5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 1/116
Voorwoord
Voor u ligt mijn scriptie die gaat over het muziekonderwijs in de
onderbouw van het voortgezet onderwijs op Curaçao. Hiervoor ben ik
voor drie en een halve maand afgereisd naar Curaçao om stage te gaanlopen op het Marnix College en een kijkje te gaan nemen op de Dr.
W.J. Goslingaschool, het Radulphus College en het Maria Immaculata
Lyceum.
Hierbij wil ik graag de volgende mensen bedanken voor hun hulp bij
het schrijven van mijn scriptie: Eleonore Riksen als
scriptiebegeleidster, Maril Boersema bij wie ik lessen heb mogen
observeren en geven en voor al haar suggesties en informatie. DavidIsenia bij wie ik lessen heb mogen observeren en geven en Norbert
Girigorie en David Ronchi bij wie ik heb mogen observeren. Ina
Martina voor haar informatie en contactlegging met de verschillende
docenten.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 2/116
Inleiding
Hoofdstuk 1: Het eiland Curaçao
1.1 Geschiedenis
1.2 Geschiedenis van het Curaçaose onderwijs1.3 Muziekgeschiedenis
1.4 Muziekinstrumenten uit Curaçao
Hoofdstuk 2: De middelbare scholen op Curaçao en het vak muziek
2.1 Het Curaçaose schoolsysteem
2.1.1 Kerndoelen Curaçao
2.1.2 Het vak muziek in het Curaçaose schoolsysteem
2.2 Het Nederlandse schoolsysteem
2.2.1 Kerndoelen Nederland
2.2.2 Het vak muziek in het Nederlandse schoolsysteem
2.3 Docenten muziek
2.4 Verschillen en overeenkomsten
Hoofdstuk 3: Het muzieklokaal3.1Instrumentarium, inrichting
3.2 Verschillen en overeenkomsten
Hoofdstuk 4: De muziekles
Methodes en werkvormen
4.1 Muzikale gedragsvormen
4.2 Inhoud
4.3 Toetsen en rapporten
4.4 Verschillen en overeenkomsten
Hoofdstuk 5: Lesobservaties
Omgang leerlingen en docenten
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 3/116
Regels
Verschillen en overeenkomsten
Hoofdstuk 6: Met mijn Nederlandse ervaring lesgeven op Curaçao
Op Curaçao lesgevenVerschillen en overeenkomsten
Hoofdstuk 7: Conclusie
7.1 Aanbeveling
7.2 Conclusie
Bijlagen:
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 4/116
Inleiding
Om de studie Docent Muziek met goed gevolg af te ronden krijg je de
opdracht een scriptie te schrijven over een onderwerp waarin je veel
interesse hebt. Erg lang heb ik niet na hoeven denken. Mijn wens omte reizen wilde ik namelijk graag combineren met mijn passie:
muziek.
Een specifiek land om naar toe te gaan had ik toen nog niet voor
ogen, maar Afrika, Suriname en de Nederlandse Antillen spraken mij
het meeste aan. Toen ik eenmaal contacten had gelegd met Curaçao is
het duidelijk geworden dat ik hier mijn onderzoek zou gaan uitvoeren
en hier dus een tijdje zou gaan wonen.
Om tot een geschikt onderzoeksonderwerp te komen ben ik mij gaanverdiepen in het Curaçaose onderwijs. Welke scholen zijn er en welke
mogelijkheden zijn er om te onderzoeken? Ik ben erachter gekomen dat
ik eigenlijk heel erg weinig wist over Curaçao. Ik wist dat er
Nederlands gesproken werd, omdat Curaçao ooit een Nederlandse
kolonie was en dat het behoorde tot de Nederlandse Antillen.
Eigenlijk wist ik vrij weinig over de cultuur en de oorsprong ervan.
Ook kende ik niet de specifieke Curaçaose muziek. Om die redenen wil
ik het liefste zoveel mogelijk van het eiland zien en een zo breedmogelijk onderzoek opzetten om meer weten te komen over Curaçao, de
muziek en het onderwijs.
Voor mijn onderzoek heb ik uiteraard ook een doelgroep moeten
kiezen. Door mijn stage-ervaringen in Nederland ben ik erachter
gekomen dat de onderbouw van het voortgezet onderwijs mij het meeste
aanspreekt. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een stageplek op een
middelbare school. Via mijn reeds geregelde vrije stage op de
Jeugdtheaterschool Curaçao ben ik in contact met Maril Boersemagekomen, een muziekdocente uit Nederland wie al zeven jaar muziekles
geeft op Curaçao. Maril geeft uitsluitend les aan de eerste en
tweede klassen op het Marnix College. Vanuit deze school heb ik mijn
onderzoek opgezet. Andere scholen heb ik benaderd op Curaçao zelf
om een zo breed mogelijk beeld te krijgen. Ook heb ik lesgegeven op
de Jeugdtheaterschool Curaçao en ben ik een kijkje gaan nemen op de
Edgar Palm muziekschool.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 5/116
Op de middelbare scholen heb ik niet alleen geobserveerd en docenten
geïnterviewd, ook heb ik zelf lesgegeven om te ervaren hoe dat is op
Curaçao.
Door mijn brede interesse ben ik dan ook uitgekomen op de volgendeonderzoeksvraag:
‘Welke verschillen en overeenkomsten zijn er op landelijk, school
en klassenniveau tussen het (muziek)onderwijs op de middelbare
school in Nederland en op Curaçao in de onderbouw van het
voortgezet onderwijs? Welke ervaringen en bevindingen die ik
opgedaan heb, met mijn Nederlandse ervaring, in het
muziekonderwijs op Curaçao kan ik in Nederland meenemen in mijneigen muziekles?’
Om antwoord te krijgen op mijn onderzoeksvraag heb ik de volgende
deelvragen opgesteld:
1. Wat is de beknopte geschiedenis van Curaçao en welke
onderwijsgeschiedenis kent Curaçao?
2. Welke muziekgeschiedenis kent Curaçao en welke instrumenten
komen uit Curaçao ?
3. Hoe is het schoolsysteem opgebouwd op de Nederlandse en de
Curaçaose middelbare scholen? En welke plaats heeft het
(examen)vak muziek daarin? Wat zijn de verschillen tussen het
Nederlandse en het Curaçaose schoolsysteem?
4. Hoe ziet het muziekonderwijs op de middelbare school in
Nederland en Curaçao er uit op macroniveau en wat zijn hiervan
de verschillen en overeenkomsten?
5. Welke ervaringen heb ik opgedaan tijdens het lesgeven op
Curaçao met mijn Nederlandse ervaring?
6. Van welke verschillende werkvormen en muzikale gedragingen
wordt gebruik gemaakt in de muziekles in Nederland en op
Curaçao? Welke verschillen en overeenkomsten zijn hiertussen te
constateren?
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 6/116
7. Van welke genres muziek wordt gebruik gemaakt in de Nederlandse
en de Curaçaose muziekles en wat is de verdere inhoud van de
lessen? Op welke manier wordt die inhoud dan getoetst? Welke
verschillen en overeenkomsten zijn er?
8. Hoe gaan de docenten en leerlingen met elkaar om in de
muziekles op Curaçao? Welke overeenkomsten en verschillen zijn
er vergeleken met Nederland?
9. Hoe ziet een muzieklokaal er in Nederland uit en hoe ziet een
muzieklokaal er op Curaçao uit? Welke overeenkomsten en
verschillen zijn er?
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 7/116
Hoofdstuk 1 – Het eiland Curaçao
Van het eiland Curaçao hebben de meeste Nederlanders ongetwijfeld
gehoord. Maar waar ligt het precies, welke nationaliteiten wonen er
en welke taal wordt er gesproken? Ook kent het eiland zijn eigencultuur en geschiedenis. Zo heeft Curaçao zijn eigen instrumenten en
muziek. In dit hoofdstuk wordt beschreven welke beknopte
geschiedenis het eiland kent en hoe het onderwijs zich heeft
ontwikkeld. Ook komen de meest relevante muziekstijlen van Curaçao
aan bod en worden de typisch Curaçao instrumenten beschreven.
1.1 Beknopte geschiedenis van Curaçao
Curaçao is één van de vijf eilanden die behoort tot de Nederlandse
Antillen. Het eiland ligt het dichtst bij de kust van Venezuela en
behoort samen met Aruba en Bonaire tot de Benedenwindse Eilanden.
Het eiland werd ontdekt in 1499 door Alonso de Ojeda. De Spanjaarden
hebben er wel kleine nederzettingen gehad, maar ze konden er geen
goud of zilver vinden. Bovendien bleek het lastiger te zijn om op de
Benedenwindse eilanden plantages aan te leggen dan op andere
eilanden en dus benoemde Spanje de eilanden in 1513 tot ‘Islasinútiles’, wat nutteloze eilanden betekent. Kort daarna werden zo
goed als alle eilandbewoners verplaatst naar het eiland Hispaniola,
nu bekend als Haïti en de Dominicaanse Republiek. Twintig jaar heeft
er de ontvolking plaatsgevonden, totdat Juan Dámpues hieraan een
einde maakte. Tweehonderd oorspronkelijke bewoners werden maar
teruggebracht naar Curaçao.
Curaça
o
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 8/116
Figuur 1.1: Kaart van Midden-Amerika (Helmstrijd, S. 2009)
In 1643 veroverden de Nederlanders de eilanden, wat weinig moeite
kostte aangezien de Spanjaarden de eilanden toch nutteloos vonden.
Dit gebeurde onder leiding van Johan van Walbeck, hij was in dienst
van de West-Indische Compagnie. Sinds 1816 valt het eiland onder
Nederlands bestuur. In die tijd draaide de economie grotendeels ophet gebruik van slaven. De Nederlanders voeren met handelswaar naar
Afrika, waar zij de waar omruilden voor slaven. Deze mensen werden
op Curaçao achtergelaten en vaak doorverkocht als slaaf. Vanuit
Zuid-Amerika namen de Nederlanders weer waren mee naar Nederland.
Gelukkig werd de slavernij in 1863 afgeschaft en dit zorgde ervoor
dat veel Curaçaoënaars emigreerden naar omringende eilanden om daar
te gaan werken. Men kwam toentertijd veelal rond van handel,
landbouw en de visserij totdat Shell een olieraffinaderij op heteiland plaatste begin 20e eeuw. Vanaf dat moment industrialiseerde
Curaçao in een hoog tempo. Als gevolg hiervan ontwikkelde dingen als
luchtvaart en scheepsvaart ook enorm. Dit zorgde ervoor dat Curaçao
vanaf de jaren ’60 in de vorige eeuw steeds meer bezocht werd door
toeristen. Tegenwoordig draait een groot deel van de economie op de
toeristen die met het vliegtuig of het cruiseschip het eiland komen
bezoeken.
Op dit moment heeft Curaçao een politieke autonomie, maar momenteelis Curaçao bezig ervoor te zorgen dat het een geheel autonome staat
wordt. Dit houdt in dat Curaçao namens zichzelf kan onderhandelen
met Nederland en niet meer in overleg moet gaan met de andere landen
die tot de Nederlandse Antillen behoren. De bevolking moet eerst
akkoord gaan met een aantal voorwaarden die vanuit Nederland worden
gesteld en een deel van de staatsschuld zal dan worden afgelost.
Hiervoor is op 15 mei 2009 een referendum. De Curaçaoënaars kiezen
dan ja voor een autonome status binnen het Koninkrijk der
Nederlanden of ze kiezen nee. In dat geval vervalt het aanbod van de
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 9/116
schuldsanering en moeten ze opnieuw in onderhandeling met Nederland.
1
Op Curaçao wonen tegenwoordig veel verschillende bevolkingsgroepen,
maar de meerderheid is Creool. Dit zijn mensen van gemengdeAfrikaanse en Europese afkomst. Ook wonen er 5000 Europese
Nederlanders (genaamd makamba’s door de Curaçaoënaars) op het
eiland en er komen jaarlijks duizenden Nederlandse stagiaires naar
het eiland. Dat er op Curaçao zoveel Nederlanders wonen komt omdat
er vele Nederlandse bedrijven gevestigd zijn, de Nederlandse taal er
gesproken wordt en dat Curaçao bij het Koninkrijk der Nederlanden
hoort. Verder wonen er nog meer dan 50 nationaliteiten op het
eiland. Zo wonen bijvoorbeeld Chinezen, Portugezen, Venezuelanen,Britten, Colombianen en Surinamers. Curaçao is dus een
multicultureel eiland.
Het geloof is erg belangrijk bij de mensen op Curaçao. Het
merendeel, meer dan driekwart van de inwoners van Curaçao, is Rooms-
katholiek. Verder wonen er bijvoorbeeld ook nog Protestanten, Joden
en Jehova’s getuigen op het eiland.
Tot 2007 was Nederlands de officiële taal op Curaçao. Sinds 2007
wordt ook Papiaments als officiële taal erkent. Papiaments, op
Curaçao Papiamentu, is een taal die ontstaan is uit verschillende
talen als Spaans, Portugees en Afrikaans. Deze taal wordt
uitsluitend gesproken op de Nederlandse Antillen. Meer dan 80% van
de mensen spreekt thuis Papiaments en daar staat maar tegenover dat
8% van de mensen Nederlands als moedertaal heeft. De mensen spreken
dus in principe Papiaments, maar kunnen wel Nederlands verstaan enspreken. Deze taal biedt ze kansen om bijvoorbeeld in Nederland een
opleiding te gaan volgen.2 3
1 http://referendum.cura.net2 Sousa Fernandes Perna (1983)3 Römer (1998)
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 10/116
1.2 Geschiedenis van het onderwijs op Curaçao
Het Curaçaose onderwijs is met name overgebracht door Nederlanders
en daardoor sterk georiënteerd op Nederland. Jaren lang werd er
lesgegeven door Nederlandse leerkrachten. Zo werd ook op Curaçao deMammoetwet in 1968 ingevoerd. Vanaf dat moment konden leerlingen
vbo, mavo, havo of vwo volgen. In 2002 werd het funderend onderwijs
ingevoerd, wat voor een ononderbroken leerlijn moet zorgen voor
leerlingen van vier tot en met vijftien jaar. Daarna volgen de
leerlingen vsbo, havo of vwo. 4
Omdat Curaçao een andere cultuur kent dan Nederland zorgt dit ervoor
dat niet iedereen het idee heeft dat dit onderwijs het beste is voordeze leerlingen. Zo schreef Jose de Sousa Fernandes in haar boek
Nederlandse Antillen - basisinformatie (1983) het volgende over het
Nederlandse onderwijssysteem op de Antillen:
‘Dit heeft tot gevolg dat het onderwijs nauwelijks geënt is op de
eigen behoeften van het Antilliaanse kind. Hierdoor is de
aansluiting op de leef- en belevingswereld van het Antilliaanse kind
zeer gebrekkig. Er wordt geen rekening gehouden met de moedertaal ende cultuurbeleving van het Antilliaanse kind.’ 5
Het Curaçaose onderwijs werd jaren alleen maar in het Nederlands
verzorgd. Dit is om leerlingen de kans te bieden te gaan studeren in
bijvoorbeeld Nederland. Wat wel lastig is voor leerlingen, is dat
zij moeten functioneren met een andere voertaal dan hun moedertaal.
Ze moeten steeds hun gedachten vertalen naar het Nederlands. Ook
blijkt in de praktijk vaak dat leerlingen moeite hebben metspreekwoorden en gezegden, omdat deze heel taalspecifiek zijn. Pas
sinds 1998 is Papiamentu een verplicht vak geworden in de
basisvorming.
Tegenwoordig is er een hevige discussie gaande of de voertaal op
scholen wel Nederlands moet blijven. Enerzijds heb je de overheid
die vindt dat leerlingen in hun moedertaal les moeten krijgen en aan
4 http://www.nuffic.nl/nederlandse-organisaties/docs/extranet/Landenmodule%20Nederlandse%20Antillen.pdf 5 Sousa Fernandes Perna (1983)
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 11/116
de anderzijds heb je de ouders die hun kinderen de kans willen geven
in Nederland te gaan studeren of werken.
In 2005 heeft de overheid de onderwijstaal op vele basisscholen dan
ook veranderd van Nederlands naar Papiaments. Dit zorgde voor een
massale toestroom van leerlingen die naar een Nederlandstaligeschool wilden. Het middelbare onderwijs wordt officieel nog wel in
het Nederlands gegeven, hoewel lang niet alle scholen dit handhaven.
Wat lastig kan worden is dat leerlingen van Papiamentstalige
basisscholen over enkele jaren het moeilijk gaan krijgen op de
Nederlandstalige middelbare scholen.6
Curaçao telt momenteel 50 basisscholen, 28 middelbare scholen,
waarvan 24 vsbo scholen, drie havo/vwo scholen en een school voorvsbo, havo en vwo. Ook zijn er 15 speciaal onderwijsscholen,
variërend voor zeer moeilijk lerende en opvoedbare kinderen tot aan
scholen voor leerlingen met gehoorproblemen. Alle middelbare scholen
zijn ingedeeld bij Dienst Openbare Scholen, het Rooms Katholieke
schoolbestuur of de Vereniging Protestants Christelijk Onderwijs.
Verder is er het Vespucci College, een middelbare privéschool waar
geheel Nederlands onderwijs gegeven wordt aan leerlingen die vaak
tijdelijk op Curaçao verblijven.7
Naar school gaan op Curaçao is verplicht. Terwijl in Nederland al
begin 20e eeuw de leerplicht ingesteld werd gebeurde dit op Curaçao
pas in 1991. Tegenwoordig moeten kinderen vanaf vier tot en met
achttien jaar verplicht naar school, net zoals in Nederland.8
1.3 De muziekgeschiedenis van Curaçao
De geschiedenis van de Curaçaose muziek bestaat uit de prekoloniale
periode en de periode waarin allerlei volkeren zich op het eiland
vestigden. Tot de ontdekking van Curaçao in 1499 leefden uitsluitend
de oorspronkelijke bewoners van Curaçao, de Taíno, op het eiland.
Helaas is er over de muziek van deze inwoners weinig bekend.
6 Römer (1998)7
http://www.curacao-gov.an/Site.nsf/0/9E5FAA26F9ED531D042570430067EAB8?opendocument8 http://antilliaans.caribiana.nl/innederland/car_20071017
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 12/116
In de Curaçaose muziek hoor je voornamelijk 3 duidelijke invloeden:
1. 19e eeuwse romantische muziek uit Europa, met name Spaanse en
Weense invloeden.
2. Afrikaanse volksmuziek herkenbaar aan de ritmische patronen en
de ritmische instrumenten zoals de trom.3. Muziek uit de buurlanden van Curaçao, zoals Venezuela, Puerto
Rico, Trinidad en Cuba.
De muziek uit Curaçao kun je grofweg in vijf categorieën
onderbrengen:
a) Muziek die qua vorm, ritme en melodie oorspronkelijk uit Afrika
komt.
b) Muziek die qua vorm, ritme en melodie oorspronkelijk uit Europakomt.
c) Muziek die qua vorm, ritme en melodie oorspronkelijk uit het
Caribische gebied en Zuid-Amerika komt.
d) Mengvormen, onder meer ontstaan door televisie en andere media.
e) Specifiek Antilliaanse muziek voor bepaalde instrumenten.
Omdat binnen deze categorieën veel verschillende muziekstijlen te
onderscheiden zijn beperk ik mij tot de muziek die ik zelf ervaren
heb in het dagelijks leven op Curaçao. Bovendien komen veel van deze
stijlen voor in de lespraktijk en dus lijken deze mij het meest
relevant voor mijn scriptie. Voor uitleg van de overigen
muziekstijlen verwijs ik naar bijlage…
Tot de eerste categorie behoren de volgende muziekstijlen:
tambúliederen, tumbamuziek, oogstliederen, muzik di zumbi,
werkliederen en de gelegenheidsliederen.
Tambú
De tambú is een muzieksoort die is meegenomen door
de slaven uit Afrika. Ook is de tambú een trommel
van Afrikaanse origine welke leidend is voor de
tambú-dans, zie figuur 1.1. Bij de tambú wordt ook
gespeeld op een chapi, een ijzeren schoffel waar
met een metalen staaf tegenaan wordt getikt. Dit
soort instrumenten ontstonden doordat de slaven
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 13/116
instrumenten maakten van landbouwmateriaal. Verder bestaat de band
vaak uit een groep vrouwen die ritmisch in hun handen klappen en een
voorzanger.
Aan het einde van het jaar wordt de tambú uitgevoerd en de teksten
gaan vaak over het hele jaar, het is een soort journaal. Belangrijkbij het dansen is dat de dansers elkaar niet aan mogen raken.9
Figuur
1.2: tambú trommel
Tumba
Tumba is de carnavalsmuziek van Curaçao. In de carnavalsperiode is
er ook een Tumba-festival op het eiland. Een aantal zangers strijden
om de titel Rey dit Tumba (Koning van de Tumba). Zijn of haar plaat
wordt dan helemaal grijs gedraaid tijdens carnaval. Bij deze muziekis de trommel niet zo overheersend als bij de tambú. Zowel de tumba
als de tambú staan altijd in 2/4 maat geschreven. Het specifieke
ritme van de tumba is waardoor het
wat wegheeft van een 6/8 maat.
1 2
9 Coco
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 14/116
Seú
De seú wordt tijdens het oogstfeest gespeeld, wat 40 dagen na
carnaval plaatsvindt. Het stamt uit de plantagetijd van Curaçao. De
mensen hullen zich in traditionele slavenkleding en ze maken muziek
met allerlei instrumenten als koeienhoorns, de chapi, trommels enschelpen en dansen op straat. Het ritme wat typerend is voor de seú
is:
Aan de hand van deze beschreven muziekstijlen is het duidelijk dat
de muziek op Curaçao nauw verbonden is met de feesten en tradities
op het eiland.
De tweede categorie is de muziek die beïnvloed is door Europese
muziek. De volgende muziekstijlen behoren tot deze categorie: de
Antilliaanse wals, mazurka, polka, de quadrille, de virginia reel,
de lancier en de ecossaise.
Antilliaanse Wals
De Europese wals is dansmuziek, sneller dan een menuet, waar mensen
op dansten. Het vernieuwende halverwege de negentiende eeuw hieraanwas dat mensen dansten, elkaar hierbij aanraakten en zelfs
vasthielden. Het maataccent ligt duidelijk op de eerste tel bij een
Weense wals. Hieruit ontstond op Curaçao de Antilliaanse wals. Deze
wals wordt vaak ook wel de Curaçaose wals genoemd. In het midden van
de 19e eeuw ontstond deze wals, met duidelijke invloeden vanuit
Wenen. In het begin leken de walsen dan ook vaak op de Europese,
maar met de jaren werden deze beïnvloed door de Curaçaose ritmes.
Deze zijn meer syncopisch dan wij van de Europese walsen gewendzijn. De maataccenten liggen dan niet alleen op de eerste tel maar
ook op de twee en een halve tel. Verder kent de Curaçaose wals een
vrijere melodische lijn en staat de wals bekend om de spontane wijze
van interpretatie. Bekende componisten van Curaçaose walsen zijn:
Jan Gerard Palm, Jacobo Palm, Rudolph Palm en John Palm.
Tot de derde categorie behoren de Antilliaanse danza, joropo,
calypso’s en bolero’s.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 15/116
De Antilliaanse Danza
De danza is een verzamelnaam voor allerlei dansvormen uit Puerto
Rico, de Dominicaanse republiek, Cuba, Midden-Amerika, Colombia,
Venezuela en de Nederlandse Antillen.
Er bestaan 2- en 3-delige danza’s. Een danza kan vooraf gegaanworden door een chaine, een introductie van 8 maten.
Calypso
De Calypso is dansmuziek die is ontstaan in Trinidad, in het
Caribische gebied. Het werd geïntroduceerd door de Afrikaanse
slaven. Doordat de Engelsen trommels verboden maakten zij
instrumenten van het aanwezige materiaal. Zo gebruikten zij lege
flessen, kisten en bamboestokken. Ook staat deze muziek bekend omeen vraag en antwoordspel tussen zanger en een koor. Verder zijn de
teksten van een Calypso in de taal van het land. Op Curaçao is dit
het Papiamentu. Ook de calypso heeft een kenmerkend ritme:
Tot de vierde categorie behoren de tumba pregona, tumba calypso,
tumba guaracha, tumba cumbia, tumba karnaval, balletmuziek en
kerkmuziek met Antilliaanse ritmes.
Tot de laatste categorie behoort de Antilliaanse muziek voor de ka’i
orgel, pianola, de gitaar en de steelband.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 16/116
Antilliaanse muziek voor de Ka’i orgel
De ka’i orgel is een draaiorgel, oorspronkelijk
afkomstig uit Italië. Bij het arrangeren of
componeren van muziek voor de ka’i orgel moet
altijd rekening gehouden worden met de toonaard,het aantal bastonen en het aantal maten van een
stuk. Het instrument werkt door middel van een
slinger die een houten cilinder in werking stelt.
Hierop zijn weer spijkertjes bevestigd welke de
juiste snaren moeten treffen. Maar weinig mensen beheersen het
bespijkeren van een ka ‘i orgel, zoals op Curaçao was Edgar Palm een
van de weinigen die het wel beheerste. Toen de ka’i orgel net uit
Italië overkwam bevatte hij veelal Italiaanse muziek. Later toen deCuraçaoënaars ontdekten hoe ze muziek voor de ka ‘i orgel moesten
maken kon er ook lokale Curaçaose muziek op gespeeld worden, zoals
bijvoorbeeld walsen, polka’s en joropo’s.10 Figuur
1.3:
Ka ‘i orgel
(Römer)
Steelband
De steelband was met name een vorm die op de Bovenwindse eilandenbekend was. Tegenwoordig kent Curaçao ook vele steelbands, die met
name optreden in de carnavals periode. Een steelband is een orkest
waarbij de instrumenten gemaakt zijn van olievaten. Deze zijn op
verschillende hoogtes doorgesneden en bewerkt, wat voor
verschillende klanken en tonen zorgt. De bodem is het speeloppervlak
en door deuken hierin te hameren verkrijgen de spelers de klank die
ze zoeken. De grote steeldrums staan op de grond en de kleinere
worden door de spelers omgehangen met een touw. De steeldrums wordenbespeeld met stokken. Er wordt niet één bepaalde soort muziek
gespeeld op de steeldrums. Voorbeelden van muziekstijlen zijn:
Calypso, tumba, jazz, klassieke muziek en tegenwoordig ook
popmuziek. 11 12
Ritmo Kombina
10
http://www.curacao-encyclopedia.com11 Palm (1978)12
http://www.dbnl.org/tekst/rome012cult01_01/rome012cult01_01_0009.htm
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 17/116
Deze muziek bestaat uit verschillende ritmes die tegelijkertijd
gecombineerd worden. De drums spelen dan het ene ritme, terwijl de
conga’s bijvoorbeeld een ander ritme spelen. De basgitaar speelt
over het algemeen een ‘lui’ ritme. Deze muziekstijl hoor je veelal
als je de radio aanzet en is erg populair bij de jongerentegenwoordig. Wel heeft de Ritmo Kombina een bepaald ritme wat de
basis vormt:
Reggaeton
Dit is een vrij nieuwe muziekstijl die pas in de jaren ’90 van de
vorige eeuw ontstond. De oorsprong ligt in het Caribische gebied.
Het is erg populair bij de jongeren op Curaçao. De band bestaat vaak
uit elektrische instrumenten als een synthesizer, drum machines ende band maakt gebruik van samplers. De teksten gaan veelal over
geld, liefde, seks en criminaliteit en worden veelal gerapt.13
Salsa
Tegenwoordig is salsa een muziekstijl die je vaak hoort op het
eiland. Elke avond speelt er ergens een salsaband waar gelegenheid
is om salsa te komen dansen. Salsa kent zijn oorsprong in Cuba, wat
dichtbij Curaçao ligt. De meeste leerlingen op het voortgezetonderwijs kennen de basispassen van de salsa. Het is een intieme
dans die in tweetallen wordt gedanst.14
13 http://nl.wikipedia.org/wiki/Reggaetón14 http://nl.wikipedia.org/wiki/Salsamuziek
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 18/116
1.4 - Muziekinstrumenten uit Curaçao
De kuarta
De kuarta is een viersnarig instrument
welke het meeste lijkt op een ukelele.De stemming van de kuarta is van laag
naar hoog: a, d, fis en b. Het voordeel
van deze kleine gitaar is dat deze in
tegenstelling tot een gewone gitaar
maar vier snaren heeft en dus ervoor
zorgt dat de grepen motorisch veel eenvoudiger uitvoerbaar zijn.
(bijlage…)Dit zal ervoor zorgen dat leerlingen in een korte tijd
meer en beter resultaat weten te boeken. Verder is de kuarta doorzijn kleine omvang handig te hanteren en heb je minder ruimte nodig
om deze op te bergen. Bovendien is een kuarta veel goedkoper in de
aanschaf dan een gewone gitaar. Figuur 1.4 - De kuarta
Het nadeel is wel dat er maar een leerling tegelijk op een kuarta
kan spelen in tegenstelling tot het spelen op een keyboard. Ook is
een kuarta snel ontstemd en kost het de docent veel tijd om deze
zuiver gestemd te houden.15
Wiri
De Wiri is een instrument wat gemaakt wordt van een stuk koper,
ijzer of staal. Dit stuk wordt dan gebogen tot een cilinder (zie
figuur 1.6) waarin kleine gleufjes gevijld worden. Met een dun
ijzeren staafje wordt dit instrument dan bespeeld. Het geeft een
hard, hoog en schel geluid. De wiri komt voor in de Curaçaose
walsen, danza’s, tumba’s en mazurka’s.
15 http://www.curacao-encyclopedia.com
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 19/116
Figuur 1.6 - Wiri
(http://www.dbnl.org/tekst/rome012cult01_01/rome012cult01_01_0009.htm)
Peul van de flamboyant boom
Deze peulen groeien aan de flamboyant boom op Curaçao. Wanneer deze
peulen gedroogd zijn fungeren zij als een ritme instrument. Het
voordeel hiervan is dat deze niet snel stuk te krijgen zijn en dat
ze gratis zijn, omdat ze aan de bomen groeien. Wel moet je even goed
zoeken, want ze zijn niet op elke hoek van de straat te vinden.
Figuur 1.5 - Peul van de flamboyant boom
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 20/116
Hoofdstuk 2 – De middelbare scholen op Curaçao en het vak muziek
Elk land heeft het onderwijs anders geregeld. Vanuit de overheid
worden bijvoorbeeld kerndoelen beschreven voor het onderwijs en
heeft een land een bepaald schoolsysteem met diverseniveaustromingen. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het
schoolsysteem van Curaçao eruit ziet, welke kerndoelen er zijn voor
het vak muziek en welke plaats het vak muziek inneemt in de het
Curaçaose onderwijs. Ook wordt er beschreven welke docenten er
werken, welke opleiding de docenten hebben gevolgd en waar zij dit
hebben gedaan. Daarna wordt er een vergelijking gemaakt met het
Nederlandse onderwijs wat ook eerst kort beschreven zal worden.
2.1 Het Curaçaose schoolsysteem
Figuur 2.1: Onderwijssysteem van Curaçao (www.curacao-gov.an)
Het schoolsysteem van Curaçao is voor een groot deel afgeleid van
het Nederlandse schoolsysteem. De basisschool en de basisvorming van
het voortgezet onderwijs worden samen het funderend onderwijs
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 21/116
genoemd, zoals te zien is in figuur 2.1. De eerste cyclus is voor
leerlingen van vier tot en met acht jaar. De tweede cyclus en het
basisonderwijs zijn voor leerlingen van acht tot en met twaalf jaar.
In het funderend onderwijs moeten de leerlingen onderwezen worden in
acht educatiegebieden:♦ Taal, geletterdheid en
communicatie
♦ Mens en maatschappij
♦ Mens, natuur en technologie
♦ Gezonde levensstijl en
bewegingsonderwijs
♦ Culturele en artistieke
vorming
♦ Sociaal emotionele vorming
♦ Algemene mensvorming
♦ Wiskunde
De derde cyclus vormt de basisvorming van het voorgezet onderwijs
en is bedoeld voor leerlingen van 12 tot en met 15 jaar. Wel worden
de leerlingen in de laatste cyclus al ingedeeld op niveau en volgen
de leerlingen les op een vsbo school of een havo school. In figuur
2.1 is een overzicht te zien van het Curaçaose onderwijssysteem.
De leerlingen volgen in de basisvorming de volgende vakken:
Na de basisvorming kunnen leerlingen doorstromen naar een voor hen
geschikt niveau. Op Curaçao worden er drie richtingen aangeboden
namelijk het vwo, de havo en het vsbo. Vsbo is een afkorting voor
voortgezet secundair beroepsonderwijs en is een vierjarige
opleiding.
Binnen het vsbo zijn er de volgende drie leerwegen:
♦ Theoretisch Kadergerichte Leerweg
♦ Praktisch Kadergerichte Leerweg
♦
Praktisch Basisgerichte Leerweg
1. Nederlands
2. Papiamentu
3. Spaans
4. Engels
5. Wiskunde
6. Mens en natuur
7. Mens en maatschappij
8. Informatiekunde
9. Techniek
10. Verzorging
11. Beeldende vorming
12. Muziek of drama
13. Lichamelijke opvoeding
14. Begeleidingslessen
15. Godsdienst
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 22/116
Meer informatie over deze richtingen is te vinden in bijlage
Havo/vwo nieuwe stijl
Na de basisvorming kunnen leerlingen een vijfjarige havo opleiding
volgen of een zesjarige vwo opleiding. Na de basisvorming volgenzij een profielvoorbereidend jaar, het 3e jaar. Na dit jaar kiezen
deze leerlingen een profiel. Eerst waren er maar drie profielen,
maar vanaf dit schooljaar kunnen leerlingen kiezen uit de volgende
vier profielen:
♦ Natuur en techniek
♦ Natuur en gezondheid
♦ Economie en maatschappij
♦ Cultuur en maatschappij
Het vakkenpakket van een profiel bestaat uit een gemeenschappelijk
deel, een profieldeel en een vrij deel. In dit vrije deel kunnen de
leerlingen zich specialiseren, verdiepen en verbreden.16 17
2.1.1 Kerndoelen Curaçao
De kerndoelen voor het vak muziek vallen onder de kerndoelen voor
Culturele en Artistieke Vorming voor het funderend onderwijs. Deze
kerndoelen zijn de eindtermen voor het funderend onderwijs en dus
voor de basisvorming. Voor cyclus een en twee zijn nog
gedetailleerde tussendoelen gevormd welke in bijlage te vinden zijn.
Hieronder is een overzicht te zien van de kerndoelen voor het vak
muziek.
Kerndoel 4
De leerling kan een gevarieerd repertoire uit de eigen, regionale-
en mondiale cultuur met of zonder gebruikmaking van notatie in
groepsverband zingen.
Kerndoel 5
De leerling kan een eenvoudig traditioneel, populair en eigentijds
repertoire spelen op muziekinstrumenten met of /en zonder notatie.
Kerndoel 6
16 www.curacao-gov.an17 http://www.nuffic.nl/nederlandse-organisaties/docs/extranet/Landenmodule%20Nederlandse
%20Antillen.pdf
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 23/116
De leerling kan exploreren, improviseren, en componeren naar
aanleiding van geluiden, ritme, verhaal, sfeer en stemming in de
muziek.
Kerndoel 7De leerling kan de vorm, betekenis en functie van verschillende
muziek onderscheiden.
Kerndoel 8
De leerling kan muziek typeren naar geografische ligging en/of
culturele herkomst.
Kerndoel 9
De leerling kan muzikale tegenstellingen en elementen uitbeelden in
beweging.Kerndoel 10
De leerling kan het verloop van een muziekstuk of een lied meelezen
met het notenschrift of met andere notatievormen.
Kerndoel 11
De leerling heeft inzicht in de relatie tussen muziek, historie en
cultuur.
Kerndoel 12
De leerling kan muziek evalueren.18
De kerndoelen omvatten veel specifieke doelen, waardoor de
muziekdocent een aantal verplichte onderdelen zal moeten behandelen
in de les. Op de meeste scholen worden niet alle kerndoelen behaald.
Het klassikaal zingen in de Curaçaose stijl en het musiceren op
instrumenten lukt wel, maar improviseren en componeren lang niet
overal. Bovendien zijn het erg veel doelen voor een lesuur muziek
van 45 minuten per week en dit twee jaar lang.De muziekdocenten zijn eigenlijk niet bekend met deze laatste
kerndoelen uit 2006. Wel zijn ze allen van mening dat 45 minuten
muziekles per week erg weinig is om überhaupt genoeg te kunnen
behandelen.
Ook blijken de leerlingen op de basisschool niet tot weinig aan
muziek gedaan te hebben. De docenten krijgen leerlingen vaak zonder
enige muzikale kennis of kunde in hun klas. Dit betekent dat de
18 http://www.minoc.an/Documents/Kerndoelen/Cultureel%20Artistieke%20Vorming.pdf
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 24/116
tussendoelen niet behaald worden in cyclus een en twee door de
groepsleerkracht.
2.1.2 Het vak muziek in het Curaçaose schoolsysteem
Op de Curaçaose basisscholen wordt geen muziekles gegeven door een
vakleerkracht muziek. De onderwijsinspectie is van mening dat de
groepsleerkracht voldoende in staat is om goede muziekles te geven
en dus maakt dat een muziekvakleerkracht overbodig.
Op vele middelbare scholen wordt het vak muziek wel aangeboden. In
de basisvorming is het een verplicht vak, tenzij de school drama aan
wil bieden. Muziek wordt uitsluitend in de basisvorming aangebodenen bestaat uit een lesuur per week van 45 minuten. Vanaf de derde
klas krijgen de leerlingen Culturele en Artistieke Vorming, waarin
ook muzikale onderdelen in behandeld zullen worden.
De leerlingen krijgen op de Dr. W.J. Goslinga school een uur per
week muziekles in de eerste en tweede klas. Op de locatie van het
Marnix College vsbo is dit ook zo. Wel bijzonder op het Marnix
College vsbo is dat de klassen in tweeën zijn gedeeld, dit houdt dusin dat de ene helft van de klas muziek heeft en de andere helft een
ander vak op hetzelfde moment. Ook zorgt dit ervoor dat klassen niet
uit meer dan vijftien leerlingen bestaan. Op de havo locatie krijgen
de leerlingen dit jaar uitsluitend een uur muziek per week in de
eerste klas. Op het Radulphus College en het MIL krijgen de
leerlingen uitsluitend muziek in de brugklas. Wel krijgen zij een
blokuur les per week, wat neerkomt op anderhalf uur per week.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 25/116
Het examenvak muziek op Curaçao
Op Curaçao zijn er geen middelbare scholen die het vak muziek
aanbieden als examenvak. Wel krijgen de leerlingen het vak Culturele
en Artistieke Vorming in de bovenbouw, waar de leerlingen leren over
beeldende kunst, dans, drama en muziek. Voor het vsbo is er eenmethode ontwikkeld die bestaat uit zes modules, met onder andere
onderwerpen als kunst & communicatie, bouwkunst op Curaçao en muziek
en beweging. De leerlingen op het vsbo volgen twee jaar CAV en dit
twee uur per week. De havo en vwo leerlingen krijgen maar een jaar
CAV.
Wel is er momenteel een groep docenten bezig met het examenvak kunst
(algemeen) en kunst (muziek) op te zetten. In deze groep zitten een
muziekdocent, een beeldende vorming docent en een dansdocent. Deplanning is dat het examenvak muziek per 2010 aangeboden zal worden
op alle havo/vwo scholen op Curaçao. De leerlingen zullen dan drie
uren per week muziekles krijgen. In bijlage zijn de doelen voor het
eindexamen muziek opgenomen. Wel is er op het MIL het vak Kunstvak
sinds vorig schooljaar waarbij muziek als discipline centraal staat.
Leerlingen in 4 en 5 havo/vwo kunnen dit vak kiezen in hun vrije
ruimte. Dit is al ter voorbereiding op het komende eindexamenvak
muziek.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 26/116
2.2 – Het Nederlandse schoolsysteem
Figuur 2.2: Het Nederlandse onderwijssysteem (Wikipedia 2009)
In figuur 2.2 is een overzicht te zien van het Nederlandse
schoolsysteem. Na de basisschool, ook wel het primair onderwijs
genoemd, gaan de leerlingen naar het voortgezet onderwijs. Hier
kunnen zij naar vmbo, havo of vwo gaan. Alle leerniveaus kennen de
onderbouw van twee (vmbo) of drie (havo/vwo) jaar. Tot 2006 sprak
men van de basisvorming, maar deze is afgeschaft. In de plaats
hiervan is de onderbouw voortgezet onderwijs gekomen.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 27/116
Na de onderbouw van het voortgezet onderwijs krijgen leerlingen een
advies om vmbo, havo of vwo te volgen.
Binnen het vmbo zijn er vier richtingen:
♦ Theoretische leerweg♦ Gemengde leerweg
♦ Kaderberoepsgerichte leerweg
♦ Basisberoepsgerichte leerweg
Havo/vwo
Vanaf het vierde jaar van de havo en vwo spreken wij van de tweede
fase. Na het derde leerjaar kiezen de havo en vwo leerlingen een
profiel.
Aanvullende informatie over sectoren, profielen en het Nederlandse
schoolssysteem is te vinden in bijlage
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 28/116
2.2.1 Kerndoelen Nederland
In Nederland zijn in 2006 nieuwe kerndoelen gekomen voor de
onderbouw voortgezet onderwijs. Er zijn er nog maar 58, in plaats
van de meer dan 300 die het voorheen waren. Dit zorgt ervoor dat de
scholen meer vrijheid hebben om hun eigen keuzes te maken in het
onderwijsprogramma. De kerndoelen zijn geordend in zeven domeinen:
Nederlands, Engels, wiskunde, mens en natuur, mens en maatschappij,
kunst en cultuur, bewegen en sport. Het vak muziek valt onder het
domein kunst en cultuur. De kerndoelen voor kunst en cultuur zijn
erg globaal beschreven. Voor het vak muziek wordt uitsluitend
genoemd dat leerlingen moeten leren luisteren vanuit enige
achtergrondkennis. Verder moeten leerlingen kunst leren presenteren,
reflecteren, maken en verslaan. Er worden geen specifieke doelen
beschreven ten opzichte van musiceren, zingen, bewegen improviseren
of noteren.
2.2.2 Het vak muziek in het Nederlandse schoolsysteem
Doordat de kerndoelen per 2006 een stuk globaler zijn geworden is
het vak muziek niet meer verplicht in de onderbouw van het
voortgezet onderwijs. Wel moeten de scholen ervoor zorgen dat ze de
kerndoelen van kunst en cultuur behalen en hiervoor zullen ze dus
wel een kunstdiscipline aan moeten bieden. Veelal krijgen leerlingen
in de gehele onderbouw muziek. Wanneer een school dus wel muziek
aanbiedt houdt dit dus twee of drie jaar in. Ook in Nederland is
muziek vaak een één-uurs vak. De meeste middelbare scholen hanteren
lesuren van 50 minuten.
Het examenvak muziek in Nederland
In Nederland kunnen leerlingen op het vmbo TL en GL, havo en vwo
het examenvak muziek kiezen. De vmbo leerlingen krijgen les in het
derde en vierde jaar. Voor deze leerlingen bestaan op het gebied van
kunsteducatie de vakken kunstvakken 1 en kunstvakken 2. Muziek valt
onder kunstvakken 2 en is alleen voor TL en GL leerlingen bedoeld.
Vanaf het vierde jaar volgen de havo en vwo leerlingen het examenvakmuziek. In de tweede fase bieden scholen op kunstgebied de vakken
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 29/116
CKV, Kunst (algemeen) en Kunst (discipline)aan, in dit geval muziek.
Voor het examenvak muziek zijn er eindtermen, zodat de docent weet
wat zijn leerlingen moeten kunnen en kennen op het centraal
schriftelijk examen. Deze eindtermen zijn in bijlage… opgenomen.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 30/116
2.3 Docenten muziek
De middelbare scholen op Curaçao hebben vaak maar een muziekdocent,
alleen op het MIL werken er twee. Door de kleine omvang van de
scholen en het weinig aantal uren muziek dat de leerlingen krijgenkan een muziekdocent vaak aan de hele basisvorming lesgeven.
Marnix College: Hier geeft Maril Boersema les. Zij woont zeven jaar
op Curaçao, maar is eigenlijk een Nederlandse. Zij heeft in
Nederland AMV/Schoolmuziek aan het conservatorium van Groningen
gestudeerd.
Dr. W. J. Goslingaschool: David Isenia is hier de muziekdocent. Hij
heeft in Boston (VS) piano lichte en klassieke muziek gestudeerd.
Hij heeft verder geen lesbevoegdheid gehaald.
Radulphus college: Hier geeft Norbert Girigorie les. Hij heeft
jazzsaxofoon gestudeerd in Boston (VS) en later heeft hij
‘education’ gedaan aan het conservatorium van New York, waar hij ook
jaren les heeft gegeven op middelbare scholen.
MIL: David Ronchi is hier de muziekdocent. Hij heeft Docent Muziek
gestudeerd in Puerto Rico en Boston. Hij geeft ook les op een
Papiamentstalige vsbo school op Curaçao.
Op de Universiteit van de Nederlandse Antillen kunnen studenten een
aantal docentenopleidingen volgen, maar niet die van muziek.
Hiervoor kunnen ze bijvoorbeeld naar Puerto Rico, Santo Domingo,
Nederland of de Verenigde Staten.
2.4 Verschillen en overeenkomsten
Schoolsysteem
Omdat het Curaçaose schoolsysteem voor een groot deel afgeleid is
van het Nederlandse schoolsysteem lijken de schoolsystemen erg op
elkaar. In onderstaande tabel zijn de verschillen en overeenkomstenweergegeven tussen het Nederlandse en het Curaçaose schoolsysteem.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 31/116
Nederland en
Curaçao
Nederland Curaçao
Basisonderwijs en
onderbouw
voortgezet
onderwijs
Funderend onderwijs
met daarin de
basisvorming
Voortgezet
middelbaar
beroepsonderwijs
Voortgezet
secundair
beroepsonderwijsVier verschillende
niveaus binnen het
vmbo
Drie verschillende
niveaus binnen het
vsbo
Profielen havo/vwoSectoren vmbo/vsboVmbo/vsbo vier
jaar, havo vijf
jaar en vwo zes
jaarHet vak muziek niet
verplicht
Muziek of drama
verplichtExamenvak muziek
wordt aangeboden
Examenvak muziek
wordt (nog) nietaangeboden
Culturele
Kunstzinnige
Vorming
Culturele Artistieke
Vorming
Lessen van 50
minuten
Lessen van 45
minutenLeerplicht van 4
tot en met 18 jaar
Kerndoelen
De kerndoelen uit Nederland zijn zeer globaal en gelden voor het
gehele kunst en cultuurgebied. Alleen de muzikale gedraging
luisteren wordt specifiek benoemd in de kerndoelen. Verder zijn er
geen doelen voor muziek op zich.
Op Curaçao zijn binnen het gebied Culturele en Artistieke Vorming
aparte kerndoelen opgenomen voor muziek. Deze doelen zijn weergedetailleerder beschreven in de tussendoelen. Dit zorgt ervoor dat
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 32/116
de docent minder vrijheid heeft en dat hij ervoor moet zorgen dat
bepaalde termen en onderdelen aan bod komen. Zo staat er
bijvoorbeeld dat er gezongen moet worden, terwijl dit in Nederland
niet langer verplicht is. Een laatste verschil is dat de kerndoelen
voor het Curaçaose onderwijs voor een grotere doelgroep zijn,namelijk het basisonderwijs en de basisvorming. In Nederland zijn er
aparte doelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs.
De conclusie is dat de kerndoelen uit Nederland globaler zijn en
meer realiseerbaar dan de kerndoelen uit Curaçao.
Het vak muziek in het schoolsysteem
Zowel in Nederland als op Curaçao is het vak muziek over het
algemeen een een-uurs vak in klas een en twee van het voortgezetonderwijs. Op Curaçao wordt het vak muziek niet aangeboden in klas
drie en hoger. In Nederland is er wel het eindexamenvak muziek.
Docenten muziek
In Nederland hebben de meeste muziekdocenten de opleiding Docent
Muziek gevolgd (voorheen schoolmuziek). Als een docent een bepaald
instrument gestudeerd heeft moet hij een lesbevoegdheid halen om
muzieklessen op scholen te verzorgen. Op Curaçao hebben de meeste
docenten eerst een instrument gestudeerd en zijn dus eigenlijk
muzikant. Een aantal docenten hebben hun lesbevoegdheid later wel
gehaald, maar niet alle. Bovendien heeft geen van de Curaçaose
muziekdocenten in Nederland gestudeerd.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 33/116
Hoofdstuk 3 - Het muzieklokaal
De werkplek van een muziekdocent is in Nederland over het algemeen
een muzieklokaal. Welke instrumenten er zijn en hoe het muzieklokaal
is ingericht kan erg bepalend zijn voor de muziekles. In dithoofdstuk worden de muzieklokalen op Curaçao beschreven en welke
instrumenten er te vinden zijn. Ook komt kort aan bod hoe een
muzieklokaal er in Nederland uit ziet en welke verschillen en
overeenkomsten er zijn tussen het Nederlandse en Curaçaose
muzieklokaal.
3.1 Instrumentarium en de inrichting
Nederland
Alle muzieklokalen in Nederland zijn verschillend en er is er geen
één die precies lijkt op een ander. Wel is te zeggen welke
instrumenten er veelal zijn in een muzieklokaal en hoe een lokaal in
Nederland ongeveer is ingericht. Volgens een artikel uit de
Kunstzone moet een muzieklokaal minstens voldoen aan de volgende
eisen:
♦ Begeleidingsinstrument; Gitaar, keyboard of piano♦ Minimale grootte: 60 m2 en een berging van 20 m2
♦ Geluidsinstallatie
♦ (Verplaatsbaar) podium
♦ Meest ideaal: Keyboards, gitaren en Orff-instrumenten
♦ Drumstel
♦ Basgitaar met versterker
♦ Elektrische gitaar met versterker
♦ Kast voor cd’s, dvd’s papieren, liedjes enz.19
Het is in Nederland gebruikelijk dat er minstens één piano in het
lokaal staat waarop de docent zijn klas muzikaal kan ondersteunen.
Ook een complete band met gitaar, basgitaar, drumstel en keyboard is
vrijwel overal terug te vinden. Het instrumentarium waarop de
leerlingen mogen musiceren verschilt nogal eens per school. Veelal
wordt er gebruik gemaakt van keyboards en klokkenspelen, maar
sommige scholen investeren in de aanschaf van een aantal goede
19 Selen, N (juni 2008) De VLS formuleert een standaard Kunstzone
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 34/116
marimba’s. Deze zijn ontzettend duur in de aanschaf en nemen erg
veel ruimte in wat er voor zorgt dat ze niet vaak en niet in grote
aantallen aangetroffen worden. Over de indeling van een muzieklokaal
wordt niet veel losgelaten in het artikel. Over het algemeen zijn
muziekdocenten het eens dat de opstelling van bijvoorbeeld keyboardszo moet zijn dat alle leerlingen met het gezicht naar de docent
kunnen zitten. Helaas blijkt dit niet altijd (door praktische)
redenen te lukken en treffen we nog steeds leerlingen tegen de rand
van het lokaal aan, met hun gezicht naar de muur.
Marnix College vsbo
Het lokaal is ongeveer 6 bij 9 meter en beschikt over 16 tafels en
stoelen. Voor de docent is er een keyboard, deze staat voor in deklas. Verder is er aan instrumentarium het volgende aanwezig:
♦ 1 conga
♦ 1bongo
♦ 6 keyboards
♦ 6 kuarta’s
♦ 1 xylofoon
♦ 5 maracas
♦ 1 tamboerijn♦ 4 peulen van de flamboyant boom Figuur 3.1 -
Muzieklokaal Marnix College
Verder beschikt het lokaal over het volgende materiaal:
♦ 1 tv
♦ 1 whiteboard♦ 1 computer
♦ 1 stereo-installatie
♦ Leerlingenboek intro voor 2e
klas (18 exemplaren,
voldoende voor één klas)
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 35/116
Figuur 3.2 - Opbergkast kuarta’s en keyboards
Marnix College havo/vwoOp deze locatie hebben maar drie klassen les, waarvan alleen een
eerste klas muziekles. Dit komt omdat het Marnix College pas sinds
twee schooljaren havo/vwo aanbiedt. Deze klassen hebben hun eigen
lokaal, waarbij de docenten steeds langskomen om les te geven. Er
zijn geen instrumenten aanwezig op deze locatie voor de leerlingen,
maar er is wel een keyboard aanwezig voor de docent. Instrumenten
meenemen vanaf de vsbo locatie is ook niet mogelijk, aangezien de
docent geen tussenuur heeft om te reizen van de ene naar de anderelocatie, maar meteen door moet van het ene naar het andere lesuur.
Volgend schooljaar verhuisd de havo/vwo locatie naar een locatie
waar wel verschillende vaklokalen zullen zijn.
Dr. W.J. Goslingaschool
Het lokaal is ongeveer 7 bij 7 meter en heeft 8 grote tafels. Deze
staan in principe in groepjes, maar worden verschoven naar de kant
als er gemusiceerd wordt. Het lokaal beschikt over de volgendeinstrumenten en leermiddelen:
♦ Een keyboard
♦ 10 kuarta’s
♦ 1 conga
♦ 1 schoolbord
♦ 1 laptop (van de docent)
♦ 1 cd-speler
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 36/116
Figuur 3.3 - Muzieklokaal op de Dr. W.J. Goslingaschool
Radulphus College
Het lokaal op het Radulphus
College is vrij groot, namelijk
8 bij 9 meter. De leerlingen
zitten in groepjes van 6
leerlingen. De docent heeft eenpiano voor in zijn klas staan.
Verder is er aan
instrumentarium:
♦ 1 drumstel
♦ 1 basgitaar met versterker
♦ 15 keyboards
♦ 15 kuarta’s
♦ 1 timbales♦ 1 conga
♦ 1 setje bongo’s
Figuur 3.4 - Muzieklokaal op het Radulphus College
De kuarta en de keyboards staan opgeborgen in een berging. Helaas is
deze berging niet waterdicht, wat niet bepaald goed is voor deinstrumenten. Ook is de berging niet
geordend op opgeruimd, zoals te zien
is op figuur 6.5. Verder is er een
tv met een dvd-speler en is er een
cd-speler aanwezig.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 37/116
Figuur 3.5 - Het opberghok van
het Radulphus College
MIL
Het muzieklokaal op het MIL is qua grootte vergelijkbaar met het
muzieklokaal op het Radulphus College. Het verschil is dat op deze
school het muzieklokaal beschikt over een podium, zoals te zien is
op figuur 6.6. Het musiceren gebeurt dan ook op het podium en nietin de klas zelf. Het lokaal zelf bestaat uit tafels die in groepjes
staan en biedt ruimte aan 30 leerlingen.
Het lokaal beschikt over het volgende instrumentarium:
♦ Een drumstel
♦ Een basgitaar
♦ 1 timbales
♦ 3 conga’s♦ 1 setje bongo’s
♦ 15 keyboards
♦ 15 kuarta’s
♦ 5 microfoons
♦ Geluidsinstallatie
Figuur 3.6 - Podium van het muzieklokaal op het MIL
3.2 - Verschillen en overeenkomsten
Het eerste grote verschil is dat er in Nederland geen kuarta’s te
vinden zijn in de muzieklokalen. In Nederland wordt er veel gebruik
gemaakt van keyboards, welke vaak al klaar staan. Op de scholen op
Curaçao is geen plaats om de instrumenten aangesloten en klaar te
hebben staan, dus moeten ze geïnstalleerd worden wanneer er
gemusiceerd gaat worden. De keyboards blijken het niet altijd goed
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 38/116
te doen. De adapters hebben het vaak begeven, doordat de stroom wel
eens uitvalt. Hierdoor vangen zij een grote klap met stroom op
wanneer de stroom weer aangaat. Daarom werken er bijvoorbeeld nog
maar drie keyboards op het Marnix College. Verder beschikken de
meeste lokalen niet over een berging.Ook een verschil is dat de lokalen niet allemaal zijn geïsoleerd of
afgezonderd zijn van andere lokalen. Zo mag er op de Dr. W.J.
Goslingaschool geen gebruik gemaakt worden van elektrische
instrumenten, omdat er een basisschoolklas boven het muzieklokaal
is. Ook op het Marnix College moeten ze rekening houden met het
volume, omdat er een basisschool klas naast het lokaal les heeft.
Een podium is alleen te vinden op het MIL, waar ook meteen de
instrumenten op klaar staan. Op alle andere scholen is er geenaparte plaats voor leerlingen om iets op te presenteren.
Op het Radulphus en het MIL lijken de muzieklokalen nog het meeste
op de Nederlandse muzieklokalen. Hier wordt wel eens in bandjes
gewerkt en daar zijn de instrumenten ook voor. Wel is het zo dat de
havo/vwo scholen meer luxe en geld hebben om hun lokaal goed voor
elkaar te krijgen. De docent van het MIL geeft ook les op een vsbo
school en daar zijn geen instrumenten, zelfs geen kuarta’s. Er
blijkt op Curaçao een erg groot verschil te zijn tussen de vsboscholen en de havo/vwo scholen. Volgens de docenten zijn de havo/vwo
scholen de zogenaamde paradepaardjes van Curaçao en is daar dus veel
meer mogelijk.
Over het algemeen is te zeggen dat de lokalen op de havo/vwo scholen
redelijk voldoen aan de eisen uit het artikel. De vsbo scholen
hebben minder luxe en voldoen dus niet helemaal aan de eisen uit het
artikel. Met name het aantal en soort instrumenten verschilt met
Nederland en de ruimte in het lokaal om de instrumenten kwijt tekunnen is veel minder dan in Nederland.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 39/116
Hoofdstuk 4 – De muziekles
In dit hoofdstuk wordt er beschreven hoe de muzieklessen op Curaçao
gegeven worden. De manier van stof aanbieden komt aan bod, de
verschillende muzikale gedragingen in de Curaçaose muziekles wordenbeschreven en de inhoud van de muzieklessen. Tevens wordt er
besproken wat en hoe er getoetst wordt. Aan het einde van dit
hoofdstuk worden alle onderdelen vergeleken met de Nederlandse
muziekles en worden de verschillen en overeenkomsten beschreven.
4.1 Methodes en werkvormen
Een werkvorm is de werkwijze van een docent om kennis envaardigheden te leren aan de leerlingen. Zo zijn er aanbiedende
vormen, gespreksvormen en zelfwerkzaamheidvormen. Bij de eerste
werkvorm komt alles van de docent af, bij de tweede werkvorm gaat de
docent in gesprek met de leerlingen en bij de laatste werkvorm gaan
de leerlingen zelf aan de slag met reeds behandelde stof. De
werkvormen zijn in te delen in een aantal categorieën:
♦ Doceren: Docent vertelt en de leerlingen luisteren
♦ Onderwijsleergesprek: Opfrissen van kennis, verbreden,verdiepen, verwerking geleid door de docent
♦ Opdrachtenvorm: Verdieping, verbreding en oefening van stof
door de leerlingen
♦ Demonstratie en oefening: De docent doet een handeling en de
leerlingen doen het na
♦ Discussievorm: Docenten en leerlingen voeren een meningvormend
en probleemoplossend gesprek 20
Om de werkvormen in de Nederlandse muziekles te beschrijven gebruik
ik de muziekmethodes Intro en Muziek op Maat, omdat ik deze methodes
het meeste in de praktijk ben tegengekomen en heb gebruikt.
Intro
De methode Intro heeft een docentenhandleiding waarbij de
verschillende hoofdstukken en onderdelen beschreven zijn met daarbij
20 http://www.kennisdelen.eu/didactische-werkvormen/
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 40/116
de benodigde werkvormen. Een aantal werkvormen zijn specifiek voor
het vak muziek en een aantal werkvormen kunnen ook bij andere vakken
voorkomen. De volgende werkvormen komen voor in de
docentenhandleiding van Intro:
Algemeen MuziekOpdrachtvorm: De leerlingen
maken zelfstandig opdrachten in
hun werkboek
Doceren: De docent speelt iets
voor op de piano en de leerlingen
luisterenDoceren: De docent legt nieuwe
theorie uit
Opdrachtenvorm: Docent laat een
muziekfragment horen, de
leerlingen luisteren analytisch
en maken opdrachten in hun
werkboek
Onderwijsleergesprek: Vragenstellen, controleren of de stof
begrepen wordt
Demonstratie en oefening: Dedocent zingt een lied voor en de
leerlingen zingen het naOpdrachtenvorm: De leerlingen
ontwerpen iets zelfstandig of in
groepjes
Eleonore schreef: Wat is de relatie tussen de kolom algemeen en de
kolom muziek?
Is het juist dat ik concludeer dat je bedoelt dat ‘demonstratie en
oefening’ een muziekvoorbeeld is van een onderwijsleergesprek? Dan
moet je daar nog wel even over nadenken…of dat wel juist is.
Ik heb bovenstaande werkvormen gevonden in de docentenhandleiding van
Intro. Ik heb de werkvormen opgesplitst in algemeen en muziek, dus de
linkerkolom heeft geen relatie met de rechter. Het zijn gewoon werkvormen
op willekeurige volgorde. Om verwarring te voorkomen heb ik de
opdrachtvormen en doceervormen niet naast elkaar laten staan, zodat t lijkt
dat het verband met elkaar heeft.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 41/116
Verder bestaat de methode uit een leerboek met informatie en een
werkboek met opdrachten. Ook is er een website en een leerlingen cd.
Hierbij wordt er ook beroep gedaan op het zelfstandige werken van de
leerling.
In het werkboek wordt gebruik gemaakt van de volgendeopdrachtvormen:
♦ De leerlingen maken vragen bij de informatie uit het leerboek
♦ De leerlingen maken zelfstandig vragen bij de cd of website
♦ De leerlingen componeren zelfstandig of in tweetallen
♦ De docent speelt ritmes en melodieën voor op de piano en de
leerlingen noteren de juiste antwoorden in hun werkboek
♦ De leerlingen oefenen in groepjes een musiceerstuk
De opdrachten in het werkboek zijn uitgebreid uitgewerkt, duidelijken overzichtelijk weergegeven. Dit alles zorgt ervoor dat de
leerlingen er zelfstandig mee aan de slag kunnen. De methode Intro
bevat veel opdrachtvormen en vraagt zelfwerkzaamheid van de
leerlingen.
Muziek op maat
In de docentenhandleiding van Muziek op Maat worden geen werkvormen
genoemd bij de verschillende onderdelen. De methode bestaat verderuit een leerboek, een werkboek, een docenten cd en een website.
De volgende werkvormen komen voort uit het leerboek en het werkboek:
Hier volgen de werkvormen die gebruikt worden bij het leer en
werkboek van Muziek op Maat. Helaas ben ik deze methode niet op
Curaçao tegengekomen en dus ga ik dit onderdeel in Nederland meteen
even opzoeken en afronden. (Ik vermoed dat ik, net zoals bij Intro,
veel zelfstandige opdrachtvormen aan zal treffen)
Overal Muziek
Op het Radulphus College en het MIL wordt gewerkt met de Nederlandse
methode Overal Muziek voor havo/vwo. De docenten behandelen
uitsluitend de theoretische onderdelen en de luisteronderdelen. Zo
hebben de leerlingen alleen het leerboek en wordt er niet gewerkt
met het werkboek. De docenten bieden de stof uit de methode
klassikaal aan. Hierdoor worden de werkvormen bij deze methode:
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 42/116
♦ Doceren: De docent legt de muziektheorie uit en de leerlingen
luisteren
♦ Opdrachtenvorm: De docent laat een muziekfragment horen en de
leerlinge
beantwoorden vragen
Curaçao
Op Curaçao heb ik geobserveerd op vier verschillende scholen en aan
de hand hiervan beschrijf ik de werkvormen die in de muziekles op
Curaçao voorkomen:
Doceren:
♦ De docent legt nieuwe theorie uit en de leerlingen luisteren
Demonstratie en oefening:♦ De docent zingt iets voor en de leerlingen zingen het na
♦ De docent speelt iets voor en de leerlingen spelen het na
Opdrachtenvorm:
♦ De leerlingen schrijven muziektheorie over uit een leerboek in
hun schrift
Over het algemeen wordt er veel klassikaal gewerkt en frontaal
lesgegeven, zowel bij de theorie als bij het musiceren en hetzingen. Er gaat veel uit van de docent en weinig uit van de
leerlingen. De leerlingen werken erg weinig zelfstandig of in
groepjes aan opdrachten.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 43/116
4.2 Muzikale gedragsvormen
Onder de muzikale gedragsvormen verstaan wij zingen, spelen,
luisteren, noteren, improviseren, componeren, presenteren en
bewegen.
Marnix College
Op het Marnix College komen de volgende muzikale gedragingen voor:
Zingen, spelen, noteren, luisteren en presenteren. Natuurlijk komen
niet alle gedragsvormen evenveel voor. In figuur 4.1 is een
overzicht te zien van de verdeling van de muzikale gedragsvormen.
Marnix College -Muzikale gedragsvormen
Zingen
Presenteren
Noteren
Spelen
Luisteren
Figuur 4.1: Overzicht muzikale gedragsvormen op het Marnix College
De nadruk ligt met name op noteren. Zingen wordt niet zo veel
klassikaal gedaan. Meestal zingen de leerlingen bij een
ontwerpopdracht en als ze een presentatieopdracht als huiswerk
meekrijgen. Presenteren is iets wat wel veel gedaan wordt. Zo moeten
de leerlingen een spreekbeurt houden en ze moeten een lied, dans,
toneelstuk of iets dergelijks presenteren. Ook worden er tussendoor
opdrachten gegeven als een reclame maken, welke ook gepresenteerd
worden. Luisteren gebeurt heel af en toe, om bijvoorbeeld een term
als bridge uit te leggen. Er worden geen complete luisterlessen
gedaan met de leerlingen.
In de eerste klas leren de leerlingen een eenvoudige melodie spelen
op keyboard en moeten ze een lied kunnen begeleiden op keyboard of
kuarta. Verder wordt er niet veel klassikaal gemusiceerd.
Dr. W.J. Goslingaschool
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 44/116
Radulphus College -Muzikale gedragsvormen
Spelen
Zingen
Noteren
Luisteren
Op deze middelbare school zingt de muziekdocent veel met de
leerlingen. Daarnaast wordt er veel gemusiceerd op kuarta’s.
Luisteren wordt vrij weinig gedaan net zoals noteren. Presenteren,
ontwerpen en improviseren komen niet aan bod in de muziekles.
Figuur 4.2 - Overzicht muzikale gedragsvormen op de Dr. W. J.
Goslingaschool
Radulphus CollegeOp het Radulphus College wordt veel gemusiceerd en geluisterd.
Zingen gebeurt alleen in combinatie met een te spelen lied, maar er
wordt niet klassikaal rondom de piano gezongen. Een keer per jaar
hebben de leerlingen een zangbeurt. Wel wordt er wat gedaan aan
muzieknotatie, maar niet aan componeren. Ontwerpen, bewegen,
presenteren en improviseren komen niet aan bod in de les.
In figuur 4.3 zijn de muzikale gedragsvormen weergegeven en is tezien welk aandeel ze hebben in de les.
Dr. W.J. Goslingaschool -Muzikale gedragsvormen
Zingen
Spelen
Luisteren
Noteren
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 45/116
Figuur 4.3 - Overzicht muzikale gedragsvormen op het Radulphus
College
MIL
Hier wordt, net zoals op het Radulphus, regelmatig geluisterd en
gemusiceerd. Veelal wordt er op keyboards gespeeld. Zingen gebeurt
ook hier niet klassikaal, maar wel individueel of in duo’s. Elkeleerling moet een lied zingen per trimester. Hierdoor vormt zingen
toch nog een groot aandeel in de muzieklessen. Ook op deze school
wordt er niet gecomponeerd, ontworpen, bewogen op muziek. Hieronder
in figuur 4.4 is een overzicht te zien van de verschillende muzikale
gedragingen en de onderlinge verdeling ervan.
Figuur 4.4 - Overzicht muzikale gedragsvormen op het MIL
MIL -Muzikale gedragsvormen
Zingen
Spelen
Noteren
Luisteren
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 46/116
4.3 Inhoud
Marnix College
De inhoud van de muzieklessen op het Marnix College is voor een
groot deel vastgelegd in de doelen voor het muziekonderwijs. Dezezijn opgesteld door de muziekdocente en zijn opgenomen in bijlage..
Ze gelden alleen voor het Marnix College en het is een manier voor
de directie om te controleren welke stof er in de les behandeld
wordt. Er zijn verder geen richtlijnen waaraan de docente zich moet
houden. Buiten deze doelen heeft de docente nog vrijheid om liederen
of opdrachten toe te voegen aan het lesprogramma.
In de eerste klas ligt de nadruk op het spelen en op theoretische
kennis. De leerlingen leren het traditionele notenschrift, ze lerentermen als andante en piano en ze maken een werkstuk over een
instrument. Verder moeten ze een eenvoudige melodie van Beethoven
(Ode an die Freude) kunnen spelen op het keyboard en een lied kunnen
begeleiden op keyboard of kuarta.
In de tweede klas leren de leerlingen over de verschillende
muziekstijlen zoals de blues, merengue, salsa en de wals. Ze moeten
een spreekbeurt houden over hun favoriete zanger of band met eenbijbehorende zelfgemaakt poster. Verder krijgen ze een toets met
verschillende begrippen die in de methode Intro staan voor de tweede
klas. De leerlingen moeten als huiswerk een eigen presentatie
voorbereiden. Deze mag zowel individueel uitgevoerd worden als met
een groepje. De leerlingen mogen zelf kiezen of ze gaan zingen,
acteren, musiceren of dansen. Aan het einde van het jaar wordt er
aandacht besteed aan dans. Hiervoor gaan ze twee films bekijken,
namelijk West Side Story en Carmen.
Dr. W.J. Goslingaschool
De muziekdocent op deze school heeft de vrijheid om zijn eigen
lessen in te vullen. Hij heeft geen doelen op papier staan. Hij
zingt zowel Curaçaose liedjes als popliedjes met de leerlingen. Ook
zingt hij met alle klassen het Curaçaose volkslied. Een aantal
liederen zijn opgenomen in bijlage… Als het om kuarta spelen gaat
leert hij de leerlingen de akkoorden D, G en A. Verder leert hij de
leerlingen verschillen slagen (manieren van spelen) op de kuarta.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 47/116
Hierbij leren de leerlingen welke manier van spelen bij welke soort
muziek hoort.
Op gebied van theorie leren de leerlingen de 3/4 en 4/4 maat. De
leerlingen leren wat een hele, halve, kwart en achtste noot is. Ook
moeten ze weten wat dynamiek is en de termen pianissimo, piano,forte en fortissimo kennen. De docent leert de leerlingen wat een
vioolsleutel is en het noten leren lezen gaat door middel van het
relatief systeem. Hierbij gebruikt de docent wel do voor c’. Verder
leren de leerlingen over de verschillende Curaçaose muziekstijlen:
Wals, Mazurka, Danza en Tumba.
Radulphus College
De muziekdocent heeft een programma moeten opstellen met daarin dedingen die hij wil behandelen in zijn lessen. Dit programma wordt
gecontroleerd door de directie en moet dan door de directie worden
goedgekeurd. Hierbij heeft de muziekdocent rekening gehouden met de
kerndoelen die gesteld worden door de overheid. Dit lesprogramma
komt dan te staan in het PTO, programma en toetsing voor de
onderbouw wat is te vinden in bijlage.
Voor het onderdeel musiceren moeten de leerlingen een lied op het
keyboard en op de kuarta kunnen spelen en ze moeten in een groep eenlied kunnen spelen op bijvoorbeeld keyboard, conga, timbales,
basgitaar of drums. Het lied Cielito Lindo(bijlage) is een voorbeeld
van wat de leerlingen op kuarta leren spelen. Voor het spelen in een
ensemble heeft de docent het lied Oye como va van Izaline Calister
gebruikt, want in het genre salsa valt.
Verder krijgen de leerlingen vier toetsen per schooljaar over de
onderdelen uit de methode Overal Muziek waar de docent mee werkt.
Twee toetsen gaan over muziektheorie, zoals noten lezen en dynamiek.De andere twee toetsen zijn luistertoetsen waarbij ze instrumenten
en soorten muziek moeten kunnen onderscheiden.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 48/116
MIL
Op het MIL behandelt de docent dezelfde onderdelen uit de methode
Overal Muziek als de muziekdocent op het Radulphus College. Verder
zingen de leerlingen alleen of in duo’s drie keer per jaar een lied,
deze liederen moeten een Curaçaos lied, een katholiek lied en eenlied naar eigen keuze zijn. Het musiceren gebeurt ook op keyboards
en kuarta’s en er wordt met name popmuziek gespeeld. Voor het
onderdeel luisteren gebruikt de docent zowel muziek uit de methode
als eigen meegebrachte muziek. Deze zelfgekozen muziek is
bijvoorbeeld a capella muziek uit Curaçao en omstreken.
4.4 Toetsen en rapporten
Marnix College
Op het Marnix college krijgen de leerlingen om de drie weken een
verzamelkaart van cijfers. Dit is een uitdraai van de tot dan
behaalde cijfers. De ouders dienen deze te ondertekenen, zodat de
school ervan op aan kan dat de ouders op de hoogte zijn van de
schoolpresentaties van hun kinderen. Daarbuiten krijgen de
leerlingen drie rapporten per jaar uitgereikt. Hierbij telt het
cijfer van het eerste rapport mee voor het tweede rapport en tellende cijfers van rapport een en twee weer mee voor het derde rapport.
In de muziekles wordt er getoetst op verschillende vaardigheden:
♦ Noten lezen en schrijven (klas 1)
♦ Zingen
♦ Ontwerpen
♦ Spreekbeurt over zanger/band (klas 2)
♦ Werkstuk over een instrument (klas 1)♦ Musiceren op kuarta en keyboard
♦ Algemene muzikale kennis (klas 2)
♦ Inzet van de leerling
Dr. W.J. Goslingaschool
Aan het begin van het schooljaar krijgt elke leerling een
begeleidingskaart van cijfers. Op deze kaart noteren de leerlingen
alle behaalde cijfers. Deze kaart moet regelmatig worden ondertekend
door de ouders, zodat zij controle hebben op de schoolresultaten.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 49/116
Drie keer per schooljaar krijgen de leerlingen een rapport waarbij
de cijfers van rapport een en twee ook weer meetellen voor het
overgangsrapport.
In de muziekles wordt er getoetst op verschillende vaardigheden:
♦
Zingen♦ Spelen
♦ Muziektheorie
♦ Gedrag
Radulphus College
In de muziekles wordt er getoetst op de volgende vaardigheden:
♦ Zingen♦ Spelen: Keyboard, kuarta en in een groep
♦ Muziektheorie: Notenleer, melodische en ritmische notatie,
luisteren
MIL
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 50/116
4.5 Verschillen en overeenkomsten
Methodes en werkvormen
Een overeenkomst is dat zowel scholen op Curaçao als in Nederland
muziekmethodes uit Nederland gebruiken. In de Nederlandse methodeIntro wordt een groot beroep gedaan op zelfwerkzaamheid door de
grote hoeveelheid aan opdrachtvormen. Het verschil met het gebruik
van de muziekmethode Overal Muziek op Curaçao is dat de stof veelal
klassikaal aangeboden wordt. Op Curaçao komen de doceer- en
demonstratie en oefeningvormen meer aan bod, terwijl in Nederland
vaker de opdrachtvormen gehanteerd worden.
De conclusie is dat er op Curaçao in de muzieklessen meer klassikaal
en frontaal les wordt gegeven dan in de muzieklessen in Nederland.
Muzikale gedragsvormen
Het meest opvallende is dat op Curaçao de muzikale gedragingen
bewegen, improviseren en componeren niet gedaan worden in de
muziekles. Zingen, spelen, noteren en luisteren worden overal wel
gedaan. Presenteren eigenlijk alleen maar op het Marnix College. In
Nederland wordt er meer gecomponeerd, wellicht mede doordat er meer
instrumentarium voor beschikbaar is. Ook wordt hier meer aandachtaan besteed in de methodes. Op Curaçao heeft improviseren geen
aandeel in de les, maar dit is vergelijkbaar met de muziekles in de
onderbouw in Nederland.
Inhoud
Het grootste verschil zijn de muziekstijlen die in de lessen
voorkomen en behandeld worden. Stijlen als tumba, seú en de
Curaçaose wals zullen in de muziekles in Nederland niet te horenzijn.
Qua muziektheorie komt het wel overeen. Onderwerpen als maatsoort,
toonhoogte en dynamiek worden zowel in Nederland als op Curaçao
behandeld. Wel is hierbij het opvallend dat de docenten ook het
relatief systeem hanteren in Curaçao, terwijl in Nederland alleen de
absolute notennamen gebruikt worden in de onderbouw.
Toetsen en rapporten
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 51/116
De manier van cijfers geven komt redelijk overeen met Nederland. De
docenten becijferen zowel praktijk als theorie en individueel als
klassikaal. Wel bijzonder is dat de docenten ook een cijfer geven
voor inzet of gedrag. Ook krijgen de leerlingen vaker een uitdraai
van hun cijfers, welke door de ouders ondertekend moet worden. InNederland krijgen de leerlingen alleen de reguliere rapporten, dit
zijn er drie of vier per schooljaar.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 52/116
Hoofdstuk 5 - Lesobservaties
Hoe leerlingen en docenten met elkaar omgaan wordt in dit hoofdstuk
beschreven. Regels, straffen en de manier van aanspreken komen aan
bod. Tevens wordt er beschreven hoe leerlingen onderling met elkaaromgaan in de muziekles. Kortom: Hoe het eraan toegaat in de
muziekles op Curaçao. Uiteindelijk wordt er vergeleken met de
Nederlandse muziekles en komen de verschillen en overeenkomsten aan
bod.
5.1 Omgang leerlingen en docenten
De leerlingen in de geobserveerde klassen zijn twaalf tot en metvijftien jaar oud en zitten in de eerste of tweede klas van het
voortgezet onderwijs. Deze leerlingen heb ik een aantal weken
geobserveerd en ik heb gekeken naar hoe zij met de docenten omgaan
en onderling met elkaar omgaan. Ook heb ik gekeken naar de manier
van straffen en welke regels er gelden in de klas.
Het eerste wat mij opvalt is dat de leerlingen vrouwelijke
muziekdocenten aanspreken met juf of juffrouw. De achternaam van eendocent wordt niet gebruikt en het woord mevrouw ook niet. De manier
van aanspreken doet kinderlijk aan, alsof je te maken hebt met
basisschoolleerlingen. Bovendien is het opvallend dat de leerlingen
het woord juffrouw erg vaak gebruiken. Als je de leerlingen een
vraag stelt beginnen ze meestal met “juffrouw, dat is een b”
bijvoorbeeld. Ook gebruiken ze het woord juffrouw vaak tussen de
zinnen door.
Verder zijn de leerlingen onderling heel close en lijfelijk met
elkaar. Meisjes en jongens komen samen gezellig binnen en raken
elkaar soms aan. Wel zitten in de klas de meisjes meestal naast de
meisjes en de jongens naast de jongens. Wanneer de docente de
opdracht geeft aan een meisje om een klasgenoot even salsales te
geven, zodat hij zijn danscijfer kan behalen, is dit geen probleem.
Na tien minuten komen ze weer binnen en dansen samen salsa. Hierbij
raken ze elkaar aan, wat een best intieme dans is voor die leeftijd.
Niemand in de klas kijkt hiervan op.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 53/116
De manier van straffen en belonen doet me ook denken aan de
basisschool. Wanneer een leerling een schrift niet bij zich heeft
krijgt deze meteen een 4 op zijn lijst te staan. Ook geeft de docent
wel eens leerlingen een 8 die hun schrift wel bij zich hebben. Hetschoolleven draait erg op het behalen van goede cijfers, dus de
consequentie van het vergeten van je schrift kan leiden tot een
slecht cijfer wat de leerling niet wil. Op elk “vergrijp” krijgt een
leerling vaak direct straf. De docenten laten leerlingen regelmatig
even buiten afkoelen of geven de leerlingen strafregels om over te
schrijven. Deze manier van straffen en belonen wordt vanuit de
directie gestimuleerd, zij vinden dat leerlingen met name stil
moeten zijn in de les. In het volgende hoofdstuk volgt meerinformatie over de regels die op de scholen gelden.
De leerlingen praten onderling Papiaments met elkaar, wat je als
Nederlands sprekende docent een beetje buiten spel zet. Soms is het
natuurlijk om te overleggen, maar het gebeurt ook dat de leerlingen
een meningsverschil hebben, waarbij een Nederlandstalige docent niet
kan inschatten wie “fout” zit. Wel gebruiken alle docenten
Papiamentse zinnen bij waarschuwingen en dergelijke. Doordat dedocenten dan overgaan in hun moedertaal maakt dit wel indruk op de
leerlingen. Op het MIL legt de docent de opdrachten uit in het
Nederlands en herhaalt het wel eens in het Papiaments wanneer
leerlingen het niet begrijpen.
Op de Dr. W.J. Goslingaschool is de onderwijstaal wel Papiaments in
de muziekles. De leerlingen spreken toch de muziekdocent aan met het
Nederlandse woord meneer. De docent is erg amicaal met de
leerlingen. Sommige leerlingen komen binnen en begroeten de docentdoor een hand te geven. Een aantal leerlingen stoten met hun vuist
tegen de vuist van de docent, zoals wij dat kennen van bijvoorbeeld
rappers. De Curaçaose docenten spreken leerlingen wel vaak aan met
‘dushi’, wat in het Nederlands iets betekent als schatje.
Op de Dr. W.J. Goslingaschool valt het op dat de leerlingen geen
vaste plek hebben in de klas en dus is het een chaos wanneer de
leerlingen binnen komen. De docent doet hier weinig op uit en begint
gewoon met zijn les. In de lessen zijn er geen momenten van stilte,
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 54/116
de docent vraagt hier ook niet om. Deze muziekdocent heeft geen
pedagogische achtergrond, alleen een muzikale. Dit zorgt ervoor dat
hij de klassen niet altijd onder controle heeft. In enkele klassen
geeft hij zelfs geen les, maar speelt hij piano voor de leerlingen
die dit leuk vinden. Naar zijn mening kun je met die klassen geenkuarta spelen, omdat zij deze dan kapot maken. De docent wordt niet
boos en geeft ook geen straf aan de leerlingen. Dit zorgt ervoor dat
leerlingen niet goed luisteren en niet goed meedoen. Op deze school
is het een combinatie van een docent die geen onderwijsbevoegdheid
of ervaring heeft en de schoollocatie. Deze school bevindt zich
namelijk in de buurt van een aantal wijken die leven onder de rook
van de ISLA, de olieraffinaderij. Dit zijn over het algemeen de
armere wijken en op deze school zitten dan ook leerlingen met eenminder stabiele thuissituatie. Het is dan ook bekend dat op deze
school een groep leerlingen in aanraking met het criminele circuit
is gekomen.
Curaçao kent een grote verscheidenheid aan scholen. Het verschilt
per school erg in welke wijk de school ligt en welke niveaus er
aangeboden worden. De lessen op de havo/vwo scholen verlopen over
het algemeen rustiger dan op de vsbo scholen. De leerlingen op dehavo/vwo scholen hebben vaak ook andere interesses dan de leerlingen
op de vsbo scholen. Zo geven de vsbo leerlingen bijvoorbeeld aan
meer voorkeur te hebben voor reggaeton dan de havo/vwo leerlingen.
5.2 Regels
Vanuit de scholen worden er infoboekjes uitgegeven met daarin de
schoolregels. Wanneer leerlingen te laat zijn moeten zijbijvoorbeeld een “te laat briefje” gaan halen bij de conciërge. Is
een leerling te laat bij het wisselen van de les dan volgt meteen
een sanctie, namelijk een strafmiddag. Een strafmiddag houdt in dat
de leerling na schooltijd een lesuur, of meerdere, aan het werk gaat
voor het vak waarbij hij de strafmiddag ontving. Wanneer een
leerling vaak te laat is volgt een gesprek met de ouders en wordt de
leerling geweigerd in de les. Vaak te laat komen kan leiden tot een
schorsing.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 55/116
Wanneer een leerling afwezig is geweest moet deze de dag erna op
school komen met een handtekening van de ouders op de absentielijst.
Mocht de leerling deze vergeten zijn dan wordt hij geweigerd in de
les. Wordt een leerling betrapt op spijbelen dan wordt hij direct
geschorst op het Marnix College. Overhoringen en proefwerken kunnenniet worden ingehaald en er komt een 1 op de lijst te staan.
Op het moment dat leerlingen hun huiswerk niet in orde hebben
ontvangen zij hier eerst een waarschuwing voor. Op de Dr. W. J.
Goslingaschool kunnen de leerlingen een sanctie krijgen, maar
meestal lost de docent het zelf op. Wanneer dit geen positief
resultaat heeft op het Marnix College stuurt de docent de leerling
naar de directie voor een “ huiswerk briefje”. Ook deze moetondertekend worden door de ouders. Bij een derde briefje krijgt de
leerling een strafmiddag.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 56/116
Op alle middelbare scholen is het dragen van een uniform verplicht.
Deze bestaat uit een polo met daarop het logo van de school. Verder
zijn een lange blauwe spijkerbroek en dichte schoenen verplicht om
te dragen. Wanneer het uniform niet in orde is krijgt de leerling
een uniformwaarschuwing, deze is in bijlage opgenomen.21
Figuur 5.1 - Uniform Marnix College
Verder zijn uiteraard drugs, alcohol en wapens ten strengste
verboden. Op deze vergrijpen staat een onmiddellijke schorsing van
minimaal twee dagen.22
23
24
In de klas
In de lessen gelden regels als bijvoorbeeld niet eten en drinken in
de klas, geen mp3-spelers en mobiele telefoons gebruiken in de les.
Het valt op dat de docenten allen geen duidelijke regels en
afspraken maken wanneer er met de klas gemusiceerd wordt. Leerlingen
21 Informatieboekje Marnix College 2008-200922 Informatieboekje MIL 2008-200923 Informatieboekje Radulphus College 2008-200924 Informatieboekje Dr. W.J. Goslingaschool 2008-2009
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 57/116
spelen bijvoorbeeld vaak door, terwijl de docent wat wil zeggen.
Hiervan wordt wel eens wat gezegd, maar er volgen geen consequenties
of afspraken. Op de Dr. W.J. Goslingaschool zijn er bijna geen
regels in de klas, de docent geeft geen straf en stelt geen
consequenties aan bepaald gedrag. Dit alles heeft waarschijnlijk temaken met het feit dat hij geen docentenopleiding gedaan heeft en
geen idee heeft hoe hij dit soort dingen aan moet pakken.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 58/116
5.3 Verschillen en overeenkomsten
Omgang leerlingen en docenten
Allereerst spreken de leerlingen en docenten elkaar anders aan dan
in Nederland. De leerlingen spreken vrouwelijke docenten aan metjuffrouw en docenten spreken hun leerlingen soms aan met dushi. In
Nederland spreken leerlingen op de basisschool hun docente aan met
juffrouw en meestal verandert dit op de middelbare school in
mevrouw.
De leerlingen op Curaçao gaan onderling closer met elkaar om en zijn
niet bang om in contact te komen met elkaar. In Nederland vinden
leerlingen in de brugklas het over het algemeen al spannend wanneerze elkaar een hand moeten geven.
Verder is er nog het taalverschil. Op de Dr.W.J. Goslingaschool is
de onderwijstaal Papiaments en op het Radulphus en het MIL
Nederlands, maar de Curaçaose docenten spreken leerlingen vaak aan
op hun gedrag in het Papiaments. Verder gaan de lessen er ongeveer
hetzelfde aan toe als in Nederland.
Regels
Over het algemeen gelden op de scholen dezelfde regels als in
Nederland. Te laat briefjes, presentieplicht en schorsingen kennen
wij ook in Nederland. Ook mogen in de les in Nederland geen
mobieltjes en mp3-spelers gebruikt worden.
Een aantal dingen is op Curaçao anders geregeld dan in Nederland:
1. Uniformplicht
2. Strafmiddagen3. Huiswerkwaarschuwingen naar ouders toe
In Nederland kennen we geen uniformplicht, maar mogen leerlingen hun
eigen vrijetijdskleding aan naar school. Strafmiddagen worden in
Nederland ook anders ingevuld. Op Curaçao kunnen de leerlingen een
strafmiddag krijgen als ze vervelend zijn in de les, terwijl in
Nederland de leerlingen zich dan moeten melden bij bijvoorbeeld de
conrector. Ook hoeven de docenten niet hun eigen gestrafte
leerlingen op te vangen na schooltijd en de leerlingen aan het werk
zetten voor hun eigen vak. Wanneer het huiswerk niet gemaakt worden
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 59/116
kunnen de leerlingen een huiswerkwaarschuwing mee naar huis krijgen.
In Nederland zoekt de docent vaak zelf een oplossing door
bijvoorbeeld straf te geven.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 60/116
Hoofdstuk 6 - Met mijn Nederlandse ervaring lesgeven op Curaçao
In dit hoofdstuk wordt er beschreven hoe het is om muziekles te
geven op Curaçao. Welke verschillen er zijn, opvallendheden en
waaraan ik heb gewerkt in de les komen aan bod. Voor deze scriptieben ik verschillende scholen gaan bezoeken, namelijk het Marnix
College, de Dr. W.J. Goslingaschool, het Radulphus College en het
Maria Immaculata Lyceum. Meer informatie over deze scholen is
opgenomen in bijlage. Ik heb met name lesgegeven op het Marnix
College vsbo, maar ook heb ik wat dingen gedaan op de andere
scholen.
OpvallendhedenIk merkte al snel op dat veel leerlingen ritmisch aangelegd zijn,
omdat ze vaak zitten te trommelen op hun tafel. Wanneer je een lied
aanleert heb je er meteen een ritmische begeleiding bij, omdat er
altijd wel een groepje leerlingen meetikt. Weinig leerlingen hebben
muziekles buiten school om en dus leren ze dit soort dingen van
elkaar of door veel naar muziek te luisteren. De Curaçaose muziek
bevat veel verschillende ritmische patronen (paragraaf 1.3), welke
ook vaak syncopisch zijn. De leerlingen groeien hiermee op en op diemanier komt ritme al vroeg in hun lijf. In tegenstelling tot hun
natuurlijke aanleg voor ritme hebben de leerlingen meer moeite met
melodie en het zuiver zingen in een groot bereik. Ik ben erachter
gekomen dat de leerlingen weinig ervaring hebben met zingen, met
name omdat ze erg van rappen houden en dit dus liever doen. Ook
blijkt aan zingen op de meeste basisscholen weinig gedaan te worden,
omdat er geen vakleerkrachten zijn op de basisscholen. Toch durven
de leerlingen wel te zingen, ze zijn daarin erg vrij, wat er somsook voor zorgt dat ze schreeuwerig of luid gaan zingen.
Verder is me opgevallen dat als er gemusiceerd wordt er maar een
aantal leerlingen dit doen, terwijl de rest van de klas moet wachten
op zijn beurt. Dit komt door een tekort aan instrumenten, maar ook
doordat de docenten veelal klassikaal lesgeven. Bij het musiceren
speelt of zingt de docent alles voor, waardoor hij maar bij een
groep tegelijk kan zijn. De leerlingen worden niet in groepjes
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 61/116
verdeeld of zelfstandig aan het werk gezet. Dit zorgt ervoor dat
maar een deel van de klas actief bezig is.
Waaraan ik heb gewerkt
Doordat ik achter bovenstaande dingen ben gekomen heb ik ervoorgekozen dat ik veel met de leerlingen wilde zingen en musiceren. Bij
het zingen heb ik aandacht besteed aan tonen overnemen, zuiverheid,
adem en houding. Ook de sfeer in de groep vind ik belangrijk en het
samen ervaren van een lied zingen. Verder heb ik de leerlingen vaak
in een kooropstelling (halve cirkel, op lengte) rondom het keyboard
of de piano laten staan. Dit is namelijk op geen enkele school
gebruikelijk, leerlingen hebben er wel aan moeten wennen.
Bij het musiceren heb ik geprobeerd dat de leerlingen zelf eeninstrument of taak konden kiezen en dat leerlingen ook zelfstandig
aan de slag konden. Buiten de organisatorische en sociale doelen is
het natuurlijk ook de bedoeling dat leerlingen er van leren. De
leerlingen hebben geleerd op een kuarta of keyboard te spelen, noten
te lezen en samen te spelen.
De kuarta in de klas
Het werken met kuarta’s was iets nieuws voor mij. Gelukkig kan ik alwat akkoorden spelen op gitaar, dus de meeste kuartagrepen heb ik nu
onder de knie. Het grote voordeel aan de kuarta vind ik dan ook dat
de grepen eenvoudiger zijn, doordat de kuarta maar vier snaren
heeft. Ook vind ik dat ze handig te hanteren zijn. Wanneer je een
tweetal een kuarta geeft kunnen ze deze gemakkelijk aan elkaar
doorgeven, zonder dat het de les ophoudt. Het nadeel vind ik wel dat
de kuarta’s binnen een lesuur al ontstemd raken en dus moet je ze na
elk lesuur opnieuw stemmen. Ook een nadeel is dat de kuarta altijdte horen is. Je kunt er geen koptelefoon op doen, zoals bij een
keyboard. Wanneer je zowel zangers, toetsenisten en kuartaspelers
tegelijk wil laten oefenen in een lokaal is dit erg lastig, met name
omdat de muzieklokalen niet uitgerust zijn met aparte oefenruimtes.
Op het Marnix College mogen de kuartaspelers gelukkig buiten
oefenen, zodat de rest van de klas zijn eigen partijen kan oefenen.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 62/116
Ook al is de kuarta een Curaçaos instrument, het is ook prima te
gebruiken voor bijvoorbeeld popmuziek. Zo heb ik de leerlingen het
lied every breath you take van The Police (zie bijlage). aangeleerd.
Hierbij moesten de leerlingen drie akkoorden spelen, namelijk A-D-E.
Deze akkoorden zijn vrij simpel (zie bijlage) en het lied hoeft nietin een snel tempo gespeeld te worden, dus was het prima te spelen.
Voor de snelle leerlingen komt het akkoord B nog voor in het
refrein, zodat er ook gedifferentieerd kan worden. Om het samen
musiceren, zelfstandig oefenen en een eigen partij kiezen te
realiseren heb ik het intro voor het keyboard uitgeschreven en kon
er een groep zingen.
Het lesgevenIn de praktijk blijkt het lastig te zijn om leerlingen zelfstandig
aan het werk te zetten. Wanneer je de leerlingen op het keyboard de
opdracht geeft om de notennamen van het lied op te schrijven, komen
er leerlingen zelfs vragen of ik het niet voor ze wil doen. Verder
zijn er geen koptelefoons voor de keyboards en dus kunnen de
leerlingen niet in rust oefenen, wat ervoor zorgt dat ze elkaar snel
afleiden.
Bij het lied every breath you take heb ik een inschattingsfout
gemaakt. De leerlingen hebben weliswaar les gehad over kruizen en
mollen, in de praktijk weten ze niet wat ze ermee moeten doen en wat
de gevolgen zijn voor het spelen op een keyboard. Ook heb ik
achteraf gezien beter één speelpartij kunnen maken die uit één
partij bestaat en niet uit twee. Zo kun je gemakkelijker oefenen met
de klas en storen ze elkaar niet bij het spelen van de verschillende
partijen.
Nog een probleem waar ik tegen aan ben gelopen is het tekort aan
instrumenten. Er zijn op het Marnix College maar twee keyboards die
het doen, waarvaan een keyboard soms uit valt. Verder zijn er nog
zes goede kuarta’s, maar bij elkaar niet genoeg instrumenten om alle
leerlingen tegelijk te laten musiceren. Ik ben dus tegen dezelfde
problemen aangelopen als de docenten die ik heb geobserveerd. Ik heb
dit proberen op te lossen door leerlingen in viertallen op een
keyboard te zetten. De twee leerlingen die het stuk al hebben leren
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 63/116
spelen leren het aan de andere twee leerlingen. Zo heb ik geprobeerd
om de leerlingen zo actief mogelijk mee te laten doen. Ik heb
gemerkt dat dit een nieuwe werkvorm voor de leerlingen is en dat ze
het leuk vinden om elkaar dingen uit te leggen.
Verder blijkt een lesuur van 45 minuten echt te kort te zijn. De
leerlingen komen pas na vijf minuten de les binnen. Daarna volgt de
instructie en voordat alle instrumenten, teksten en dergelijk op
orde zijn ben je weer minstens vijf minuten verder. Er blijft op die
manier erg weinig effectieve tijd over, wat ik in Nederland al
ervaren had met lesuren van 50 minuten.
Het werken met Curaçaose leerlingen was iets nieuws voor mij. Hetleukste vind ik dat de leerlingen veel vrijer zijn dan de
Nederlandse leerlingen. Ik heb ze bijna niet aan hoeven te sporen om
bijvoorbeeld enthousiaster mee te zingen. De leerlingen durven goed
mee te doen en schamen zich niet zo snel voor de rest van de klas.
Ook heb ik gemerkt dat ze erg goed kunnen improviseren, terwijl ze
dit eigenlijk niet doen in de muziekles als opdracht. Wanneer er
muziek gedraaid wordt na een spreekbeurt over een artiest wordt er
meteen gedanst, met name door de jongens, gezongen en een bandgevormd. Wanneer de leerlingen even de ruimte krijgen spelen ze zo
een stukje tumba, wat ze nog niet eerder samen hebben gerepeteerd.
Verder heb ik mij verwonderd over de ritmische natuurlijke aanleg
van de leerlingen. Ten eerste weten de leerlingen meteen hoe ze een
ritme instrument moeten bespelen, maar ze kunnen ook nog eens ritmes
bedenken, spelen en zelfs improviseren. Zo mocht een klas every
breath you take een keer uitvoeren met een conga, een bongo en
claves. De leerlingen weten heel goed maat te houden en ze voelenovergangen in een lied erg goed aan.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 64/116
Het taalverschil
Op het Marnix College, het MIL en het Radulphus College is de
onderwijstaal Nederlands. Hierdoor zijn leerlingen gewend om
Nederlands te spreken in de les. Wel spreken de leerlingen onderling
Papiaments, wat soms vervelend is. Je weet dan niet waar het overgaat en of je als docent voor de gek wordt gehouden. Een keer werd
ik boos op de leerlingen, terwijl het later bleek dat ze elkaar echt
aan het helpen waren en een klasgenootje nog iets uitlegden.
Op de Dr. W.J. Goslingaschool is de onderwijstaal Papiaments. De
leerlingen spreken hierdoor ook slechter Nederlands, maar op zich
verstaan ze de taal wel goed. Wanneer je de leerlingen een vraag
stelt krijg je vaak een Papiaments antwoord en soms weten ze hetNederlandse woord dan niet. Dit kan lastig zijn wanneer ik alleen
voor de klas zou staan, maar in mijn geval was de docent erbij zodat
het vertaald kon worden. Vooral op deze school merkte ik dat het
orde houden lastig is als je de leerlingen aanspreekt in het
Nederlands. Soms vinden ze het grappig, of ze luisteren gewoon niet
naar een Nederlandse waarschuwing. De taal nemen ze dan niet
serieus.
Cultuurverschillen
Buiten de Papiamentse taal zijn er ook cultuurverschillen met de
Nederlandse leerlingen. De onderwijscultuur is veelal zo dat de
docent frontaal en klassikaal les geeft. De leerlingen moeten dan
stil zitten en goed mee doen. Het schoolbestuur van het Marnix
College waardeert het zelfstandige werken in groepjes dan ook niet.
Zij vinden dit te losbandig en dat leerlingen gewoon in het lokaal
horen te zitten. Op de basisschool wordt aan leerlingen ook geleerddat ze de docent netjes met twee woorden aan dienen te spreken. Het
gevolg is dat de leerlingen het woord juffrouw, want zo wordt je als
docente aangesproken op Curaçao, erg vaak gebruiken. Aan het begin
van de zin, tussendoor en als ze hun vinger moeten opsteken; Overal
gebruiken ze het woord juffrouw voor.
Verder zijn de leerlingen erg temperamentvol te noemen. Wanneer de
leerlingen het onderling oneens zijn en ze elkaar proberen te
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 65/116
overtuigen komen de diva’s en de macho’s in de leerlingen naar
boven. Een paar typische dingen die ze doen zijn:
♦ De meisjes doen hun hand in hun zij
♦ ‘Talk to the hand”
♦
De jongens dagen elkaar uit♦ Leerlingen gaan joelen bij een goede grap of wanneer een
klasgenoot afgaat
Tijdens het lesgeven blijkt het soms moeilijk te zijn om leerlingen
weer bij de les te krijgen, wanneer ze zojuist zo uitbundig hebben
gereageerd. De leerlingen gaan dan helemaal op in elkaar en de hele
klas bemoeit zich er dan mee. Uiteindelijk na een keer de klas tot
orde te hebben geroepen is het mij altijd wel gelukt iedereen weer
bij de les te krijgen. Ook in dit soort gevallen blijkt de taal welweer een rol te spelen, veelal gaan discussies in het Papiaments.
Wanneer ik dan een klas tot orde roep in het Nederlands duurt het
even voordat je hun aandacht krijgt.
Wat ik kan waarderen aan de Curaçaose leerlingen is dat zij gewoon
heel spontaan zijn en ook zo reageren. ’s Ochtends groeten
leerlingen mij en Maril met: “Goedemorgen juffrouwen!” De leerlingen
kunnen vol overgave lachen, discussiëren, zingen, dansen en kletsen
met elkaar. Het zijn erg levendige leerlingen.
FOTO LEERLINGEN DIVA
Hoofdstuk 7 - Conclusie
Drie en een halve maand heb ik doorgebracht op Curaçao. Hier heb ik
docenten geobserveerd en vragen gesteld, muzieklokalen bekeken en
zelf lesgegeven. Ik ben veel te weten gekomen over Curaçao zelf en
natuurlijk over het (muziek)onderwijs in de basisvorming.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 66/116
Het doel van deze scriptie was het onderzoeken van de Curaçaose
muziekles in de basisvorming op landelijk, school en klassenniveau.
Daarbij wilde ik graag nuttige en leuke onderdelen van de Curaçaose
muziekles meenemen om zelf te kunnen gaan gebruiken in de muziekles
in Nederland.
In dit hoofdstuk schrijf ik dan ook eerst een aanbeveling over welke
Curaçaose elementen te gebruiken zijn in de Nederlandse muziekles.
Daarna zal de conclusie volgen.
7.1 - Aanbevelingen
Doordat Curaçao zijn eigen cultuur en geografische ligging kentheeft het eiland ook zijn eigen muziek en instrumenten. Deze worden
ook gebruikt in de muziekles op Curaçao, maar niet in Nederland.
Er zijn een drietal dingen die bruikbaar zijn in de Nederlandse
muziekles:
1. De kuarta
2. De Curaçaose muziek
3. De Curaçaose liedjes
De kuarta
Dit instrument lijkt het meeste op de gitaar die in vele Nederlandse
muzieklokalen te vinden is. De voordelen van een kuarta ten opzichte
van een gitaar zijn:
♦ De kleine omvang, waardoor hij gemakkelijk op te bergen en te
hanteren is
♦ De vier in plaats van zes snaren, waardoor de meeste grepen
eenvoudiger te spelen zijn♦ De kostprijs ligt veel lager dan van een gitaar. Een kuarta is
te koop vanaf zo’n 30 euro
Bovendien is een kuarta ook te gebruiken voor bijvoorbeeld
popmuziek, welke veelal gezongen en gespeeld wordt in Nederland.
De Curaçaose muziek
De Curaçaose muziek is bijvoorbeeld goed te gebruiken voor een
luisterles. Leerlingen zouden de volgende onderdelen ermee kunnen
leren:
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 67/116
♦ Instrumenten herkennen
♦ Verschillende ritmes leren onderscheiden (wellicht voor de
bovenbouw)
♦ Geschiedenis van de Curaçaose muziek, zijn oorsprong
Ook zou de Curaçaose muziek gebruikt kunnen worden voor een les metmuziek en beweging:
♦ Curaçaose wals
♦ Curaçaose salsa
De Curaçaose wals is een vrij eenvoudige dans in paren. Deze
dansvorm zou ook in de bovenbouw gebruikt kunnen worden.
De basispassen van de salsa zijn vrij eenvoudig te leren. Wanneer de
leerlingen al twee verschillende basispassen kunnen, kan er al
gedanst worden.
De Curaçaose liedjes
Ook al spreken wij in Nederland geen Papiaments, de taal is prima
uit te spreken. In bijlage heb ik een aantal typisch Curaçaose
liedjes geselecteerd die prima te gebruiken zijn in de onderbouw.
In kader van het genrerijk muziekonderwijs zijn liedjes uit Curaçao
goed in te passen in de Nederlandse muziekles.
7.2 - Conclusie
Aan het begin van mijn scriptie heb ik de volgende onderzoeksvraag
gesteld:
Welke verschillen en overeenkomsten zijn er op landelijk, school en
klassenniveau tussen het (muziek)onderwijs op de middelbare school
in Nederland en op Curaçao in de onderbouw van het voortgezet
onderwijs? Welke ervaringen en bevindingen die ik opgedaan heb, met
mijn Nederlandse ervaring, in het muziekonderwijs op Curaçao kan ik
in Nederland meenemen in mijn eigen muziekles?’
De overeenkomsten
Tussen het Nederlandse en het Curaçaose muziekonderwijs zijn een
aantal overeenkomsten te noemen. Om te beginnen lijkt het Curaçaose
schoolsysteem in grote lijnen op het Nederlandse schoolsysteem. Zo
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 68/116
kennen beide schoolsystemen drie vergelijkbare niveaus welke vier,
vijf of zes jaar duren. Ook de sectoren en profielen in de bovenbouw
zijn hetzelfde. Dit betekent dat vele schoolvakken met elkaar
overeenkomen.
Het vak muziek in de onderbouw is zowel op Curaçao als in Nederlandvaak een één-uurs vak.
In de muziekles zelf komt met name de muziektheorie die geleerd
wordt overeen met de Nederlandse muziekles.
Verschillen
Op macroniveau zit meteen het eerste verschil. Curaçao en Nederland
hebben hun eigen kerndoelen, welke zeer verschillend zijn. De
kerndoelen uit Nederland zijn veel globaler en bevatten uitsluitendvoor het luisteren een specifiekere beschrijving. Op Curaçao zijn
onderdelen als het zingen en musiceren van muziek uit de omgeving
verplicht. Zo is in Nederland het vak muziek niet langer verplicht
en op Curaçao is een school verplicht muziek aan te bieden of in
plaats daarvan drama.
Op schoolniveau verschilt de lesduur, welke in Curaçao 45 minuten is
en in Nederland veelal 50 minuten. Een aantal kleine dingen dieverschillen met het Nederlandse onderwijs zijn het vsbo met drie
niveaus in plaats van het vmbo met vier niveaus, CAV in plaats van
CKV en het eindexamenvak muziek wordt (nog) niet aangeboden in
Curaçao.
Verder verschilt de opleiding die de Curaçaose hebben gevolgd met de
Nederlandse opleiding. Alleen de (van oorsprong) Nederlandse
muziekdocente heeft Docent Muziek in Nederland gestudeerd. De andere
docenten hebben in de Verenigde Staten of Puerto Rico gestudeerd.
In de klas zelf verschillen de gebruikte werkvormen. In Nederland
wordt er veel meer zelfstandig gewerkt door de leerlingen, terwijl
in Curaçao nog veel frontaal en klassikaal lesgegeven wordt.
Inhoudelijk wordt er op Curaçao gebruik gemaakt van muziek uit
Curaçao en omgeving. In Nederland wordt er veelal gebruik gemaakt
van popmuziek en niet van de Curaçaose muziek.
Op Curaçao wordt er geen gebruik gemaakt van de muzikale gedragen
componeren en bewegen.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 69/116
Conclusie
De verschillen tussen het Nederlandse en het Curaçaose onderwijs
zijn de kerndoelen, de lesduur, de namen van de vakken, de opleiding
van de docenten, de gebruikte werkvormen, de Curaçaose muziek en degebruikte muzikale gedragingen. De overeenkomsten zijn de
verschillende leerniveaus, de sectoren en profielen, het aantal uren
muziekles per week, . De bevindingen die ik mee ga nemen in mijn
muziekles in Nederland zijn de kuarta, de Curaçaose muziek en de
Curaçaose liedjes.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 70/116
Bijlage 1:toelichting van de verschillende Curaçaose muziekstijlen
Muzik di Zumbi
Deze typisch Curaçaose muziek uit de 19de eeuw werd gespeeld met devreemde combinatie van de instrumenten "benta", "tambú grandi",
"triangel" en "wiri". Het geluid van deze combinatie heeft men
schertsend "muzik di zumbi" genoemd, duidend op de geestverschijning
"zombie".
De klankkleuren van genoemde instrumenten verschillen niet alleen in
timbre doch vooral ook in de z.g. "pitch". De bijzonder scherpe
toonhoogte van de "wiri", de iets mindere van de "triangel" en de
sombere doffe klank van de "tambú grandi" en het fragiele geluid vande "benta" als nota bene leidend instrument, konden onmogelijk een
bevredigend effect geven. De samenstelling van de "muzik di zumbi"
is in de loop der jaren nogal eens veranderd. In de plaats van de
"benta" gebruikte men de fluit, ook had men in het begin van de
twintigste eeuw een combinatie van trekharmonica, tambú grandi en
wiri.25
Werkliederen
De functie van het Antilliaanse werklied bestond voornamelijk in het
bevorderen van het arbeidsritme en zodoende het werk vlot te doen
verlopen. Het werd gebruikt bij praktisch alle soorten handarbeid,
zoals bij het graven van een put, het bestraten van een weg, bij het
roeien of het aanleggen van fundaties.
Men onderscheidt verder: ‘hangmatliedjes’, ‘zaterdagliedjes’,
‘dempliedjes’ en ‘losliedjes’. Deze liederen bestaan meestal uitkorte periodes van hoogstens acht maten.
De gelegenheidsliederen
Onder deze categorie behoren de z.g. ‘banderaliederen’ die vroeger
op Kerst- en Nieuwjaarsdagen gezongen werden. Een bandera (vlag)
bestaat uit een stukje gekleurd papier van ± 12 × 7 cm waarop een
25 http://books.caribseek.com/Curacao/Muziek_en_Musici_Nederlandse_Antillen/ad-1d-de-muzik-di-
zumbi.shtml
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 71/116
tekst, meestal een vinnige satire op een stuk wit papier gedrukt,
geplakt is.
De ‘bandera’, meestal geel, oranje of groen gekleurd, werd op een
stengel van ± 18 cm vastgemaakt, zodat het geheel een soort
vlaggetje voorstelt.Deze banderas, ook wel ‘banderitas’ (zie afbeelding) genoemd, werden
gedurende de Kerstdagen te koop aangeboden door koopvrouwen en
homofielen. Bij de tambu-dansen rond Nieuwjaar werden dan de teksten
van de ‘banderas’ gezongen, waarbij de ‘tamburero’ en de ‘wichaero’
het geheel ritmisch afronden.
De polka, quadrille, contra danza en de virginia reel
De polka, quadrille, contra danza en de virginia reel zijn oude
dansen, die vooral tegen het einde van de 19de eeuw nog in de mode
waren. Tegenwoordig worden zij slechts zo nu en dan gedanst door
speciaal daartoe opgerichte dansverenigingen die wel eens voor de
televisie optreden, o.a. in het wekelijkse tv-programma
‘Telefiesta’. Begin 19de eeuw waren de contra danza, de quadrille en
de virginia reel de meest populaire dansen op Curaçao. De polka
kwam hier pas na de tweede helft van de 19de eeuw. De Curaçaosepolka komt vrij regelmatig voor in de muziek voor de ‘ka'i orgel’.
De muziek van de quadrille, contradanza en Virginia Reel is
‘buitenlands’ gebleven en merkwaardig genoeg nooit voorzien van
Antilliaanse effecten.26
Joropo
Joropo is een van de dansvormen die op alle cilinders van de ‘ka'iorgel’ regelmatig voorkomt. Dit type Venezolaanse dans is in ¾-maat
en heeft een bepaalde melodische lijn waaraan men de joropo herkent.
Het tempo is iets vlugger dan de andere ‘ka'i orgel-walsen’.
Oorspronkelijk werden ‘joropo's’ van Venezolaanse origine op de ka'i
orgel geplaatst. Later is men zelf ‘joropo's’ met Antilliaanse
allure voor de ‘ka'i orgel’ gaan maken.
26 http://www.dbnl.org/tekst/rome012cult01_01/rome012cult01_01_0009.htm
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 72/116
Merkwaardig genoeg wordt de ‘joropo’ voornamelijk door de ‘ka'i
orgel’ gespeeld en wordt deze muziek zeer weinig door de lokale
orkesten uitgevoerd.
Bolero
De bolero is een soort dans en muziekvorm. Deze ontstond in Spanje
aan het eind van de 18e eeuw en wordt door één danser of door een
paar gedanst. De dans staat in een driekwartsmaat en heeft een vrij
langzaam tempo. Het wordt uitgevoerd door een zanger met begeleiding
van castagnetten en een gitaar. (bron: www.wikipedia.nl)
Tumba pregona, tumba calypso, tumba guaracha, tumba cumbia en tumbakarnaval
Door de verlening van een tumba of een variatie erop ontstonden de
volgende nieuwe tumba vormen: tumba pregona, tumba calypso, tumba
guaracha, tumba cumbia, tumba karnaval.
Curaçaose kerkmuziek: Edsel Provence
Curaçaose balletmuziek: Edgar Palm
Muziek voor de pianola
Een pianola is een speelautomaat waarmee pianomuziek ten gehore kan
worden gebracht. In Curaçao werd dit instrument zeer populair, mede
doordat hij meer mogelijkheden had dan de ka’i orgel.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 73/116
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 74/116
Bijlage - Aanvullende informatie over het Curaçaose schoolsysteem
Vsbo
Meer theoretisch ingestelde leerlingen komen in aanmerking voor het
volgen van de TKL. Leerlingen die meer praktisch ingesteld zijn
zullen de PKL of de PBL gaan volgen.
Hierbij komt dat de leerlingen ook een sector moeten kiezen met
daarbij een sectorprogramma. De volgende sectoren worden
aangeboden , met daarbij de behorende sectorprogramma’s:
♦ Techniek; Algemene techniek, metaal, bouw, motorvoertuigen,
instalectro en ecotechniek.
♦ Zorg & Welzijn; Algemene mensverzorging, uiterlijke verzorging.
♦ Economie; Administratie & Commercie en Hospitality.
Voor de TKL bestaat het centrale examenpakket uit:
♦ 3 verplichte talen (Papiamentu, Nederlands en Engels)
♦ 2 verplichte sectorvakken
♦ 1 keuzevak
♦ 1 sectorprogramma
Voor de PKL en de PBL bestaat het centrale examenpakket uit:
♦ verplichte talen (Papiamentu, Nederlands en Engels)
♦ 2 verplichte sectorvakken
♦ 1 sectorprogramma
Na het voortgezet onderwijs kunnen de vsbo leerlingen doorstromen
naar het sbo voor een vakopleiding. Sbo staat voor secundair
beroeps onderwijs.
Na de havo of vwo kunnen leerlingen een opleiding volgen aan een hbo
instelling of aan de Una, de universiteit van de Antillen. Daar
worden zowel bachelor als masterstudies aangeboden. Wanneer
leerlingen willen gaan studeren in Nederland is dit mogelijk. Voor
deze leerlingen is ook studiefinanciering beschikbaar. Een aantal
leerlingen gaat studeren in de VS, alleen moeten ze hier een beurs
verdienen. Om deze redenen is het belangrijk dat de leerlingen les
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 75/116
krijgen in het Nederlands, om zo hun kansen te vergroten tijdens hun
studie.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 76/116
Bijlage - Aanvullende informatie over het Nederlandse schoolsysteem
In Nederland kunnen kinderen vanaf 2 jaar naar de peuterspeelzaal,
maar dit is geheel vrijblijvend. Vanaf 4 jaar gaan kinderen over het
algemeen naar de basisschool. Groep 1 en 2 vormen de kleuterklassen
voor kinderen van 4 tot 6 jaar. Vanaf 6 jaar gaan de kinderen naar
groep 3 en zij blijven tot en met groep 8 op de basisschool. De
kinderen zijn dan gemiddeld 12 jaar oud. Daarna gaan zij naar het
voortgezet onderwijs.
In de onderbouw van het voortgezet onderwijs moeten de scholen
ervoor zorgen dat de leerlingen de stof beheersen die wordt
beschreven in de 58 kerndoelen uit 2006. Hiervoor waren er ruim 300
kerndoelen en dus betekent dit dat de scholen meer vrijheid hebben
gekregen.
Het vmbo is onderverdeeld in vier sectoren met de daar bijbehorende
sectorprogramma’s:
♦ Economie; Administratie, Consumptief horeca, Consumptief
bakken, Economie, Handel en verkoop, Mode en commercie.
♦ Techniek; Bouwtechniek, Elektrotechniek, Grafische techniek,
Installatietechniek, Metaaltechniek, Transport en logistiek,
Voertuigentechniek.
♦ Landbouw; Landbouw en natuurlijke omgeving Plantenteelt, Groene
ruimte, Bloembinden en –schikken, Dierhouderij en –verzorging,
Verwerking agrarische producten, Agrarische bedrijfseconomie,
Agrarische techniek en Landbouw breed
♦ Zorg en Welzijn; Uiterlijke verzorging, Verzorging.27
In Nederland kunnen havo/vwo leerlingen kiezen uit vier profielen:
♦ Natuur en techniek
♦ Natuur en gezondheid
♦ Economie en maatschappij
♦ Cultuur en maatschappij
Alle profielen kennen een gemeenschappelijk deel waar vakken als
Nederlands bijvoorbeeld onder vallen. Verder is er een profieldeel
27 www.minocw.nl/vmbo
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 77/116
wat alle leerlingen met eenzelfde profiel volgen, denk aan het vak
economie bij het profiel economie en maatschappij. Als laatste kan
een leerling vakken volgen uit een ander profiel, dit is zijn vrije
deel.
Wanneer een leerling zijn havo diploma heeft behaald kan hij een
opleiding volgen aan een HBO instelling. Vwo leerlingen kunnen dit
uiteraard ook, maar zij mogen ook aan een universitaire opleiding
beginnen.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 78/116
Bijlage - Examenprogramma Kunst (muziek) Curaçao voor havo/vwo
Het eindexamen
Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen.
Het examenprogramma bestaat uit dat van het vak Kunst (algemeen) en van
Kunst (muziek). De eindtermen van Kunst (muziek) zijn ingedeeld in de
volgende domeinen:
Domein D Vaktheorie;
Domein E Praktijk;
Domein F Oriëntatie op studie en beroep.
Het schoolexamenHet schoolexamen heeft betrekking op de domeinen D, E en F, en indien het
bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen, die per kandidaat
kunnen verschillen.
De examenstof
Domein D: Vaktheorie
Subdomein D1: Waarnemen en weten
9. De kandidaat kan:
• een muzieknotatie (en een partituur )28 volgen;
• klinkende eenvoudige ritmes en melodiefragmenten noteren;
• muzikale aspecten onderscheiden, herkennen en benoemen naar aanleiding
van klinkende voorbeelden.
Subdomein D2: Analyseren en interpreteren:
10. De kandidaat kan:
muzikale structuren analyseren naar aanleiding van klinkende voorbeelden;
muzikale processen interpreteren;
• beleving in verband brengen met de muzikale aspecten, betekenissen en
functies van muziek.
Eindterm 9 en 10 worden in de volgende aspecten onderverdeeld:
• Ritme, maat , tempo, melodie, toonsoort, dynamiek
28 Alles wat in dit eindexamenprogramma cursief staat, is alleen bestemd voor de vwo-leerlingen!
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 79/116
Kennis gekoppeld aan ritme, maat en tempo:
• herkennen, benoemen en noteren van de alle notenwaarden, triolen,
syncopen, poliritmische figuren in de Antilliaanse, Caribische en
Latijns-Amerikaanse muziek in de juiste maatsoorten;
• twee- en driedelige maatsoorten, opmaat en polimetriek, maatwisselingen;
• herkennen en benoemen en toepassen van tempowijzigingen, accelerando,
ritenuto, a tempo;
• herkennen, benoemen en toepassen van de begrippen largo, adagio, andante,
moderato, allegro, vivace, presto.
Kennis gekoppeld aan melodie, toonsoorten en dynamiek:
• herkennen en noteren van ontbrekende noten in een melodiefragment in de
g-sleutel in max. 4 voortekens, dynamische tekens, en het volgen van een
genoteerde melodie;
• herkennen en benoemen van melodische functies, grondtoon, dominant toon,
leidtoon, toonhoogteverloop, sequens, chromatiek, dissonanten;
• interpreteren van muzikale melodische spanningen en ontspanningen,
veranderingen en contrasten, chromatische effecten;
• herkennen en benoemen voortekens, herstellingstekens, alteratie,
intervallen, majeur, mineur, tonale en atonale muziek, modulaties,
toonladders tot en met 4 voortekens, pentatonische en chromatische
toonladder;
• noteren van een bourdonbegeleiding;
• aangeven van twee-, drie- en vierstemmigheid.
Onder de aspecten samenklank en uitvoeringspraktijk valt het onderdeel
klankkleur:
• herkennen van instrumentgroepen slag-, blaas-, snaar-, toetsinstrumenten,
instrumenten uit de Antilliaanse, Caribische cultuur, koren, orkesten.
Bij de genoemde instrumentengroepen moet de leerling de muzikale aspecten
in relatie tot de muzikale structuren kunnen brengen. Inzicht hebben in het
integreren van instrumenten uit andere culturen.
Bij de muzikale aspecten 'melodische relaties' en 'muzikale structuren'
gaat het onder andere om 'Herkennen van motiefverwerking', 'Analyseren van
muzikale zinnen in termen van thema, muzikale zin, voor-, tussen- en
nazin', 'Inzicht hebben in de indeling van de hoofdvorm', enzovoorts.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 80/116
Subdomein D3: Muziek en cultuur
11. De kandidaat kan:
Historische ordening aanbrengen in de stijlperioden, regio’s, muzikale
vormen en genres vanaf de cultuur van de Indianen, Afrikanen en Europeanen;
• Cultuur van de pre-koloniale periode voor de komst van de Europeanen:
Indiaanse worksong, plainsong, protestliederen, rituele liederen,
muziekinstrumenten en voorwerpen: fluit, slaginstrumenten, schelpen,
bonen, natuurgeluiden;
• Cultuur van de Europeanen in de koloniale periode: protestliederen,
klassieke salondans, muziek, renaissance, gregoriaanse zang, de
ontwikkeling van de meerstemmige mis, folkloristische muziek, passion,
suite in relatie tot kerk, Weense klassieke wals;
• Cultuur van de Afrikanen in de koloniale periode: Worksongs,
protestliederen, klaagzang: tambu, Afrikaanse muziekinstrumenten (benta,
matrimonial, banki, wiri, cabasa, e.d.);
• Cultuur van het moderne en cultureel nationaal gevoel: Antilliaanse
klassieke muziek, de Europese romantiek, Latijns-Amerikaanse
muziekinstrumenten: gitaar, kwarta, mandoline, kaha di orgel, benta,
matrimonial, wiri, salondans-muziek, suites, multiculturele invloeden;
• Cultuur van de periode van ‘culturele bewustwording en identiteit':
Cubaanse Son, Son montuno, Bolero, enzovoorts, Antilliaanse ritmische
poesia, popmuziek (blues, jazz, rock, gospel, soul, reggae, disco, funk,house, new wave, rap, hard-rock), tumbafestival, salsa, bossa nova,
salsa Antiana, klassiek Europees (volgens de stijlperioden: renaissance,
barok, klassiek, romantiek, modern), klassiek Antilliaanse folklore
(seu, tambu, tumba, wals, danza, quadrille, mazurka), stijlen uit de
regio: merengue, socca, calypso, zouk, kumbia, cha cha cha, rumba,
guaguanco, tango, mexicaanse filmmuziek, mambo, mento, de Noord-
Amerikaanse stijlperioden: jazz, blues, swing, bop, soul, gospel en
rock.
Onder instrumentgroepen verstaan we zowel Westerse instrumenten, als
Latijns-Amerikaanse instrumenten, Caribische instrumenten, Afrikaanse
instrumenten en Indiaanse instrumenten. Analyse maken van een
wereldmuziekstuk.
Domein E: Praktijk
Subdomein E1: Zingen en spelen
12. De kandidaat kan:
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 81/116
• een gevarieerd repertoire uitvoeren van één- en meerstemmige vocale
en/of instrumentale muziek;
• onvoorbereid een melodie / muziekstuk spelen.
Vanuit het notenbeeld wordt een zo groot mogelijke variatie geboden met de
volgende aandachtspunten:
• zo breed en gevarieerd mogelijk speel- en zangrepertoire;
• allerlei ritmische figuren, tempi, maatsoorten, opmaat en
maatwisselingen;
• majeur, mineur, chromatiek, atonaliteit;
• juiste articulatie, ademhaling, frasering;
• inzicht hebben in de combinatie van bovenstaande aandachtspunten.
Vanuit het gebruik maken van de computer:
• ingespeelde melodieën instrumenteren, en/of tot een muzikale vorm
arrangeren;
• meerstemmige stukken partij voor partij instuderen en bewerken;
• akkoordpatronen inprogrammeren, basisbegeleidingen ontwerpen.
Subdomein E2: Improviseren en componeren
13. De kandidaat kan:
Muziek improviseren en componeren vanuit een muzikaal gegeven met
gebruik van muzikale materialen en middelen.
Vanuit het improviseren en componeren:
• ritmes volgen, improviseren;
• melodieën improviseren op een gegeven tekst;
• melodie improviseren op een akkoordschema;
• scatten, rappen en humanbeat-boxen op een popsong;
• componeren van tweestemmige en/of driestemmige liederen of instrumentale
partijen.
Bij het componeren kan de leerling een muzikaal halfproduct afwerken:
• ingespeelde melodieën instrumenteren;
• ingespeelde motieven tot een muzikale vorm arrangeren;
• bij een ingespeelde begeleiding melodieën schrijven of andersom;
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 82/116
• De leerling kan zelf een meerstemmig stuk, partij voor partij, inspelen
en bewerken;
• Bij het improviseren kan een - al dan niet zelf ontworpen -
begeleidingsprogramma voor de basis zorgen waarop vervolgens wordt
geïmproviseerd;
• Een sequenserprogramma kan voor een loop zorgen: een steeds herhaald
akkoordpatroon of basisbegeleiding.
Domein F: Oriëntatie studie en beroep
14. De kandidaat heeft:
Informatie verzameld over vervolgopleidingen en beroepen waarin kunst (met
name muziek) en cultuur een rol spelen.
Hierbij wordt gedacht aan:
• het bezoeken van internetsites van kunstvakopleidingen;
• het bezoeken van internetsites op het gebied van wetenschappelijke
opleidingen op het gebied van kunst en cultuur;
• interview houden met studenten of docenten van een
kunstvakopleiding/wetenschappelijke opleiding op het gebied van kunst en
cultuur;
• interview, verslag, werkstuk maken over een kunstenaar, kunstvakdocent,
kunsthistoricus, (etno)musicoloog, theaterwetenschapper, enzovoorts.29
29 Informatie verkregen via Ina Martina (een van de groepsleden die aan het examenvak kunst
werkt)
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 83/116
Bijlage - Kerndoelen en tussendoelen muziek Curaçao
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 84/116
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 85/116
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 86/116
Bijlage - Schoolprofielen
Marnix College
Aantal leerlingen: 750
Aantal docenten: 27
Aantal muziekdocenten: 1
Niveaus: Vsbo, havo, vwo
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 87/116
Geloofsovertuiging: Protestants
Onderwijstaal: Nederlands
Dr. W.J. Goslingaschool
Aantal leerlingen: 380
Aantal docenten: 32
Aantal muziekdocenten: 1
Niveaus: Vsbo
Geloofsovertuiging: Openbaar
Onderwijstaal: Papiamentu
Radulphus College
Aantal leerlingen: 1200
Aantal docenten: 71
Aantal muziekdocenten: 1
Niveaus: Havo, vwo
Geloofsovertuiging: Katholiek
Onderwijstaal: Nederlands
Maria Immaculata Lyceum (MIL)
Aantal leerlingen: 960
Aantal docenten: 65
Aantal muziekdocenten: 2
Niveaus: Havo, vwo
Geloofsovertuiging: KatholiekOnderwijstaal: Nederlands
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 88/116
Bijlage - Les: Every breath you take - The Police
Intro - keyboard
Partij 1
Partij 2
Partij 1
Partij 2
Couplet en refrein - Kuarta
A
Every breath you take, every move
you make
D
Every bond you break, every step
you takeE A
I'll be watching you
Every single day, every word you
say
Every game you play, every night
you stay
I'll be watching you
Akkoordenschema
couplet
(Beginnen op het woord
take)
A|A|A|A|
D|E |A |A|
Akkoordenschema
Refrein
(Beginnen met D-
akkoord op het woord
see)
D|D|A|A B|B |E |E
Elk akkoord wordt 4
tellen gespeeld!
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 89/116
D
Oh can't you see
A
You belong to me
B REFREIN How my poor heart achesE
With every step you take
Every move you make, every vow you break
Every smile you fake, every claim you stake
I'll be watching you
Since you've gone I've been lost without a traceI dream at night, I can only see your face
I look around but it's you I can't replace
I feel so cold and I long for your embrace
I keep crying baby, baby, please
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 90/116
Bijlage: Observaties lessen van muziekdocenten
Datum: 24-02-2009 Klas: 1
vsbo
School: Marnix College Aantalleerlingen: 13
Tijd Wat doet de
docent?
Wat doen de leerlingen? Regels/omgang
00:00
Vraagt om stilte en
wil de les beginnen
Deelt kopie uit van
het te spelen stuk
Komen het lokaal binnen, sommigen gaan
zitten, andere lopen rond en zitten aan
de instrumenten
Blijven eerst nog rumoerig en een
enkeling zoekt nog zijn plaats
00:05 Behandelt de noten Luisteren en beantwoorden haar vragen;
De leerlingen hebben net een toets over
noten lezen gehad, maar een enkeling
lijkt het nog te weten
Docent wacht niet
altijd tot de
leerlingen stil
zijn
Leerlingen moeten
wel luisteren
wanneer ze het
aangeeft00:20 Zingt de speelpartij
voor op notennamen
De leerlingen zingen zachtjes de
speelpartij na, sommigen doen niet echt
mee; De leerlingen vinden het lastig om
op notennamen te zingen, ze
00:30 Zegt of het goed
gaat
Geeft de leerlingen
hier een cijfer voor
Twee leerlingen zingen partij 1 en de
klas zingt partij 2. Iedereen komt aande beurt met partij 1.
Een groepje kan het niet goed zingen
Leerlingen die het
niet goed doenmogen aan het
einde een
herkansing.
00:35 Geeft instructie dat
leerlingen de
speelpartij mogen
oefenen. Verdeelt de
leerlingen over deinstrumenten
Gaan spelen op hun instrument, een
aantal leerlingen wacht tot er een
keyboard beschikbaar is (er zijn niet
genoeg adapters).
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 91/116
1 = Negatief 5 = Positief
1 2 3 4 5
Leraar maakt de doelen duidelijk X
Materiaal ligt klaar X
Er is voldoende materiaal aanwezig XDe opdrachten zijn duidelijk X
Leraar houdt leerlingen bij de les X
Tempo van de les is aanvaardbaar X
De les wordt nauwelijks onderbroken X
De uitleg is duidelijk X
De eisen van werk worden benadrukt X
Leraar kan de klas goed overzien X
Les is afgestemd op het niveau van de leerlingen X
De leerlingen hebben keuzemogelijkheden X
Er wordt ingespeeld op differentiatie X
Leerlingen worden uitgedaagd X
De leerlingen zijn gemotiveerd aan het werk XInstructie en concentratie zijn goed X
Leraar stopt ongewenst gedrag X
Leraar is consequent X
Leraar bekrachtigt gewenst gedrag X
Weinig of geen ordeverstoring X
Leraar stopt ordeverstoring snel/doeltreffend X
Goede en plezierige werksfeer X
Er wordt veel leerstof verwerkt X
Leerlingen worden verantwoordelijk gesteld X
Leerlingen helpen elkaar X
Groepen storen elkaar niet
Extra notitie:
Een aantal leerlingen vraagt om veel aandacht. Alleen met
strafwaarschuwingen lijken ze te stoppen. Dit houdt in dat
leerlingen bijvoorbeeld strafregels krijgen om over te schrijven of
ze krijgen een strafmiddag. Leerlingen krijgen op zich wel een
waarschuwing vooraf, maar een strafmiddag volgt al snel. Het is echt
een consequentie die volgt op druk gedrag en veel kletsen. Een
aantal leerlingen zingt helemaal niet mee, ze playbacken wat als je
ze aankijkt. Sommige leerlingen snappen het wel en doen heel
enthousiast mee, wat ervoor zorgt dat de andere leerlingen lekker
onopvallend zijn en dus weinig activiteit tonen.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 92/116
Datum: 03-03-2009 Klas: 1C
School: Marnix college Aantal
leerlingen: 15
Tijd Wat doet de Wat doen de leerlingen? Regels/omgang
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 93/116
docent?
00:00 Docent begroet
leerlingen bij het
lokaal
Vertelt welke
leerlingen nog
cijfers hebben open
staan en dus dit
moeten inhalen
Nemen plaats in het lokaal, ze spelen
op de instrumenten
Een aantal leerlingen gaan van hun
plaats af en lopen naar de docent toe
om te vragen welke cijfers ze behaald
hebben en wie welke cijfers nog moet
inhalen
00:05 Zegt de leerlingen
dat ze terug moeten
gaan zitten
Docent zegt dat er
niet gegeten mag
worden in de klas en
dat de leerling daar
strafwerk voor kan
krijgen
Leerlingen lopen terug naar hun plek
Een leerling eet in de les
Eten in de klas is
verboden
00:10 Is opnieuw bezig met
ontbrekende cijfers
en vraagt welke
cijfers de
leerlingen hebben
behaald voor de
reclame opdracht
Geeft een leerlingen
de opdracht de
reclame te zingen
die hij gedaan heeft
Vraagt welke
leerlingen voor
vandaag een lied mee
hebben genomen om te
zingen voor een
cijfer
Leerlingen lopen weer van hun plek af
naar de docent toe
Geven hun cijfer daar aan de docent
Wil eerst niet meteen zijn reclame
doen, maar vraagt hulp bij zijn
klasgenoten. Zij geven hem hints, dit
alles gaat in het Papiaments. De
leerling zingt zijn reclame in het
Papiaments. Een andere leerling
trommelt mee op zijn tafel.
Roepen door elkaar en vragen allemaal
om aandacht van de docent
Stellen vragen
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 94/116
Zegt dat de
leerlingen niet
allemaal tegelijk
mogen praten, geeft
de leerlingen om de
beurt de kans om wat
te zeggen of te
vragen00:15 Vraagt welke
leerlingen op de
kuarta willen
spelen, doet de
grepen voor en
stuurt de leerlingen
naar buiten om te
oefenen
Een aantal wil graag kuarta spelen en
komt al van zijn plaats af. Ze kijken
aandachtig naar de instructie en
verdwijnen naar buiten.
00:20 Zingt Calypso voor
op notennamen
Leerlingen spelen het na, maar het lukt
niet zo snel. Resultaat: Niet gelijk,
niet muzikaal en alles maar half.00:25 Zet een leerling
apart omdat hij en
zijn buurman niet
goed meedoen
Leerling gaat alleen zitten, maar gaat
zonder overleg 2 minuten later weer
naast zijn klasgenoot zitten
Leerlingen uit
elkaar zetten als
ze niet goed
werken00:30 Gaat naar buiten om
bij de kuartaspelers
te kijken
Pakken hun telefoon, luisteren muziek
en gaan dansen. Twee leerlingen hebben
een discussie in het Papiaments. Een
paar leerlingen oefent wel door, velen
gaan kletsen en niets doen.00:40 Vraagt waar het
klassenboek is
Zingt samen met een
leerling Calypso
Alle leerlingen willen het klassenboek
wel halen. Ze steken allemaal hun
vinger op en roepen “juf, juf!”
Proberen mee te spelen, maar het gaat
nog niet zo goed.
Datum: 03-03-2009 Klas:
1D
School: Marnix College Aantal
leerlingen: 14
Tijd Wat doet de
docent?
Wat doen de leerlingen? Regels/omgang
00:00 Begroeten mij en de docent
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 95/116
Sommige leerlingen gaan spelen op een
keyboard of op de xylofoon00:05 Vraagt aan de
leerlingen wat ze
vorige week hebben
gedaan
Daarna controleert
de docent het
strafwerk van de
week ervoor Alle
leerlingen moesten
twee coupletten van
het Curaçaos
volkslied noteren
Een leerling vertelt wat ze hebben
gedaan. Opvallend: Leerling noemt het
woord juffrouw erg vaak, met name om
een zin te beginnen
Sommige leerlingen pakken hun schrift,
een aantal hebben het niet bij zich.
Strafwerk niet
gedaan? Dan krijgt
de leerling een 4
00:15 Geeft opdracht dat
de leerlingen het
lied calypso over
moeten nemen van het
bord (Het lied is
opgeschreven in
tonen met letters;
cccccdf a enz.)
Zet twee meiden die
naast elkaar zitten
en het strafwerk
niet hebben gedaan
uit elkaar
Zijn met name bezig met elkaar, de
instrumenten die op hun tafel staan
00:20 Checkt of er mensen
hun werkstuk over
een instrument al af
hebben
Docent leest het
werkstuk over de
trompet voor
Huiswerk: 31 maart
allemaal een
werkstuk over eeninstrument inleveren
Een meisje heeft het werkstuk al af
over de trompet
Opdrachten worden
erg op tijd
gegeven, zonder
duidelijke
einddatum. Pas als
er weinig
leerlingen het
hebben gedaan
volgt er een
inleverdatum
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 96/116
00:25 Docent zingt calypso
voor op notennamen
Docent zegt dat het
meisje voorin de
klas op een stoel
moet gaan zitten en
gaat meteen door met
haar les
Leerlingen zingen na. Een meisje praat
er gewoon heel hard doorheen
Het meisje gaat niet van haar plaats af
en gaat gewoon verder
Docent let niet
goed op en dus
doet het meisje
niet wat ze wil.
00:30 Geeft nog eens
opdracht dat
leerlingen de
calypso over moeten
schrijven
Docent zegt dat ze
nu echt op de stoel
moet gaan zitten
Zegt dat het meisje
zich nu moet gaan
melden bij de
directie
Leerlingen beginnen nu pas echt met het
overnemen van calypso in hun schrift
Meisje van zojuist doet nog steeds niet
goed mee
Een andere leerling gaat op de stoel
zitten als grapje
Klas gaat in de steigers. Het meisje
wordt wellicht van school gehaald na
deze melding. Het meisje moet
uiteindelijk naar buiten wachten op de
trap.
Er zijn niet
genoeg kopieën
voor alle
klassen
Overschrijven
duurt lang en
vergt veel
concentratie
Bij aanhoudend
vervelend gedrag
moeten leerlingen
zich melden bij dedirectie
00:35 Vertelt dat niemand
vandaag op de kuarta
mag spelen omdat de
klas zo druk is
Moeten uiteindelijk op keyboard
oefenen. Sommigen moeten droog oefenen,
omdat het keyboard het niet doet.
Directe straf De
hele klas mag niet
op de kuarta als
consequentie van
hun gedrag00:40 Er gaat gemusiceerd
worden! De docent
zingt regel 1 voor
en herhaalt het een
aantal keer
Leerlingen proberen regel 1 na te
spelen en doen nu wel beter mee dan
eerst
Les 1e klassen 03-03-2009
1 = Negatief 5 = Positief
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 97/116
1 2 3 4 5
Leraar maakt de doelen duidelijk X
Materiaal ligt klaar X
Er is voldoende materiaal aanwezig X
De opdrachten zijn duidelijk X
Leraar houdt leerlingen bij de les X
Tempo van de les is aanvaardbaar XDe les wordt nauwelijks onderbroken X
De uitleg is duidelijk X
De eisen van werk worden benadrukt X
Leraar kan de klas goed overzien X
Les is afgestemd op het niveau van de leerlingen X
De leerlingen hebben keuzemogelijkheden X
Er wordt ingespeeld op differentiatie X
Leerlingen worden uitgedaagd X
De leerlingen zijn gemotiveerd aan het werk X
Instructie en concentratie zijn goed X
Leraar stopt ongewenst gedrag X
Leraar is consequent XLeraar bekrachtigt gewenst gedrag X
Weinig of geen ordeverstoring X
Leraar stopt ordeverstoring snel/doeltreffend X
Goede en plezierige werksfeer X
Er wordt veel leerstof verwerkt X
Leerlingen worden verantwoordelijk gesteld X X
Leerlingen helpen elkaar X
Groepen storen elkaar niet
Extra notitie:
De leerlingen gaan vaak van hun plaats af en wandelen dan door het
lokaal. Het zingen op notennamen en dit meteen naspelen is
best lastig voor de leerlingen. Als een regel nog net niet
zit gaat de docent verder met de volgende. Zo geen
succeservaring dus, jammer! Opvallend is dat in principe twee
keer dezelfde les gegeven had moeten worden. Bij klas 1D zijn
ze nauwelijks aan musiceren toegekomen, omdat er gewoonweg
geen orde was.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 98/116
Datum: 10-03-2009 Klas:
1E
School: Marnix College Aantal
leerlingen: 9
Tijd Wat doet de
docent?
Wat doen de leerlingen? Regels/omgang
00:00 - Komen later want het is net pauze
geweest00:05 Pak je blaadje, we
gaan het echolied
spelen
Niet alle leerlingen hebben het blaadje
bij zich
Geen spullen bij
je? Dan moet een
leerling het
zonder blaadjedoen
00:10 Docent zingt partij
1
Zegt welk stukje
geen echo is en
schrijft de
notennamen van die
maten voor partij 2op het bord
Leerlingen spelen partij 2 na (de echo)
Halverwege het lied zijn 2 maten geen
echo. De leerlingen zonder blaadje
spelen alsnog de docent na.
00:15 Blijft voorzingen en
corrigeert af en toE
Spelen haar nog steeds na. De klas
speelt het niet goed. Het tussenstukje
wat geen echo is klinkt zeer rommelig00:20 We gaan het voor een
cijfer doen
Docent speelt partij
1
Leerlingen spelen om de beurt partij 2
voor een cijfer. 1 leerling lukt het
tussenstuk foutloos te spelen, alle
andere leerlingen hebben geen idee. Met
name de leerlingen zonder blaadje
00:35 Deelt de cijfers uit00:40 We gaan nu spelen
voor en groepscijfer
De leerlingen mogen kiezen of ze partij
1 of 2 willen spelen. De leerlingen
spelen serieus.00:42 Vraagt aan mij wat
ik vind voor een
groepscijfer en we
beoordelen het met
een 7.5
Luisteren Er wordt niet
nabesproken wat
goed ging en beter
kon
1 = Negatief 5 = Positief
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 99/116
1 2 3 4 5
Leraar maakt de doelen duidelijk X
Materiaal ligt klaar X
Er is voldoende materiaal aanwezig X
De opdrachten zijn duidelijk X
Leraar houdt leerlingen bij de les X
Tempo van de les is aanvaardbaar XDe les wordt nauwelijks onderbroken X
De uitleg is duidelijk X
De eisen van werk worden benadrukt X
Leraar kan de klas goed overzien X
Les is afgestemd op het niveau van de leerlingen X
De leerlingen hebben keuzemogelijkheden X
Er wordt ingespeeld op differentiatie X
Leerlingen worden uitgedaagd X
De leerlingen zijn gemotiveerd aan het werk X
Instructie en concentratie zijn goed X
Leraar stopt ongewenst gedrag X
Leraar is consequent XLeraar bekrachtigt gewenst gedrag X
Weinig of geen ordeverstoring X
Leraar stopt ordeverstoring snel/doeltreffend X
Goede en plezierige werksfeer X
Er wordt veel leerstof verwerkt X
Leerlingen worden verantwoordelijk gesteld X
Leerlingen helpen elkaar X
Groepen storen elkaar niet
Datum: 10-03-2009 Klas:
2CSchool: Marnix College Aantal
leerlingen: 12
Tijd Wat doet de
docent?
Wat doen de leerlingen? Regels/omgang
00:00 Vraagt wat er aan de
hand is
Komen met veel rumoer binnen
00:05 Laat leerlingen het
woord doen
Stelt vragen en kan
er wel om lachen
Vertellen dat ze de les ervoor een
nieuwe docent hadden en wat er raar aan
was
Leerlingen imiteren de nieuwe docent00:10 Geeft uitleg over de
spreekbeurt van
volgende week
Waarschuwt etende
leerling en zegt dat
hij moet nablijven
Luisteren, een leerling loopt door de
klas
Ontkent dat hij eet
Eten in de klas
wordt niet
getolereerd00:15 Vraagt aan alle Rumoer: Waarom geen 10? Leerlingen die
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 100/116
leerlingen om hun
muziekschrift erbij
te pakken. De
leerlingen die het
bij zich hebben
krijgen een 8
goed werken
krijgen ook een
goed cijfer
00:20 Uitleggen welke
begrippen de
leerlingen moeten
overschrijven uit
Intro
Licht enkele
begrippen toe
Een leerling leest de begrippen hardop
voor
Luisteren en schrijven de begrippen
over
Het is normaal dat
leerlingen
informatie
overnemen in hun
schrift
00:25 Docent zingt iets
voor om een begrip
te verduidelijken
Beginnen mee te doen met op hun tafel
trommelen, beatboxen
00:30
Legt
presentatieopdracht
uit en laatleerlingen zelf aan
het werk ervoor
Een leerling vraagt of ze wat voor de
klas mag vragen
Leerling loopt naar voren en vraagt wat
aan de klas (in het Papiaments)
Pakken hun i-pod’s en dergelijke om te
gaan oefenen voor de presentatie
00:40 Laat het toe dat een
leerling
wiskundeproefwerken
uitdeelt
Er komt een leerling binnen uit hun
klas (de ene helft heeft een ander vak)
om het wiskundeproefwerk uit te delen
1 = Negatief 5 = Positief
1 2 3 4 5Leraar maakt de doelen duidelijk X
Materiaal ligt klaar X
Er is voldoende materiaal aanwezig X
De opdrachten zijn duidelijk X
Leraar houdt leerlingen bij de les X
Tempo van de les is aanvaardbaar X
De les wordt nauwelijks onderbroken X
De uitleg is duidelijk X
De eisen van werk worden benadrukt X
Leraar kan de klas goed overzien X
Les is afgestemd op het niveau van de leerlingen X
De leerlingen hebben keuzemogelijkheden XEr wordt ingespeeld op differentiatie X
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 101/116
Leerlingen worden uitgedaagd X
De leerlingen zijn gemotiveerd aan het werk X
Instructie en concentratie zijn goed X
Leraar stopt ongewenst gedrag X
Leraar is consequent X
Leraar bekrachtigt gewenst gedrag X
Weinig of geen ordeverstoring XLeraar stopt ordeverstoring snel/doeltreffend X
Goede en plezierige werksfeer X
Er wordt veel leerstof verwerkt X
Leerlingen worden verantwoordelijk gesteld X
Leerlingen helpen elkaar X
Groepen storen elkaar niet X
Extra notitie:
De leerlingen zijn heel creatief als ze zelf aan de slag mogen. Ze
kunnen erg goed meezingen met liedjes die ze leuk vinden, dingen
bedenken en uitvoeren. De begrippen zegt ze niet zo veel, ze kunnen
de definitie opdreunen. Ze vinden het moeilijk om geconcentreerd te
blijven als ze begrippen moeten overschrijven.
Bijlage: Evaluaties van mijn eigen gegeven lessen
Datum: 27-02-2009 Klas: 2
vsbo
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 102/116
School: Marnix College Aantal
leerlingen: 15
Rollen Wat is mijn rol als docent tijdens de les?
Instructeur - Ik heb voornamelijk frontaal lesgegeven, de
leerlingen heb ik erg aan de hand meegenomen. Ik heb continu
gecontroleerd of ze goed doorwerkten als ze even zelf moesten
werken.
Activite
iten
Welke activiteiten heb ik als docent uitgevoerd?
Zingen van een lied
Termen aanleren
Welke activiteiten hebben de leerlingen uitgevoerd? Wat hebben
ze geleerd?
Termen opgezocht: Break, bridge, chorus, materiaal en coda.
Gezongen: Baby just cares for me. Canon zingen.
Differentiatie - Werkvormen
Ik heb voorgezongen de leerlingen hebben nagezongen.
De leerlingen moesten termen opzoeken in hun boek en overnemen
in hun schrift, omdat er niet voor iedereen een boek is om mee
naar huis te nemen. Ik controleerde of ze doorwerkten.
Daarna heb ik ze de termen overhoord om te kijken of ze het
begrepen.
Interact
ie
Ken ik de leerlingen al bij naam? Nee
Heb ik de schoolregels toegepast? Ja
Was er orde? Redelijk
Consequent: Redelijk
Overwicht: Redelijk
Leerlingen waren een beetje onwennig met een “nieuwe blanke”
voor de klas.
Material
en
Welke leermiddelen heb ik gebruikt en waren deze functioneel?
Kopieën van het lied
Methode Intro
Keyboard als begeleidingsinstrument
Groeperi
ng
Hebben de leerlingen in groepjes gewerkt, hoe zijn deze dan
samengesteld en werkte het? -
Hebben de leerlingen gemotiveerd gewerkt?
Niet echt. Je moet ze steeds bij de les houden, ze hebben veel
energie. Deze stoppen ze in kletsen en rondkijken, ze zijn snel
afgeleid. Met name als ze moeten luisteren of even iets moeten
noteren.
Tijd Hoe kwam mijn tijdsplanning uit?
Redelijk, de les is erg kort!Ruimte Hoe werk ik in dit muzieklokaal? Wat is er anders en past het
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 103/116
bij mijn gegeven les?
Je kunt gemakkelijker leerlingen bij de les houden doordat je
dicht bij ze staat. Dat werkt fijn.
Toetsing Is er een evaluatiemoment geweest?
Ik heb de leerlingen na hun opdracht meteen overhoord als een
soort quiz.Sfeer Is er een prettig werkklimaat? Ja
Contact met de klas: Nog een beetje lastig, wellicht door mijn
huidskleur, nieuw gezicht voor de klas? Volgens mij waren ze
niet gewend te zingen in een “kooropstelling” maar zingen ze
normaal achter hun tafel.
Vragen kunnen gesteld worden: Ja, mede door het kleine aantal
leerlingen kan iedereen zijn vragen kwijt.
Positieve feedback: Ik heb wel complimenten gegeven aan met name
de enthousiaste en geconcentreerde leerlingen. “Kijk wat goed,
jij hebt al wel de termen overgeschreven, dan heb jij nu wél
tijd om de termen vast te leren”
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 104/116
Bijlage: overzicht grepen kuarta.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 105/116
Bijlage : Liedjes uit Curaçao
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 106/116
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 107/116
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 108/116
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 109/116
Bijlage: Liedje gebruikt in de muziekles op Curaçao
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 110/116
Bijlage: Doelen muziekonderwijs in klas 1 en 2 op het Marnix college
Het schooljaar wordt ingedeeld in drie trimesters, na elk trimester
volgt er een rapport.
Trimester 1, jaar 1.
Kennismaking met noten lezen en schrijven.
Basiskennis van de hele noot, halve noot, kwartnoot en de achtste
noot en zo ook van de hele rust, halve rust, kwartrust en de achtste
rust.
De leerlingen moeten ritmes kunnen spelen in 2/4 en 4/4 maatsoort op
slaginstrumenten.
de leerlingen moeten een eenvoudige melodie van Beethoven (Ode an
die Freude) kunnen spelen en zingen.
Praktijkoefening: Zingen van blad door middel van het do- re- mi
systeem.
Toetsing is zowel individueel, in groepjes als klassikaal:
♦ Proefwerk (weging 20)
♦ Overhoring (weging 10)
♦ Cijfer voor de inzet van de leerling (weging 10)
♦ Er worden maximaal nog 2 cijfers gegevens voor individuele
beurten
Trimester 2, jaar 1.
Spelen op keyboards en kuarta’s. De leerlingen moeten de volgende
akkoorden kunnen spelen: D, g en A7.
De leerlingen moeten een eenvoudig liedje kunnen begeleiden.
De leerlingen moeten zelf een liedje kunnen schrijven.
Toetsing:
♦ Spelen op keyboard of kuarta (weging 10)
♦
Oefeningen voor melodie en ritme (weging 10)♦ Praktijkcijfer (weging 20)
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 111/116
♦ Cijfer voor de inzet van de leerling (weging 10)
Trimester 3, jaar 1.
Muziektheorie: - p, mp, mf, f en ff.
- Andante en adagio
- Instrumenten; De leerlingen maakt een werkstuk
over een instrument.
Spelen in groepsverband.
Toetsing:
♦ Groepsopdracht (weging 20)
♦ Theorie (weging 20)
♦ Cijfer voor de inzet van de leerling (weging 10)
Trimester 1, jaar 2.
De leerlingen moeten akkoorden kunnen herkennen en lezen.
De leerlingen kunnen een simpele begeleiding maken met akkoorden.
De leerlingen weten het verschil tussen majeur en mineur.
Proefwerk: Zingen of rappen van een bestaande tekst.
Trimester 2, jaar 2.
Eigen cultuur en de blues.
De leerlingen leren verschillende muziekstijlen kennen; Onder andere
salsa, merengue, de wals en marsmuziek.
Toetsing:
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 112/116
♦ Eigen lied presenteren
♦ Werkstuk en presentatie over een groep of een zanger
♦ Toets over de verschillende muziekstijlen
Trimester 3, jaar 2.
Dans en beweging staan centraal.
De leerlingen kijken de film Carmen en west side story.
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 113/116
Bijlage - Programma en toetsing onderbouw Radulphus College
Vak: Muziek Leerjaar: 1
Schooljaar: 2008-2009 Aantal lesuren: 2
Tijd
stip
Leerstof Duur
in
min.
Wegin
g
rappo
rt 1
Wegin
g
rappo
rt 2
Wegin
g
rappo
rt 3
Wegin
g
rappo
rt 4P1 Keyboard 90 1 1 1 1P1 Stemvorming/zangbe
urt
90 1 1 1 1
P1 Overal muziek
thema 1 /notenleer
45 2 2 2 2
P1 Ensemblevorming 45 1 1 1 1P2 Vervolg keyboard 90 1 1 1P2 Ensemblevorming 90 1 1 1P2 Overal muziek
thema 2 /Ritmische
en melodische
notatie
45 2 2 2
P3 Kuarta 90 1 1P3 Vervolg
ensemblevorming
90 1 1
P3 Overal muziek
thema 3/Luisteren
en herkennen
45 2 2
P4 Begeleiding kuarta 90 2P4 Ensemblevorming 90 2P4 Overal muziek
thema 4 /Luisteren
en herkennen
45 2
P4 Ritmische notatiepraktijk
90 2
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 114/116
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 115/116
Literatuurlijst:
Coco, J. (----) De Antilliaanse muziek: De tambú Curaçao
Heiligers, B. (1992) Onderwijs Almanak voor Curaçao Willemstad:KORPODEKO
Palm, E. (1978) Muziek en Musici van de Nederlandse Antillen
Curaçao: Curaçaose Drukkerij
Römer, R.A. (1998) De Curaçaose samenleving Curaçao: Amigoe
Selen, N. (juni 2008) De VLS formuleert een standaard Kunstzone, 6-2008, pp 22-25
Sousa Fernades Perna, J de. (1983) De Nederlandse Antillen -
Basisinformatie Groningen: Wetenschapswinkel voor Onderwijs
Rijksuniversiteit Groningen
Muziek op Maat
Intro
Websites:
http://www.vakantie-curacao.nl/cultuur (februari 2009)
http://kaleidoscope.caribseek.com/Rene_Rosalia/Tambu/the-use-of-
percussion-instruments.shtml (februari 2009)
http://www.cpost.nl/Cpost02-08/cpost8-26.html (februari 2009)
5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 116/116
http://www.dbnl.org/tekst/rome012cult01_01/rome012cult01_01_0009.htm
(februari 2009)
http://www.curacao-encyclopedia.com (februari 2009)
http://www.kerndoelenonderbouw.slo.nl/ (februari 2009)
http://www.minoc.an (februari 2009)
http://www.curacao-gov.an (februari 2009)
http://www.slo.nl (maart 2009)
Top Related