß için şeki l : 9've 9*ne bakınız.

fsh=(Fm/b) fsh.O ,' fşh.O (ffm) /(daN/mm) =(36tf*13 ) 1Ö"2 dir.Burda

ÏÏ ={1,5 10.4 l . s/di ) ( b /di ) denkleminden çekilir.

I =Redüktörde yataklar arası mesafe

S =Hesap konusu dişlinin redüktörün ortasına olan uzaklığı

di =Pinyon dişlinin çapı

b = Diş boyu

(+) sDişli torkun girdiği yatak tarafında ise kullanılır.

{-} = Dişli torkun girdiği yatağın karşı tarafında ise kullanılır.

fsh.O ve T bağıntısı için şekil ; 9*" ne bakınız.fma için I.S.O. cetvellerine bakınız veya 20fcfm değerini kullanınız.Problemi basitleştirmek için :

1.5.0. 8. kalite dişlilerde

KHß=1/!5*0,18 (b/di)2*0,3l.1Q~3b formülünü atıştırılmış dişliler.

KHfl=if23 *0,18 (b/d )2*0,61.10~3b sadece kesilip sulanmış dişliler için

•" kullanılır.

6

ra vanactfh ^ bafi kavsi &*

rwzsq-fesincJje- ky^mcxM^rr p r ûfr/rte. " ^ ^ " ^

; flf? - Bo - (Jc~ iiSAob, j -ïi^i(J-SM*)

; 43A.ira.a.O. Z.:J0lvwt C n o^-eas? ı nala,^ i Ä.c L,:

l Ve ft İ/A c 4 o r t i yU=ît.£z-n / s~ I'- rtZr^a-UBrr'

\ btçc? q-t rl C /? lzAb/U'sr> U BM ol Mcn-f- - e ^ v isi n >

\ i^&u^d.a.na. fy~Z.-h.fi''". '—• ^-^n ci l-è/ ads,, ,Qa (&,•>>

| fca>sCs ' f clch n:fela' hı Ç,at-£ M Cet c\ 1-H&* klpdry^ e-

\dev7İİvyı dı'f dt'h?' ka*şc%L -ağrfsiri p«W ^ p ^ â -\d/p hoiQecte o y ^ ^ ^ fc&lme Ad^jz>e3^~- f^t^rt€^.

1^/./^^^ hctfrrıe cLem/S-] ^3KA. -»e be??(e V?*?C

SİLİNDİRİK DİŞLİLERİN MUKAVEMET HESABI

2. AŞINMA MUKAVEMETİ : Of

1 2 3 4 5 6 7 8 9

ŞEKİL: 13Rtm100

*-Yüzey işleme kalitesi.c

faktörü

» • 7

ınmada_yüzey

— tfaenterU

?W s Aşınmada sertlik oranları faktörü2 X ' = Aşınmada boyut (modül) faktörü = 1 . - &md£ktift~ter: ,»j l]

SİÜNDİRİK DİŞLİLERİN MUKAVEMET HESABI2-AŞINMA MUKAVEMETİ :

ŞEKİL : 11

HN = Aşınma ömür faktörüNL= Dönme sayısı olarak ömür.r\ s Devir sayısı d/dalı.t = Zaman _ Saat olarak., ~ M ** ,1^' ^^ıllr-^r

" • - <g Ï SES ttt kt^/± ̂ ' f ^ Ä r r t

11

SİÜNDİRİK DİŞLİLERİN MUKAVEMET HESABIt- KIRILMA MUKAVEMETİ :

SİLİNDİRİ^ DİŞLİLERİN MUKAVEMET HESABİ2-AŞlNMA MUKAVEMETİ :

10

SİLİNDİRİK DİŞLİLERİN MUKAVEMET HESABI1- KIRILMA MUKAVEMETİ : ;

2-AŞINMA MUKAVEMETİ :