Bizler Veteriner Fakültesi zootekni kürsüsünün vermiş olduğu dönem ödevi amacı ile Doğan Koyun İşletmesi ve Aile Çiftliği'ni ziyaret ettik. Bu çiftlik Çatalca'nın Kestanelik Köyü'nde bulunmaktadır. Ziyaretimizde hayvan yetiştiriciliği, çiftlik idaresi, sürü yönetimi vb. konularla ilgili işletme sahibi ve çalışanlarına bir takım sorular sorarak birçok bilgi edindik..

Çiftliğin barınak için ayrılan bölümü 6 dönümlük bir arazi üzerine kurulu. Otlatma için uygun iki meraya da sahip. İşletme sahibi dışında koyunlar için 3 görevli ve 1 çoban; daha az sayıda olan sığırlar için ise sahibi dışında 2 görevli bulunmakta. Çiftlikte ufak bir kesim alanı, beslenen inekler için ufak bir sağımhane, sundurma şeklinde bir koyun ağılı, kapalı bir inek ahırı bulunmakta. Ekstradan kesime gönderilen koyunlar için özel bir kesimhane ile anlaşmaları var. İşletme sahibi yaklaşık 50 yıldır hayvancılık ile uğraşmakta. İşletmenin sahibi olan Mehmet Emin Doğan'ın memleketi olan Sivas'ta köy çiftçisi olarak 2 inek ile başlayan hayvancılık serüveni, askerden sonra İstanbul'da kalmaya karar vermesiyle 350 koyun ve 30 inek ile şu anki düzeyine ulaşmış. Gittiğimizde görevli bizi karşılayarak çiftliğe kadar refakat etti. Çiftliğe vardığımızda bizi güzel bir sürpriz karşıladı. Bu sürpriz bizim gelişimizden on dakika önce doğan bir kuzuydu.

Yeni doğum yapmış bir koyun ve yeni doğan kuzusu.

Ticari amaç güdülmeden beslenen ördekler

Çiftliğe genel bir bakış

Özel amaçla beslenen kazlar.

Meradan bir görüntü.

Sundurma tipi barınak, merada otlatılan koyunlar.

Çiftlikte 350 baş koyun ve 30 baş sığır bulunmakta. Ekstradan ticari amaç dışında 12 tane kaz, 10 tavuk, 2 köpek beslenmekteydi. Beslenen koyunların bir kısmı sundurma tipi 3 yanı kapalı bir yanı açık bir ağılda tutulurken, büyük bir çoğunluğu işletmenin bünyesinde ki 2 merada tutulmakta. 30 baş inek ise 7 bacalı, 11 pencereli kapalı bir ahırda tutulmaktaydı.

Ahır bacası ve pencereleri.

Bu aşamaya gelebilmek için devlet kredisine başvurulmuş. Sığır için 7 senelik bir kredi söz konusu. Devletin sadece üreticiye verdiği bu krediden ilk 2 sene ödemesiz, sonrasında ise faizsiz olarak yararlanılmış. Fakat hala arada sırada yüklü miktarda yem alabilmek için krediye başvuruyorlarmış. Bu krediler yine faizsiz olarak ve sadece tapu gösterilerek elde edilebiliyor. Barınağın olduğu alan alınan zamanda 20 milyar liraya mal olmuş.

Barınak için arazinin kalitesinin yüksek olması gerekmediğinden sadece alan büyüklüğüne dikkat edilmiş. Elektrik ve su için ayrıca bir abonelik açtırılıp şebeke numarası alınmış. Ulaşım açısından da kolaylık olmasına dikkat edilmiş.

Meraların yetersiz kaldığı dönemlerde ise komşu işletmelerin meraları kullanılıyor.

Çoban Reşat Dayı ve biz.

Merada koyunların otlatılmasından sorumlu Reşat Dayı idi. Günün büyük çoğunluğunu merada koyunlarla geçiren Reşat Dayı ile tatlı sohbetimizde bu mesleği yaklaşık 30 yıldır yaptğını öğrendik. Meraya çıkılamayan günlerde de koyunların genel bakımı ve durumu ile ilgilinen görevlilere de yardım etmektedir. İşletme sahibi tarafından yaptırılan ufak bir klübede yaşamakta.30 yıllık deneyemine dayanarak Reşat Dayı'dan sürü gütme, kaybolan koyunları bulma, sürü idaresi, çoban köpekleri, genel koyun davranışları, koyuna nasıl yaklaşılır konularında güzel bilgiler edindik.

Ekinler biçilene kadar merada otlatılan koyunlar, biçildikten sonra komşu tarlaları da kullanıyorlar. Koyunlar, meraya her gün çıkartılıyor. Hava koşulları kötü olmadığı sürece meradan yararlanmaya çalışılıyor. Merada kalma saatleri mevsime göre değişiklik gösteriyor. Yazları sabah 5.00'te çıkıp öğle 12.00'de barınağa dönüyor ve 3 saat sonra tekrar çıkıp hava kararana kadar kalıyorlar.

Koyunların besinleri meranın yanında fabrika yemlerinden de karşılanıyor. Hayvanlardaki beslenmeyi genel hatlarıyla kendi tecrübelerine ve veteriner hekimin önerisine göre yönlendiriyorlar. Yıllık tüketim sürekli olarak değişiyor. Genel olarak 4000-4500 balya ot ve çuvalı 50 kg olan yemlerden 1500 çuval kesin tüketimi var. birçuval yem ise yemin kalitesine göre 45 ile 60 lira arasında bir skalaya sahip. Yemlerin bayatlamamış olmasına dikkat ediliyor. Yeni gelen çuvalların açılıp açılmadıklarını anlayabiliyorlar ve açılmış ya da delinmiş bir çuvalı asla kullanmıyorlar. Açılmamış çuval ise risk grubuna girmiyor. Yemler alındıkları gibi işletmeye getirilmiyor.. Bunun yerine verilen sipariş parça parça alınarak bozuk yem tüketme, toksik etki gibi risklerden korunuyorlar. Ancak zaman zaman ticari kaygılara göre bazen yemleri depoluyorlar. Silo kullanılmıyor. Fabrika yemi sürünün durumuna ve maddi olanaklara göre tercih ediliyor. İşletmenin tercihleri arasında zaman zaman ekim yapıp ürünlerini koyunlara sunmak da geliyor.

İşletme prensibi olarak yem maddelerine hormon, vitamin vb. katkı maddelerinin kullanımını tercih etmiyorlar. Bunun yerine kullanılan yem çeşidini arttırarak eksiklikleri giderilmeye çalışılıyor. Ancak zaman zaman fabrikaların çıkarttığı özel yemlerden yararlanılıyor. Örneğin kurban bayramı için fabrikalar tarafından 3 aylık çıkartılan özel yemlerin kullanıldığının altını çiziyorlar.

Yem hazırlamada kullanılan ekipmanlar ve yemler.

Barınakta altlık olarak saman kullanılıyor. Koyunlar pislettikçe üzerine yeni temiz saman atılıyor. Temizlemeden sonra 2-3metre olan tavan yüksekliği sonraki temizlemeye kadar yaklaşık 120 cm alçalıyor. Barınağın tavanı bu düşünülerek yüksek yaplmış. Saman atma işlemi totalde sabah ve akşam olmak üzere iki kere uygulanıyor. Sığır için ise en az sabah akşam kontrol edilip temizleniyor. Temizlik için işçi gücünden yararlanan işletmede işlemler daha sık uygulanarak hayvanın dışkı ile teması azaltılmaya çalışılıyor.

Koyunda kıvırcık türü hakim. Burada merinos kırması ve tahir ova da mevcut. Bulunduğu iklim genel olarak kıvırcık için rahatlık sağlıyor. Genelde ortama adaptasyon açısından tür seçimine gidilmiş.Sığır için de kombine ırk olan siyah alaca tercih edilmiş.

Koyunu besi amaçlı yetiştiriyorlar. Kuzu ise anne sütünü rahatça tüketebiliyor. Besiye yönelmenin sebebi ise, sütün değerinin harcanan emeği karşılayamaması.

Besi amaçlı yetiştirilen koyunların anlaşmalı firmaların yanı sıra kurban ve adaklık gibi şahsi satışları da yapılıyor. Belirlenen bütçeye ulaşılınca geriye kalan koyunları damızlığa bırakıyorlar. Her yıl yaklaşık 50 koyunu damızlığa ayıran işletmede koyunların sürüde kalma süresi 2 yıl. Damızlık koyunlardan verim alınmazsa dışarıdan yavru almaya gidiliyor ve başarısız koyunlar satışa sunuluyor. Damızlık için seçilen koyunlar rahatsızlanmadığı sürece sürü içerisinde kalıyor.

İdentifikasyon yöntemi olarak kulak küpesini kullanan işletmenin her hayvanının kulak numarası İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü'nde bulunuyor. Satılan veya eklenen her hayvan buraya bildiriliyor.

İşletmenin hastalık anlamında genel sorunu mastit ve benzeri meme rahatsızlıklarından oluşmakta. Bunun yanında ayak problemleri ve topallık da sıklıkla rastlanıyor. Bütün sürüyü etkileyen salgın hastalıklara işletmede rastlanmadığı ancak civardaki çiftliklerde böyle vakalara sıklıkla rastlandığı aldığımız bilgiler arasında.

İşletmenin sağlık problemleri karşısında ki tutumu ise direk kesime göndermek yerine önce tedaviyi denemek. Ayrıca hayvanları korumak için ellerinden gelen herşeyi yapıyorlar.

O lokasyonda çalışan 3 serbest veteriner hekimin sıklıkla ziyarete geldiği ve çiftlik sahibi ile ilişkilerini iyi tuttukalarını, oldukça ilgili olduklarını öğrendik.

Sığırlar için suni tohumlama yönteminden yararlanan işletme koyunlar için bu yönteme fazla bağlı kalmıyorlar. Zaman zaman sürü içerisine koç katmayı tercih ediyorlar. Tohumlama için kullanılan aşıların fiyatlarının 100-150 liradan başladığını belirtiyorlar. Bu işletmenin temel giderleri arasında yer alıyor.

Çiftlik çalışanları ile röportaj.

Karkas randımanı işletmenin tercih ettiği yeme, ırka bağlı olarak değişiyor. Sığırlarda canlı ağırlık artışı 800 gr – 1 kg arasında değişiyor. Kesime gittiğinde karkas olarak 250 – 300 kg arası bir rakam elde ediliyor. Bu rakamlar işletme sahibinin bakışına göre ortalama rakamlardır. Daha ağırının kesilmesi tercih edilmiyor, hayvanların zayıflatıması sağlanıyor. Hayvanlarda yağlılık oranı randıman, kondüsyon skorları, kemik oranı gibi standartlara dikkat ediliyor. Rasyon hazırlamada bunlar göz önünde bulunduruluyor. Buna dikkat edilmediği takdirde sürüden kâr eldesi büyük oranda düşüyor. Mesela Holştayn 500 kg civarında kesime yollanıyor. Karkas verimi %50 olmakta. Koyunlarda da aşağı yukarı aynı derecede karkas randımanı elde edebiliyorlar.

Kesimden bir görüntü.

İşletmede süt satışına aşırı bir yönlenme yok. Bunun nedeni olarak süt satışının, değerinden daha düşük olduğunun altını çiziyorlar. Sütün fiyatını üretici değil; mandıralar, şirketler gibi kurumlar belirliyor. Mesela hava iyi olduğunda süt verimi arttığından fiyat iyice düşüyor ve üreticinin kâr elde etmesi imkansız hale geliyor. İşletmede sadece sığır sütü ticareti yapılmakta.

İşletmede veteriner hekime bakış hekimin tecrübesi ile alakalı. Bunun yanında hekim tercihi yapılırken ekonomik sebepler de göz önünde bulundurulmakta. Ek olarak veteriner hekime saygılı ve hoşgörülü bir bakış hakim. Civardaki serbest veteriner hekimlerin oldukça ilgili olduklarını ancak tecrübesiz olan yeni hekimler ile yıllar içersinde çeşitli tartışmalar yaşadıklarını belirtiyor.

BİZE GÖRE:

Yapmış olduğumuz bu gezide çiftlik yönetimi, bakımı ve çeşitli uygulamalar hakkında detaylı bilgiye sahip olduk. Bir işletmeye görevli ve işletme sahibi açısından bakabilmeyi öğrendik. Çobanından işletme sahibine, bütün çalışanlar oldukça ilgiliydi. İhtiyacımız olan her türlü bilgiyi vermekten çekinmediler. Bu işletmeyi seçmemizdeki öncelik hem büyükbaş hem de küçükbaş yetiştiriciliğin bir arada yapılıyor olmasıydı.

Her işletme gibi bu işletmede de bazı eksikliler vardı. Yapmış olduğumuz gözlemlere dayanarak, çağdaş işletme tekniklerinden ziyade deneyime bağlı bir yetiştiricilik söz konusuydu. Örneğin; rasyon hazırlamada belli bir standarta bağlı kalmayıp değişen durumlara göre rota çiziliyor. Bunun yanısıra verim özelliklerinin arttırılması için spesifik bir çalışma yapılmamaktaydı. Meranın ıslahı oldukça zayıftı ve zararlı bitkilere karşı hayvanlar korunaksız kalıyordu. Genel olarak biyogüvenlik başlığı altında sürü sağlığını korumak adına yeterince önlem alınmamıştı. Hormon kullanımına karşı olduklarından dolayı kızgınlıkların toplulaştırılması, kısır ve anöstrustaki koyunların aktive edilmesi gibi konularda oldukça eksiklikleri bulunuyor. İnek ahırında ışıklandırma çok yeterli olmayıp altlık olarak direk beton zemin kullanılması hayvanlar için dezavantajdır. Koyun sundurmasında ise kullanılan saman altlığının temizlenme aralığının uzun olması hayvanlar ve çalışanlar açısından olumsuz bir durum yaratmaktadır.

Olumlu yanlarına değinmek gerekirse yarı ekstansif bir yetiştiricilik anlayışından dolayı hayvan refahı yüksek denilebilir. Günün büyük kısmını merada geçiren koyunlar doğal yaşamından uzak yaşamamaktadır. Yetiştirilecek ırkın, çiftliğin bulunduğu bölgeye göre seçilmesi ise hem işletme hem de hayvan açısından olumlu bir durumdur. Bunun yanında bakıcı ve çobanların hayvanlara hoşgörülü yaklaşımı da azımsanamaz. Hayvanların rüzgarlı ortamda kalmaması ve altlarının kuru olmasına dikkat ediliyordu. Kesim yapılan bölümün hayvanlardan uzak olması hayvanların mental sağlığı ve refahı açısından olumlu bir uygulamadır. Koyunların sütlerinin ticari amaç güdülmeyerek kuzulara bırakılması ise kuzu sağlığı ve doğal yaşam yaklaşımı açısından önemlidir.

Yaptığımız gezide meslek, yetiştiricilik ve saha anlamında oldukça gerekli bilgiler edindik. Yetiştiricinin ne zorluklarla karşılaştığını gözlemledik. Bu bilgiler doğrultusunda hepimiz için oldukça yararlı ve faydalı bir ödev oldu. Saygılar...

Küçük bir not Ayşe Teyze'nin yaptığı börekler enfesti...

YAYINDA VE YAPIMDA EMEĞİ GEÇENLER:

12-167 ALİ ÇÜRÜKOĞLU12-04 EGEMEN MAHZUNLAR12-12 MEHMET KUKİRİK12-158 ONUR JILTA12-07 SELİN MERT