EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGENDECEMBER 2015
HAALBAARHEIDSSTUDIE
RAPPORT2016W-05
RAPPORT
EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGENDECEMBER 2015
2016W-05
Versie 1.2Datum 30-5-2016Geschreven door reviewers Peter van Langen, Laura Pranger, Patrick Dol, Evert Hazenoot,
Edith Kruger-Schipper, Derk Jan Sluiter, Franck de Haan, Gerard Verstoep en organisatoren Jojanneke Krabbe en Betsie Ekkelkamp
In opdracht van Peter van Langen, Evert Hazenoot en Derk Jan Sluiter
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
3
MANAGEMENTSAMENVATTING
1
Alsbeheerdervandewaterkeringwillenweop1januari2017voldoenaandeZorgplichtzoals
dezeopgenomenisinhetBestuursakkoordWateruit2013enopgenomenwordtinwijziging
vandeWaterwet.
DeZorgplichtverlangtvanonsdatwevoortdurendaantonendatdekeringopordeis,zodatde
waterveiligheid van Nederland gegarandeerd is. Naast het vastleggen en uitvoeren van de
werkprocessenvraagtditookomdoorlopendeverbeteringenviadePlanDoCheckAct-cyclus
(PDCA);hetiscontinulerenenverbeteren.
DewaterschappenRivierenland,DrentsOverijsselseDeltaenhetHoogheemraadschapHollands
NoorderkwartierwerkensamenineenonderlingZorgtaakakkoordomelkaartehelpenente
versterken. In 2016 is de samenwerking in unieverband ingezet, met als extra impuls de
ondersteuning van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA); meerdere
waterschappenbundelenhunkrachtenendelenactueleervaringenmetelkaar.
De Zorgplicht wordt opgenomen via een wijziging van de Waterwet per 1 januari 2017; de
Inspectie Leefomgeving en Transport voert het toezicht uit namens de minister van
InfrastructuurenMilieu.
De drie waterschappen hebben in november en december 2015 bij elkaar een peerreview
gehoudenmetalsdoel:lerenvanelkaar.Voordezereview,waarinweonshetterugkijkeneigen
willenmaken,zijnweuitgegaanvandevolgendeopzet:
• Deeerstepeerreviewmoeteenpositieveuitstralinghebbenomtelatenziendatterugkijken
leukkanzijneneenmeerwaardeheeft.
• Bekijkenwatdebesteenmeestlogischevormisvooreenpeerreviewenbepalenofhiervooreen
bruikbareinstructietemakenis.
• Kijken of de peerreview een middel is om het leren te faciliteren en zo ja, hoe een vervolg
gemaaktkanworden.
Wehebbengezochtnaareencombinatievaneenvoudeneengrootbereikalsinsteekvande
peerreview.Daaromzietdeopzeteralsvolgtuit:
• Behandel één onderwerp (in dit geval vergunningverlening) en doe dit in zijn context. Zo
ontstaat er focus en samenhang. Hiermee komt de hoofdrolspeler van dat proces (hier de
vergunningverlener)alshetwarehelemaaltotzijnrecht.
• Betrekerveelmensenbijdieeenrolspelenbijhetgekozenonderwerp,wantzijhebbenereen
werkrelatiemeeenkunnenelkaaralscollega(peer)dejuistevragenstellen.Hetgoedegesprek
komtdansnelopgang.Decollegialecontactenwordengelegdenkunnenlatervanpaskomen
eneventueelwordenuitgebreid.
• Maakhetjezelfmakkelijkengaopzoeknaarhetzogenaamdelaaghangendefruitenhaaldat
binnen.Hetgaatvooralomdeeerstewinstdietebehalenis,wanterisnogzoveelteontwikkelen
ophetterreinvandeZorgplicht.
1Peerreviewkanletterlijkwordenvertaaldals‘collegiaalterugkijken’.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
4
Eind 2015 heeft ieder waterschap een dag georganiseerd waarop achttien gesprekken zijn
gevoerd tussen collega’s. De aftrap en afsluiting werden door leidinggevenden gedaan. Het
algemene beeld en de persoonlijke belevingen waren zonder uitzondering positief, met als
grootsteopbrengst:
• Eenopenhoudingenpositievesfeer.
• Kennisdelenisleukenleerzaam.
• Overalisgrotebetrokkenheidbijhetwerk.
Deopgehaaldeoogstindevormvan‘appels’isperwaterschapzichtbaargemaakt,zonderdeze
inhoudelijktebewerken.Zoheefthetenewaterschapeengoedeopleidingindeaanbiedingen
hetandereeengoedeverbindingtussenprojectenenhandhaving.Deopbrengstlevertvoorde
betrokkenen dus een veelheid aan verbetermogelijkheden die goed te gebruiken zijn in de
verbetertrajecten. De opbrengst van reviews is zo vooral een goede start van een
verbeteringsproceszoalsbedoeldindePDCA-cyclus.
Hetbelangrijkstepuntdatuitdedriesessiedagennaarvorenkwam,isdatiedereorganisatie
eengoedverbeterprocesmoethebbeningerichtwilhetdepositievezakenvandeanderkunnen
gebruiken.DePDCA-cycluswerktalsereenverantwoordelijkpersoonis,eenproceseigenaar.
Hijofzijbepaaltwelkeverbeteringenaandachtkrijgenentotveranderingenkunnenleidenin
de laatste fase, de Act-fase. Daar worden ze opnieuw gewogen, gevolgd door een besluit.
VoorafgaandaandeAct-fasekomtdebouwsteenCheck.Dezebouwsteen,alseenonderdeelvan
eengroterproces,kaneralsvolgtuitzien:
Ideeën van medewerkersen betrokkenen komen binnen op borden en in
emailboxen.
Verbeteringen worden opgehaald binnen audits
en peer reviews.
Medewerkers voeren inhoudelijke evaluaties uit en noteren de uitkomsten.
Ideeën, meldingen en klachten komen vanuit de omgeving op een centraal
punt bijeen.
Kleine verbeteringen worden twee maal per week
besproken en ingevoerd.
Iedereen doet mee en het wordt zichtbaar gemaakt voor alle
gebruikers/afnemers.
Op grote verbeteringen zijn altijd twee verbeterteams gelijktijdig ingezet met
eigen planning.
Iedereen doet mee en het wordt zichtbaar gemaakt voor alle
gebruikers/afnemers.
Er is een centraal verbeterproces ingericht met een proceseigenaar.
de proceseigenaar kiest:Welke verbeteringen,
door wie, en met welke prioriteit, uitgevoerd worden.
De proceseigenaar maakt het belangrijk.
FIGUUR 1: DE BOUWSTEEN ‘CHECK’ ALS ONDERDEEL VAN EEN GROTER PROCES
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
5
Uitfiguur1isaftelezendathet,naasthetcreërenvaneenveiligeomgeving,vanbelangisom
daadwerkelijkiemandbewusteigenaartemakenvaneenverbeterproces,metallelustenen
lastendiedatmetzichmeebrengt.
Dealgemeneconclusieisdateenpeerrevieweenlaagdrempeligenleukinstrumentismeteen
goedresultaatdatinrelatiefkortetijdtebereikenis.Opmerkelijkisdatdemeerwaardevan
deelnamevanuitdirectieenbestuurookzichtbaarisenextraopbrengstgenereert.
1Peerreviewkanletterlijkwordenvertaaldals‘collegiaalterugkijken’.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
6
STOWA 2016-20 NOWCASTEN
EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGENDECEMBER 2015
INHOUD
1 MANAGEMENTSAMENVATTING 2
2 INHOUDSOPGAVE 4
3 INLEIDING 6
4 DOELEN PEERREVIEW 7
5 UITLEG WERKWIJZE PEERREVIEW 8
5.1 OPZET VAN HET PROCES 8
5.2 UITGANGSPUNT: WAARDERENDE GESPREKKEN 10
5.3 VERVOLG PEERREVIEW 10
6 ERVARINGEN REVIEWERS 12
7 OPGEHAALDE ‘APPELS’ 13
7.1 WATERSCHAP DRENTS OVERIJSSELSE DELTA 13
7.2 HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER 16
7.3 WATERSCHAP RIVIERENLAND 19
8 WELKE ‘APPELS’ WORDEN MEEGENOMEN NAAR EIGEN DE ORGANISATIE 24
8.1 WATERSCHAP DRENTS OVERIJSSELSE DELTA 25
8.2 HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER 25
8.3 WATERSCHAP RIVIERENLAND 26
9 EVALUATIE 27
9.1 DOELEN GEHAALD? 27
9.2 PUNTEN UIT DE EVALUATIES VAN DE PEERREVIEW ZELF EN TIPS VOOR HET VERVOLG 28
9.3 DANKWOORD AAN ALLE DEELNEMERS 29
BIJLAGE 1 INTRODUCTIE, UITNODIGING EN VRAGENLIJST EN DAGPROGRAMMA’S VAN DE REVIEWDAGEN
BIJLAGE 2 LIJST MET NAMEN, FUNCTIES EN FOTO’S
BIJLAGE 3 BOEKJE WAARDEREND AUDITEN
BIJLAGE 4 DRIE LIJSTEN MET POSITIEVE ZAKEN, INGEVULD DOOR DE GEREVIEWDE PERSONEN
BIJLAGE 5 DOCUMENTEN DIE VERSPREID MOGEN WORDEN:
• TOETSKADER BELEIDSREGELS
• WERKPROCES MUTATIES LEGGER WATEREN
• RISICOANALYSE WSRL
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
7
INLEIDING
1
Vanaf1januari2017moetenwijalsbeheerdervandewaterkeringvoldoenaandeZorgplicht.
In een notendop houdt de Zorgplicht in dat we als waterkeringbeheerder moeten kunnen
aantonenenbewijzendatwealseengoedrentmeester(=goedbeheerder)vooronzekeringen
zorgenendatwedewaterveiligheidgaranderen.Hetvastleggenvandewerkprocessenrondom
hetbeheerenonderhoudvanonzekeringenisdaareenonderdeelvan.OokvraagtdeZorgplicht
datwedePlanDoCheckAct-cyclusinonzewerkprocessenverweven,oftewelcontinulerenen
verbeteren.DeInspectieLeefomgevingenTransportisnamenshetRijkdetoezichthouderopde
Zorgplicht en zal mettertijd gaan toetsen of de beheerders aan de eisen van de Zorgplicht
voldoen.
De waterschappen Rivierenland en Drents Overijsselse Delta en het Hoogheemraadschap
HollandsNoorderkwartierwerkensameninhet(her)inrichtenvanhunorganisatiesvolgensde
doelen van de Zorgplicht. Om dit te benadrukken hebben we samen een Zorgtaakakkoord
gesloten. Als onderdeel hiervan hebben we in november en december 2015 een peerreview
georganiseerdomvanelkaartelerenenonszelfteverbeteren.
Bij een peerreview is focus van belang. Daarom hebben we gekozen voor een specifiek
onderwerp: vergunningverlening van waterkeringen. We hebben dit onderwerp benaderd
vanuitverschillendebelangenomhetgoedtotzijnrechttelatenkomen.Vertegenwoordigers
vanallebelanghebbendenhebbenwegevraagdomvanuithunperspectiefnaarhetprocesvan
vergunningverleningvanwaterkeringentekijken.Dezegroepbestonduit:
• Vergunningverleners
• Handhavers
• Gebiedsbeheerders
• Specialisten
• Informatievoorziening-ofgegevensbeheerders
• Bestuurderoflidvandedirectie
• Ingelanden
Wehebbenhengevraagdwatzevindenvanhetprocesvanvergunningverlening.Erzijnook
gesprekkengevoerdtussencollega’s.Deinsteekwaspositieflerend,meteensfeerzoalsgeschetst
indevolgendequote.
“Een peerreview is een collegiaal interview. Je gaat als collega’s, vaak van verschillende
organisaties,bijelkaarzittenomoverbepaaldeonderwerpentepraten.Dit is (bijnaaltijd)
leuk;hetis(bijnaaltijd)leukommensenuithetzelfdevakgebiedtespreken.Vaakbenjeerg
benieuwd hoe het bij de ander gaat, hoor je twintig dezelfde dingen, maar toch ook twee
dingendienetietsandersofbetergaan.Meestalkomjeergeïnspireerdenvolenergievandaan.”
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
8
Depeerreviewwillenweinzettenomopeengestructureerdemanierteleren.Hetplanisom
binnenWaterkeringeniederhalfjaareenpeerreviewteorganiseren.Indecember2015heeftde
eersteplaatsgevonden,waarvandithetverslagis.
Inditverslaggevenweaanhoedepeerreviewisgeorganiseerd,hoedezeisverlopenenwatde
opbrengst is. Hoofdstuk 5 gaat over de organisatie van de peerreview. Hoofdstuk 6, 7 en 8
bevattenhetinhoudelijkedeel,metdegesprekverslagen.Hoofdstuk6begintmetdepersoonlijke
ervaringen. Vervolgens geeft hoofdstuk 7 een opsomming van alle positieve punten die de
organisatieszagenbijhuncollega’s.Hoofdstuk8omschrijfthoedepositievepuntenindeeigen
organisaties kunnen worden gebruikt. Tot slot wordt in hoofdstuk 9 de peerreview zelf
geëvalueerd.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
9
DOELEN PEERREVIEW
4
Hetdoelvandepeerreviewis:lerenvanelkaar.Hierbijzijnweuitgegaanvandevolgendeopzet:
• Deeerstepeerreviewmoeteenpositieveuitstralinghebbenomtelatenziendatterugkijken
leukkanzijneneenmeerwaardeheeft.
• Bekijkenwatdebesteenmeestlogischevormisvooreenpeerreviewenbepalenofhiervooreen
bruikbareinstructietemakenis.
• Kijken of de peerreview een middel is om het leren te faciliteren en zo ja, hoe een vervolg
gemaaktkanworden.
Wehebbengezochtnaareencombinatievaneenvoudeneengrootbereikalsinsteekvande
peerreview.Daaromzietdeopzeteralsvolgtuit:
• Behandel één onderwerp (in dit geval vergunningverlening) en doe dit in zijn context. Zo
ontstaat er focus en samenhang. Hiermee komt de hoofdrolspeler van dat proces (hier de
vergunningverlener)alshetwarehelemaaltotzijnrecht.
• Betrekerveelmensenbijdieeenrolspelenbijhetgekozenonderwerp,wantzijhebbenereen
werkrelatiemeeenkunnenelkaaralscollega(peer)dejuistevragenstellen.Hetgoedegesprek
komtdansnelopgang.Decollegialecontactenwordengelegdenkunnenlatervanpaskomen
eneventueelwordenuitgebreid.
• Maakhetjezelfmakkelijkengaopzoeknaarhetzogenaamdelaaghangendefruitenhaaldat
binnen.Hetgaatvooralomdeeerstewinstdietebehalenis,wanterisnogzoveelteontwikkelen
ophetterreinvandeZorgplicht.
Defiguurmetdeboomsymboliseertdeoogstvanappelsopiederelaag.Vanonderafgezienkost
hetdeminsteinspanningomdedagelijkseaanpassingentezienentoetepassenindeeigen
bedrijfsvoering. Kleinschalige verbeteringen kunnen ingepast worden en direct rendement
opleveren.Eenvolgende,hogerelaagvraagtomveranderingendieeenextrainspanningvande
organisatievragen.Dehoogste laagvraagthetmeesteenlevertpasoptermijndegewenste
voordelen;dielaatstezijnmogelijkgroterdanbijhetlaaghangendefruit.Voordeoogstdiewe
ophalenindezereviewbevindenweonsindeonderstelaag.
FIGUUR 2: SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN MOGELIJKHEDEN OM TE VERANDEREN
Ontwikkelen
Vernieuwen
Verbeteren
Dagelijkse aanpassingen
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
10
UITLEG WERKWIJZE PEERREVIEW
5
5.1 OPZET VAN HET PROCES In december 2015 hebben het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de
waterschappenRivierenlandenDrentsOverijsselseDeltaeenpeerreviewgeorganiseerd.Voor
deleesbaarheidsprekenweinderestvanhetverslagvan‘dewaterschappen’(inplaatsvantwee
waterschappenenéénhoogheemraadschap).
Het opdrachtgeverschap van de peerreview lag in handen van vertegenwoordigers van de
waterschappen;hetwaterschapDrentsOverijsselseDeltaheeftdeorganisatieopzichgenomen.
Er waren drie reviewdagen, bij iedere organisatie één. Hiervoor is een groep reviewers
samengesteldmetdriedeelnemersperwaterschap,intotaalnegenpersonen.Zijbezochtende
anderewaterschappenennamendaarinteamstweegesprekkenaf.
De groep te reviewen personen bestond uit twaalf deelnemers per waterschap, in totaal
zesendertigpersonen,verdeeldoverdrieteams.Elkteamvoerdeperdagzesgesprekken,steeds
mettweeteinterviewenpersonenpergesprek).Degroepbestonduitvertegenwoordigersvan
allebelanghebbendeninhetprocesvanvergunningverlening:
• Vergunningverleners
• Handhavers
• Gebiedsbeheerders
• Specialisten
• Informatievoorziening-ofgegevensbeheerders
• Bestuurderoflidvandedirectie
• Ingelanden
Alle te reviewen personen hebben eerst een vragenlijst gekregen, opgesteld tijdens een
startbijeenkomstvandereviewers.Diehebbendeantwoordendoorgenomen ineentweede
bijeenkomst, waarna de reviewers de antwoorden hebben gebruikt als leidraad voor de
gesprekken. De onderwerpen op de vragenlijst kwamen overeen met die uit de Zorgplicht.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
11
Schematischzietderevieweralsvolgtuit:
Dereviewdagenbegonnenmeteenplenairestartbijeenkomst,gevolgddoordegesprekken(zie
figuur4).Indeplenaireafsluitinggavendereviewerseeninhoudelijketerugkoppelingaande
hele groep en ze gaven aan welke onderdelen als oogst, opgehaalde appels, meegenomen
werden.Ookdepeerreviewzelfwerdgeëvalueerddoordegroepvanreviewers.
Deintroductie,uitnodiging,vragenlijstendagprogramma’svandereviewdagenzijntevinden
inbijlage1.
Vooriedereendieelkaarnogeenswilopzoeken:delijstmetnamen,functiesenfoto’sstaatin
bijlage2.
FIGUUR 3: ORGANISATIE VAN DE GESPREKKEN
FIGUUR 4: OPZET GESPREKKEN TIJDENS DE REVIEWDAGEN
Doornemen instructiePeer review versie 2
Vaststellen onderwerpvoor komende review
Commentaarronde op concept-rapport
Commentaarronde opconcept-rapport
Bijstellen Instructie Peer review naar
versie 3
Vaststellen exactedatums voor
bijeenkomsten
Afstemmen met leidinggevenden per organisatie
Opstellen indrapport
Opstellen eindrapport
Bespreken eindrapport,evaluatie proces,
voorstel tot wijziging instructie Peer review
Uitnodiging/ programma
naar reviewers
Deelnemers en interviewers bepalen
Verslaglegging Peerreview en leerpunten voor review-methode
Presentatie eindrapport
Startbijeenkomst met reviewers en
organisatie
Opstellen vragenlijst
Reviewers lezen deantwoorden en maken aanvullende vragen
Peer review op locatie
Peer review op locatie
Peer review op locatie
VERKLARING KLEUREN: BLAUWE ACHTERGROND – ROL VOOR OPDRACHTGEVER
GROENE BLOKKEN – ROL VOOR ORGANISATORGRIJZE BLOKKEN – DE UIT TE VOEREN REVIEWS
Start
Einde
Reviewer AReviewer B
Reviewer AReviewer A
Reviewer BReviewer B
Specialist CSpecialist C
Vergunningsverlener CVergunningsverlener C
Handhaver CHandhaver C
Eerste ronde
Vert. ingeland CVert. ingeland C
Gebiedsbeheerder CGebiedsbeheerder C
Gegevensbeheerder CGegevensbeheerder C
Tweede ronde
Alle deelnemers en reviewers
Terugkoppelen bevindingen en benoemen opgehaalde
appels
Alle reviewers
Evaluatie van de peer
review
Alle deelnemers en reviewers
Plenaire start bijeenkomst
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
12
5.2 UITGANGSPUNT: WAARDERENDE GESPREKKEN Deinsteekvandegesprekkenwaspositiefennietaandehandvaneennorm.Dezemethode
wordt‘waarderendauditen’genoemdenstaatgoedbeschreveninhetboekjemetdezelfde
titel,geschrevendoorAnnetvandeWeteringenanderen.Ditboekjeistevindeninbijlage3.
Wanneererwelnaareennormtoewordtgeïnterviewd,krijgendegesprekkenvaakeensfeer
vanfoutenwillenzoeken.Erwordtdangekekennaardezakendienognietgoedgaan.Onze
insteekwasanders:wijzijnjuistopzoekgegaannaardezakendieheelerggoedgaan.Die
kunnendanwordenovergenomendoorheteigenwaterschap.Dereviewershebbendaarom
een rapport voor het eigen waterschap geschreven, en geen oordeel over de andere
waterschappen.
Onsadviesisomditvoltehouden.Eenechtlerendesfeeropgroteschaalkrijgjedoorde
peerreviews een open, lerend en positief karakter te geven. Dit gedachtegoed wordt
geïllustreerddooreenvraagdiewekregen:
“Ikvinddepositievebenaderingwelmooi,maarzijnwenieteffectieveralsweonsfocussen
opwaternietgoedgaat?Wellichtkunnenwedanmeeroppakken.”
Onsantwoord:“Er isnatuurlijknietsmismetproblemenoppakken,maarhet is juisteen
mooiemanieromeerstbijdeanderewaterschappentekijkenhoezijditprobleemoppakken.
Ditkannatuurlijkzelfstandig,maarookdoordeeltenemenaandeeerstvolgendepeerreview.
Bijdepositieveinsteekwordendusdezelfdeonderwerpenbehandeldalsbijeentraditionele
insteek,alleendemanierwaaropverschilt.Deverantwoordelijkheidomteverbeterenenom
deeigenverbetermogelijkheden tezienblijftgewoonbijdeeigenafdelingen liggenener
wordtgeleerdvandepositievepuntenvandeanderen.”
5.3 VERVOLG PEERREVIEW Dewensisdaterperiodiekeenpeerreviewwordtgeorganiseerd.Hetcontinuekarakterzorgt
ervoor dat de meerwaarde steeds groter wordt. Als mensen weten wanneer er weer een
peerreviewkomtenhoezediekunneninzetten,zullenzediegebruikenomveranderingen
ingangtezetten.
Indekomendepeerreviewskanéénonderwerpnogdieperwordenuitgelicht(hogere‘appels’
plukken)ofkanerjuistbrederwordengekeken,bijvoorbeelddoorandereafdelingenerbijte
betrekken.Erkanwordengekozenvooreenlichtevormofjuisteenveeluitgebreiderevorm.
Andere waterschappen kunnen erbij betrokken worden en er kan bijvoorbeeld een
cloudomgevingwordengecreëerdmetalleinformatie.
Samenvattend:wijhopendatdezeeerstereviewalsspringplankwordtgebruikt,wanterzijn
genoegvervolgmogelijkheden.
Voorafgaand aan de peerreview hebben de opdrachtgevers het document ‘Instructie
peerreview’opgesteld,datzenadepeerreviewhebbenaangevuld,samenmetdeorganisatoren.
Het is de bedoeling dat dit document levend wordt gehouden; het is op te vragen bij de
organisatoren.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
13
ERVARINGEN REVIEWERS
6
WATERSCHAP DRENTS OVERIJSSELSE DELTA PersoonlijkeervaringennadegesprekkenbijHoogheemraadschapHollandsNoorderkwartier:
• “Positievesfeer.”
• “Kennisdelenisleukenleerzaam.”
• “Veelbetrokkenheidvoorhetgeheel.”
• Het proces van vergunningverlening en handhaving wordt meer kwalitatief benaderd dan
kwantitatief(resultaten).
PersoonlijkeervaringennadegesprekkenbijWaterschapRivierenland:
• “Openenenthousiast.”
• “Prettigegesprekken,tijdtekort.”
• Het proces van vergunningverlening en handhaving wordt meer kwalitatief benaderd dan
kwantitatief(resultaten).
HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER Persoonlijkeervaringvaneenvandereviewers:
“Iksluitmijaanbijdeervaringendiealinhetverslagstaan.Degesprekkenhebikalszeer
prettigervaren.Hetvoeldevoormijnietechtalseenreview,maarmeeralskennisdelingen
uitwisselenvanervaringentussendewaterschappen.Devraag‘hoedoenjulliedatdan?’kwam
vaakvoorbij.Wezijnaltijdmetenthousiasmeontvangen.BijRivierenlandkregenwezelfseen
rondleidingopdeafdelingomeenbeeldtekrijgenvanhetwerkproces.Almetaleengeslaagde
eerstereviewronde!”
WATERSCHAP RIVIERENLAND Persoonlijkeervaringenvandereviewers:
• “Prettigesfeerwaarindegesprekkenplaatsvinden.Leukomzovanelkaartelerenentehoren
hoeeenanderwaterschapwerkt;laagdrempelig.”
• “Kennisdelenisleukenleerzaam!”
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
14
OPGEHAALDE ‘APPELS’
7
Indithoofdstuknoemenwedepuntenopdiedereviewersalspositiefhebbenervarenbijde
waterschappen.Ditkunnenpraktischezakenzijn,maarookpuntenalshoudingengedrag.
We hebben hier geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende waterschappen.
De positieve punten van Waterschap Rivierenland zijn dus een combinatie van de inbreng
vanHoogheemraadschapHollandsNoorderkwartierenWaterschapDrentsOverijsselseDelta.
De‘appels’zijngepluktdoorverschillendemensenendaaromverschiltsomsdeschrijfstijlper
appel.Omdezelfderedenkunnenappelsookgeheelofgedeeltelijkdubbelzijnopgenomen.
We hebben de appels genummerd omdat later op bepaalde punten wordt teruggekomen.
Denummerszijnwillekeuriggekozen.Allepositievezakendiedetereviewenpersonenhebben
genoemdbijhetinvullenvandevragenlijstenstaaninbijlage4.Tijdensdegesprekken,zijneen
aantaldocumentenbenoemd,diemogenwordenverspreid.Dezestaaninbijlage5:
• Toetskaderbeleidsregels
• Werkprocesmutatiesleggerwateren
• RisicoanalyseWSRL
7.1 WATERSCHAP DRENTS OVERIJSSELSE DELTA OverzichtvandepuntendiedereviewersalsoverwegendpositiefhebbenervarenbijWaterschap
DrentsOverijsselseDelta:
1 Erisaandachtomaanwezigekennistebenutten.
2 Eriszekergrotebetrokkenheidbijhetbeheervandekering.BijWaterkeringenwerkenveel
toegewijdemensen;ditwordtgezienalseenkracht.
3 DevergunningwordtaanhetbeginvanhetprocesinGeowebvastgelegdendewerkzaamheden
wordenbenoemd.
4 Deworkflowvanvergunningenisgoedafleesbaarindeboxvanhetdocumentatiesysteem.
5 DeafdelingVergunningeniskleinenopgedeeldindewerkgebiedenNoordenZuid.Delijntjes
metandereafdelingenzijnkort.
6 DebeleidsregelszijnomgewerktnaareenExcel-lijstmetcontrolevragen.Dezelijstgeefthouvast
voorallebetrokkenenenverbindtderegelsmetdemotivatievandeafwijking.Eenvoudige
(risicoloze)vergunningenlijkenviastandaardregelsafgehandeldtekunnenworden.
7 Eriseenwekelijksdriehoeksoverlegmetvergunningverlening,specialistenengebiedsbeheer.
Hetwekelijkseinterneoverlegheefteengrotemeerwaardevooralledeelnemers.
Erwordtgewerktvanuitdegebiedskennis.Debijappel6genoemdeExcel-vragenlijstwordt
doorlopeneningevuld.ErisookeenExcel-lijstvoordeprocedure.Debeschikbareverduidelijking
opdeaanvraagwerktpositief.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
15
PLUSPUNTEN • Interneinformatieverzoekenbijspecialisten,adviseursenbeheerderswordenverminderden
georganiseerd.
• Kennisdeling.
AANDACHTSPUNT Hetbepalenvandesamenstellingvanoverlegpartners,wantspecialismeengebiedzijnper
vergunninganders.
8 Vergunningverlening wordt vroeg betrokken bij projecten en ontwikkelingen binnen de
organisatie. De lijntjes zijn kort en per afdeling is bekend wie de contactpersoon is voor
informatie-inwinning.
PLUSPUNTEN • De gevolgen van projecten en ontwikkelingen, zoals dijkversterkingen, voor de
vergunningverleningzijnduidelijkenkunnenwordenmeegenomenindeafwegingenhet
besluitopdevergunningsaanvraag.
• Erisééncontactpersoonbijvragen,waardoormindertijdverlorengaataanzoekenbinnen
deorganisatie.
AANDACHTSPUNTEN• BijeengroteorganisatiealsHHNKisditlastigtebewerkstelligenenmoethierblijvendaandacht
aanwordenbesteed.
• Grotediversiteitvanprojectenenwisselendeaanspreekpuntenenprojectleiders.
9 Defocusopalléénwaterkeringenbijhetbetrokkenteamlevertveelmeerwaardeop.
10 Hetbestuurgaatintoenemendemateverbindingaanmetdeomgevingvolgenshetprincipe‘ja,
mits’.OokVergunninggaatsteedsmeerdezekantop.Specialistenhellenmomenteelnogmeer
naar‘nee,tenzij’.
11 EriseenintensievesamenwerkingmetdebetrokkenpartijenopbasisvaneenBestuursakkoord.
OnduidelijkisofditoverlegbekendisbijdeInspectieLeefomgevingenTransport(ILT)enaan
dekantdienuhettoezichtuitoefent.Hetverdientaandachtomditnaderteonderzoeken.
12 OmdedoorlooptijdteverkorteniseeneigenfrontofficeingesteldvoordeafdelingVergunningen.
Ditheeftveelvoordeelopgeleverd.DeadministratieveverwerkingbijafdelingDIVduurdevrij
lang,zowelaandevoorkantalsaandeachterkant;vergunningenkregenlagereprioriteitdan
bestuurstukken.Hetwerkprocesisdoorgelichtenzakenzijnandersingericht.
AANDACHTSPUNTEN • Voorheenhadeencoördinatordetaakomtechecken,maardathadgeentoegevoegdewaarde.
• Allevergunningenwordengetekenddoorhetafdelingshoofd,maarditkanbeperktwordentot
derisicovergunningen.
• Digitaalversturenbetekenteenflinkeversnelling.
• Hetadviesvandeinternespecialistduurdevrijlang;isverkort,maarkannogwatsneller.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
16
13 Het streven is om binnen veertien dagen een intern advies te hebben. Er is verschil in
urgentiebesef,watmaaktdaterdiscussieisoveronderdelenwaardesamenwerkingvangroot
belang is. Het maandagochtendoverleg lijkt de plaats bij uitstek waar proces en inhoud
samenkomenenwaarverschillenvaninzichtopgelostkunnenworden.
14 Processen zijn gecertificeerd en worden jaarlijks door het externe auditbureau KIWA
gecontroleerd,naastdeinterneauditsdoordeeigenmedewerkers.Verbeteractieswordenaan
hetafdelingshoofdgegevenomhiervervolgactiesopuittevoeren.Hetafdelingshoofdbewaakt
ookdevoortgangvandevervolgactie.
15 Devergunningverlenergaatmetdegebiedsbeheerderhetveldinomfeelingtekrijgenmethet
gebiedenmetdevraagstukken.
TotslotnogenkelezakendieWaterschapDrentsOverijsselseDeltadeanderenwilmeegeven:
• Digitaaltoesturen,ditmoetindestukken(vandagelijksbestuur)verwerktzijn.
• Zaakgerichtwerken,allenummersbijelkaar;dossierscompleetbijelkaarhouden.
• Simpelevergunningenmandaterenaanvergunningverlener;parafencultuurslopen.
• Benoemvaakmooievoorbeelden,bijvoorbeeldsnelverleendevergunningen.
• Voereencollegialecheckuitoprisicovergunningen.
• Doordenkenvanhetsysteemvia‘lean’leverttijdop.
• Organiserenvanhetwerkaandevoorkantleverttijdop.
• Weesaltijdbereidomteleren,bijvoorbeelddoormeetewerkenaaneenpeerreview.
7.2 HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER OverzichtvandepuntendiedereviewersalspositiefhebbenervarenbijHoogheemraadschap
HollandsNoorderkwartier:
1 Eriseenpositievesfeerervaren.
2 Erisopgemerktdatkennisdelenalsleukenleerzaamwordtervaren.
3 Eriseengrotebetrokkenheidvoorhetgeheelwaargenomen.
4 Er wordt georganiseerd gewerkt. Er zitten terugkoppelingen in het proces. Het kost
waarschijnlijknietveelenergieomdezewerkwijzeoppapiertekrijgen.
5 Ervieleenduidelijkefilosofieop:
• Klantgerichtenomgevingsgericht.
• Lean(erwordtveelaandevoorkantgeïnvesteerd;wanneerhetprojectdeorganisatieingaat,
ishetduidelijkenhelder).
6 Verdervielop:
• Vertrekkenvanuitéénbasis.
• Echtheid,ookomdatmeerderedisciplineshetzelfdevertelden.
• Doordrongenheidindeorganisatie.
• BouwstenenuitdeDeltavisie.
7 Omgevingsgerichtheid is beter aanwezig in de beleidsstukken dan bij Waterschap Drents
OverijsselseDelta.
8 Bijhetinrichtenvandeprocessenmoetjedebenchmarkmeenemen.Dezegesprekkenhelpen
daarbij.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
17
9 Eriseenrisicoanalyse.Dezeisgekoppeldaanuren.
10 EriseenstroomschemavoorvergunningenenerwordtgewerktmetGeoweb.
11 Hetprocesvanaanvraagtotplanvanaanpak:
• Allemedewerkershebbenveelopleidinggehad,onderandereoverdebeoordelingvan‘watis
ernstigenwatniet?’.Opbasisvandecomplexiteitvandevergunningaanvraagwordtbepaald
wieergeraadpleegdmoetenworden.
• Erwordtveelenergiebesteedaandevoorkantomdeaanvraaghelderenvolledigtekrijgen.
EriseentoolinAccessvoorgegevensinhetvoortraject.
12 Eenvoudige vergunningen worden behandeld en afgehandeld volgens strakke procedures.
Deingewikkeldeenbijzonderevergunningenkrijgenmaatwerk:erisruimtevoor(gemotiveerd)
afwijkenvanregulierbeleidenookvoorafwijkingt.o.v.KPI-gerichtdenken.
13 Deprocedurelooptgoed;vergunningenwordennetjesoptijdverleend.Datkomtmededoordat
zeinhetvoortrajecttijdinvesteren.
Uitgangspunt:kleinwerksnelregelen(‘derisicolozevergunningen’).Daarmeekunjeeenderde
deelvanhetwerkheelsnelregelen;datgeeftjeeengoedenaambuitenenbelastjeorganisatie
minimaal.Danisereenderdedeelvanvergunningenwaarietsmeerrisico’saanzit.Doordeze
triagekunjejeenergiezettenopdeeenderdevanrisicovolleaanvragen.
Watisrisicovol?Staandaardeneuzendezelfdekantop?Ja,ziedebeleidsregels.Zeoverwegen
uitbreidingvandebeleidsregelsomditnogbetertekunneninvullen.
14 Het proces wordt gestaafd door interactie tussen vergunningverlener, gebiedsbeheerder en
specialist.
15 Eriseenstroomschemabeschikbaarombijdebeoordelingvandevergunningdenoodzakelijke
datavoorleggeraanpassingoptevragen.
16 De gebiedsbeheerders hebben een behapbaar gebied, waardoor ze alle taken naar behoren
kunnen uitvoeren. Er wordt bewust gewerkt volgens het zogenaamde 1-autoprincipe: één
gebiedsbeheerderpergebiedvoor‘alles’.
Er is een goede achtervang geregeld voor de gebiedsbeheerder. Er zijn mogelijkheden om
bepaaldeprojectenwegtezettenbijanderenenditverlooptindepraktijksoepel.Projectenen
complexevergunningenwordenbegeleiddoortoezichthouders.
17 Beleid is het handvat, ook voor het bestuur. Het gaat dan over de Keur, beleidsregels en de
handleidinghorizontaalgestuurdeboringen,relevantinverbandmetkwel.EndeleggersPWK,
RWKenzandigekust.Datishetinstrumentariumwaaraanwemoetenvoldoen.
Hoezitditnuinelkaar?
• DeKeur:conformhetUvW-model,eenbeetjeopmaatgesneden.
• Beleidsregels:modeltoegepast,opmaatgesneden.
Ditbeleidisredelijkstar.Vanuitbestuurendirectiekomtdeboodschapommaatschappelijk
meetedenken,inteleven,‘vannormnaareffect’.Daaromwiljesomsvanhetstarrebeleid
afwijken.Aanvergunningverleningdeklusomditingoedebanenteleiden.
Hetbestuurdraaitsomsdingenterug,hoeweldeambtelijkeorganisatieachterhetconceptbeleid
stond.Dekernvandatconceptwas‘vannormnaareffect’,klantgerichtheid.Alshetspannend
wordt,ziejedatbestuurderstochgraageenduidigekaderswillenhebbenomzichtekunnen
verdedigen.Binnenhetbestuurzijnookwelverschillendescholen(zoekderuimteop;maatwerk
versusheldere,strakkeregels).
Vanuit de ambtelijke organisatie hadden we graag gezien dat het nieuwe conceptbeleid
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
18
bestuurlijkwasvastgesteld.Danhebjeweereen(ruim)kaderwaarbinnenjejekuntbewegen.
Ditsteltwelhogereeisenaanmotivatie(bijafwijkingen).
WaterschapRivierenland:“Ruimhartigdenkenwordtdaarvanuithetbestuurgepropageerd,
maardeambtelijkeorganisatiekomtdaarmoeilijkinmee.Hierisdatnetandersom.Hetvergt
weleenbepaaldeorganisatie-inrichting:menseninhetveld,meerinzetgebiedsbeheerders.”
WaterschapDrentsOverijsselseDelta:“Hetlijktbijonsquacultuuromgekeerd.Hetbestuur
denktvrijerenvolgensdeingelanden.Deambtelijkeorganisatiewillievervolgensderegels.”
18 Er is doelgroepoverleg en afstemmingsoverleg met bijvoorbeeld nutsbedrijven. Zoals PWN
(convenant).Daarmeegaandingenmakkelijkerensneller.Inditconvenantstaatdedoelstelling
waterveiligheidbovenaan.
19 Ophetgebiedvancoördinatieisergekozenvooreenpragmatischeaanpak:éénpersoon,een
autoriteit,diedevergunningenverdeelt.Datwerkterggoed.Dezepersoonmaaktookdeeerste
risicoafweging.Hijofzijverdeeltdevergunningenoverdedrierisicocategorieën.Ditgaatniet
heelexpliciet.
20 Erwordtnognietheelstructureelvergaderd,maarerisweleencasusuurtje:eensperweekeen
casusomoverenweerkennisuittewisselenenuniformiteittebereiken.Daarwordtbewaakt
datergeenrechtsongelijkheidis.
21 De vergunningen worden gecontroleerd in een collegiale toets. Tijdens het proces sparren
collega’smetelkaar.Periodiekdoenzeachterafauditsdoorverleendevergunningenuithet
archieftetrekkenomdieteevalueren.Hetisnietzodatiederevergunningwordtnagelopen
dooreencollega.
22 Eriseenervarenteam,samenmeerdantwintigjaarervaring.Nieuwemensenwordenopgeleid
enmeegenomendooreensenior.
TotslotnogenkelezakendieHoogheemraadschapHollandsNoorderkwartierdeanderenwil
meegeven:
• Maakhetbinnenkrijgenvanaanvragenzoleanmogelijk;datscheeltgeld.
• Investeer in ervaren mensen en maak een goede mix met jonge mensen (continuïteit en
ervaring).
• Certificeernietomhetcertificeren.
• De tevredenheid van de omgeving staat of valt met de snelheid van vergunningverlening.
Investeerinhetmens-enomgevingsgerichte.
• Eensnelneeisookgoed.Hetgaateromsnelduidelijkheidteverschaffen.
• Aantoonbaarheidenherleidbaarheidkunnenbeter.
7.3 WATERSCHAP RIVIERENLAND Overzicht van de punten die de reviewers als positief hebben ervaren bij Waterschap
Rivierenland(WSRL):
1 VoorWaterschapRivierenland ishet lean ingerichtewerkproces rondvergunningverlening
een kroonjuweel. Voorheen liep het proces niet goed: het was te wisselend en er waren
werkachterstanden.Vanuitdeleanfilosofieishetprocesgoedingerichtenuitgelijnd.Overbodige
onderdelenzijnverdwenenennu isbijvergunningverleninghetprocesmooizichtbaar.De
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
19
mensenziendewerkvoorraad(dekast)voorzichendepiekenzijnweg,ookdepiekennade
vakantieperiode.Erwordtgewerktvanuitrisicosturingeneenjuistedoseringvandewerklast:
de ‘zwaarte’ vanvergunningenwordtaandevoorkantbepaald.Enhetmotto ‘aanrakenen
afmaken’wordttoegepast:jemaaktjewerkaf.Hetiseenvoorbeeldvoordegeheleorganisatie.
Deze filosofie wordt breed gedragen en spreidt zich uit over de organisatie. Ook vanuit de
bestuurlijkekantiserrustgekomen.Omhetchagrijnvoortezijn,isookdecommissieerbij
betrokkenaandevoorkantvanhetproces.Vergunningverleningenhandhavinghebbenzo
geengeheimenmeer.
2 Hetoudeverhaalwas:nee,tenzij.Ditisinmiddelsomgezetnaar:ja,mits.Welvanbelangisdat
deverantwoordelijkheidvooreengoedprocesinbelangrijkematebijdeaanvragerligt.Dat
moetookhelderwordengemaakt.
Alsvoorbeeldvoordiespanningtussenbeheerenomgevinggeldtmisschienwelhetvoorbeeld
vaneengrootkunstwerkvanstaalinBeuningen,van100x20meter.Deprimairereactiewas:
nietopdedijk.Vervolgensistochevengekeken:watdoetdatkunstwerknueigenlijkmetde
dijk;demeedenkstand.Endanblijkterveelmeertekunnen.Van‘nee,tenzij’naar‘ja,mits’.
Eenandervoorbeeld isdeaanlegvanondergrondsecontainers ineen regionalekade.Deze
kwestie isopgelostdoordeconstructieronddecontainerszwaarder tedimensioneren.Een
andervoorbeeldisdeoplossingmeteenopvijzelbarewoningomhetprofielvanvrijeruimte
ook op termijn ‘vrij’ te kunnen houden. Het gaat natuurlijk om de onderbouwing van de
afwijkingvanhetbeleid;datverhaalmoetverteldkunnenworden.
3 Demenseninhetvergunningverleningsproceszijnambassadeursvandeleanwerkmethode.
Handhavers zijn betrokken bij vergunningverlening (moet handhaafbaar zijn). Dit was een
langdurigproces,vanzo’nvijfjaar.Deleanfilosofiewordtnuookingezetopandereafdelingen.
Leanbetekentvooraldatdeverspillinguitprocessenwordtgehaald.Elkeactiemoetwaarde
toevoegen.Zoniet,danisdehandelingnietnoodzakelijk.
GaeenskijkenbijScania:daarisgoedzichtbaarhoehetkanwerken.Dedirectieheeftbijde
startdirectdeangelvanboventalligheideruitgehaald.Tweevasteleanadviseurslichtende
processendoorenverbeterendie.
4 Vanuitdebestuurlijkekant(kijkenddoordebrilvandeklant,deingeland)gaatheteromte
voorkomendatjeeentoongebruiktdiealsvanzelfeennegatievereactiebijdeklantgeeft.De
balanstussenbeheerenomgevingisheelgevoelig.Goedecommunicatievraagtallereerstom
dejuistetoon:hoebrengjejeboodschap?Communiceeropbestuurlijkniveauopeentoondie
derelatienietvertroebelt.Diejuistetoonvindenisinhetbeginlastig.
Inhetcollege-akkoordisopgenomendatdeorganisatiedichterbijdeburgerwilkomen;het
waterschapheeftdeburgernodigvoorzijnkeringtaak.Ditlijktmisschieneencommerciële
benadering,maarhetisbelangrijkomdiecommunicatieconcreetvormtegeven.
5 Dekeerzijdebestaatooknogsteeds.Erzijnookaanvragendienietgehonoreerdworden.Er
komenbezwaarschriftenbinnentegeneenniet-verleendevergunning.Danblijktinnegenvan
detiengevallendaterterechtisafgewezen;hetgaaterhierbijomdatergezaghebbendnee
wordtgezegd.
Sommigeaanvragengaantechnischzover,dathetvoorbijgaataandeprimairefunctievande
dijk.Enbovendien:duurzaambeherenblijfteenbelangrijkafwegingscriterium.Eenvoorbeeld
isdeaanvraagvooreengroteglaswandindedijkomalleszichtbaartemaken.
6 Voorhetrivierengebiedgeldtdatdedreigingvanhoogwaterzonuendanoptreedtendathelpt
natuurlijk mee in de veiligheidsbeleving van de aanwonenden. Uit het belevingsonderzoek
komtnaarvorendatslechts15%vandebewonersdedijkversterkingonzinvindt.Uitdecijfers
blijkt dat van die groep 80% na 1995 (de laatste hoogwatersituatie) in het gebied is komen
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
20
wonen.Zijhebbendusdeevacuatiesnietmeegemaakt.85%vandebevraagdenvindtdusdat
wanneerWSRLhetzegt(sterkmerk!)zeeropkunnenvertrouwendatdijkversterkingnodigis.
7 Hetmooievandeontwikkelingenisdatdevergunningverlenersenhandhaverssteedsmeer
beseffen dat ze onderdeel zijn van een groter geheel. Daarmee wordt het belang van in
verbindingzijnmetbuitensteedszichtbaarder.
Demedewerkersontwikkelenzichookindebreedte.Waterkeringenenwatersysteemzijnvan
elkaarafhankelijk.Maarookdemensenindeomgevinghebbeninvloedopenbetekenisvoor
hetbeheervandewaterkeringen.
8 Deafstemmingtussenbestuurenambtelijkeorganisatieheefteenprotocol.Dithoudtkort
gezegdin:inzijncontactenmetdebuitenwereldneemtdebestuurderdekwestieeerstmee
naardeambtelijkeorganisatieenspreektzichnognietuitnaardeexterne.Pasalsdeeigen
organisatiehaarstandpuntheeftbepaald,treedtdebestuurdernaarbuitenmethetstandpunt.
Vanbelangisdatdeambtelijkeorganisatievanuitpolitiekofbestuurlijkgevoelweethoete
handeleningevoeligekwestiesendaardebestuurderophetjuistemomentbijbetrekt.Het
mandaatisruim,maarhoudtrekeningmetdegevoeligheidnaardeomgevingenbestuurlijke
betekenis.
9 AlsadviesaanhetnieuwebestuurvanWDODeltawilmenmeegevendathetinbelangrijke
mate gaat om ‘in verbinding zijn met de omgeving’. Werk met vaste contactpersonen
(relatiemanagers)voordegemeentenenprovincies.Ophetbestuurlijkevlakishetadvies:benut
contactenenrelatiesmetingelanden,gemeenten,etc.dieanderebestuurdershebben.Staarje
dusnietblindopdeeigenportefeuille.Draagalscollegehetspeerpuntuit.BijWSRLzijnna
verkiezingen bijvoorbeeld alle wethouders uitgenodigd in sessies. Investeer in bestuurlijke
contactenenhetonderhoudendaarvan.
Daarnaast is het van groot belang om burgers op dezelfde manier te behandelen als een
overheid.Enookjeeigenmensen.WSRLhandhaaftopzijneigenwerkzaamhedenenzijneigen
mensenendoetookaangiftealsditaandeordeis.
10 WSRLlijktmeertehalenuitdekentallen.Zezijnalbezigmethetzichtbaarmakenvande
gegevensperafdelingvoordeheleorganisatie,zodateenvoudigerdatakanwordenuitgewisseld.
11 Checkpoint,principetekeningen,telefoonpuntenrevisietekeningen
11AWerkenmeteencheckpoint
CONTEXT Bijbinnenkomstgaanvergunningsaanvragenofmeldingeneerst langseencheckpoint.Dit
bestaatuiteenseniorvergunningverlenerofbeleidsmedewerker,eenvergunningverleneren
eenadministratiefmedewerkermetdiversekennisgebieden.Hetcheckpointrouleertdagelijks
entoetstdeaanvraagopdevolgendezaken:
• Volledigheid van de aanvraag. Is deze incompleet? Stuur direct een verzoek om aanvullende
gegevensnaardeaanvrager.Deaanvraagwordtgeparkeerdtotdezegegevensbinnenzijnofwordt
buitenbehandelinggelatenalsdegegevensnietbinnendegesteldetermijnontvangenzijn.
• Moet er intern advies ingewonnen worden? Zo ja, dan wordt dit meteen uitgezet bij de
betreffendeafdeling(specialisten,juristen,beheerdersoftoezichthouders).
• Valtdeaanvraagbinnenhetbeleid?Zonee,isergemotiveerdaftewijken(overweging)?
• Watisdemoeilijkheidsgraad?Eenmeldingofmindercomplexeaanvraagkrijgtdekleurgeel
enwordtopgepaktdoorvergunningverleners.Eencomplexeaanvraagkrijgtdekleurblauwen
wordtopgepaktdoor seniorvergunningverleners.Complexeaanvragenwaarvoor specifieke
kennisnodigiskrijgenroodenwordendirectopiemandsnaamgezet.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
21
Op deze manier wordt een vast aantal aanvragen per dag beoordeeld. Zodra de aanvraag
compleet is en voorzien van advies, wordt deze doorgezet naar de werkvoorraad, waaruit
vergunningverlenerseenaanvraagpakken.Inprincipeisdeenigeactiedannogdevergunning
ofmeldingschrijvenenversturen.
PLUSPUNTEN• Erissturingmogelijkopkwaliteitenkwantiteit.
• Deworkflowisconstantendewerkvoorraadbeterverdeeld.
• Eriseenvlotteafhandelingendeaanvragenwordenopdejuistewijzeinhetprocesgeplaatst.
• Erisruimtevoorkennisoverdrachtenlerenvanelkaarsspecialismen.
• Hetstimuleertopéénlijndenkenendoen.
• Interneinformatieverzoekenbijspecialisten,adviseursenbeheerderswordenverminderden
georganiseerd.
• Extern overleg met organisaties, bedrijven of particulieren wordt georganiseerd door hier
gerichtesturingaantegeven.
• Administratievetakenwordenzoveelmogelijkgescheidenvanhetvergunningenproces,wat
tijdwinstoplevert.
• Door de tijdwinst kan er aandacht worden geschonken aan andere projecten naast
vergunningverlening.
AANDACHTSPUNTEN• Erismindervariatieinwerkzaamhedenopeendag.
• De samenstelling van het checkpoint: er moeten besluitvaardige medewerkers in zitten en
diversespecialisatiesvertegenwoordigdzijn:waterkeringen,watersysteem,grondwater,etc.
• Dubbelebeoordelingaanvraag:eerstcheckpoint,danbehandelendvergunningverlener.
• Pastdezewerkwijzebinnendeorganisatieenindesamenwerkingmetandereafdelingen?
11BWerkenmetprincipetekeningen
CONTEXT Indevergunningwordteenprincipetekeningvanhetvergundewerkopgenomen.Opdeze
tekening is duidelijk te zien hoe het waterschap de verleende werken voor ogen heeft, het
‘praatplaatje’.Eenvoorbeeld:
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
22
PLUSPUNT Helderecommunicatienaarbuiten.
AANDACHTSPUNT Aanpassingtemplatevergunning.
11CWerkenmeteentelefoonpunt
CONTEXT • TelefoontjesvoorVergunningenkomenbinnenbijdefrontoffice.
• Algemenevragenwordendirectbeantwoorddooreenfrontofficemedewerker.
• Specialistischevragenoverbeleidofeenspecifiekevergunningwordendoorgeschakeldnaar
eenseniorvergunningverlenermetveelgebiedskennisofnaarhetcheckpointvandiedag.
PLUSPUNTEN• Helderecommunicatienaarbuitenenminderdoorschakelen.
• HetclusterVergunningenisbereikbaarvoordefrontoffice.
• De overige vergunningverleners worden minder vaak gestoord en kunnen efficiënter
doorwerken.
AANDACHTSPUNT Goedeafsprakeneninformatievoorzieningrichtinghetklantcontactcentrum.
11DWerkenmetrevisietekeningen
CONTEXT Bij wijzigingen op de vergunning zorgen de gebiedsbeheerders en toezichthouders dat de
vergunninghoudernaafloopvandewerkzaamhedeneenrevisietekeningaanlevert.Zezetten
dezenagoedkeuringdoornaarGeodata.
PLUSPUNTEN• Geüpdatetegeo-informatie.
• Helderecommunicatienaarbuiten;aanspreekpunt.
• Decontroleopdenalevingvandevergunningvoorwaardenverbetert.
AANDACHTSPUNT Extrataakvoortoezichthoudersengebiedsbeheerders.
12 Er is een heldere gedragscode voor zowel puntcontact als duurzaam contact. Een van de
onderwerpendaarinis:behandeliedereengelijk.
13 Eriseengoedingerichtproces.Dithelptdemedewerkersomzichterichtenopdejuistedingen.
14 Erwordtregelmatigbuitendeeigenorganisatiegekekenomteverbeteren.
15 Eriseenstakeholdersanalyse.
16 Er is een frontoffice.Dezewordtbemenstdooreen seniorofbeleidsmedewerkermetgoede
gebiedskennis.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
23
17 Eriseenveldbegeleider,diehetpraktischevoorwerkdoetbijdecomplexevergunningen.
18 Eriseengoedeverdelingvanhetwerkgebied(dijkspecialisten).
19 Eriseengoedesamenwerkingmetdijkopzichtersdieeerstelijnstoezichtdoen.
20 EriseenICT-stroomschema.
21 Erzijnhandigestroomschema’svoordegegevensverwerkingopgesteldalsuitkomstvaneen
lean proces. Dit heeft vooral goed gewerkt bij het wegwerken van achterstanden. Er is een
structureeloverlegenerzijnwerkafsprakenomdeleggeraanpassingenzogoedmogelijkte
verwerken.
22 Deafdelingzitvroegtijdigaantafelbijprojectenoverdeleveringvandejuistegegevensinde
juistevormbijdeuiteindelijkeopleveringvaneenproject.
23 Eens in de zes weken heeft elk rayon een driehoeksoverleg met vergunningverleners,
handhaversenBestuur&Organisatie(5à6personen)omvroegtijdigknelpuntentesignaleren
eneennetwerkoptebouwenvoorondermeerstartmeldingen.
24 Eriseengoedeensoepelesamenwerkingmetdijkopzichters,dieeerstelijnstoezichtdoen,en
metgebiedsgerichteveldbegeleiders,dieinputleverenbijcomplexevergunningen.
25 Er worden 6 à 7 keer per jaar luchtinspecties uitgevoerd op de waterkeringen. Dit levert
gemiddeld5tot6zakenperjaaropvoorwaterkeringen.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
24
WELKE ‘APPELS’ WORDEN MEEGENOMEN NAAR EIGEN DE ORGANISATIE
8
Dedagvanhetinterviewbijhetbetreffendewaterschapwastelkensbijzonder;eenfeestvan
herkenningzodradeinterviewsgestartwaren.Inhetgesprekkwamtelkensdevraagaande
ordehoemenomgingmetverbeteringen.
De centrale vraag ging over de mogelijkheden om verbeteringen kenbaar te maken en hoe
verbeteringen structureel in de organisatie geborgd worden. Wil een gewenste verbetering
leiden tot een daadwerkelijke actie dan zal de organisatie hiervoor een proces met een
voorspelbaarverloopmoetenhebben.Daarnaastgeldtdaterzekerhedenmoetenzijnovereen
prudenteomgangmetvoorstellen. Doorhierineentransparantehoudingaantenemenen
duidelijke procedures voor te schrijven en te volgen, kan een belangrijke bijdrage gegeven
worden aan een succesvolle ontwikkeling. Ook voor de samenwerking in de vorm van het
zorgtaakkakkoordkwamuitdedriesessiedagennaarvorendatiedereorganisatieeengoed
verbeterproces moet hebben ingericht wil het de positieve zaken van de ander kunnen
gebruiken.DePDCA-cycluskanhierinhelpenomheteenenanderbeterzichtbaartemaken.
Hetfunctionerenvaneenproceseigenaarisbepalend.Hijofzijzieteroptoedatverbeteringen
aandachtkrijgenentotveranderingenkunnenleidenindevolgendeenafsluitendefase,de
Act-fase.Daarwordendeverbetervoorstellengewogen,gevolgddooreenbesluit.Voorafgaand
aandeAct-fasekomtdebouwsteenCheck.Dezebouwsteen,alseenonderdeelvaneengroter
proces,kaneralsvolgtuitzien:
Ideeën van medewerkersen betrokkenen komen binnen op borden en in
emailboxen.
Verbeteringen worden opgehaald binnen audits
en peer reviews.
Medewerkers voeren inhoudelijke evaluaties uit en noteren de uitkomsten.
Ideeën, meldingen en klachten komen vanuit de omgeving op een centraal
punt bijeen.
Kleine verbeteringen worden twee maal per week
besproken en ingevoerd.
Iedereen doet mee en het wordt zichtbaar gemaakt voor alle
gebruikers/afnemers.
Op grote verbeteringen zijn altijd twee verbeterteams gelijktijdig ingezet met
eigen planning.
Iedereen doet mee en het wordt zichtbaar gemaakt voor alle
gebruikers/afnemers.
Er is een centraal verbeterproces ingericht met een proceseigenaar.
de proceseigenaar kiest:Welke verbeteringen,
door wie, en met welke prioriteit, uitgevoerd worden.
De proceseigenaar maakt het belangrijk.
FIGUUR 1: DE BOUWSTEEN ‘CHECK’ ALS ONDERDEEL VAN EEN GROTER PROCES
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
25
Ditrapportisbedoeldalsoverzichtvandemeegenomen‘appels’,diedeorganisatieszelfkunnen
gebruiken. Ze kunnen ideeën van de ander oppakken en in hun eigen verbetercyclus laten
landen.
Dit hoofdstuk geeft een indicatie van de positieve punten waarvan we nu al weten dat ze
ingevoerdgaanwordenbijdewaterschappen.Hetoverzichtmoetnietalscompleetworden
beschouwd.Weproberenhetdoorlopendekaraktertestimulerendooraanhetbeginvande
komendereviewssteedstekijkenwatermetdeoogstisgedaan.
8.1 WATERSCHAP DRENTS OVERIJSSELSE DELTA OverzichtvandepositievepuntenuitdepeerreviewdieWaterschapDrentsOverijsselseDelta
(WDODelta)gaatinvoeren:
1 Vanuitbestuurlijkperspectiefstaanhetprocesenderelatiecentraal;nietdirectdeinhoud.
Communicatiemetdeomgevingspeeltdaarbijeenbelangrijkerol,zowelinvormalsinhoud.
Toelichting:vooreenvergunningverlenerishetvanbelangomzichterealiserendathetcontact
meteenaanvragervoorhemwellichtkort,incidenteelenniet-wederkerigvankarakteris,maar
vooreenbestuurderniet.Contacteninhetvergunningverleningsproceskunneneenonderdeel
zijnvaneenbrederenlangercontactwaarinderelatiewederkerigis–waareenaanvragernu
ietsvanhetwaterschapwil,wilhetwaterschapwellichtindetoekomstietsvandeaanvrager.
Eenstakeholdersanalysevoorhetthemawaterveiligheidkanhelpenominzichttekrijgenin
hetrelevantekrachtenveld.Ookheteerdergenoemdebelevingsonderzoekhelptomreactiesvan
ingelandentekunnenplaatsenenpassendecommunicatieinterichten.
2 Het punt hierboven stelt eisen aan de relatie tussen bestuur en ambtelijk apparaat. Een
bestuurderneemtwathijbuitenhoortmeenaarbinnen‘zondermeteeneenreactietegeven’
omhetverhaalvanbinnentehoren–hoorenwederhoor.Vooreenambtenaariseengoede
bestuurlijkeantennevereist:hoewelafhandelingvaneenvergunningbestbinnenhetmandaat
kanpassen,ishetsomszinnigomtocheenbestuurderaantelatenhaken.Beidekanalen(van
buitennaarbinnenenandersom)vallenmoeilijkineenprotocoltevangen.
3 Behandel iedereen gelijk: mede-overheden gelijk aan particulieren gelijk aan eigen
medewerkers!
4 Hetleantrajectiseenkroonjuweel.Hetbelangvaneengoedingerichtprocesisgrootenmaakt
datdefocuskomtteliggenopzakendieerechttoedoen.Daarisimmerstijdvoor.
5 Praktischeinvoeringvandeappels:
• HHNK11:hetprocesvanbinnenkomsttotplanvanaanpak,enopleidingvandemedewerkers,
onderandereoverdebeoordelingvaneenaanvraag.
• WRSL11d:overlegtussenvergunningverleners,handhaversenbeheerenonderhoud.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
26
8.2 HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER
Overzicht van de positieve punten uit de peerreview die Hoogheemraadschap Hollands
Noorderkwartier(HHNK)gaatinvoeren:
1 Vergunningverleningaandevoorkantbijprojectenenontwikkeling(WDODelta).Ondanksdat
HHNK een grotere organisatie is met een grotere diversiteit aan projecten en wisselende
aanspreekpunten en projectleiders, wil Vergunningverlening zich inzetten om eerder
betrokkentewordenbijontwikkelingenbinnendeorganisatie.Ditwildeafdelingdoendoor
meermeetedenkenenmeercontactte leggenmetcollega’sopandereafdelingen.Ookhet
aanpassenvanhetwerkprocesvoorprojectplannenkanhierpositiefaanbijdragen.
2 Werkenmeteencheckpoint(Rivierenland),maardanindelightversie.Deinsteekisomvier
vergunningverleners binnenkomende aanvragen aan de voorkant te laten toetsen op
volledigheidvandeaanvraagomzodedoorlooptijdteverkorten.Daarnaastgaanzekijkenof
adviesvantaakafdelingen(zoalsadviseurswaterkeringen)noodzakelijkis,ofdatdekennisop
deeigenafdelingbeschikbaaris.
3 Telefoonpunt (Rivierenland). Momenteel wordt bekeken of HHNK kan werken met een
telefoonschema,zodaterperdagofweekeenvastaanspreekpuntisvoortelefonischevragen.
4 Revisietekeningen(Rivierenland).InoverlegmetBeheerenToezichtgaatHHNKkijkenwiede
taakopzichneemtomachterderevisietekeningenaantegaanendezedoortespelennaar
Geodata.
Degenoemdepuntenzijnplannenendaaromnognietconcreetuitgewerkt.Tussenfebruarien
mei 2016 organiseert HHNK een aantal werksessies om in het kader van de Zorgplicht het
procesvanvergunneninzichtelijktemakenenteverbeteren.HierbijzijnVergunningverlening,
P&OendesamenwerkendeafdelingenBeheer,ToezichtenAdviesWaterkeringenaanwezig.In
desessiesnemenzeookdebovenstaandepuntenmeeomdieconcreettemaken.
8.3 WATERSCHAP RIVIERENLAND
EenpositiefpuntuitdepeerreviewdatWaterschapRivierenlandgaatinvoeren:
HHNK,appel10:vergunningenenmeldingenzichtbaarmakeninGeodata.
AlsWaterschapRivierenlandovergaatopPowerbrowsergaanzebijdeintakevanvergunningen
enmeldingendelocatiemarkereninGeoweb.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
27
EVALUATIE
9
9.1 DOELEN GEHAALD?
Een peerreview wordt gezien als een positieve, laagdrempelige methode om het leren en
verbeterenindeorganisatiesnogverdertestimuleren.Tijdensdeslotevaluatieisbeoordeeldof
dedoelenzijnbehaald. Indezeparagraafzettenwededoelennogmaalsopeenrijmeteen
algemenebeoordeling.Hierbijisgroenpositief,paarskannogbeterengrijsnietuitgevoerdof
nietgebeurd.
• Positieveeerstepeerrevieworganiseren:
- Contactenleggen.
Ja,erzijnveelnieuwecontactengelegd.Erhebbenpositievegesprekkenplaatsgevondenenmensenweten
elkaarnubetertevinden.
- ….jaarervaringbijelkaarbrengen.
437jaarervaringisbijelkaargebracht.
- Gesprekkenorganiseren.
Ja,deorganisatieverliepgoed.Bijiederwaterschapzijnwegoedontvangenenerwasveelbetrokkenheid:
mensenwarenaanwezig,facilitairwasallesprimaopordeeninsommigegevallengavendirectieen
leidinggevendeneenintroductie.
• Nadenkenovereenlogischevormvanpeerreviewsenhiereeninstructievoormaken.
Ja,erisnagedachtovereenlogischevormvanreviews:waarderende,positievegesprekkenlijkeneengoede
insteekvoordereviews.Deverantwoordelijkheidvoorhetveranderenenverbeterenblijftbinnendeeigen
organisaties;demedewerkersgaanalleenshoppennaargoedezaken.
Ja,eriseeninstructiegemaaktdiekanwordengebruiktbijdeorganisatievanallevormenvanvervolgreviews.
• Kijkenofdepeerrevieweengoedmiddelisomhetlerentefaciliterenenzoja,eenvervolg
initiëren.
Ditdoelishalfbehaald.
Eenzeerpositiefpuntisdatergesprekkenhebbenplaatsgevondenoververbetereninhetalgemeen:hoelaat
jeverbeteringenlandenindeorganisatie?
- WaterschapRivierenlandheeftzijnvormvanverbeterenuitgelegd.
- WaterschapDrentsOverijsselseDeltawilzijnverbeterproceseenimpulsgevenenherinrichten.
- HoogheemraadschapHollandsNoorderkwartier isnetgestartmet een teamdathetproces inkaart
brengtenkomtmetvoorstellenvoorverbeteringen.
Inhetalgemeengeldtdatmetdeappelsvandezerevieweenaantalveranderingenwordtdoorgevoerd,maar
datditwellichtnogkanverbeterenalsallewaterschappenhunverbeterproceshebben(her)ingericht.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
28
9.2 PUNTEN UIT DE EVALUATIES VAN DE PEERREVIEW ZELF EN TIPS VOOR HET VERVOLG
Aanheteindvan iederereviewdaghebbenwedereviewzelfgeëvalueerd.Deonderstaande
puntenkwamendaarbijnaarvoren.
PUNTEN NA DE REVIEWDAG BIJ WATERSCHAP DRENTS OVERIJSSELSE DELTA:• Algemeen:positief.Goedepuntenopgehaald.Zinvol.
• Soepelegesprekken.
• Naastappelsvooreigengebruik,komenerwaarschijnlijkookgezamenlijkeleerpuntenuit.
• Ervoorwakendathetgesprekpositiefblijft.Mensenvoelenhettochsnelalsaudit.Geenoordeel
vormen,geendiscussieaangaan.
• DeZorgplichtnognadrukkelijkerinbeeldlatenkomen.Bijvoorbeelddooreenauditkadermet
eenvragenlijstgebaseerdopvragenvandeInspectieLeefomgevingenTransport(ILT).Ditaan
latensluitenbijdebenchmark(processenenKPI’s).
• In de volgende reviews meer diepgang zoeken: minder mensen, diepgaandere en langere
gesprekken.
• Hetisgeenaudit,maarkennelijkwordtditheelsnelzogevoeld.
PUNTEN NA DE REVIEWDAG BIJ HOOGHEEMRAADSCHAP HOLLANDS NOORDERKWARTIER:• Opnaareenvervolg,ookmetmeerderewaterschappen.
• Dedrangomappelsoptehalenwaszekeraanwezig.
• Laagdrempelig.
• Positievepunten,maarooknegatievepuntenzijnbenoemd.
• Vanuitdegeïnterviewden:
“Eenmooiemanieromvanelkaarteleren.Ergleuk.Goedomzakenuittewisselen.”
“IkverwachtstraksvandemensendiebijWRLenWDODeltadeinterviewshebbengehouden
datzeietsmooismeeterugnemen.”
• Hetzoumooizijnomsamenhetwerkprocesvergunningverleningteschrijven.
• De gesprekken verliepen heel goed en werden ook zeer gewaardeerd. De vragenlijst werd
mindergewaardeerd.Eenideeisombijdevolgenderevieweenartikelmetpositieveervaringen
vandegeïnterviewdentegebruiken.Ditartikelisalopgesteldentevindeninbijlage6.
PUNTEN NA DE REVIEWDAG BIJ WATERSCHAP RIVIERENLAND:• Deelnamevanbestuurdersendirectieledenheeftmeerwaarde.
• Eenuurisgenoegperinterview(excl.voorbereidingstijd).
• TerugleggenresultateninCommissieWaterkeringenvandeUnievanwaterschappen.
• Alledriedereviewszijngoedverlopen.
• Goedeoogst.
ALGEMEEN• Peerreviewsfinancieelevaluerenismogelijk.Bekijkperrondewatdevoorgaandeverbeteringen
hebbenopgeleverdendrukdituitinsigarendoossommen.Dezepeerreviewheeftongeveereen
derdemanjaargekost;ditiscirca30.000euro.
STOWA 2016-W-05 EINDRAPPORTAGE PEERREVIEW VERGUNNINGVERLENING WATERKERINGEN DECEMBER 2015
29
9.3 DANKWOORD AAN ALLE DEELNEMERS
Tot slot willen we iedereen bedanken die mee heeft gedaan aan deze eerste peerreview.
Wehebbenhetalszeerpositiefervarenenhopenjullieindetoekomstweertespreken!
Top Related