nrc ·nextDinsdag 31 mei 201118 ● Opinie nrc ·next

Dinsdag 31 mei 2011 Opinie ● 19

D e kwestie rond de bijbanenvan staatsraad Wim Deetman

is geen klein bier. Dit weekendbleek dat de oud-bestuurder diesinds 2008 lid is van de Raad vanState er vanaf zijn aantreden nietin is geslaagd correct in het open-baar te vermelden waar en voorwie hij nog meer werkt. Uit die ne-venfuncties ontving hij naarschatting 75.000 euro ten onrech-te uit advieswerk voor de over-heid. Onder zijn opdrachtgeversbevindt zich onder meer de pro-vincie Limburg, waarover hij alshoogste bestuursrechter inciden-teel ook eindoordelen velt.

Zijn reactie is tot nu toe laco-niek. Hij was zich van de regels

„niet be-wust”, maarzal te veelo n t va n g e ninkomstenterugbeta-len. Behalvehet ‘B esluitvergoedin-gen advies-

colleges en ministeries’ overtradDeetman ook de regels van deRaad van State over het verplichtpubliceren van nevenfuncties. De-ze regels beogen de onafhanke-lijkheid en onpartijdigheid van derechter te garanderen. Als tijdensof na afloop van een procedure deburger achterhaalt dat de rechterprivé een belang heeft waarovergeen open kaart is gespeeld, is datfunest voor het vertrouwen in derechtspraak. Rechters aan wie dituitgelegd moet worden, zijn perdefinitie ongeschikt voor dit vak.Dat Deetman zich van deze regels‘niet bewust’ was, is in het uit-vluchtenrepertoire dat iedererechter dagelijks moet aanhoreneen evergreen. Dat de hoogste be-stuursrechter de regels niet kent,

© nrc ● commentaar

Uitvlucht van Deetmante gênant voor woorden

v© C o m m e n t a re n geven hetstandpunt van de krant, opbasis van discussies tussenhoofdredactie en commen-tatoren.

De vraagdringt zich opof de Raad vanState in zijnachilleshiel isg e t r o ff e n

© column

Voor opa

Karakterlozeartsen

Jonge doktoren moeten zichprofessioneel gedragen, zoluidt de huidige opvatting bin-nen de opleiding geneeskunde.Maar wat mij betreft wordt hetkarakter van doktoren wat teveel gevormd. Tegen de tijd datmedische studenten de oplei-ding verlaten, hebben zij nau-welijks een eigen identiteitover. Een vrouwelijke co-assis-tent met blauwe haarlokkenwerd verzocht deze eruit te ha-len, anders mocht zij niet meerterugkomen. Mannelijke stu-denten met een oorbel wordenin het ziekenhuis uitgeschol-den. En medische studentenmet een tatoeage worden doorde opleiding berispt.

Waarom? Wat is het doel?Dat alle artsen hetzelfde uiter-lijk hebben en dezelfde per-s o o n l ij k h e i d ?

David BrinkmanGeneeskundestudent, VUmc Am-sterdam

Postbus 51 is geenplaspauzeHopeloos achterhaald. Dat ishet standpunt van ministerSchippers van VWS als onder-bouwing voor het stoppen vanoverheidscampagnes ter bevor-dering van ‘gezond leven’. Datde minister keuzes moet ma-ken in het kader van de bezui-nigingen, begrijp ik. En dat zehet betuttelend vindt om men-sen te wijzen op ongezond ge-drag, begrijp ik ook van een po-litica van liberale huize. Maarom overheidscampagnes af tedoen als het ideale momentvoor een plaspauze – zoals deminister vorige week in een in-terview met Tr o u w deed – doetop geen enkele manier rechtaan de werkelijkheid.

De minister zegt hiermee datveel reclamecampagnes zinlooszijn. En dus dat bedrijven,overheden, goede doelen, maarook een organisatie als SIREzinloos werk doen. Denkt deminister dan werkelijk dat gro-te (vaak beursgenoteerde) be-drijven, maar ook organisatiesdie voor hun werk afhankelijkzijn van de vrijgevigheid vanburgers, miljoenen euro’s ste-ken in campagnes die ineffec-tief zijn of waarvan het effectongewis is?

Reclame is geen schot hagelwaarvan het effect ongewis is.Integendeel. Het is een zinvolleinvestering om doelen te berei-ken. ‘Ik kijk nooit naar recla-me, ik koop alleen bekendemerken’ is een treffende uit-spraak in deze.

Voor overheidscampagnesen andere campagnes met eenideëel doel is dat niet anders.Zo zorgde de campagne vanOxfam Novib met de GroeneSint in de hoofdrol ervoor, datafgelopen jaar 97 procent vande chocoladeletters gemaaktzijn van eerlijke cacao (in 2007was dat nog nul procent). Maarook de BOB-campagnes en re-cent de campagne Veilig Inter-netten, nota bene van de over-heid zelf, hebben hun effectivi-teit bewezen. Liefst zeven mil-joen mensen stuurden de viral‘S t a n i s l av ’ binnen tien dagend o o r.

Het betitelen van Postbus51-spotjes als de ideale plas-pauze is een ondoordachte uit-spraak en geen valide onder-bouwing van een bezuini-gingsmaatregel. Nog even losvan de noodzaak tot preventieom de explosie in zorgkostentegen te gaan.

Marc OosterhoutBestuurslid van de Vereniging vanErkende Reclame-adviesbureaus

is onbestaanbaar, dat hij dat alsexcuus gebruikt te gênant voorwoorden.

Vice-president Tjeenk Willinkvan de Raad van State laat wetenDeetman te hebben „aangespro-ken” op zijn omissie. Tjeenk Wil-link meent achteraf dat het ad-vieswerk dat Deetman voor Lim-burg deed, „feitelijk noch juri-d i s ch ” een relatie had met de Lim-burgse zaken waarover hij als be-stuursrechter moest oordelen.Vooralsnog nemen we dat maaraan. Maar een oud-bestuurder dieprivé betaalde adviezen aan Lim-burg geeft en een dag later alsrechter over Limburgse zaken be-slist, denkt zeker dat de burgerachterlijk is.

De vraag dringt zich op of deRaad van State hier niet in zijnachilleshiel is getroffen: de ‘kruis-bestuiving’ tussen recht en be-stuur waarmee hij zichzelf altijdfeliciteert. De combinatie van wet-telijke adviestaken met bestuurlij-ke rechtspraak wordt gesymboli-seerd door de oud-politici en oud-topambtenaren die er als rech-ter/adviseur worden aangesteld.Er is vorig jaar onder druk van Eu-ropese rechtspraak een draak vaneen wetsvoorstel aangenomen datbeide taken splitst, maar persone-le combinaties toch weer mogelijkmaakt. Die wettelijke onhelder-heid is kennelijk ook in de prak-tijk de norm. Tjeenk Willink her-innerde de overige staatsraden er-aan ‘ook’ hun bijbanen te rappor-teren en dat begrip ‘nevenfunctie’ruim uit te leggen. Een veelzeg-gend bewijs van armoede.

A l vier jaar lang krijg ik elkedinsdag, om kwart over ze-

ven ’s ochtends, een mailtje metde tekst: ‘Lieve Robbie. Prachtigecolumn! Kom je zondag weer bijme langs? Opa.’ Soms schrijf ikover iets dat net te modieus is, zo-als Twitter. Dan staat er altijd:‘Lieve Robbie. Prachtige column!Ik snap er helemaal niks van. Komje zondag weer bij me langs?’

Maar vandaag kreeg ik niks.Voor het eerst begreep ik wat

mijn opa gevoeld moet hebben,toen hij in 1938 – op zestienjarigeleeftijd – op de boot naar Amerikawerd gezet. Precies vier jaar langstuurden zijn ouders en zijnbroertje Robbie, naar wie ik benvernoemd, iedere week een briefde oceaan over. Tot 17 februari1942, toen de briefwisseling plot-seling ophield.

Ophouden met vechten deedmijn opa daarentegen niet. Hijwerd spion, parachutist en luite-nant in het Amerikaanse leger. On-der zijn leiding werd de Oosten-rijkse stad Innsbruck bevrijd. Voorzijn heldendaden kreeg hij een me-daille van de Amerikaanse presi-dent, de Nederlandse koningin ende burgermeester van Innsbruck.

Van zijn ouders en zijn broertjezag hij alleen een koffer uitAuschwitz terug.

Na de oorlog ging hij een jaarlang op nazi-jacht. Tevergeefs.Wél had hij, vertelde hij trots, eenBMW van een Duitser buitge-maakt, waarvan de kofferbak volmet fotocamera’s bleek te liggen.Die buit heeft zijn studie schei-

kunde betaald. Zo groeide hij uittot een van de succesvolste hoogle-raren chemie die de Rijksuniversi-teit Groningen ooit gekend heeft.De herinnering daaraan leeftvoort in de Wijnbergzaal van hetuniversiteitsmuseum.

Toch heb ik bij hem thuis nooitveel prijzen aan de muur zienhangen. De enige die op zijn koel-kastdeur prijkte, was een uitge-knipt krantenbericht met de kop‘Wijnberg (27) wordt hoofdredac-teur van nrc.next’.

„Mijn genen”, zei hij dan altijd.Helaas is moed niet erfelijk ge-

bleken. Vandaag zie ik hem voorhet laatst, maar ik zal niet durvenkijken. Ik wacht liever op hetmailtje. Misschien dat-ie wat laterkomt vandaag.

‘Lieve Robbie. Prachtige co-lumn! Ik snap er helemaal niks van.Kom je zondag weer bij me langs?’

Rob Wijnberg

© opinext@nrc.nl

Stop het Griekse piramidespel, laat de banken bloeden

Door Ewald EngelenOver een paar dagen weten we ofGriekenland de volgende tranche vande toegezegde noodsteun van 110miljard euro ontvangt. Alles hangt afvan de voortgang die de Grieken heb-ben geboekt bij het op orde brengenvan de staatshuishouding. Grieken-land moet voor 6,4 miljard extra be-zuinigen om het begrotingstekort tebeperken van 10,5 procent nu naar7,5 procent in 2011. De regering Pa-

Griekenland is allang bankroet. De EU sust ons in slaap met de illusie dat privatisering de oplossing is

© Schrap 75 procent van deGriekse staatsschuld. Dat is deenige uitweg uit de crisis.

© Laat onze banken bloedenen gun de Grieken de kansIJsland achterna te gaan.

Pssst! Je kiest zelfvoor deodorant X

Door Kees van DuynAls je sommige media moet geloven –zoals onlangs KRO’s Brandpunt –isneuromarketing de Heilige Graal vande hedendaagse marketingwereld, dedroom van snelle reclamejongens.Die kunnen met behulp van geavan-ceerde scanners rechtstreeks in onsbrein kijken. Consumenten verwor-den daarmee tot makke schapen dienaar het slachthuis van de commercieworden geleid. Alwaar marketeers zevan hun zuurverdiende geld ontdoendoor op het juiste moment op de‘koopknop’ te drukken.

In de jaren ’50 van de vorige eeuwontstond maatschappelijke onrustomtrent subliminal advertising. Doorvoor het bewustzijn onwaarneemba-re commerciële boodschappen de we-reld in te sturen, zou reclame ons ge-drag beïnvloeden zonder dat we hetwillen. Er werden zelfs vragen overgesteld in het Amerikaanse Senaat.Onterecht, zo is sindsdien uit onder-zoek gebleken: subliminal adverti-sing bestáát niet.

Anno 2011 trekt neuromarketingin toenemende mate de aandacht.Het gerucht gaat dat aan de neurowe-tenschap ontleende marktonder-zoektechnieken worden ingezet voorbedenkelijke doeleinden.

De neurowetenschapper VictorLamme suggereert in zijn recentebestseller De vrije wil bestaat niet datonbewuste hersenprocessen bepalenwat we doen, vinden en voelen, datwe willoze volgelingen zijn van onzehersenen. Anders gezegd, we vindenniks, onze hersenen vinden iets.

Dergelijke statements doen hetgoed in de media, maar ondermijnenons gevoel van controle over onszelfen ons leven. Kwalijker is dat ze alsnel leiden tot verkeerde conclusies.Onderzoek bevestigt dat de bulk vanonze aankopen het gevolg zijn van in-stinctieve en emotionele processen,oftewel het onderbewustzijn.

Neem de aanschaf van deodorant.

Je staat voor het schap en moet kiezentussen twintig verschillende soorten.Daar ga je niet te diep over nadenken,omdat het simpelweg niet belangrijkgenoeg voor je is. Maar ook omdat hetafwegen van de voor- en nadelen be-lastend is voor de hersenen. Je wordter – letterlijk – moe van (onze herse-nen gebruiken 20 procent van de to-tale hoeveelheid beschikbare ener-gie). Je kiest dus ‘a u t o m a t i s ch ’, waar-bij de koopbeslissing wordt aange-stuurd door onbewuste impulsen. Jewordt je pas bewust van de keuzevoor deodorant X nadat je onbewustede beslissing voor je heeft genomen.Een ogenschijnlijk bewuste keuze isin die zin slechts een rationaliseringachteraf van een onbewuste beslis-sing. Conclusie: ‘w ij ’ kiezen niet, onsonbewuste bepaalt wat we kopen.

Is dit erg? Nee, het is efficiënt, wantje hebt wel belangrijkere zaken aan jehoofd dan nadenken over deodorant.Is het eng? Ook niet, het is immersjouw onbewuste die de beslissingmaakt, en niemand anders.

Grote kans dat je beslissing om de-

odorant X te kopen is beïnvloed doormarketing en reclame, zonder dat jeje daarvan bewust bent. Onbewustebeïnvloeding bestaat dus. Maar mar-keting en reclame kunnen, in tegen-stelling tot wat veel mensen denken,geen behoeften creëren die er nietzijn: we gebruiken deodorant omdatwe ook in warme omstandighedenfris willen ruiken, niet omdat marke-teers ons onbewuste hebben wijsge-maakt dat we er niet buiten kunnen.De marktonderzoekwereld ontleenthaar bestaansrecht voor een belang-rijk deel aan het in kaart brengen vanconsumentenbehoeften. Zijn die een-maal bekend, dan kunnen marketingen reclame ons hooguit in de richtingvan een specifieke deodorant duwen.Ook dit is niet erg, want kiezen moe-ten we toch.

Omdat mensen niet weten wat zichafspeelt in hun onbewuste, is het voormarktonderzoekers moeilijk om te

weten te komen wat consumentenvinden en voelen. Dit maakt het lastigvoor marketeers om hun product af testemmen op de werkelijke behoeftenvan consumenten. Het bewijs hier-voor: zo’n 90 procent van alle pro-ductinnovaties faalt.

Sommige marktonderzoekers clai-men dat dit probleem kan wordenomzeild door neurowetenschappelij-ke technieken te gebruiken, zoals fM-RI- en EEG-scans. Hierbij wordenconsumenten blootgesteld aan com-merciële stimuli – bijvoorbeeld eenTV commercial voor deodorant X –terwijl ze in een scanner liggen. Demarktonderzoeker hoopt dat voor deaankoopbeslissing cruciale hersenge-bieden zullen oplichten, en zo onze‘koopknop’ verraden. Liegen heeftgeen zin, de geregistreerde hersenac-tiviteit verraadt wat we werkelijkdenken en voelen. Althans, dat is detheorie.

Een recent experiment in de VS,waarbij een reclamecampagne voorColgate werd geanalyseerd door eenachttal neuromarketingbureaus,toont aan dat de praktijk een stukweerbarstiger is. Voor het experimentwerden ondermeer MRI-scanners in-gezet om de reacties van consumen-ten te observeren terwijl ze naar deColgate-commercial keken. De bu-reaus interpreteerden vervolgens dehersenactiviteit en presenteerdenhun bevindingen aan de AdvertisingResearch Foundation.

Wat blijkt? Sommige bureaus wa-ren positief over de campagne, ande-ren juist negatief. Bovendien haddende bureaus die positief waren hier-voor verschillende redenen. De oor-zaak voor deze Babylonische verwar-ring is dat MRI-scans niet voor zichspreken, maar moeten worden geïn-terpreteerd om de uitkomsten te dui-den. Door mensen. En menselijke in-terpretatie is vaak uiterst onbetrouw-baar. Ook neuromarketing blijft dus,vooralsnog, koffiedik kijken.

Mensen zijn beïnvloedbaar, ookdoor marketing en reclame. Dat wehier geen weet van hebben, is niet ergof eng. We zijn immers, tot op zekerehoogte, vrij om de wil van ons onbe-wuste te pareren. Bovendien is hetonbewuste onlosmakelijk verbondenmet onszelf: we zijn ons onbewuste.

Kees van Duyn is marktonderzoeker bij Sy-novate.

Effect neuromarketing is niet bewezen

© Onbewuste beïnvloedingbestaat, maar de angst voorneuromarketing is onterecht.

© Je bent geen willoze prooivan marketeers. Er is nietzoiets als een ‘koopknop’.

© Ongeveer 90 procentvan allep r o d u c t i n n ov a t i e sfaalt §

Illustratie Bas van der Schot

pandreou moet daar politiek draag-vlak voor vinden. Verder moeten deGrieken een ambitieus privatise-ringsprogramma opzetten, dat deschatkist zo’n 65 miljard moet ople-veren.

Ik verklap het maar vast: het wordtniks. De Griekse oppositie heeft devinger allang op de rode knop en wei-gert verdere medewerking aan deontmanteling van de patronagerela-ties die de zwakke Griekse staat de af-gelopen jaren met dank aan Duitse enFranse banken heeft kunnen opbou-wen. Bye bye draagvlak.

En de Griekse bevolking die is ge-wend aan een staat die vooral geeft ennauwelijks neemt, weigert in steedsgrotere getale meer belasting op tehoesten voor armzaligere diensten enheeft zich teruggetrokken op de ver-zorgingsarrangementen van vroeger:familie, gemeenschap, kerk, partij ende zwarte economie. Zeg maar gedag

tegen je bezuinigingsplannen.Privatisering vooronderstelt niet

alleen politieke consensus over watvan de hand te doen, maar vooral: ko-pers. Wie is er in godsnaam geïnteres-seerd in aftandse infrastructuur ennutsbedrijven die al decennia wordengegijzeld door een vakbeweging dieideologisch is blijven steken in de ja-ren twintig? En waarom nu veel beta-len als het na het onvermijdelijkeGriekse faillissement te geef is? Zostom zijn zelfs Chinezen niet. Daargaat je privatiseringsdoelstelling.

De eurocrisis heeft de strategischeonkunde van de Europese Unie enhaar bestuurders pijnlijk blootge-legd. Toen de Griekse klucht eind2009 begon, deed de EU te lang alsofer niets aan het handje was. Pas toende opslag op Griekse staatsobligatiesparasitaire vormen begon aan te ne-men en de gehele Europese periferieonder vuur kwam te liggen, reageer-

den de Europese politici. Eerst mettwee noodkredieten voor Grieken-land en daarna met een tijdelijknoodfonds van 750 miljard, bedoeldom de knoflooklanden tot 2013 uit dewind te houden. Het ging immersmaar om een tijdelijk liquiditeitspro-

bleem, aldus de economische breinenvan de EU. Tijd zou de wonden van decrisis van 2008 vanzelf helen. Het be-drijfsmodel van de euro was in princi-pe kerngezond, net als dat van de Eu-ropese banken.

Een jaar later en twee nationale

© Veel primitievelandbouw, veel ezels,wat toerisme, slechtstaatsapparaat §

faillissementen verder onderkent ookde EU schoorvoetend dat er meer aande hand is dan een tijdelijk liquidi-teitsprobleem: Griekenland redden iseen piramidespel geworden. Grie-kenland moet steeds meer betalenvoor nieuwe leningen die steeds va-ker worden gebruikt om de rentebe-talingen op eerdere, goedkopere le-ningen af te lossen en komt dussteeds dieper in steeds duurdereschulden. Ziehier de bron van de pri-vatiseringsillusie waarmee de EU onsen zichzelf momenteel in slaap sust.Zolang de Griekse overheid tegen-over een schuld van 350 miljard 300miljard aan grond en andere eigen-dommen kan zetten, kan het land inieder geval op papier een technischfailliet afwenden.

Je vraagt je af wanneer Merkel ende haren eindelijk de realiteit onderogen gaan zien. Griekenland is allangbankroet. En dat is niets iets wat je

oplost met een procentje meer ofminder begrotingstekort of een mil-jardje meer of minder staatseigen-dom. Dat heeft namelijk alles te ma-ken met een economie die stomwegniet concurrerend genoeg is om deNoord-Europese productiviteits-norm te halen.

Ook toen Griekenland toetrad totde euro had het een economie die wasblijven steken in de prehistorie vanhet Europese continent. Veel primi-tieve landbouw, veel ezels, wat toeris-me, een offshore locatie voor belasting-vluchtige reders en een disfunctio-neel staatsapparaat dat zich metcliëntelisme en corruptie probeerdein te likken bij een sceptische bevol-king. Uiteraard waren er destijdsgoeie redenen voor. Anno 2011 moetde conclusie toch echt luiden datGriekenland nooit lid had mogenworden van de eurozone. En waar-schijnlijk geldt hetzelfde voor Portu-

gal. Beide economieën zijn niet opge-wassen tegen het economische ge-weld van landen als Duitsland, Ne-derland, Oostenrijk en Finland, dietwee sporten hoger op de ladder vaneconomische ontwikkeling staan.

Ik zie voor Griekenland dan ook ei-genlijk maar een uitweg: waardeer destaatsschulden af met tenminste 75procent, laat Europese bankiers ein-delijk eens bloeden voor hun eigenstommiteiten en gun de Grieken dekans IJsland achterna te gaan en meteen sterk afgewaardeerde ‘NieuweD r a ch m e ’ een concurrerende econo-mie op te bouwen. Wij overleven datecht wel, hoezeer De Jager en Trichetons ook bang maken met het Lehmanscenario. Stop het Griekse piramide-spel voor het te laat is.

Ewald Engelen is hoogleraar financiële ge-ografie aan de Universiteit van Amster-dam.