Лекц 1

ШУТИС

E-нээлттэйИнститут

1

S.CS101 Компьютерийн хэрэглээ 1 хичээлийн агуулга

№ Сэдвүүд Хичээлийн агуулга

1 Мэдээллийн технологиInformation Technology

Компьютерийн төрөл, Компьютерийн үндсэн ойлголт, Техник хангамж, Програм хангамж, Ажиллах орчин, Аюулгүй байдал, Мэдээллийн технологийн талаарх ойлголтууд, ...

2 Компьютер ашиглах,файл удирдах

Using computer and Managing files

Компьютерийг ашиглах, Windows XP үйлдлийн системд ажиллах, ...

3 Word processing Microsoft Word 2007 програм

4 Spreadsheets Microsoft Excel 2007 програм

5 Presentation Microsoft Powerpoint 2007 програм2

Багшийн өгөх 70 оноог дүгнэх журам

Ирц 10

Бие даалт 16

Лаборатори 20

Сорил 24

1. Мэдээллийн технологи , Үйлдлийн систем ашиглах 6–р

долоо хоног 45 мин

2. Microsoft word 11 – р долоо хоног 45 мин

3. Microsoft excel 15 – р долоо хоног 45 мин

3

Компьютер гэж юу вэ?

4

Компьютерийн бүтцийг дараах 2 хэсэгт

хуваан үзэж болно.

• техник хангамж (hardware)

• програм хангамж (software)

Компьютер нь өгөгдлийг боловсруулах,хадгалах, дамжуулах зориулалт бүхийтодорхой зааврын дагуупрограмчлагддаг төхөөрөмж юм.

Техник хангамж

– эд анги

– компьютерийн иж бүрдэл хэсэг

– системийн блок, түүн дотор байрлах бичил схем

– тэжээлийн үүсгүүр гэх мэт бүгдийг ойлгоно.

Техник хангамжийг удирдан ажиллуулах команд, заавруудын багцыг програм хангамж гэж нэрлэнэ.

– техник хангамжийг удирдан ажиллуулах үүрэг бүхий үйлдлийн систем

– түүний орчинд ажиллах бүх төрлийн програмууд

5

Компьютерийн бүтэц

Компьютерийн төрлүүд

– Laptop: Зөөврийн компьютер

– PDA – Personal Digital Assistant: Халаасныкомпьютер

– Personal computer: Жижиг, microprocessor дээрүндсэлсэн нэг хэрэглэгчийн PC буюу

персональкомпьютер, энэ компьютерийг IBM

(InternationalBusiness Machine) 1981 оноос эхлэн

үйлдвэрлэжэхэлсэн.

– Workstation: Хүчирхэг, нэг хэрэглэгчийнкомпьютер бөгөөд персональкомпьютертай төстөй боловч, microprocessor

6

– Minicomputer: Олон хэрэглэгчийн компьютер,Хүчин чадал нь 10-с зуун хэрэглэгчидийн үйлажиллагааг зохицуулах чадалтай.

– Mainframe: Олон хэрэглэгчийн компьютер, Хүчинчадал нь 100 - аас мянган хэрэглэгчидийн үйлажиллагааг зохицуулах чадалтай.

– Supercomputer: Хамгийн хурдан компьютер,хэдэн зуун сая үйлдлийг нэг секундэд хийжгүйцэтгэх чадалтай.

7

Компьютерийн төрлүүд

Personal Computer

MainframeПүүс компани, Банк, Санхүүгийн

байгууллага, Даатгалын компани, Их

дээд сургуульPDA Personal Digital Assistent

Touchscreen 8

Компьютерийн төрлүүд

Desktop computers

Энэ компьютерийг ширээндээр байрлуулж ашигладаг.Энэ төрлийн компьютерийнбүрдэл хэсгүүд нь салангидүйлдвэрлэгддэг бөгөөдсистемийн блок, дэлгэц, гар,хулгана болон бусад дагалдаххэрэгслүүдтэй байна.

9

Laptop болон notebookкомпьютерүүд

Овор хэмжээ, жин багатай,зөөж авч явахад зориуланүйлдвэрлэгдсэн зөөврийнкомпьютер нь цэнэгхураагууртай байдаг учирхаана ч авч явахадтохиромжтой бөгөөд бүх эдангийг нэг дор угсарч илүүцомхон болгож өгсөн давууталтай.

10

Apple компьютер

Apple фирм үйлдвэрлэдэг энэкомпьютерийн үйлдлийн систем,хэрэглээний програмууд нь бусадперсональ компьютерийнхтэйадилгүй, тусгай зориулалтынпрограм хангамжууд шаарддаг.Зарим төрлийн техник хэрэгслүүд чзөвхөн МаС үйлдлийн системдзориулан хийгдсэн байдаг.

Apple фирмийн үйлдвэрлэн гаргадагбүтээгдэхүүнүүд болох iPhone, iPod,iPad зэрэг нь олон үйлдлүүдтэйүйлдвэрлэгдэн гарсан бөгөөд хүнтөрөлхтний хэрэгцээнд илүү нийцсэнбүтээгдэхүүн болж чадсан.

11

Хувийн дижитал туслах

Personal digital assistants хувийн дижитал туслахгэж нэрлэгдэх энэ төхөөрөмж нь батерейгааражилладаг, халаасанд авч явахад тохиромжтой.Хүчин чадлын хувьд PC компьютерт хүрэхгүйболовч тодорхой үйлдлүүдийг гүйцэтгэх, тэмдэглэлхөтлөх, уулзалтын цагийн хуваарь хийх, тоглоомтоглох, зарим нэг нь гар утас болгон ашиглах,интернэтэд холбогдох боломжтой байдаг.Мэдрэгчтэй дэлгэцтэй учир тусгай зориулалтынгар, дэлгэц гэх мэт нэмэлт төхөөрөмж шаарддаггүй.

12

Ухаалаг гар утас /Smartphones

Smartphone нь компьютерийн хийдэголон үйлдлийг хийж чаддаг ухаалаггар утас юм. Эдгээр нь үйлдлийнсистемтэй байх ба хэрэглээнийпрограмууд суулгаж болдог. Энэутсаар интернэтэд холбогдох,харилцаж буй хүмүүсийн мэдээллийгцэгцлэх, э-шуудан илгээх, зурвасилгээх, тоглоом тоглох, зураг авахгэх мэт олон үйлдлийг гүйцэтгэнэ.Зарим нэг нь GPS буюу байршилтодорхойлогч хэрэгсэлтэй байдаг.Энэ утсанд гар, дэлгэц залганашиглаж болно. 13

Tаблет компьютер /Tablet PCs

Таблет компьютер нь мобайл компьютер, зөөврийнкомпьютер хоёрыг нэгтгэж үйлдвэрлэсэн төхөөрөмжюм. Laptop компьютер шиг дэлгэцтэй зөөврийнкомпьютерүүдийн адил зураг зурах, текст бичих гэхмэт үйлдлийг тусгай үзэгний тусламжтай гүйцэтгэхбөгөөд гар бичмэлийг ч текст болгон хөрвүүлэхболомжтой. Зарим таблет компьютерүүдийн дэлгэц,гар нь нугасаар холбогдсон хавтастай төстэйүйлдвэрлэгддэг олон янзын загваруудтай байдаг.

14

Техник хангамж

Үүнд:

Input – Оролтын

Output – Гаралтын

Processing – Боловсруулалт хийх

Storage – Мэдээлэл хадгалах

Communications – Холболтын

15

Техник хангамж – Hardware нь бидний нүдэнд

харагдаж, гарт баригдаж буй биет зүйлс бөгөөд

дараах 5 хэсэгт хуваан үзэж болох юм.

Техник хангамж

1. Дэлгэц

2. Модем

3. Системийн

блок

4. Хулгана

5. Чанга

яригч

6. Принтер

7. Гар

16

Дэлгэц

Эх хавтан Mainboard (Motherboard)

RAM

Картууд

Тэжээлийн блок

Optic дискэн төхөөрөмж CD, DVD

Хатуу диск

Хулгана

Гар

СPU

17

Хатуу диск

CD, DVD-төхөөрөмж

Тэжээлийн блок

CPU, cooler

Карт

Data cabel

RAM

18

Системийн блок

Оролтын төхөөрөмж

Гар Хулгана Trackball

ХулганаTouchpad

Webcamera JoystickGamepad

Микрофон

Scanner Digitalcamera

Оролтын төхөөрөмжийн үүрэг нь

өгөгдлийг цуглуулж, компьютерт

боловсруулах боломжтой болгон

хөрвүүлэх явдал юм.

19

Mouse

Хулгана бол компьютерийн дэлгэцэн дэх обьектуудыгсонгох зорилгоор ашиглагддаг, компьютерт мэдээлэлоруулах төхөөрөмж юм. Хулгана нь олон төрөл байхбөгөөд утастай, утасгүй байж болно. Утасгүй хулганыгашиглахад түүнийг удирдах үүсгүүрийг компьютертзалгана. Энэ нь USB (universal serial bus) портодзалгагдах жижиг төхөөрөмж байх юм.

Хулгана ихэвчлэн хоёр товчлууртай: зүүн гар талдбайрлаж байгааг үндсэн товчлуур, нөгөөг туслахтовчлуур гэх бөгөөд Mouse1, Mouse2 гэж нэрлэхтохиолдол байдаг. Товчлууруудын хоорондөнхрүүлэгч байх бөгөөд дэлгэцийг удирдах мөннэмэлт нөхцөл бүхий үүрэгтэй. 20

Keyboard

Компьютерийн гар нь мэдээлэл оруулахад зориулсан оролтын төхөөрөмж юм.

21

Гар нь үсэг, тоон товчлуураас гадна тусгайзориулалтын товчлууруудтай байна.

Функциональ товчлуур, компьютерийн гарны дээдхэсэгт байрладаг. Энэ нь хаана ашиглахаасхамааран өөр өөр үйлдэл гүйцэтгэнэ.

Тоон товчлуур, ихэнх компьютерийн гарны баруунхэсэгт байрладаг бөгөөд тоог хурдан оруулахболомжтой.

Туслах товчлуур, дээш доош заасан сум болонбусад нэмэлт товчлуурууд нь баримт бичиг, вэбхөтлөгчтэй ажиллах үед хуудас хуудсаар ньшилжүүлэх харах зэрэг олон боломжийголгодог. 22

Keyboard

Скайнер

Фото, график болонтекстийг компьютерт файлболгон оруулдагтөхөөрөмж юм. Скайнерийгүйлдвэрлэсэн компани,

үүрэг зориулалт, dpi – dots

per inch буюунягтаршилаар нь ангилжболно.

23

Гаралтын төхөөрөмжүүд

Гаралтын төхөөрөмжийн үүрэг нь компьютер дээрболовсруулсан мэдээллийг хэрэглэгчдэд харуулах,хүргэх явдал юм.

Хавтгай дэлгэц Дэлгэц Speaker

Color printer Laser printer Туузан хортой printer24

Гаралтын төхөөрөмж

25

Monitor

Монитор нь текст болон график мэдээллийгдэлгэцэнд харуулах төхөөрөмж юм.

Өргөн хэрэглээнд 2 төрлийн дэлгэц байдаг.

– CRT(катодын цацрагт хоолой бүхий технологиашиглан үйлдвэрлэгдсэн)

– Бусад төрлийн технологиор бүтээгдсэн дисплейнүүд маш нимгэн байдаг. Эдгээр хавтгай экрантай дэлгэцийг flat-panel display гэнэ.

27

Дэлгэцийн үзүүлэлт:

Дэлгэц нь нь доор дурьдсан зүйлүүдээр хоорондоо ялгагдаж байдаг. Үүнд:

– Үйлдвэрлэсэн компани

– Дэлгэцийн хэмжээ - Inch

– Wide (хир зэргийн өргөнтэй) эсэх

– Өнгө ялгаруулалт

– Үйлдвэрлэсэн технологи гэх мэт

29

Принтер

Хэвлэх төхөөрөмж (принтер) нь өгөгдлийгцаасан дээр хэвлэж гаргах үүрэгтэй. Инкбуюу бэх ашиглан хэвлэдэг, лазер буюугэрлээр шарж мэдээллийг хэвлэдэг хоёртөрлийн принтерийг өргөн хэрэглэж байна.

Лазер принтер нь өндөр чанарын хэвлэгчбөгөөд ашиглахад хялбар байдаг.

30

Принтерийг нь ширээний, зөөврийн, impactэсвэл non impact төрлийн гэж ангилж үзэжболно.

Impact принтер

– Impact буюу dot-matrix матрицан принтернь жижиг зүү бүхий булаар инк буюучернилэн туузан дээр цохиж зураг болонтэмдэгтийг хэвлэдэг. Секундэд 40-300тэмдэгтийг хэвлэдэг. Өнгөт тууз нь цөөнхэдэн тооны өнгийг гаргах чадвартай тулхямд төсөр давуу талтай боловч графикзургийг хэвлэх чанар муу, дуу чимээ ихгаргадаг байна. 31

Принтерийн төрөл

Принтерийг нь ширээний, зөөврийн, impactэсвэл non impact төрлийн гэж ангилж үзэжболно.

Non Impact принтер

Принтерийн механизм ба цаасны хоорондямар нэг шууд физик контакт үүсгэлгүйгээрдүрс, тэмдэгтийг хэвлэнэ. Импаст буспринтерийг дараах байдлаар ангилна.

– Laser принтер

– Inkjet принтер

– Thermal принтер32

Принтерийн төрөл

– Transportable 5 фунт жинтэй, ширээнийпринтер шиг өндөр түвшинд хэвлэх, хувьсахцахилгаан гүйцдээр тэжээгдэх чадвартай.

– Ultraportable: 2 фунт жинтэй, зөөжявахад авсаархан, батерей болон хувьсахгүйдлээр ажиллана. Гэвч тусгай хэвлэлийнцаасыг зөвхөн нэг нэгээр нь принтерт хийхгар ажиллагаатай.

36

Зөөврийн принтер

ПлоттерОлон өнгөөр өндөр чанартай график дүрслэхтусгай гаралтын төхөөрөмжийг хэлнэ. Үүнийгихэвчлэн газрын зураг, архитектурын зураг гэхмэтийг зурахад хэрэглэнэ. Плоттер нь drum bedгэсэн 2 янз байна.

37

Plotter

Модем нь телефон утасны шугам эсвэл өндөр

хурдны кабелиар мэдээллийг компьютер рүүилгээх, хүлээн авах төхөөрөмж юм. Модем ньзарим үед системийн блокт байхаарүйлдвэрлэгдсэн байх бөгөөд өндөр хурднымодемууд ихэвчлэн компьютерээс салангидбайдаг.

Чанга яригч, модем - Speakers Modem

Спикер буюу чанга яригч нь компьютертсуурилсан эсвэл кабелиар компьютертзалгагдах зориулалттай үйлдвэрлэгддэг дуусонсох гаралтын хэрэгсэл юм. Интернэтэдхолболтыг хэд хэдэн хэлбэрээр хэрэглэж болохба түүний нэг нь модем ашиглан холбогдохгарц юм.

39

Processing – Боловсруулалт хийх төхөөрөмж

Боловсруулалт хийх төхөөрөмж нькомпьютерийн програм хангамжаас ирж буйкомандыг хүлээн авч, гүйцэтгэх үүрэгтэй.Жишээ нь хүснэгтэн мэдээлэл дээрх мөнгөнийдүнг нэгтгэж гаргах гэх мэт. Боловсруулалт хийхтөхөөрөмжүүдийг дараах байдлаар ангилна.

– Central Processing Unit (CPU)

– Random Access Memory(RAM)

– Read only Memory (ROM)

40

Системийн блок /System unit

Бидний процессор гэж нэрлэж дассан энэтөхөөрөмжийг Системийн блок гэнэ. Машолон микросхем, бичил эд ангиудыг багтаасанбайдаг бөгөөд эдгээрээс хамгийн чухалдтооцогдох central processing unit (CPU) - төвпроцессор буюу микропроцессор, randomaccess memory (RAM) - шуурхай санах ой зэрэгэлементүүдийн талаар авч үзнэ.Компьютерийн бараг бүх эд ангиуд системийнблоктой кабель утсаар холбогдоно. Системийнблокт гаднаас залгагддаг эд ангиудыг гадаадтөхөөрөмж гэж нэрлэдэг.

1. CD/DVD drive 2. Floppy disk drive 41

CPU

Хөргүүр – Cooler нь

процессорыг хөргөх үүрэгтэй,

байдаг бөгөөд хийгдсэн

материал болон хэмжээгээрээ

хоорондоо ялгаатай.

CPU CPU нь өгөгдөл боловсруулах,

тооцоолох гол үйлдлийг хийж

байгаа процессорын хэсэг юм.

CPU процессорын хурд

Gigahertz Ghz, Cache - санах ойн

хэмжээ КВ, өгөгдөл дамжуулах

хурд MHz нь гол үзүүлэлт юм.

42

Random Access Memory – RAM

RAM (Random Access Memory) Персоналкомпьютер ажиллаж байх үед мэдээллийгхаана хадгалах эсвэл хааш нь шилжүүлэхзэргийг RAM буюу шуурхай санах ойзохицуулж байдаг. RAM нь процессороосөгсөн командын дагуу өгөгдлийг асар хурданхугацаанд уян болон хатуу диск рүү бичихэсвэл эдгээрээс болон CDROM-с уншдаг.

43

RAM-н хэмжээг GB-р хэмжих бөгөөд

өгөгдөл дамжуулах хурд MHz, санах ойн

хэмжээ GB, RAM-ны төрөл (SDRAM,

DDRAM, DDR2, DDR3) зэргээрээ хоорондоо

ялгаатай байдаг.

ROM (Read Only Memory)

Тогтмол санах ой руу өгөгдлийг бичихболомжгүй зөвхөн уншдаг бөгөөдкомпьютерийг асаахад ажиллуулдаг bootпрограм хадгалагддаг. RAM – с ялгагдахонцлог нь компьютерийг унтраасан байхадч өөр дээрх мэдээллээ алдалгүй хадгалсаарбайдаг. Учир нь тогтмол санах ойг таныкомпьютер дотор байрлах 3.5 V-н зайтэжээж байдаг.Гэхдээ RAM, ROM – г зөвхөн персоналкомпьютерт байдаг гэж үзвэл энэ нь бурууойлголт юм. Mодем, принтер, CD-ROM зэрэголон дагалдах төхөөрөмжүүд өөртөө санахойтой байдаг байна.

45

Санах ойн хэмжих нэгж

=240 Byte=1024 Gigabyte1 TB Terabyte

=230 Byte=1024 Megabyte1 GB Gigabyte

=220 Byte= 1024 Kilobyte1 MB Megabyte

=210 Byte= 1024 Byte1 KB Kilobyte

Өгөгдлийн хамгийн бага нэгж нь 1 Bit,

8 Bit нь 1 Byte болдог.

47

Storage – Хадгалах төхөөрөмж

Мэдээлэл хадгалах төхөөрөмжийн үүрэг ньөгөгдөл, програм хангамж болон бусад бүхтөрлийн мэдээллийг удаан болон түрхугацаагаар хадгалах үүрэгтэй. Хадгалахтөхөөрөмжүүдийг дараах байдлаар ангилна.

– Хатуу диск

– Уян диск

– Оптик диск/Компакт диск

– Bluray диск

– Zip диск

– Tape төхөөрөмж48

Hard disk drive

Компьютерт мэдээллийг хадгалаххэрэгслийг суурин диск / хатуу диск(hard disk) гэж нэрлэдэг. Компьютертнэг болон хэд хэдэн хатуу диск байжболно. Энэ диск нь мэдээллийг хатуузээрэнцэг хэлбэрийн соронзон гадаргуубүхий хавтгайнууд дээр хадгалдаг.Компьютерт ашиглагдаж байгаа бүхмэдээлэл, програмуудыг суурин дискдээр хадгалах бөгөөд системийн блокдотор байрладаг.

49

Хатуу дискийн үзүүлэлт

– Хатуу дискийн эргэлтийн хурд RPM

– Санах ойн багтаамж GB/TB

– Үйлдвэрлэсэн компани, технологи(ATA, SATAI / II)

– Унших бичих хурд

– Хэмжээ 2,5 инч, 3,5 инч

Соронзон диск

Laser толгой

50

Компакт дискэн төхөөрөмж – CD, DVD drives

CD драйвер нь компакт дискнээс мэдээллийг уншихад(мэдээллийг нээх) лазерийн гэрэл ашигладаг. Гэвч ихэнх CDдрайвер нь компакт диск уншихаас гадна компакт дискэндмэдээллийг бичдэг.

Хэрэв таны компьютер бичигч төхөөрөмжтэй бол мэдээллийгхоосон компакт дискэнд бичиж хадгалах боломжтой.Түүнчлэн CD драйвераар хөгжмийн компакт дискийг сонсохболомжтой. DVD драйвер нь DVD уншихаас гадна CDдрайвераар хийдэг бүх үйлдлийг гүйцэтгэнэ. Хэрэв таныкомпьютер DVD драйвертай бол DVD дээр бичигдсэн киногүзэх боломжтой. Мөн ихэнх DVD драйвер нь хоосон DVDдээр мэдээлэл бичдэг.

51

Оптик диск / Компакт диск - (Compact disk-CD)

Энэ төрлийн диск нь мэдээлэл хадгалахадтохиромжтой бөгөөд лазерийн гэрлийнтусламжтайгаар уншиж бичдэг.Зөөвөрлөхөд хялбар, жин болон хэмжээ

жижигХурдан уншиж, бичдэг. Оптик дискүүддараах багтаамжтай байдаг.

– CD - 700 MB

– DVD - 4.7 GB

– Blu-Ray - 25 GB

– HD-DVD – 15 GB

52

Дискнүүдийн ялгаа

Төхөөрөмж Үүрэг

CD-ROM Зөвхөн унших (CD-R)

CD-Writer Унших, бичих (CD-R, CD-RW)

DVD-ROM Зөвхөн унших (CD, DVD)

Combo ROM DVD ROM, CD Writer хавсаргасан

DVD-Writer Унших, бичих (CD, DVD)

Blu-Ray Унших, бичих (CD, DVD, Blu-Ray) 53

USB-stick

Орчин үед хамгийн

ихээр ашиглаж байгаа

төхөөрөмж бөгөөд USB

портоор холбогддог.

Холбогдох хурд нь USB

1.0, USB 2.0-тай байдаг.

56

Бусад хадгалах төхөөрөмж

57

Картууд

График карт, Sound карт, Video карт,

TV- карт … 58

Компьютерийг цахилгаанаар хангадагтөхөөрөмж бөгөөд хувьсах хүчдлийг тогтмолхүчдэл болгон хувиргаж, хүчдлийг буурууланэх хавтанд холбогдон ажилладаг. Тэжээлийнблокны хүчин чадал нь Ватт-р хэмжигддэг.

Тэжээлийн блок

59