Download - บทที่ 1 บทนำ - Ministry of Public Healthphc.moph.go.th/ · 2020-05-25 · บทที่ 1 บทนำ 1.1 ความเป็นมาและความสำคัญ

1

การศกษาสถานการณและทศทางการพฒนาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานในยคประเทศไทย 4.0 The Study of Situation and Village Health Volunteer's Development Direction in the Thailand 4.0

นางสาวณฐนนท บรสทธ กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน

บทท 1 บทนำ

1.1 ความเปนมาและความสำคญ

การเปลยนแปลงโครงสรางประชากรเขาสสงคมผสงอายอยางรวดเรวของประเทศไทย คนไทยมอายคาดเฉลยยนยาวขน โดยในป 2564 ประเทศไทยจะเขาสสงคมสงวยอยางสมบรณ โดยมประชากรสงอายถงรอยละ 20 ของประชากรทงหมด เนองจากอตราเกดตำกวาระดบทดแทน สดสวนวยแรงงานลดลง และยงมปญหาสขภาพจากอบตเหต ภยพบตภยสขภาพ การเจบปวยและการเสยชวตจากโรคไมตดตอของประเทศไทยมทศทางเพมขนอยางตอเนอง สวนทางกบเปาหมายระดบโรคทตองลดการตายกอนวยอนควรทมสาเหตจากโรคไมตดตอรอยละ 25 ภายในป 2568 การจดการระบบบรการสขภาพใหมประสทธภาพในการควบคมปองกนโรคไมตดตอ รวมถงปจจยเสยง โดยเฉพาะปจจยทางพฤตกรรมเปนวาระเรงดวนของประเทศ โรคไมตดตอเปนปญหาสขภาพสำคญทหลายประเทศกำลงเผชญ การศกษาภาระโรคและการบาดเจบของประชากรไทย คนไทยสญเสยปสขภาวะในป 2556 มากถง 15.3 ลานป โดย 2 ใน 3 เปนการสญเสยจากการตายกอนวยอนควร สาเหตหลกเปนผลจากโรคไมตดตอโดยเฉพาะ 4 โรคสำคญ ไดแก โรคมะเรง โรคเบาหวาน โรคระบบทางเดนหายใจเรอรง และโรคหวใจและหลอดเลอด การจดการกำลงคนดานสขภาพยงไมสามารถตอบสนองตอการสรางประสทธภาพของระบบบรการสขภาพ ระบบขอมลขาวสารและการวจยดานสขภาพยงไมสามารถใชประโยชนจากขอมลและงานวจยไดอยางเพยงพอ ความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy) ของประชาชนยงไมเพยงพอในการปองกนปจจยเสยงตางๆ ดานสขภาพ การปรบโครงสรางประเทศไปสประเทศไทย 4.0 การเปลยนแปลงสยค Digital Age ทเทคโนโลยมสวนสำคญตอทกดาน การเปลยนแปลงองคกรในยค Disruptive World ทำใหเกดนวตกรรมองคกรขนมากมาย รวมถง AIHR ทปญญาประดษฐเรมเขามามบทบาทมากขนเรอยๆ กรอบการพฒนาทยงยน (SDGs) และการปฏรปประเทศดานสาธารณสข ประเดนสถานการณและปจจยทมผลตอการพฒนาสขภาพเหลาน การวางแผนเตรยมพรอมรองรบและเผชญกบสภาพปญหาจะชวยใหสามารถรบมอกบความเสยงและภยคกคามดานสขภาพทจะเกดไดอ ยางมประสทธภาพ

รฐบาลมงเนนใหประชาชนในสงคมไทยไดรบโอกาสการเขาถงบรการสขภาพของรฐทมคณภาพอยางเทาเทยมลดความเหลอมลำของสงคม และประชาชนกลมวยตางๆ ตองไดรบการดแลอยางเปนรปธรรมและเสมอภาค โดยเฉพาะกลมผสงอาย รฐบาลไดกำหนดนโยบายดานสขภาพในขอท 5 การยกระดบคณภาพบรการดานสาธารณสขและสขภาพของประชาชน (5.2) “การพฒนาระบบบรการสขภาพ” โดยเนนการปองกนโรคมากกวารอใหปวยแลวจงมารกษา สรางกลไกการจดการสขภาพในระดบเขตแทนการกระจกตวอยทสวนกลาง ปรบระบบการจางงาน การกระจายบคลากร และทรพยากรสาธารณสขใหเหมาะสมกบทองถน และใหภาคเอกชนสามารถมสวนรวมในการจางบคลากร เพอจดบรการสาธารณสขโดยรฐเปนผกำกบ ดแล สนบสนนความรวมมอระหวางรฐและเอกชนในการพฒนาระบบบรการทางการแพทยและสาธารณสข โดยสงเสรมการรวมลงทน การใชทรพยากร และบคลากรรวมกนโดยมขอตกลงทรดกมและเปนประโยชนตอทกฝาย กระทรวงสาธารณสข ตระหนกถงความสำคญของการพฒนาการจดบรการทางสขภาพ ใหแกประชาชนไทยตลอดชวงวยทกคน รวมพลงสงคมเพอประชาชน

2

สขภาพด สอดคลองกบเปาหมายของกระทรวงสาธารณสข “ประชาชนสขภาพด เจาหนาทมความสข ระบบสขภาพยงยน” ไดกำหนดนโยบายการดำเนนงานทสอดคลองกบงานสขภาพภาคประชาชน คอ การพฒนาการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคใหประชาชนทกกลมวย เพอปองกนความเสยงตอสขภาพและคมครองผบรโภคดวยความรวมมอของทกภาคสวน โดยใหคนไทยมโอกาสไดรวมคด รวมนำ รวมทำ และรวมรบผดชอบดวย เปนการอภบาลแบบเครอขายเอออำนวยระบบสขภาพแหงชาตเชอมประสานทกภาคสวนเขาดวยกน กระทรวงฯ ไดกำหนดแผนยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป ดานสาธารณสข (พ.ศ.2560 - 2579) ตามนโยบายรฐบาลทจะนำประเทศกาวสประเทศไทย 4.0 เพอรองรบอนาคตทมความเปนสงคมเมอง สงคมผสงอาย ซงในป 2573 ประเทศไทยจะมผสงอายถง 1 ใน 4 ของประชากรทงหมดในการดำเนนงานไดกำหนดแผนเปน 4 ระยะ ภายใตการพฒนาความเปนเลศใน 4 ดาน คอ 1) ดานสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค และคมครองผบรโภคเปนเลศ (PP & P Excellence) 2) ดานระบบบรการเปนเลศ (Service Excellence) 3) ดานบคลากรเปนเลศ (People Excellence) และ 4) ดานการบรหารจดการเปนเลศ (Governance Excellence) ตลอดจนดำเนนการขบเคลอนงานเพอใหสอดคลองกบการพฒนาประเทศสประเทศไทย 4.0 กำหนดประเดนการขบเคลอนงานดานสาธารณสข ในระยะ 5 ป (พ.ศ.2560 - 2564) มกลไกการขบเคลอนงาน ประกอบดวย 3 กลไก 10 ประเดนหลก ภายใตการพฒนา “มงคง มงคง ยงยน” งานสขภาพภาคประชาชนมบทบาทเขารวมในการขบเคลอนในกลไก Inclusive Growth Engine (ลดรายจาย) ภายใตกรอบประเดน “อสม.4.0” มงเนนให อสม. และภาคเครอขายสขภาพ สงเสรม ปองกน รกษาเบองตน ฟนฟสขภาพ ตลอดจนการคมครองผบรโภคดานสขภาพ ใหบรการทางดานสขภาพทเพมเตมจากระบบการใหบรการทางสขภาพทรฐจดให

กรมสนบสนนบรการสขภาพ เปนหนวยงานหลกในการพฒนาระบบบรการสขภาพใหมคณภาพและสงเสรมการมสวนรวมระบบสขภาพภาคประชาชน ตามวสยทศนตามยทธศาสตรระยะ 5 ป พ.ศ. 2562 – 2566 คอ “เปนองคกรหลกในการบรหารจดการระบบบรการสขภาพและระบบสขภาพภาคประชาชนใหมคณภาพเพอการคมครองผบรโภคและการพงตนเองดานสขภาพทยงยนแบบมสวนรวม” เปาประสงคท 2 ประชาชนทกคนสามารถดแลสขภาพคนเองไดและชมชนจดการสขภาพเพอการพงตนเองดานสขภาพไดอยางยงยน ในยทธศาสตรท 2 พฒนาและยกระดบการจดการสขภาพภาคประชาชนโดยการมสวนรวมของประชาชนและเครอขาย การบรการสขภาพทไดมาตรฐานและมคณภาพ จำเปนตองมการวางแผนและบรหารจดการ “กำลงคนดานสขภาพ” ใหเพยงพอและสามารถตอบสนองตอความตองการดานสขภาพของประชาชน ตลอดจนพรอมเผชญกบสถานการณความเปลยนแปลง ซงการพฒนากำลงคนดานสขภาพเปนประเดนสำคญทควรอยในความสนใจของสงคมอยางตอเนองและจรงจง ภายใตเปาหมายเพอใหประชาชนไดรบบรการสขภาพทมคณภาพ มประสทธภาพ และเปนธรรม

อาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) เปนกลไกสำคญของกระทรวงสาธารณสขทใกลชดกบประชาชนมากทสด ครอบคลมทกหมบานทวประเทศ มประมาณ 1.04 ลานคน กรมฯ มการพฒนาศกยภาพ อสม. อยางตอเนองเพอรองรบสถานการณทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว โดยเฉพาะทกษะดานเทคโนโลยดจทล เปนหวใจสำคญในการชวยใหประเทศไทยกาวสยค Thailand 4.0 สามารถพฒนาตนเองผานเครองมอสมยใหมใหมความรอบรและเปนตนแบบดานสขภาพ เปนผนำการเปลยนแปลงในกระบวนการจดการสขภาพชมชน (TPAR) ไดแก การสรางทมสขภาพ (Team) การวางแผนการดำเนนงานในชมชน (Plan) การจดกจกรรมโดยชมชน (Activity) และการประเมนผลลพธทเกดขน (Result) การวางแผนการพฒนา อสม. ซงถอเปนบคลากรทางการแพทยทสำคญ ใหสอดคลองกบสถานการณยคประเทศไทย 4.0 เปนเรองทมความจำเปนมาก ผวจยจงศกษาสถานการณและทศทางการพฒนา อสม. ในยคประเทศไทย 4.0

3

1.2 วตถประสงคของการวจย

2.1 เพอศกษาสถานการณการพฒนาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) ในประเทศไทย 2.2 เพอศกษาทศทางการพฒนา อสม. ใหสอดคลองกบยคประเทศไทย 4.0

1.3 ขอบเขตของการวจย

ในการศกษาสถานการณการพฒนา อสม. ปจจบนในครอบคลมตงแตกระบวนการสรรหาและคดเลอก นโยบายและวธการพฒนา บทบาทหนาท สวสดการและการเสรมสรางขวญกำลงใจ และผลสมฤทธ การปฏบตงานของ อสม. รวมถงทศทางการพฒนา อสม. ในยคประเทศไทย 4.0

1.4 นยามศพทเฉพาะ อาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) หมายถง บคคลทไดรบการคดเลอกจากชาวบานไมนอยกวา 10 หลงคาเรอนในแตละคมหรอละแวกบาน และไดรบการอบรมตามหลกส ตรทกระทรวงสาธารณสขกำหนด โดยมบทบาทสำคญในฐานะผนำการเปลยนแปลงดานพฤตกรรมสขภาพอนามย (Change agents) การทำหนาทเปนผสอขาวสารสาธารณสข (ผสส.) การแนะนำเผยแพรความร การวางแผน และประสานกจกรรมพฒนาสาธารณสข ตลอดจนใหบรการสาธารณสขดานตางๆ

สถานการณการพฒนาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) หมายถง กระบวนการพฒนา อสม. ตงแต 1. การคดเลอก สรรหา อสม. 2.การพฒนาศกยภาพ อสม. 3.บทบาทหนาท อสม. 4. สวสดการ และเสรมสรางขวญกำลงใจ อสม. และ 5. ผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม.

การสรรหาและคดเลอก อสม. หมายถง การคดเลอกผสมครใจและมคณสมบตตามทระเบยบกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2554 กำหนด เขารบการอบรมเปน อสม. ประจำคมบานนน

การพฒนาศกยภาพ อสม. หมายถง กระบวนการทจะสงเสรมให อสม. มความร ความสามารถ ความเขาใจ ตลอดจนทศนคต เพอใหมการปฏบตงานในชมชนอยางมประสทธภาพ เชน การใหความรผานการประชมประจำเดอน การอบรม/ฝกปฏบต การศกษาผานชองทางดจทล เชน website application สขภาพ

บทบาทหนาท อสม. หมายถง บทบาทและหนาทของ อสม. ตามทระเบยบกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2554 กำหนด รวมทงการปฏบตหนาทในการสรางสขภาพในชมชน

สวสดการ อสม. หมายถง สทธประโยชนของ อสม. และบคคลในครอบครว ตามทระเบยบกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2554 กำหนด ไดแก 1) บตรประจำตว อสม. 2) การลดคาโดยสารรถไฟ 3) การเทยบตำแหนง อสม. 4) การยกระดบการศกษาขนพนฐาน 5) การเบกคาใชจายในการออกปฏบตงานบรการสขภาพในภาวะฉกเฉน 6) คาปวยการ 7) คาตอบแทนครประจำกลม 8) การไดรบการชวยเหลอคารกษาพยาบาล สำหรบ อสม. และบคคลในครอบครว 9) การจดสรรโควตาเขาศกษาหลกสตรตางๆ ในสถาบนการศกษาของกระทรวงสาธารณสข 10) คณสมบตการสมครและการคดเลอกบคคลเขาศกษาหลกสตรตางๆ ของวทยาลยในสงกดสถาบนพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสข

4

การเสรมสรางขวญกำลงใจ อสม. หมายถง การเชดชเกยรต อสม. ทมการดำเนนงานดานสาธารณสขมลฐานในชมชน จะไดรบการคดเลอกใหเปน อสม. ดเดน ใน 11 สาขา โดยดำเนนการคดเลอกตงแตระดบตำบล อำเภอ จงหวด เขตสขภาพ ภาค และระดบชาต ไดแก สาขาท 1 การเฝาระวงปองกนและควบคมโรคตดตอ สาขาท 2 การสงเสรมสขภาพ สาขาท 3 สขภาพจตชมชน สาขาท 4 การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน สาขาท 5 การบรการในศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) และการสรางหลกประกนสขภาพ สาขาท 6 การคมครองผบรโภคดานสขภาพ สาขาท 7 ภมปญญาทองถนดานสขภาพ สาขาท 8 การปองกนและแกไขปญหาเอดสในชมชน สาขาท 9 การจดการสขภาพชมชน สาขาท 10 นมแม อนามยแมและเดก และ สาขาท 11 ทนตสขภาพ

ผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม. หมายถง ผลสำเรจทเกดขนในชมชน จากการปฏบตงานของ อสม. ในชมชน เรมจากการเปนผนำการเปลยนแปลงดานสขภาพ เปนแกนนำในการสรางเครอขายในชมชนจากทกภาคสวน กอใหเกดการรวมทม (Team) รวมกนวางแผน/แนวทางการพฒนาชมชน (Plan) รวมกนดำเนนกจกรรมในชมชน (Activity) รวมถงการประเมนผลลพธ (Result) รวมกน เพอใหเกดการสรางเสรมสขภาพ เฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน นำไปสการพฒนา การดแลสขภาพของตนเอง ครอบครวและชมชนทพงตนเองได

การพฒนา อสม. ยค 4.0 หมายถง การนำเทคโนโลยดจทล มาใชในการพฒนา อสม. และ อสม. สามารถใชเทคโนโลยดจทลชวยในการเขาถงขอมล ตดสนใจ และปฏบตงานในชมชนไดอยางถกตอง ทนเวลา

1.5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1.5.1 เพอทราบสถานการณการพฒนา อสม. ในปจจบน

1.5.2 เพอทราบทศทางการพฒนา อสม. ใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของประเทศ

5

บทท 2 แนวคด และทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

การศกษาครงน ผวจยไดทบทวนวรรณกรรม แนวคด ทฤษฏ และงานวจยทเกยวของ ประกอบดวย 3 สวน ไดแก 2.1 แนวคด และทฤษฎทเกยวของ ประกอบดวย 1) พฒนาการของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) 2) นโยบายและยทธศาสตรทเกยวของและการพฒนา อสม. ในยคปจจบน 3) แนวคดและทฤษฎเกยวกบการพฒนากำลงคน 2.2 งานวจยทเกยวของ 2.3 กรอบแนวคดในงานวจย มรายละเอยด ดงน

2.1 แนวคด และทฤษฎทเกยวของ

1) พฒนาการของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) การทบทวนพฒนาการของการพฒนา อสม. ตามแผนพฒนาสาธารณสข แบงเปน 5 ระยะ ดงน ทศวรรษท 1 (พ.ศ. 2520 – 2529) อยในชวงระหวางแผนพฒนาสาธารณสข ฉบบท 4 – 6 ชวงครงแรก เปนการจดโครงสรางพนฐานของการสาธารณสขมลฐานฝกอบรมเจาหนาทสาธารณสขเปนครฝกสาธารณสขมลฐาน คดเลอกและอบรมผสอขาวสารสาธารณสข (ผสส.) และอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) เพอทำหนาทผปฏบตงานสาธารณสขมลฐานในหมบาน ใหครอบคลมหมบานทวประเทศ ชวงครงหลงพฒนาเชงคณภาพของโครงสรางพนฐานทสำคญ เชน การจดตงกองทนตางๆ ในชมชน และการดำเนนงานตามความจำเปนพนฐาน (จปฐ.) แผนพฒนาสาธารณสขมลฐานในทศวรรษท 1 (พ.ศ. 2520 - 2529)

• แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 4 (พ.ศ. 2520 - 2524) - บรรจการสาธารณสขมลฐานไวในนโยบาย และแผนสาธารณสขแหงชาต - จดตงการสาธารณสขมลฐาน 8 องคประกอบใหครอบคลมพนทชนบท รอยละ 50 - มงเนนการคนหาคดเลอก และฝกอบรมชาวบานเปน ผสส. และ อสม. โดยกำหนดบทบาทใหเปน

ผนำการเปลยนแปลง - กระจายแนวคดและหลกการสาธารณสขมลฐานใหเจาหนาทสาธารณสขทกระดบใหเขาใจและ

ยอมรบความสำคญของการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาสาธารณสขมลฐาน - จดตงกองทนยาประจำหมบาน และการจดการบรหาร ดวยหลก 3 ก.

• แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 5 (พ.ศ.2525 - 2529) - ขยายการจดตงและพฒนาระบบอาสาสมครสาธารณสข (ผสส./ อสม.) ใหครบทกพนทในชนบท

และรเรมทดลองดำเนนการในเขตเมอง - มงเนนใหชมชนระดบหมบานบรหารจดการสาธารณสขมลฐาน 8 องคประกอบ และเพมเปน 10

องคประกอบในปลายแผนฯ 5

6

- ผสมผสานการพฒนาสาธารณสขมลฐานกบการพฒนาชมชนดานอนโดยกำหนดใหสาธารณสขมลฐานเปนสวนหนงของการพฒนาคณภาพชวตทงเปาหมายและวธการ

- รเรมโครงการทเนนการมสวนรวมของชมชน เชน โครงการปรณรงค พฒนาคณภาพชวต หมบานพงพาตนเองทางสาธารณสขมลฐาน

ทศวรรษท 2 (พ.ศ. 2530 – 2539) อยในชวงระหวางแผนพฒนาสาธารณสข ฉบบท 6 - 7 มการจดตงศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) เกดความกาวหนาของกองทนพฒนาหมบาน และกองทนบตรสขภาพ ผสส. ยกระดบขนมาเปน อสม. ทงหมด และจดตง ชมรม อสม. ระดบตางๆ

การพฒนาการสาธารณสขมลฐานในทศวรรษท 2 (พ.ศ.2530 - 2539)

• แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาต ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530 - 2534) - เนนพฒนาโครงสรางสาธารณสขมลฐานใหสามารถพงตนเองทางสาธารณสขในระดบชมชนพฒนา

3 ก. ในหมบาน - โครงการนำรองการดแลตนเองในระดบชมชนครอบครว และปจเจกบคคล - สงเสรมองคกรภาคธรกจเอกชนองคกรพฒนาเอกชนเขารวมในงานสาธารณสขมลฐาน - โครงการนำรอง 4 องคประกอบสาธารณสขมลฐาน (4 PHC)

• แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาตฉบบท 7 (พ.ศ. 2535 - 3539) - ปรบปรงโครงสราง ศสมช. พฒนา 3 ก. และเพมการพฒนาระบบขอมลขาวสารสาธารณสขมลฐานใน

ชมชน และจดตง ศสมช. - สนบสนนองคกรพฒนาเอกชน องคกรประชาชน และธรกจเอกชนเขารวมในการพฒนาสาธารณสขมล

ฐานใหมประสทธภาพยงขน - เพมองคประกอบสาธารณสขมลฐานจาก 10 องคประกอบ เปน 14 องคประกอบ - พฒนากลไกและกระบวนการถายทอดความร เผยแพรประชาสมพนธงานสาธารณสขมลฐาน - เนนการดแลสขภาพตนเองเองในระดบครอบครว

ทศวรรษท 3 (พ.ศ. 2540 – 2549) อยในชวงแผนพฒนาสาธารณสข ฉบบท 9 ชวงครงแรก เรงรดการพฒนาเพอใหบรรลสขภาพดถวนหนาใชสาธารณสขมลฐานเปนศนยกลางของการพฒนาสขภาพ โดยม อสม. เปนผปฏบต โดยเจาหนาทสาธารณสขเปนผสนบสนน ปญหาสาธารณสขลดลง ประชาชนสวนใหญมสขภาพและคณภาพชวตดข น คร งหลง มการปฏรประบบราชการ สงผลใหหน วยงานทรองรบภารกจตองปรบจาก “สำนกงานคณะกรรมการการสาธารณสขมลฐาน” เปน “กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน” สรางการมสวนรวมจากทกภาคสวน สงผลใหสาธารณสขมลฐานเปนสวนหนงของสขภาพภาคประชาชน เนนเรองหมบานจดการสขภาพ พฒนา อสม. จากนกปฏบตเปนนกพฒนา

การพฒนาการสาธารณสขมลฐานในทศวรรษท 3 (2540 - 2549)

• แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2540 - 2544) - เนนพฒนาคนมการสรหาแกนนำสขภาพประจำครอบครว (กสค.)

7

- จดสรรงบประมาณแนวใหม จากงบสนบสนนรายกจกรรมเปนรายหมบาน (พฒนาศกยภาพกำลงคน แกปญหาสขภาพ และจดบรการใน ศสมช.)

- ประกาศสขภาพดถวนหนาป 2543 (Health for All by the year 2000)

• แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาต ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545 - 2549) - ถายโอนงบอดหนนเพอการพฒนางานสาธารณสขมลฐาน (พ.ร.บ. กระจายอำนาจ) หมบานละ

7,500 บาท/หมบาน/ป ใหแกองคกรปกครองสวนทองถน และปรบเพมเปน 10,000 บาท - จดตงกองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน เพอรบผดชอบการสาธารณสขมลฐานแทนสำนกงาน

คณะกรรมการสาธารณสขมลฐาน - ขยายแนวคดสาธารณสขมลฐานสระบบสขภาพภาคประชาชนเนนการมสวนรวมและสนบสนนพหภาค - สงเสรมใหชมชนจดการดานสขภาพดวยตนเอง ใชรปแบบหมบานจดการสขภาพ สรางความ

เขมแขงและความยงยนในการพฒนา ทศวรรษท 4 (พ.ศ. 2550 – 2557) อยในชวงแผนพฒนาสาธารณสข ฉบบท 10 - 11 ปรบกระบวนทศนการพฒนาการสาธารณสขมลฐาน มงเนนการบรหารจดการ เสรมพลงชมชน สรางเครอขาย สรางการมสวนรวม พฒนาศกยภาพ อสม. จากนกพฒนาเปนนกจดการสขภาพชมชน พฒนาหมบานจดการสขภาพ ตำบลจดการสขภาพ เชอมระบบบรการปฐมภม และเครอขายระดบอำเภอ

การพฒนาการสาธารณสขมลฐานในทศวรรษท 4 (พ.ศ. 2550 - 2559)

• แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 - 2554) - สงเสรมการใชแผนทยทธศาสตรเปนเครองมอในการพฒนาดานสขภาพของประชาชน - โครงการสงเสรม อสม. เชงรก - แผนสขภาพตำบล และกองทนหลกประกนสขภาพระดบตำบล

• แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาตฉบบท 11 (พ.ศ. 2555 - 2559) - เสรมสรางการมสวนรวมของเครอขายสขภาพในพนทโดยใชรปแบบการดำเนนงานตำบลจดการ

สขภาพ 5 องคกรหลก คอ รพ.สต. อบต. อสม. กำนน/ผใหญบาน และกองทนหลกประกนสขภาพ - สรางความเขมแขงของชมชน โดยใชรปแบบ “หมบานจดการสขภาพ” ในการพฒนาเพอยกระดบ

องคประกอบ ๖ ดานคอ การมสวนรวม การจดทำแผนดานสขภาพดาน การจดการงบประมาณ การจดกจกรรมพฒนาการประเมนผลและผลสมฤทธ

- พฒนาศกยภาพ อสม. ใหเปน อสม.เชยวชาญ อสม. นกจดการสขภาพชมชน - สนบสนนวสด อปกรณ อสม. ทจำเปนเพอสนบสนนการปฏบตงาน อสม. ในชมชน - พฒนาตำบลจดการสขภาพ ทศวรรษท 5 (พ.ศ. 2560 – ปจจบน) อยในชวงแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.

2560 – 2564)

8

- มการพฒนาอาสาสมครประจำครอบครว (อสค.) คนในครอบครวเปนตวแทนคนในครอบครวตนเอง โดยเฉพาะกล มผ ส งอายตดบานตดเตยง (Long Term Care) โรคไตเร อรง (Chronic Kidney disease) และโรคไมตดตอเรอรง (Non-Communicated disease)

- พฒนา อสม. 4.0 เนนสงเสรมทกษะทางดจทล และความรอบรดานสขภาพ - สงเสรมบทบาท อสม. เปนพเลยง อสค. - พฒนาตำบลจดการสขภาพสตำบลจดการคณภาพชวต เชอมกบระบบสขภาพปฐมภม

2) นโยบายและยทธศาสตรทเกยวของและการพฒนา อสม. ในยคปจจบน การดำเนนงานสขภาพภาคประชาชน ถอเปนการดำเนนงานในระดบปฐมภมทใกลชดกบประชาชน และชมชนมากทสด การใหบรการสาธารณสขแบบผสมผสานเชงรก ในการสงเสรมสขภาพ ควบคมปองกนโรค การปฐมพยาบาลเบองตน ฟนฟสขภาพ ตลอดจนการคมครองผบรโภคดานสขภาพ สงเสรมสนบสนนใหประชาชนเรยนร และมความสามารถในการดแลสขภาพตนเอง ครอบครว ชมชน รวมทงเชอมโยงและมสวนรวมอยางเขมแขงในการใหบรการสขภาพของประชาชนชมชน

การพฒนางานสขภาพภาคประชาชน จงใหความสำคญในการพฒนาบคคลใหมความเขมแขง มสขภาพทด เพอเปนฐานรากในการขบเคลอนงานสขภาพภาคประชาชนในอนาคต ดงนนจงยกตวอยางนโยบายและยทธศาสตรทเกยวของในการดำเนนงานสขภาพภาคประชาชน ดงน

(1) รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 รฐธรรมนญแหงราชการอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560 มขอกำหนดทเกยวของกบการสาธารณสข ไวดงน หมวดท 3 สทธและเสรภาพของปวงชนชาวไทย มาตรา 47 บคคลยอมมสทธไดรบบรการสาธารณสข

ของรฐ บคคลผยากไรยอมมสทธไดรบบรการสาธารณสขของรฐโดยไมเสยคาใชจายตามทกฎหมายบญญต และบคคลยอมมสทธไดรบการปองกน และขจดโรคตดตออนตรายจากรฐโดยไมเสยคาใชจาย

หมวดท 5 หนาทของรฐ มาตรา 55 รฐตองดำเนนการใหประชาชนไดรบบรการสาธารณสขทมประสทธภาพอยางทวถง เสรมสรางใหประชาชนมความรพนฐานเกยวกบการสงเสรมสขภาพและการปองกนโรค และสงเสรม และสนบสนนใหมการพฒนาภมปญญาดานแพทยแผนไทยใหเกดประโยชนสงสด บรการสาธารณสขตามวรรคหนง ตองครอบคลมการสงเสรมสขภาพ การควบคมและปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสขภาพ ดวยรฐตองพฒนาการบรการสาธารณสขใหมคณภาพและมมาตรฐานสงขนอยางตอเนอง

หมวด 16 การปฏรปประเทศ มาตรา ๒๕๘ (ช) ดานอน ๆ (๕) ใหมระบบการแพทยปฐมภมทมแพทยเวชศาสตรครอบครวดแลประชาชนในสดสวนทเหมาะสม

(2) นโยบายดานสาธารณสข นโยบายสาธารณะเพอสขภาพของไทย มการพฒนาเรมตนในป พ.ศ.2521 เมอประเทศไทยประกาศ

“นโยบายการสาธารณสขมลฐาน” ตามคำประกาศ Alma - Ata ซงเปนการปรบเปลยนกระบวนทศนของการพฒนาสาธารณสขจากเดมทเนนบทบาทของรฐ และวชาชพเปนศนยกลาง เปนการพฒนาบนฐานความรวมมอกบภาคสวนอนทผสมผสานสขภาพเปนสวนหนงของการพฒนาคณภาพชวต โดยมการขยายความรวมมอ

9

กบกระทรวงตางๆ ไดแก กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศกษาธการ กระทรวงเกษตรและสหกรณ และเรมใหความสำคญกบบทบาทของประชาชน โดยใหมอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) และผสอขาวสาธารณสข ประจำหมบาน (ผสส.) นบเปนกาวแรกทประชาชนสามารถเขามามสวนรวมในการจดการดานสขภาพอยางเตมตวในฐานะกำลงคนสขภาพนอกภาครฐ เกดการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพตามลำดบและกาวสำคญของการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพในทศวรรษทผานมา คอ การประกาศใช “พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550”

แนวคดเกยวกบนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ (Healthy Public Policy) ในเวทระดบโลกปรากฏครงแรกในการประชมนานาชาต วาดวยการสรางเสรมสขภาพ เมอป พ.ศ. 2529 ทประเทศแคนาดา ภายใตคำประกาศ “กฎบตรออตตาวาเพอการสรางเสรมสขภาพ” ไดกำหนด“การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ”เปน 1 ใน 5 กลยทธ ซงเปนจดเรมตนของ “การสาธารณสขแนวใหม (New public health)” ทตระหนกถงบทบาทของภาคสวนตางๆ และเหนถงความจำเปนของการสงเสรมการมสวนรวมของชมชนในการควบคมปจจยกำหนดสขภาพ รวมถงปจจยทสงผลตอสขภาพ นโยบายสาธารณสข (Public Health Policy) คอ นโยบายเพอการดำเนนงานสาธารณสข เชน นโยบายพฒนาระบบบรการสขภาพปฐมภม นโยบายหลกประกนสขภาพ นโยบายการควบคมโรค นโยบายบรการการแพทยฉกเฉน ฯลฯ ซงสำคญตอการพฒนาสขภาพประชาชนในสวนของการจดบรการสาธารณสขตางๆ การจดการใหเกดสขภาพดตองคำนงถงการปองกนหรอจดการผลกระทบตอสขภาพ ทดำเนนการดวยนโยบายสาธารณะอนๆ นโยบายสาธารณสข (Public Health Policy) จงเปนสวนประกอบสำคญสวนหนงของนโยบายสาธารณะเพ อสขภาพ (Healthy Public Policy) และทง 2 สวนตางกเปนนโยบายสาธารณะ (Public Policy) เชนกน

รฐบาลภายใตการนำของนายกรฐมนตร พลเอกประยทธ จนทรโอชา ไดแถลงนโยบายของคณะรฐมนตรตอสภานตบญญตแหงชาต (สนช.) เมอวนศกรท 12 กนยายน พ.ศ. 2557 ไดกำหนดแนวทางการแกไขปญหาของประเทศ มนโยบาย 11 ขอ ขอทเกยวของสอดคลองกบการดำเนนงานสขภาพภาคประชาชน คอ ขอท 5 การยกระดบคณภาพบรการดานสาธารณสขและสขภาพของประชาชน (5.2) พฒนาระบบบรการสขภาพ โดยเนนการปองกนโรคมากกวารอใหปวยแลวจงมารกษา สรางกลไกการจดการสขภาพในระดบเขตแทนการกระจกตวอยทสวนกลาง ปรบระบบการจางงาน การกระจายบคลากรและทรพยากรสาธารณสขใหเหมาะสมกบทองถน และใหภาคเอกชนสามารถมสวนรวมในการจางบคลากรเพอจดบรการสาธารณสขโดยรฐเปนผกำกบดแลสนบสนนความรวมมอระหวางรฐ และเอกชนในการพฒนาระบบบรการทางการแพทยและสาธารณสข โดยสงเสรมการรวมลงทน การใชทรพยากร และบคลากรรวมกน โดยมขอตกลงทรดกมและเปนประโยชน ตอทกฝาย

กระทรวงสาธารณสข นำโดยรฐมนตรว าการกระทรวงสาธารณสข ศาสตราจารยคลนกเกยรตคณ นายแพทยปยะสกล สกลสตยาทร ไดขานรบนโยบายรฐบาล และกำหนดนโยบายทสอดคลองกน ในขอท 3 พฒนาการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคใหประชาชนทกกลมวยเพอปองกนความเสยงตอสขภาพและคมครองผบรโภค ดวยความรวมมอของทกภาคสวน โดยใหคนไทยมโอกาสได รวมคด รวมนำ รวมทำ และรวมรบผดชอบดวย เปนการอภบาลแบบเครอขาย เอออำนวยระบบสขภาพแหงชาต เชอมประสานทกภาคสวนเขาดวยกน

10

(3) ยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560 - 2579) นายกรฐมนตรพลเอกประยทธ จนทรโอชา มขอสงการเมอวนท 23 กมภาพนธ พ.ศ. 2559 ใหทกสวน

ราชการจดทำแผนงานในภารกจหลกของหนวยงานระยะ 20 ป (พ.ศ. 2560 – 2579) เพอใหสอดรบกบการจดทำยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป ในการจดทำยทธศาสตรและกรอบการปฏรป และจดทำรางกรอบยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป เพอใชในการขบเคลอนและพฒนาประเทศ ใหบรรลตามวสยทศน “ประเทศไทยมความมนคง มงคง ยงยน เปนประเทศพฒนาแลว ดวยการพฒนาตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” หรอเปนคตพจนประจำชาตวา “มนคง มงค ง ย งยน” ประกอบดวย 6 ยทธศาสตร ไดแก 1) ยทธศาสตรดานความม งคง 2) ยทธศาสตรดานการสรางความสามารถในการแขงขน 3) ยทธศาสตรการพฒนาและเสรมสรางศกยภาพคน 4) ยทธศาสตรดานการสรางโอกาสความเสมอภาค และเทาเทยมกนทางสงคม 5) ยทธศาสตรดานการสรางการเตบโตบนคณภาพชวตทเปนมตรกบสงแวดลอม 6) ยทธศาสตรดานการปรบสมดลและพฒนาระบบการบรหารจดการภาครฐ โดยยทธศาสตรทเกยวของกบการพฒนาดานสาธารณสข ไดแก

ยทธศาสตรท 3 ยทธศาสตรการพฒนาและเสรมสรางศกยภาพทรพยากรมนษย กรอบแนวทางทตองใหความสำคญ คอ การพฒนาศกยภาพคนตลอดชวงชวต ใหสนบสนนการเจรญเตบโตของประเทศ และการสรางเสรมใหคนมสขภาวะทด

ยทธศาสตรท 4 ยทธศาสตรดานการสรางโอกาสความเสมอภาคทางสงคม กรอบแนวทางทตองใหความสำคญ คอ การสรางความมนคงทางดานเศรษฐกจ และสงคม การพฒนาระบบบรการและระบบบรหารจดการสขภาพ และการสรางความเขมแขงของสถาบนทางสงคมทนทางวฒนธรรม และความเขมแขงของชมชน

(4) ยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป ดานสาธารณสข (กระทรวงสาธารณสข) กระทรวงสาธารณสขไดจดทำแผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (ดานสาธารณสข) ตามขอสงการ

ของนายกรฐมนตรฯ โดยกำหนดวสยทศน เปนองคกรหลกดานสขภาพทรวมพลงสงคมเพอประชาชนสขภาพด มเปาหมายระยะ 20 ป คอ “ประชาชนสขภาพด เจาหนาทมความสข ระบบสขภาพยงยน” เนองจากระบบสขภาพไทยทกำลงเผชญกบสงททาทายจากรอบดาน อาท การเขาสสงคมผสงอาย การเปลยนจากสงคมชนบทสสงคมเมอง การเชอมตอการคาการลงทนทวโลก ตลอดจนความกาวหนาทางเทคโนโลย สงผลใหประชาชน มความคาดหวงตอคณภาพของระบบบรการมากขน ขณะทงบประมาณภาครฐเรมมจำกด ไมเพยงพอตอการเพมขนของคาใชจายดานสาธารณสข กระทรวงสาธารณสขกำหนดยทธศาสตรระยะ 20 ป เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาระบบสขภาพ ใหประชาชนมสขภาพและคณภาพชวตทด และสงผลตอการใชจายภาครฐดานสขภาพของประเทศตอไป สอดรบกบการปฏรปประเทศไทยและการปฏรปดานสาธารณสข เพอสรางความเขมแขงและมนคงยงยนใหกบระบบสขภาพ ทดเทยมกบนานาประเทศในเอเชย ทศทางในการวางแผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป (ดานสาธารณสข) ม 4 ระยะๆ ละ 5 ป ระยะท 1 พ.ศ. 2560 - 2564 ปฏรประบบ ระยะท 2 พ.ศ. 2565 - 2569 สรางความเขมแขง ระยะท 3 พ.ศ. 2570 - 2574 สความยงยน ระยะท 4 พ.ศ. 2575 - 2579 เปน 1 ใน 3 ของเอเชย

ยทธศาสตร 4 Excellence Strategies ประกอบดวย ยทธศาสตรท 1 ดานสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค และคมครองผบรโภคเปนเลศ (PP & P Excellence) ยทธศาสตรท 2 ดานบรการเปนเลศ (Service Excellence)

11

ยทธศาสตรท 3 ดานบคลากรเปนเลศ (People Excellence) และยทธศาสตรท 4 ดานบรหารเปนเลศดวยธรรมาภบาล (Governance Excellence) (แผนยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข, 2560)

(5) แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560 - 2564) แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 ไดจดทำขนทามกลางความเปลยนแปลงของประเทศทเขาสประเทศไทย 4.0 โดยไดนอมนำหลกปรชญา “เศรษฐกจพอเพยง” ซงเปนปรชญาในการพฒนาประเทศมาตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 - 11 เพอสรางภมคมกนใหคนไทยเขมแขงและสามารถยนหยดไดอยางมนคง ในการจดทำแผนพฒนาฯ ฉบบน สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ไดจดทำบนพนฐานของยทธศาสตรชาต ๒๐ ป (พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๗๙) ซงเปนแผนแมบทหลกของการพฒนาประเทศ และเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals: SDGs) รวมทงการปรบโครงสรางประเทศไทยไปสประเทศไทย ๔.๐ ตลอดจนประเดนการปฏรปประเทศ นอกจากนนไดใหความสำคญกบการมสวนรวมของภาคการพฒนาทกภาคสวน ทงในระดบกลมอาชพ ระดบภาค และระดบประเทศ ในทกขนตอนอยางกวางขวาง และตอเนองเพอรวมกนกำหนดวสยทศน และทศทางการพฒนาประเทศ รวมทงรวมจดทำรายละเอยดยทธศาสตรของแผนฯ เพอมงส “ความมนคง มงคง และยงยน” ซงในมตทางดานสาธารณสขและสขภาพ ไดกำหนดแผนฯ ในการบรหารจดการใหบรการสาธารณสขทมคณภาพ ครอบคลมทกพนท ผานการพฒนาระบบสงตอผปวย ควบคระบบควบคมโรคทมประสทธภาพ พรอมนำเทคโนโลยสารสนเทศ และการสอสารมาใชแกปญหาในพนทหางไกล จงไดจดทำแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560 - 2564) เปนแผนพฒนาระยะ 5 ป ซงจะเปนตวเชอมตอเปาหมายยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป และแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 ใหสามารถนำสการปฏบตอยางเปนรปธรรม

(6) แผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560-2564) แผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ.2560 - 2564) อยภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต ฉบบท 12 เปนแผนระยะ 5 ป เปนกลไกในการเชอมเปาหมายยทธศาสตรชาตระยะ 20 ป แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 ดานสขภาพ ใหสามารถนำสการปฏบตอยางเปนรปธรรม โดยยดหลก ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ยดคนเปนศนยกลางการพฒนาเพอคนไทยมสขภาวะทด ยดเปาหมายอนาคตประเทศไทยป 2579 ควบคกบกรอบการพฒนาทยงยน (SDGs) การปรบโครงสรางประเทศไทย สประเทศไทย 4.0 การปฏรปประเทศดานสาธารณสข ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต ฉบบท 2 แนวทางแผนระยะ 20 ปดานสาธารณสข เพอวางรากฐานการพฒนาระบบสขภาพในระยะ 5 ป ใหเขมแขงเพอคนไทยมสขภาพแขงแรง สามารถสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศได โดยแผนพฒนาสขภาพ ไดดำเนนงานสอดคลองกบงานสขภาพภาคประชาชน ไดเรมตนขนในครงจดทำฉบบท 4 ขณะนน ใชชอวา แผนพฒนาการสาธารณสข ฉบบท 4 (2520 - 2524) มงเนนการแกไขและลดชองวางของปญหาสาธารณสข การใหบรการสาธารณสขแบบผสมผสานแกประชาชนอยางทวถง โดยเรมตงเปาหมายสขภาพดถวนหนาในป 2543 ดวยกลยทธสาธารณสขมลฐาน และมการอบรม ผสส./อสม. ครงแรกใน พ.ศ. 2520

12

การพฒนา สาธารณสขมลฐาน ในแผนพฒนาสาธารณสข ฉบบท 4 (พ.ศ.2520 - 2524) ไดมสาระ สำคญทเกยวของกบงานสาธารณสขมลฐาน ดงน 1.บรรจการสาธารณสขมลฐานไวในนโยบายและแผนสาธารณสขแหงชาต 2.จดตงการสาธารณสขมลฐาน 8 องคประกอบ ใหครอบคลมพนทชนบท รอยละ 50 3.มงเนนการคนหาคดเลอก และฝกอบรมชาวบานเปนผสอขาวสาธารณสข (ผสส.) และอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) โดยกำหนดบทบาทของอาสาสมครเหลานใหเปนผนำการเปลยนแปลง 4.กระจายแนวคดและหลกการสาธารณสขมลฐานใหเจาหนาทสาธารณสขทกประเภท และทกระดบ ใหเขาใจและยอมรบความสำคญของการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาสาธารณสขมลฐาน และ 5.จดตงกองทนยา ประจำหมบาน และการบรหารจดการดวยหลก 3 ก (กำลงคน กองทน กรรมการ)

(7) เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals: SDGs) เปาหมายการพฒนาทยงยนนน รเรมโดยสมชชาใหญแหงสหประชาชาต (United Nations General

Assembly: UN) เมอป ค.ศ. 2010 โดยเปนการดำเนนงานตอเนองจากเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ หรอ Millennium Development Goals: MDGs มเปาหมายเพอกระตนใหประเทศตางๆ พฒนาประเทศเพอขจดความยากจน ความหวโหย สงเสรมสทธมนษยชน ความเทาเทยม เทคโนโลยทเปนมตรกบสงแวดลอม และพรอมรบมอตอการเปลยนแปลงภมอากาศ ซงไดสนสดลงเมอป ค.ศ. 2015 หลงจากนน UN จงไดรเรมกระบวนการหารอเพ อกำหนดวาระการพฒนา ภายหลงป ค.ศ. 2015 (The Post – 2015 Development Agenda) ตามกระบวนทศน “การพฒนาทย งยน” โดยประเดนสำคญของการจดทำเปาหมายการพฒนาทย งยน หรอ Sustainable Development Goals: SDGs ประกอบไปดวย 17 เปาหมายหลก ทตองบรรลและดำเนนการใหไดภายในป ค.ศ. 2030 และเปาหมายทสอดคลองกบการดำเนนงานดานสขภาพ คอ เปาหมายท 3 GOOD HEALTH AND WELL-BEING โดยเฉพาะขอ 3.8 บรรลการมหลกประกนสขภาพถวนหนา รวมถงการปองกนความเสยงทางการเงน การเขาถงการบรการสาธารณสขจำเปนทมคณภาพ และเขาถงยาและวคซนจำเปนทปลอดภย มประสทธผล มคณภาพ และมราคาทสามารถซอหาได เปนประเดนทมความสอดคลองกบปฏญญาอสตานา (Declaration of Astana) ประเทศไทยซ งเปนหนงในประเทศสมาชกองคการอนามยโลกไดเขารวมประกาศเจตนารมยในประชมสมชชาอนามยโลก สมยท 72 (WHA) ณ นครเจนวา สมาพนธรฐสวส

(8) ประเทศไทย 4.0 (Startup Thailand) ตามยทธศาสตรสำคญภายใตการนำของนายกรฐมนตร เนนเรองการพฒนาสความมนคง มงคง ยงยน

ดวยการสราง ความเขมแขงจากภายใน ขบเคลอนตามแนวคด “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ผานกลไก “ประชารฐ” หลายประเทศไดกำหนดโมเดลเศรษฐกจรปแบบใหมเพอสรางความมงคงในศตวรรษท 21 เชน สหรฐอเมรกา ใช “A Nation of Makers” องกฤษผลกดน “Design of Innovation” จนใช “Made in China 2025”อนเดย ขบเคลอนดวย “Made in India” เกาหลใตใชโมเดล “Creative Economy” เปนตน

ในอดตทผานมา ประเทศไทยมโครงสรางเศรษฐกจทเรมจากสงคมเกษตรกรรม หรอประเทศไทย 1.0 เนนการสรางรายไดจากการเกษตรเปนหลก ตอมาปรบเขาสอตสาหกรรมเบา หรอ ประเทศไทย 2.0 โดยมงเนนแรงงานราคาถก ใชทรพยากรธรรมชาตทมในประเทศ เชน สงทอ อาหาร หลงจากนนปรบเปลยนเขาส ประเทศไทย 3.0 ทใหความสำคญกบอตสาหกรรมหนก เชน รถยนต อปกรณอเลคทรอนกส โดยใชตนทนและเทคโนโลย

13

จากตางประเทศเพอเนนการสงออก ทำใหประเทศไทยมอตราการขยายตวทางเศรษฐกจมการเตบโตอยางตอเนอง แตเมอถงหลงป พ.ศ. 2540 อตราการเตบโตทางเศรษฐกจปรบลดลง และทำใหประเทศไทย ตดอยในกบดกประเทศรายไดปานกลางมากวา 20 ป การปรบเปลยนอกครง เพอเขาสประเทศไทย 4.0 หรอ Thailand 4.0 จ งเป นการปร บเปล ยนโครงสร างเศรษฐก จแบบเด มท ข บเคล อนด วยอ ตสาหกรรมไปส เศรษฐกจ ทขบเคลอนดวยนวตกรรม เพอผลกดนใหประเทศหลดพนจาก 3 กบดกทกำลงเผชญ นนคอกบดกประเทศรายไดปานกลาง กบดกความเหลอมลำ และ กบดกความไมสมดลของการพฒนา โดยใชพลงประชารฐในการขบเคลอน ผมสวนรวมหลกประกอบดวยภาคเอกชน ภาคการเงน การธนาคาร มหาวทยาลย และสถาบนวจยตางๆ โดยเนนตามความถนดและจดเดนของแตละองคกร และมภาครฐคอยสนบสนนโดยแปลงความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ ใหเปนความไดเปรยบในเชงแขงขน โดยการเตมเตมดวยวทยาการ ความคดสรางสรรค นวตกรรม วทยาศาสตร เทคโนโลย และการวจยและพฒนา แลวตอยอดความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบเปน 5 กลม เทคโนโลยและอตสาหกรรมเปาหมาย อนประกอบดวย

1 กลมอาหาร เกษตร และเทคโนโลยชวภาพ (Food, Agriculture & Bio – Tech) 2 กลมสาธารณสข สขภาพ และเทคโนโลยการแพทย (Health, Wellness & Bio – Med) 3 กลมเครองมออปกรณอจฉรยะ หนยนตและระบบเครองกลทใชอเลคทรอนกสควบคม (Smart Devices, Robotics & Mechatronics) 4 กลมดจตอล เทคโนโลยอนเตอรเนตทเชอมตอและบงคบอปกรณตางๆ ปญญาประดษฐ และเทคโนโลยสมองกลฝงตว (Digital, loT, Artificial Intelligence & Embedded Technology) 5 กลมอตสาหกรรมสรางสรรค วฒนธรรม และบรการทมมลคาสง (Creative, Culture & High Value Services) จากประเดนท ไดกลาวมาขางตน ถอไดวาเปนองคประกอบสำคญในการกำหนดแผนยทธศาสตร

กระทรวงสาธารณสข ป พ.ศ. 2560 – 2564 โดยในระยะ 5 ปแรก เนนการปฏรประบบสขภาพ เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาระบบสขภาพของประเทศ โดยเนนการสรางเสรมสขภาพทกกล มวย และสรางความร ดานสขภาพทถกตองใหแกประชาชนตงแตผทยงมรางกายแขงแรงไปจนถงผปวยทตองไดรบการรกษาโดยควบคไปกบการใหบรการดานสขภาพในเชงรก ปรบเปลยนโครงสรางการพฒนาบคลากรดานสขภาพเพอเพมกำลงคนและเพมประสทธภาพในการดแลคนไทย พรอมทงนำนวตกรรมเดมเสรมนวตกรรมใหม โดยใชเทคโนโลยทมอยในปจจบนมาพฒนาระบบขอมลสารสนเทศดานสขภาพใหสามารถเขาถงไดงาย และครอบคลมท งประเทศ สอดรบกบการเปน “ประเทศไทย 4.0” โดยเปนไปอยางมธรรมาภบาล โปรงใส และมคณธรรม

(9) ระบบราชการยคดจทล รฐบาลดจทล (Digital Government) หมายถง การออกแบบและปรบเปลยนรปแบบบรการของรฐ

โดยอาศยขอมลดจ ท ลเพ อสรางบรการของรฐในรปแบบใหมผ านเทคโนโลย Mobile Social Cloud Technology ในยคอนเทอรเนต โดยมลกษณะ 3 ประการ ไดแก

1) Reintegration เปนการบรณาการการทำงานของหนวยงานภาครฐตางๆ เขาดวยกน เพอใหเกด การกำกบควบคมการบรหารภาครฐทมประสทธภาพ

14

2) Needs-based holism เปนการปรบปรงองคกรภาครฐเพอใหเกดการใหบรการสาธารณะทใหความสำคญตอการนำความตองการของพลเมองมาเปนศนยกลาง

3) Digitalization เปนการใชศกยภาพอยางเตมท ในการนำระบบบรหารสารสนเทศมาใช รวมถงการ ใหความสำคญตอการสอสารผานทางอนเทอรเนตซงจะเขามาแทนทวธการทำงานแบบเดม (Digital Economy Thailand, ม.ป.ป.)

แนวโนมทศทางการพฒนารฐบาลดจทลโลก 1) Single View of Citizen การบรณาการขอมลประชาชนใหเปนภาพเดยว เปนการบรณาการ

ขอมลบคคลและนตบคคลทกระจดกระจายอยในหลายหนวยงานใหเปนภาพเดยว เพอตอยอดใหเกดประโยชน ในการยกระดบคณภาพงานบรการและการบรหารจดการภาครฐ

ตวอยาง ระบบอลทนน (Altinn) ของประเทศนอรเวย ซงมการบรณาการขอมลภาครฐ ทำใหมขอมลเพยงพอในการคำนวณและยนภาษโดยอตโนมต พลเมองนอรเวยจงไมจำเปนตองกรอกแบบฟอรมเพอยนภาษ

2) Personalized Customer Experience การใหบรการภาครฐแบบเฉพาะเจาะจงรายบคคล เปนการมงเนนการใหบรการภาครฐโดยคำนงถงความตองการของประชาชน มระบบวเคราะหเชงลกเพอใหบรการแบบเฉพาะเจาะจงรายบคคลไดอยางถกตองเหมาะ

ตวอยาง พอรทลการทองเท ยว ( Incredible India) ของประเทศอนเดย ซ งนำเสนอแผนการทองเทยวทเฉพาะเจาะจงรายบคคลใหแกนกทองเทยวและไดรบรางวล World Travel Award ใน พ.ศ. 2552

3) One Stop Service Management การใหบรการภาครฐแบบครบวงจร ณ จดเดยวเปนการ บรการทรวบรวมขอมลและบรการของหลายหนวยงานมาไว ณ จดเดยวแบบครบวงจร

ตวอยาง ระบบจดทะเบยนธรกจออนไลน (Online Business Licensing Service: OBLS) ของประเทศสงคโปร ซงเปนระบบกลางทอำนวยความสะดวกใหนกธรกจสามารถยนขอใบอนญาตเพอเรมตนธรกจทกประเภทไดผานระบบเดยว และใชเอกสารชดเดยว

4) Internet of Things & Mobility การเชอมตออปกรณเคลอนทเปนการเชอมตอขอมลจากอปกรณดจทลตางๆ เพอสนบสนนการปฏบตงานของเจาหนาทภาครฐ และอำนวยความสะดวกตอประชาชน

ตวอยาง โครงการ Safe City ของประเทศสงคโปร ซ งเปนระบบรกษาความปลอดภยสาธารณะทบรณาการขอมลจากกลองวงจรปดไปยงศนยบญชาการ และนำเครองมอวเคราะหภาพเคลอนไหวเชงลกมาประเมนสถานการณเสยงเพอแจงเตอนเจาหนาทกอนเกดเหต

5) Big Data & Analytics การจดการขอมลขนาดใหญและการวเคราะหขอมลเชงลก เปนการ บรหารและจดการขอมลจำนวนมาก ทงขอมลทถกจดเกบในฐานขอมล และขอมลท ยงไมมระบบจดการ (Unstructured Data) โดยมการวเคราะหขอมลเชงลกเพอนำไปใชตอยอดใหเกดผล

ตวอยาง ระบบบรณาการตลาดแรงงานแบบครบวงจร ( Integrated Virtual Labor Market: IVLM) ของประเทศเยอรมน ซงวเคราะหขอมลเพอคาดการณและวางแผนการผลตบคลากรใหตรงความตองการของตลาดแรงงาน

15

6) Shared Services การใชบรการทางเทคโนโลยรวมกน เปนการใชเครอขายขอมลและโครงสราง พนฐานเทคโนโลย เชน บรการดานซอฟตแวรรวมกนเพอเพมประสทธภาพจากการเพ มขนาด (Economies of Scale)

ตวอยาง ระบบ SingPass และ CorpPass ของประเทศสงคโปร ซ งเปนระบบกลางสำหรบยนยน ตวตนและบรหารจดการสทธในการเขารบบรการทางอเลกทรอนกสทกประเภทของทกหนวยงานภาครฐ

7. Rebalancing between Security & Facilitation การสรางสมดลระหวางความปลอดภยและการอำนวยความสะดวก การยนยนตวตนและการบรหารจดการสทธน นอาจมข นตอนมาก จงจำเปนตอง คำนงถงความสมดลระหวางการรกษาความปลอดภยของขอมลและการอำนวยความสะดวกใหเหมาะสม

ตวอยาง โปรแกรม Automated Passport Control ของประเทศสหรฐอเมรกา ซ งใหผโดยสารทไดรบการยกเวนวซา สามารถลงทะเบยนลวงหนาเพอลดขนตอนการพสจนตวตน ในขณะทสามารถรกษามาตรฐานความปลอดภยไวได

8. Outcome-driven Transformation การเปลยนแปลงโดยมงเนนผลสมฤทธ กระบวนการทำงานแบบครบวงจรทงในดานทรพยากรมนษย ขนตอนการทำงาน เทคโนโลย และกฎระเบยบ เพอใหสามารถขบเคลอนการเปลยนแปลงใหเกดตามเปาหมายอยางเปนรปธรรม

ตวอยาง การพฒนาระบบยนยนตวตน (Aadhar) ของประเทศอนเดย ทไดศกษาบทเรยนจากตางประเทศและนำมาประยกตใชเพอขบเคลอนการจดเกบขอมลลายนวมออเลกทรอนกสใหเกดผลสำเรจเปนรปธรรม

9. Change Leadership ภาวะผนาการเปลยนแปลง เปนการขบเคลอนการเปลยนแปลงโดยผนำระดบประเทศ มความมงมน มวสยทศน และเลงเหนความสำคญของการนำเทคโนโลยมาใชในการพฒนาประเทศ

ตวอยาง การพฒนารฐบาลดจทลในประเทศสาธารณรฐเกาหลทภาครฐสามารถดำเนนงานไดตามนโยบายและแผนปฏบตการทวางไว เนองจากไดรบการสนบสนนเชงนโยบายจากผนาประเทศอยางตอเนอง (Digital Government of Thailand, 2559)

รฐบาลไดกำหนดวสยทศนรฐบาลดจทล คอ “ยกระดบภาครฐไทยสการเปนรฐบาลดจทลทมการบรณาการระหวางหนวยงาน มการทำงานแบบอจฉรยะใหบรการโดยมประชาชนเปนศนยกลาง และขบเคลอนใหเกดการเปลยนแปลงไดอยางแทจรง” ในการยกระดบขดความสามารถเชงดจทลของภาครฐไทยสการเปนรฐบาลดจทลดงวสยทศนทกำหนดไวนน ตองอยบนพนฐานของการดำเนนการ 4 ประการ ไดแก การบรณาการภาครฐ (Government Integration) การดำเนนงานแบบอจฉรยะ (Smart Operation) การใหบรการโดยมประชาชนเปนศนยกลาง (Citizen-centric Services) และการสนบสนนใหเกดการขบเคลอนไปสการเปลยนแปลง (Driven Transformation)

1) การบรณาการภาครฐ (Government Integration) การบรณาการภาครฐ (Government Integration) คอการบรณาการระหวางหนวยงานรฐตางๆ ตงแตการเชอมโยงขอมล บรการ ไปจนถงการดำเนนงาน เพอยกระดบประสทธภาพในการปฏบตงานและการใหบรการของรฐ ทงในระดบหนวยงานยอยไปจนถงระดบกระทรวง ซงการเกดการบรณาการภาครฐดงกลาวจะทำใหรฐบาลตระหนกถงความตองการและความจำเปนใน

16

การนำเทคโนโลยมาปรบใชกบการดำเนนงานตางๆ ในแตละหนวยงาน เพอลดความซำซอนในดานการเบกจายงบประมาณ ระยะเวลาการดำเนนการ หรอแมแตการดแลรกษาระบบตางๆ อกทงยงเพมประสทธภาพจากการใชบรการทางเทคโนโลยรวมกน (Share Services) และการประหยดตอขนาด (Economies of Scale) ในการลงทนโครงสรางพ นฐานกลาง นอกจากน การบรณาการภาครฐยงนำไปส การใหบรการภาครฐแบบครบวงจร ณ จดเดยว (One Stop Service) ทสามารถตอบโจทยดานการอำนวยความสะดวกแกประชาชนไดมากยงขน

2) การดำเนนงานแบบอจรยะ (Smart Operation) การดำเนนงานแบบอจฉรยะ (Smart Operation) คอการนำเทคโนโลยและอปกรณดจทลทเหมาะสมมาสนบสนนการปฏบตงานของเจาหนาทภาครฐไทย เพอใหสามารถดำเนนงานอยางถกตอง แมนยำ รวดเรว และตรงจดมากขน โดยมการเชอมตอระหวางเครองมออปกรณ (Internet of Things) ตางๆ อยางทวถง ทำใหเจาหนาทสามารถสอสารแลกเปลยนขอมลกนไดเปนปจจบนและมประสทธภาพมากขน ยงไปกวานนอาจมการเชอมตอเครองมออปกรณใหสอสารถงกนแบบอตโนมตโดยไมตองอาศยการควบคมของเจาหนาทตลอดเวลา ซงเมอนำระบบการจดการขอมล ขนาดใหญ (Big Data) มาชวยจดระเบยบฐานขอมล ประกอบกบนำเครองมอวเคราะหขอมลเชงลก (Analytics) มาชวยทำความเขาใจขอมลอยางลกซง จะชวยทำใหเจาหนาทภาครฐไทยสามารถคาดการณลวงหนา เพอสนบสนนการตดสนใจ และหนวยงานภาครฐไทยสามารถจดทำบรการแบบเชงรกไดอยางมประสทธภาพ

3) การใหบรการโดยมประชาชนเปนศนยกลาง (Citizen-centric Services) การใหบรการโดยมประชาชนเปนศนยกลาง (Citizen-centric Services) คอการยกระดบงานบรการภาครฐใหตรงกบความตองการของประชาชนทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา โดยภาครฐไทยจะตองรกษาสมดลระหวางความปลอดภยในชว ต ทรพยสน ขอมลของประชาชน และการอำนวยความสะดวก (Rebalancing between Security & Facilitation) ตลอดจนกำหนดระดบการรกษาความปลอดภยและระดบความเขมงวดของการยนยนพสจนตวตนใหเหมาะสมกบความซบซอนของงานบรการ ประเภทของงานบรการ และกลมผรบบรการตางๆ

4) การสนบสนนใหเกดการขบเคลอนไปสการเปลยนแปลง (Driven Transformation) การสนบสนนใหเกดการขบเคลอนไปสการเปลยนแปลง (Driven Transformation) คอการวางแนวทางการขบเคลอนภาครฐไทยสการเปนรฐบาลดจทลในทกระดบของบคลากรภาครฐโดยอาศยกระบวนทศนการเปลยนแปลงโดยมงเนนผลสมฤทธ (Outcome-driven Transformation) ทมการปรบเปลยนองคกรแบบครบวงจร (End-to-End Transformation) ทงในดานทรพยากรมนษย (People) ขนตอนการทำงาน (Process) เทคโนโลย (Technology) และกฎระเบยบ (Regulation) รวมทงมการขบเคลอนโดยมการบรหารจดการโครงการและการกำกบดแล (Project Management and Governance) ทชดเจน ภายใตการสนบสนนของผนำระดบประเทศทมความมงมน มวสยทศน และเลงเหนความสำคญของการนำเทคโนโลยมาใชในการพฒนาประเทศอยางแทจรง (Change Leadership) อนจะสงผลใหภาครฐสามารถดำเนนงานตงแตตนจนจบกระบวนการไดอยางไรรอยตอ

(10) ปฏญญาดานสาธารณสขมลฐาน 10.1) ปฏญญาอลมา - อตา (Declaration of Alma-Ata) จากมตทประชมสมชชาองคการอนามยโลก (World Health Organization; WHO)

ป พ.ศ. 2520มมตรวมกนวา “การมสขภาพดเปนสทธขนพนฐานของมนษยทกคนทพงไดรบ โดยไมคำนงถง

17

ความแตกตางในเรองเชอชาต ศาสนา การเมอง เศรษฐกจ และสงคม” ทประชมไดเรยกรองใหรฐบาลทกประเทศเปนผรบผดชอบและจดหากลวธทเหมาะสม เพอใหบรรลเปาหมาย สขภาพดถวนหนาในป 2543 (Health for all by the year 2000)

พ.ศ. 2521 องคการอนามยโลกไดจดใหมการประชมวาดวยการสาธารณสขมลฐาน (Primary Health Care; PHC) ทเมอง อลมา - อตา ประเทศสหพนธรฐรสเซย เพอรวมกนพจารณาหาวธทจะทำใหบรรลถงการมสขภาพดถวนหนาได และทประชมไดมแถลงการณทกนเรยกวา ปฏญญาอลมา - อตา ซงระบวา “การสาธารณสขมลฐาน เปนสวนหนงของการพฒนาเพอความยตธรรมในสงคม และเปนกญแจทจะนำไปสเปาหมายของการมสขภาพดถวนหนาเมอป 2543 ได” โดยเนนวาจะตองนำสาระสำคญของกฎบตรเพอการพฒนาสขภาพมาบรรจไวเปนนโยบายภาครฐ ไดแก 1) การเขาถงการใหบรการสขภาพอยางเทาเทยม 2) การมสวนรวมของชมชน 3) การพฒนาบคลากรทางดานสขภาพ 4) การใชเทคโนโลยทเหมาะสม และ 5) ความรวมมอจากหลายภาคสวน และไดมการยำถงความสำคญเกยวกบบทบาทของอาสาสมครททำงานดานสขภาพ หรอทเรยกกนวา อาสาสมครสขภาพชมชน (Community Health Worker: CHW) ซงพบวามความหลากหลายในคำเรยกทแตกตางกนในแตละประเทศ แตคำทเรยกทรบรกนโดยทวไปคอ อาสาสมครสขภาพชมชน หรอ CHW ปฏญญาอลมา - อตา (พ.ศ. 2521) มคำแถลงการณ 10 ขอ ประกอบดวย

1. การมสขภาพดถวนหนา “ความสมบรณทงรางกาย จตใจ สงคม มไดเพยงปราศจากโรค หรอความเจบปวยเทานน”

2. ความไมเสมอภาค เรองสขภาพของประชาชนระหวางประเทศรวย/จน เปนสงทยอมรบไมไดทกประเทศตองรวมมอแกไข

3. การพฒนาเศรษฐกจ และสงคม สำคญตอการบรรลเปาหมายสขภาพดถวนหนา เพอขจดความเหลอมลำระหวางสขภาพประชาชนในประเทศทรวย/จน การสงเสรมปกปองสขภาพเปนสงจำเปนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมอยางถาวร

4. ประชาชนทกคนมสทธและหนาท ทจะตองรวมมอในการดำเนนการจดระบบบรการสขภาพอนามยของทกคน

5. ทกรฐบาลมหนาทรบผดชอบตอสขภาพของประชาชน: ประชาชนบนโลกทกคนบรรลการมสขภาพด ใน 2543 กญแจสำคญ คอ “การสาธารณสขมลฐาน”

6. การสาธารณสขมลฐาน คอ บรการสขภาพอนามยอนจำเปนแกการดำรงชวตของมนษย ทใชวธการและเทคโนโลยตามหลกวทยาศาสตรเปนทยอมรบของสงคม

7. การสาธารณสขมลฐานตองมลกษณะ ดงน (1) สะทอนสภาพปญหาของประเทศ (2) วนจฉยปญหาสขภาพ จดบรการสอดคลองกบปญหา (3) มองคประกอบตามความจำเปนพนฐาน (4) สมพนธกบการพฒนาประเทศ (5) สงเสรมการพงตนเอง สรางการมสวนรวม (6) เชอมโยงระบบบรการ การสงตอ บรการทวถงใหความสำคญแกผดอยโอกาสกอน (7) อาศยความรวมมอทกระดบ

8. ทกรฐบาลควรกำหนดนโยบายวธการเพอพฒนาการสาธารณสขมลฐานใหเปนสวนหนงของระบบบรการสาธารณสขทสมบรณ

18

9. ทกประเทศรวมมอกนเพอใหเกดบรการสาธารณสขมลฐานแกประชากรของโลก 10. ภาวะสขภาพดถวนหนาของประชากรโลก ภายในป 2543 จะบรรลไดดวยการ

ใชทรพยากรของโลกใหเปนไปอยางสมบรณ เชน การพฒนาเศรษฐกจ และสงคม 10.2) ปฏญญาอสตานา (Declaration of Astana)

ในการประชมระดบโลกดานการสาธารณสขมลฐาน : จากปฏญญาอลมา - อตา สการมหลกประกนสขภาพถวนหนา (UHC) และเปาหมายการพฒนาทย งยน (SDGs) ณ เมองอสตานา สาธารณรฐคาซคสถาน พ.ศ. 2561 การรบรองขอความในพนธะสญญาตามความปรารถนาแหงปฏญญาอลมา - อตา เมอป พ.ศ. 2521 และเพอใหบรรล SDGs และ UHC ซงไดจดทำเปนปฏญญาฉบบนขน มองภาพในอนาคตวา ภาครฐและสงคม จะตองใหความสำคญในการสงเสรม คมครองสขภาพและสขภาวะของประชาชน การสาธารณสขมลฐานและการบรการดานสขภาพ จะตองมคณภาพสง ปลอดภย ครอบคลม เขาถงบรการงาย และราคาเหมาะสม บคคลากร มทกษะชำนาญ กระตอรอรน ประชาชนและชมชน จะตองไดรบเสรมพลงและมสวนรวมในการจดการสขภาพ ภาคเครอขายและผเกยวของจะตองใหการสนบสนนทดตอนโยบายยทธศาสตรการพฒนาและแผนการดำเนนงานของประเทศ ปฏญญาอสตานา (พ.ศ. 2561) มคำแถลงการณ 7 ขอ ประกอบดวย

1. ความมงมนทจะเคารพ ปกปอง และสงเสรมการไดรบสทธขนพนฐานดานสขภาพทมมาตรฐานสงสดเทาเทยมทกคน ครบรอบ 40 ปของปฏญญาอลมา - อตา ยงคงยนยนหลกการของปฏญญาฯ โดยเฉพาะความเปนธรรม เปนหนงเดยวกน ความสำคญของสขภาพ มนคงและปลอดภย

2. การสาธารณสขมลฐานทเขมแขงจะเปนแนวทางปฏบตท เปนธรรม มประสทธภาพ ประสทธผลสงทสงผลใหประชาชนมสขภาพดทกดาน เปนรากฐานของระบบสขภาพท ยงยน บรรลUHC และ SDGs เพอใหประชาชนทกคนเขาถงการดแลสขภาพทมคณภาพ อยางเทาเทยมกน ตามสมควร โดยไมเปนภาระดานการเงน

3. การดำเนนทโดดเดนตลอดเวลา 40 ป แตยงมผคนจำนวนมากในภาคสวนตางๆ ของโลกโดยเฉพาะอยางยงผยากไร, ผดอยโอกาส ฯลฯ ยงไมไดรบการบรการดานสขภาพ เกดความไมเทาเทยมดานสขภาพ ระบบการบรการสขภาพตองเขาถงไดงาย เทาเทยม ไมเปนภาระคาใชจายดานสขภาพ

4. กำหนดนโยบายการสรางสขภาพดในทกภาคสวน ทำใหทกคนพอใจในการรบบรการสขภาพทมมาตรฐาน เขาถงหลกประกนสขภาพ เสรมสรางศกยภาพของชมชนในทองถน ทกภาคสวนตองมนโยบายดานสขภาพบนพนฐานขอมลเชงประจกษ เพอใหบรรล UHC โดยไมทอดทงใครไวขางหลง

5. สรางการสาธารณสขมลฐานทยงยน สรางความเขมแขง เพมขดความสามารถและโครงสรางพนฐานของบรการปฐมภม ยดประชาชนเปนศนยกลาง มความเทาเทยมทางเพศ เปนทยอมรบ เขาถงไดงาย ราคาเหมาะสม ใหบรการอยางตอเนอง อยางบรณาการตลอดชวงวย สาธารณสขมลฐานจะบรรลผลไดโดยการผลกดน : การสรางองคความรและศกยภาพ ประยกตใชความรทกเรอง ศกษาคนควาอยางตอเนองแบงปนความรและประสบการณ ทรพยากรมนษยในดานสขภาพ สรางงานทมคณคา คาตอบแทนเหมาะสม สรางแรงจงใจ และรกษาบคลากร เทคโนโลย สนบสนนการใหบรการดานสขภาพ ใชยาทคณภาพ ราคาไมสง ใชเทคโนโลยทชวย ดานการเงน เรยกรองใหทกประเทศลงทนในการสาธารณสขมลฐาน

19

6. เราจะสนบสนนใหประชาชน ครอบครว ชมชนสวนรวมในการวางแผนดำเนนการทมผลตอสขภาพ สงเสรมความรอบรดานสขภาพ ทกษะ ในการรกษาสขภาพ เพมความเปนเจาของชมชน เพอชวยเหลอชาวบานใหมคณภาพชวตทดขน เขาถงสขภาพทด และสภาพแวดลอมทเออตอสขภาพ

7. เราเรยกรองใหผมสวนไดสวนเสยทกภาคสวน รวมสรางความเขมแขง และความยงยนผลกดนการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา บนพนฐานของสาธารณสขมลฐาน อำนวยความสะดวกใหกบประเทศสมาชก และรวมมอกนแบงปนความรและแนวปฏบตในการดำเนนการใหเกดผลสำเรจ จะดำเนนการทนททประกาศฯ ดวยความสามคคและรวมมอกน ระหวางรฐบาล , องคการอนามยโลก, กองทนเพอเดกแหงสหประชาชาตและผมสวนไดสวนเสยอนๆ ทกองคกรใหการสนบสนนการขบเคลอนครงน และตรวจสอบผลการดำเนนงานตามปฏญญาฉบบนภายใตรวมมอทกภาคสวน ทกความรวมมอจะทำใหบรรลจดมงหมายของการมสขภาพ และสขภาวะทดของทกคน “โดยจะไมทงใครไวขางหลง”

(11) กรมสนบสนนบรการสขภาพ กรมสนบสนนบรการสขภาพ เปนหนวยงานทมภารกจดานการสนบสนนหนวยบรการสขภาพทกระดบ

ใหมประสทธภาพในการดแลสขภาพของประชาชน โดยสงเสรมและสนบสนนระบบคมครองประชาชนดานบรการสขภาพ สงเสรมและพฒนามาตรฐานสถานประกอบการเพอสขภาพ รวมทงการพฒนาการมสวนรวมของประชาชน และองคกรภาคเอกชนเพอการบรการสขภาพ อนทำใหประชาชนมสขภาพด สามารถพทกษสทธและเขาถงบรการสขภาพทมคณภาพไดมาตรฐาน และไดกำหนดประเดนยทธศาสตรกรมสนบสนนบรการสขภาพ พ.ศ. 2562 – 2566 วสยทศนทกำหนดไว “เปนองคกรหลกในการบรหารจดการระบบบรการสขภาพและระบบสขภาพภาคประชาชนใหมคณภาพเพ อการค มครองผ บรโภคและการพงตนเองดานสขภาพทย งยนแบบมสวนรวม” เปาประสงคขอ 2 “ประชาชนทกคนสามารถดแลสขภาพตนเองไดและชมชนจดการสขภาพเพอการพงตนเองดานสขภาพไดอยางยงยน” ในยทธศาสตรท 2 พฒนา และยกระดบการจดการสขภาพภาคประชาชนโดยการมสวนรวมของประชาชนและเครอขาย มเปาประสงคเชงยทธศาสตร คอ ประชาชน ครอบครว และชมชนพงพาตนเองดานสขภาพได

3) แนวคดและทฤษฎเกยวกบการพฒนากำลงคน ในการศกษาครงน ผศกษา รวบรวม และทบทวนแนวคด ทฤษฎและวรรณกรรมทเกยวของกบการอธบายถง แนวทางการพฒนากำลงคน เพอเปนกรอบแนวทางในการศกษาครงน ดงน

ความหมายและความสำคญของการจดการทรพยากรมนษย

จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา มนกทฤษฏ นกวชาการ นกวจยไดใหความหมาย ของการจดการทรพยากรมนษย ไวในแงมมทแตกตางกน มดงน พชต เทพวรรณณ (2554) ไดใหความหมายวาของการจดการทรพยากรมนษยวา หมายถง เปนนโยบายและวธการปฏบตงานทเปนการจดหาการใชและการรกษาไวซงทรพยากรมนษย ซงเปนผปฏบตงานและสงตอความสำเรจตอความสำเรจขององคการ ซงความหมายโดยนยนสอดคลองกบทศนะของปราชญา กลาผจญ และ พอตา บตรสทธวงศ (2550) ไดใหความหมายวา เปนกระบวนการตดสนใจและการ

20

ปฏบตการทเกยวของกบบคลากรทกระดบในหนวยงาน เพอใหเปนทรพยากรบคคลทมประสทธภาพสงสด อนจะสงผลใหพวกเขาเหลานน สามารถสรางความสำเรจสงสดใหแกองคการ บรรพต วรณราช (2552) ไดใหความหมายของการจดการทรพยากรมนษย ไวอยางกวางๆ หมายถง การมองในแงมมทลกจางเปนทรพยากรมากกวาผลงานทลกจางทำตามใบสง เพราะลกจางเปนทรพยากร ดงนน นายจางจะตองใชลกจางอยางระมดระวงและดแลเอาใจใสเหมอนทรพยากรอนๆ เชน เงน, รถ, บาน เปนตน ซงใชอยางระมดระวงและตองบำรงรกษาดวย Andersen, Cobbold, and Lawrie (2005) ใหความหมายของ การจดการทรพยากรมนษย วา หมายถง กจกรรมการจดการ และงานทเกยวของกบการพฒนาและรกษาคณภาพการทำงาน ทรพยากรมนษย เปนทางซ งนำไปส ประสทธภาพขององคการ สอดคลองกบ Terry-Armstrong, Biddle, Mulas, and Anderson (2010) ทไดให ความหมายของการจดการทรพยากรมนษยไววาคอ ความสมพนธของการวาจางและการจดการพนกงานในองคการซงครอบคลมกจกรรม กลยทธการจดการทรพยากรมนษย การจดการทนมนษย การจดการองคความร การพฒนาองคการ ทรพยากรมนษย (การวางแผนการสรรหา การเลอกและการจดการคนเกง) การจดการผลการปฏบตงาน การพฒนาและการเรยนรในองคการ การจดการคาตอบแทน แรงงานสมพนธและการจดการดานสขภาพและความปลอดภยของพนกงาน นอกจากการใหความหมายดวยการระบถงกจกรรมของ การจดการทรพยากรมนษยขางตน ยงมผใหความหมายในเชงปฏบตการ ไดแก French, Bell, Zawacki, and Contreras (2007) ไดใหความหมาย ไววา หมายถง การนำเอาปรชญา นโยบาย กระบวนการ และการปฏบตงานทมความสำคญกบการจดการคนในองคการ การจดการคน หรอบางทเรยกวา การจดการบคคลสมยใหม ซงโดยความหมายในเชงปฏบตนการสอดคลองกบแนวคดของ Dessler and Tan (2009) ทไดใหความหมายเชนเดยวกนวา หมายถง นโยบายและการปฏบตงานทเกยวของกบการวางแผนทรพยากรมนษย โดยเฉพาะประเดนการไดมาซงทรพยากรมนษย การฝกอบรม การประเมนผล การปฏบตงาน การใหรางวลและการจดการเรองความปลอดภย จรยธรรมและความยตธรรมใหกบพนกงานในองคการ Wongsansri, 2002 ไดใหความหมายไววาหมายถง กระบวนการทผ บรหารใชศลปะและกลยทธดำเนนการสรรหา คดเลอก และบรรจบคลากรทมคณสมบตเหมาะสมเขาปฎบตงานในองคการพรอมทงใสใจพฒนาบำรงรกษาใหบคลากรทปฎบตงานไดเพมพนความร ความสามารถ มสขภาพรางกายและจตใจทดในการปฎบตงาน และยงรวมถงการแสวงหาวธการททำใหบคลากรในองคการทตองพนจากการปฎบตงานดวยเหตทพพลภาพ เกษยณอาย หรอเหตอนใดในงานใหสามารถดำรงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข จากความหมายของ การจดการทรพยากรมนษย ทงหมดทกลาวมา เมอสรปความหมายในแงมมทแตกตางกนขนอยกบผใหความหมายในแตละคน ซงผวจย ใหความหมาย การจดการทรพยากรมนษย หมายถง การบรหารบคลากรในองคการอยางเหมาะสมเพอกอใหเกดประโยชนแกบคคลและองคการ ซงใหความสำคญตอบคคลเสมอนทรพยสนขององคการ โดยบคลากรจะนำ เอานโยบาย วธการปฏบตงานและองคความรตางๆ มาใชในการพฒนาองคการ เพอใหเกดประสทธภาพและประสทธผลสงสดตอองคการโดยรวม โดยผานกระบวนการการจดการทรพยากรมนษย การวเคราะหและออกแบบงาน การวางแผนกำลงคน การสรรหา การคดเลอก การฝกอบรม

21

การพฒนา การบรหารคาจางและเงนเดอน การประเมนผลการปฏบตงาน การธำรงรกษาหลกคณธรรม (Merit system) โดยการบรหารทรพยากรมนษยจะตองอาศยระบบคณธรรมเขามาใชประกอบ เนองจาก ระบบคณธรรม เปนวธการคดเลอกบคคลเขาทำงาน โดยใชการสอบรปแบบตางๆ เพอประเมนความร ความสามารถของบคคลทมคณสมบตครบตามตองการ โดยไมคำนงถงเหตผลทางการเมองหรอความสมพนธสวนตวเปนสำคญ (ไพโรจน อลต, 2547) โดยการบรหารทรพยากรมนษยตามระบบคณธรรมยดหลก 4 ประการ ไดแก 1) ความเสมอภาคในโอกาส (Equality of opportunity) หมายถง การเปดโอกาสทเทาเทยมกนในการสมครงาน โดยไมกดกน ฐานะ เพศ ผวและศาสนา เขามาสอบแขงขน ตกลงเรองคาตอบแทน รวมถงการเสมอหนาในเรองระเบยบและมาตรฐานขององคการ 2) หลกความสามารถ (Competence) หมายถง การยดถอความรความสามารถเปนเกณฑในการคดเลอก โดยเลอกผสมครทเหมาะสม 3) หลกความมนคงในอาชพการงาน (Security on tenure) หมายถง หลกประกนการปฏบตงานทจะคมครองพนกงานไมใหถกใหออกจากงานโดยปราศจากความผด และ4) หลกความเปนกลางทางการเมอง (Political neutrality) หมายถง การไมเปดโอกาสใหมการใชอทธพลทางการเมองเขาแทรกแซงในกจการงาน หรออยภายใตอทธพลของนกการเมองหรอพรรคการเมองใด ๆ (ไพโรจน อลต, 2547) นอกจากน บษบา กรยวเชยร (2551) ไดกลาวถง พระราชบญญตระเบยบขาราชการพลเรอน พ.ศ. 2551 ในเรองของระบบคณธรรมแนวใหม (Redefined merit principle) ทประกอบไปดวย การสรรหา/ แตงตงระบบเปด มการแขงขนภายในและภายนอกทกระดบตำแหนง, การพจารณาสมรรถนะ ผลงาน และความประพฤตของเจาหนาท ความมนคงในการจางงานตามผลงานและการดแลการพฒนาคณภาพชวตในเรองของโอกาสและรายได และ ความเปนกลางทางการเมองในการคมครองระบบคณธรรม กลาวโดยสรปในเรองของระบบคณธรรมในการบรหารทรพยากรมนษย คอ การนำคณธรรมเขามาสระบบการบรหารทกขนตอนของการบรหารทรพยากรมนษย โดยไมใชเหตผลทางการเมองหรอความสมพนธเปนหลกสำคญตามระบบอปถมถ (Patronage system) หรอ ทเรยกวา ระบบชบเลยง ระบบพรรคพวก ซงตองยดหลก 4 ประการ ไดแก 1) ความเสมอภาคในโอกาส (Equality of opportunity) เปนการเปดโอกาสทเทาเทยมกนในการสมครงาน การสรรหา แตงตง การพจารณาคาตอบแทน การอยในกรอบระเบยบองคการ 2) หลกความสามารถ (Competence) เปนการใชการคดเลอกจากความรความสามารถของผเขาสมครใหไดบคลากรทเหมาะสม 3) หลกความมนคงในอาชพการงาน (Security on tenure) เปนหลกการทผบรหารใชในเรองของความมนคงในอาชพการงาน โดยการดงดดใจ จงใจใหผมความสามารถเขารวมกบองคการ ทำงานอยกบองคการ มความมงมน และพฒนาใหกาวหนาในเสนทางอาชพ และ 4) หลกความเปนการทางการเมอง (Political neutrality) เปนการไมเปดโอกาสใหอทธพลทางการเมองเขาแทรกแซงในกจการงานหรอนกการเมองหรอพรรค หลกผลงาน (Performance) เปนหลกการเดยวกบการประเมนผลการปฏบตงานโดยอาศยขนตอนทนำผลการประเมนไปใชประโยชนตามวตถประสงคของการประเมนทไดกำหนดไว

2.2 งานวจยทเกยวของ

สรตน อยยอด (2544) ศกษาเรองความสามารถของ อสม. ในการดำเนนงานสาธารณสขมลฐาน ในอำเภอทรายทองวฒนา จงหวดกำแพงเพชร ผลการศกษา พบวา ตวแปรทมความสมพนธกบความสามารถของ อสม. ในการดำเนนงาน คอ ประสบการณการทำงานดานพฒนาชมชน การไดรบการอบรมใหความรตอเน อง

22

การศกษาดงานดานสาธารณสขการไดรบขอมลขาวสารดานสาธารณสข การยอมรบจากสงคม และการมสวนรวมของชมชน ยคนธ ชตปญญะบตร (2546) ศกษาเรองปจจยทมผลตอการปฏบตงานตามบทบาทหนาทของ อสม. ในอำเภอแกลง จงหวดระยอง ผลการศกษา พบวา ปจจยทมผลตอการปฏบตงานม 2 ปจจย คอ ระยะเวลาในการปฏบตงานของ อสม. และแรงสนบสนนทางสงคมจากเจาหนาทสาธารณสข สวนเพศ อาย ระดบการศกษา รายได ครอบครวเฉลยตอเดอน อาชพ วธการคดเลอกมาเปน อสม. และการนเทศงานของเจาหนาทสาธารณสข ไมมผลตอการปฏบตงานตามบทบาทหนาทของ อสม. จรภา สขสวสด (2547) ศกษาเรอง ปจจยทสมพนธกบการมสวนรวมในการปฏบตงานสาธารณสขมลฐานของ อสม. ตำบลเสมด อำเภอเมอง จงหวดชลบร พบวาปจจยทมความสมพนธกบการมสวนรวมในการปฏบตงานสาธารณสขมลฐาน ไดแก เพศ สถานภาพการสมรส ระดบการศกษา อาชพ การเขามาเปน อสม. อาย รายได ระยะเวลาปฏบตงาน ปจจยจงใจ ปจจยคำจน คเชนทร ชาญประเสรฐ (2551) ศกษาการมสวนรวมของ อสม. ในการดำเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก อำเภอสชมพ จงหวดขอนแกน ผลการศกษา พบวา อสม. สวนใหญมความรเรองการปองกน และควบคมโรคไขเลอดออกอยในระดบด รอยละ 53 มเจตคตระดบปานกลาง (คะแนนเฉลย=3.39 S.D.=0.35) แรงกดดนในภาพรวมอยในระดบปานกลาง (คะแนนเฉลย=3.31 S.D.=0.95) การมสวนรวมในภาพรวมอยในระดบสง (คาเฉลย = 3.34 S.D.=0.42) และยงพบวา แรงกดดนทางสงคมมความสมพนธกบการมสวนรวมของ อสม. ในการดำเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกอยางมนยสำคญทางสถต (p-value<0.05) สวนความรและเจตคตไมมความสมพนธกบการมสวนรวมในการดำเนนงานปองกนและควบคมโรคไขเลอดออก สรญา ไผปอง (2559) ไดศกษาความรและบทบาทของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานในการวางแผน พฒนาสาธารณสขระดบชมชน อำเภอเพญ จงหวดอดรธาน ใชวธการวจยเชงพรรณนา ในกลม อสม. ตวอยาง จำนวน 337 คน ผลการศกษา พบวา อสม. รอยละ 51 มความรของเรองการวางแผนพฒนาสาธารณสขระดบชมชนอยในระดบผานเกณฑ โดยขอคำถามท อสม. ตอบไดมากทสด คอ การดำเนนงานตามแผนงาน เมอสนสดโครงการตองมการประเมนผล รอยละ 97.6 สวนขอคำถามทตอบผดมากทสด คอ การจดทำแผนงานโครงการ รอยละ 53.7 สวนบทบาทของ อสม. ในการวางแผนพฒนาสาธารณสขระดบชมชน สวนใหญอยในระดบสง รอยละ 60.5 เมอพจารณารายขอ พบวา อสม. เขยนแผนงานโครงการดวยตวเองนอยทสด รอยละ 40.4 ชาตชาย สวรรณนตย (2560) ไดศกษาสถานการณงานสขภาพภาคประชาชน ในปจจบนและทศทาง การพฒนาในอนาคต ใชรปแบบวธการวจยแบบผสมผสาน (Mixed Methods Research) เกบรวบรวมขอมลทงเชงปรมาณและเชงคณภาพ โดยมกลมเปาหมาย 3 กลม คอ (1) อสม. จำนวน 967 คน (2) เครอขายสขภาพ ภาคประชาชนระดบอำเภอและตำบล จำนวน 160 คน และ (3) ผทรงคณวฒดานสาธารณสขและสขภาพภาคประชาชน จำนวน 24 ทาน ผลการศกษา พบวา บทบาทของ อสม. ในการดำเนนงานสขภาพภาคประชาชน ประกอบดวย 1.บทบาทในทมหมอครอบครวทปฏบตมากทสด ไดแก การสำรวจ/ รวบรวมขอมลผดอยโอกาส ผสงอาย ผปวยตดเตยง ผพการ เพอใชประโยชน ในการจดบรการสขภาพ และการเปนแบบอยางทดดานพฤตกรรมสขภาพ 2.บทบาทในการคมครองผบรโภคดานสขภาพภาคประชาชน ไดแก การเผยแพรประชาสมพนธ/จดรณรงคให

23

ความรในการเขาถงบรการและสทธประโยชนดานสขภาพ 3.บทบาทในการดำเนนงานตำบลจดการสขภาพและหมบานจดการสขภาพ ไดแก การจดกจกรรมและรวมรณรงคดานสขภาพด วถไทยบทบาทในการทำงานรวมกบชมรม อสม. ไดแก การประสานแลกเปลยนขอมลการทำงานใน พนทเพอใชประโยชนในการพฒนางาน

2.3 กรอบแนวคดในงานวจย

ในการศกษาครงน ผวจยสรปตวแปรในการศกษาแนวทางการพฒนา อสม. ตามหลกการบรหารทรพยากรมนษย ประกอบดวย การวางแผนสรรหาและคดเลอก การพฒนาศกยภาพ บทบาทหนาท สวสดการและการเสรมสรางขวญกำลงใจ และการประเมนผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม. ดงน

Input - นโยบาย 4.0 - ยทธฯ 20 ป - แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม ฉ.12 - แผน 20 ป กสธ. - Astana declaration - ระเบยบ อสม. ป 54 - พรบ. ระบบสขภาพปฐมภม พ.ศ. 2562 - ผลการดำเนนงานทผานมา

ทศทางการพฒนา อสม. ยค 4.0 - อสม.4.0 - อสม. หมอประจำบาน

สถานการณ อสม. 1. การสรรหาและคดเลอก - ระเบยบ อสม. ป 54 2. การพฒนาศกยภาพ - อสม. เชยวชาญ - อสม. นกจดการสขภาพชมชน - อสม. 4.0 - องคกร อสม. สรางสขภาพ ลดเสยงลดโรค 3. บทบาทหนาทของ อสม. - ตามมาตรฐานสาธารณสขมลฐาน - ตามมาตรฐานสมรรถนะ อสม. - ตามนโยบายกระทรวงสาธารณสข - บทบาท อสม. นกจดการสขภาพชมชน - บทบาท อสม. ในทมหมอครอบครว 4. สวสดการและการเสรมสรางขวญกำลงใจ - สทธประโยชน อสม. และบคคลในครอบครว - การคดเลอก อสม. ดเดน อสม.ดเยยม อสม. ดเยยมอยางยง - การเชดชเกยรตและประกาศเกยรตคณ “วน อสม. แหงชาต” - คาปวยการ อสม. 5. ผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม.

ขอเสนอแนะในการพฒนาระบบ อสม.

24

บทท 3 วธการดำเนนการศกษา

การศกษาน มวตถประสงคเพอสรางขอเสนอเชงนโยบายซงไดจากการวจยในเอกสารในการศกษาสถานการณการพฒนา อสม. ยคปจจบนและแนวทางการพฒนา อสม. ในยค 4.0 เครองมอทใชในการศกษาเปนแบบบนทกขอมล และตารางวเคราะห สรปองคความรเกยวกบการพฒนา อสม. ทผศกษาสรางในการสกดและวเคราะหขอมลจากเอกสารทคดเลอกตามเกณฑ เอกสารนำเขาสการวเคราะหเปนเอกสารและบทความรายงานการวจยเกยวกบการพฒนา อสม. โดยสบคนขอมลจากกองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน เอกสารจากฐานขอมลจากแหลงขอมลตางๆ ทงดวยการสบคนดวยมอและการสบคนดวยคอมพวเตอร คดเลอกเอกสารตามเกณฑการศกษา

3.1 รปแบบการศกษา รปแบบการศกษาคร งน เปนการศกษาและวเคราะหขอมลจากเอกสารหรอการวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) โดยคดเลอกเอกสารระดบทตยภม คอ วรรณกรรมทเกยวของและสอดคลองกบวตถประสงคของการวจย ประกอบดวย ขอมลเชงนโยบายทเกยวของ หนงสอทางราชการ กฎระเบยบตางๆ ของภาครฐ งานวจยทเกยวของ ฐานขอมลงานวจยออนไลนตางๆ ทเกยวของกบ อสม. โดยเอกสารหรอบทความทคดเลอกมาจะตองเปนหนงสอทางราชการท มการระบหนวยงานทสงกดอยางชดเจนเชน กฎกระทรวง พระราชบญญต หนงสอสงการ รายงานผลการดำเนนงานทเกยวของกบ อสม. เพอสงเคราะหทศทางการพฒนา อสม. ในยค 4.0

3.2 ประชากรและกลมตวอยาง เอกสารทเปนหนงสอทางราชการ กฎระเบยบตางๆ ของภาครฐ งานวจยทเกยวของ ฐานขอมลงาน วจยออนไลนตางๆ ทเกยวของกบการพฒนา อสม. ประกอบดวย 1) พฒนาการของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) 2) นโยบายและยทธศาสตรทเก ยวของและการพฒนา อสม. ในยคปจจบน 3) งานวจยทเกยวของ โดยผลการคดเลอกพบวามวรรณกรรมทเกยวของ สอดคลองกบหลกเกณฑการคดเลอกเอกสาร และวตถประสงคงานวจย ระหวางป พ.ศ. 2548 ถง พ.ศ. 2562 (15 ป) จำนวน 50 เรอง

เกณฑในการเลอกเอกสาร

การคดเลอกเอกสาร หนงสอทางราชการ กฎระเบยบตางๆ ของภาครฐ งานวจยทเกยวของ ฐานขอมลงาน วจยออนไลนตางๆ จะตองเปนขอมลทมการเผยแพรอยางเปนทางการ ขอมลการวจยเอกสารตองมความสอดคลองกบวตถประสงคของการวจย ดวยเหตน การคดเลอกเอกสารเพอนำมาวเคราะหจงเปนขนตอนทมความสำคญมาก เนองจากเอกสารทเก ยวของกบประเดนในการศกษามจำนวนมาก ดงนนจงมความจำเปนทจะตองมเกณฑสำหรบการคดเลอกเอกสารมาใชในการวจย ซงเกณฑทสำคญประกอบดวย 1) ความจรง 2) ความถกตองนาเชอถอ 3) การเปนตวแทน และ 4) ความหมาย ซงรายละเอยดเกยวกบเกณฑตางๆ สรปไดดงน (Scott, 1990: 1-2)

25

1) ความจรง (authenticity) หมายถง เอกสารทมาจากแหลงเชอถอได มความถกตอง สมบรณ สอดคลองกบบรบทของสถานการณทเกดขนในชวงระยะเวลาทตพมพ 2) ความถกตองนาเชอถอ (credibility) หมายถง เอกสารทปราศจากขอผดพลาดและการบดเบอนขอมล เอกสารนนจะตองไมมขอมลทผดพลาด บดเบอนหรอคลาดเคลอนไปจากความเปนจรง 3) การเปนตวแทน (representativeness) หมายถง เอกสารทสามารถแสดงรายละเอยดแทนเอกสารประเภทเดยวกนได รายละเอยดเปนตวแทนกลมประชากรได การเปนตวแทนมหลายระดบ ระดบแรก หมายถง การทเอกสารนนสามารถใชแทนหรอเปนแบบฉบบทแทนเอกสารประเภทเดยวกนไดหรอไม และระดบทสองคอ ขอมลในเอกสารทจะนำมาวเคราะหนนจะตองเปนขอมลทเปนตวแทนของประชากรได 4) ความหมาย (meaning) การใชเกณฑความหมาย หมายถง เอกสารทสามารถเขาใจไดงาย ชดเจน สอดคลองกบวตถประสงคและนยสำคญของการวจย การคดเลอกเอกสารทมความชดเจนและสามารถทจะเขาใจไดงาย

3.3 เครองมอทใชในการศกษา เนองจากการศกษาไดกำหนดรปแบบการศกษา (methodology) โดยการวจยเชงเอกสาร เครองมอทใชคอ แบบบนทกขอมล สรางโดยผวจยเพอใชสำหรบบนทกขอมลทสกดไดจากการศกษาและคนควาจากเอกสารวชาการ ตำรา ตลอดจนผลงานวจยประเภทตางๆ รวมทงขอมลคนควาทางอเลกทรอนกส หรอขอมลทไดมาจากเวบไซตทางอนเตอรเนต เพอนำมาใชในการกำหนดแนวทางการพฒนา อสม. ใหสอดคลองกบยคปจจบน รายละเอยดตามภาคผนวก

3.4 การเกบรวบรวมขอมล

1) สบคนขอมลเชงนโยบายทเกยวของ หนงสอทางราชการ กฎระเบยบตางๆ ของภาครฐ งานวจยทเกยวของ ฐานขอมลงานวจยออนไลนตางๆ ทเกยวของกบ อสม. ทใชเปนกลมตวอยาง 2) บนทกขอมลสาระสำคญของรายงานวจย พรอมกบบนทกรายละเอยดของงานวจยในแบบสำรวจขอมลเพอการสงเคราะหงานวจย จากนนทำการตรวจสอบความถกตองและความสมบรณของขอมลทบนทก

3.5 การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณนา (descriptive) ไดแก จำนวน รอยละ การพรรณนาขอคนพบตามประเดนของเนอหา การวเคราะหขอมลจดประเภทเรอง (categorization) ตามวตถประสงค หรอเปาหมายของการศกษาโดยเฉพาะเพอใหตอบคำถามงานวจย (Research questions) รวมถงการบรรยายเปรยบเทยบ (comparative description) และการตความเพอการวเคราะหเนอหา (content analysis)

การวจยเอกสารวเคราะหเนอหาสำคญจากผลการศกษา โดยการใชตารางวเคราะหและจำแนกหมวดหม จดเดนของการใชตารางวเคราะห คอ ไดเหนภาพรวมของเนอหาทศกษารวมทงการตความขอมล ขนตอนการวเคราะห มดงน 1) กำหนดคำสำคญทใชในการสบคน ไดแก คำวา “อสม.” “สาธารณสขมลฐาน” “ทศทางการ

26

พฒนา อสม.”และ“ยคดจทล” 2) กำหนดระยะเวลาการศกษาตามเกณฑ ระหวางป พ.ศ. 2548 ถง พ.ศ. 2562 (15 ป) 3) การรวบรวมขอมล แลวคดกรองเอกสารตามเกณฑการคดเขาทกำหนดไว ประมวลขอมลบนทกขอมลทไดลงในตารางวเคราะหสถานการณการพฒนา อสม. 4) การวเคราะหขอมลตามประเดนการวเคราะหท กำหนด วเคราะหจำนวน ลกษณะทวไปของงานศกษาโดยใชสถตแจกแจงความถ รอยละ 5) สงเคราะหแกนความคดจากการวเคราะหเอกสาร 6) วเคราะหแนวทางการพฒนา อสม. และ 7) สรปรายงานการวจย

ผลการรวบรวมและวเคราะหเอกสารเอกสารทางราชการ กฎระเบยบตางๆ ของภาครฐ งานวจยทเกยวของ ฐานขอมลงาน วจยออนไลนตางๆ ทเกยวของกบการพฒนา อสม. ระหวางป พ.ศ. 2548 ถง พ.ศ. 2562 (15 ป) จำนวน 50 เรอง ประกอบดวย ผลการพฒนา อสม. ทผานมา จำนวน 28 เรอง คดเปนรอยละ 56 ทศทางการพฒนา อสม. จำนวน 22 เรอง คดเปนรอยละ 44 รายละเอยดดงตารางท 1

ตารางท 1 จำนวนและรอยละของเอกสารทางวชาการและงานวจยทเกยวของกบการพฒนา อสม. (n=50)

ประเดน จำนวน (เรอง) รอยละ ผลการพฒนา อสม. ทผานมา การพฒนาโดยสวนกลาง 20 40 การพฒนาในพนท 8 16 ทศทางการพฒนา อสม. 22 44

27

บทท 4 ผลการศกษา

จากการรวบรวมและวเคราะหตามเกณฑการคดเลอกเอกสาร ผลการศกษาขอมลครงน ประกอบดวย 2 สวน ไดแก

สวนท 1 สถานการณการพฒนาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) สวนท 2 ทศทางการพฒนา อสม. มรายละเอยด ดงน

สวนท 1 สถานการณการพฒนาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.)

การศกษาสถานการณการพฒนา อสม. ประกอบดวยขนตอน ดงน 1. การสรรหาและคดเลอก อสม. 2. การพฒนาศกยภาพ อสม. 3.บทบาทหนาท อสม. 4. การจดสวสดการและการเสรมสรางขวญกำลงใจ อสม. และ 5. ผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม.

1.1 การสรรหาและคดเลอก อสม.

กระทรวงสาธารณสขไดกำหนดคณสมบตพนฐานผทจะเปน อสม. (โกมาตร 2550) ไดแก 1) เปนบคคลทชาวบานในละแวก/คม ใหการยอมรบและเชอถอ รวมถงไดรบความไววางใจและยกยองจากประชาชนในพนท

2) ตองสมครใจและเตมใจชวยเหลองานชมชนดวยความเสยสละ มความสนใจเขารวมกจกรรมสาธารณสข

3) มเวลาเพยงพอทจะชวยเหลอชมชน มภมลำเนาในหมบานนน อยประจำในหมบาน ไมยายถนในระยะเวลา 1 - 2 ป 4) มความรขนตำสามารถอานออกเขยนได 5) เปนตวอยางทดในดานการพฒนาสขภาพ และการพฒนาชมชน และตองไดรบการรบรองจากกรรมการหมบานวาเปนผทมความประพฤตทด 6) ไมควรเปนขาราชการ/ลกจางรฐ กำนน ผใหญบาน ภกษ หรอแพทยประจำตำบล

ทงนอาจมการกำหนดคณสมบตเพมเตมตามความเหมาะสมของพนท เชน ชมชนชนบทมสดสวน อสม. 1 คน ตอ 8 - 15 หลงคาเรอน สวนพนทเขตเมอง แบงเปน 3 ลกษณะ คอ ชมชนหนาแนน ไมม อสม. เขตชมชนแออด มสดสวน อสม. 1 คน ตอ 20 - 30 หลงคาเรอน และเขตชมชนชานเมอง อสม. 1 คน ตอ 8 - 15 หลงคาเรอน เฉลยแตละหมบานจะม อสม. ประมาณ 18 - 20 คน

กลไกการคดเลอก ในแตละพนทใชวถทางประชาธปไตยหรอวธการทางสงคมมต เพอใหไดตวแทนทชาวบานไววางใจใหมาทำหนาท และตวผทไดรบการคดเลอกกยอมรบทจะทำหนาทอยางเตมใจ มแนวปฏบต ดงน 1) เจาหนาทสาธารณสข จดประชมกรรมการหมบาน ผสอขาวสาธารณสข และ อสม. ทกคนในหมบานและผนำอนๆ เพอชแจงใหทราบถงบทบาทหนาทของ อสม. จำนวน อสม. และบทบาทของศนยสาธารณสขมลฐาน (ศสมช.) แลวมอบหมายใหองคประชมดงกลาวเปนคณะดำเนนการสรรหา อสม. 2) แบงละแวก/คมบานละ 8 – 15 หลงคาเรอน ดำเนนการ ดงน

28

- กรณทละแวกคมบานมผสอขาวสาธารณสขเดมอยแลว ใหสอบถามความสมครใจ และคดเลอกเขารบการอบรมเปน อสม.ประจำละแวก/คมบานนน - กรณทละแวก/คมบานไมมผสอขาวสารธารณสข ใหหาผสมครใจและมคณสมบตตามทตองการคดเลอกเขารบการอบรมเปน อสม. แตกรณทมผสมครใจมากกวา 1 คน ใหคณะผดำเนนการสรรหา อสม. จดประชมหวหนาครอบครว/ผแทนครอบครวในละแวก/คมบาน โดยกำหนดวาระการทำหนาท อสม. คราวละ 2 ป เมอครบวาระแลวใหพจารณาตอบตรประจำตว จากผลการดำเนนการรวมกบการพจารณาของประชาชนและองคกรหมบาน และจะพนสภาพในกรณพนสภาพตามวาระ ตาย ยายทอย ลาออก และประชาชนลงมตใหพนสภาพ

ปญหาทพบจากการสรรหา

1) การหาคนทำงานในลกษณะอาสาสมครหายาก สวนคนทมจตอาสาและพรอมทจะทำงานมกไดรบมอบหมายใหทำงานเกนตวสงผลตองานประจำของตนเอง 2) ไมมคนรนใหมมาชวยทำงานอาสาสมคร เนองจากระบบเศรษฐกจทดงคนเขาไปทำงานในเมอง

ระเบยบกระทรวงสาธารณสข วาดวยอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน พ.ศ. 2554 กำหนดใหใชวธการประชาธปไตยในการคดเลอกบคคลเปน อสม. โดยมแนวทางปฏบต ดงน 1. เจาหนาทสาธารณสขรวมกบประธานกรรมการหมบาน/ชมชนจดประชมหวหนาครวเรอนหรอผแทนในหมบาน/ชมชน เพอชแจงใหทราบถงบทบาท อสม. แลวมอบหมายใหประธานกรรมการหมบาน/ชมชน และ อสม. เปนคณะกรรมการคดเลอก อสม. ใหม 2. จดแบงหลงคาเรอนใหเปนคมบาน คมละ 10 – 15 หลงคาเรอน สอบถามหาผสมครใจและมคณสมบตตามทกำหนด คดเลอกเขารบอบรมเปน อสม. ปงบประมาณ 2562 กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กำหนดโควตา อสม. ทวประเทศ จำนวน 1,039,729 คน มอตราสวน อสม. 1 คน ตอ 22 หลงคาเรอน เมอจำแนกรายเขตสขภาพ พบวา เขตทมอตราสวน อสม. ตอ จำนวนหลงคาเรอนมากทสด คอ เขต 6 อตราสวน อสม. 1 คน ตอ 43 หลงคาเรอนรองลงมา คอ เขต 4 และ 5 มอตราสวนตอหลงคาเรอน 37 และ 29 ตามลำดบ สวนเขตทมอตราสวนนอยทสด คอ เขต 7 มอตราสวน อสม. 1 คน ตอ 15 หลงคาเรอน รายละเอยดดงตารางท 2

ตารางท 2 จำนวนโควตาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) จำแนกรายเขตสขภาพ เขตสขภาพ จำนวน อสม. ตามโควตา (คน) อตราสวน อสม. ตอหลงคาเรอน

1 132,380 18 2 70,725 18 3 60,140 18 4 64,821 37 5 72,939 29 6 72,882 43

29

ตารางท 2 จำนวนโควตาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) จำแนกรายเขตสขภาพ (ตอ) เขตสขภาพ จำนวน อสม. ตามโควตา (คน) อตราสวน อสม. ตอหลงคาเรอน

7 104,798 15 8 106,167 17 9 129,320 17

10 86,654 16 11 75,644 25 12 63,259 25

รวมทวประเทศ 1,039,729 22 ทมา : ฐานขอมลสารสนเทศสขภาพภาคประชาชน www.thaiphc.net ณ วนท 26 สงหาคม 2562

จากฐานขอมลสารสนเทศสขภาพภาคประชาชน www.thaiphc.net ปจจบนมจำนวน อสม. ทงหมด 1,064,822 คน เมอพจารณาขอมลทวไป พบวา สวนใหญมอายระหวาง 51 – 60 ป รองลงมาอายระหวาง 41 – 50 ป และ 61 ปขนไป คดเปนรอยละ 34.41 รอยละ 28.93 และ รอยละ 19.89 ตามลำดบ อสม. สวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 77.58 หรออตราสวนเพศชายตอเพศหญง เทากบ 1 : 3.72 การศกษา อสม. สวนใหญจบการศกษาระดบประถมศกษา รองลงมาคอระดบมธยมศกษาและอนปรญญา คดเปนรอยละ 60.15 รอยละ 15.75 รอยละ 3.44 ตามลำดบ ระยะเวลาการเปน อสม. สวนใหญปฏบตงานเปนระยะเวลา 11 – 20 ป รองลงมาคอ 0 – 10 ป และ 21 – 30 ป คดเปนรอยละ 38.87 รอยละ 34.93 รอยละ 18.46 ตามลำดบ อาชพ อสม. สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกร รองลงมา คอ รบจาง และ คาขาย คดเปนรอยละ 60.61 รอยละ 17.80 รอยละ 6.89 ตามลำดบ การรบคาปวยการ พบวา มสทธรบคาปวยการ จำนวน 1,050,412 คน คดเปนรอยละ 98.65 รอรบสทธ จำนวน 11,057 คน คดเปนรอยละ 1.04 และไมขอรบสทธ จำนวน 3,353 คน คดเปนรอยละ 0.31 รายละเอยดดงตารางท 3

ตารางท 3 ขอมลพนฐานของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) ในประเทศไทย

คณลกษณะ จำนวน รอยละ จำนวน อสม. ทงหมด 1,064,822 คน (ไมรวม กทม.) อาย 20 – 30 ป 27,939 2.62 31 – 40 ป 103,473 9.72 41 – 50 ป 308,030 28.93 51 – 60 ป 366,419 34.41 61 ปขนไป 211,830 19.89 ไมระบ 47,131 4.43

30

ตารางท 3 คณลกษณะพนฐานของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) ในประเทศไทย (ตอ) คณลกษณะ จำนวน รอยละ

เพศ ชาย 221,996 20.85 หญง 826,102 77.58 ไมระบ 16,724 1.571 การศกษา ประถมศกษา 640,466 60.15 มธยมศกษา 167,678 15.75 อนปรญญา 36,581 3.44 ปรญญาตร 24,554 2.31 สงกวาปรญญาตร 753 0.07 ไมระบ 194,790 18.29 ระยะเวลาการเปน อสม. 0 - 10 ป 371,949 34.93 11 – 20 ป 413,916 38.87 21 – 30 ป 196,558 18.46 31 – 40 ป 50,637 4.76 40 ปขนไป 2,260 0.21 ไมระบ 29,502 2.77 อาชพ รบจาง 189,521 17.80 เกษตรกร 645,396 60.61 คาขาย 73,391 6.89 งานบาน 47,382 4.45 อนๆ 9,854 0.93 ไมระบ 99,278 9.32 การรบคาปวยการ มสทธรบคาปวยการ 1,050,412 98.65 รอรบสทธ 11,057 1.04 ไมขอรบสทธ 3,353 0.31

ทมา : ฐานขอมลสารสนเทศสขภาพภาคประชาชน www.thaiphc.net ณ วนท 26 สงหาคม 2562

31

การฝกอบรม อสม. ใหมตามระเบยบกระทรวงสาธารณสข วาดวยอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน พ.ศ. 2554

วธการ : ใหเจาหนาทสาธารณสขวางแผนการอบรมตามความเหมาะสมของพนท มทงการใหความรทางทฤษฎและหารฝกปฏบต รวมทงประเมนผลวา อสม. มความรและความสามารถตามบทบาททกำหนดหรอไม หลกสตร : ฝกอบรมตามมาตรฐาน อสม. ประจำป 2550 แบงเปน 2 หมวดใหญ ไดแก หมวดวชาหลก จำนวน 8 วชา เวลาอบรม 37 ชวโมง ประกอบดวย 1) วชาสาธารณสขมลฐานและระบบสขภาพภาคประชาชน 2) วชา อสม. 3) วชากฎหมายทเกยวของกบ อสม. 4) วชาสขภาพดมสข 5) วชาการใหบรการสา ธารณสขทจำเปน 6) วชาการสอสารในการสาธารณสขมลฐาน 7) วชาการจดทำแผน/โครงการของชมชน 8) วชาการบรหารจดการ และหมวดวชาเลอก เวลา 6 ชวโมง

1.2 การพฒนาศกยภาพ อสม.

1.2.1 อสม. เชยวชาญ 10 ดาน

จากนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข ประเดนยทธศาสตรการสรางแรงจงใจและพฒนาขดความสามารถของ อสม. ทกคนโดยสนบสนนอปกรณพนฐานทจำเปนในการปฏบตภารกจตามทไดรบมอบหมาย ประกอบดวย 1) ดานการเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคตดตอ 2) ดานการสงเสรมสขภาพ การเฝาระวงปองกน และควบคมโรคไมตดตอ 3) ดานการสงเสรมสขภาพจตชมชน 4) การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน 5) การบรการในศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) และการสรางหลกประกนสขภาพ 6) การดแลตนเองและชมชนดวยชดทดสอบกรมวทยาศาสตรการแพทย (การคมครองผบรโภคดานสขภาพ) 7) การสงเสรมภมปญญาทองถนดานสขภาพ 8) การเฝาระวง ปองกนโรคเอดส 9) การจดการสขภาพชมชน และ 10) การจดการงานอนามยแมและเดก ผลการดำเนนงาน ปงบประมาณ 2556 2567 และ จำนวน 334,994 คน และ จำนวน 209,498 คน ตามลำดบ

1.2.2 อสม. นกจดการสขภาพชมชน

อสม. ทเปนตนแบบในการสรางสขภาพตามหลก ๓อ. ๒ส. และ เปนผรวมดำเนนการ ควบคมกำกบ ใหคำชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน ไดแก การจดทำแผนดานสขภาพ การจดการงบประมาณ การจดกจกรรมดานสขภาพ และการประเมนผลการดำเนนงานแบบมสวนรวม เพอใหเกดการสรางเสรมสขภาพ เฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน นำไปสการพฒนา การดแลสขภาพของตนเอง ครอบครวและชมชนทพงตนเองได ผลการดำเนนงาน ปงบประมาณ 2556 - 2561 ดงน จำนวน 49,168 คน จำนวน 51,027 คน จำนวน 255,477 คน จำนวน 53,080 คน จำนวน 74,682 คน จำนวน 86,228 คน และ จำนวน 164,225 คน ตามลำดบ

1.2.3 อสม. 4.0

ตามทรฐบาลมนโยบายพฒนาประเทศไทยใหเขาสยคประเทศไทย 4.0 ทเนนการขบเคลอนประเทศดวยนวตกรรมบนพนฐานของการใชเทคโนโลยดจทล กระทรวงสาธารณสขโดยกรมสนบสนนบรการสขภาพจงมการ

32

พฒนา อสม. ใหเปน อสม. 4.0 มคณลกษณะ คอ สามารถใชเทคโนโลยดจทลได มความรอบรดานสขภาพ และมจตอาสาและเปนผนำการเปลยนแปลงดานสขภาพ ในปงบประมาณ 2561 มงเนนใหมความรอบรและทกษะดานการชวยชวตฉกเฉนและมความพรอมในการปฏบตงานเปนจตอาสาชวยเหลอสงคม และปงบประมาณ 2562 มงเนนการชวนคนสบบหรใหเขารวมโครงการ 3 ลาน 3 ป เลกบหรทาวไทยเทดไทองคราชน รวมถง การตดตาม ใหกำลงใจผเขารวมโครงการใหสามารถเลกบหรไดสำเรจ กระบวนการพฒนามการปรบเปลยนจากวธการอบรมเปนการสงเสรมให อสม. สามารถเรยนร ดวยตนเองจากชองทางตางๆ เชน ส อความรตางๆ application “Smart อสม.” เปนตนผลการดำเนนงาน ปงบประมาณ 2561 และ 2562 คอ จำนวน 301,090 คน และ จำนวน 319,388 คน ตามลำดบ

1.2.4 องคกร อสม. สรางสขภาพ ลดเสยง ลดโรค

ปงบประมาณ 2558 – 2560 มการพฒนาบทบาทการเปนตนแบบพฤตกรรมสขภาพโดยประกวดองคกร อสม. ตนแบบ สรางสขภาพ ลดเสยง ลดโรค ปรบเปลยนพฤตกรรม เปนการสงเสรมบทบาท ชมรม อสม. ในการเปนตนแบบสขภาพดใหชมชน นอกจากนการพฒนาศกยภาพ อสม. ขางตนแลว สวนกลางยงมการพฒนาศกยภาพ อสม. ใหสอดคลองกบสถานการณในแตละยคสมย เชน ปงบประมาณ 2556 - 2557 มการพฒนา อสม. นครบาล เพอพฒนาศกยภาพ อสม. ในเขตชมชนเมอง ปงบประมาณ 2558 – 2560 มการพฒนา อสม. เฝาระวงปองกนการทจรตในระดบชมชน รายละเอยดดงตารางท 4

ตารางท 4 ผลการพฒนาศกยภาพอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) ระหวางปงบประมาณ พ.ศ. 2556 – 2562

ปงบประมาณ ประเดนการพฒนา วธการพฒนา

อสม. บทบาท อสม. ในการปฏบตงาน

ผลงาน

(คน) 2556 อสม.เชยวชาญ อบรม อสม.มความร ความสามารถ มทกษะ

ปฏบตงานได เชยวชาญเฉพาะดาน 10 ดาน 334,994

อสม.นกจดการสขภาพชมชน

อบรม อสม.มสวนรวมในการจดการสขภาพชมชน 49,168

อสม. นครบาล นกจดการสขภาพชมชนเมอง เพอเพมศกยภาพในการเขาถงระบบบรการพนฐานตามสทธหลกประกนสขภาพของคนชมชนเมอง และเพมคณภาพชวตของประชาชนใน กทม. 3 มต ไดแก ประสานราษฎร เชอมรฐ ขจดภยสขภาพ

2,000

อสม.ดเดน คดเลอก 10 สาขาหลก 776

33

ตารางท 4 ผลการพฒนาศกยภาพอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) ระหวางปงบประมาณ พ.ศ. 2556 – 2562 (ตอ)



ผลงาน

(คน) 2557 อสม.เชยวชาญ อบรม อสม.มความร ความสามารถ มทกษะ

ปฏบตงานได เชยวชาญเฉพาะดาน 10 ดาน 209,498

อสม.นกจดการสขภาพกลมวย

อบรม นกจดการสขภาพตามกลมวย 51,027

อสม. นครบาล อบรม เพอการดำเนนงานสขภาพเชงรกเขตเมอง …. อสม. เชยวชาญ

โรคมะเรง อบรม ถายทอด ใหคำแนะนำแกประชาชนใน

ชมชนใหตระหนกถงความสำคญ และเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอปองกนและลดความเสยงจากโรคมะเรง

454

อสม. โรคตดเชอไวรสอโบลา

อบรม สอสารสรางความเขาใจในเรองโรคตดเชอไวรสอโบลา ใหแกประชาชนในหมบานชมชนอกทงชวยเฝาระวง ปองกน ความเสยงของการเกดโรคตดเชอไวรสอโบลาในชมชน

1,000

อสม.ดเดน คดเลอก 10 สาขาหลก 776 2558 อสม.ปองกนและ

ปราบปรามการทจรตในระดบชมชน

อบรม มสวนรวมในการปองกนและปราบปรามการทจรตในระดบชมชนและสามารถขยายเครอขายได 10-15 รายตอคน

91,800


อบรม จดบรการปฐมภมระดบชมชนตามกลมวย 255,477

อสม.ชวนคนเลกสบบหร

ประชมชแจง 1. ชกชวนประชาชน/อสม. เลกบหร 2. ใหความรพษภยบหร ใหกำลงใจ และคำแนะนำในการเลกบหรหรอเขาระบบบำบด 3. ตดตาม 3 เดอน–1 ป

112,235

องคกร อสม. สรางสขภาพ ลดเสยง ลดโรค

ประกวดองคกร อสม. ดเดนระดบเขตสขภาพ

องคกร อสม. ตนแบบ สรางสขภาพ ลดเสยง ลดโรค ปรบเปลยนพฤตกรรม

36 องคกร


34




ผลงาน

(คน) 2559 อสม.ปองกนและ

ปราบปรามการทจรตในระดบชมชน

อบรม มสวนรวมในการปองกนและปราบปรามการทจรตในระดบชมชนและสามารถขยายเครอขายได 10 รายขนไป

87,947


อบรม จดการสขภาพตามกลมวยในชมชน 53,080




36 องคกร

อสม.ดเดน คดเลอก 10 สาขาหลก 776 2560 อสม.เฝาระวง

ปองกนการทจรตในระดบชมชน

อบรม มสวนรวมในการเฝาระวงปองกนการทจรตในระดบชมชนและสามารถขยายเครอขายได

87,924


อบรม จดการสขภาพตามกลมวยในชมชน 74,682




36 องคกร

อสม.ดเดน คดเลอก 11 สาขาหลก 854 2561 อสม.4.0 1. อบรม

2. เรยนรผานเครองมอเทคโนโลยดจทล เชน application “Smart อสม.”

1. สามารถใชเทคโนโลยดจทลได 2. มความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy) 3. มจตอาสาและเปนผนำการเปลยนแปลงดานสขภาพ

- 301,090(อสม. 4.0)

- 289,756 (มความร firstaid) - 250,567(มทกษะ CPR)

35




ผลงาน

(คน) 2561 (ตอ) อสม. นกจดการ

สขภาพชมชน อบรม เปนนกจดการสขภาพชมชน 86,228

อสม. เฝาระวงพฤตกรรมเสยงวยทำงาน

อบรม มสวนรวมในการจดกจกรรม/บรการเพอสรางสขภาพและลดพฤตกรรมเสยงในกลมวยทำงานของชมชน ดงน 1. เฝาระวง คดกรองโรคไมตดตอเรอรงในกลมวยทำงาน 2. ใหความรในการดแลสขภาพประชาชนกลมวยทำงาน 3. สนบสนนการปรบเปลยนพฤตกรรม 3อ. 2ส. ในชมชน 4. เฝาระวง ปองกนและแกไขปญหาอบตเหตในชมชน 5. จดสภาพแวดลอมทเออตอการลดพฤตกรรมเสยงของกลมวยทำงานในชมชน

37,291

อสม. เฝาระวงพฤตกรรมเสยงวยสงอาย

อบรม มสวนรวมในการจดกจกรรม/บรการเพอสรางสขภาพและลดพฤตกรรมเสยงในกลมวยผสงอายของชมชน ดงน 1. เฝาระวง คดกรองสขภาพกลมผสงอาย 2. ใหความรในการดแลสขภาพกลมผสงอาย 3. สนบสนนชมรมผสงอายใหมกจกรรมสรางสขภาพและลดพฤตกรรมเสยงในกลมวยสงอาย 4. รวมกบทมหมอครอบครว ใหบรการการดแลสขภาพกลมผสงอายทบาน (Home Health Care) 5. จดสภาพแวดลอมเพอเออตอการลดพฤตกรรมเสยงของกลมผสงอาย

26,320


36




ผลงาน

(คน) 2562 อสม.4.0 1. อบรม

2. เรยนรผานเครองมอเทคโนโลยดจทล เชน application“Smart อสม.” www.อสม.com, Official Line@ Smart อสม. หรอโปรแกรมอนๆ ทเกยวของได

1. มความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy) การลด ละ เลกบหร การดแลผสงอายในชมชน (LTC) การใชยาอยางสมเหตผล (RDU) การปองกนวณโรคในชมชน (TB) หรอเรองอนๆ 2. เปนผนำการเปลยนแปลงดานสขภาพ ไดแก การเปนตนแบบพฤตกรรมสขภาพในการลด ละ เลกบหร และชกชวนผทสบบหรใหเลกสบบหรได รวมถงการจดการสขภาพชมชน 3. เปนจตอาสาดานการแพทยและสาธารณสข : การปฐมพยาบาลเบองตนและทกษะการชวยชวตขนพนฐาน (CPR)

319,388

อสม. นกจดการสขภาพชมชน

อบรม เปนนกจดการสขภาพชมชน 164,225

อสม.ดเดน คดเลอก 11 สาขาหลก 854 ทมา : ฐานขอมลสารสนเทศสขภาพภาคประชาชน www.thaiphc.net ณ วนท 26 สงหาคม 2562

ขอเสนอแนะการพฒนาศกยภาพ อสม. ในพนท การฝกอบรม อสม. เปนการจดกจกรรมการเรยนการสอน เพอให อสม.เปลยนแปลงเจตคต และมความรความสามารถปฏบตงานตามบทบาทหนาทไดตามมาตรฐานทกำหนด โดยเนอหาหลกสตรทอบรมแบงเปน 2 กลม คอ (1) กลมความรพนฐาน ประกอบดวย วชาทเปนพนฐานในการปฏบตงาน ไดแก 1) บทบาทหนาท อสม. 2) สทธ อสม. 3) การทำงานเปนกลม 4) ขอมลขาวสารสาธารณสขในหมบาน การคนหาปญหาสาธารณสขในทองถน และการแกไข 5) สขวทยาสวนบคคล 6) การวนจฉยอาการ การปฐมพยาบาล และการรกษาพยาบาลเบองตน 7) การสงเสรมสขภาพ 8) การเฝาระวงและปองกนโรค 9) การฟนฟสภาพ 10) การสงตอผปวยไปยงสถานบรการ 11) การใชเครองมอทจำเปนในการบรการในศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) และ 12) ความรเรองโรคตดตอและโรคไมตดตอทเปนปญหาสาธารณสขของประเทศ เชน โรคเอดส อบตเหตและอบตภย โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง

37

(2) กลมความรเฉพาะ เปนความรเกยวกบปญหาสาธารณสขตางๆ ในพนท และความรดานนโยบายตางๆ ในการพฒนางานสาธารณสขในแตละทองถน ในแตละพนทควรมการพฒนาระบบอบรมทมงเนนให อสม. มสมรรถนะทสอดคลองกบบรบทของพนทนนๆ โดยนำมาตรฐานกลางมาประยกตใชตามความเหมาะสมของบรบทหรอวฒนธรรมในแตละพนท ทงนในการพฒนาหลกสตร จะตองมการแสวงหาการมสวนรวมจากภาคสวนทเกยวของ และหลงจากอบรมแลวควรมการตดตามและกระตนพฤตกรรมของ อสม. เปนระยะๆ เพอใหเกดความยงยนในการแสดงออกของพฤตกรรมทพงประสงคของ อสม. และทกษะทจำเปนตองพฒนาเพมเตมให อสม. คอ การใชเทคโนโลยสารสนเทศ นอกจากนมการศกษาทพฒนารปแบบ TAMILine model สำหรบการพฒนา อสม. ในสภาพชมชนกงเมองกงชนบท ประกอบดวย 1) Team coaching คอ การทำงานเปนทม และใชระบบพเลยง อสม. เกา ดแล อสม. ใหม 2) Area working คอการจดเขตพนททำงานของ อสม. ตามสภาพของกลมประชากร 3) Meeting คอการประชมทม อสม. ทกวนอาทตยแทนวนทำการ 4) Public information คอการจดการฐานขอมลประชาชน เพอเชอมโยงกจกรรมการใชสอสาธารณสขกบผงความรบผดชอบแตละครวเรอน และ 5) Line connection คอ การสอสารผานกลมไลน (Line) เพอการสอสารทเขาใจตรงกนในเวลารวดเรว ซงรปแบบทนำเสนอสามารถพฒนาศกยภาพแก อสม. และทำให อสม. มความมนใจในตวเอง ซงเปนสวนสำคญของการปฏบตงานในพนทกงเมองกงชนบท

1.3 บทบาทหนาทของ อสม.

บทบาทหนาทของ อสม.กำหนดตามระเบยบกระทรวงสาธารณสข วาดวยอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน พ.ศ. 2554

1.3.1 ตามมาตรฐานสาธารณสขมลฐาน

1) เปนผสอขาวสาธารณสขระหวางเจาหนาทและประชาชนในหมบาน 2) เปนผใหคำแนะนำถายทอดความรแกเพอนบานและแกนนำสขภาพประจำครอบครว ในเรองตางๆ 14 องคประกอบของงานสาธารณสขมลฐาน 3) เปนผใหบรการสาธารณสขแกประชาชน ไดแกการสงตอผปวยและการตดตามดแลผปวยทไดรบการสงตอมาจากสถานบรการ การจายยาเมดคมกำเนด ถงยางอนามย การปฐมพยาบาลเบองตน ฯลฯ 4) หมนเวยนกนปฏบตงานท ศสมช. ในการ - จดทำศนยขอมลขาวสารของหมบาน - ถายทอดความรและจดกจกรรมตามปญหาของหมบานชมชน - ใหบรการทจำเปนใน 14 กจกรรมสาธารณสขมลฐาน 5) เฝาระวงและปองกนปญหาสาธารณสขในหมบาน 6) เปนผนำในการบรหารจดการวางแผนแกปญหา และพฒนาหมบาน/ชมชน 7) เปนแกนนำในการชกชวนเพอนบานเขารวมกจกรรมพฒนางานสาธารณสขของชมชน และพฒนาคณภาพชวตโดยใชกระบวนการความจำเปนขนพนฐาน (จปฐ.) และรวมกลมในการพฒนาสงคมดานตางๆ

38

8) ดแลสทธประโยชนดานสาธารณสขของประชาชนในหมบานโดยเปนแกนนำในการประสานงานกบกลมผนำชมชน และองคการบรหารสวนตำบล (อบต.) กระตนใหมการวางแผนและการดำเนนงานเพอพฒนางานสาธารณสขของหมบาน

1.3.2 ตามมาตรฐานสมรรถนะ อสม.

1) สามารถนำนโยบายไปสการปฏบต เพอพฒนาและแกปญหาทสอดคลองกบพนท 2) สามารถเปนผนำในงานสงเสรมสขภาพ และปองกนโรค รกษาพยาบาลเบองตน ฟนฟสมรรถนะ และคมครองผบรโภค 3) สามารถสรางและบรหารเครอขายในการดำเนนงานสรางสขภาพแบบหนสวน 4) สามารถรณรงคขบเคลอนชมชนและสงคมใหตนตวและรบผดชอบตอตนเอง ชมชนและสงแวดลอมของชมชน 5) สามารถเตรยมและรเรมมาตรการทางสงคมใหมๆ ทจะมผลกระทบตอสขภาพ 6) สามารถสรางจตสำนกเรองจตอาสาในการรวมจดการสขภาพชมชน 7) สามารถสรางโอกาสใหเดก เยาวชน แกนนำอนๆ เขามามสวนรวมในการจดการสขภาพชมชน

1.3.3 ตามนโยบายกระทรวงสาธารณสข (เชงรก)

รฐบาลโดยกระทรวงสาธารณสขไดจดทำโครงการสงเสรมอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) เชงรก เพอสงเสรมบทบาท อสม. ใหปฏบตการเชงรกในการปฏบตงานสงเสรมสขภาพในทองถนและชมชน การดแลผสงอาย คนพการ การดแลผปวย และเฝาระวงโรคในชมชน ตามระเบยบกระทรวงสาธารณสขวาดวยการเบกจายเงนคาปวยการของ อสม. พ.ศ. 2552 ดงน 1) ดแลสขภาพอนามยเชงรก ในกลมแมและเดก ผสงอาย ผพการและผปวยเรอรงในชมชน 2) เสรมสรางสขภาพและแกไขปญหาสขภาพชมชน โดยแผนสขภาพตำบล รวมกบภาคเครอขายตางๆ ในชมชน เพอลดโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง มะเรง หวใจและหลอดเลอด อมพฤกษ อมพาต และหนนการดำเนนงานสงเสรมสขภาพใน รพ.สต. 3) เปนทตไอโอดน ในเรองการใหความรเรองโรคขาดสารไอโอดน ตรวจสารไอโอดนในเกลอ นำปลา ซอสปรงรส และแนะนำหญงตงครรภบรโภคเกลอไอโอดน ตอมาในป 2560 กระทรวงสาธารณสขไดปรบบทบาท อสม. ตามโครงการฯ เพอรองรบสถานการณสงคมทกาวเขาสสงคมผสงอาย ประชาชนปวยดวยโรคไมตดตอเร อรงเพมมากขน ตลอดจนปฏบตงานตามนโยบายเรงดวนของรฐบาล นโยบายเรงดวนของกระทรวงสาธารณสข โดยมบทบาททเพมขนของ อสม. ดงน 1) โครงการ 3 ลาน 3 ปเลกบหรเทดไทองคราชน - อสม. ชกชวนผสบบหรใหเขารวมโครงการฯ และตดตามผสบบหรใหเลกบหรเปนเวลา 6 เดอน จำนวน 3,000,000 คน และปตอๆ ไป อกจำนวน 7,000,000 คน - ทำงานเชงรกปองกนนกสบหนาใหม (เยาวชน)

39

2) บทบาทเปนพเล ยงอาสาสมครประจำครอบครว (อสค.) โดยเฉพาะกลมผสงอายตดบานตดเตยง ผปวยโรคไตเรอรง และผปวยโรคไมตดตอเรอรง 3) ดแลผสงอายทมภาวะเสยง ดงน ความดนโลหตสง โรคเบาหวานโรคหวใจและหลอดเลอด สขภาพชองปากผดปกต สมองเสอม AMT ซมเศรา 2Q ขอเขาผดปกต ภาวะหกลม ตดบานตดเตยง (ในชวงป พ.ศ. 2552 - 2557 โรคเบาหวานเพมขน คดเปนจำนวนประมาณ 4.8 ลานคน โรคความดนเพมเปน 2 เทาของโรคเบาหวาน คดเปนจำนวนประมาณ 13 ลานคน ทมา: รายงานการสำรวจสขภาพประชาชนไทย โดยการตรวจรางกายครงท 5 ป พ.ศ. 2557 /โรคไตเรอรง จากสถตพบวาประชาชนไทยจำนวนกวา 8 ลานคน ทมา: สถาบนโรคไตครบวงจร พ.ศ.2555) 4) ปฏบตงานดานการรกษา ฟนฟ รวมกบทมหมอครอบครว (เดมภารกจ อสม. เฉพาะดานสงเสรมปองกน) งานทเพมขนคอ รกษา ฟนฟผปวยตดบานตดเตยง และผปวยโรคไมตดตอเรอรงภายใตการดแลของแพทยทมหมอครอบครว เพอลดคาใชจายดานการรกษาพยาบาล อสม. ตองออกเยยมบานดแลผปวยฟนฟสภาพมากกวาเดม 2 เทา

1.3.4 บทบาท อสม. นกจดการสขภาพชมชน

กรมสนบสนนบรการสขภาพโดยกองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กำหนดบทบาท อสม. นกจดการสขภาพชมชน ตามคมอ อสม. นกจดการสขภาพชมชน ป 2556 ดงน 1) เปนผปฏบตตน และนำพาบคคลในครอบครวปฏบตตามหลก ๓อ. ๒ส. 2) เปนผรวมดำเนนการสงการ ควบคมกำกบ ใหคำชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน 2.1) การจดทำแผนดานสขภาพ ระดมพลงความคดเพอขบเคลอนใหเกดแผนสรางเสรมสขภาพส การปฏบต และแผนการแกไขปญหาทสอดคลองกบบรบทของพนท 2.2) การจดการงบประมาณ เปนแกนนำในการระดมทนดานงบประมาณ และทรพยากรทจำเปนในการขบเคลอนแผนการสรางเสรมสขภาพ 2.3) การจดกจกรรมดานสขภาพ เปนแกนนำจดกจกรรมสรางเสรมสขภาพในชมชน เช นการเฝาระวงโรคทเกดจากพฤตกรรมเสยงดานสขภาพ และเปนบคคลตวอยางในการนำออกกำลงกายดวยรปแบบทเหมาะสมตามวยสปดาหละอยางนอย 5 วน เปนตน 2.4) การประเมนผลการดำเนนงานแบบมสวนรวม 3) เปนแกนนำในการสรางเสรมสขภาพใหคนในชมชนตนตว และรบผดชอบตอตนเอง ครอบครว ชมชน และสภาวะแวดลอมทเออตอการมสขภาพด 4) เปนแกนนำในการรเรมและสนบสนนใหเกดมาตรการทางสงคมดานสขภาพ

1.3.5 บทบาท อสม. ในทมหมอครอบครว

จากนโยบายกระทรวงสาธารณสขทตองการใหมทมหมอครอบครวดแลสขภาพประชาชนอยางใกลชด โดยเฉพาะกลมผสงอาย อสม. เปนหนงในทมหมอครอบครว โดยกำหนดบทบาท ดงน 1) ตดตามรบฟงปญหาครอบครว สงคม สงแวดลอมของประชาชนในชมชนอยางตอเนอง

40

๒) ใหสขศกษาหรอคำแนะนำประชาชนตามสภาพปญหาทพบ ๓) มสวนรวมในการวเคราะหสภาพปญหาของชมชน ๔) มสวนรวมในการจดทำโครงการ/แผนงานฯ สงเสรมและปองกนโรคตามสภาพปญหาสขภาพของชมชน ๕) ทำกจกรรมเพอสงเสรมสขภาพและปองกนโรค 3 อ. 2 ส. ตามกลมวย ๖) คดคนกลวธ/กจกรรมรปแบบใหมทสงเสรมสขภาพและปองกนโรค 3 อ.2 ส. ได ๗) มสวนในความรวมมอกบเครอขายบรการสาธารณสข/ทมหมอครอบครวในการเยยมบานและดแลผปวยทนอนทบาน และการสงตอผปวย ๘) ดแลผปวยทตองการความชวยเหลอไดมากกวาทคาดหวงของทมหมอครอบครว ๙) สอสารขอมลระหวางผปวย/ชมชน และเจาหนาทสาธารณสขและทองถนในการใหบรการสขภาพกบประชาชนในพนท ๑๐) สอสารขอมลระหวางผปวย/ชมชน และเจาหนาทสาธารณสขทำใหการใหคำปรกษา คนหาโรค/สงตอ รวดเรวขน 11) สำรวจ/รวบรวมขอมล ผดอยโอกาส ผสงอาย ผ ปวยตดเตยงผพการเพอใชประโยชนในการจดบรการสขภาพ 12) จดทำขอมลผดอยโอกาส ผสงอาย ผปวยตดเตยง ผพการ อยางเปนระบบรวมกบเจาหนาทสาธารณสข 13) ตดตาม รวบรวมผลการดำเนนงานทไดรบมอบหมาย ทำใหทราบผลของการดำเนนกจกรรมและการเปลยนแปลงทเกดขน 14) สรปผล และรายงานผลการดำเนนงานใหผอนรบทราบได 15) เปนแบบอยางทดดานพฤตกรรมสขภาพ 16) เปนแกนนำในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทไมถกตองใหกบประชาชนในพนท

จากการศกษาผลการดำเนนงานในพนท พบวา บทบาทท อสม. ปฏบตในทมหมอครอบครวมากทสด ไดแก ขอ 15 เปนแบบอยางทด ดานพฤตกรรมสขภาพ และ ขอ 11 สำรวจ/รวบรวมขอมลผดอยโอกาส ผสงอาย ผปวยตดเตยง ผพการเพอใชประโยชนในการจดบรการสขภาพ รองลงมา คอ ขอ 12 จดทำขอมลผดอยโอกาส ผสงอาย ผปวยตดเตยง ผพการอยางเปนระบบรวมกบเจาหนาทสาธารณสข และขอ 9 สอสารขอมลระหวางผปวย/ชมชน และเจาหนาทสาธารณสข และทองถนในการใหบรการสขภาพกบประชาชนในพนท บทบาทท อสม. ควรไดรบการพฒนาเพมเตมไดแก การเปนแกนนำในการปรบ เปลยนพฤตกรรมทไม ถกตอง การคดคนกลวธ/กจกรรมรปแบบใหมเพอสงเสรมสขภาพและปองกนโรคฯ กลาวโดยสรปเกยวกบบทบาทของ อสม. ในการทำงานรวมกบทมหมอครอบครว พบวา กลมเครอขายสขภาพภาคประชาชนม ทศนคตทางบวกตอบทบาทของ อสม. ในทกพนท ทงบทบาทดานการประสานงาน การจดเตรยมขอมลในพนท ความเสยสละทมเท การถายทอดความรและทกษะเฉพาะในการดแลผปวย รวมทงการสรางความรวมมอกบหนวยงานทองถนในพนท

41

พระราชบญญตระบบสขภาพปฐมภม พ.ศ. 2562 - กำหนดให อสม. เปนคณะกรรมการระบบสขภาพปฐมภม มาตรา 10 ระบหนาทและอำนาจ (๘) สงเสรมใหประชาชนมศกยภาพและมความรในการจดการสขภาพของตนเองและครอบครว - มาตรา 20 หนวยบรการปฐมภมและเครอขายหนวยบรการปฐมภมมหนาท ดงตอไปน (๑) ใหบรการสขภาพปฐมภม โดยใหความเสมอภาคและอำนวยความสะดวกในการใหบรการ ตลอดจนเคารพสทธสวนบคคล ศกดศรความเปนมนษย และความเชอทางศาสนา (๒) ใหขอมลการบรการสขภาพปฐมภมและใหขอมลเกยวกบสทธของผรบบรการแกผรบบรการอยางเพยงพอ เพอใหผรบบรการตดสนใจในการเลอกรบบรการหรอเขาสระบบการสงตอ (๓) ใหขอมลแกผ ร บบรการ ญาต หรอผ ซ งใกลชดกบผ รบบรการเก ยวกบแพทย บคลากรดานสาธารณสข หรอผรบผดชอบในการดแลตอเนองทางดานสขภาพกาย ดานสขภาพจต และดานสงคมทจะรบดแลผรบบรการกอนจำหนายผรบบรการออกจากหนวยบรการปฐมภมหรอเครอขายหนวยบรการปฐมภม (๔) รกษาความลบของผรบบรการจากการปฏบตหนาทตาม (๑) และ (๒) อยางเครงครด เวนแตเปนการเปดเผยตอเจาหนาทของรฐซงปฏบตหนาทตามกฎหมาย (๕) จดทำระบบขอมลการใหบรการสขภาพปฐมภมเพอสะดวกตอการตรวจสอบคณภาพ มาตรฐาน และบรการ รวมทงการขอรบคารกษาพยาบาลหรอคาใชจายเพอบรการสาธารณสข (๖) ปฏบตตามมาตรการควบคมคณภาพและมาตรฐานในการใหบรการสขภาพปฐมภม ตามมาตรา ๒๔

บทบาทหนาทของ อสม. ในพนท จากการศกษาบทบาทของ อสม. ในแกปญหาสขภาพในชมชน พบวา อสม.เปนผท มความสมพนธใกลชดกบประชาชน มสวนรวมในกจกรรมการจดการระบบสขภาพ ไดแก การสำรวจ/คดกรองขอมลสขภาพของประชาชนในหมบาน การวเคราะหปญหาสขภาพ การจดทำแผนงานโครงการ การระดมทน/ทรพยากร การจดกจกรรมสรางสขภาพ และการจดการสขภาพเชงรกในชมชน

1.4 สวสดการและการเสรมสรางขวญกำลงใจ

1.4.1 สทธประโยชน อสม. และบคคลในครอบครว

1) บตรประจำตว อสม. 2) การลดคาโดยสารรถไฟ 3) การเทยบตำแหนง: กรมบญชกลาง เหนควรเทยบตำแหนง อสม. กบ ขาราชการพลเรอนระดบ 3 4) การยกระดบการศกษาขนพนฐาน : เทยบโอนผลการเรยนจากความรและประสบการณของ อสม. สามารถเทยบโอนไดตามขอกำหนด ดงน - ตองผานการอบรมหลกสตรมาตรฐานกระทรวงสาธารณสข - พจารณาจากระยะเวลาการปฏบตหนาทของ อสม. และผลงาน ตามเกณฑทกำหนด ดงน

➢ ระดบประถมศกษา ตองปฏบตหนาท อสม. ตลอดระยะเวลาตงแต 1 ปขนไป ➢ ระดบมธยมศกษาตอนตน ตองปฏบตหนาท อสม. ตลอดระยะเวลา 1 ป 6 เดอนขนไป

42

➢ ระดบมธยมศกษาตอนปลาย ตองปฏบตหนาท อสม. ตลอดระยะเวลาตงแต 2 ปขนไป 5) การเบกคาใชจายในการออกปฏบตงานบรการสขภาพในภาวะฉกเฉน : กรมบญชกลาง อนมตใหเบกคาตอบแทนให อสม. ไดเทาทจายจรงอตราวนละไมเกน 100 บาท 6) คาปวยการ สำหรบ อสม. ทปฏบตงานเชงรก ในเรองการดแลหญงตงครรภ การใหคำแนะนำหญงหลงคลอด การดแลผสงอาย ผพการและผดอยโอกาส การดแลผปวยโรคเรอรง และอนๆทไดรบมอบหมาย 7) คาตอบแทนครประจำกลม อสม.ทมวฒปรญญาตร สามารถไดรบเลอกใหเปนครประจำกลม อสม. โดยรบผดชอบนกเรยนหลายระดบการศกษา หรอระดบใดระดบหนง กลมละไมเ กน 40 คน โดย กศน. จายคาตอบแทนใหกบครประจำกลม 80 บาทตอคนตอเดอน ตามจำนวนนกเรยนทรบผดชอบ 8) การไดรบการชวยเหลอคารกษาพยาบาลสำหรบตว อสม. และบคคลในครอบครว - อสม. ทปฏบตงาน 10 ปขนไป หรอ อสม. ดเดนระดบจงหวดขนไป ไดรบการยกเวนคาหองพเศษและคาอาหารพเศษเฉพาะตว - อสม. ทปฏบตงานตำกวา 10 ป ไดรบการยกเวนคาหองพเศษและคาอาหาร ครงราคาของอตราทกำหนด - บคคลในครอบครว อสม. ทกคนไดรบยกเวนคาหองพเศษและอาหารครงราคาของอตราทกำหนด 9) การจดโควตาเขาศกษาหลกสตรตางๆ ในสถาบนการศกษาของกระทรวงสาธารณสข - อสม.: หลกสตรสาธารณสขชมชน จำนวน 75 โควตาตอป - บตร-ธดา อสม. : หลกสตรพยาบาลศาสตรบณฑต จำนวน 150 โควตาตอป หลกสตรทนตสาธารณสข จำนวน 75 โควตาตอป และหลกสตรเทคนคเภสชกรรม จำนวน 75 โควตาตอป 10) คณสมบตการสมครและคดเลอกบคคลเขาศกษาหลกสตรตางๆ ของวทยาลยในสงกดสถาบนพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสข

1.4.2 การคดเลอก อสม. ดเดน อสม.ดเยยม อสม. ดเยยมอยางยง

การคดเลอก อสม. ไดถกกำหนดขนสบเนองจากคณะรฐมนตรไดมมตใหวนท 20 มนาคมของทกปเปน “วนอาสาสมครสาธารณสขแหงชาต” และกระทรวงสาธารณสข โดยกรมสนบสนนบรการสขภาพ ไดจดใหมการประกวดผลงานดเดนของ อสม. เพอนำมาเผยแพรใหเปนทรจกและยอมรบของสงคม และเพ อเปนการเชดชเกยรตเสรมสรางขวญกำลงใจแก อสม. ทวประเทศ พรอมทงจดพธรบพระราชทานเครองราชอสรยาภรณฯ การประกาศเกยรตคณและมอบรางวลใหแก อสม. ทผานเกณฑและมกระบวนการคดเลอกประเมนผลงานทชดเจนเปนทยอมรบได ในการคดเลอกผลงานของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานดเดน จะมการคดเลอกใน 11 สาขาหลก (ตงแตป พ.ศ. 2560 ไดเพมสาขาในการคดเลอก อสม.ดเดน ในสาขาทนตสขภาพ เปนสาขาท 11) และ 3 สาขาพเศษ โดยดำเนนการคดเลอกตงแตระดบตำบล อำเภอ จงหวด เขตสขภาพ ภาค และระดบชาต ดงน 11 สาขาหลก สาขาท 1 การเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคตดตอ สาขาท 2 การสงเสรมสขภาพ สาขาท 3 สขภาพจตชมชน สาขาท 4 การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดในชมชน สาขาท 5 การบรการในศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) และการสรางหลกประกนสขภาพ สาขาท 6 การคมครองผบรโภคดานสขภาพ สาขาท 7 ภมปญญาทองถนดานสขภาพ สาขาท 8 การปองกนและแกไขปญหาเอดสในชมชน สาขาท

43

9 การจดการสขภาพชมชน สาขาท 10 นมแม สายใยรกแหงครอบครว สาขาท 11 ทนตสขภาพ 3 สาขาพเศษ (1) อาสาสมครสาธารณสขดเดนกรงเทพมหานคร (2) อาสาสมครสาธารณสขดเดนการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (3) อาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานดเดนทปฏบตงานในพนทพเศษชายแดนภาคใต โดยไดดำเนนการตอเนองมาตงแตป พ.ศ. 2537 จนกระทงถงปจจบน ซงแบงการคดเลอกเปน 3 ระดบ ดงน (1) อสม. ดเดน ตงแตระดบตำบล อำเภอ จงหวด เขตสขภาพภาค และระดบชาต ทง 11 สาขา โดย อสม. ดเดนระดบชาตจะไดรบการเสนอขอพระราชทานเครองราชอสรยาภรณอนเปนทสรรเสรญยงดเรกคณาภรณชนเหรยญเงนดเรกคณาภรณ (ร.ง.ภ.) (2) อสม. ดเยยม อสม. เปน อสม. ทมคณสมบตตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง หลกเกณฑและวธการประเมนผลงานอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานดเยยม โดย อสม. ดเยยมระดบชาตจะไดรบการเสนอเครองราชอสรยาภรณอนเปนทสรรเสรญยงดเรกคณาภรณชนเหรยญทองดเรกคณาภรณ (ร.ท.ภ.) (3) อสม. ดเยยมอยางยง เปน อสม. ทมคณสมบตตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง หลกเกณฑและวธการประเมนผลงานอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานดเยยมอยางยง โดยอสม. ดเยยมอยางยงระดบชาตจะไดรบการเสนอเครองราชอสรยาภรณอนเปนทสรรเสรญยงดเรกคณาภรณชนเหรยญเบญจมดเรกคณาภรณ (บ.ภ.)

1.4.3 การเชดชเกยรตและประกาศเกยรตคณ “วนอาสาสมครสาธารณสขแหงชาต”

คณะรฐมนตร ไดมมตกำหนดใหวนท 20 มนาคมของทกป เปน “วนอาสาสมครสาธารณสขแหงชาต” เพอเปนการประกาศเกยรตคณยกยองเชดชเกยรตและเสรมสรางขวญกำลงใจแก อสม. ทเขามามบทบาทในการดำเนนงานสงเสรม ปองกนโรคเชงรกอยางเปนระบบ โดยการจดงานวนอาสาสมครสาธารณสขแหงชาตและจดกจกรรมรณรงคดานสขภาพทงสวนกลางและสวนภมภาคเปนประจำทกปจดงานวน อสม. แหงชาต 20 มนาคมของทกป

1.4.4 คาปวยการ อสม.

ตามทคณะรฐมนตรมมตเมอวนท 13 มกราคม 2552 เหนชอบตามยทธศาสตรและแผนงานเสรมสรางรายไดพฒนาคณภาพชวตและความมนคงดานสงคม โครงการสงเสรมอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) เชงรก เพอสงเสรมบทบาท อสม. ใหปฏบตการเชงรกในการปฏบตงานสงเสรมสขภาพในทองถนและชมชน การดแลผสงอาย คนพการ การดแลผปวย และเฝาระวงโรคในชมชน เพอเปนการสรางขวญและกำลงใจของ อสม.ทวประเทศ กระทรวงสาธารณสขไดออกระเบยบกระทรวงสาธารณสขวาดวยการเบกจายเงนคาปว ยการของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) พ.ศ.2552 กำหนดไวในขอ 6 อตราคาปวยการสำหรบ อสม. ใหเบกจายเปนรายเดอนในอตรา 600 บาทตอคน โดยใหสำนกงานสาธารณสขจงหวดออกคำสงการใหไดรบเงนคาปวยการ สำหรบคำสงใหเกบไวทสวนราชการ เพอใหสำนกงานตรวจเงนแผนดนตรวจสอบ กระทรวงสาธารณสขออกประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง สทธไดรบเงนคาปวยการในการปฏบตหนาทของ อสม. พ.ศ. 2560 กำหนดไวในขอ 10 อตราคาปวยการสำหรบอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน ใหเบกจายเปนรายเดอนในอตราหกรอยบาทตอคน หรอตามอตราทคณะรฐมนตรกำหนด

44

ตอมาคณะรฐมนตรพจารณา ใหความเหนชอบตอการเสนอขอเพมคาปวยการอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) เพอเปนการสรางขวญและกำลงใจใหแก อสม. ในการปฏบตหนาท จงเหนควรเพมคาปวยการ อสม. จากอตราเดมเดอนละ 600 บาทตอคน เปนเดอนละ 1,000 บาทตอคน โดยเรมจายตงแตเดอนธนวาคม 2561

1.4.5) อนๆ

เชน การมอบเขมเชดชเกยรตและใบประกาศเกยรตคณ สำหรบ อสม. ทปฏบตงานตอเนอง 10, 20, 30 และ 40 ป ในบางพนท มการจดงานเชดชเกยรตเนองในวน อสม. แหงชาต นอกจากจะมกจกรรมการมอบรางวลให อสม. ดเดนแลว ยงมการจดกจกรรมแขงขนกฬาสสามคค การจดกจกรรมรณรงค และกจกรรมดงานนอกสถานท ทงภายในจงหวด ภายในประเทศ และบางจงหวดใหโอกาสไปตางประเทศ เปนตน

1.5 ผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม. จากการประเมนผลสมฤทธของงานสขภาพภาคประชาชน ประกอบดวย 4 ประเดน คอ การลดปญหา

สขภาพ การลดปจจยเส ยงหรอปรบปรงสภาพแวดลอมใหเอ อตอการมส ขภาพด การกำหนดมาตรการ ทางสงคม และการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทไมถกตอง ผลการศกษามดงน 1.5.1 การลดปญหาสขภาพ พบวา การลดปจจยเสยงจากโรคเรอรง ลดสารพษจากการบรโภค ชวยทำใหปญหาสขภาพในพนทลดลง เชน โรคไขเลอดออก โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง ฯลฯ ทำใหผปวยมจำนวนลดลง ผปวยดแลตนเองได ลดปญหาความแออดในสถานบรการ 1.5.2 การลดปจจยเสยงหรอปรบปรงสภาพแวดลอมใหเออตอการมสขภาพด พบวา ปจจยเสยงยงลดลง หรอมการปรบปรงสภาพแวดลอมให เออตอการมสขภาพด เชน การทำลายแหลงเพาะพนธย งลาย จดสถานทออกกำลงกาย สรางรวกนได การทำแปลงผก ปลอดสารพษ เปนตน 1.5.3 การกำหนดมาตรการทางสงคม พบวามการกำหนดมาตรการทางสงคม เชน ขอตกลงงดเหลาในงานบญ ไมสบบหรในสถานศกษาและวด สวมหมวกกนนอค การคดแยกขยะ การปองกนและแกไขปญหา ยาเสพตด 1.5.4 การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทไมถกตอง พบวา ประชาชนมการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพมากขน โดยเกดการเปลยนแปลงทำใหพฤตกรรมสขภาพดขน เชน การลดการบรโภคอาหารหวาน มน เคม สวมหมวกกนนอค ไมสบบหร ไมดมสรา ไมใชยาเสพตด ฯลฯ

สวนท 2 ทศทางการพฒนา อสม.

2.1 นโยบายและยทธศาสตรทเกยวของ

2.1.1 คำแถลงนโยบายของคณะรฐมนตร วนท 25 กรกฎาคม 2562 คณะรฐมนตรไดแถลงนโยบายตอรฐสภา ตามมาตรา 162 แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย รฐบาลไดกำหนดนโยบายในการบรหารราชการแผนดน ภายใตนโยบายหลก 12 ขอ ในขอท 9 กลาววาการพฒนาระบบสาธารณสขและหลกประกนทางสงคม มงเนนการจดบรการสาธารณสขและระบบความคมครอง

45

ทางสงคมทครอบคลมประชากรทกกลมอยางเหมาะสมนำไปสความเสมอภาค โดยในรายละเอยดขอท 9.3 พฒนาและยกระดบความรอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) ใหเปนหมอประจำบาน ควบคกบการใชเทคโนโลยการสอสารทางการแพทย เรงพฒนาระบบบรการสขภาพทมคณภาพใหทวถงและครอบคลมประชากรทกภาคสวน ลดความเหลอมลำของคณภาพการบรการในแตละระบบ พรอมทงเพมประสทธภาพระบบการบรการสาธารณสขในชมชนผานการพฒนาระบบการแพทยทางไกลควบคไปกบการเพ มบทบาทของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน และการยกระดบคณภาพการบรการของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล เพอใหประชาชนในทกครวเรอนทกพนท โดยเฉพาะผสงอายทอยในชมชนสามารถเขาถงหนวยบรการสาธารณสขไดอยางทวถงและรวดเรว ซงเปนนโยบายเรงดวนในขอท 2 การปรบปรงระบบสวสดการและพฒนาคณภาพชวตของประชาชน โดยปรบปรงระบบบตรสวสดการแหงรฐและเบยยงชพของประชาชน อาท ผสงอายและคนพการทมรายไดนอย ผยากไร ผดอยโอกาส และพจารณาขยายความครอบคลมไปยงกลมมารดาตงครรภ เดกแรกเกด และเดกวยเรยนทครอบครวมปญหาทางเศรษฐกจ และเรงรดการพฒนาระบบบรการสขภาพ เพอลดความเหลอมลำของคณภาพการบรการในแตละระบบ ลดภาระการเดนทางไปสถานพยาบาลของประชาชน และลดความแออดในโรงพยาบาลขนาดใหญ พฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล อาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน (อสม.) ระบบการแพทยทางไกลและภมปญญาแพทยแผนไทย เพอใหประชาชนทอยในชมชนสามารถเขาถงหนวยบรการสาธารณสขไดอยางทวถง รวดเรว และไดรบการบรการอยางมคณภาพ

คณะทำงานกำกบและตดตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขดานอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) การสาธารณสขและระบบสขภาพปฐมภม

ตามทรฐบาลมนโยบายในการพฒนา อสม. ใหเปน อสม. หมอประจำบาน กระทรวงสาธารณสขไดมการขบเคลอนนโยบายดงกลาว โดยการบรณาการรวมกบระบบสขภาพปฐมภม จดตงคณะทำงานกำกบและตดตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขดานอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) การสาธารณสขและระบบสขภาพปฐมภม จากผลการประชมคณะทำงานดงกลาว มประเดนทเกยวของกบการพฒนา อสม. ดงน

ภายใต พรบ ระบบสขภาพปฐมภม พ.ศ.2562 และระเบยบสำนกนายกรฐมนตรวาดวยคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท (พชอ) พ.ศ.2561 ทำใหเกดการทำงานรวมกนของทกภาคสวน ทงสวนราชการ ภาคเอกชนและภาคประชาสงคม โดยม พชอ เปนกลไกเชอมทสำคญ (นพ.ยงยศ ธรรมวฒ รองปลดกระทรวงสาธารณสข)

การทำงานของ พชอ. จะทำงานรวมกบระบบบรการปฐมภมทมในพนท ทง รพ.สต. ตดดาว ทมหมอครอบครว และ อสม. โดยมเปาหมายคอ พฒนาคณภาพของหนวยบรการและเครอขายปฐมภมใหสามารถทำงานรวมกบ รพ. แมขาย เพอบรหารจดการแพทยและทมสหวชาชพส รพ.สต. และรวมกนยกระดบ อสม. เปนหมอประจำบาน มการสนบสนนงบในการขบเคลอนงานในพนท จากกระทรวงฯ และ สสส. ในรปแบบกองทนสขภาพตำบล เพอสนบสนนการดำเนนงาน พชอ. ทางดานกระทรวงมหาดไทย มการสงการผานผวาราชการจงหวดในการตดตามและสนบสนนนายอำเภอขบเคลอนงาน พชอ. และใหถอวาเปนงานทสำคญในการบำบดทกข บำรงสข ประชาชนในพนท รวมกบทกภาคสวนทเกยวของ (นพ.สวฒน วรยพงษสกจ ผอำนวยการสำนกสนบสนนระบบสขภาพปฐมภม (สสป.))

46

ในการผลต อสม. ควรพฒนา อสม. ใหมประสทธภาพใหสงขนและสอดรบกบระบบปฐมภม เดมม การพฒนาเปนลกษณะของ Model development แต ณ วนน เราม อสม. เปนลานคนคงทำแบบนนไมได การตดอาวธ ตดงบประมาณ ทกรม สบส. เราดแลเรองน วาจะตองพฒนา อสม. เปนระบบใหญ ไมใชแบบทผานมา เพราะฉะนน อสม. จะอานออกเขยนได ยกตวอยางเชน อสม. ตองจบ ป.ตร เพราะเรายงมแพทย พยาบาล ทจะไปพฒนา เราม อสม. ทอยทหมบาน อานออกเขยนได เพราะฉะนนวนน อสม. กตองพฒนาโรคบางโรค อสม. กตองรทจะแกปญหา โรคทวไป อสม. จะตองเขาไปจดการได หรอความชำนาญดานอน ตอไปในแตละหมบาน ถา อสม. พฒนาเปนนกสาธารณสขหมบานแลว ดแลหมบานดวยตนเอง เปนหมบานจดการตนเอง ทำใหการเจบปวยของคนในหมบานลดลง รพ.กไมแออด คาใชจายกลดลง ความเลอมลำของประชาชนกลดลง ถงเวลาท กรม สบส. ตองเตรยมการทจะพฒนา อสม. เปนระบบใหญ (ดร.เมธ จนทจารภรณ)

การพฒนา อสม. ขอใหสอดคลองกบยทธศาสตรชาต และให อสม. หมอประจำบาน เชอมกบปฐมภม พชอ. เพอขบเคลอน กำหนดเปนแนวทางปฏบต เชน พชอ. มงบสนบสนนและมอบงานใหทำ ปฐมภมกจะมการผลตแพทยเอาคนลง สวน อสม. กยกระดบเปนหมอประจำบาน เพราะฉะนนใหมนไปดวยกนได แตการผล กดนดานปฏบตทเดนไปอยางเรว กใหเอานโยบายเปนหลก เพอใหนโยบายมนเปนอนเดยวกน ในหมบานกจะมหมอประจำบานทกครอบครว อาสาสมครประจำครอบครว ซงเปนหนาทของหมอครอบครว พอลงมาระดบ รพ.สต. กมนายแพทยและทมลงไป ระดบอำเภอม พชอ. เปนหนวยประสานงาน ดงนน ถาระดบหมบาน ตำบล อำเภอ เราเชอมโยงกนได จะสามารถแกไขปญหาเรองสขภาพ แกความแออดได พฒนาคณภาพชวตได (นพ.สำเรง แหยงกระโทก)

(จากสรปรายงานการประชมคณะทำงานกำกบและตดตามนโยบายรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข ดาน อสม. การสาธารณสขและระบบสขภาพปฐมภม ครงท 1/2563 วนท ๑9 พ.ย. 62)

2.1.2 ปฏญญาแหงอสตานา (Astana Declaration) ตามทองคการอนามยโลกไดเสนอ (ราง) ปฏญญาแหงอสตานา (Declaration of Astana) เมอวนท 24 ตลาคม 2561 และคณะรฐมนตรลงมตเหนชอบตอปฏญญาดงกลาวในการประชมระดบโลกดานการสาธารณสขมลฐาน (Global Conference on Primary Health Care) ครงท 2 ระหวางวนท 25 – 26 ตลาคม 2561 ณ เมองอสตานา สาธารณรฐคาซคสถาน และในการประชมฯ ดงกลาว ไดประกาศปฏญญาอสตานาใหการสาธารณสขมลฐานเปนหวใจหลกของการบรรลหลกประกนสขภาพถวนหนา (Universal Health Coverage : UHC) ซงจะนำพาไปสการบรรลเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals : SDGs) ในป พ.ศ. 2573

สาระสำคญทเกยวของกบงานวจยจากการประกาศปฏญญาอสตานา ไดแก

“เปาหมายของปฏญญาเพอใหบรการสาธารณสขเนนไปทการรกษาคน โดยพจารณาจากบรบทของผปวยแทนทจะมงแตการรกษาโรคหรอความผดปกต อยางใดอยางหนง”

“กำลงคนดานสขภาพเปนปจจยสำคญของความสำเรจในการใหบรการสขภาพแกประชาชน โดยเฉพาะอยางยงในการดำเนนการหลกประกนสขภาพถวนหนา เรองการคงอย ของบคลากรดานสขภาพโดยเฉพาะใน

47

ระดบ primary health care (PHC) ยงเปนความทาทายของระบบสขภาพในหลายประเทศ จงมความสำคญทตองเนนยำถงเรอง community health workers (CHW)”

นอกจากนประเทศอนยงใหความสำคญตอ CHW ในการใหบรการในระดบชมชนโดยเฉพาะอยางยง primary health care โดยเฉพาะชวยในเรองการเขาถงระบบบรการสขภาพ จงควรใหความสำคญตอการพฒนาหลกสตรใหเหมาะสม การสรางขวญและกำลงใจในการทำงาน การจดทำตวชวดเพอตดตามและประเมนผลในเร อง CHW การเพ มงบประมาณในการพฒนาศกยภาพของเจ าหนาท การสรางการมสวนรวมของพนท การทำงานรวมกบภาคสวนอนๆ เปนตน

(จากสรปผลการประชมคณะกรรมการบรหารองคการอนามยโลก สมยท 144 ระหวางวนท 24 ม.ค. – 1 ก.พ. 62 ณ สำนกงานใหญองคการอนามยโลก นครเจนวา สมาพนธรฐสวส โดย 1.ดร. นพ.วโรจน ตงเจรญเสถยร ทปรกษาดานตางประเทศ 2.ดร. เภสชกรหญงวลยพร พชรนฤมล กองการตางประเทศ และ ๓. ดร. ทนตแพทยหญงวรศา พานชเกรยงไกร

สานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ)

“ระบบบรการสขภาพทดตองเขาถงไดงาย เทาเทยม และไมเปนภาระคาใชจายดานสขภาพ” “กลวธทางสาธารณสขมลฐานเพ อการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา (UHC) และการบรรลเปาหมายการพฒนาทย งยน (SDG 3: ทกคนมสขภาพและสขภาวะทด) ม 3 ประการ คอ 1) การกำหนดนโยบายสรางสขภาพดในทกภาคสวน 2) การเสรมสรางศกยภาพของประชาชนและชมชนทองถนในการจดการสขภาพ และ 3) การเพมขดความสามารถของการจดบรการปฐมภมโดยยดประชาชนเปนศนยกลาง มความเทาเทยมทางเพศ เปนทยอมรบ เขาถงไดงาย ราคาเหมาะสม ใหบรการอยางตอเนอง อยางบรณาการตลอดชวงวย” ประเทศสมาชกอ นๆ ไดใหความเหนตอประเดนดงกลาว ใหเนนพฒนาศกยภาพของ frontline health workers ในการดำเนนงาน PHC เพอตอบสนองตอการเปลยนแปลงอยางรวดเรวดานประชากรและดานระบาดวทยา ควรเนนทงผปวยและระบบการดแลสนบสนนผปวย (เชน ครอบครวและชมชน) รวมถงการรบรองระบบ PHC เปนสงสำคญตอการปรบปรงคณภาพการบรการสขภาพและความปลอดภยของผปวย โดยจะตองสอดคลองกบบรบทของพนทนนๆ

(จากสรปผลการประชมสมชชาอนามยโลก สมยท ๗๒ ระหวางวนท ๒๐ – ๒๘ พ.ค. ๖๒ ณ Palais des Nations นครเจนวา สมาพนธรฐสวส โดย 1. ดร.วรรณฤด อสรานวฒนชย โครงการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพ

(HITAP) 2. นายชาตชาย สวรรณนตย กรมสนบสนนบรการสขภาพ 3. นางกาญจนา ศรชมภ สำนกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต 4. ดร. เภสชกรหญงวลยพร พชรนฤมล สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ)

“เพอให บรรล SDGs และ UHC ซงไดจดทำเปนปฏญญาฉบบนขนมองภาพในอนาคตวา ภาครฐและสงคม จะตองใหความสำคญในการสงเสรม คมครองสขภาพและสขภาวะของประชาชน การสาธารณสขมลฐานและการบรการดานสขภาพ จะตองมคณภาพสง ปลอดภย ครอบคลม เขาถงบรการงาย และราคาเหมาะสม บคคลากร มทกษะชำนาญ กระตอรอรน ประชาชนและชมชน จะตองไดรบเสรมพลงและมสวนรวมในการจดการสขภาพ ภาคเครอขายและผเกยวของ จะตองใหการสนบสนนทดตอนโยบายยทธศาสตรการพฒนาและแผนการดำเนนงานของประเทศ”

48

“การสรางการสาธารณสขมลฐานทย งยน สรางความเขมแขง เพมขดความสามารถและโครงสรางพนฐานของบรการปฐมภม ยดประชาชนเปนศนยกลาง มความเทาเทยมทางเพศ เปนทยอมรบ เขาถงไดงาย ราคาเหมาะสมใหบรการอยางตอเนอง อยางบรณาการตลอดชวงวย สาธารณสขมลฐานจะบรรลผลไดโดยการผลกดน: การสรางองคความรและศกยภาพ ประยกตใชความรทกเรอง ศกษาคนควาอยางตอเนองแบงปนความรและประสบการณ ทรพยากรมนษยในดานสขภาพ สรางงานทมคณคา คาตอบแทนเหมาะสม สรางแรงจงใจ และรกษาบคลากรเทคโนโลยสนบสนนการใหบรการดานสขภาพ ใชยาทคณภาพ ราคาไมสง ใชเทคโนโลยทชวยดานการเงน เรยกรองใหทกประเทศลงทนในการสาธารณสขมลฐาน”

“สนบสนนใหประชาชน ครอบครว ชมชนสวนรวมในการวางแผนดำเนนการทมผลตอสขภาพสงเสรมความรอบรดานสขภาพ ทกษะในการรกษาสขภาพ เพมความเปนเจาของชมชน เพอชวยเหลอชาวบานใหมคณภาพชวตทดขน เขาถงสขภาพทดและสภาพแวดลอมทเออตอสขภาพ”

“การบรณาการเรอง CHW ในระบบสขภาพของประเทศและกำหนดใหเปนนโยบายสำคญระดบชาตเปนสงทจำเปนเพอปรบปรงคณภาพและความยงยนของ frontline services ทดำเนนการโดย CHW”

นอกจากนในทประชมดงกลาว ประเทศไทยไดใหขอเสนอใน 3 ประเดน คอ 1) ควรตองมการพฒนาระบบฐานขอมลกำลงคนดานสขภาพใหมความทนสมยและมความพรอมใชงาน 2) นโยบายทมงเนนความเทาเทยมกนในระบบสขภาพ โดยใช PHC ขอใหเนนเรองการใหการศกษา

และฝกอบรมและความรวมมอทมประสทธภาพระหวางผใหบรการและสถาบนการศกษาเพอใหสอดคลองกบระบบสขภาพในอนาคต ซง CHW มงมนทจะเปลยนความสมพนธระหวางผปวยกบผใหบรการเพอใหเกดความไววางใจกน และมปฏสมพนธอยางเหนอกเหนใจผปวยโดยตรงและ

3) แนวทางการพฒนาฯ ควรเนนเรองบทบาทของ CHW ในการจดการภาวะฉกเฉนดานสขภาพ และภยพบตผานระบบการเฝาระวงทมประสทธภาพ รวมถงการสรางความรวมมอระหวางภาคสวนทเกยวของโดยเฉพาะอยางยงการบรรเทาผลกระทบหลงจากเกดเหตการณตางๆ

(จากสรปผลการประชมสมชชาอนามยโลก สมยท ๗๒ ระหวางวนท ๒๐ – ๒๘ พฤษภาคม ๒๕๖๒ ณ Palais des Nations นครเจนวา สมาพนธรฐสวส โดย 1.นายชาตชาย สวรรณนตย กรมสนบสนนบรการสขภาพ 2. ศาสตราจารยแพทยหญงวณชา ชนกองแกว คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล และเลขาธการมลนธเพอการพฒนาการศกษา

บคคลากรสขภาพ 3.ดร. เภสชกรหญงวลยพร พชรนฤมล สำนกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ 4. นายแพทยวโรจน ตงเจรญเสถยร ทปรกษาสำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสขดานตางประเทศ)

2.1.3 แผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาต

ตามท กระทรวงสาธารณสขเปนผรบผดชอบหลก แผนแมบทภายใตยทธศาสตรชาต ประเดนท 13 “การเสรมสรางใหคนไทยมสขภาวะทด” และมอบหมายใหกรมสนบสนนบรการสขภาพ รบผดชอบประเดนยอย “การใชชมชนเปนฐานในการสรางสภาพแวดลอมทเออตอการมสขภาวะทด” โดยมภารกจหลกในการจดทำแผนระดบ 3 โดยการบรณาการความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของ ใหสอดคลองกบเปาหมายทกำหนดไว ซงอยระหวางดำเนนการยกรางและพจารณาภายในกรมฯ และเพมเตมจากหนวยงานอนตอไป

49

2.2 งานวจยทเกยวของ

จากการศกษางานวจยทเกยวของ สามารถสรปขอเสนอแนะการพฒนา อสม. จำแนกตามกระบวนการพฒนา อสม. ไดดงน

1) การสรรหาและคดเลอก ควรคดเลอก อสม. ทมคณสมบตตามเกณฑทกำหนด มจตอาสา หรอ จตสาธารณะ มความสมครใจและความพรอมในการทำงาน เปนแบบอยางดานสขภาพได ชาวบานยอมรบ การสรางอดมการณจตอาสาใหกบ อสม. ร นใหม โดยเฉพาะการทำงานเพอชมชนอยางอสระและเปนกลาง ในการอบรม อสม. ใหม ใหมการกำหนดพเลยงในลกษณะคห (buddy) มการสอนงานกนในภาคการปฏบตจรงในพนท ในบางพนท พบวา อสม. ใหมไดรบการอบรมแบบรวบลด ไมครบถวนตามหลกสตร จงควรมนโยบายสงเสรมการเพมพนศกยภาพ ดวยวธการตางๆ ในชวงการปฏบตงานหรอการประชมประจำเดอน ใหมการใชเทคโนโลยเขาชวย มการสรางการเรยนรในกลม อสม. ดวยกนเอง โดยเฉพาะ อสม. ทมประสบการณ มความเชยวชาญ รวมทงประสานความรวมมอกบหนวยงานในพนท เชน การศกษานอกโรงเรยน (กศน.) วทยาลยชมชน มหาวทยาลยชวต เปนตน

อสม.รนใหม เนองจากสถานการณปจจบนอดมการณของ อสม. ถกทาทายดวยปจจยตางๆ เชน คาปวยการ การไดรบคาตอบแทนจากนกการเมองและภาครฐ จงควรมการปลกฝงอดมการณจตอาสาใหกบ อสม. รนใหม โดยเฉพาะการทำงานเพอชมชนอยางอสระและเปนกลาง (จากการสมภาษณผทรงคณวฒดานการสาธารณสขมลฐานและงานสขภาพภาคประชาชน)

2) การพฒนาศกยภาพ อสม. 2.1) รปแบบทใช : (1) การเรยนรเปนกลมยอย (2) อสม.พเลยง/คห (Buddy) (3) การสอดแทรกในการประชมประจำเดอน (4) การเสรมสรางประสบการณในการทำงานรวมกน หรอการปฏบตงานใน รพ.สต. และควรม

การสนบสนนอปกรณทจำเปน (5) การเรยนรผานชองทางสออเลกทรอนกสหรอสอสงคมออนไลน (6) การเรยนรรปแบบอน เชน คายฝกอบรมทกษะ การศกษาดงานของ อสม. การสนบสนน

อปกรณในการปฏบตงาน

2.2) เนอหาและหลกสตร : (1) กำหนดตามบรบทของพนท เพอใหสามารถปฏบตงานตามภารกจทไดรบมอบหมายในพนทได

เชน เรองการทำกายภาพบำบด การนวด การดแลผปวยตดเตยง การเจาะเลอด การคดกรองโรค ฯลฯ นอกจากนควรสำรวจประเมนความตองการอบรมของ อสม. และเพมศกยภาพทจำเปน ในบางพนทตองการเนนการทำงานเปนทมแบบบรณาการ นอกจากนการพจารณาชวงอายหรอทกษะของ อสม. เชน ทกษะดานภาษาและคอมพวเตอร เพอชวยในการจดระบบรวบรวมผลงานของ อสม.

50

(2) จากการศกษาในพนทภาคเหนอมการทดลอง “หลกสตรการพฒนานกวจยชมชน” ในกลม อสม.ทเปนแกนนำ ใหมการเรยนรเครองมออยางงายๆ ไดแก แผนทชมชน ปฏทนชมชน ตนไมชมชนและตกตาชมชน ทำใหเกดกระบวนการรวมคด รวมวเคราะห รวมวางแผน รวมปฏบต ผลทไดพบวา กลม อสม. ทเปนนกวจยเกดการเปลยนแปลงวธคด วธทำงาน เกดการวเคราะหปญหาและหาทางออกอยางเปนระบบ

2.3) การจดตงสถาบนฝกอบรม อสม. กลมเครอขายสขภาพในพนท ใหขอเสนอแนะใหมบทบาทในการศกยภาพพฒนา อสม. มการทำการศกษาวจย ประเมนผลงานและประเมนศกยภาพ อสม. รวมทงการสรางจตสาธารณะของ อสม. โดยเฉพาะ อสม.รนใหม

3) บทบาท อสม. จากการศกษาพบวาการสงเสรมสนบสนน อสม. ใหมการปฏบตงานอยางตอเนอง จะทำให อสม. เกดทกษะความชำนาญและไดรบการยอมรบจากชมชน การเปดโอกาสใหมกลมจตอาสาเขามาทำงานรวมกบ อสม. และบคลากรกระทรวงสาธารณสข ประเทศไทยกำลงกาวเขาสสงคมผสงอาย การเปดโอกาสใหผทมเวลาวาง เชน กลมขาราชการเกษยณอาย ผสงอายทมเวลาวาง เปนการสรางคณคาของงานอาสาสมครใหสามารถดงดดผทเสยสละดานเวลา กำลงความร และศกยภาพทมมาชวยงานเพมมากขน

การปองกน ควบคมโรคในพนท เชน มทม อสม. เคลอนทเรว ในการเฝาระวง ควบคมโรค สามารถควบคมโรคไดทนทวงท รณรงคปองกนโรคไขเลอดออก กระตนการตนตวของชมชนในการแกปญหาในพนท

การสนบสนนการปฏบตงานในศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) จากการศกษาในพนทเสนอใหมการสนบสนนงบประมาณใหกบ ศสมช. ดานครภณฑ การแพทยวสดอปกรณการแพทย และยาใหเพยงพอในการปฏบตงานของ อสม.

บทบาทในการทำงานรวมกบทมหมอครอบครว พบวา อสม.สามารถเปนแบบอยางทดดานพฤตกรรมสขภาพ แตยงขาดความเชยวชาญในการสรางความเปลยนแปลงในการปรบเปลยนพฤตกรรม ควรสนบสนนให อสม. มการแลกเปลยนเรยนรประสบการณกนโดยเฉพาะในเรองการดแลผสงอายรวมกบทมหมอครอบครว เพอใหมการพฒนาการเรยนร จนเกดทกษะการทำงานมากขน เชน การถอดบทเรยนหลงการทำงาน การจดบนทกสงทปฏบตงาน การเลาประสบการณและวเคราะหตนเอง เพอให อสม. มความมนใจ มทกษะและศกยภาพในการปฏบตงานรวมกบทมมากขน

สรางความเขมแขงของชมรม อสม. จากการศกษาในพนทภาคเหนอ พบวา การแกปญหาสขภาพในพนทตองดำเนนการเปนเครอขาย โดยเฉพาะในระดบตำบลมการขบเคลอนงานในรปของคณะกรรมการ เชน คณะกรรมการพฒนา รพ.สต. และกรรมการพฒนากองทนสขภาพตำบล ซงทำงานรวมกนเปนภาคสขภาพตำบล เมอทดลองพฒนาศกยภาพในกลมชมรมระดบตำบล พบวาสามารถสรางการมสวนรวมในชมชน และขยายผลสแกนนำอนๆ ได และจากรายงานผลการประเมนงานสขภาพภาคประชาชน พบวา ควรเพมทกษะดานการบรหารจดการของกลมแกนนำ สงเสรมใหชมรม อสม. มเปาหมายในการทำงานและการพงตนเองได รวมทงสนบสนนกลไกการตรวจสอบเพอใหเกดความโปรงใสและปลอดจากการเมองอยางแทจรง

51

4) การสรางขวญกำลงใจ ระบบการสรางขวญและกำลงใจควรยกยอง อสม. ในรปแบบตางๆ การสอสารกบสงคมเพอเสรมสรางคณคาในการทำงานของอาสาสมคร การนำผลงานมาเผยแพรเพอสรางความภาคภมใจในการทำหนาทอาสาสมคร การจดทำเครองแบบของ อสม. หรอสญลกษณแสดงอตลกษณของ อสม. ทสงคมชนชม นอกจากนพบวาควรมการจดสวสดการดานรกษาพยาบาล อสม. และครอบครว เพอเปนการตอบแทนความเสยสละ

แนวทางการบรหารจดการเงนคาปวยการของ อสม. พบวา คาปวยการถอเปนขวญและกำลงใจใน การทำงานใหกบ อสม. ทำให อสม. เกดความสะดวกในการทำงานมากขน เปนการลดคาใชจายทเดม อสม. ตองรบภาระ หนวยงานสวนกลางควรพจารณาแนวทางในการสงเสรมเพอคนหารปแบบทเหมาะสมททกฝายยอมรบได โดยจะตองพจารณาใหรอบคอบในดานเงอนไขและความพรอมของแตละพนท ขอเสนออกประการคอใหพฒนากลไกการควบคมดแลกนเองเพอใหเกดองคกรอาสาสมครสาธารณสขทไมฝกใฝพรรคการเมอง เชน การสรางระบบ การสนบสนนผานองคกรอสระแทนการจายเงนสนบสนนผานองคกรปกครองสวนทองถน นอกจากนยงมขอเสนอใหมการกำหนดคาปวยการแตกตางกนตามระดบความเชยวชาญหรอความสามารถของ อสม. หรอใชระบบอนแทนการจายเงน มผลจากการสมภาษณผทรงคณวฒฯ พบวาในบางพนทสามารถกำหนดแนวทางการบรหารจดการคาปวยการในรปแบบกองทน หนวยงานสวนกลางควรสงเสรมรปแบบนเพอคนหารปแบบทเหมาะสม เปนทยอมรบของทกฝายตอไป

ขอเสนอแนะดานการบรหารจดการ 1) กระทรวงสาธารณสขปรบบทบาทจากการเปนเจาของอาสาสมครสาธารณสขไปเปนผสงเสรมแนวคดอาสาสมครเพอสขภาพในลกษณะทหลากหลายมากขน 2) สนบสนนใหอาสาสมครสาธารณสขในทกๆ ดานของงานสาธารณสข โดยทกหนวยงานของสาธารณสขควรสรางเครอขายอาสาสมครของตนเอง เพอทจะไดไมตองนำงานของทกกรมกองไปลงท อสม. แตใหมกลมหรอเครอขายของผมจตอาสาทสนใจชวยเหลองานของตนขน เชน อาสาสมครคมครองผบรโภคอาสาสมครสงเสรมสมนไพร อาสาสมครกลมชวยเหลอกนดานโรคเอดส อาสาสมครดแลผสงอาย ทงนตองดำเนนงานดวยการสรางจตใจอาสาสมครอยางแทจรง 3) เปดพนทในหนวยงานสาธารณสขเพอรองรบงานอาสาสมครใหกวางขวางทสด โดยทำใหหนวยงานตางๆ สามารถเปดรบอาสาสมครมาชวยงานในหนวยงานได งานสงเคราะหผปวยหรอเยยมบาน อาสาสมครรบฝากดแลเลยงเดกเลกเพอใหแมสามารถไปพบแพทยเพอตรวจรกษาโรคทโรงพยาบาลได ท งนควรจดใหมระบบฐานขอมลอาสาสมคร ขอมลหนวยงานทตองการอาสาสมคร รวมทง matching หรอ placement services และระบบการฝกอบรมใหแกผสนใจมาเปนอาสาสมครในระบบสาธารณสข อาจกำหนดใหการมองคกรอาสาสมครเขารวมงานในระบบโรงพยาบาลเปนองคประกอบหนงของคณภาพมาตรฐานในโรงพยาบาล 4) สงเสรมรปแบบอาสาสมครในชมชนชนบทใหมความหลากหลาย เพอเสรมสวนทเปนขอจำกดซง อสม. ไมสามารถทำไดมากนก 5) สงเสรมใหบคลากรสาธารณสขทำตวเปนแบบอยางของการเปนอาสาสมครดวยตนเอง

52

บทท 5 สรปผล อภปรายและขอเสนอแนะ

5.1 สรปผลการวจย

การศกษาทศทางการพฒนา อสม. ในยคประเทศไทย 4.0 ในครงน มวตถประสงคเพอศกษาสถานการณการพฒนา อสม. ในยคปจจบน และทศทางการพฒนา อสม. ในอนาคต ใชรปแบบการศกษาเปนวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) โดยใชแบบบนทกขอมลในการเกบขอมล จากการทบทวนสถานการณและแนวคดสำคญโดยนกวจย ตามประเดนการพฒนา อสม. ไดแก กระบวนการสรรหาและคดเลอก การพฒนาศกยภาพ บทบาทหนาท สวสดการและการเสรมสรางขวญกำลงใจ และผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม. และทศทางการพฒนาในอนาคต การวเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณนา ไดแก จำนวน รอยละ รวมถงการตความเพอการวเคราะหเนอหา (content analysis) ผลการศกษาแบงไดเปน 2 สวน ไดแก 1) สถานการณการพฒนา อสม. ในปจจบน และ 2) ทศทางการพฒนา อสม. สรปสาระสำคญ ไดดงน

สวนท 1 สถานการณการพฒนา อสม. ในปจจบน กระบวนการคดเลอกและสรรหา อสม. ตามระเบยบกระทรวงสาธารณสข วาดวยอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน พ.ศ. 2554 ใชวธการประชาธปไตยในการคดเลอกบคคลเปน อสม. โดยกรรมการหมบานและ อสม. คดเลอกจากผท สมครใจและเปนทยอมรบของชมชน พบวาปจจบนม อสม. จำนวน 1,064,822 คน มอตราสวน อสม. ตอจำนวนครวเรอน เทากบ 1 ตอ 22 หลงคาเรอน เมอจำแนกรายเขตสขภาพ พบวา เขต 6 มอตราสวน อสม. ตอ จำนวนหลงคาเรอนมากทสด คอ อสม. 1 คน ตอ 43 หลงคาเรอน รองลงมา คอ เขต 4 และ 5 มอตราสวนตอหลงคาเรอนเทากบ 37 และ 29 ตามลำดบ สวนเขตทมอตราสวนนอยทสด คอ เขต 7 มอตราสวน อสม. 1 คน ตอ 15 หลงคาเรอน อตราสวนเพศชายตอเพศหญง เทากบ 1 : 3.72 การศกษา อสม. สวนใหญจบการศกษาระดบประถมศกษา คดเปนรอยละ 60.15 ระยะเวลาการเปน อสม. สวนใหญปฏบตงานเปนระยะเวลา 11 – 20 ป คดเปนรอยละ 38.87 อาชพ อสม. สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกร คดเปนรอยละ 60.61 การรบคาปวยการ พบวา มสทธรบคาปวยการ จำนวน 1,050,412 คน คดเปนรอยละ 98.65 รอรบสทธ จำนวน 11,057 คน คดเปนรอยละ 1.04 และไมขอรบสทธ จำนวน 3,353 คน คดเปนรอยละ 0.31 อสม. ทกคนจะผานการอบรม อสม. ใหม ตามหลกสตรมาตรฐาน อสม. ป 2550

การพฒนาศกยภาพ อสม. อสม.ทมความพรอมจะไดรบการคดเลอกจากเจาหนาทสาธารณสขใหอบรมตามนโยบายสวนกลางกำหนดในแตละป เชน อสม.เชยวชาญ อสม.เฝาระวงปองกนการทจรตในระดบชมชน อสม. นกจดการสขภาพชมชนและ อสม. 4.0 นอกจากนยงไดรบการพฒนาเพมเตมตามบรบทของพนท

บทบาทหนาทของ อสม. ระเบยบกระทรวงสาธารณสขฯ ป พ.ศ. 2554 กำหนดบทบาท อสม. ตามมาตรฐานสาธารณสขมลฐาน 14 องคประกอบ บทบาทการดำเนนงานตามโครงการ อสม.เชงรก อสม. นกจดการสขภาพชมชน การเปนผสอขาวสารสาธารณสขระหวางเจาหนาทและประชาชนในหมบาน การถายทอดองคความร การเปนตนแบบดานสขภาพ ตลอดจนเปนผนำการเปลยนแปลงดานสขภาพชมชน ไดแก เปนแกนนำในการสรางทมสขภาพชมชน การวเคราะหปญหาและปจจยกำหนดสขภาพในชมชน การวางแผนแกปญหาและประเมนผลการ

53

ดำเนนงานในชมชน อสม. 4.0 เนนการมทกษะเทคโนโลยดจทลและการมความรอบรดานสขภาพ การรวมทมหมอครอบครว และการเปนองคกร อสม. ตนแบบสรางสขภาพ ลดเสยงลดโรค

สวสดการและการเสรมสรางขวญกำลงใจ ตามระเบยบกระทรวงสาธารณสขฯ ป พ.ศ. 2554 กระทรวงสาธารณสขใหสทธสวสดการและสรางขวญและกำลงใจ สำหรบ อสม. และครอบครว กระทรวงฯ ยงไดสนบสนนสรางขวญและกำลงใจ ไดแก การคดเลอก อสม. ดเดน อสม.ดเยยม อสม. ดเยยมอยางยง การเชดชเกยรตและประกาศเกยรตคณในงานวน อสม. แหงชาต การจายเงนคาปวยการ อสม. เพอใหเกดแรงจงใจในการทำงาน มงสงเสรม อสม. เชงรก คาปวยการถอเปนขวญและกำลงใจในการทำงานใหกบ อสม. และการมอบเขมเชดชเกยรตและใบประกาศเกยรตคณ

ผลสมฤทธ การปฏบตงานของ อสม. พบวา ปญหาสขภาพและปจจยเส ยงในพนทลดลง เชน โรคไขเลอดออก โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง ฯลฯ การปรบปรงสภาพแวดลอม เชน การทำลายแหลงเพาะพนธยงลาย จดสถานทออกกำลงกาย มการกำหนดมาตรการทางสงคม เชน ขอตกลงงดเหลาในงานบญ ไมสบบหรในสถานศกษาและวด สวมหมวกกนนอค การคดแยกขยะ การปองกนและแกไขปญหายาเสพตด ประชาชนมการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพมากขน โดยเกดการเปลยนแปลงทำใหพฤตกรรมสขภาพดขน เชน การลดการบรโภคอาหารหวาน มน เคม

สวนท 2 ทศทางการพฒนา อสม.

1) การพฒนาตามนโยบายรฐบาล การพฒนาและยกระดบ อสม. เปน อสม. หมอประจำบาน ควบคกบการใชเทคโนโลยการสอสารทางการแพทย เรงพฒนาระบบบรการสขภาพทมคณภาพใหทวถงและครอบคลมประชากรทกภาคสวน รวมทงการลดความแออดในโรงพยาบาลขนาดใหญ

การพฒนางานสาธารณสขมลฐานและ อสม. ใหมความสอดรบกบการพฒนาระบบปฐมภมทกำลงพฒนา ซงขณะนทางดานระบบปฐมภม ประกอบดวย พชอ. มการสนบสนนงบประมาณรวมกบ สสส. เพอสนบสนนการบรหารจดการ ใหมการทำงานรวมกบนายอำเภอซงมคำสงผานไปยงผวาราชการจงหวดแลว สวนทมหมอครอบครว ไดเพมการผลตแพทยจะมาทำงานใหชมชนใหมเพยงพอตอนโยบายของกระทรวง

2) การพฒนาตามปฏญญาแหงอสตานา (Astana Declaration) เพอใหบรรลเปาหมายการพฒนาทยงยน การเขาถงระบบบรการสขภาพถวนหนา โดยมประเดนการพฒนา Community Health Worker (CHW) และ เสรมสรางสมรรถนะ frontline health workers PHC เพอตอบสนองตอการเปลยนแปลงอยางรวดเรวดานประชากรและดานระบาดวทยา นโยบายทมงเนนความเทาเทยมกนในระบบสขภาพ โดยใชกลวธทางการสาธารณสขมลฐาน เนนเรองการใหการศกษาและฝกอบรมและความรวมมอทมประสทธภาพระหวางผใหบรการและสถาบนการศกษาเพอใหสอดคลองกบระบบสขภาพในอนาคต ซง CHW มงมนทจะเปลยนความสมพนธระหวางผปวยกบผใหบรการเพอใหเกดความไววางใจกน และมปฏสมพนธ

54

อยางเหนอกเหนใจผปวยโดยตรง และจดทำแผนแมบทการสาธารณสขมลฐานแหงชาต โดยกำหนดใหการพฒนา CHW เปนกลยทธสำคญ

3) การพฒนา อสม. จากงานวจยทผานมา การสรรหาและคดเลอก อสม. ควรพจารณาจากคนทมจตอาสา และเปนทยอมรบของชมชน โดยเฉพาะสนบสนนคนรนใหม ทมอดมการณจตอาสา มงเนนการทำงานเพอสวนรวม การอบรม อสม. ใหม ควรใหมการฝกปฏบตเพอเพมพนทกษะและความชำนาญในการทำงาน การพฒนาศกยภาพ อสม. นอกเหนอจากการอบรมทไดรบจากหนวยงานสวนกลางแลว ใหมการพฒนาศกยภาพในพนทตามบรบทความตองการของพนท หลกสตรนกวจยชมชน เปนตน การพฒนาศกยภาพในรปแบบตางๆ เชน อสม. Buddy การฝกปฏบตท รพ.สต. การเรยนรแบบกลม การเรยนรผานชองทางสออเลกทรอนกสหรอสอสงคมออนไลน เปนตน บทบาท อสม. ควรสนบสนนการทำงานรวมกบกลมอาสาสมครอนๆ ในชมชน เชนกลมขาราชการเกษยณอาย ผสงอายทมเวลา สนบสนนการปฏบตงานในศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) และการทำงานรวมกบทมหมอครอบครว ควรสนบสนนให อสม. มการถอดบทเรยน แลกเปลยนเรยนรกนหลงจากปฏบตงานแลว เพอใหเกดความมนใจและเชยวชาญมากขน นอกจากนควรเพมทกษะดานการบรหารจดการของกลมแกนนำ ชมรม อสม. เพอใหมศกยภาพและเขมแขง การสรางขวญกำลงใจ ควรมระบบการสรางขวญและกำลงใจใหกบ อสม. ในรปแบบอนๆ การสรางคณคาใหสงคมทราบและยกยอง การจดสวสดการดานรกษาพยาบาล อสม. และครอบครว แนวทางการบรหารจดการคาปวยการ ในบางพนทรปแบบเปนกองทน ซงเกดจากการตกลงภายในพนทนนเอง และในบางพนทเสนอใหมการจายคาปวยการแตกตางกนตามระดบความเชยวชาญและความสามารถของ อสม.

5.2 อภปรายผล

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาสถานการณการพฒนา อสม. ปจจบน และทศทางการพฒนาใหสอดคลองกบนโยบายการพฒนาประเทศไทย ยค 4.0 ทมงเนนการสรางนวตกรรม และเทคโนโลยดจทล อสม. เปนสอกลางทสำคญของกระทรวงสาธารณสข เปนผทอยใกลชดกบประชาชนมากทสด ปจจบนม อสม. กวาลานคน ซงเมอเปรยบเทยบกบการศกษาสถานการณ อสม. ทผานมา จากการศกษาของ นพ. โกมาตร จงเสถยรทรทย (ป 2549) พบวา ปจจบน อสม. มจำนวนเพมมากขน เดมจำนวน 791,383 คน เปนเพศหญงมากขน อตราสวนเพศชายตอเพศหญงในขณะนน เทากบ 1 : 2.34 ซงการทมจำนวน อสม. ทเปนผหญงอาจมผลตอการปฏบตงานในเฉพาะดานพเศษ เชน งานอนามยแมและเดก การคดกรองมะเรงเตานม และปากมดลก การดแลผสงอาย เปนตน ซงงานเหลานอาจตองอาศยความละเอยดออนในการทำงาน การสนบสนนบทบาท อสม. กลมนในประเดนทมความเฉพาะเจาะจง เชน การเฝาระวงความรนแรงของผหญงและเดกในชมชน ระดบการศกษา อสม. สวนใหญจบการศกษาระดบประถมศกษาเชนเดยวกน แตพบในสดสวนทลดลง รอยละ 86.9 ในป 2549 และในปจจบนพบ รอยละ 60.15 ปจจยทางดานการศกษา เปนปจจยหนงทมสวนในการพจารณากำหนดเนอหาและรปแบบการเรยนรทเหมาะสมกบ อสม. ได ปจจบนสวนใหญ อสม. มอาชพเกษตรกรรม เชนเดยวกบอดตทผานมา ในการปฏบตงานของ อสม. เงอนไขทางอาชพการงานทำใหมผลตอรปแบบการทำงานของ อสม. ควรเพมการมสวนรวมจากลมอนๆ ใหมากขน เชน กลมขาราชการเกษยณ หรอกลมทมสถานภาพเศรษฐกจทางสงคมทสงขนและม

55

ความพรอมทจะเสยสละ การขอรบคาปวยการของ อสม. มการเพมคาปวยการ อสม. จากอตราเดมเดอนละ 600 บาทตอคน เปนเดอนละ 1,000 บาทตอคน วตถประสงคของเงนคาปวยการเพอสนบสนนการปฏบตงานของ อสม. ในพนท ซงสอดคลองกบขอเสนอในหลายวจย แตขณะเดยวกนมขอเสนอจากการสมภาษณผทรงคณวฒดานสาธารณสขมลฐานใหคำนงถงอดมการณจตสาธารณะดวยเชนกน เมอพจารณาจากขอมล อสม. ทไมขอรบสทธ มรอยละ 0.31 ซงในการพฒนาในอนาคตควรกำหนดเปาหมายใหมกลมนเพมขน ในการพฒนาศกยภาพ อสม. จะแบงออกเปน 2 สวน คอ การพฒนาโดยหนวยงานสวนกลาง ซงจะมการดำเนนงานครอบคลมทวประเทศ สนบสนนเปาหมาย งบประมาณ และการประเมนผลทกป ซงรปแบบทใชสวนใหญเปนการอบรมตามหลกสตรทสวนกลางกำหนด สวนท 2 คอการพฒนาในพนท เปนการพฒนาตามบรบทของพนท เชน การดแลผปวยเบาหวาน ความดนโลหตสง การดแลผสงอาย การดแลผพการในชมชน (พมพวรรณ เรองพทธ,2556) เปนตน ในรปแบบทแตกตางกน เชน การฝกปฏบตในการประชมประจำเดอน การฝกงานท รพ.สต. สวนใหญจะอาศยความสมพนธระหวางเจาหนาทและ อสม. เชนเดยวกบบทบาทของ อสม. สวนกลางมการกำหนดบทบาทของ อสม. เนนการเปนนกจดการสขภาพชมชน ในการแกปญหาสขภาพในชมชน เชนเดยวกบการศกษาบทบาทการปฏบตงาน อสม. ในพนท พบวามผลการปฏบตงานในระดบมาก ในดานปองกนโรค ดานฟนฟสภาพ ดานรกษาพยาบาล และดานสงเสรมสขภาพอนามย (ดร.สทธพร เกษจอย, 2560) สวนบทบาท อสม. ในการทำงานรวมกบทมหมอครอบครว จากการศกษาผลการปฏบตงานในพนท พบวา อสม.ทำไดดในแงการเปนแบบอยางทดดานสขภาพ แตควรพฒนาเพมเตมในเรอง การเปนแกนนำในการปรบเปลยนพฤตกรรมทไมถกตอง นอกจากนยงพบวา กลมเครอขายมทศนคตทางบวกตอบทบาท อสม. ในทมหมอครอบครว (กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน, 2558) มการศกษาแนวทางการพฒนาบคลากรเพ อรองรบนโยบายประเทศไทย 4.0 ในกล มแรงงานอตสาหกรรม โดยศกษาจากแนวทางการพฒนาศกยภาพแรงงานในประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมนและประเทศญปนมาวเคราะหและเปรยบเทยบกบศกยภาพแรงงานไทย โดยจดตงศนยการเรยนรภายในโรงงาน (Learning Factory) โดยภายในศนยจะมการพฒนาดาน Lean Automation System Integrator (LASI) มการฝกอบรม และสนบสนนใหมการรวมกล มของแรงงานท ผ านการพฒนา จดต ง Center of Robotic Excellence (CoRE) เปนการนำพฒนาและแลกเปลยนเรยนรนวตกรรมหนยนต ซงถอเปนการยกระดบแรงงานใหมทกษะทสงขน (Retain/Reskill) (นายภานวฒน ตรยางกรศร, 2561) เพอเปรยบเทยบกบการพฒนา อสม. ในชมชนม ศสมช. เปนสถานทปฏบตงานของ อสม. หากฟนฟใหเปนศนยการเรยนรทมอปกรณในการปฏบตงานทเพยงพอตอ อสม. จดใหมกจกรรมแลกเปลยนเรยนรระหวาง อสม. และจดใหบรการในชมชน จะสามารถชวยให อสม. ปฏบตงานในชมชนไดอยางมประสทธภาพยงขน

5.3 ขอเสนอแนะ

จากการเปลยนแปลงจากปจจยตางๆ ทไดศกษาจากบททผานมา ผวจยจงมขอเสนอแนะในการพฒนา อสม. ในยคประเทศไทย 4.0 และองตามหลกการศกษาทางวชาการโดยขอเสนอแนะ มดงน

56

1) ขอเสนอแนะเชงนโยบาย (1) บรณาการระหวางงานสาธารณสขมลฐาน และระบบสขภาพปฐมภม ผลกดนใหเกด

การบรณาการในทกระดบอยางเปนรปธรรม โดยเรมจากระดบนโยบายกรมสนบสนนบรการสขภาพ สำนกสนบสนนระบบสขภาพปฐมภม สำนกบรหารยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข เพอใหเกดการทำงานรวมกนระหวางทมหมอครอบครว คณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบพนท (พชอ.) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบตำบลตดดาว (รพ.สต.ตดดาว) และ อสม. เชน การบรณาการแผนงานและงบประมาณ การจดทำตวชวดรวม และการประเมนผล เปนตน

(2) การพฒนาระบบสงตอขอมล ระหวางเจาหนาทและ อสม. ผานการสอสารดานดจทล และระบบรายงาน เวบไซต www.thaiphc.net ของกองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน - พฒนาตอยอด application “Smart อสม.” ให อสม. สามารถรายงานผลการปฏบตงาน

ไดเองและแสดงผลงานในฐานขอมล เวบไซต www.thaiphc.net เพอชวยลดภาระเจาหนาทในพนท และการเชอมโยงกบ application อน ตามความตองการของพนท เชน ระบบการจองควโรงพยาบาล การเตอนใหกนยาตามหมอนด เปนตน

- พฒนาชองทางอ นๆ Official Line@smartอสม., Facbook “อสม 4.0” จดตง admin เพ อดแลชองทางเหลาน โดยเฉพาะ เพ อสง-ตอบขอมลระหวางหนวยงานสวนกลางและ อสม. ไดอยางถกตองและรวดเรว

(3) พฒนา อสม. รนใหม มงเนนคนรนใหมทมจตอาสาในการทำงานเพอสวนรวม โดยกรมฯ ควรมรปแบบการปฏบตงานใหมเพอรองรบ อสม. กลมน เชน การดแลประชาชนผาน application

(4) ฟนฟศนยฝกอบรม อสม. ในพนท สนบสนนบทบาทศนยพฒนาการสาธารณสขมลฐาน 5 แหง ใหเปนศนยกลางการบรณาการพฒนาศกยภาพ อสม. ใหเปนไปตามทแนวทางกระทรวงสาธารณสขกำหนด และสามารถปฏบตงานตามบรบทในพนทได

(5) สรางการมสวนรวมจากภาคสวนตางๆ ทงภาคเอกชน และหนวยงานของรฐทเกยวของในการสนบสนนการปฏบตงานของ อสม. ในพนท เชน การขอสนบสนนอนเตอรเนตสำหรบ อสม. ทอยในพนทหางไกล ไมมโครงการ "เนตประชารฐ"

(6) การสนบสนนอปกรณสำหรบการปฏบตงานของ อสม. 2) ขอเสนอแนะเชงการพฒนา

(1) การจดสรรโควตา อสม. : การจดสรรโควตา อสม. ใหมการกระจายตว อสม. ตอการรบผดชอบหลงคาเรอนใหมความใกลเคยงกนในแตละพนท เพอลดภาระการทำงานของ อสม. รวมทงการพจารณาปจจยอนๆ ทเกยวของ เชน รปแบบชมชนเมอง เปนตน

(2) ปรบปรงหลกสตรมาตรฐาน อสม. สำหรบ อสม. กำหนดใหมทกษะดานเทคโนโลยดจทลเปนทกษะพนฐาน และมความพรอมดานอปกรณสอสาร เชน โทรศพท Smartphone

http://www.thaiphc.net/

http://www.thaiphc.net/

57

(3) พฒนาสมรรถนะ อสม. (Competency) ใหม ใหสอดคลองกบสถานการณ โดยรวมกบหนวยงานทเกยวของ พฒนาสมรรถนะ อสม. กลางใหม ประกอบดวย 2 สวน คอ (3.1) สมรรถนะหลก (Core Competency) กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชนเปน

แกนหลกในการพฒนาสมรรถนะกลาง (3.2) สมรรถนะตามลกษณะงาน (Functional Competency) ศนยพฒนาการสาธารณสข

มลฐานรวมกบศนยสนบสนนบรการสขภาพเขต เปนแกนหลกพฒนาเพอใหสอดคลอง กบบรบทของพนท

(4) พฒนารปแบบการเรยนร - การเรยนรดวยตนเอง เพอให อสม. ควรเรยนรดวยตนเองอยางตอเนองผานระบบออนไลน หนวยงานสวนกลางรวมกบหนวยงานทเกยวของและสถาบนการศกษา พฒนาหลกสตรทสอดคลองกบสถานการณปจจบน เชน ผานการเรยนออนไลน (e-Learning) และกำหนดใหฝกปฏบตทหนวยบรการสาธารณสขในพนท โดยใหเจาหนาทสาธารณสขในพนทรบรองการฝกฝนทกษะในระบบ ผทผานหลกสตรจะไดรบใบประกาศนยบตรจากกระทรวงสาธารณสข และสถาบนการศกษาเพอรบรองคณวฒ - การแบงกลม อสม. เนองจาก อสม. ทวประเทศมมากกวา 1 ลานคน ความพรอมและความสามารถในการปฏบตงานของแตละคนแตกตางกน เพราะฉะนน ควรมการจดกลม อสม. และจดรปแบบการเรยนรทเหมาะสมกบกลมนน เชน กลมผนำ กลมนวตกร กลมทมความสามารถเรยนรไดเรว กลมทมความถนดการใชเทคโนโลย เปนตน

(5) สรางความเขมแขงใหกบชมรม อสม. - กลมประธานชมรมระดบจงหวด อำเภอ และตำบล พฒนาหลกสตรผนำ มงเนน

ศกยภาพในดานการเปนผนำทด และทกษะอนๆ ทจำเปน - กลมเลขาประธานชมรมฯ พฒนาหลกสตรเพอมงเนนทกษะดานการบรหารจดการทด

(6) พฒนาระบบเกษยณอาย พฒนาระบบ Buddy โดยให อสม.ทสงอาย (Active Retirement) มประสบการณทเปนประโยชนจบคกบ อสม. รนใหม (new gen) ถายทอดความรประสบการณ อสม. รนสรน อสม. รนใหมมโอกาสไดเรยนรงาน โดยจดใหมสวสดการรองรบ อสม. ทอายมาก หรอจดใหมตำแหนงทปรกษา อสม. สำหรบ อสม. ทเกษยณอาย นอกจากนอาจใหบตรสามารถเปน อสม. ไดตามโควตาพนทนนๆ

(7) ฟนฟศนยบรการสาธารณสขมลฐานในชมชน (ศสมช.) จดใหมสถานทปฏบตงานของ อสม. ในชมชน (ศสมช.) พรอมทงสนบสนนอปกรณในการปฏบตงาน สนบสนนให อสม. มการจดบรการสขภาพขนพนฐาน เปนแหลงรวบรวมขอมลชมชนทรวบรวมโดยการเยยมบานของ อสม. เชอมโยงกบเจาหนาท รพ.สต.

58

3) ขอเสนอแนะในการทำวจยครงตอไป (1) การประเมนผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม. อสม. ถอเปนผทอยใกลชดกบประชาชนทสด

เปนสอกลางระหวางกระทรวงสาธารณสขและประชาชน ปฏบตหนาทใหกรมวชาการตางๆ เพราะฉะนนกรมวชาการตางๆ ในกระทรวงสาธารณสข ควรมสวนรวมในการประเมนผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม. โดยมกองสนบสนนสขภพภาคประชาชนรวมกบกองยทธศาสตรและแผนงานเปนผรบผดชอบรวมกน

(2) การศกษาทศทางในการพฒนา อสม. ในอนาคต ควรมการเกบขอมลจากผทเกยวของในทกระดบ (2.1) ผทรงคณวฒดานสาธารณสขมลฐาน เชน ผบรหารกระทรวงสาธารณสข ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข ผบรหารกรมสนบสนนบรการสขภาพ สำนกสนบสนนระบบสขภาพปฐมภม เปนตน (2.2) เครอขายในการดำเนนงานในพนท เชน ผรบผดชอบงานระดบจงหวด อำเภอ ตำบลสมาชกทมหมอครอบครว เปนตน

59

บรรณานกรม

วทยาลยประชากรศาสตร. (2550). ประชากรผสงอายป พ.ศ. 2555 คนชราจะลนเมอง. ตนเมอ 5 เมษายน 2551. จาก http://www.cps.chula.ac.th/pop_base/ageing_034,htm.

สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร. (2559). รายงานผลการดำเนนงานของรฐบาล พลเอกประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร ปท 2 (12 กนยายน 2558 - 12 กนยายน 2559).

สำนกงานเลขาธการวฒสภา สำนกกฎหมาย. (2560). รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2560. กรงเทพฯ: สำนกงานเลขาธการวฒสภา

โกมาตร จงเสถยรทรพย, ปารณฐ สขสทธ. (2550) ศกยภาพอาสาสมครสาธารณสข: บทบาทและบรบททเปลยนไปในสงคมไทย.

สำนกนายกรฐมนตร สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต . (2559). แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 – 2564) จาก http://www.nesdb.go.th/

กระทรวงสาธารณสข กรมสนบสนนบรการสขภาพ. (2552). คมอหลกสตรการอบรมฟนฟความรอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) ป พ.ศ. 2552. นนทบร: โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

คณต หนพลอย. (2553). ปจจยทมความสมพนธกบการปฏบตงานของอาสาสมครสาธารณสข (อสม .) ประจำหมบาน จงหวดพทลง. มหาวทยาลยทกษณ.

คำรพ พงศอาทตย และจรพงษ แสงทอง, (2549). ปจจยทมผลตอการปฏบตงานสาธารณสขมลฐานของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน อำเภอกงหรา จงหวดพทลง. สำนกงานสาธารณสขอำเภอกงหรา.

จระศกด เจรญพนธ. (2552). การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพในชมชนเพอความยงยนโดยเครอขายประชาคมในการจดการระบบสขภาพภาคประชาชน. วทยานพนธดษฎบณฑต สาขาวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร.

ไชยา ไชยชนะ. (2549). การมสวนรวมในการดำเนนงานโครงการเมองแขงแรงของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบาน จงหวดสราษฎรธาน. มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

นรศรา ธนาภวฒนกร. (2542). การประเมนการปฏบตงานของ อสม. ในศนยสาธารณสขมลฐาน จงหวดอางทอง. มหาวทยาลยมหดล.

ไพจตร วงศานวตร. (2534). ปจจยทมผลตอการปฎบตงานตามบทบาทหนาทชางสขภณฑหมบาน จงหวดสงขลา. มหาวทยาลยมหดล.

ไพฑรย วงษขจรเลศเมธา. (2547). ปจจยทสงผลตอการปฎบตงานของอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานดานการวางแผนสาธารณสขระดบชมชน จงหวดยะลา. มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

เมธ จนทจารภรณ. (2545). ระบบสขภาพภาคประชาชน (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: บรษท เรดเอชน จำกด. ฤทยชนก กลสบ และวรญญา เชอทอง (2550). พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของประชาชนในตำบลหวย

กระเจา อำเภอหวยกระเจา จงหวดกาญจนบร. คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม วทยาศาสตรบณฑต (สาธารณสขชมชน).

60

วทยาลยประชากรศาสตร. (2550). ประชากรผสงอายป พ.ศ. 2555 คนชราจะลนเมอง. คนเมอ 5 เมษายน 2551. จาก http://www.cps.chula.ac.th/pop_base/ageing_034,htm.

สำนกสถตพยากรณ สำนกงานสถตแหงชาต. การสำรวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนสำนกงานสถต แหงชาต กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร : จำนวนครวเรอน จำแนกตามภาคและจงหวด พ.ศ. 2545–2556. สำนกงานสถตแหงชาต.

สำนกงานสถตแหงชาต. (2550). รายงานการสำรวจการเปลยนแปลงของประชากร พ.ศ. 2548-2549. [ม.ป.ท.]: กระทรวงเทคโนโลยสารสรเทศและการสอสาร.

สวทย วบลผลประเสรฐ , วโรจน ตงเจรญเสถยร, ศรเพญ ตนตเวสส และ ยศ ตระวฒนานนท. (2546). การวจยนโยบายสาธารณสข ใน แผนกลยทธการวจยสขภาพ, สำนกงานคณะกรรมการสภาวจยแหงชาต.

สมพร ชมชวย, บณวรรณ สขเนยม. (2540). ปจจยทมผลตอการปฏบตงานของอาสาสมครสาธารณสขในเขตเทศบาลเมองพทลง. รายงานการวจย พทลง: เทศบาลเมองพทลง.

สมศกด ชณหรศม, ทวทอง หงษววฒน, ดารงค บญยน, สวทย วบลผลประเสรฐ, สงวน นตยารมภพงศ และวโรจน

ตงเจรญเสถยร. (2541). การวจยนโยบายสาธารณสข ใน แผนกลยทธการวจยสขภาพ . สำนกงานคณะกรรมการสภาวจยแหงชาต.

อำพล จนดาวฒนา.(2551). การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ. วารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม, 26(4) คนเมอ 26 กนยายน 2560. จาก http://advisor.anamai.moph.go.th/264/ 26401.html

อไรวรรณ บญสาลพทกษ. (2542). การประเมนการปฏบตงานของ อสม. ในศนยสาธารณสขมลฐาน จงหวดลพบร. มหาวทยาลยมหดล.

โกมาตร จงเสถยรทรพย. (2545). คนสนทรยภาพใหสขภาพ : กระบวนทศนสขภาพใหม : จตวญญาณ สนทรยภาพและความเปนมนษย. กรงเทพฯ: สวนเงนมมา

ชาตชาย สวรรณนตย. (2560). การศกษาสถานการณ งานสขภาพภาคประชาชน ในปจจบนและทศทางการพฒนาในอนาคต. นนทบร:วารสารสขภาพภาคประชาชน

สเทพ พลอยพลายแกว, นษฐา หรนเกษม, อรนช ภาชน, ศกดชาย เพชรตรา. (2556). การพฒนารปแบบการดแลสขภาพตนเองของชมชนจงหวดลพบร; กรงเทพฯ: วารสารพยาบาลทหารบก

สำนกงานคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (2562). การเตรยมความพรอมบคลากรภาครฐในยค 4.0. คนเมอ 3 กรกฎาคม 2562. จาก https://www.opdc.go.th/content/Mzk

กตตยา คมภร (2560). การพฒนาระบบราชการและการบรการภาครฐยคดจทล. คนเมอ 20 มถนายน 2562. จาก https://www.opdc.go.th/content/Mzk

สำนกวชาการ สำนกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร (2562). ภาครฐไทยกบการกาวเขาสรฐบาลดจทล. คนเมอ 10 มนาคม 2562. จาก https://www.parliament.go.th/library

61

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน (2556). แนวทางการดำเนนงานสขภาพภาคประชาชน ปงบประมาณ 2556; นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข








กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน (2556). รายงานประจำปงบประมาณ 2556; นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข







กรมสนบสนนบรการสขภาพ (2554). คมอ อสม. ยคใหม; นนทบร: กระทรวงสาธารณสข

62

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน (2560). แนวทางและหลกเกณฑการคดเลอกและประเมนผลงาน อสม.ดเดน อสม.ดเยยม อสม.ดเยยมอยางยง และกฎระเบยบทเกยวของ ; นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน (2558). ประเมนสถานการณการดำเนนงานสขภาพภาคประชาชน ป 2557; นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน (2558). รายงานสรปผลโครงการประเมนผลสมฤทธงานสขภาพภาคประชาชน ปงบประมาณ 2558; นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน (2560). รายงานผลการวเคราะหขอมลผลการดำเนนงานสขภาพภาคประชาชน ปงบประมาณ 2559; นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน (2561). การประเมนสถานการณงานสขภาพภาคประชาชน ปงบประมาณ 2560; นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

กองการตางประเทศ สำนกงานปลดกระทรวงสาธารณสข (2562). สรปผลการประชมสมชชาอนามยโลก สมยท 72 วนท 20 – 28 พฤษภาคม 2562 ณ Palais des Nations นครเจนวา สมาพนธรฐสวส. คนเมอ 20 สงหาคม 2562. จากhttp://www.bihmoph.net/userfiles/file/Report%20WHA72.pdf

63

ภาคผนวก เครองมอทใชในการศกษา

64

แบบบนทกขอมล การศกษาสถานการณและทศทางการพฒนาอาสาสมครสาธารณสขประจำหมบานในยคประเทศไทย 4.0

************************************

ประเภทเอกสาร ( ) หนงสอ/ตำรา ( ) บทความ ( ) รายงาน ( ) หนงสอราชการ ( ) งานวจย ( ) อนๆ ระบ.......................... ชอเรอง ...................................................................................................................................................... ผเขยน/ผวจย/หนวยงาน ........................................................................................................................... ปททำการศกษา ................................. วนทเกบขอมล................................................................................ แหลงทมา.................................................................................................................................................... สวนท 1 ผลการศกษาการพฒนา อสม. ทผานมา จำแนกตามประเดนทเกยวของ ดงน

1.1 การสรรหาและคดเลอก อสม. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

1.2 การพฒนาศกยภาพ อสม. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

1.3 บทบาทหนาท อสม. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

1.4 สวสดการ อสม. และการเสรมสรางขวญกำลงใจ อสม. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

1.5 ผลสมฤทธการปฏบตงานของ อสม. ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................

สวนท 2 ทศทางการพฒนา อสม. จำแนกตามประเดนทเกยวของ ดงน 2.1 นโยบายและยทธศาสตรทเกยวของ

.......................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................... 2.2 งานวจยทเกยวของ

2.2.1 การสรรหาและคดเลอก อสม. ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

65

2.2.2 การพฒนาศกยภาพ อสม. ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

2.2.3 บทบาทหนาท อสม. ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

2.2.4 สวสดการ อสม. และการเสรมสรางขวญกำลงใจ อสม. ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

2.2.5 ขอเสนอแนะอนๆ ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................

********************************************