7/31/2019 Hes Raporu Taslak
1/95
HES RAPORU (TASLAK)
1. Giri
1.2. Hidroelektrik Santraller ve Suyun zelletirilmesi
Trkiye, 1950'lerden balayarak devlet eliyle hidroelektrik enerji
potansiyelini deerlendirmek zere aktif olarak almaktadr. Ne var ki,
2000'li yllarn banda hidroelektrik enerji yatrmlarnda ciddi bir deiiklik
yaplm ve hidroelektrik enerjinin devlet yerine zel sektr tarafndan
retilmesinin ve satlmasnn yasal olarak n almtr. Bu deiimlebirlikte, zel sektr akarsu havzalarndaki su kaynaklarnn ok byk bir
ksmn kontrol etme ve ynetme gcne sahip olumutur.
zel sektrn hidroelektrik enerji sektrne dahil edilmesiyle santral
inaatlarnda adeta bir patlama yaanm ve 2010 yl itibariyle yzlerce yeni
hidroelektrik santral inaat zel sektr eliyle Trkiye'nin drt bir yannda
gerekletirilmeye balanmtr.
Hidroelektrikenerji potansiyelinin zel sektr aracl ile deerlendirilmesi
amacyla ilk adm 20 ubat 2001'de 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ile
atlmtr. Kanunun yrrle girmesinden itibaren Trkiye hidroelektrik
potansiyelinin zel sektr tarafndan kullanlmasna ynelik ok sayda yeni
yasal dzenlemenin n almtr.
Elektrik Piyasas Kanunu, elektrik retimi, iletimi, datm, toptan sat,
perakende sat, perakende sat hizmeti, ithalat ve ihracat ile bu
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
2/95
faaliyetlerle ilikili tm gerek ve tzel kiilerin hak ve ykmllklerini,
Elektrik Piyasas Dzenleme Kurumunun kurulmas ile alma usul ve
esaslarn ve elektrik retim ve datm varlklarnn zelletirilmesinde
izlenecek usul kapsamaktadr.
Bu kanun hkmleri dorultusunda elektrik retimi ile ilgili her trl
ilemlerin piyasa artlarnda yrtlmesi ilkesi benimsenmitir. Bylece
elektrik retim hizmetleri Elektrik Piyasas Dzenleme Kurumu ynetimine
verilmekte ve bu konudaki retim hizmetleri zel sektrn yatrmna
almaktadr.
EPDK'NIN YAPISI
4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu ile 19.11.2001'de Elektrik Piyasas
Dzenleme Kurumunun ad Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK)
olarak deitirilmitir. EPDK; (i) Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu, (ii)
bakanlk ve (iii) hizmet birimlerinden olumaktadr. Dzenleme kurulunda,
Bakanlar Kurulunun atad Bakan ve kinci Bakan olmak zere toplam
dokuz kii grev almaktadr. Kurul, Elektrik Piyasas Kanunu hkmlerini
uygulamak bata olmak zere eitli grevleri yrtmekle mkelleftir.
EPDK, denetleme kurulu onayl lisanslarn verilmesinden, iletme hakk
devirlerinin dzenlenmesinden, piyasa performansnn izlenmesi ve
standartlarnn belirlenmesi bata olmak zere piyasa Elektrik Piyasas
Kanununa uygun ekilde davranlmasndan sorumludur. EPDK, EnerjiPiyasas Denetleme Kurulu kararyla 4628 sayl kanun hkmleri uyarnca
karaca ynetmelikleri, piyasada faaliyet gsteren tzel kiilerin ve ilgili
kurum ve kurulularn grlerini alarak hazrlamaktadr.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
3/95
HES'LER, 'YEL ENERJ' OLARAK TANIMLANIYOR
AMA...
EPDK, 4 Austos 2002'de hazrlad Elektrik Piyasas Lisans Ynetmelii
ile ilke olarak btn nehir santralleri ile 20 mW ve altnda kurulu gc olanbarajl hidroelektrik santralleri yenilenebilir (yeil) enerji kayna olarak
tanmlamtr. 20 ubat 2003'te yapt deiiklik ile ise 50 mW ve altndaki
nehir santralleri ile rezervuar hacmi yz milyon metrekpn veya rezervuar
alan onbe kilometrekarenin altnda olan hidroelektrik tesisler yenilenebilir
(yeil) enerji kayna olarak tekrar tanmlanmtr. Bu ynetmelie gre;
yenilenebilir enerji kaynaklarna yatrm yapan yatrmclar lisans almacretinin yzde birini deyecek ve tesisin EPDK'ya verilen programa uygun
ekilde iletmeye alnmas kouluyla iletmenin ilk sekiz ylnda yllk lisans
creti demeyeceklerdir. Ayrca, yenilenebilir enerji kaynaklarnn iletim ve
datm sistemine balantda ncelik sahibi olaca belirtilmektedir.
Bylelikle Avrupa Birlii'nin 27 Ekim 2001'de yrrle giren Dahili
Elektrik Pazarndaki Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan retilen Elektriin
Tevik Edilmesi Ynetmelii'ne uygun olarak yenilenebilir enerji
kaynaklarndan retilen elektriin dahili elektrik piyasasndaki paynn
arttrlmasnn tevik edilmesi hedeflenmitir.
SU KULLANIM HAKKI ANLAMASI
Bu kapsamda 26 Haziran 2003'te Elektrik Piyasasnda retim Faaliyetinde
Bulunmak zere Su Kullanm Hakk Anlamas mzalanmasna likin Usulve Esaslar Hakknda Ynetmelik yaynlanmtr. Su Kullanm Hakk
Anlamas, hidroelektrik enerji retim tesislerinin su kullanmna ilikin
iletme esaslarn ve DS'ye denecek bedellerin deme eklini belirleyen
yazl hkmlere ve artlara gre DS ile tzel kiilik arasnda imzalanan bir
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
4/95
anlamadr. Bu ynetmelikle birlikte piyasada faaliyet gsteren veya
gsterecek tzel kiilerin hidroelektrik enerji retim tesisleri kurmas ve
iletmesine ilikin retim lisanslar iin DS ile bir Su Kullanm Hakk
Anlamas imzalamalar gerekmektedir.
Avrupa Birlii uyum hedefi erevesinde 17 Mart 2004'te ise Devlet
Planlama Tekilat Mtearl bnyesindeki Yksek Planlama Kurulu'nun
Elektrik Enerjisi Sektr Reformu ve zelletirme Strateji Belgesi karar
yaynlanmtr. Bu karar ile elektrik enerjisi sektrnn zelletirilmesine
devam edilecei ifade edilmitir. Buna bal olarak DS tarafndan ina
edilmi, iletmeye alnm ve alnacak hidroelektrik retim tesislerinin 2004
yl Mays ayna kadar DS'ye herhangi bir bedel denmeksizin Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanlna bal Elektrik leri Ett daresine (EE)
devredilmesine karar verilmitir. Bylece hidroelektrik enerji santrallerinin
zelletirmesi stratejik bir hedef olmutur.
Bu arada, 25 Mays 2004'te Elektrik Piyasasnda retim Faaliyetinde
Bulunmak zere Su Kullanm Hakk Anlamas mzalanmasna likin Usul
ve Esaslar Hakknda Ynetmelikte yaplan deiikliklerle devam eden DS
projelerinin tamamlanmas hizmetlerinin de zel sektrce
gerekletirilebileceine karar verilmitir.
HES YATIRIMLARININ NN AAN KANUNYenilenebilir enerji kaynaklarnn da elektrik enerjisi retimi amal
kullanmnn yaygnlatrlmas iin 18 Mays 2005'te 5346 sayl
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Maksatl
Kullanmna likin Kanun yrrle girmitir. Bu kanun ile yenilenebilir
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
5/95
enerji kaynaklarnn kullanmnn yaygnlatrlmas, ekonomiye
kazandrlmas ve evrenin korunmas amalanarak hidroelektrik santral
yatrmlarnn n almtr.
Daha sonra 4 Ekim 2005'te bu kanun altnda Yenilenebilir Enerji Kaynak
Belgesi Verilmesine likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik
yaynlanmtr. Bylece yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektrik
enerjisinin i ve d piyasalarda alm satmnda kaynak trnn belirlenmesi
ve takibi iin retim lisans sahibi tzel kiiye EPDK tarafndan
Yenilenebilir enerji kaynak belgesi verilmeye balanmtr.
EPDK'YA VERLEN KAMULATIRMA YETKS
24 Mays 2006'te yrrle giren 5496 sayl Elektrik Piyasas Kanununda
Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile EPDK'ya yeni grevler
belirlenmitir. Elektrik piyasasnda retim ve/veya datm faaliyetlerinde
bulunan lisans sahibi kiilerinin kamulatrma taleplerinin EPDK tarafndan
deerlendirilmesine ve uygun grlmesi hlinde 4292 sayl Kamulatrma
Kanununda belirtilen esaslar dhilinde EPDK tarafndan kamulatrma
yaplmasna karar verilmitir. Bununla birlikte Enerji Piyasas Denetleme
Kurulunun verecei kamulatrma kararlarnn kamu yarar karar yerine
geecei belirtilmitir. Bylece EPDK tarafndan Hidroelektrik Santral
Projeleri nedeniyle verilen kamulatrma kararlaryla acele kamulatrma
yaplmaktadr. Arazileri kamulatrlacak vatandalar srece dahiledilmemektedir. Bu tr kamulatrma kararlar yurt savunmasna ilikin
kamulatrma kararlar gibi ilem grdnden kamulatrmalar acele
olarak, yarg yollar tketilmeden gerekletirilmektedir.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
6/95
ED TANIMINDA KKL DEKLK
Zaman ierisinde hidroelektrik santrallerle ilgili iki nemli deiiklik karar
alnmtr. 12 Austos 2006da, Elektrik Piyasasnda retim Faaliyetinde
Bulunmak zere Su Kullanm Hakk Anlamas mzalanmasna likin Usulve Esaslar Hakknda Ynetmelikte deiiklik yaplarak, "ED n Aratrma
Raporu" ibaresi "Proje Tantm Dosyas" olarak deitirilmitir. 15 Austos
2009'da ise DS tarafndan hidroelektrik santrallerin denetlenmesine ilikin
hususlar kapsayan Su Yaplar Denetim Hizmetleri Ynetmelii yrrle
girmitir. Bu ynetmelikle birlikte su yaplarnn inasnda, hazrlanacak
olan teknik artnamelerde DS teknik artnameleri esas alnmakta vegerektiinde ilgili kamu kurum ve kurulularnn teknik artnameleri de
kullanlmaktadr.
ARZ GVENL VE 2023 HEDEF
Ayrca, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 2008 yl Austos aynda enerji
sektrnde zelletirme ve yerli kaynak kullanmnda izledii yol haritasn
yenileme karar almtr. Bunun zerine Elektrik Enerjisi Sektr Reformu
ve zelletirme Strateji Belgesi yeniden dzenlenmi ve hazrlanan taslak
Hazine, Devlet Planlama Tekilat, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu ve
zelletirme daresinin grlerine sunulmutur. Bu kurulularn
grlerinin alnmasnn ardndan 18 Eyll 2009'de "Elektrik Enerjisi
Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesi" Devlet Planlama Mstearl
Yksek Planlama Kurulu tarafndan kabul edilmitir. Bu belge; elektrikenerjisi sektrnde rekabete dayal serbest piyasann olumak zere
izlenecek yolu ve zelletirme konusundaki program aklamaktadr. Ayrca
arz gvenlii salamak zere atlacak admlar ve orta ve uzun dnemde
elektrik arznda kullanlacak kaynaklara ilikin hedefleri belirlemektedir.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
7/95
Buna gre; 2023 ylna kadar teknik ve ekonomik olarak
deerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelin tamamnn elektrik enerjisi
retiminde kullanlmas planlanmaktadr.
SUYUN ENERJYE ENDEKSL ZELLETRLMES
zetle, 2001 ylndan 2009 ylna kadar geen sre ierisinde zel sektr
eliyle akarsulardan elektrik retmeye ynelik her trl yasal dzenleme
tamamlanmtr. EPDKnn tm stratejik kararlar zel sektrn talep ve
beklentirlerine gre hareket eden bir st kurula endekslenmitir. Bu yasal
dzenlemelerin uygulama sahfasnda kabilecek her trl engel acelekamulatrma gibi mekanizmalarla ortadan kaldrlmtr. te yandan,
hidroelektrik santral yatrmcsnn kar marjn artrmak iin ok sayda
tevik gelitirilmi ve bu tevikler HESlerin yeil enerji olduu kabul
zerinden daha da st lee karlmtr. Hkmet, dokuz yl ierisinde
Trkiyede bir su sektrnn gelimesi iin son derece stratejik bir alma
yrterek suyun enerjiye endeksli olarak zelletirilmesini, daha basit
tabiriyle, akarsularn alnp satlr bir meta haline gelmesini salamtr.
ADIM ADIM DERE TCARET - KUTU
ZEL SEKTR ELYLE HES NA SREC NASIL LYOR?
KUTU
Hidroelektrik santral (HES) yapm bavurular Yenilenebilir Enerji
Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun
ve Elektrik Piyasasnda retim Faaliyetlerinde Bulunmak zere Su
Kullanm Hakk Anlamas mzalanmasna likin Usul ve Esaslar
Hakkndaki Ynetmelik erevesinde Devlet Su leri Genel Mdrl'ne
(DS) yaplmaktadr.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
8/95
Hidroelektrik santrallerin ina sreci Elektrik Piyasasnda retim
Faaliyetinde Bulunmak zere Su Kullanm Hakk Anlamas mzalanmasna
likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ile belirlenmitir. BuYnetmeliin amac, Elektrik Piyasas Kanunu hkmleri erevesinde
halen piyasada faaliyet gsteren veya gsterecek tzel kiiler tarafndan
hidroelektrik enerji retim tesisleri kurulmas ve iletilmesine ilikin retim
lisanslar iin DS ve tzel kiiler arasnda dzenlenecek Su Kullanm Hakk
Anlamas imzalanmas ilerimlerinde uygulanacak usul ve esaslar
belirlemektir.
YNETMELN ESASLARI
Bu ynetmelie gre;
Lisans: Bir tzel kiinin piyasada (elektrik retimi) faaliyet gsterebilme
iin EPDK'dan almak zorunda olduu yetki belgesini,
Su Kullanm Hakk Anlamas: Hidroelektrik enerji retimi tesislerinin su
kullanmna ilikin iletme esaslarn ve DS'ye denecek bedellerin deme
eklini belirleyen yazl hkmlere ve artlara gre DS ile irket arasnda
akdedilen anlamay, ifade etmektedir.
Bu ynetmelik kapsamnda, DS ve EE (Elektrik leri Etd daresi Genel
Mdrl) tarafndan gelitirilen HES proje listeleri DS internetsayfasnda yaymlanr ve ilgili kurumlara gnderilir. irketler, DS veya EE
tarafndan gelitirilip listelenmi ve bavuruya ak olan projelere fizibilete
raporlar hazrlayarak bavururlar. Tzel kiiler tarafndan gelitirilen
projeler iin ilk nce ynetmelikte belirlenen formatta bir n rapor ile
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
9/95
DS'ye mracaat edilir. Projenin uygun grlmesi halinde irketten fizibilite
raporu hazrlamas istenir. Daha sonra bu fizibilite raporlar deerlendirilir.
Birden fazla bavuru durumunda Su Kullanm Hakk anlamas
imzalayabilmeye hak kazanldna dair bir ihale yaplr ve uygun grlenirket Su Kullanm Hakk Anlamas imzalamaya hak kazanr.
Su Kullanm Hakk Anlamas'n imzalamaya hak kazanan irketten
Ynetmelik kapsamnda belirtilen gncellenmi/detayl bir fizibilite
raporunun doksan gn ierisinde hazrlanarak DS'ye verilmesi istenir.
Fizibilite raporlar kabul edilebilir bulunan irketlere; varsa eksiklerinin
tamamlanmas kaydyla, Su Kullanm Hakk Anlamas imzalayabilmeye
hak kazandklar e zamanl ve yazl olarak bildirilir. Bu yaznn bir kopyas
EPDK'ya da gnderilir. Bu irketler onbe i gn ierisinde EPDK'ya lisans
mracaatnda bulunur.
Elektrik Piyasas Lisans Ynetmelii'ne gre yaplan inceleme ve
deerlendirme sonucu lisans almas Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu
kararyla uygun bulunan irket Su Kullanm Hakk Anlamas imzalamak
zere EPDK tarafndan DS'ye bildirilir. Fizibilite raporunun Ynetmelie
uygun olarak deerlendirilmesinin ardndan DS ve irket arasnda Su
Kullanm Hakk Anlamas noter huzurunda imzalanr. Anlamann bir
rnei EPDK'ya gnderilir ve EPDK tarafndan irkete retim Lisans
verilir.
irket tarafndan ina edilecek btn tesislere ilikin olarak ilgili mevzuat
erevesinde ED, ED n Aratrma Raporu hazrlanr ve evre ve
Orman Bakanlndan ED Olumlu Karar veya ED Gerekli Deildir
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
10/95
Karar alnr. irket tarafndan ina edilecek tesisler ile ilgili evre ve
Orman Bakanlndan "ED Olumsuz Karar" verilmesi halinde Su
Kullanm Hakk Anlamas hkmsz kalr.
EPDK'dan kamu yarar karar karldktan sonra irket tarafndan Orman
Genel Mdrl, Milli Emlak Genel Mdrl ve nc ahslar ile her
trl kamulatrma-irtifak hakk temini almalar yaplr. mar plannda
hidroelektrik santral inas iin tahsis edilmi yap iin mimari, statik, tesisat
ve her trl fenni mesul projeleri fen ve salk kurallarna gre incelenerek
Yap Ruhsat dzenlenir. HES projesi ruhsat ve eklerine uygun bir ekilde
ina edilip inaat bittikten sonra da yine l zel daresince Yap Kullanma
zin Belgesi verilir.
irket bundan sonra HES ve Enerji Nakil Hatt test almalarn yapar ve
TEA'a mracaat ederek iletim kaydn yaptrr. Enerji ve Tabi Kaynaklar
Bakanl tarafndan hidroelektrik santrallerin, TEA (yoksa TEDA)
Genel Mdrlkleri tarafndan Enerji Nakil Hatlar'nn kabulleri yaplr.
Tm bu srelerin ardndan elektrik enerji retimi gerekleir.
TRKYE'DE HDROELEKTRK SANTRALLERN DURUMU
Chart HES inaat sreci 1. 2. Trkiyede Hidroelektrik Santrallerin
Durumu
1.2.1. Kurumsal Yap
Trkiye'de hidroelektrik potansiyelin gelitirilmesi konusunda Devlet Su
leri (DS) ve Elektrik leri Etd daresi (EE) grevlidir. EE daha ok
ett ve planlama aamasnda, DS ise planlamayla birlikte projelerin hayata
geirilmesi safhasnda grevlendirilmitir.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
11/95
1935 ylnda 2819 sayl Yasa ile kurulan Elektrik leri Ett daresi Genel
Mdrl (EE), Trkiye'nin hidrolik, rzgr, jeotermal, gne, biyoktle
ve dier yenilenebilir enerji kaynaklar ncelikli olmak zere, enerjikaynaklarnn deerlendirilmesine, enerjinin etkin ve verimli kullanlmasna
ve enerji teknolojilerinden yararlanlmasna ynelik almalar yapmaktadr.
Trkiye'de proje dzeyinde olan ekonomik hidroelektrik potansiyelin yzde
47'sini projelendiren EE, proje alannda barajn gelecekteki durumunu
tahmin etmeye yarayan evresel su parametreleri llmekte, sosyo-
ekonomik anket dzenlenmekte ve en gncel veriler ile yredeki etkinin
belirlenmesine allmaktadr.
DS ise, Trkiye'deki btn su kaynaklarnn planlanmas, ynetimi,
gelitirilmesi ve iletilmesi amacyla 6200 sayl Devlet Su leri Umum
Mdrl Tekilat ve Vazifeleri Hakkn Kanun ile 18 Aralk 1953
tarihinde kurulmutur. Bugn evre ve Orman Bakanl'na bal bulunan
Devlet Su leri Genel Mdrl 31 Austos 2007 tarihinde Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl'ndan ayrlmtr.
1.2.2. HESLERN DAILIMI
DS verilerine gre; gnmz itibariyle Trkiye'de iletmede 172 adet, ina
halinde 148 adet ve inas planlalan 1418 adet hidroelektrik santral (HES)bulunmaktadr. letmedeki santraller 13700 mW bir kurulu gce ve
ekonomik potansiyelin yzde 35'ine karlk gelen 48000 GWh yllk
ortalama retim kapasitesine sahiptir. na halindeki santraller 8600 MW bir
kurulu g ve toplam potansiyeli yzde 14 olan 20.000 GWh yllk retim
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
12/95
kapasitesine sahiptir. nas planlanan 1418 santralle ise yllk 72540
GWh'lik potansiyelin kullanlmas planlanmaktadr.
Hidroelektrik Santrallerin HalihazrDurumu
letmede 13 700 MW (172 HES)DS 10 700 MW (57 HES)Dierleri 3 000 MW (115 HES)na Halinde 8 600 MWDS 3 600 MW (23 HES)Dierleri 5 000 MW (125 HES)Gelimekte Olan 22 700 MW (1418 HES)
4628 veya 3096 sayl kanunlara gre,zel sektrce yaplacak olanlar
18 700 MW (1401 HES)
4628 veya 5625 sayl kanunlara gre,kili birlii projeleri
4 000 MW (17 HES)
TOPLAM POTANSYEL 45 000 MW (1 738 HES)Kaynak: DS internet sayfas
Grafik. HES'lerin illere ya da blgelere gre dalm
Yzde bar ka HES, ne kadar enerji
Yeni HESlerin toplam enerji ihtiyacna retimine oran
2001 ylnda Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu'nun kurulmasyla birlikte
hidroelektrik santral inaatlarnda tzel kiilerin yetkili olduklar faaliyetleri
ve bu faaliyetlerden kaynaklanan hak ve ykmllkleri tanmlayan Enerji
Piyasas Dzenleme Kurulu onayl lisanslar verilmeye balanmtr. EPDKtarafndan 17 Mart 2010 tarihine kadar 687 projeye lisans verilmitir. Lisan
verilen projelerin toplam kurulu gc ........... MW'dr.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
13/95
2. HESLERN YARATTII SORUNLAR
2.1. nsan Haklar hlalleri
EPDK ve DS tarafndan gerekli izinler verilirken bata projeden etkilenecek
halkn grleri olmak zere yerel kurum ve kurulularn grleri
sorulmamaktadr. Bu nedenle HES projesinin yaplmas planlanan yerde
sosyal ve teknik anlamdaki sorunlar deerlendirilmemektedir.
2872 sayl evre Kanununun nc maddesinde evrenin korunmasna,
iyiletirilmesine ve kirliliin nlenmesine ilikin genel ilkelere yer verilmive arazi ve kaynak kullanm kararlarnn veren ve proje deerlendirmesi
yapan yetkili kurulular, karar alma srelerinde srdrlebilir kalknma
ilkesinin gzetilmesi, yaplacak ekonomik faaliyetlerin faydas ile doal
kaynaklar zerindeki etkisi srdrlebilir kalknma ilkesi erevesinde uzun
dnemli olarak deerlendirilmesi ve evre politikalarnn olumasnda
katlm hakknn esas tutularak, Bakanlk ve yerel ynetimler; meslek
odalar, birlikler, sivil toplum kurulular ve vatandalarn evre hakkn
kullanacaklar katlm ortamn yaratmakla ykmldr.
GE ZORLANAN YEREL HALK
Genel olarakb proje alanlarnda dzenli bir geliri olmayan yerel halk
tarafndan kendi geimlerini salamak ve az oranda ekonomik kazan elde
etmek iin tarm ve hayvanclk (kmes hayvanlar-inek-koyun vb)
yaplmaktadr. Bu tarm alanlar ve hayvanlar yakndaki akarsudan kendi
imkanlar ile aldklar su ile sulanmaktadr. Halkn geleneksel yaam,
geimi ve geleceinin salanmas asndan nemli olan bu alanlar, yaplan
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
14/95
hidroelektrik santral projeleri nedeniyle tahrip edilmektedir. Bu nedenle
yerel halk geimlerinin bal olduklar topraklarndan zorla ge
zorlanmaktadr.
YUVARLAKAY'DA 1136 KYLYE SORUTURMA
Grleri alnmadan inas balayan projelere kar tepkilerini dile getiren
yerli halk hakknda ou zaman soruturmalar almaktadr. Yuvarlakay'da
inas planlanan santral iin yasak yollardan kesilen ant aalar delil
olduklar gerekesiyle vermek istemeyen ve suyu beklemek iin 29 Aralk
2009 gnnden bu yana blgede kurduklar kampta yaayan baz kyllerhakknda kamu grevlilere engel olduklar gerekesiyle yarglanmaktadr,
izinsiz toplant ve gsteri yaptklar gerekesiyle 1136 kii hakknda
soruturma balatlmtr. (KAYNAK)
ARTVN'DEN ANTALYA'YA HES DDET
Erzurum'un Tortum ilesinde hakimin aracn taladklar iddiasyla
gzaltna alnan 7 kiiden 5'i tutuklanmtr. Tortum'un Serdarl beldesinde
kurulacak hidroelektrik santralleri iin yaplan kamulatrma almalar
kapsamnda 19 Ocak(2010) gn arazi kefinde bulunan grevli bir
hakimin aracna tala saldrd iddia edilen 7 kii mahkemeye karlm,
ahslardan 5'i kamu grevlisine grevini yaptrmamak, mukavemet
suundan tutuklanrken, 2 kii ise tutuksuz yarglanmak zere serbest
braklmtr.
DEDE VE TORUNA 'HES' DAYAI
Antalya- Korkutelinin meyve baheleriyle nl Slekler kynde kurulacakhidroelektrik santraline (HES) kar kan kyller, yargya yansyan HES
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
15/95
projesi iin irket yetkililerinin alma yapmak istemesi zerine kanarbedede 73 yandaki Murat Gnay ve 24 yandaki torunu Ahmet Doan
jandarma tarafndan tartaklanmtr.
DERMENC AHMET TRKKAN'IN SON STE
Antalya'da Alakr Vadisi'ndeki HES'lere kar verdii mcadeleyle
tannan 84 yandaki Deirmenci Ahmet Trkkan, HES alanlarn ikayeti
zerine ifade vermek arld karakoldan ktktan sonra kalp krizi
geirerek yaamn yitirdi.Trkkan, "Alakr'da 100 yama kadar
yaamak istiyorum" demiti.
MANAVGAT IRMAININ KIYISINDA SUSUZ KYTrk turizminin bakenti olarak adlandrlan Antalya'da
Afrika'y aratmayan manzaralar yaanyor. Trilyonluk
otellerin kysnda, Manavgat'a sadece 5 kilometre
uzaklktaki Ulukap kynde elliye yakn kyl en temel insan
hakk olan ime suyunu srtlarnda eeklerle tayarak yaam
mcadelesi veriyor. Manavgat'n ad hep sraillilerle yaplansu anlamalaryla gndeme gelmiti. Bugnlerde de blgenin
en mnemli su kaynaklarndan biri olan Manavgat ay
zerinde kurulacak olan HES'lerle anlyor.
KYLLER SUSUZ, YETKLLER ARESZ
Aksekinin Gmdamla kynde HES inaat nedeniyle patlayan suborular 1800 kyly yaz ortasnda susuz brakt.Kyller, kaymakamlkve savcla bavurarak HES irketinden ikayeti oldular.
Antalyann Akseki ilesine bal Gmdamla kynde HES inaatyznden patlayan ime suyu borular ky yaz ortasnda susuz brakt.Kyllerin kar kmasna ramen inasna balanan HES projesi dahaimdiden kyllerin kabusu oldu. Bir haftadr susuz kalan Gmdamla
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
16/95
kylleri, DS ve Orman Blge Mdrlne konuyla ilgili verdikleridilekelerine de olumlu yant alamadlar. Yetkililerin sorunlarn zmekiin yeterince aba harcamadndan yaknan kyller, Antalya IspartaBurdur Dereleri Gnlnce Aksn evre Platformunun da desteiyle AksekiKaymakaml, Savclk ve Jandarmaya dileke vererek kyly maduredenlerden ikayeti oldular.
'YASALARA UYUN' DEDLER, GZALTINA ALINDILAR
Cide Lo Vadisi'nde yargya tanan HES projesinde inaatalmalarnn yeniden balamas zerine yre halklarnn olay yerinegelerek jandarmaya zabt tutturmasyla alma durdurulmutur.Ancak jandarmann blgeden ayrlmasnn ardndan inaatnyeniden balamas zerine Zafer Kein ve Halime akmak,yetkililere yasalara uymalar ynnde uyarda bulunmu,ardndan kan tartmann sonucunda olay yerine gelen
jandarma bu iki kyly gzaltna almtr.
NBET ADIRINA SALDIRI
Cide Lo Vadisi'nde evreciler ve kyller, bir hafta nce yklan nbetadrlarn yeniden kurmak iin gittikleri Lo Vadisi'nde Orya enerji elektrikretim anonim irket yetkililerin saldrsna uradlar. Saldrda darp edilenevreci vatandalar ikyeti olmak isteyince muhatap bulamadklarn iddiaettiler. Saldr sonras darp edildiklerine dair rapor alan kyller,
saldrganlar ikayet etmek iin muhatap bulamadklarn sylediler.Kyller, yaananlar "saldr srasnda alanda bulunan jandarmadanyardm istedik fakat jandarma herhangi bir mdahalede bulunmayarakortalk sakinletikten sonra olaya mdahale etti.Saldr sonras ikyetiolmak iin savcla gittik ancak savc bulamadk" szleriyle anlattlar.
SU NDE SUSUZ KALAN BORKA
Artvin'den Orhan Yavuz, Borka'nn ime suyunun Borka-Hopa yolu zerinde, Kakar Dalarnn eteklerinden biri olan
vadiden temin edildiini anlatyor. lenin mevcut isalehattnn, Borka Barajnn yapm srasnda tahrip olduunu,bunun yerine DS tarafndan yaplan yeni isale hattnnardndan balayan komediyi yle anlatyor:
"Boka'ya giden eski su ebekesi yerine DS tarafndanyaplan yeni su hattnn tm suyunun alabalk tesislerine
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
17/95
ynlendirilmesi ise Borka'nn susuz kalmasna neden olmudurumda. Borka Belediyesi'nde su ilerinden sorumluarkada gece yars bir su pompas bulduklarn ve tam daHES'ilerin mitingden dnen vatandalara saldrdklar
noktadan yukar kotta olan alabalk tesisine su basmaydndklerini ve bastklar kadar suyun vadinin stkotundan ileye vereceklerini ifade etti.
Borka'nn ime suyu yok, Alabalk tesisinin yeteri kadarsuyu yok. Hemen altnda HES yaplyor."
JANDARMA VE KYL KARI KARIYA
nsan haklar ihlalleri konusunda lke genelinde onlarca
rnei sralamak mmkn ancak bu konuda yaplan bir
duyuru yaanan sreci zetlemesi bakmndan dikkate
deer:
"KYLLERMZE DUYURULUR... BUGN AAIIRMAKLARDA
SU LM N GELEN AHISLAR VE KYL ARASINDA
IKAN ARBEDEDE AHISLARA AT ZEL ARAA MADD HASAR
VERLDI. JANDARMA MDAHALES SIRASINDA BR KA
VADANDAIMIZ UFAK SIYRIKLAR ALMITIR.K KYLMZ
GZ ALTINA ALINDI,HAKLARINDA LEM YAPILDI."
HES'LER, RVET VE NSAN EROZYON
Bir baka rnekte de HES blgelerinde yaanan srecin nasl
insani erozyona zemin hazrladn gzler nne seriliyor:
"Derelerin Kardelii Platformu Dnem Szcs mer an,'Hidroelektrik santralleri (HES) blgesindeki insanlara, adna 'rvet'
dediimiz protokoller imzalanarak, ekonomik yardm almalar
yaplyor'dedi.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
18/95
2.2. HES'LERN DOAYA ETKLER
Bir hidroelektrik santral projesi, su alma yaps (reglatr), su iletim hatt,
ykleme havuzu, cebri boru ve santralden olumaktadr. Ayrca inaa
srasnda beton santrali, konkasr tesisi (ta krma tesisi), depo sahas,
antiye gibi yaplar da gerektirmektedir. Konkasr tesislerinde genelde arazi
hazrlama almalar srasnda oluacak hafriyatn kullanlaca
belirtilmektedir. (Hidroelektrik Santral Etkileri Uzman Raporu , 2009
TAHRP EDLEN DERE VE VADLER
Hidroelektrik santral projelerinin planland blgelerdeki corafi yap
nedeniyle inaat esnasnda kan harfiyatn depolanaca bir alan
bulunmamaktadr. Bu hafriyat alanna ormandan izin verilmemektedir.
Genel itibariyle proje yaplan blgelerde zel mlkiyete konu sahalarn (bu
alanlar Toprak Yasas (GZ AT) nedeniyle amac dnda kullanlamaz) az
olmas nedeniyle bilinsiz ya da bilinli bir ekilde hafriyat yamatan
atlmakta ve dere vadileri doldurulup tahrip edilmektedir. (KAYNAK-FOTORAF-SOLAKLI DERES OLABLR M)
Hafriyatlarn dere yataklarna depolanmas ile dere yataklar
daraltlmaktadr. Bu ekilde mansaba braklacak can suyunun(AIKLA) da
daha ok gzkmesi amalanmaktadr. Dere yatana yaplan bu
mdahaleler sonucu doal hidrojeolojik ve hidromorfolojik yaplar
bozulmaktadr. Su kaynaklar ve sucul ekosistem arasndaki iliki dere
yataklarnn doldurulmas nedeni ile kesilmektedir. (KAYNAK)
'CAN SUYU' TANIMI
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
19/95
HES projelerine izin verilirken derelerin ekolojik ihtiya debisi
saptanmamtr. Su Kullanm Hakkna Dair Ynetmeliin getirdii bir
dzenleme olan, son 10 yln debi ortalamas olarak belirlenen miktarn
%10'u can suyu olarak belirlenmitir. Can suyu sadece balklar iinbelirlenen bir miktar su olup, bunun dnda sulak alan olan vadinin kendine
has sulak alan ekosistemi iin de ayrca ekolojik ihtiya debisi miktar
belirlenmelidir.
HES yaplmas planlanan vadilerin doal peyzaj gzelliine zarar verecek,
tamam orman olan alann bir btn olan ekolojik yapsn deitirecek,
gerek alann tm asndan geni apl inaatlar, hafriyatlar, dinamit
atmlar, toz, grltye sebep olacak, gerek alanda bulunan orman, orman
alt bitki ve dier floraya ve keza bu alanda zengin bir eitlilik gsteren her
trden faunaya ciddi olumsuz etkilere sebep olacaktr.
'SRDRLEBLRLN' KISTASI NEDR?
Regltr sonras nehir sisteminin ak hzndaki deiimlerin biyolojik
yaama ve eitliliine olan etkileri ok nemli bir unsurudur ve suyun
kilometrelerce doal ak ile yatandan akmamas neticesinde; suyu veren
havzada evre/ekosistem kalitesinde nemli bir bozulmann/deiimin
meydana gelmesi kanlmaz olacaktr.
Bir su sisteminde, ne kadar su sistemden alnrsa, bu sistemde doal yaam
var olan hali ile hala devam edebilir?
"Srdrlebilirlik" doal sistemin zarar grmemesinin bir lt olarak
kabul edilmise, bu sistem ne kadar bir suyun dere yatana braklmas ile
devam eder?
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
20/95
Srdrlebilirliin kstas nedir?
Bu soruya cevap retmek iin "evresel/ekosistem/ekolojik su ihtiyac"
yada ekolojik ihtiya debisi yaklam gelitirilmitir.
'EVRESEL EKOSSTEM' VE SU HTYACI
Herhangi bir nehir ekosisteminin ihtiya duyduu su miktar literatrde
"evresel/ekosistem su ihtiyac" olarak tanmlanmakta ve bu ihtiya eitli
metotlarla hesaplanabilmektedir. evresel/ekosistem su ihtiyacnn
belirlenmesi ile ilgili almalar 1970'li yllar da balamtr. Basit
metotlardan bilimsel temelleri iyi gelitirilmi ve yaygn kullanm alanbulmu daha karmak metotlara doru bir gelime yaanmtr. Genellikle
ekonomik adan deeri olan (balklk faaliyeti) akarsularda
evresel/ekosistem su ihtiyacnn belirlenmesi ile ilgili almalar yaplm
ve bu nedenle balklarn yaamlar iin gerekli olan su miktar, tm nehir
ekosisteminin ihtiyac olarak tanmlanmtr.
FARKLI SU HTYACI METODLARI
Ancak son yllarda dier canl gruplarn (omurgaszlar, su kular vb.),
ekosistemin yapsn (su kanalnn formu, bitki rts ve takn alanlar),
ntrient dinamiini ve birincil retimi de dikkate alan yeni metotlar
gelitirilmitir (Davis ve Hijri, 2003). Literatrde farkl snflandrmalara
rastlansa da evresel/ekosistem su ihtiyacnn hesaplanmasnda kullanlan
200'n zerinde metodu, aadaki tabloda verildii gibi, drt ana snfkategori altnda toparlamak mmkndr (Tharme, 2003).
evresel/Ekosistem su ihtiyacn belirlemek iin yaygn olarak kullanlan
metotlara (Tharme, 2003; King ve di., 1999), dair tablo aada
sunulmutur. TABLO EKLENECEK
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
21/95
TOPLU BALIK LMLER
HES projelerinde su haklar tamamen kurulmas planlanan santralin su
ihtiyacna gre asgari dzeyde belirlenmeye allmtr.Dere yatana braklacak su miktarnn ok az oluu, suya bal trleri
dorudan etkileyecektir. Ayn zamanda nemli ortamn kurumas sonucu,
yakn evredeki habitatlarda ortaya kacak kuruma, nem seven trlerin yok
olmasna neden olacaktr. Regltrden braklacak ekolojik ihtiya debisi
miktarnn ok az oluu, balk trleri ve dier canllarn reme ve
yumurtlama dnemleri iin yeterli olmayarak yaamlarn sona erdirecektir.Dere yatana verilecek ekolojik ihtiya debisi miktarnn ok az oluu,
ncelikle balklarn derin ve havuz oluturmu alanlarda toplanmasna neden
olacaktr. Toplam balk stokunun fazla olmas ve tr eitlilii nedeni ile
kk ve derin gllerde toplanacak balklar birbiri ile rekabet iinde
olacaklarndan, sz konusu kstl besin ve alana sahip gllerde toplu balk
lmlerini meydana getirecektir. Toplu halde bir arada bulunma sonucu
scaklk art, znm oksijen miktarndaki azalma, hzl, akntl, souk
ve oksijen bakmndan zengin sularda yaayan alabalk trlerinin yok
olmasna sebep olacaktr.
'HTYA DEBS' DS'NN GREV TANIMI DIINDA
Trkiyede DS'nin kurulu ve Tekilat Kanununda evresel ekosistem
ihtiya debisini belirleyeceine dair her hangi bir grev tanm da yoktur.DS'nin evre Mhendisi de yoktur. Buna ramen DS dereye braklacak
cansuyu miktarn her projede debinin %10u olarak belirlemektedir.
Planlanan btn hidroelektrik santral projelerinde ne kadar suyun
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
22/95
kullanlaca, sucul ve dier ekosistemlerdeki yaamlarn devamn
salayabilmesi iin salnacak can suyu miktar tartmaldr. Su Kullanm
Anlamas'nda braklacak can suyu, sulama suyu, ime suyu ve balk retim
iftliklerinin ihtiya duyduklar kullanm suyuna net olarak deinilmez.Derelerdeki suyun debileri ay ve gn olarak belirlenmediinden hangi
zamanda ne kadar suyun braklaca anlamalarda belirtilmemitir. DSnin
yapt lmler yetersizdir. lmler projelerin yaplaca yerlerde
yaplmadndan projeler oluturulurken temel alnacak dzeyde deildir.
(KAYNAK).
HES PROJELER BALIKLAR N TEHDT
Tnele girecek balklar nedeni ile (regltr noktasna yukardan aa doru
g eden ya da aadan yukar doru g eden balklar) zerinde HES
projesi planlanan derelerde, zellikle balklar asndan ciddi bir poplsyon
kayb yaanacaktr. Aklanan sebeplerle balk geitlerinin ilevsellii
tartmaldr. Tnele girecek balklar nedeni ile (regltr noktasna
yukardan aa doru g eden ya da aadan yukar doru g eden
balklar) asndan ciddi bir poplsyon kayb yaanacaktr.
Balk yaamnn sona ermemesi iin ne gibi bir nlem alnmtr ve bunun
projesine dair herhangi bir bilgi Proje Tantm Dosyalarnda
verilmemektedir. Havuzlarn derinlii, genilii belirtilmez..
POPLASYON KAYBIKald ki nemli bir yap olan balk merdiveninin inas srasnda da eitli
evresel riskler olup, bunlara dair her hangi bir deerlendirme sunulmamas
da ED srecinin bir eksiidir. Gerek balk geidinde, gerek mansap
ynnde kalan dere yatann genilii ve suyun son derece az olmasndan
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
23/95
dolay, su snacandan, balk geidinin altnda kalan mansap ile santral
noktasna kadar su farkl bir sda olacaktr. Dolays ile gerek aklanan su
rejimi nedeni ile gerek santral ile balk geidi arasnda kalan derede su
normal ssnn stnde olacandan, sya kar son derece hassas olan sucultrler, santralin kurulaca noktadan yukar geemeyecektir. Dier yandan
glette depolanacak suyun da kalitesi deiecek olup, santral nitesinden
tekrar yataa verilecek sular da ayn doal ekosisteminin arad artlar
salamayacaktr. Hem suyun snmas, hem de kalitesinin bozulmas nedeni
ile regltr noktasndan, hatta gletin en st kotlardaki noktasndan itibaren
derelerde doal habitatta ciddi bir populasyon kayb, hatta mevcut
populasyonun sona ermesini beklemek artc olmayacaktr.
BALIKLAR YA MEMBAYA, YA TRBNE
Dier husus ise, eer suyun azl, ss, kalitesindeki deiim (O2-PH) gibi
sebeplerle balk, santralin kurulaca noktadan memba ynnde gne
devam edip etmeyeceidir. Eer balklar gne devam edecekse ve balk
geidini ve regltr yapsn ap reglatr havuzuna girecektir. Bu
noktadan itibaren balk ya membaya doru trmanmaya devam edecek ya da
regltr yapsndan kanalllara, buradan denge bacasna ve cebri boruya
girecek ve en son trbinlere arpp paralanacaktr.
Tnellerden nce suda yaayan balklarn lmnn nlenmesi iin
konulmas gereken zgaralarn dahi belirlenmedii, konulsa dahi zgaralarnancak byk balklar iin ie yarayaca, kk balklar iin hibir ie
yaramayacan imdiden syleyebiliriz.
DNAMTL ALIMANIN RSKLER
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
24/95
HES yaplmas planlanan alanlarda zemin etd almalar da prosedrel
olarak yerine getirilmektedir. Dinamit atmlar ve titreimin, byk i
makinelerinin almasnn dahi dik yamalar boyunca var olan duyarsz
yapy, byk kaya bloklarn harekete geirip geirmeyeceinin kesinolarak bilinmesi gerekir. Faaliyet alanda kk bir mdahale niteliinde
olmayp, faaliyet neticesinde felaket dzeyinde sonularn meydana
gelebileceinin deerlendirilmesi ve buna gre de faaliyet alanlarn merkez
alarak, HES yaplmas planlanan alan boyunca yaygn jeolojik sondajlar
yaplmaldr.
HES PROJELER VE YOLLAR
HES Projeleri ormanlk alanlarda yer almaktadr ve bu alana ulam iin
kanallar boyunca kilometrelerce yeni yollar yaplacaktr. Sz konusu
yollarn en az 8 metre geniliinde alaca deerlendirildiinde (byk i
kamyonlarnn karlkl gidi gelileri + kanallarn inas
deerlendirildiinde) yzeyde yaklak 20 metre genilikte hafriyat
yaplacak, bitki rts kesilecektir. Bu genilikte bir ama, alanda ciddi bir
tahribat ve peyzaj btnlnn bozulmasna neden olacaktr.
Yollar projede en ok zarar verecek faaliyetlerden birisi iken, konu hakknda
son derece az bilgi verilmekte; Yollarn hangi teknikle ina edilecei, sanat
yaplar, heyelanlar iin alnacak nlemler, akta yaplacak patlatmalar
nedeni ile kesilecek aacn dnda zarar grecek aalar, oluacak hafriyat
vs. konusunda ayrntl deerlendirme sunulmamaktadr.
HAFRYAT DEPOLAMA ALANLARI
HES projelerinde bitkisel topra ncelikle syrlp depolanmas, inaat
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
25/95
sreci sonunda ise sz konusu bitkisel topran yeniden serilerek peyzaj
yaplmas genel bir uygulamadr. Projelerin yaplmasn planland
alanlarn yaps, hafriyatn tanmas ya da bir yerde toplanmasna imkn
vermemekte ve geni yarlardan aaya topran dere yatana doruatlmas firmalara daha kolay gelmektedir.
Dere yataklarna dklen hafriyatlar bulankla ve balklarn yumurtlama
alanlarnn fiziksel olarak tahrip olmasna neden olacaktr. Dere kenarlarnda
yayl gsteren amfibi ve srngen habitatlar da fiziksel olarak tahrip
olacaktr. (KAYNAK)
CEBR BORULAR VE TNELLER
Cebri boru inas, borularn salam zemine sabitlenmesi iin derin kazlar
yapmay gerektirmektedir. Dik bir yamatan indirilen borular ina edilirken,
ksa mesafede keskin virajlarla yol ina etmek gerekmektedir. En ciddi
hafriyatlarn ve en ciddi evresel zararlarn banda da cebri boru inas
gelmektedir. HES projelerinin PTD dosyasnda cebri borularn ap,uzunluu ve et kalnl dnda, ne ekilde yerletirilecekleri, inaat
tekniinin ne olduuna dair her hangi bir aklama bulunmaz.
Reglatr yaplar ile derive edilen sular ak ya da kapal kanallara veya
tnellere ynlendirilmektedir. Sz konusu kanal ya da tnellerin almas
srasnda reglatr yaplarnn bulunaca dere yata tabannda binlerce kilo
dinamit kullanm gerekmektedir. Tnel yaplarnn almas iin kullanlan
dinamitler ile vadi yamalarndaki bitki rtsnn tahribi, alan yollar
nedeniyle vadilerde toprak ve su dengesini olumsuz etkilemektedir. Bu
nedenle pek ok blgede seller ve buna bal toprak erozyonu ve heyelanlar
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
26/95
grlmeye balanmtr. (KAYNAK-FOTORAF).
Yksek Gerilim hatt nedeni ile kesilecek aa says:
HES yaplmas planlanan sahalarn byk blm ormanlk sahadr. Yksek
gerilim hatlar altnda 100 metrelik genilikte bir alann da orman
aalarndan temizlenmesi gerekecektir. nk letim hatlarnn altnda
boylu aa yetitirilemez. Hattn balanaca mesafe; ... metre X 100 metre
hesab ile de ka hektar alann aalardan(ormandan) temizlenmesi gerektii
hesaplanabilir. Ancak PTD raporlarnda iletim hatlarna dair her hangi bir
bilgi verilmediinden on binlerce, yz binlerce aacn kesilmesine, yeni
yollarn inasna neden olur.
Ancak benzer tm projelerde olduu gibi santralin entegre bir paras olan
elektrik iletim hatlarnn, ED sreci dnda deerlendirilmesi, ED
Ynetmeliinin en bata 25. maddesine aykrdr. Daha nce alm
davalarda mahkemeler bu hususu eletirmi, elektrik iletim hatlarnn dasantralin ED raporu kapsamnda deerlendirilmesine karar vermitir.
Bir hidroelektrik santralin, retecei elektriin enterkonnekte sisteme
aktarlmas gerekmektedir. Elektrik letim Tesisleri 17.07.2008 gn ve
26939 R.G sayl ED Ynetmeliinin EK-I sayl listesinde 32. srada yer
alan 154 kV (kilovolt) ve zeri gerilimde 15 kmden uzun enerji iletim
tesisleri (iletim hatt, trafo merkezi, alt sahalar). olarak bildirilmi ve
dorudan ED raporu aranmtr. 154 kV zeri gerilimdeki enerji iletim
tesisleri (5 Km ve zeri) ise, Ek-II listesinde yine 32. numarada saylmtr.
Buna ramen elektrik iletim tesisi, dava konusu ED raporunda entegre
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
27/95
tesis olarak deil, bamsz bir tesis olarak kabul edilerek, dava konusu ED
raporu bnyesinde deerlendirilmemitir.
Oysa, Elektrik letim Hatlar dava konusu tesiste olduu gibi, ayr bir tesis
olarak deil, enerji reten tesislerin ayrlmaz bir paras olarak, entegre tesisolarak deerlendirilip, enerji santrallerinin bnyesinde ayn ED / PTD
raporu iinde deerlendirilmelidir.
Devletin, irketlerin istei dorultusunda ayn proje kapsamnda olmasna
ramen proje nitelerini farkl farkl ED srelerinde deerlendirmesinden
vaz gemesi ve evre iin gerekten harekete gemesi gerekmektedir.
YKSEK GERLM HATTI HASTALIA YOL AIYOR
Yksek gerilim hatlar iin gzerghn belli olmay, kesilecek aa,
alacak yollar bir yana, sadece getii alanlardan ormann zarar grmesine
deil ayn zamanda oluturduu manyetik alan etkisi ile insan yaamna da
(Lsemi vb. lmcl rahatszlklara zarar verdii yaplan aratrmalarla
ortaya konmutur) zarar vermektedir. Bylesine nemli olan bir hususun
HESlerin ED raporu dnda deerlendirilerek ayr ayr ED raporu
aldrlmas yukarda akladmz sebeple idarenin hatal takdiridir.
Santral kurulduktan sonra Bakanlk ya da tara tekilat ED olumsuz karar
verebilir mi? stelik kendi olur verdii ED raporunda iletim hatlar iin
ayrca ED raporu hazrlanacan bildirmiken, milyonlarca dolar masraf
yapldktan sonra iletim hatt iin Bakanlk, ED olumsuz karar verebilirmi? Verirse, yatrmc tazminat davas amaz m?
Bakanlk adeta cannn istedii/ya da faaliyet sahibinin istedii faaliyeti
entegre kabul etmekte, projenin ayrlmaz bir paras olan, mtemmim cz
olan iletim hatlarn ise, entegre bir tesis olarak kabul etmemektedir.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
28/95
HES'LER VE RADYASYON TEHDD
Dier yandan elektrik iletim hatlarnn canl yaam asndan ciddi
sakncalar ierdii son dnemde yaplan aratrmalarla ortaya konmayabalanmtr. Her HES projesinin elektrik iletim hatlar ayr ayr
yaplmaktadr. Bir vadide 8 tane HES varsa 8 elektrik iletim hatt
yaplmaktadr. Konu ile ilgili Nkleer Tp ve Nkleer Onkoloji uzman
Prof. Dr. Cumali Aktolun, yksek gerilim hatlarnn yakn evresine
radyasyon yaydn, bunun da kanser dhil baz hastalklara neden
olduunu belirtmitir. Aktolun; yksek voltaj tellerine olan kritik mesafe600 metredir. Oturduklar ev, yksek voltaj tayan havada asl tellere 600
metre veya daha yakn olan ocuklarda lsemi ortaya kma olasl yzde
70 daha fazla olduunu ortaya koymutur. Bu sebeple de enerji iletim
hatlarnn evreye ve canllara verecei zararlarn, geecei gzerghlarda
belirtilerek, PTD ve ED gerekli deildir karar aamasnda,
deerlendirilmesi gerekirdi. Dar ve dik olan, etraflar yksek dalarla evrili
vadilerde, enerji iletim hatlar iin ne kadar aa kesileceinin, kesilecek
aa nedeni ile ne gibi evresel etkilerin grleceinin, elektrik iletim
hatlarnn gzerghnn, canllara ne gibi zarar olaca gibi hususlarn ele
alnmas gerekirdi.
Orman Ekosisteminin Su Kaynaklarna Etkileri:
Doa da su retimi; orman mera da ve yksek da ekosistemlerinde
olmaktadr. Bu ekosistemlere den ya ekilleri; yamur ve kar eklinde
olmaktadr. Ormanlk bir havzann su verimi; havza zerine den ya;
intersepsiyon, gvdeden ak, infiltrasyon, yzeysel ak, transpirasyon ve
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
29/95
evaporasyon gibi faktrlerin denge ve karlkl etkileimleri ile
ekillenmektedir. (Uslu 1969,epel 1986)
ntersepsiyon, tranpirasyon, evaporasyon su verimini olumsuz etkilerken,
orman rts evaporasyonu azaltp, infiltrasyon koullarn gelitirmek
sureti ile dzenli ve devaml su verimini olumlu ynde etkiler. Ormanclk
faaliyeti iin genletirme amac ile tralama kesim yaplan ormanlk
alanlarda kaliteli kaynak suyu veriminin %20-%65 arasnda azald
belirtilmitir. (MEYER 1976) Dier taraftan ormanlarda srdrlen yol
yapm ve retim etkinlikleri de suyun kalitesini drmektedir.(GRCELOLU 1984)
Ormanlarn suyun kalitesi, miktar ve rejimi zerinde birok etkisi olup
rnein yaplan aratrmalarda ormanlk alanlarn, evresindeki alanlara
oranla %15-%50 daha fazla ya ald saptanmtr. Ormanlar aldklar
yan %44 kullanlabilir dere ak, yani su rn haline getirirken,
orman dndaki alanlarda bu oran %14 olarak belirlenmitir. (EPEL, N
1986) Ayrca Orman ekosistemleri su rejimini dzenlemesi yannda, suyun
depoland topra erozyondan korumas, su havzalarnda nemli can ve
mal kayplarna neden olan sel ve takn oluumlarn da byk lde
azaltmaktadr.
Akland zere ormann kendisi daha fazla ya demek olduu gibi,
suyun kalitesinde, hidrolojik dzeninde, topran suyu depolamasnda,
erozyonu nlemesinde, buharlamay azaltmasnda en nemli ekosistemdir.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
30/95
SUCUL YAAM TEHDT ALTINDA
Hidroelektrik santral projeleri ile akarsu yataklarndaki suyun yok denecek
derecede azalmas, su toplama reglatrleri ile akarsu btnlnn
bozulmas ve su kalite deerlerinin deimesi, bata balk ve amfibi trleriolmak zere sucul canllarn yaamn ve remelerini olumsuz ynde
etkileyecektir. ok temiz ve bol oksijenli sularda yaayabilen alabalk
trleri, su scakl, kalitesi ve znm oksijen deerlerindeki deiimler
nedeniyle olumsuz etkilenmektedir. zellikle Dou Karadeniz Blgesi'ndeki
akarsularda yaayan en nemli balk tr olan krmz benekli alabalk
(TEHDT DURUMU) bu projeler nedeniyle tehlike altndadr (KAYNAK -AKSU TOPLU BALIK LM FOTORAFI).
ncelikli koruma altna alnmas gereken Kafkas Semenderi (Mertensiella
caucasica) ve Boynuzlu engerek (Vipera ammodytes) yine projelerden
olumsuz etkilenecek iki nemli trdr. (DA KTABINDAN TRLER
SIRALA)
Akarsularda genel olarak yeralt suyu seviyesi yzeye yakndr ve etkileim
halindedir. Yzey suyu miktar ve akmnda gerekleecek deiimler yeralt
suyu seviyesini ve miktarn drecektir. Buna bal olarak bata akarsu
boylarnda yer alan kzlaa ve st arlkl galeri ormanlarn ve vadi
tabanlarnda yer alan ormanlar da olumsuz etkilenecektir. (KAYNAK)
Akarsu kenarlarnda yaayan pek ok bitki tr akarsuyun besledii yeralt
suyundan faydalanmaktadr. Akarsu yata boyunca evrenin nem oran
etkilenerek blgedeki bitki rts ve bu rtye bal yaamlar zerinde de
olumsuz etkiler yaanacaktr (KAYNAK). Akarsu kenarlarnda tarm
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
31/95
yaplan alanlar ve meyve baheleri ile bunlardan yararlanan bata insan
olmak zere dier canllar bu durumdan etkilenecektir. (21 bin dnmlk
narenciye bahelerine su salayan Yuvarlakay zerindeki HES)
Yol almalar, santral inaat ve enerji nakil hatlar nedeniyle projeler
kapsamnda binlerce aa kesilecektir. Kesilen aalarn yerine yenilerini de
yetitirmek mmkn deildir. Tm bunlar orman btnlnn
bozulmasna, topran koruyucu ve su retici fonksiyonlarnn yok
edilmesine neden olacaktr. (KAYNAK - FOTORAF ENOZ)
Gerek bitki rtsne gerekse de suya ve dolaysyla blgenin nemliliine
yaplan mdahaleler blge iklimini de nemli lde deitirebilecektir.
Halihazrda yetkililer bu deiimi dile getirerek baz blgelerde hidroelektrik
santral yapmn vmektedir (KAYNAK - BYLE BR HABER VARDI).
Yksek gerilim hatlarnn ulusal ebekeye balanaca yere kadarki blmde
yarataca orman tahribat yksek boyutlardadr. Ayn ekilde yksek
gerilim hatlarnn insan ve insan olmayan canl yaam zerinde olumsuz
etkileri olacaktr. (KAYNAK - letim nakil hatlar ve kanser)
HES'LER HAYVANLARI STRESE SOKUYOR
ok saydaki hidroelektrik santral iin yaplacak kanal, yol, tnel, enerji
nakil hatt inaatlar yaban hayvanlarnn doal yaam, iftleme, beslenmealanlarna ve g yollarna zarar vermektedir (KAYNAK). naat
aamasnda oluan patlatma ve ara trafiinden kaynaklanan grlt byk
memeli hayvanlar iin bir stres unsuru olacak ve zellikle gebelik
dnemlerinde olumsuz etkileri grlecektir (KAYNAK).
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
32/95
NSAN VE AYI ATIMASI: AYILAR DELRD M?
naat aamalarnda verilen rahatszlk, iletim aamasnda su ve besin
kaynaklarnn azalmas blgede yaayan yaban hayvanlarnn dorudanetkileyecektir (KAYNAK). Bunun sonucunda bata ay olmak zere yaban
hayvanlarnn insanlarla karlama olaslklarn arttracaktr (KAYNAK-
nsan-ay atmas?!?). Hidroelektrik santral yaplan alanlarda vaak, ay,
engel boynuzlu da keisi, karakulak vs. gibi nemli ve hassas yaban
hayvanlar byk lde etkilenmektedir.
HES KISKACINDAK KARAKULAK
rnein Antalya-Finikedeki Gkbk kanyonu evresinde, soyu tehlikedeolan karakulak(Caracal Caracal) grdklerini syleyen kyllerkanyonu besleyen Akay deresine yaplmas planlanan HESlerin bucanl trnn blgedeki varl iin tehdit oluturacanbelirtmilerdir. 2002 ylnda Batur Avgan'la birlikte karakula ilkkez grntleyen fotoraf Ali Murat Atay, adn kulandaki siyahizgilerden alan bu canlnn blgedeki varlnn yllardr bilindiinisylemitir. (Karakulak, Biyolog Batur Avgan tarafndan 2010
balarnda Antalya Dzleram'nda yenidengrntlenmitir.)
2.3. Yasa hlalleri:
DEVLETN EVRE DEV
2709 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 17. maddesinde, herkesin,
yaama, maddi ve manevi varln koruma gelitirme hakkna sahip
olduunu, 56. maddesinde herkesin, salkl ve dengeli bir evrede yaamahakkna sahip olduu, evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre
kirlenmesini nlemenin Devletin ve vatandalarn devi olduu
belirlenmitir. 63.maddesinde Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn
ve deerlerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve tevik edici
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
33/95
tedbirleri alr. hkmne yer verilmitir.
DLEKE HAKKI BERTARAF EDLYOR
Anayasaya madde 74 ve Bilgi Edinme Kanunu erevesinde vatandalarnHES Projeleri hakknda kullanmak istedikleri dileke hakk, kamu kurum
ve kurulular tarafndan srekli bertaraf edilmi, istenilen hususlar ile
sorulan sorular boa kartlm, vatandalara ak bir yant vermekten de
srekli kanlarak, eksik davranlarak, dileke ile yaplan istemin, baka
idari mercilerin grev alanna girdiinden bahsedilerek, talep edilen, gerekli
olan bilgiler verilmekten kanlmtr.
Kamu kurum ve kurulular, yukarda anlatld ekilde hareket ederek
vatandalarn etkili bavuru haklarn ihlal ettii gibi, Anayasal
ykmllklerini de usulnce yerine getirmemitir.
EVREY KORUMAK BTN YURTTALARIN DEV
Ayrca 2872 sayl evre Kanunun 1. maddesinde Kanunun amacnn, btn
vatandalarn ortak varl olan evrenin korunmas, iyiletirilmesi; krsal ve
kentsel alanda arazinin ve doal kaynaklarn en uygun ekilde kullanlmas
ve korunmas; su, toprak ve hava kirlenmesinin nlenmesi; lkenin bitki ve
hayvan varl ile doal ve tarihsel zenginliklerinin korunarak bugnk ve
gelecek kuaklarn salk, uygarlk ve yaam dzeyinin gelitirilmesi ve
gvence altna alnmas iin yaplacak dzenlemeleri ve alnacak nlemleri,ekonomik ve sosyal kalknma hedefleriyle uyumlu olarak belirli hukuki ve
teknik esaslara gre dzenlemek olduu belirtilmitir.
HES PROJELER DOAL DENGEY BOZUYOR
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
34/95
evre ve Orman Bakanlnn 2007 ylnda yaynlanan evre Durum
Raporu'nda Trkiye evre Politikasnn ana hedefi, srdrlebilir kalknma
ile birlikte evrenin korunmas ve gelitirilmesi; evre politikasnn ana
stratejisi, doal kaynaklarn ynetimi, insan sal ve doal dengeninkorunmas artyla srdrlebilir bir kalknma salanmas ve gelecek nesiller
iin doal fiziksel ve sosyal bir evrenin braklmas olarak belirlenmitir.
Ancak planlanan hidroelektrik santral projeleri doal dengeyi bozup,
btncl olarak srdrlebilirlii etkilemektedir.
Pek ok proje inaat ruhsat alnmadan balamtr (KAYNAK-HABER).
3194 sayl mar Kanunu ve ynetmelikleri gereince ruhsat alnmadan
balayan inaatlarn durdurulmas ve bu inaatlarn yap ruhsatlarnn
alnmasnn ardndan devam ettirilmesi gerekmektedir. Mahkemelerde alnan
bu tarz durdurma kararlar uygulanmamaktadr (bkz. 4.1 Mahkeme kararlar
ihlalleri)
TEK LSANSLA OK SAYIDA TESS
4628 sayl Elektrik Piyasas Dzenleme Kanununun 3. maddesi dikkate
alnmadan EPDK tarafndan ilem yaplmaktadr. Kanunun 3. maddesi
Piyasa faaliyetleri ile itigal edecek tzel kiiler, faaliyetlerine balamadan
nce, her faaliyet iin ve sz konusu faaliyetlerin birden fazla tesiste
yrtlecek olmas halinde, her tesis iin ayr ayr lisans almak zorundadr
emredici dzenlemesi olmasna ramen ayn dere zerinde birden fazla tesisile faaliyette bulunacak olan yatrmcya tek bir lisans vermektedir (rnein
Cneyt-1-2-3-4 HES'leri, Sarn 1-2 HES'leri, Rzgarl 1-2 HES'leri).
Projeler nedeniyle yaban hayatn doal yaam alanlar srekli bir ekilde
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
35/95
paralanmaktadr. Kara Avcl Kanunu ile koruma altnda olan yaban
hayat alanlar projelerden olumsuz etkilenmektedir (KAYNAK). Merkez
Av Komisyonu kararlar (BU KARARLAR NEDR?) gerei evre ve
Orman Bakanl yaban hayatn yaam alanlarnn korunmasn salamasgerekmektedir. (KAYNAK)
BLG EDNME HAKKI KULLANILAMIYOR
Dier yandan halkn bilgilendirme srecinde toplant tutana hemen her
zaman eksik tutulmakta, eitli tartmalar ve sorulan sorular tutanaa doru
bir ekilde yanstlmamaktadr. Tutanan sureti de srarl talep olmadndasivil toplum temsilcilerine verilmemekte ve hatta toplant sonrasnda
Valiliklerde tutulmaktadr. Halk bilgi edinme hakkn kullanamaktadr.
(KAYNAK)
u anda 1500'n zerinde HES'in kuruluu iin ruhsat alm durumda irketler. Szkonusu irketler, hak devri yapabiliyor ki; gazetelere ilan verebiliyor, HES kurmak iinaldklar ruhsatlar alyor, satyorlar. (KAYNAK)
ED SREC M, ED KARMAASI MI?
ED (evresel Etki Deerlendirme) Nedir?
ED biliim a felsefesinin bir esidir. ngr-sentez-nlem lszerine kurulmutur. Gemite karlalan evre bozulmalarnn, insan eliile gerekletirilen yanl uygulamalarn sonucunda olutuunun grlmesizerine gelitirilen, bilimsel temellere dayal bir savunma mekanizmasdr.2872 sayl (5909 sayl kanunla deiik) evre Kanunun 2. maddesindeevre Etki Deerlendirmesi;
Gerekletirilmesi plnlanan projelerin; evreye olabilecek olumlu veolumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yndeki etkilerin nlenmesi
ya da evreye zarar vermeyecek lde en aza indirilmesi iin alnacaknlemlerin, seilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerekdeerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasnn izlenmesi vekontrolnde srdrlecek almalarolarak tanmlanmtr.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
36/95
evre Kanununda; evre: Canllarn yaamlar boyunca ilikilerinisrdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar biyolojik,fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel ortam olarak, tanmlanmtr.17.07.2008 tarihli 26939 R.G sayl ED Ynetmeliinde ise;evre; canllarn yaamlar boyunca ilikilerini srdrdkleri vekarlkl olarak etkileim iinde bulunduklar fiziki, biyolojik, sosyal,ekonomik ve kltrel ortam,evre Etki Deerlendirme; Gerekletirilmesi planlanan projelerinevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz
yndeki etkilerin nlenmesi ya da evreye zarar vermeyecek lde en azaindirilmesi iin alnacak nlemlerin, seilen yer ile teknolojialternatiflerinin belirlenerek deerlendirilmesinde ve projelerinuygulanmasnn izlenmesi ve kontrolnde srdrlecek almalar,Etki; bir projenin hazrlk, inaat ve iletme sresinde ya da iletme
sonrasnda evre unsurlarnda dorudan ve dolayl olarak, ksa veya uzundnemde, geici ya da kalc, olumlu veya olumsuz ynde ortaya kmasmuhtemel deiikliklerEtki alan; Gerekletirilmesi planlanan bir projenin iletme ncesi,iletme sras ve iletme sonrasnda evre unsurlar olarak olumlu ya daolumsuz ynde etkiledii alan ifade etmektedir.
ED neden vardr, felsefesi nedir?
ED Nedir? Sorusunun yantn Bakanln resmi websayfasndan;http://www.cedgm.gov.tr/ced.htm adresinden verirsek,Belirli bir proje veya gelimenin, evre zerindeki nemli etkilerininbelirlendii bir sretir. Bu sre, kendi bana bir karar verme srecideildir; karar verme sreci ile birlikte gelien ve onu destekleyen bir
sretir. Yeni proje ve gelimelerin evreye olabilecek srekli veya geicipotansiyel etkilerinin sosyal sonularn ve alternatif zmlerini de iinealacak ekilde analizi ve deerlendirilmesidir.
Bugn lkemizde lisans alan HES projelerinin ou ED srecinden nce
mhendislik almasn tamamlanm, su kullanm hakk anlamasnDSden imzalanm, Elektrik retim Lisansn EPDKdan alnmtr. BtnProje niteleri ED SRECNDEN NCE ilgili mhendislik disiplinince
belirlenmi, EPDK ilemi ile ED srecinden nce lisans verilmitir.
Karar verme sreci ile gelien ve onu destekleyen bir sre olarak aklananED felsefesi bu projede ilememitir. ED sreci tm ilemler bittikten
http://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQ7/31/2019 Hes Raporu Taslak
37/95
sonra maalesef bir formalite olarak uygulanmtr.
EDin amac nedir?
Ekonomik ve sosyal gelimeye engel olmakszn, evre deerleriniekonomik politikalar karsnda korumak, planlanan bir faaliyetin yolaabilecei btn olumsuz evresel etkilerin nceden tespit edilip, gereklitedbirlerin alnmasn salamaktr.(http://www.cedgm.gov.tr/ced.htm)
*evre deerlerini ekonomik politikalar karsnda korumak bir yana, evreve Orman Bakanl adeta Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, adetaBayndrlk Bakanl gibi almaktadr. Ekonomik ve Sosyal Gelimeyeengel olmamay evreyi hie sayarak yerine getirmektedir.
EDin temel grevi nedir?
Projelerle ve gelimelerle ilgili karar vericilerin daha btnsel, yani kararetkiyecek birden fazla faktr gz nne alr bir ekilde daha salkl kararvermelerini salamak iin, onlara projelerden kaynaklanabilecek evreseletkileri net bir ekilde gstermektir. (http://www.cedgm.gov.tr/ced.htm)
ED, projelerle ilgili btn ilgili taraflarn bir araya geldii ve gr, kaygve nerilerini ortaya koyabildikleri demokratik ve effaf bir sretir. lgili
taraflar bu sre ierisinde ortaya koyduklar teknik bilgi ve grlerleprojenin en optimal ekilde geliimine katk salarlar.yi ileyen bir ED srecinin effaf tabiat sayesinde, halka/dier ilgilitaraflara danarak ve olabildiince gerekletirilmesi istenen projeye ilikinve geni apta bilgi toplayarak, projenin uygulanmas srasnda ortayakabilecek olas problemler, henz projenin tasarm aamasnda zlebilirveya hafifletilebilir. Bu yolla (bazen ngrlen) problemlerin pek ou, fiiliuygulama balamadan zlmeye allr ve bylelikle maliyetli zamankayb nlenmi olur.
nerilen projeye getirilen eitli alternatiflerin ED almas kapsamndaincelenmesi, evresel faydalar arttrrken, proje sahibinin maliyetleriniazaltabilecek baka seenekler de sunabilir. Halkn katlm sreci sayesinde,ilgili taraflar, proje sahibi ve kamu kurum kurulular arasnda gvenduygusu oluturur ve katlmc tabiat sayesinde de ED sreci, o lkeningenel demokratik srecine katkda bulunur.
http://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQ7/31/2019 Hes Raporu Taslak
38/95
(http://www.cedgm.gov.tr/ced.htm)
ED SRECNDE YAPILAN DEKLK30.09.2009 tarihinde Elektrik Piyasas Lisans Ynetmeliinde yaplandeiiklikten sonra ED Srecinin EPDK ileminden nce yrtlmesiynnde bir deiiklik yaplmtr.
ED sreci Trkiye gereinde, projelerden kaynaklanacak evresel etkilerikarar vericilere ve ilgili taraflara net bir ekilde gstermek bir yana, evreseletkileri nasl gstermeme ve nasl her koulda yatrmcy zmeme zerinekurgulanarak yrtlmektedir. 1993 ylndan 2009 yl Ocak ayna kadar,1788 ED srecinden sadece 30 adedine ED olumsuz karar verilmesi
bu gerei apak ortaya koymaktadr. Bunun yan sra 26.412 projeye deED gerekli deildir karar verilmitir.
EDin ana ilkeleri nedir? (http://www.cedgm.gov.tr/ced.htm)
a)Planlama sreciyle btnletirme:
evresel deerlendirme sreci, evresel konularn dikkate alnmasnsalamak iin, planlama sreciyle btnletirilmelidir. deal bir durumdadeerlendirme, projenin hazrlk sreciyle btnletirilir. Bu ayn zamandadeiik ksmlardan sorumlu ekiplerin veya kiilerin birbirlerinin
almalarna etkin ekilde katlmalar veya projeyi hazrlayanlarladeerlendirmeyi yrtenler arasnda daha yakn temas ve bilgi alverii
salamak anlamna gelir.
*Yukarda akladmz zere planlama sreci ile btnleik yryenbir ED sreci Trkiyede yoktur.
b)Mmkn olan en erken aamada diyalog:
evresel deerlendirme; karar verme srecinin mmkn olan en erkenaamasnda uygulanmaldr. Srecin doru ekilde almas asndan,deerlendirme verilerinin projenin hazrlanmas srasnda elde olaca
ekilde bir zamanlama gereklidir. EDin projeye ilikin kritik kararlarverildikten sonra balatlmas, proje tasarmn, resmi olarak kabul edilmiolmasa bile, deitirilmesini zor bir hale getirmektedir.
http://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQ7/31/2019 Hes Raporu Taslak
39/95
ZAMAN VE KAYNAK SRAFI*Tam olarak bizim eletirdiimiz de budur. evre ve OrmanBakanl/tara tekilat ED srecinin felsefesini, amalarn, ilkeleriniAB mevzuatndan, ama pratiini buras Trkiye! mant ileyaptndan/yapldndan ED, projeye ilikin kritik kararlarverildikten, proje tasarm, hatta resmi kurum onaylar dahi verildikten(DS, EPDK ilemleri) sonra balatldndan, projede ortaya kanevresel riskleri giderecek mekanizmalardan yoksun kalmaktadr.Gerekten de onca masraf yaplp, zaman harcandktan sonra en baadnlmesi ciddi bir kaynak ve zaman israfna yol aacaktr. Dahaseitli kurumlardan tasdiklenmi bir projeye sahip yatrmc asndanda durum anlalmaz ve hukuken tartmal bir durum yaratmaktadr.
c) Karar verme:
ED Raporu karar vericilere, proje teklifiyle birlikte sunulmaldr. Yetkilimakam, karar verilirken raporu da gz nnde bulundurmaldr. Yetkilimakam, teklif edilen bir plana ilikin karar verdii zaman, evresel etkideerlendirme raporuna ak ekilde atf yapmaldr.
*Akladmz zere bu sre Trkiyede tam tersinden ilediindenED raporu / PTDlar karar vericilere deil ama karar vericilerellerindeki tasdiklenmi fizibilite raporlar ile ED srecini yrtecek
olan evre ve Orman Bakanlna bavurmaktadrlar ve fizibiliteraporlarna, ED olumlu ya da fizibilite raporlarna, ED gereklideildirkarar vermesini talep etmektedirler.
*EDin ana ilkeleri ile ilgili dier hususlar ise bakanln resmiwe sayfas olan, (http://www.cedgm.gov.tr/ced.htm) adresindentakip edilebilir.
Dier tm ulalabilecek bilgilerde EDin iyi bir ey olduunu, hemyatrmcnn iine yarayan, hem halkn demokratiklemesine hizmet eden,
hem evreci, hem devrimci, hem adalnn, hem medeniyetin, hem deinsanln yararna bir ey olduunu ok gzel ifade edecektir. EDgerekten de yledir, ama buras Trkiye
Sonu olarak;ED teorik olarak; projeye ilikin kritik kararlar verilmeden nceilgili taraflarn ve en nemlisi halkn da katlmyla daha
http://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQhttp://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fwww.cedgm.gov.tr%2Fced.htm&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNHmazoG0UPuStb-yiHcKf4UFkt2QQ7/31/2019 Hes Raporu Taslak
40/95
planlama aamasnda eitli deerlendirmelerin, bilgilerin, eitli planalternatiflerinin deerlendirilmesi iin kullanlan bir yntem olup;
-Bir projenin nerilen ekli ile gerekletirilip gerekletirilemeyecei,
-Ayn yararlar salayacak ancak evresel adan daha olumlu projealternatiflerinin bulunup bulunmad,
-Teknolojik gelimelere kar toplum sal asndan ortayakabilecek risklerin neler olduu,
-Proje alternatiflerinin gerekletirilmesi aamasnda hangi evrekoruma nlemlerinin gerekli olaca,
-Planlanan faaliyetin fayda maliyet analizi (sosyal, psikolojik, bilimsel,ekonomik ve peyzaj) gibi pek ok soruya yant vermesi istenen bir kararverme aracdr.
Dier yandan ED bir gelime program veya projesi iin ortayakonulabilecek eitli seeneklerin arasnda kyaslama ve seim yapmak iinuygulanan bir yaklamdr.Ancak Trkiye'deki uygulamalar, yukarda da akland gibi EDfelsefesi ve amac ile grevlerine kesinlikle hizmet edecek ekilde uyumlu
yrtlmemektedir.
evre Kanunu lkeleri:
1-Srdrlebilir kalknma:
5 Haziran 1972 tarihinde, Birlemi Milletler tarafndan ilk defa toplananevre Konferans 113 lkenin katlmyla gereklemi ve evre-insankavramlar toplantlarn temelini oluturmutur. 5 Haziran Dnya evreGn de bu toplantda ilan edilmitir.
Stockholmde balayan toplantlar serisi ufak apl konferanslarla biroklkede gerekletirilmi, bilim evreleri ve hkmetler evre sorunlarndoa-insan temelinde tartmaya devam etmitir.
20 yl sonra, iki kutuplu dnyann sona erdii, souk savan ksmenkapand, dnya siyasetinin tek kutup ekonomi-politikalaryla
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
41/95
ekillendirildii bir srete, 3-14 Haziran 1992 tarihlerinde BirlemiMilletler, Brezilyann Rio kentinde evre ve Kalknma Konferansndzenlemitir. Bu konferansn en nemli zellii kalknmann evretemelinde ekillenmesiydi. Yaplan toplantlarda, lkelerin evre vekalknma alanlarndaki sorumluluklar, Gndem 21 ve ormanlarnsrdrlebilir ynetimi gibi konularda ilkesel kararlar alnmtr. Bu gibitemel konularn yannda, somut olarak, klim Deiiklii Szlemesi veBiyolojik eitlilik Szlemesi imzaya almtr.
DEEN DNYANIN NGR FARKLILIKLARIBu konferanslarn sonuncusu 26 Austos 2002 tarihinde Gney AfrikannJohannesburg kentinde toplanm ve konferansn bal Srdrlebilir
Kalknma Dnya Zirvesi olarak belirlenmitir.Kukusuz bu tarihsel sre ierisinde, uluslararas alanda birok nemli
szleme imzalanm, lkelerin askeri ve ekonomik ibirlikleri dnda evresorunlar konusunda ortak almalar yapmalarnn n almtr. Bualmalarda evre sorunlarnn kresel yani tm dnya lkelerinin vehalklarnn ortak sorunu olduu grlmtr. Yaplan konferanslarda, evrekavramnn ierisinde, insanlarn barnma, beslenme, yoksulluk gibisorunlarnn yannda, sanayileme, ekonomi politikalar, kentleme, alt yapsorunlar gibi doaya verilen her trl zarar da tartlmtr.Burada dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta ise; 1972 ylndadzenlenen konferans ile 1980lerin sonlarna doru deien dnya dzeni
sonucunda 1992 ylnda toplanan Rio Konferans arasndaki ngrfarkllklardr.Stockholm konferansnn ana temas insan ve evreiken, 1992 ylndadzenlenen Rio Konferansnn ana temas kalknma olarakbelirlenmitir.
Peki, Kalknma nedir?
Kalknmann temel ilkeleri nelerdir?Nasl bir kalknma?
Hangi yaklama gre kalknma?Kimin kalknmas?Bu sorulara cevap verilmeden Srdrlebilir Kalknmay tartmakanlamszdr. rnein sulak alana HES ina etmekle, rnein ekolojik deeriyksek alanlara HES ina etmekle, rnein sit alanlarna HES ina etmekle,rnein milli parklara HES ina etmekle kalknma doru bir kalknmamodeli midir, bu kalknma srdrlebilir midir? Bu tr bir kalknmay hangi
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
42/95
adan deerlendirmeliyiz? Bu tr yatrmlardan halkmz daha m okzenginlemitir, elektrik fiyatlar daha m ucuzlamtr, dahas gerekten usralar says 1601e kan nehir tipi HES projeleri ile Trkiyenin tmdereleri kaynandan denize kadar HESlerle doldurulduunda,derelerimizin sular kanallara, tnellere, borulara alndnda, su yatandanakmadnda Trkiye aslnda ne kazanacak, ne kaybedecektir? Trkiyeninen zengin ekosistem alanlarnn sunulu olduu sulak alan niteliindeki dereve nehirlerimizin evresinde ekosistem ne hale gelecektir, hangi trleralandan ekilecektir, yer alt sular ne kadar decektir, doa bu faaliyetlerenasl tepki verecektir?
RETM VE YAAMIN BTNTeorik olarak retim; hammadde-emek-ve sermayenin bir araya gelmesi ileoluur. Hammadde ise doann kendisidir. Doa; hava, su, toprak ve
bunlarn karlkl ilikileri ile oluan canl ve cansz yaamn btndr.Yatrm, ncelikle hammadde gerektirir. Emek gcnz olsa da, sermayenizolsa da hammaddeniz yoksa yatrm gereklemez. Klasik retim modelindehammadde dnyann kaynaklardr. Orman olur, maden olur, su olur.
HER GN AZALAN DNYAMIZDnya(doa) ise snrsz kaynaklara sahip deildir.Her geen gn, her saat,her dakika dnyann bir yerlerinde, bu kaynak tketilmekte, tketildikeartan oranda daha fazla tketilmekte ve bu tketim sreci dnyann her
tarafnda sanki bir yar halinde katlanarak artmaktadr. Ar tketim nedeniile ise dnyamz her gn biraz daha azalmaktadr. Bu azalma bazen gllerinkurumas, bazen lleme, bazen sularn kirlenmesi, bazen havannzehirlenmesi, bazen topran verimsizlemesi eklinde grlmekte veinsanlar, grdklerinden dolay honutsuzluklarn dile getirmektedirler.
1968'N RUHU VE SRDRLEBLR YAAMAkland zere tketim inanlmaz bir hzla srmekte, srmesi de devametsin istenmekte, tketim arttka kaynaklar da azalmaya devam etmektedir.Kaynaklar tkendike de doa tepki vermektedir. te 1960lardan sonra
artan kaynak tketimine kar, tm dnyada yaamn kaynaklarnn azald,dnyann kendini yenileyemeyecei bir noktaya gelebilecei, srentketimin devamnn srdrlemez olduu dile getirilmeye balannca,68'lerin estirdii ruh ile 1972'de Stockholmda srdlebilir yaamdenmi, ancak 20 yl sonrasnda 1992 de Rio Konferansnda
finans/kapital glerin etkisi ile srdrlebilir kalknmadenen kavramortaya atlmtr.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
43/95
'SRDRLEBLR KALKINMA', SSL BR KAMUFLAJMI?Ancak 10 yl bile gemeden Srdrlebilir kalknma denen kavramn
esasnda kaynaklar tketmeyi srdrme pahasna her trl yatrmndevamn salayan dnyann zengin lkelerinin zenginliklerinin devamedebilmesi, 3. Dnya lkelerindeki yatrmlarnn srmesi, artanhonutsuzlua kar ise gelitirilen ssl bir kamuflaj olduu ortayakmtr.Gerekten dnyaya bakacak olursak; UNDP (BM Kalknma Program)tarafndan 2006 ylnda yaynlanan insani gelime raporuna gre;385 milyon insan gnde 1 dolardan az parayla yayor.660 milyon insan 2 dolardan az parayla yaam srdryor.En zengin % 20, dnya gelirlerinin drtte ne sahipken, en yoksul %20
dnya gelirinin %1,5una sahiptir.Dnyann en zengin 500 kiisinin, en yoksul 416 milyon kiisinden dahafazla geliri bulunmaktadr.1.1 milyar insann gvenli suya eriimi yoktur.2.6 milyar insann gelimi salk koullarna eriimi yoktur.Avrupada ortalama su kullanm 200300 litre/gn ve Amerika BirleikDevletlerinde 575 litre/gn olmasna ramen, kalknmakta olan lkelerdeyaayan halkn bete biri insan hakk olarak kabul edilen en az 20litre/gn suya ulaamamaktadr.
LKELER ARASINDAK UURUMKalknmakta olan lkelerde en zengin halkn %20si ebeke sistemi ileulaan suyun %85ini, halkn en yoksul %20lik ksm ise sadece %25inikullanabilmektedir.Cakarta, Manila, Lima ve Nairobide dar gelirli aileler, su tketimlerikarlnda New York, Londra ve Romada refah iinde yaayan insanlaragre 510 kat daha fazla bedel demektedirler.Asyada Yange, Mekong, Salween, Ganj ve nds nehirleri yok olmatehlikesi altndadr. Yine SSCBde uygulanan ar sanayileme ve hzl
kalknma mant, Aral Gl ve bu gle bal nehirleri kurutmutur.Blgedeki tm canllar yok olmutur.Ayrca yine Sovyet dnemindeki nkleer denemeler Kazakistann Semi-Palanski blgesinde ve ayrca hala inde uygulanan nkleer denemeleryznden Uygur Blgesinde doan her 10 ocuktan 1i sakat domaktadr.
Avrupa'da Tuna, Latin Amerika'daki Rio de La Plata ve Rio Grande,
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
44/95
Afrika'daki Nil ve Avustralya'daki Murray-Darling risk altndaki nehirlerlistesinde yer alyor.
Ganj ve Rio Grande nehirlerindeki suyun, tarm ve insani ihtiyalar iin artketiminin bu nehirlerin kurumasna yol aaca da akland.nds ve Nil Nehri kresel snma, Mekong kontrolsz balklk, Yangesanayilemenin getirdii kirlilik nedeniyle tehdit altnda. Rio de La Plata,Tuna ve Salween nehirlerinin suyuysa barajlar ve gemicilik iin hazrlananaltyap projeleri nedeniyle ekiliyor.
TRKYE'NN EVRE KARNES
19 milyon insann alk snrnda yaad Trkiye'de,her be kiidendrd belediye hizmetlerinden yararlanmakta ve evre sal asndan
belediyelerin verecei hizmete bal bir yaam srmektedir.Belediyelerin ancak %69u kanalizasyon ebekesine sahip, mevcut 3225belediyenin sadece 324nn atksular yetersiz (195 atksu artma tesisi ile)artlmakta.
3225 belediyeden ime ve kullanma suyu artma tesisi ile hizmet verilenbelediye says yalnzca 304.Kat atk depolama tesisleri says yalnzca 46.Tehlikeli atklarn sadece yzde 5'i kuralna uygun yok ediliyor, %40 dayaklyor. Trkiyede ylda ortalama 13.500 hektar ormanlk alan yanarakyok oluyor.
MARMARA DENZ'NDEN BYK SULAK ALANKAYBEDLDAmik Gl, Avlan Gl, Hotam, Emekaya sazlklar gibi sulak alanlarkaybediliyor. Beyehir Gl, Tuz Gl sratle kirlenmekte yzey alanlarklmeye devam ediyor. 135i uluslararas neme sahip olan 500 sulakalanmzdan RAMSAR Szlemesi listesine dhil edilen 12 alanda ciddioranlarda kuruma ve kirlenme mevcut.Dahas yrtlen faaliyetler neticesinde bu gn Marmara Denizinden daha
byk bir sulak alan kaybedilmi vaziyette. Tm dnyada koruma altnaalnan alanlarn lkelerin yz lmlerine ortalama oran yzde ortalama12.8, Trkiye'deyse ayn oran sadece yzde 3.9dur.
ANADOLU CORAFYASI ZEHRLENYORFethiye'ye fosseptik, Tuz Gl'ne kanalizasyon akyor, Kekova'y yatlar,Foa'y balk iftlikleri yok ediyor. Bu yln ilk aynda kkrt dioksit (SO2)
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
45/95
ortalamalar, geen yln ayn ayna kyasla Gaziantepte yzde 93,Krkkalede yzde 47, Tekirdada yzde 46, Manisada yzde 44 veKocaeli'nde (Merkez) yzde 33 orannda artt.
Dilovasnda kanser oran lkemizdeki genel ortalamann neredeyse katna ulat. Milyonlarca yl srecek olan bir ky tahribatna ve doalolarak da evre katliamna yol aacak Karadeniz Otoyolu tamamland.Alnan yarg kararlarna ramen Bergama Ovack Altn Madeni bata olmakzere birok yerde siyanrle altn madeni iletmecilii hala devametmektedir.
'KALKINMA'YA KURBAN EDLEN KLTR MRASIMIZKalknma uruna tarihi ve kltrel mirasmz Hasankeyf, Allianoi,Munzur yok ediliyor.Frtna Vadisinin de dhil olduu lkenin 3. byk
havzas olan Dou Karadeniz havzasnda (Giresun-Gmhane-Bayburt-Trabzon-Rize) 633 adet HES planlanm, Artvin Blgesinde 121 adet, BatKaradeniz Blgesinde 80, Akdeniz Blgesinde ise 225 adet HES
planlanmtr. Bunlardan 150 adedi iin idari prosedrler ise balamtr.Ocak 2010 itibar ile Antalya ilinde 59 adet, Isparta ilinde ise 56 adetHESin idari sreleri devam etmektedir.
Tm Trkiyede ise 1.500 adet byk apta, yine sadece Dou KaradenizBlgesinde 2.500 adette mikro HES (kylerin dereleri zerine) planlanm
ve hzla ina srecine girilmitir. Yaptmz hesaba gre, 1.601hidroelektrik santrali ina edildiinde -ki sre tm Trkiyede hzla devametmekte- yaklak 160 km2 sulak alan ayrca yok edilmi olacaktr.
te Srdrlebilir Kalknma anlay ardnda sren bu uygulamannsrdrlemez olduunun grlmesi gerekir. Sylenen ile yaplann aynolmadnn evre sorunlar ortada iken sorgulanmas gerekir. Bu gnTrkiyede hemen her yatrm, srdrlebilir kalknma ilkesi ileaklanmaktadr. Termik santral yapacak olan da, Nkleer santral yapacakolan da, HES yapacak olan da bir ekilde projesinin srdrlebilir
kalknma anlay ile projelendirildiini ileri srmektedir.
Asl teslim edilmesi gereken sorunun, srdrlebilir kalknma deil,-bugn gelinen noktada-Srdrlebilir Yaamn nasl gerekleebileceiolmaldr. Yaam artk tehlikeye girmitir. erisinde bulunduumuztketimci kalknma yerine, paylamc, gereksinimlere dayanan,mhendislik biliminden kamu yarar iin yararlanan yeni bir yaplanmaya
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
46/95
gidilmesi gerekmektedir.
2-Koruma Kullanma Dengesi:
BLMSEL SYLEM KRLL
Pek ok koruma kart uygulamann, savunulmasnda ska duyduumuz bukavramn ne olduunun da aklanmas gerekir. llebilirlii olanaklolmayan, durduumuz ve baktmz noktaya gre anlamnda nemlideiiklikler ortaya kan bir dengenin bu kadar yaygn biimdekullanlmas, yaplan yasal dzenlemelerin ve byk blmnn korumaylauzaktan ya da yakndan ilgisi olmayan pek ok uygulamann amalararasnda kendisine yer bulmas, bizi bu kavramlar tartmaya zorlamaktadr.
nk "koruma-kullanma dengesi" ve benzeri sylemlerle oluturulan"bilimsel sylem kirlilii" iinde yaanan gelimelere bir btn olarakbakldnda; pek ok korunmas gereken alann elden karld, korumabilincinin, gelimeden yana "rant ve kapka sylem" ile yok edildiinigrmekteyiz.
KAVRAMLARLA ZER RTLEN DOA SMRSKresel dnyann ve lkemizin, sermaye ya da yatrmclar diyelim, tmdnyada ve lkemizde, dnyann her tarafnda, her noktasnda; "kalknma","gelime", "srdrlebilirlik", "denge" sylemleri arasnda birer Tirana
dnmekte, egemenliini pekitirmekte, gemiten gnmze antikkentlerin barajlara, ormanlarn turizm tesislerine ve madenlere, tarmalanlarnn sanayi tesislerine, toplu konutlara ve yazlk sitelere evrilmesinde"koruma-kullanma dengesi"ni de sylemleri arasna alarak kirletmeye,doay smrmeye, kaynaklar sonsuz bir tketim anlay ile yok etmeyedevam etmektedirler.
Bu sylemi en ok dillendiren ve ald kararlarda kullananlarn banda isemaalesef Devletin kurumlar gelmektedir. Nerede yatrma kar bir direni
ve kar koyu varsa "koruma-kullanma dengesi"devreye alnmakta, srebu ekilde devam ettirilmeye allmaktadr.
Trakya'da, Akdenizde, Sakarya'da, Kocaeli'nde, zmir'de, Bursa'da oluumumilyonlarca yl sren, bir kez daha elde edilemeyecek nitelikli tarmtopraklar "kalknma", "gelime" sylemleri arasnda organize sanayi
blgelerine, sanayi tesislerine feda edilirken, ne yazk ki yaanan talan
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
47/95
savunmaya alanlarn sylemlerinin banda da yine "koruma-kullanmadengesi"yer almtr.
Son dnemlerde dereler zel sektrlere alm, nne gelen HES yapmasevdas ile projeler retmi, devletin bizzat kendisi de nne gelen projeyeED gerekli deildir, ED olumlu karar vermitir. Atmzdavalarda, birbiri ardna gelen "kamu yarar"na ve "koruma-kullanmadengesi"ne, srdrlebilir kalknma srdrlebilir bir doa ile mmknolur! kararlarna, bilirkii raporlarna ramen, ekolojik btnln ekolojikihtiya debisi olan, evrelerindeki koruma alanlar ile bir btn olan dereler,
birinci snf tarmsal topraklar, zeytinlikler, dahas deerli olan, dengeli,srekli ve salkl bir yaam iin ne varsa; alnan merkezi kararlarla, yaplanaf dzenlemeleri ve yine "koruma-kullanma dengesi", srdrlebilirkalknma kavramlar ile yok edilmeye devam etmektedir.
'KULLANMA DENGEL' KIYI YAMASIEge ve Akdenizde turizm adna kylarmz, yine Ege, Akdeniz veMarmarada deerli tarm alanlarmz sanayi alanlarna; Bergama, Eme,Efemukurunda zeytinlik alanlar, balar, baheler; Kaz Dalarnda, doalzelliklerini milyonlarca uzun yllar birikimle oluturmu alanlar, ormanlaraltn madenlerine, Karadeniz sahili ulama; Trkiyenin drt bir yanndaki
binlerce dere, enerjiye feda edilirken tmnde de koruma kullanmadengesi ilkesi ileri srlmektedir.
EVRE KANUNU BR RANT ARACI MI?Yarg kararlar ile iptal edilenlerde de koruma kullanma ve srdrlebilirlieaykrlk gerekesi vardr. Yalnzca doal deerler deil elbette, kltreldeerlerin talan edilmesinde de rnein Hasankeyf ve Allianoi rneklerindede, koruma kullanma ve srdrlebilir bir kalknma anlay vardr.Sistemin tkand noktalarda, evre ve deerlere zarar verenler, bu zararverici tutumlar karsnda hukuki engellerle karlatklarnda, bu engelleredair sorunlarn yeni kavramlar retip zmekte ve fakat znde her hangi
bir deiiklik olmadan rettikleri kavramlarnda iini boaltarak devam
edilmektedir. Yani aka hukukun arkasna dolanlmakta, yasaya ve hukukakar hile yoluna saplmaktadr.Bu sebeplerle evre Kanununun bu ilkeleri kulaa ho gelse de asla gerekmanasnda kullanlmamakta, doal, kltrel kaynaklarn yatrm adna,kirletilmesi, talan edilmesi ve smrlmesinde bir ara olarakkullanlmaktadr.
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
48/95
3-Kirleten der!lkesi:
'PARASI NEYSE DERM!'
ok fazla bir ey sylemeyeceiz bu konuda. Ama her ekilde tketmek ve
bu srecin sonunda kr ve sistemin devam olduuna gre, kirleten parasndesin, ne kadar ise parasn veririz denen bir sistemin yan rn. Tamsisteme uygun bir ara.Paras ne ise derim.
Kimse, ama kimse, te yandan orada, ite oralarda olan bir ieinkokusunun ne kadar ettiini, bize ne hissettirdiini hesaplayamaz. Kimse,ama kimse, buz gibi suyu ile alayarak akan nehirlerin kenarnda duraninsana yaatt hissin ederini hesaplayamaz. Bir aaca sarlmann, onu
sevmenin, onunla sohbet etmenin, kalbini aarak bir aala konumanninsana neler hissettirdiinin hesabn yapamaz.
HUZURUN DEER KA PARA?Temiz bir soluk almann ederi nedir? Huzurun ederi nedir? Ya o deredeyaayan balk iin reglatr nedir, HES nedir, susuzluk nedir? O yamatayuvas olan karnca iin i makinelerinin ederi nedir? Ya o aalarndallarnda yavrusunu besleyen ku iin o aa ne ifade eder, yavrusu neifade eder?Geenlerde evre Bakan aklad: 1993 ylndan bu yana 1788 ED
olumlu, 26.000 ED gerekli deildir karar, buna karlk sadece 30 EDolumsuz karar verildiini.
Davalar alyor; yre halk vadisini kurtarabilmek iin, Karadeniz'deyaad alanlarn tm zorluklarn bilerek doal sit alan ilan ettirmek iin,Koruma Kurullarna kouyor. Vadiler birer birer sit alan ilan ediliyor. BelkiHES'e are olur, belki yaam alan yklmaktan, talan edilmekten kurtulurdiye...
EYVAH, 'TABATI KORUMA KANUNU' GELYOR!Ama sistem durmuyor, durdurulamyor. imdi Tabiat Koruma Kanunu adile bir yasa tasarsn gndeme getirmi HES lobisi. Btn koruma alanlar,sitler, milli parklar, K'lar, tabiat koruma alanlar bu yasa kapsamnaalnyor. Kanunun amac ise yle tanmlanm:Bu Kanunun maksad; lkemizin kara, ky, sucul ve deniz alanlarndaki
sahip olduu tabii deerlerin, biyolojik eitliliin, gen kaynaklarnn ve
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
49/95
peyzajn korunmas ile koruma kullanma dengesi gzetilereksrdrlebilirliine ilikin usul ve esaslarn belirlenmesidir.Tasarda kirleten der de unutulmam. 2863 sayl yasa kalkyor, kurullarkalkyor. Milli parklar kalkyor, ne varsa korunan alan kalkyor. Ulusal birkomisyon kurulacakm. evre ve Orman bakanl bu ilere bakacakm.Koruma Kurullarnn yllardr oluturduu koruma ilkeleri de hi olmamgibi kalkyor elbette...
Sadece Eyvah! diyoruz. Sadece bunu diyebiliyoruz: Eyvah!te dava konusu projede, byle bir evre Kanuna gre deerlendirilmi,
byle bir kanuna gre kartlm bir ynetmelikle incelenmitir.
Trkiyede Su Ynetimi:
TRKYE SUYUNU YNETEBLYOR MU?
Su kaynaklarnn korunmas, gelitirilmesi ve ynetimi ile ilgili sorunlar-zellikle Dou Karadenizde dava konusu olmu ve olmaya namzet dieryzlerce mevcut proje dolays ile- yakc bir sorun olarak dikkatekmektedir. Dnya genelinde olduu gibi, Trkiyede de, kresel iklimdeiiminden kaynakl etkiler grlmeye balamtr. Kuraklk ya da sulamasuyu azl ya da yokluu nedeni ile tarmsal verimsizleme nedeni ile rnazalmalar, arpc fiyat ykselmeleri grlmtr. GAP blgesinde,
bilinsiz sulama sonucu, su kaynaklar heba olmutur.
Artk suyun snrl bir kaynak olduu, aklc ve verimli kullanmnn gerekliolduu arpc bir gerek olarak ortaya kmtr. Suyun uzun vadeli
planlamalarla srdrlebilir ynetimi salanmaz ise, skntlarn artaca,ok daha ciddi sorunlarn nmzdeki yllarda grlecei aikrdr.
ULUSAL SU POLTKASI HTYACIBu kadar snrlayc etken zerine, su zengini olmayan Trkiyede, su
kaynaklarnn yanl ve bilinsiz kullanm ile kirlenmesi de eklendiitakdirde, nmzdeki gnlerde su kaynakl problemler byyecektir.Bu kadar yakc bir sorun haline gelen su ve su ile ilikili ekosistemlerinkorunmas iin yasal ve kurumsal yapdaki aksaklklarn bir an ncegiderilmesi, dnyadaki gelimeler de dikkate alndnda, acil hale gelmitir.Bu anlamda Trkiyenin acil olarak bir Ulusal Su Politikasna veYasasna ihtiyac vardr. Ancak aada aklayacamz zere
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
50/95
Trkiyede bu alanda kurumsal ve yasal tam bir kargaa mevcut olup,Tm Trkiyenin hemen tm vadileri bu kargaa nedeni ile tm doalve peyzaj gzellikleri, ekolojik zellikleri ile ok yakn bir gelecekteciddi zararlarla karlama tehlikesi altndadr.
TRKYE'NN SUYUNU YNETEN KURUMLAR
Trkiyede su asndan kurumsal yap aadaki gibidir:
1- Devlet Planlama Tekilat(DPT) :
Genel prensipleri, yatrm nceliklerini, orta ve uzun dnem teknik,evresel, sosyal ve kltrel politikalar ieren "Kalknma Planlar" DPTtarafndan yaplmaktadr.
2- Devlet Su leri Genel Mdrl(DS) :
DS Genel Mdrl, 6200 sayl ve 18 Aralk 1953 tarihinde kabul edilen"Devlet Su leri Umum Mdrl Tekilat ve Vazifeleri Hakknda Kanun"ile kurulmutur.
Mdrln kurulu amac, yerst ve yeralt sularnn zararlarn nlemek
ve bunlardan eitli ynden faydalanmaktr. Bu kapsamda temel grevleri
baraj inaat, hidroelektrik enerji retimi, takn koruma tesisleri meydanagetirilmesi, sulama tesisleri kurulmas, bataklk alanlarn slah, ime suyu
ve kanalizasyon tesisleri yapm ile bu tesislerin iletme, bakm ve
onarmnn yaplmasdr.
YAPAN DA DENETLEYEN DE AYNI KURUM
Devlet Su leri (DS) Genel Mdrl, lkemizdeki btn sukaynaklarnn planlanmas, ynetimi, gelitirilmesi ve iletilmesinden
sorumlu yatrmc bir kurulu olup tarm, enerji, hizmetler ve evre
sektrlerinde grev yapmaktadr. Son dnemde devlet kurumlarnn
borlanmasnn nne geilmesi, DSnin denetleyici bir kurum haline
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
51/95
getirilmesi anlamnda enerji santralleri ina ve iletmesi DSnin elinden
alnm, birok yetkisi yasal dzenlemelerle kaldrlmtr. DSnin
elinde kalan son hidroelektrik santrallerinin de zelletirilmesi sreci
hzla yrtlmektedir.
3- evre ve Orman Bakanl:
Bakanlk 1 Mays 2003 tarihli 4856 sayl "evre ve Orman Bakanl
Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun"ile kurulmutur.
evrenin korunmas - iyiletirilmesi, doal kaynaklarn en iyi ekilde
kullanlmas -korunmas, evre kirliliinin nlenmesi ve bu konulardagerekli nlemlerin alnmas kurulu amacdr. Bu kapsamda Bakanlk
tarafndan hedefler, ilkeler ve politikalar belirlenir, programlar hazrlanr,
kurulular arasnda ibirlii ve koordinasyon salanr.
4- Tarm ve Ky leri Bakanl:
7 Austos 1991 tarihli 441 sayl "Tarm ve Ky leri BakanlnnKurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname" (Yetki
kanun tarihi: 6 Haziran 1991, say: 3755) de su ve benzeri tabii
kaynaklarn korunmas ve gelitirilmesi iin aratrma, inceleme, plan,
program ve projeler yapmak ve yaptrmak Tarm ve Ky ileri
Bakanlnn grevleri arasnda yer almaktadr.
5-Salk Bakanl:
13 Aralk 1983 tarih ve 181 sayl "Salk Bakanlnn Tekilat ve
Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin" (Yetki Kanununun
Tarihi : 17.6.1982 No: 2680) 9. maddesinde, iilecek ve kullanlacak
7/31/2019 Hes Raporu Taslak
52/95
nitelikte su temini ile ilgili salk dzenlemelerinin yaplmas ve
denetlenmesi yer almaktadr.
6- Maliye Bakanl:
Maliye Bakanl tarafndan 10 Aralk 2003 gn ve 5018 sayl Kamu Mali
Ynetimi ve Kontrol Kanununa dayanlarak hazrlanan "Kamu darelerine
Ait Tanmazlarn Tahsis ve Devri Hakknda Ynetmelik"10 Ekim 2006 gn
ve 26315 sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr. Sz konusu ynetmeliin 4.
Maddesinin 10) bendinde, umuma ait sularn Belediyelere tahsisinde
Maliye Bakanlnn yetkili olduuna dair hkm yer almaktadr. DSninyetkileri ile eliik bir dzenlemedir.
7- Kltr ve Turizm Bakanl:
Bakanln dier grevleri yannda vadilerin peyzaj btnl ve kltrel ve
turistik deerlerini korumak korumak, yurt ii ve dnda eitli faaliyetlerle
tantmn yapmak grevi vardr.
8-Bayndrlk ve skn Bakanl:
Bakanln, iilebilir su kaynaklarnn belirlenmesi, kullanma
sunulmas, su kaynaklarn korunmas ve alt yapda yerel idarelere destek
olunmas gibi grevi vardr.
9-ller Bankas:
13 Haziran 1945 tarih ve 4759 sayl "ller Bankas Kanunu" ile kurulan
Bank
Top Related