Лекц 2

ШУТИС

E -Нээлттэй

Институт

1

олон

ТЕХНИК ХАНГАМЖ /ҮРГЭЛЖЛЭЛ/

Нэгдүгээр хэсэг

2

ОРОЛТ ГАРАЛТЫН ПОРТУУД

Оролт гаралтын портууд нь ихэвчлэн

системийн блокийн ард, зарим нь нүүрэн

талд нь байдаг. Эдгээр портуудад USB

оролт, сериал, параллель, сүлжээний болон

цахилгааны оролтууд багтана. Оролтын

портуудыг ашиглан компьютерт принтер,

камер, сканнер болон бусад

төхөөрөмжүүдийг холбоно.

3

PS/2-Порт: Гар ба хулгана

USB порт хэвлэгч,Scanner, Хулгана, Гар, Сamera …

Monitor - Onboard display card

Audio: Микропон,

Speaker, Чихэвч

Parallel портХэвлэгч, Хэмжилтийн төхөөрөмж

Serial портХулгана

GameportJoysticksNetwork

Сүлжээ

Тэжээлийн порт

4

USB порт/Universal Serial Bus

USB порт оролт нь системийн

блокийн ард нэг болон хэд хэд

байх бөгөөд эдгээр нь USB

холболт бүхий төхөөрөмжүүдийг

залгахад зориулагдсан оролт юм.

Түүнчлэн Flash диск нь USB

портоор холбогдож компьютер-

ийн суурин дискнээс Flash диск

рүү мэдээлэл хуулах боломжтой.

5

Сериал порт/ Serial Port

Сериал порт нь

компьютерт модем болон

тусгай зориулалтын

төхөөрөмжүүдийг

залгахад зориулагдсан

оролтын шүд бүхий суурь

бөгөөд эдгээр нь ихэнхдээ

COM1, COM2 гэж

нэрлэгдэн тэмдэглэгддэг.

6

Параллель порт /Parallel port

Параллель порт нь

компьютерийн ард байрлах ба

принтер болон тусгай

зориулалтын төхөөрөмжүүдийг

залгахад зориулагдсан, оролтын

нүх бүхий суурь бөгөөд эдгээр

нь ихэнхдээ LPT1, LPT2 гэж

тэмдэглэгддэг.

7

Сүлжээний порт /Network Port

Сүлжээний порт нь

сүлжээний кабелиар

дамжуулан хэрэглэгчийн

компьютерийг сүлжээнд

холбоход ашиглагдана.

Сүлжээгээр дамжин

интернэтэд холбогдож

болдог.

8

FireWire port

Apple Inc компани FireWire портыг

үйлдвэрлэсэн бөгөөд дижитал камер

гэх мэт төхөөрөмжүүдээс компьютерт

өгөгдөл солилцох боломжийг олгодог.

FireWire портын олон төрлийн кабел

болон утасгүй холболт гэх мэт шинэ

хэд хэдэн хувилбарууд гарч байна.

Ихэнх мултимедиа компьютерүүд

/tablet, smartphone/ сүүлийн үеийн

FireWire порттой болсон.

9

Communications – Холболтын

төхөөрөмжүүд

Сүлжээний холболтын төхөөрөмжүүдийн үүрэг нь

нэг компьютераас нөгөө рүү холбогдон мэдээлэл

солилцох юм. Үүнд:

• LAN card

• Modem

• Кабель

• Switch

• Hub

• Firewall

• Fiber optic төхөөрөмж

• Wireless төхөөрөмж

• Repeater 10

LAN card

Компьютерийг сүлжээнд холбож буй төхөөрөмж

юм. Өгөгдөл дамжуулах хурд нь 10/100 Mb.s

байдаг. USB LAN card, Notebook LAN card,

Wireless LAN card, эх хавтан дээр байрладаг

LAN card гэх мэт олон төрөл байдаг.

11

Modem - Модем

Компьютерт холбогдож, компьютерийг

сүлжээнд холбож буй төхөөрөмж юм. Өгөгдөл

дамжуулах хурд нь 56 Kb.s ба түүнээс дээш

байдаг. DSL modem, ADSL modem, USB

modem, Wireless Modem, эх хавтан дээр

суурилсан Modem гэх мэт олон төрөл байдаг.

12

Кабель

LAN кабелийн хоёр үзүүрийн

хоорондох хамгийн их

алслагдах зай 100 метр. Энэ

кабель нь дотроо 8-н төрлийн

өнгө бүхий утастай. Өнгийн

утаснуудыг хэрхэн сольж

хавчсанаас шалтгаалан LAN-

Switch, Hub-LAN, LAN-LAN,

Hub-Hub, Switch-Switch гэсэн

олон ялгаатай байж болно.

13

Модем нь дотроо 2 утастай.Утасны шугамыг салаалан,компьютерийн модем руухолбогддог.

14

Switch

Гаднаас ирсэн интернетийн үзүүрийг дурынпортонд залгах ба бусад портноос холбогдсонкабелиар дамжин компьютерийн LAN card - дхолбогдож интернетийг салаалж буй төхөөрөмжюм. LAN card болон Switch-н хооронд өгөгдөлдамжуулах хурд нь 100Мbyte/sec. Switch -рдамжин холбогдсон компьютерүүд хоорондооөгөгдөл болон принтерийг хувааж ашиглахболомжтой. Мөн сүлжээнд холбогдсонкомпьютерийг алсаас удирдах боломтой байдаг.Үүнийг Remote access – Алсын хандалт гэнэ.

Unmanaged Managed (Cisco switch router)

15

Hub

Гаднаас ирсэн интернетийн үзүүрийг

Input портонд залган, Output

портноос холбогдсон кабелиар

дамжин компьютерийн LAN card-д

холбогдож, интернетийг салаалж буй

төхөөрөмж юм. LAN card болон Hub

-н хооронд өгөгдөл дамжуулах хурд

нь 10Мb.s. Hub - р холбогдсон

компьютерүүд хоорондоо өгөгдөл

болон принтерийг хувааж ашиглах

боломжтой болдог.

16

FireWall нь програм хангамжийн эсвэл техник

хангамжийн хосолсон нэмэлт хамгаалалт юм.

Өөрөөр хэлбэл сүлжээний хамгаалалт бөгөөд

компьютерийн сүлжээгээр дамжих мэдээллийн

урсгалыг зохицуулж, найдвартай аюулгүйгээр өгөгдөл,

мэдээллийг дамжуулахад зөвшөөрөгдөөгүй

хэрэглэгчдээс сэргийлэх үүрэгтэй хориг буюу хаалт юм.

17

Firewall

Firewall

• Firewall нь Hardware болон

Software гэсэн хоёр

түвшинтэй.

• Hardware түвшний

төхөөрөмж нь Input, Output

гэсэн 2 порттой. Гаднаас

ирсэн мэдээллийг Input

портоор шүүж Output

портоор гаргана.

• Software түвшний хамгаалалт

нь компьютерийн програм

хангамж байдлаар ажиллана.18

Fiber Optic

converter нь шилэн

кабель, Ethernet

хоёрыг холбодог

төхөөрөмж юм.

Шилэн кабель нь

алсын зайд

алслагдах

боломжтойгоороо

бусад кабелиас давуу

талтай.

Fiber optic кабель, төхөөрөмж

19

Wireless төхөөрөмж

Wireless access point нь Wirelessтөхөөрөмжүүдийг нэг сүлжээнд холбохтөхөөрөмж.

20

ПРОГРАМ ХАНГАМЖ

Хоёрдугаар хэсэг

21

Програм хангамж

Програм хангамж нь компьютерт зааварчилгаа

өгөх командуудын цуглуулга ба өөрөөр хэлбэл

хийгдэж буй үйлдлийг хэрхэн зөв гүйцэтгэх

дарааллыг зохицуулдаг. Түүнчлэн програм

хангамж нь компьютерийн суурин диск, CD-

ROM, DVD зэрэг төхөөрөмжүүдээс шуурхай

санах ойд мэдээлэл хуулах, ачаалах үйлдлийг

гүйцэтгэх үед техник хангамж хэзээ ямар

үйлдэл хийх дарааллыг нь зааж өгдөг.

22

Програм хангамж нь төрөл бүрийн

програмууд янз бүрийн програмчлалын

хэлүүд, процедурууд, програмын

бүрэлдэхүүний ашиглалт, хэрэглээний дүрэм

зэргийг агуулдаг.

Програм хангамжийг:

• Системийн – System software

• Хэрэглээний – Application software

• Програмчлалын – Programming software

гэж ангилдаг.23

Програм хангамж

Системийн програм хангамж

Системийн програм хангамж нь компьютерийг

эхлүүлж, бусад хэрэглээний програм

хангамжийг ажиллахад бэлэн болгодгоос гадна

компьютерт өгөгдсөн командыг гүйцэтгэх,

принтер, гар, уян диск зэрэг дагалдах

төхөөрөмжүүдийн ажиллагааг зохицуулдаг.

Системийн програм хангамжгүйгээр

хэрэглээний програм ажиллах боломжгүй.

Ийм учраас системийн програм хангамж нь

компьютерийн гол үндэс суурь нь болдог.

24

Системийн програм хангамж нь 5 хэсгээс бүрддэг.

Үүнд:

• Үйлдлийн систем – operating systems

• Утилит програмууд – utilities

• Төхөөрөмжийн програм – device drivers

• Сервер програм – servers

• Цонхны систем – window systems

25

Системийн програм хангамж

Үйлдлийн систем

Үйлдлийн систем нь компьютер асах үед

автоматаар ачаалагдаж байдаг нэгэн төрлийн

програм хангамж юм. Орчин үеийн үйлдлийн

системийн давуу тал нь хэрэглэгчийн зүгээс

компьютерийн техник хангамж болон

системийн ажиллах зарчмын мэдлэггүйгээр

түүнийг ашиглах боломжтой. Өөрөөр хэлбэл

хэн нэг хэрэглэгч бусдын хийж буй үйлдэлд

нөлөөлөхгүйгээр системийн тохиргоо хийж

чадах нөхцлийг олгож, ачааллыг нь зохицуулж

өгдөг.

26

Үйлдлийн системийн нууцлал болон төрлийгсайжруулах тал дээр үе үеийн програм зохиогч наражилласаар ирсэн.

Үйлдлийн системийн төрлүүд:

• DOS

• Windows

• OS/2

• Unix, Linux

• Mac OS

• Sun OS

• Palm OS ...

27

Үйлдлийн системийн төрлүүд

• Multitasking – Олон төрлийн програмуудыг

нэгэн зэрэг ажиллуулахад аль програм нь ямар

горимоор хэдий хэрийн хугацаанд ажиллахыг

энэ төрлийн үйлдлийн систем зохицуулдаг.

• Multiuser – Зарим үйлдлийн системд маш

олон хэрэглэгч зэрэг хандаж чадахуйц

боломжтой байдаг.

• Multiprocessing – Нэгээс дээш тооны

процессор дээр ажиллаж чадах.

• Multithreading – Нэг програм дээр олон

талаас нь зэрэг ажиллах боломж.28

Үйлдлийн системийн төрлүүд

• IBM OS/2 гэсэн үйлдлийн систем зохиогдсон

боловч үүнийг хэрэглэгч цөөхөн компаниуд

байдаг.

• Unix болон Linux нь персональ компьютерт

ашиглагддаг бусад төрлийн үйлдлийн

системүүдийн нэг хэсэг нь юм.

• Apple компанийн үйлдвэрлэдэг компьютер нь

бусад төрлийн компьютеруудаас өөр

үйлдлийн систем ашигладаг.

29

Үйлдлийн системийн төрлүүд

Компьютер хэрэглэгчдийн дунд өргөн тархсананхны үйлдлийн систем байв. Персоналкомпьютер гарахаас өмнө Bill Gates IBMкомпьютерт зориулж DOS үйлдлийн системийгзохиосон бөгөөд үүний эрхийг Microsoft корпорацхудалдан авч нэрийг нь MS-DOS гэж өөрчилсөн.

Персонал компьютерт зориулсан учраас анхны нэрнь PC-DOS буюу Personal Computer DiskOperating System гэж байв. DOS нь графикан бус,командын горимын үйлдлийн систем юм.Командыг prompt буюу командын мөрнөөсоруулдаг

30

Disk Operating System -DOS

Web client Үйлдлийнсистемийнхэрэглээний хувь. (Эхсурвалж: Median-сҮйлдлийн системийнхэрэглээний хувийг2010 оно 6-р сарынбайдлаар авав.)

Windows XP (49.17%)

Windows Vista(19.27%)

Windows 7 (17.16%)

Mac OS X (5.78%)

Linux (1.24%)

iOS (iPhone) (0.86%)

31

Утилит програмууд - utilities

Энэ нь компьютерийн үйл ажиллагааг задлан

шинжлэх, ажиллах орчинг бүрдүүлэх, удирдлагын

шийдвэр гаргах, ажиллах нөхцлийг хадгалах зэрэг

системийн үйл ажиллагааг зохицуулж байдаг.

Жишээ нь: Disk storage utilities, Disk defragmenters,

Disk checkers, Disk cleaners, Disk space analyzers,

Disk partitions, Backup, Disk compression, File

managers, Archive utilities, System profilers, Anti-

virus utilities, Hex editors, Data compression,

Cryptographic utilities, Launcher applications,

Registry cleaners, Network utilities, Command line

interface (CLI) and Graphical user interface-GUI32

Төхөөрөмжийн програм –device drivers

Төхөөрөмжийн програм нь аль нэг техник

хангамжийг бүрэн ажиллуулахад

зориулагдсан програм хангамж бөгөөд

тухайн техник хангамжаас шалтгаалж янз

бүрийн хэмжээтэй байдаг. Үйлдлийн

системийг суулгасны дараа төхөөрөмжийн

програмыг суулгадаг.

33

Сервер програмууд - servers

Сүлжээнд ажиллахад зориулагдсан нэг болон

олон хэрэглэгчийн ажиллуулж буй програм

хангамжийн ажиллагааг зохицуулах,

удирдахад зориулсан програм хангамж

бөгөөд web servers, print servers, and database

servers гэх мэт олон төрөл байдаг.

34

Цонхны систем- window systems

Windowing system нь graphical userinterface (GUI) – н бүрэлдэхүүн хэсэгбөгөөд дэлгэцийн орчинг бүрдүүлж,цонхны үйл ажиллагааг зохицуулах,ажиллахад хялбар төсөр байх үүрэгтэй.График төхөөрөмж, хулгана, гар, заагчтөхөөрөмжүүдийн үндсэн үйл ажиллагаагудирддаг.

35

Programming software

Програм зохиогч нарт компьютерийн програмбичих боломжийг олгож буй өөр олон төрлийнпрограмчлалын хэлүүд байдаг. Энэ нь доорххэрэгслүүдийг агуулдаг. Үүнд:

• compilers – Эмхэтгэгч програм

• debuggers – Алдааг арилгагч програм

• interpreters – Хэлмэрчлэгч програм

• linkers – Холбогч програм

• text editors – Текст эмхэтгэгч програм

• Integrated development environment (IDE) ньдээрх бүх функцүүдийг агуулсан програмюм.

36

Хэрэглээний програм хангамж

Үйлдлийн систем ачаалагдсаны дараа

ашиглагдаж байгаа програм хангамжийг

хэрэглээний програм хангамж гэнэ.

Хэрэглээний програмуудыг компьютерт

үйлдлийн систем суулгасны дараа Install

хийж суулгах ба эдгээр нь тодорхой

үйлдлүүдийг гүйцэтгэдэг.

37

Хэрэглээний програмын төрлүүд:

• Application software нь олон төрөл байдаг

бөгөөд нэг болон олон олон онцлог зорилтыг

гүйцэтгэх зорилготой ашиглагддаг. Үүнд:

• Industrial automation – Үйлдвэрлэлийн

автоматжуулалтын

• Business software – Бизнесийн

• Video games – Видео тоглоомууд

• Quantum chemistry and solid state physics

software – Квант хими ба хатуу биетийн

физикийн

• Telecommunications – Харилцаа холбооны

• Databases – Өгөгдлийн сангийн 38

• Educational software - Боловсролын

• Medical software - Эмнэлгийн

• Molecular modeling software – Молекуляр

загварын

• Image editing – Зураг засварлах

• Spreadsheet – Хүснэгтэн мэдээллийн

• Simulation software - Загварчлалын

• Word processing – Текст боловсруулах

• Decision making software – Шийдвэр гаргах

гэх мэт олон хүрээг хамардаг.39

Хэрэглээний програмын төрлүүд:

№ Төрөл Програмын нэрс

1 Telecommunication Internet explorer, Mozilla

Firefox, Yahoo messanger,

Skype, FoxPro, Outlook …

2 Database MS Access, MySQL, Oracle…

3 Spreadsheets MS Excel

4 Word processing MS Word, Wordpad, Notepad,

Page maker, Publisher

5 Image editing Paint, Corel draw, Photoshop

6 2d,3d modeling 3DSMax, Autocad…40

MS Word програм

Текстэн мэдээлэл боловсруулах,

захидал бичих гэх мэт үйлдлүүдийг

хялбар гүйцэтгэх боломжийг олгодог.

Түүнчлэн и-мэйл хаяг болон нэрийн

жагсаалт үүсгэх, их хэмжээний

шууданг хүн бүрт ганцаарчлан болон

бүлгээр нь илгээх, хэлэлцүүлэх

боломжтой.

41

MS Excel

Компанийн орлого, зарлагын тооцоо,

тайлан тэнцлийн тооцоо гэх мэт

санхүүгийн тооцоо хийх, түүнчлэн

эдгээр нь ирээдүйд үр ашиг нь үнээс

хамаарч хэрхэн өөрчлөгдөхийг

урьдчилан тооцоолох, мэдээлэл гаргах

зэргээр ажиллах боломжтой.

42

MS Power Point

Илтгэл бичих, бичсэн илтгэлийг

хуудас хуудсаар нь болон төслийн

мэдээллийг оруулан хэвлэж авах

зэрэг боломжийг олгодог.

Түүнчлэн өөрт шаардлагатай

илтгэлийг компьютерт болон

видео проектороор шууд илтгэх

боломжтой.

43

MS Access

Өгөгдлийн сан үүсгэх, өгөгдлийн санд

мэдээлэл оруулах, шаардлагатай

мэдээллийг хайх гэх мэтчилэн их

хэмжээний мэдээллийг эмхлэх

боломжтой.

Мөн өөрт шаардлагатай өгөгдлийн сан

үүсгэсэн байхад шаардлагатай үед

мэдээ тайланг өөрийн хүссэн байдлаар

гаргаж авах боломжтой.

44

MS Outlook

Маш олон төрлийн шуудан ашиглах

програм хангамжууд байдаг. Эдгээр

нь бүгд шуудан хүлээн авах болон

илгээх боломжуудтай. Бидний сайн

мэдэх нь MS Outlook, Thunderbird

гэх мэт програм хангамжууд байдаг.

45

Analysis

Design

Programming

Testing

Системийг хөгжүүлэх

үе шат:

• Шинжлэх – Analysis

• Загварчлах – Design

• Програмчлах

• – Programming

• Турших – Testing

Системийг хөгжүүлэх шаардлага нь програм

хангамж зохиогдоод хэрэглэгчдэд хүрэхээс өмнө

болон хэрэглэгчдэд хүрсний дараа ч тулгардаг.

46

СҮЛЖЭЭНИЙ ТУХАЙ

Гуравддугаар хэсэг

47

Сүлжээний төрөл

Local area network, Дотоод сүлжээДотоод сүлжээ (local area network, LAN) нь гэр,

сургууль, компьютерийн лаборатори, оффисийн

барилга зэрэг бага хэмжээний газарзүйн бүсэд

компьютер, төхөөрөмжүүдийг холбодог сүлжээ юм.

Home area network, Гэрийн сүлжээ

Home area network буюу гэрийн сүлжээг (HAN) гэрийн

орчинд хэрэглэгдэх төхөөрөмжүүдийг холбоход

хэрэглэнэ. Эдгээрт персонал компьютер, принтер болон

бусад төхөөрөмж орно. Ийм төрлийн сүлжээний гол

үүрэг нь интернэтийг хувааж хэрэглэх (CATV эсвэл

DSL гэх мэт бродбэнд) функц юм. HAN - г мөн Office

area network буюу оффисийн сүлжээнд (OAN)

ашигладаг. 48

Personal area network, Хувийн сүлжээ

Personal area network буюу хувийн сүлжээ (PAN)нь тодорхой хувь хүнд ойр байрлах компьютер,төхөөрөмжүүдийг холбосон сүлжээ. PANсүлжээнд персонал компьютер, принтер, факс,телефон утас, PDA, видео тоглоом тоглохтөхөөрөмжүүд орно. Энэ сүлжээнд сүлжээнийутсыг ашиглахгүй холбож болно. PAN цархүрээ нь 10 метр орчим л байдаг. Утастай PANсүлжээний хувьд USB, Firewire зэргээрхолбодог бол утасгүй тохиолдолд Bluetooth хэтулаан долгионы холбоог хэрэглэдэг.

Сүлжээний төрөл

49

Wide area network, Өргөн бүсийн сүлжээ

Өргөн бүсийн сүлжээ (WAN) нь хот, улс, тив

дамнан орших компьютерүүдийг холбодог өргөн

хүрээтэй сүлжээ юм. Холболтын сувагт нь телефон

утасны шугам, кабель, агаараар цацах долгион

зэрэг олон төрлийн дамжуулалтын орчин нийлдэг.

WAN нь ихэнхдээ түгээмэл үйлчилгээ үзүүлэгч

байгууллага (жишээ нь телефоны компани),

компаниудын сувгийг хэрэглэдэг. WAN технологи

нь OSI загварын дараах гурван түвшинд

ажилладаг: физик түвшин, өгөгдөл холболтын

түвшин, сүлжээний түвшин.

Сүлжээний төрөл

50

Campus network - Цогцолборын сүлжээ

Цогцолборын сүлжээ нь дотоод сүлжээ буюу

LAN сүлжээнүүдийг холбосон, харьцангуй

жижиг газар зүйн бүсийг хамардаг сүлжээ. Бараг

бүх сүлжээний төхөөрөмжийг (шилэн

кабель, Cat5 кабель гэх мэт) цогцолборыг

эзэмшигч буюу их сургууль, байгууллага,

засгийн газар эзэмшдэг байна.

Их сургуулийн цогцолборын сүлжээний хувьд

хичээлийн танхимүүд, номын сан, оюутны

хотхон зэрэг олон барилгыг хооронд нь холбоно.

Сүлжээний төрөл

51

Metropolitan area network, Хотын сүлжээ

Metropolitan area network буюу Хотын сүлжээ(MAN) нь хот буюу томоохон цогцолборын цархүрээтэй компьютерийн сүлжээ.

Enterprise private network, Байгууллагынхувийн сүлжээ

Enterprise private network буюу Байгууллагынхувийн сүлжээ нь компаний өөр өөр барилга,цэгүүдийг холбон компьютерийн нөөцийг хамтхэрэглэх зорилготой сүлжээ.

Сүлжээний төрөл

52

Virtual private network, Виртуаль хувийнсүлжээ

Virtual private network буюу Виртуаль хувийнсүлжээ (VPN) төхөөрөмжүүдийг физик утсаархолбохын оронд интэрнэт мэт том сүлжээндчөлөөт холболт, виртуаль хэлхээ оруулсансүлжээг хэлнэ.

Internetwork, Сүлжээ хоорондын сүлжээ

Internetwork буюу сүлжээ хоорондын сүлжээ ньижил замчлах Router - рүүтинг технологитой банэг буюу түүнээс олон хувийн сүлжээг рүүтэрийнтусламжтай холбодог сүлжээ юм.

Сүлжээний төрөл

53

Global area network, Дэлхийн сүлжээ буюу

(GAN) нь хөдөлгөөнт харилцаа холбоо юм. Энэ

нь тодорхой бус тооны утасгүй LAN, хиймэл

дагуулын үйлчилгээгээр хамрах хангалтын

бүсүүдэд үйлчлэх зориулалттай сүлжээ юм.

Хөдөлгөөнт холбооны хамгийн чухал асуудал

бол нэг хангалтын бүсээс нөгөө рүү

хэрэглэгчийн харилцаа холбоог шилжүүлэх

явдал юм. Одоо хэрэгжиж байгаа IEEE Project

802 төслийг дэлхий дээрх утасгүй LAN

сүлжээний дарааллаар гүйцэтгэдэг байна.

Сүлжээний төрөл

54

PSTN – The Public switched telephone network

Телефон утасны шугам, шилэн кабелийн шугам,

бичил долгион дамжуулах линк, үүрэн сүлжээ,

харилцаа холбооны хиймэл дагуул болон далай

доогуурх телефон утасны шугамтай холбогдсон

харилцах төв зэргийг хамарсан дэлхий дахины

сүлжээ юм.

PSDN – The Public Switched Data network

Нийтийн ашиглах боломжтой. ISDN - Integrated

Services Digital Network, DSL-Digital Subscriber

Line сүлжээнүүдтэй төстөй.55

Сүлжээний төрөл

ISDN – Integrated Services Digital Network

Дуу хоолой, дүрс, өгөгдлийг бүгдийг нь тоон

болгон дамжуулдаг харилцаа холбооны

стандартын бүтэц бүхий сүлжээ. 128kbit/s

хурдтай.

DSL – Digital Subscriber Line

Тоон өгөгдөл дамжуулах технологийн нэг юм.

Утасны шугамыг ашиглан 256 KB/s-с 20Mbit/s

хүртэлх хурдны зурваст ажилладаг. Өгөгдөл

дамжуулах, хүлээж авах хурд нь төрлөөсөө

шалтгаалан ялгаатай байдаг.56

Сүлжээний төрөл

Интранэт ба экстранэт

Интранэт ба экстранэт нь компьютерийн сүлжээний

(ихэнхдээ дотоод сүлжээний) хэсэг юм.

Интранэт нь интернэт протокол болон түүн дээр

тулгуурласан вэб хөтчүүд /Mozilla, Google

Chrome,Internet Explorer/ болон файл дамжуулах

програм г.м. хэрэгслүүдийг ашигласан, байгууллагын

доторх дотоод сүлжээ бөгөөд ашиглах зөвшөөрөлтэй

хэрэглэгчдээс бусад хэрэглэгчдэд хаалттай байдаг.

Ямар нэг байгууллага мэдээллийг зөвшөөрөлтэй

хэрэглэгчдэд хүргэхийн тулд ядаж ганц вэб сервэртэй

байх шаардлагатай бөгөөд байгууллага дотроо

интернетийн орчинд ажилладаггүй дотоод сүлжээний

програмаар хангагддаг байна. 57

Экстранэт нь нэг байгууллага, мөн өөр хамтыннайдвартай ажиллагаатай байгууллага хоорондажилладаг хязгаарлагдмал сүлжээ юм. Компанийнүйлчлүүлэгчиддээ интранэтийн зарим хэсэгтхандах эрх олгодог боловч аюулгүй байдлынүүднээс зарим тохиолдолд эрх олгохгүй. Техникталаас экстранэтийг CAN, MAN, WAN зэрэгсүлжээний төрөлд багтааж болно. Харин эксранэтнь гадаад сүлжээтэй холболттой байх тул ганцLAN гэж ойлгож болохгүй.

UNIMIS систем, ШУТИС -н E-Office, санхүүгийнпрограм, номын сангийн програмууд экстранэтийнжишээ юм.

58

Экстранэт

Server: Сүлжээнд холбогдсон компьютерүүдийг

удирдах, үйл ажиллагааг нь зохицуулах зорилго

бүхий толгой компьютер. Хүчин чадал сайтай

компьютер байдаг. Олон төрлийн зориулалттай

серверүүд байдаг.

Client: Сүлжээнд холбогдож буй компьютер.

Хэрэглэгчдийн компьютер.

Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсгүүд

59

Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсгүүд

60

• Мэйл сервер – Mail server

• Вэб сервер – Web server

• Факс сервер – Fax server

• Файл сервер – File server

• Принт сервер – Print server

61

Серверийн төрлүүд:

62

ИНТЕРНЭТИЙН ТУХАЙ,

ПРОТОКОЛУУД

Дөрөвдүгээр хэсэг

Интернет нь олон төрлийн сүлжээг агуулсан,

дэлхий нийтээр ашигладаг интернет протокол

хэмээх сүлжээний технологид тулгуурлан

ажилладаг дэлхий нийтийн сүлжээ юм.

WWW – World wide web нь вэб сайтуудын

харилцаа холбоо гэж ойлгож болно.

Харилцаа холбоо нь стандарчлагдсан, Internet

Protocol – д захирагддаг ба IP address хэмээх

хаяглалтын системтэй байдаг.

Интернетийн тухай

TCP/IP нь сүлжээний технологиуд дээр

тулгуурлагдсан интернетийн орчинд өгөгдөл

дамжуулж буй протокол юм.

FTP буюу File transfer protocol Файл дамжуулах

протокол нь дэлхийн хаана ч байгаа компьютерийн

файлыг харах, сонирхсоноо хуулах боломж

олгоно.

SMTP буюу Simple Mail Transfer Protocol нь

электрон захиаг өөр сервер рүү илгээнэ.

Интернет протоколууд

POP3 Server (POP буюу Post Office Protocol)гаднаас ирж байгаа электрон захиаг зохицуулна.

IMAP буюу (Internet Message Access Protocol)протокол ирсэн электрон захиаг үздэг. Үүнийдавуу тал нь гэвэл захиаг ертөнцийн аль чөнцгөөс үзэж дахин унших болно, өөрөөрхэлбэл захиа маань сервер дээрээ байж лбайдаг.

Интернет протоколууд

Анх 1983 онд Paul Mockapetris DNS – DomainName System зохион бүтээжээ. DNS нь вэбхаягийн мэдээллийг дамжуулж буй систембөгөөд вэб хаяг болгоныг сүлжээнд давтагданоруулахгүйгээр IP хаяглалтын систем рүүхөрвүүлдэг.

H t t p : / / w w w . g o o g l e . c o m

Http – Hyper text transfer protocol, Вэб хаягийнэхлэл

www – World wide web

google – domain name буюу вэб сайтын нэр

.com – Top level domains, вэб сайтын төрөл

Домэйн нэр

Top –Level –Domains

Интернетэд вэб сайтын нэрүүд давхцах ёсгүй

тул Top-Level-Domain - р ялгагддаг. Үүнийг

Domain нэрний өргөтгөл гэж хэлдэг. Жишээ нь

google.com, google.mn.

2006 оны байдлаар интернэтэд нийт 70 гаруй

сая домайн нэр бүртгэгдсэн байна гэсэн

судалгаа байдаг байна.

Домэйн нэр

Subdomain гэдэг ойлголт бас байдаг. Энэ нь

тухайн сайтын охин сайт мэтээр ашиглахаас

гадна тухайн сайтын туслах агуулга руу хандах

үед ашиглана. Бидний ашигладаг google.com

сайтын news.google.com нь Second-Level-

Domain юм. Өөрөөр хэлбэл google.com - н

Subdomain нь юм. Эдгээр нь нэг сервер дээр

байрлаж байх боломжтой.

Домэйн нэр

Ерөнхий Top level domains:

• .com Худалдааны

• .net Сүлжээний

• .org Байгууллагын

• .edu Боловсролын

• .gov Засгийн газрын

• .mil Зэвсэгт хүчний

• .int Олон улсын

• .biz Бизнесийн

Үүнээс гадна улс орныг ялгасан домэйн нэр бас

байдаг. .mn Монгол

.uk Их Британи

Домэйн нэр