Wstęp

Oto staraniem Urzędu Gminy w Kamiennej Górze, dzięki pomysłowi panaPatrykaStrausa,powstałpierwszyturystycznyprzewodnikdlanajmłodszychmiesz-kańcówZiemiKamiennogórskiejiichrówieśnikówodwiedzającychtenregion. To było trudne zadanie. Pisanie dla najmłodszych jest bowiem czymś,cowymagaspecjalnegodoborusłów,zmianywłasnegosposobumyślenia.Trzebastaćsięznówdzieckiemipisaćtak,jakbysięchciałoczytaćwłaśniewtedy,kiedysięmiałodziesięć,czydwanaścielat. Mamnadzieję,żemisięudałoiprzewodnikstaniesięzachętądopoznawanianieznanychmiejsc,doposzukiwań,patrzenianaotaczającyświatzinnejperspekty-wy, ale też do pierwszych badań historycznych. Mam również nadzieję, że pobudziciekawośćświatanieograniczającgotylkodotegonajbliższego.Wierzę,żetenprze-wodnikbędziepoczątkiemdziecięcego,azczasemdorosłegopoznawania. Tekst dopełniają rysunki pana Krzysztofa Olszaka. Ziemia Kamiennogórskapod jego ołówkiem i pędzelkiem wydaje się jeszcze ciekawsza, bardziej tajemniczainiezwykła.Ilustracjewprzewodniku,tonicinnego,jakdoskonałyplenermalarski.Jestprawdziwie,aleizabawnie,trochębajkowo,podziecięcemu,aleprzeztowiary-godnie. Oddajemytenprzewodnikwręcenajmłodszych,możeprzyszłychhistorykówsztuki, antropologów, przyrodników, może po prostu turystów, którzy będą cenilisobieodkrywanieniezwykłychzabytkówukrytychwzakamarkachregionów,takichjak ten. Regionów, które wymagają uwagi i zaskakują nietuzinkową architekturąorazprzyrodązrzadkimiokazamiroślinizwierząt. Przewodnik powiedzie młodych czytelników nie tylko przez ZiemięKamiennogórską,alezabierzedosąsiednichgminitużzagranicępaństwadoCzech.Atodlatego,żeswojechwalimy,alecudzeteżznamy.

Autorka SławomiraKlijanowicz-Marciniec

-Nudzimisię–mówiładosiebiemaładziewczynkarzucająckamieniamidowodywstawie.–Jaktunudno,najgorszewakacje–marudziławrzucająckolejnyka-myk,tymrazemcelującwkonardrzewawiszącegotużnadwodą. Inaglezzakonaruwyłoniłasiędziwnapostaćcałaociekającawodą,zdługimiwłosamiopadającyminaramiona,ubranawzielonkawą,połyskującąsuknię.Dziew-czynkaprzestraszonacofnęłasięnieco,alenieuciekła.Przyglądałasiępostaciuważ-nieiczekała.Obydwieczekały. -Dlaczegorzucaszwemniekamieniami?-zapytała–Dlatego,żecisięnudzi? -Kimjesteś?–odezwałasiędziewczynkapochwili–Arzucałam,bomisięnudzi,toprawda.Słyszałaśjakmówiłam?Kimjesteś,powiedz.Icoturobisz? -Mieszkam,bojestemrusałką,arusałkimieszkająnadstawami.Szczególnietakimiopuszczonymi,choćtenniezawszetakibył–dodałazesmutkiem. -Dąbrówka,mamnaimięDąbrówkaijestemnanajnudniejszychwakacjach.Mieszkamtamwewsi,wDębrzniku–dziewczynkawskazałarękąkierunek–ubabci.Denerwujębabcię,bonudzimisięiniechcęnigdziezniąjechać,niechcęnicoglądać.Todlategomniewysłałanadstaw.Żebymmiałajakieśzajęcie–zamilkłapoprawiającopadającąpodkolanówkę.–Atyjaksiętuznalazłaś? -Ja?Nawetjużniepamiętam–rusałkazamyśliłasię.–Kiedyśbyłowpobliżuwięcejstawówiwszystkietakiepiękne,jakten.Niebyłyporośniętezielskiemioto-czonedzikorosnącymidrzewami.Zamieszkałyśmyrazemzinnymirusałkami,kiedyniebyłodużoludziwokolicy.Mogłyśmybezprzeszkódspacerowaćpołąkach,asta-wamizajmowalisięzakonnicyzklasztoru. -Zakonnicy?Jakzakonnicymogązajmowaćsięstawem!–krzyknęłaDąbrów-ka-Onizajmująsiękościołemimodlitwami.Wiem,chodzęnareligięwszkole. -Tak,alezakonnicyzajmująsięteżinnymirzeczami.Sątacy,którzyzajmująsię księgami, nauczaniem i tacy, którzy pozamodlitwąznająsięnarolnictwieisadach.Tenstawzałożylicystersi–zakonni-cy, którzy byli bardzo pracowici i wczasach, kiedy tu wokół prawie nicnie było, to oni zajmowali się kar-czowaniem lasów, zakładaniempól,sadzilijabłoniewsadach,hodo-walirybywtakichstawach, jakten.Wiesz, cystersi mieszkali tu niedaleko

www.ziem

iakamiennogorska.pl

�

wKrzeszowie.Dostalidużoziemi,byjąuprawiali,bobylidobrymigospodarzami. -Ktoimjądał?–zapytałaDąbrówka. - Dawno temu, w XIII wieku żyła księżna Anna, bardzo jej się tu podobałoionazaprosiławteokolicemnichów,którychzwanobenedyktynami,byzagospo-darowaliteziemie.Musiszwiedzieć,żemieszkałotuniewieluludzi,niebyłomiast,domów,gospodarstw.Wtedydopieropowstawałokilkawsi,międzyinnymiKrzeszówipierwszykościół,którydałpoczątekpóźniejszemuklasztorowi. -Alepowiedziałaś,żetocystersizałożylitwójstaw,aterazmówiszojakiśin-nych.Jużnicnierozumiem–powiedziałatrochęzniecierpliwionadziewczynkasiada-jącwygodnienadbrzegiemstawu,bylepiejwidziećisłyszećrusałkę. -Dajmidokończyć–odparłarusałka.–Benedyktynipracowalijakopierwsi,agdywłaścicielemwszystkichziemwokółstałsięwnukksiężnejAnnyBolkoISuro-wy,zdecydował,żedalejjużgospodarowaćbędącystersi,bouważał,żebenedyktynipracujązbytpowoli.Więcodtamtejporyziemiązajmowalisięcystersi itooniroz-budowaliopactwo,czylitomiejscewokółkościoła.Zagospodarowaliokolicznepola,zadbali o lasy i ciężko pracowali. Rozwijali też małe tkalnie, małe kopalnie węgla.Pewnie nie wiesz, ale tu wszędzie wokół uprawiano len, a z lnu robiło się tkaniny,zktórychpotemszytoubrania.Aponieważwcałejokolicy jestdużoróżnychmine-

rałów, to zakonnicy również sprawili, że można było wydobywaćwęgieliinnecennekamienie.-Itowszystkocystersi?- To i wiele innych rzeczy – odpowiedziała rusałka. – Cystersiteżrozbudowywaliklasztor,budowalikościoły,sprowadzalinaj-większych i najlepszych budowniczych oraz artystów. To dzięki

nimmamytylezabytków,którewartozobaczyćityleciekawychmiejsc.- No, niby jakich.Tu nie ma nic do oglądania – odparła Dą-

brówka.–Nic,anic.Anapewnonicdladzieci.Zresztąskądtymożesztowiedzieć,mieszkasztuodtakdawnaisamamówiłaś,żeniewychodziszpozastaw. - Dawniej wychodziłam, a poza tym mnisi, którzy nad stawprzychodzili, opowiadali zawsze tyle ciekawych rzeczy – po-wiedziałarusałka.–Opowiadalioswojejpracy,oksiążętach,budowlach,owojnach,bitwachiozwykłychludziach,którzytu mieszkali. Siadywaliśmy tak, jak teraz my dwie i ja słu-

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

�

chałam.Tobyłozawszeciekawe–rusałkazamilkła.–Więcwiem,wiemtowszystkood cystersów, że w każdej wsi, na każdym kroku jest tyle ciekawych budowli i tylemagicznychzakątków.Oczywiście,żeniedozwiedzaniawyłącznieprzezdzieci,alepowiedzmi,dlaczegodzieciniemogłybyzobaczyćruinzamku,rzeźb,staregokościo-ła, czy pójść na wycieczkę górskim szlakiem? Nawet, jeśli teraz nie wszystko im siępodoba, to zawsze coś zapamiętają, a kiedy dorosną, przypomną sobie i wrócą, byzrozumiećidocenić.Gdybymjatylkomogłapodróżować,gdybymmogłastądwyjśćchoćbynajakiśczas,tooglądałabymwszystko–zamyśliłasięiposmutniała.–JakjacizazdroszczęDąbrówko. Dziewczynkamilczała,rusałkamilczałaizrobiłosięnaglejakośsmutno. -Agdybymjacodziennieoglądałacośnowegoicodzienniepopołudniuprzy-chodziładociebieopowiadającotym,cozobaczyłam?Tak,jakmnisidawniejciopo-wiadali?–zapytałanagleDąbrówka.–To,czybyłobycimiło? -Tak,byłabyśmoimioczyma–uśmiechnęłasięrusałka.-Zrobisztodlamnie?–Więcczekamnaciebiejutro!–powiedziałaizsunęłasiędowody.

www.ziem

iakamiennogorska.pl

�

BazylikawKrzeszowie

KiedywczesnympopołudniemDąbrówkapojawiłasięnadstawem,rusałkajużczekałasiedzącnakonarzedrzewa,którewisiałotużnadtafląwody. -ByłamzbabciąwKrzeszowie!–zawołałazdaleka.–Nawszystkouważniepatrzyłaminawetrobiłamzdjęcia–kontynuowała–dlaciebierusałko.Mamteżdlaciebiepodpłomyk cysterski,totakiplacuszekdojedzenia.Bardzosmaczny.Opowie-dziećcicowidziałam? - Tak, bardzo jestem ciekawa – odpowiedziała rusałka. – Podpłomyka teżchętniespróbuję.Aterazopowiadaj. -Krzeszówjestdużąwsią.Jesttambazylika ikościół,iklasztor,awszystkootoczonejestładnymmuremzozdobnymibramami,rzeźbamiiobrazami.Wszystkojestwstylunazywanymbarok.Wnętrzeizewnętrzekościołówjestbardzobogatozdo-bionewrzeźby,obrazy,malowidłaiwszystkojestbardzopiękne.Największykościółjestbazylikąinajegotyłachjestmiejsce,którenazywasięmauzoleum.SątamtrzygrobowcePiastówŚląskich,którenazywająsiętumbamigrobowymi,ajedenznichnależydoksięciaBolkaI,tegoktórysprowadziłtucystersów.Jesttamtakżepocho-wanyksiążęBolkoIIiinniważnidlaŚląskaksiążęta.Todostojnemiejsce.Byłamteżwkościele św. Józefa.Tenkościółjestcałyniebieski,toznaczytakierobiwrażenie.Jest tam śmieszna rzecz. Bo musisz wiedzieć, że cystersi wynajęli najsłynniejszegomalarza,onsięchybanazywałWillmann.Tak,MichałWillmann.Ma-lowałdużoobrazów,anaścianachmalowałfreski.Zrobiłpsikusanajednejześcian.Namalowałanioły,ajedenznichnawetpupęwysta-wiadozwiedzającychitojestśmieszne.Tensłynnymalarzuwieczniłsiępoprawejstroniekościołainamalowałsiebie,jakokarczmarza,którynieudzieliłnocleguMariiiJózefowi.Wżadnymmiejscuniematakiejciekawostkiitaksprytnienamalowanegoautoportretu. Apotemoglądałyśmyjeszczepręgierz.Tojestcie-kawe.Jestzamuramiopactwaijestsłupemzłańcuchami,do którego przywiązywano kogoś, kto był zły, kto kradłirobiłinnymprzykrości.Wszyscygooglądali,jaktakwisiałprzypiętydopręgierza.Tobyłatakakara. Wtedy babcia była już zmęczona, więc poszłyśmyzjeśćpodpłomykcysterski,bobabciapowiedziała,żeważne

Dzień pierwszywww.ziem

iakamiennogorska.pl

�

Pręgierz

„DomPiłata”

jest,bypróbowaćsmakówregionu.Niewiemcotoznaczy,alepodpłomykjestdobry. PoszłyśmyteżobejrzećKalwarię.SątamkapliczkiDrogiKrzyżowejibabciapowiedziała,żetodrugatakadużaKalwariawSudetach.Kaplic jest32 i32stacje,częśćdobrzewidoczna,bowybudowananałąkach,alekilkajestładniezbudowanychnaskrajulasu.Podobałmisiębardzo„DomPiłata”,bojestnajwiększyimadobudo-waneschody,którenazywająsię„ŚwiętymiSchodami”.Doszłyśmyteżdo„Betlejem”,gdziejestPawilon na wodzie–drewniany,niewielkibudyneknadźródłem,gdzienajbardziejznanyopatcystersówBernardRosalubiłodpoczywać.-Totakjakja!–zawołałarusałka–Alemójdomekniejestdrewniany,alenadwodąlubięodpoczywać.PewnieopatrozmyślałoważnychrzeczachsiedzącwtymPawilo-nie.-Teżtakmyślę.AtakiPawilonteżbycisiępodobałrusałko–rozmarzyłasięDąbrów-ka.–Prowadzidoniegomałymostek,wewnątrzsąmalowidłazescenamizeStaregoTestamentu,awszystkiezwiązanezwodą.NiedalekoKrzeszowajestteżniedużaKal-waria,którąbudowanonazleceniecystersów.JestwewsiStareBogaczowice.Kaplicęwybudowałbardzozdolnybudowniczy,miałtrudnenazwiskodozapamiętania.Zarazprzeczytam,bozapisałam.NazywałsięJosefAnthonJentsch.WKrzeszowiebudował,

wewsiUniemyślijeszczewinnychmiejscach. Ale najbardziej podobało mi się, kie-

dy poszłyśmy do małego kościółka zawsią.Jestwlesieijakidziesię

drogą, to nic nie widaćinaglewyłaniasiępo-

śród drzew.

Podobno był bardzo zniszczony, ale teraz go odbudowują. To kościół św.Anny.W całej okolicy był kult świętej i takich dróg, które nazywa się pielgrzymko-wymijestdużo.WLubawcejestŚwiętaGóra,gdziesąkaplice,wChełmskuŚląskim,StarychBogaczowicachiwróżnychmiejscach.Nigdzietakchybaniema,tylkotu.

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

�

Pawilonnawodzie

-Podobałocisięwidzę–powiedziałarusałka,kiedyDąbrówkaskończyłamó-wić.–Mibardzopodobałasiętwojaopowieść.Czywciążsięnudzisz? -Nie!–krzyknęładziewczynka.–Jutrobabciazabieramnienainnąwycieczkęijestnawetzadowolona,żechcęcośzobaczyć.Dałamitenaparatikazałarobićzdję-cia.JutrojadędoKochanowa.

www.ziem

iakamiennogorska.pl

�

StółsędziowskiwKochanowie

Krzyżpokutny

- Zupełnie nie rozumiem, jak można było przy takim niskim stole siedziećitonakamieniach-powiedziałaoburzonaDąbrówkarusałce,kiedyspotkałysięnadstawemdrugiegodnia.–Stoistół,obokosiemkrzesełidwamająoparcia.Wszystkojestzkamieniaijestbardzostare.Pochodzijeszczeześredniowiecza.Siadywalitamsędziowieisądzililudzizaróżneprzestępstwa.Tenstół w Kochanowiejestwyjąt-kowy,bonigdziejużtakichniema!Niemogłamsobietamnicwyobrazić.Zatodużorzeczy można wyobrazić sobie oglądając jaskinie w Kochanowie. Podobały mi się.W ich pobliżu rośnie bardzo rzadka paproć, nazywa się paprotnik kolczysty. Mamocnozielone,grubeliścieinawetzimąjestintensywniezielona.Podobałymisięteżmurawy śródziemnomorskie.Babciasięzachwycałaijateż,botołąka,naktórejrosnąroślinytakie,jakwciepłychkrajach!Atusąprzecieżgóry.Tałąkateżjestwy-jątkowa. - Czyli miałaś przyrodniczą wycieczkę Dąbrówko – powiedziała rusałka.–Ikrótkipowrótdośredniowiecza. -Niekrótki,tylkodługi!–krzyknęładziewczynka.–Oglądałamjeszczecoś,conazywasięreliktemdawnegoprawakarnego– krzyże pokutne.Sąciekawe.StojąprzydrodzewCzadrowieiKrzeszówku,sązkamienia.Stawianebyłyprzezludzi,któ-rzyinnymwyrządzilikrzywdę.Stojąkupamięci.Takichkrzyżywokolicyjestwięcejimająwyrytynóż,topórlubmiecz.To,czymdokonanozbrodni.Straszneprawda?Alenietylkokrzyżepokutnesąprzydrogach.Tuwszędzie,alenaprawdęwszędziesąkapliczki, figury świętychimetaloweorazkamiennekrzyżenawysokichsłupach.BardzodużojestichwOlszynach,LipienicyiwPrzedwojowie.Topewniezpowoduopactwaicystersów.PodrodzedoKochanowajestteżwieśDobromyśl,atamnawetwidziałamkrzyżnaśrodkułąki!Tobardzoładniewygląda.Igdybyzatrzymywaćsięprzykażdym,tochybanigdzieniemożnabyłobyzdążyćnaczas.Chciałamrobićkażdejfigurzezdjęcia,alebabciamniepowstrzymała.Pewnieniezdążyłabymcinicopowie-dzieć,bojeszczebyśmyjechały–zaśmiałasiędziewczynka.

Dzień drugiwww.ziem

iakamiennogorska.pl

11

- Ach, rusałko – wykrzyknęła Dąbrówka. – Gdybyś ty mogła podróżować zemną!Pojechałyśmydziśnapięknąwycieczkę.Iwieszczym?!Konno!Toznaczyjaibab-ciajechałyśmybryczką–dodałaniecociszej.–Alebyłyteżmojenowekoleżankiionejechałynakoniach.Wyruszyłyśmyzestadniny„Koniewo”najpierwszlakiemkonnym,apotemwjechałyśmynadrogę,któradawnotemu,wXVIIIwiekubyłajedynądrogąprzezgórydoKowaritotakąnajważniejszą.Byłagościńcempocztowym.Tędywożo-noludzidyliżansamiiprzewożonoróżnetowary.TadroganazywasięStary Trakt Ka-miennogórskiinawetksiężnaIzabelaCzartoryskanimpodróżowaładosanatorium–powiedziałazdumądziewczynka.Wyjechałyśmy wczesnym rankiem ponieważ miałyśmy dużo planów na cały dzień.PodróżTraktembyłaprzyjemna,drogatrochęprowadzibrzegiemlasu,trochęwśródłąk.PierwszyprzystanekmiałyśmywRaszowie.WDomu Pachnącym Chlebemczekałananaspaniirazemuczyłyśmysiępiecchleb.Każdaznasrobiłaswojeciasto.Doda-wałyśmymąkę,wodęiróżnedodatki.Apotemtociastorosło.Gdybyłodostateczniewyrośnięte,towforemkachwkładałyśmyjedorozgrzanegopieca,alenietakiego,jakwkuchni,aleprawdziwego,chlebowego.Wczasie,kiedychlebsiępiekł,poszłyśmydokościoła.Jesttammiejscepodobnedokrzeszowskiego,czylimauzoleum.WRaszo-wiespoczywajączłonkowierodurycerskiego,którybyłbardzosłynnynacałymDolnym

Śląsku.NazywalisięSchaffgotsch.Podobałomisięwmauzoleum.Naśrodkustojądwiedużeskrzyniezkamienia-tumbygrobowe.Sąnanichwyrzeźbionepo-

stacieidwaogromnelwy,anabokachskrzyńscenyzbiblii.Wiesz,tamsąteżepitafia–takiepłytynagrobnezrzeźba-

miinapisami.Arzeźbytakdokładne,żemożna zobaczyć, jakie suknie i ozdo-

by były modne w innych wiekach!W renesansie i baroku, bo to

epoki, z których pochodzą na-grobki.

- To czym na przykład róż-nił się strój kobiecy z renesansu od

tegozbaroku?–zapytałarusałka.–Widaćdetale? - Rzeźbiarz musiał się chyba

Dzień trzeciwww.ziem

iakamiennogorska.pl

1�

Tumbagrobowa

dobrzeznaćnamodzie–zaśmiałasięDąbrówka.-Jednazwyrzeźbionychwbarokupańmiałanaszyikryzę,adruganaprzykładnagłowieiszyimiałapodwikę,botobył

elementstrojunoszonegoprzezszlachciankiwrenesansie.Babciapowie-działa, że w całej okolicy na murach wokółcmentarzy i na ścianach kościołów są teżwyrzeźbieni inni rycerze i damy, nie tylko

ztegorodu.Chciałabymzobaczyćwszyst-kie,ciekaweczymsięróżnią.Pamiętamkilka nazw wsi, gdzie można zobaczyć

inne epitafia. To są Pisarzowice, StaraBiałka,Marciszów,Ciechanowice,Chełm-skoŚląskie.AwtejwsiCiechanowicejestpałac i też chcę go zobaczyć, ponieważna ścianach ma bardzo dużo malowidełz dwóch epok - renesansu i baroku. Sątamportretycesarzyirycerzy,iśw.Jerzywalczącyzesmokiem,ianioły,iwielein-nych!Ababciapowiedziała,żetonajpięk-niejsze malowidła i bardzo cenne. Od-

kryto je przypadkiem w trakcie remontu.Wgazetachpisanoopałacu w Ciechanowicach,

żeto„ŚląskiWawel”. Aledziś,kiedyjużobejrzałyśmymauzoleum,towróciłyśmydoDomu Pachną-cego Chlebemiwyjmowałyśmynaszewypieki.Zapachbyłniesamowity,achlebyktóreupiekłyśmydobrzesmakowałyzmiodem,któryteżjestztakiejmałejpasiekizokoli-cy.Pysznybył. NajedzoneruszyłyśmydalejipodrodzejeszczewRaszowie,apotemwPisa-rzowicachwidziałyśmykrzyżepokutnepodobnedotych,którewidziałamwcześniej.WPisarzowicachobejrzałyśmypałac,aletylkozzewnątrz,boniejestdozwiedzania,a potem pojechałyśmy w kierunku Rędzin.To ładnie położona wieś w dolinie rzekiŻywicyiosłaniająfragmentgrzbietuRudaw Janowickich.Odbardzodawnawydo-bywasiętukamień,którynazywasiędolomit.Nietakłatwobyłowjechaćdowsi,położonajestwysoko,alezatowidokzPrzełęczy Rędzińskiejjestpiękny!Wewsiteż jest mały kościółek z kwadratową wieżą, a wewnątrz jest beczkowe sklepienie.Śmiesznie sięnazywaprawda?Aletowłaśnie takwygląda, jak połowadrewnianej

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

1�

Całopostacioweepitafia

beczkinasuficie. Do stadniny wróciłyśmy przez Marciszów. Końskie podkowy ładnie stukałyoasfalt,bowracałyśmyboczną,alewłaśnieasfaltowądrogą. Moje nowe koleżanki, które jeżdżą konno w stadninie, opowiadały mi,żejesieniąjestw„Koniewie”świętoHubertusa.Wtedygonisiękonnolisa.Alelisjestudawany,totylkokitaprzypiętadorękawajednegozjeźdźców,któryuciekaprzedinnymi.Trzebagodogonićizerwaćogon.Szkoda,żeniebędziemnietujesienią. Aleterazmuszęjużwracać,jutroczekamnieciekawydzień,będziebajkowo!Opowiem ci wszystko jutro! A teraz proszę – powiedziała do rusałki Dąbrówka jejpaczuszkę.-Tochleb,któryupiekłam,atuwsłoiczkujestmióddlaciebie.

www.ziem

iakamiennogorska.pl

1�

PałacwCiechanowicach

DiabelskaMaczugawGorzeszowie

Rusałkaniemogładoczekaćsię,kiedyDąbrówkaprzyjdzienadstaw.Gdyzo-baczyładziewczynkęprzedzierającąsięprzezszuwary,zawołała: -Och!Jakdobrze,że jesteś!–krzyknęłazdaleka.–Bałamsię,żenieprzyj-dziesz,takdługocięniebyło.Awieczórjestblisko. -Niemogłabymnieprzyjść.Mamcityledoopowiedzenia!–powiedziałara-dośnie Dąbrówka szukając odpowiedniego miejsca by usiąść. - Pojechałam dziś doGorzeszowa.To bardzo stara wieś – powiedziała dziewczynka do rusałki, kiedy jużwygodnierozsiadłasięnadbrzegiemstawu.–Powstaławtedy,kiedysprowadzilisiętucystersi.Alewewsinajdziwniejszesąskały.Szczególniejedna,któranazywasięDiabelską Maczugą.Makształtspłaszczonegosłupaijestwysokana7,5metra.Wią-żąsięzniądziwnehistorie.Podobnotęogromnąskałęporzuciłnałącediabeł. -Znamtęlegendę–powiedziałarusałka.–Możejaopowiem,atysprawdzisz,czydobrzepamiętam? -Oczywiście!Opowiadaj. -Ztymdiabłemtoprawda.Bonimprzybylinateziemiebenedyktyni,diabełbyłtuwokolicysamirobiłwszystko,comusiętylkopodobało.Niechciałmnichówzasąsiadów,więcpłatałimróżnefigleipsikusyidotegostopniauprzykrzałżycie,żemnisiopuścili teziemie.Nanieszczęściediabła,sprowadzonocystersów.Zniminieposzłotakłatwo,bocystersompodobałasięokolicairozpoczęliwKrzeszowiebudowęklasztoru.Torozzłościłodiabłaokrutnie ipostanowiłzniszczyćwszystko,cocystersiwybudowali.Nocą,kiedyjegosiłabyłanajwiększa,zpobliskiegokamieniołomuwy-rwałogromnygłaz,takwielki,żemusiałbardzowytężyćswediabelskiemoce.Rozpo-starłsweskrzydłaiwzniósłsięwgórę.Mocnouderzałopowietrzeswymiogromnymiskrzydłaminiosącgłaznadlasami.Śpieszyłsię,byzdążyćprzedpierwszympianiemkoguta,bojakwiadomo,tozwiastunporanka,októrymsłabnądiabelskiemoce.DoKrzeszowabyłojużnaprawdęniedaleko,kiedydiabełusłyszałgłoskoguta.Osłabłlek-ko,alebardzostarałsięleciećdalej,awtedytużprzyGorzeszowie,nadłąkądobiegłygowyraźnepiania.Potemkolejneikolejne.Głazwysunąłsiędiabłuzłapiwbiłsięgłębokowziemię.Takotoznalazłsięnagorzeszowskiejłące,zamiastrunąćnakrze-szowskiklasztor–rusałkaskończyłaopowieśćwrzucającpatykdowody. -Dokładnietakąopowieśćsłyszałam.Dobrzejązapamiętałaś.Alewiesz,naj-zabawniejbyłona Głazach Krasnoludków.Nietylkodlatego,żebyłdziśZlot Krasna-li,aledlatego,żeteskałysąnaprawdęniezwykłe,jakzaczarowane.Topasskałukry-

Dzień czwartywww.ziem

iakamiennogorska.pl

1�

tych w lesie na długości ponad kilometra. Skały mają kształty baszt, wież, maczugi grzybów. Są różnej wysokości, od 5 do 30 m. Pomiędzy nimi są tajemnicze przej-ściaiszczelinytworzącelabirynty.Rosnątampaprocieimchy,aleteżbezkoralowyi kruszyna pospolita – to rośliny chronione. Najśmieszniejsze nazwy mają takie ro-śliny,którerosnąwrunieleśnym.Pierwszyrazotakichsłyszałam:kokoryczkaokół-kowa,zachyłkatrójkątna,narecznicaszerokolistna.Awiem,jakwyglądatylkojednazrosnącychtamroślin,tokonwaliadwulistnaśmiałkapogiętego.Śmieszneprawda?W rezerwacie jest naprawdę jak w bajce. Na Zlot razem z babcią przygotowałyśmystrójkrasnala,bezprzebranianiemogłabymbraćwzabawieudziału.Nawetdoroślibyliprzebrani.Byłkonkursnanajładniejszykrasnalistrój,byłyzabawyznagrodamiiteatrzyk.Naprawdędobrzesiębawiłam.Dowiedziałamsięteż,żewczerwcu jestParada Strachów PolnychwKrzeszowie,alewtedyjeszczeniebyłomnieubabci,bar-

dzożałuję.PodczasParadyjestkonkursnanajładniejszegoinanajbardziejoryginal-negostrachapolnego.Wogóletyleciekawychimprezmnieominęło!Niewszystkiesąwwakacje.WSzczepanowienapoczątkumajapłonieogromnyWickerman–wielkapostaćzrobionazwikliny.Jestsymbolempoczątkuurodzaju,początkiemnadchodzą-cegociepła.WiosnąteżjestKonkurs na Najpiękniejszą Palmę WielkanocnąwKrzeszo-wie,jestteżMała WielkanocwLubawce.Atojesttakikonkursnatradycyjnepotra-

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

1�

Dziewięćsił

wyprzygotowywanewróżnychregionachkraju.Możekiedyśudamisięprzyjechaćdobabciwtymczasie.Aleterazmuszęjużwracać.Dojutrarusałko!Przyniosępokazaćcizdjęcia,zrobiłamteżrysunki.

www.ziem

iakamiennogorska.pl

1�

Rezerwat„GłazyKrasnoludków”

Domprzysłupowy

Dąbrówkabardzopowoliszłanadstaw.Bolałyjąnogipodługiejwędrówce.Rusałkaodrazuzobaczyłajejzmęczenie. -Włóżstopydowody–powiedziała.–Jestprzyjemniechłodnaiodrazupo-czujeszulgę.Iopowiadaj,jestemciekawa,coteżciętakzmęczyło! -Mojababciamadużoenergii–szepnęłazmęczonaDąbrówka.–Postanowi-ła,żepójdziemyszlakiemturystycznymnadKolorowe Jeziorka!Napiechotę!Wy-obrażaszsobie?!Doplecakazabrałyśmykanapki,termoszherbatąiróżnesmakołyki.Babciamiałamapę,pokazałamiilejestszlaków.Mająróżnekolory,tozależyodtrud-ności–sążółte,zielone,niebieskieiczarne.Namapiesąteższlakiroweroweikonne.AmyposzłyśmyzWieściszowiczielonymszlakiemnaWielkąKopę.Alenajpierwobej-rzałyśmywewsidrewnianedomy.Takichstarychdomówjestjeszczekilka,sąbardzociekawe.Nazywająsięprzysłupowe. -Przysłupowe?–zdziwiłasięrusałka.–Śmiesznanazwa.Jakwyglądają? -To taki niewielki domek murowano-drewniany. I ma jakby dwie konstruk-cje,jednąwewnątrzijejniewidać,anawierzchuwidocznesąwystającedrewnianesłupy.Przylegajądomuru,nadoknamiteżsątakiepoprzeczne,czasemzaokrąglone.Wszystkobardzoładniewygląda.Robiłamzdjęcia.Apotemruszyłyśmyzielonymszla-kiemwkierunkuJeziorek.Podrodzedowiedziałamsię,żesątrzy:Purpurowe,Błę-kitneiZielonyStaw.Asąkolorowe,ponieważbyłytuwyrobiskapokopalnikamieni,którenajpierwwypełniłysięwodą,któraprzybrałateodcienie.Stałosiętak,botoniebyłytakiezwyczajnekamienie,alemiedź,piryty,kwarceiinne.Tuwskałachjestdużominerałów,czasemnawetbardzorzadkich.Zapisałamichnazwy:chalkopiryt, kalcyt, wezuwian, limonitiwieleinnych.Jeziorkapołożonesąbardzomalowniczow plątaninie jarów, wąwozów, pośród stromych skał. Nie mogłam się zdecydować,nadktórymzJeziorekmamyzrobićsobiepiknik.Wkońcuzdecydowałyśmy,żenadZielonymStawem.Jadłyśmykanapkizpysznymserem,którywyrabianyjestwdomuupaństwaWańczykówwKrzeszowie.Nadjeziorkiembyłotakpięknie!Podobałobycisięrusałko.Ażniechciałomisięiśćdalej,alemiałyśmyjeszczewejśćnaWielkaKopę,takągórę,zktórejrozciągasięładnywidoknapanoramęKarkonoszy.Kiedywróciły-śmydodomuprzezchwilębyłamzmęczona,aleniemogłamdoczekaćsię,byciopo-wiedzieć,cowidziałam.Akiedytakopowiadamitrzymamstopywtwoimstawie,tojestmijeszczemilej.

Dzień piątywww.ziem

iakamiennogorska.pl

21

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

22

Kolorowejeziorka

-Dziśznówboląmnienogi–narzekałaDąbrówka.–Całydzieńjeździłyśmynarowerach!Możezanurzęstopywwodzie,takjakwczoraj,tobyłoprzyjemne. -ZacznęsięociebiebaćDąbrówko–posmutniałarusałka.-Codzienniewra-caszcorazbardziejzmęczonaijaktakdalejpójdzie,toprzestanieszzwiedzaćiprzy-chodzićnadstaw! -Ależnie!Totakiedobrezmęczenieizarazmiprzejdzie–odparładziewczyn-karozchlapującstopamiwodę.-Czywiesz,żetujestszlak świętego Nepomucena?–rozpoczęłaznienackaswąopowieśćdziewczynka.-Toczeskiświęty,ważny.Jestpa-tronemcałychCzech,aunasteżjestważny,botonasisąsiedzi.ŚwiętyNepomucenchronipolaiuprawyprzedpowodzią,jegorzeźbystojąnamostachlubwichpobliżu.Czasemteżwmiastachobokkościołów,naplacach.Jestpatronemdobrej spowiedzi, dobrej sławy, tonących i mostów. Są dwiehistorieotymświętym,mipodobasięta,żeniezdradziłwy-słuchanejspowiedzizazdrosnemuoswążonękrólowiCzechWacławowi,choćtenkazałgobardzotorturować.Nepomu-cen nie wyjawił z czego spowiadała się żona króla i za tozostałwrzuconydorzekiwPradze.Iutonął.Babciapowie-działa,żezobaczymynaszlakukilkarzeźbibędęmogłazo-baczyć,czymsięróżnią.Czasemfiguramapalecnaustach,czasemtrzymaksiążkę,krzyż,czasemmost.Byłamcieka-wa.Ruszyłyśmyzbabciąszlakiemrowerowymwcześnierano. Wiedziałam, że wszystkich rzeźb nie obejrzę, bojestichchybawcałejokolicyokoło30,alecieszyłamsięnawetnatekilka.Pierwszą obejrzałyśmy rzeźbę Nepomuka – bo tak sięteżmówinaświętego-wKamiennejGórze.Stoinaty-łachkościołapw.św.PiotraiPawła.Dziwnemiejsce,jakna rzeźbę świętego od mostów. A dalej jechałyśmy przezCzadrów, boczną drogą, gdzie piękna rzeźba jest ukrytapośród drzew. Potem oglądałyśmy Nepomuka na mościewKrzeszowieiwJawiszowie.Tamsądwierzeźbyijednapłaskorzeźba.CiekawyjestNepomucenzmostu.Kiedyśstałnastarym,kamiennym,alewodazniszczyłamost

Dzień szóstywww.ziem

iakamiennogorska.pl

2�

Św.NepomucenwKochanowie

irzeźbę,akiedyjąodnaleziono,byłatrochępotłuczona.Cociekawe,tarzeźbamastu-łę,atopodobnorzadkość.IjeszczejedenbardzoładnyibardzobarokowyświętystoiwOlszynach,tużprzydrodzewkierunkuSkałekGorzeszowskich.TądrogąjechałyśmyteżdoGorzeszowa,gdziejestNepomucenzaureoląidoKochanowa,gdzieświętywy-glądajakbytańczył.Śmiesznie,aletodlatego,żeutraciłkrucyfiks,czylikrzyż,którytrzymałwręce.Iterazmatakąśmieszną,tanecznąpozę. Tych rzeźb jest tu całe mnóstwo. Brzydkich, ładnych, rzeźbionych przez naj-lepszychmistrzówitakichludowych.Jużniemówiącoobrazachwkościołach!Tosięnazywakultśw.JanaNepomucenainigdziesiętakwnaszymkrajunierozwinął,jaktu,naDolnymŚląsku.Babciapowiedziała,żetowłaśniejestsiłamieszkaniaprzygra-nicyz innymkrajem.Człowieksię rozwija i jestbogatszyodoświadczenia iwiedzęsąsiadów.Atyjakmyślisz? -Twojababciajestmądra,tomyślę–powiedziałarusałka.–Inapewnociebietanaszaprzygranicznośćrozwija.Właśnie–zawiesiłagłosrusałka–SkądtywogóleprzyjechałaśDąbrówkodoDębrznika? - Z daleka, mieszkam w Warszawie – powiedziała dziewczynka. – To dużeibardzozatłoczonemiasto.Przeciwieństwotejokolicy.

www.ziem

iakamiennogorska.pl

2�

Krzyżpokutny

TowarzystwoŚwiadomościKrisznywCzarnowie

-Dziśtojamiałamnaprawdędziwneprzeżycia.ByłamwIndiach–powiedzia-łaDąbrówkaiwestchnęła.–PrawiewIndiach–dodała-booneznajdująsięwCzar-nowie. -TojakietoIndie?!–zdziwiłasięizachichotałarusałka.–Górskie,dolnoślą-skie? -Nieśmiejsię,zarazciwytłumaczę.Alenajpierwcośinnego.CzarnówtojestwieśzaKamiennąGórą,położonanajwyżejwRudawach Janowickich.Sątamgór-skie łąki o bogatym składzie gatunkowym. Rosną tu na przykład: arnika górska, storczyk szerokolistny i dziewięćsił bezłodygowy.Wskałachjestteżdużomine-rałów, jak zresztą wszędzie wokół. Jest też gniazdo czarnego bociana!Wnajbliższejokolicyjesttakichgniazdchybapięć,atojestnaprawdęwyjątkowe,boczarnychbo-cianów w całej Polsce jest tylko 1200sztuk!I właśnie w Czarnowie jestdom, gdzie znajduje sięTowarzystwoŚwiadomościKriszny. Bóg w Indiach na-zywasięKriszna,atuwewsimieszkają ludzie, dla którychta religia jest najważniejsza.Gdybyś chciała się dowiedziećczegoś o tym kraju, o religii, bo-gach, o kuchni indyjskiej, to właśnietammożna.Jadłyśmyzbabciąróżnepotrawy,któresmakująinaczej,aledziękitemupróbowałam,jaksmakująIndie.Mamteżdlaciebieparęsmakołyków. Aletoniewszystko,cowidziałamdzisiejszegodnia.PojechałyśmyprzezSzaro-cindoLeszczyńca,gdzieoglądałamwapiennik.Dziwnabudowla,kominwłaściwie,botamwypalanowapno.Służyłodobudowy,atakichwapiennikówbyłowokolicybardzo dużo. Dziś jest ich tylko kilka.Tu w Leszczyńcu też były kiedyś kopalnie, bowskałachjestdużominerałów:piryt, hornblenda, kalcyt. -Pirytwidziałam–powiedziałarusałka.–Zabawne,aletenkamieńwyglądajakzłotoiniektórzynawetnazywająje„złotemgłupców”.

Dzień siódmywww.ziem

iakamiennogorska.pl

2�

Czarnybocian

-Pewniebylibardzoźli,kiedydowiadywalisię,żetoniezłoto.Przyrodajestpodstępna–zaśmiałasięDąbrówka.- PotempojechałyśmydoOgorzelca,ababciapokazałamizdaleka,bowchodzićtamniewolno,tunel kolejowy,któryjestwykutywskaleijestbardzodługi.Machybaponadkilometr!JechałyśmydrogąwkierunkuKowar i dowiedziałam się, że kiedy upadło tkactwo, a tym w XIX wieku zajmowałosiębardzodużo ludzi, towybuchałodużobuntów.Ludzieniemielipracy,niemielipieniędzyiniemielicojeść.WtedywładzęsprawowalituPrusacyiżebydaćludziompracę,tozaczętobudowaćdrogi.Aleniepłaconodużo,tylkobochenekchlebaiparęgroszy za dzień ciężkiej pracy. Stąd nazwano te drogi„Głodowymi Drogami”. I tawkierunkuPrzełęczyKowarskiejitazChełmskaŚląskiegowkierunkuOkrzeszyna,teżtaksięnazywa.Wyobrażaszsobie?Jedenchlebnadzieńzaciężkąpracę?

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

2�

TunelkolejowywOgorzelcu

www.ziem

iakamiennogorska.pl

2�

WapiennikwLeszczyńcu

DomyTkaczy-12Apostołów

Krosnotkackie

- Spróbuj rusałko, to jest Bomba Apostoła – powiedziała Dąbrówka podającrusałceciasto.–TospecjalnośćzChełmskaŚląskiegoimakształtDomków Tkaczy–dodała. -Pyszne–szepnęłarusałkaoblizującpalcezkremu.–Mamnadzieję,żepraw-dziwedomkiniesązciasta. -Achnie!Sącałezdrewnaijestich12.Toznaczyteraz11,boostatninazywałsiędomemJudaszaisięspalił.Mieszkalitamkiedyśludzie,którzytkalilen.TobyłowXVIIIiXIXwieku,wczasach,kiedydużoludzisiętymzajmowało.Nagórzebyłmałymagazyn,anadoleizbamieszkalnawrazzwarsztatem.Takichdomówniemożnazo-baczyćwżadnyminnymzakątkukraju.Sąwyjątkoweijakzbajki.Obecniewjednymznajdujesięgaleriaiodbywająsiętamwarsztatytkackie.Tonietakaprostasprawa,aleuczyłamsięjaktkaćlennaprawdziwych,drewnianychkrosnachzXVIIIwieku.Czy-libardzostarych!Awinnymdomkujestkawiarniaiwłaśnietamjadłyśmyteciastka.Pyszneprawda?Chceszjeszczejedno? - Oczywiście, że chętnie zjem – rusałka przysiadła się bliżej dziewczynki.–Atyopowiadajdalej,cojeszczewidziałaś? - Na rynku oglądałyśmy barokowe kamienice, Nepomucena przy fontanniei poszłyśmy do kościoła. Ale najpierw obejrzałyśmy budynek plebanii, na ścianachktórejjestdekoracja,któranazywasięsgraffitio.Misięniepodobała,alebabciajestniązachwycona.Natomiastpodobałomisięwkościele!Jestnaprawdępiękny!Babciapowiedziała,żejesttamwielecennychobrazówirzeźb,abudowniczy,którybudowałtenkościół,budowałteżwKrzeszowie.Anastarymcmentarzuzakościołemjestbaro-kowykrzyż.Bardzoduży,bardzoozdobnyijesttamteżobeliskpoświęconypoległymwjakiejśwojnie,alejajużniepamiętamwjakiej.Chybajakiejśpruskiej.Tuciąglebyłyjakieśwojny,wojskamaszerowałyrazwjedną,razwdrugąstronęiciąglektośinnychciałrządzić. WsierpniunarynkuwChełmskuŚląskimjestJarmark Tkaczy Ślą-skich,takieświętoregionalne.Jestprzedstawienie,występyzespołów,sąstraganyzróżnymiregionalnymirzeczami,zpotrawami,pamiątka-mi.Niewiem,możezostanędotegojarmarkuubabci?AlenapewnonieudamisięzostaćnaŚwięto Pieroga!Bardzożałuję.Uwielbiampierogi,atoświętojesttuniedalekowCzarnymBorze,alewewrześniuniestety.Wtedyjajużbędęchodziładoszkoły.Szkoda.Tylerzeczymnieominie.

Dzień ósmywww.ziem

iakamiennogorska.pl

�1

Kołowrotek

WitrażwratuszuwKamiennejGórze

KiedypopołudniuDąbrówkaprzyszłanadstaw,rusałkiniebyłowidaćnadwodą.Cze-kała dłuższą chwilę. Mijały minuty, a jej wciąż nie było. Zaniepokojona zaczęła na-woływać.Inaglerusałkawyłoniłasięzzadrzewniosącwliściachłopianuczerwonemaliny. -Wciążprzynosiszmiróżnesmakołyki–powiedziała.–Jateżchciałamciępo-częstowaćleśnymiowocami.Jedznazdrowieiopowiadaj.Gdziedziśbyłaś? - W Kamiennej Górze. To nie jest bardzo duże miasto. Ma rynek i przy nimznajdujesięmuzeum.Babciaposzłanazakupy,ajadomuzeum.Chciałamzobaczyć,jakwyglądająstrojeludowe,którenoszononaDolnymŚląskuibyłamciekawa,jakiemeblestałydawnotemuwmieszkaniach.Awłaśnietowszystkoiwieleinnychcie-kawychrzeczytamsięznajduje.Naprzykładjestkolekcjapięknychczepców.Razemzbabciąposzłyśmypóźniejobejrzećwitrażewratuszu miejskim. -Niewiem,cotojestwitraż–powiedziałarusałka. -Ach,tojestszybawoknie,alepodzielonanamniejszeelementy,koloroweipołączonespecjalnymmetalem.Temniejszekawałkimająkształtyiwcałościwy-glądająjakrysunek.Asąnanichscenyważnedlamiasta.Naprzykładopowieść,jakBolkoIIfortelemodbiłmiastozrąkcesarzaKarolaIVLuksemburskiego.Aodbyłosiętotak,żewobleganymmieścieniebyłojużsianadlakoniiwozyzewsimiaływjechaćdomiasta.WtedyBolkoIIwpadłnapomysł,bygłębokopodsianemukryćswoichwojówiwtensposóbdostaćsiędookupowanegomiasta.Fortelsięudałiksiążęodzyskałwładzę. Na innym witrażu jest historia tkactwa z XVIII w., a na kolejnym opowieśćobitwiez1760r.,któramiałatumiejscewczasieIIIwojnyśląskiej.Mówiłamcijużchybawcześniej,alenaŚląskuciąglebyłyjakieśwojny.Ata,którąprzedstawiononawitrażu, to była wielka bitwa pomiędzy wojskami austriackimi i pruskimi.WygrałaAustria,mieliznaczniewięcejwojskaiarmat.Sposóbwalkiiogromstratprzypominałtęhistoryczną,starożytnąbitwępodTermopilami,więctęnazwano„PruskieTermopi-le”.WogólenierozumiałamskądtusięwzięliPrusacyiAustriacy,alebabciawszystkowytłumaczyła.Śląskzawszewydawałsięwszystkiminteresującyibogaty,więcciąglektośinnychciał,byleżałwgranicachjegopaństwa.IPolacy,Czesi,AustriacyiPrusa-cy.Kiedyobejrzałyśmywitraże,poszłyśmytużzaratusz,botamjeszczezostałkawałekmurów obronnych z XV w. Są bardzo stare, szkoda, że został tylko fragment. Cie-kawewmieściejestjeszczeinnemiejsce.Obokcmentarzajestdrugi,mniejszy,który

Dzień dziewiątywww.ziem

iakamiennogorska.pl

��

nazywasiękirkut,bojestcmentarzemżydowskim.Nagrobkitomacewy,anapisynanichsąwjęzyku,którynazywasięhebrajski.Takikirkutjestcennyhistorycznie,boniewielezostałostarych,żydowskichcmentarzy,szczególnienaDolnymŚląsku.Wmieściewidziałamteżcośzabawnego,naklejkiwkształciemuszlipoprzyklejanedosłupów.Okazałosię,żetakjestoznaczonyszlakświętego Jakuba,którywiedziechybaprzezcałąEuropęijestteżtutaj,naZiemiKamiennogórskiej.Dodomuwracałyśmynapiechotę,apodrodzeweszłyśmynaterenruinzamkowych.Nie umiałam sobie wyobrazić, jak piękny mógł być to kiedyś zamek. Nazywał sięKreppelhof.Babciajużwdomupokazałamistarezdjęcia.Szkoda,żeteraztoruina.

Byłnaprawdęniezwykły.Itajemniczy,ponieważlegendymówią,żepowstaniezamkuzwiązanebyłoztemplariuszami.Tobyłzakon,którypowstałbardzo,bardzodawnotemu,wXIIwiekuizadaniemzakonubyłostrzecpielgrzymóworazdrógpielgrzym-kowych. Byli to rycerze-zakonnicy i słynęli nie tylko z odwagi, ale też z bogactwa.Zawsze wiązała się z nimi jakaś tajemnica, więc tym ciekawsza wydaje się historiazamku.Aletotylkolegenda,bozamekprawdopodobniewybudowałtensamrycerz,którego rodzinne grobowce widziałam w Raszowie, czyli Schaffgotsch. W zamkugościło wielu ważnych gości, cesarz, car i książęta. Zamek musiał być niesamowity.

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

��

Kirkut

Adoruinprowadzipięknaalejalipowa.Dobrze,żechoćonazostała. Jutroprzyjdędociebierano.BabciasamajedziedoSzczepanowa,będziepo-magałaprzyorganizowaniuŚwięta Ziół,któresiętamodbywaipowiedziała,żebędęjej tylko przeszkadzała.Więc do jutra! Przyniosę zdjęcia i rysunki. Będziemy mogłyspędzićrazemcałydzień,możepójdziemynaspacerłąkami? -Oczywiście–odpowiedziałarusałka–jedendzieńprzerwywzwiedzaniuniezaszkodzi.Aspacer,toteżdobrypomysł.DojutraDąbrówko!–zawołałanapożegna-nierusałkaizanurzyłasięwwodzie.

www.ziem

iakamiennogorska.pl

��

RuinyzamkuKreppelhof

CerkiewwSokołowsku

-Byłamwcerkwi!–krzyknęłazdalekaDąbrówka.–Wprawdziwej,zbudo-wanejspecjalniedlakuracjuszyzRosji,czyliprawosławnych.CerkiewjestwSokołow-sku,tomiasteczko,gdziesąsanatoria,dawniejznanewcałejEuropie.Tamjestbardzozdrowepowietrze.Dziśdużobudynkówjestwkiepskimstanieinieprzyjeżdżatylukuracjuszy,alebardzomisiętampodobało.Domysąoryginalnieozdobioneiwokółjestbardzoładnie.Zmiasteczkamożnaiśćwgóry,bojesttamkilkaszlakówrowe-rowychorazpieszych.Jestteżtakiemiejsce,nazywasięgalerią,gdziemożnakupićręcznierobioneróżnerzeczyzgliny.Kubeczki,wisiorki,dzbanki.Toładnepamiątkiicoważne,sąniepowtarzalne,boprojektowaneiwytwarzaneprzezplastyków,państwaOlszamowskich.Kupiłammamiefiliżankęwtulipany. -CzydotegosanatoriumjechałaksiężnaCzartoryska,októrejwspominałaśwcześniej?–zapytałarusałka. -Ależnie!Towinnymkierunkuiinnesanatorium.KsiężnajechaładoCieplic,dowód,taktosięmówiłokiedyś.ASokołowskosłynęłozbardzozdrowegopowietrza,któreleczyłochorepłuca,porównywanojedobardzoznanego,szwajcarskiegouzdro-wiska,stądnazywanojenawet„śląskimDavos”–wyjaśniłarusałceDąbrówka.–Zapi-sałamsobienawet,botociekawe,żekiedypowojniew1945r.zmienianoniemieckienazwymiastnapolskie,tonazwętegomiastawziętoodnazwiskoprofesoraAlfredaSokołowskiego,którywrazzdoktoremHermannemBrehmeremw1855r.opracowałnowatorskąklimatyczno-dietetycznąmetodęleczeniagruźlicy.Towtedyotworzonotamnowe,pierwszenaświeciesanatoriumdlagruźlików!Nanimwzorowanebyłosanatorium w Szwajcarii. Wyobrażasz sobie? Właściwie Davos powinno być zwane„szwajcarskimSokołowskiem”.Historiajestciekawa,prawda? -Otak–odpowiedziałarusałka–szczególnieciekawesąopowieścioludziach,którzytęhistoriętworzylilubuczestniczyliwniejwjakiśszczególnysposób. -Chybawszystkołatwiejzrozumieć,kiedysięsłuchaoniezwykłychwydarze-niachiludziach–powiedziałapoważniedziewczynkaipochwilimilczeniapowróciładoopowiadania.-ZSokołowskapojechałyśmyprzezPrzełęczChełmskądoOkrzeszyna,gdziejestzieloneprzejściegranicznedoCzech.PodrodzewUniemyśluwidziałyśmybardzopięknykościółnawzgórzutylko,żebardzozniszczony.Potembabciapokazałamitakąmałą,wąskąrzekę,któranazywasięSzkłoitarzeczkapłynie,ażdoMorzaPółnocnego, a nie jak wszystkie inne rzeki do naszego Bałtyku!Wyobrażasz sobie?W Okrzeszynie oglądałyśmy też Skałę Śmierci, jest ładna i wygląda niebezpiecznie,

Dzień dziesiątywww.ziem

iakamiennogorska.pl

��

alebardziejpodobamisięmaływąwóz,któryprowadzidołemskały.Jestjakzacza-rowany. Zostawiłyśmysamochódwewsiiposzłyśmywkierunkugranicy.Przeztoprzej-ścieniemożnaprzejeżdżaćsamochodem.PochwilibyłyśmyjużwCzechachwewsiPe-třykoviceiposzłyśmynastacjękolejową.StądpociągzabrałnasprostodoSkalnego Miasta,czylidoAdršpachu.Podróżtrwałachybapółgodziny,aprzewozićmożnatympociągiemnawetrowery.Namiejscujestniesamowicie!Niewyobrażałamsobie,żeskałymogąbyć,ażtakwysokieiprzybieraćtakróżnekształty!Jest„FotelBabci”–za-chichotałaDąbrówka–trochęzadużynamojąbabcię.Ijestogromny„RynekSłoni”,„JeżnaŻabie”,„SkalnaKorona”,sąlabirynty,wąskieprzejścia,ścieżki,kamiennescho-dywgóręiwdół,tarasyzktórychwidaćcałąpanoramęSkalnegoMiasta.Sąjeziorkaiwieletajemniczychmiejsc.Tamjestniesamowicie!Przyniektórychskałachsątab-liczkizpodpisamiinazwamiskał.Możnatamchodzićprzezcałydzieńianichwilęsięnienudzić.ZanimwyszłyśmyzeSkalnegoMiasta,poszłyśmydorestauracjinapraw-dziwyczeskiobiad.Niemogłamsięzdecydować,czyzjeśćknedlezesłodkimsosem,czyknedlezgulaszem,czymożesmażonyser. Wracałyśmy pociągiem, ale babcia powiedziała, że ze Skalnego Miasta jeststary,nieużywanypieszyszlakwprostdoOkrzeszynainastępnymrazemnimwróci-my. Prostozpociąguposzłyśmyjeszczenamałybasen,któryjestwPetřykovicach.Pływałyśmychybagodzinęipiłamkofolę–takiczeskinapójdladzieci,którynalewa-nyjestzbeczki.Smakowałmi.

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

��

www.ziem

iakamiennogorska.pl

��

SkalneMiasto

-Zrobiłaśładnerysunki–powiedziałarusałka,kiedyspotkałysiępopołudniu.–Azdjęciasąśmieszne.Nigdyniewidziałamczegośtakiego.Czyjateżmogębyćnazdjęciu?–zapytaładziewczynkęwodnapanna. -Właśniechciałamcięzapytać,czymogęzrobićteżtobiezdjęcie.Miałabympamiątkę,atobiedałabymswoje. -Zróbmi–poprosiłarusałka.–Och!Todlamnienoweprzeżycie,jeszczenigdyniktmnieniefotografował.Zrób,nimzacznieszopowiadaćodzisiejszymdniu.Rusałkausadowiłasięnapniu,poprawiłasuknięikwiatywewłosach.UśmiechałasiędoDąbrówki.Ikiedydziewczynkazrobiłakilkapstryknięć,obydwieusiadłynabrzegustawuirusałkapoprosiła,byDąbrówkazaczęłaswojąopowieść. - Po tylu dniach zwiedzania, oglądania, pieszych wędrówek, rowerowychwycieczek, to ja dziś miałam zaplanowany prawdziwie leniwy dzień – powiedziałaznieukrywanądumąDąbrówka.–Aleokazałosię,żedopieropopołudniebędziele-niwe.RazemzkoleżankamiMarysiąiZosią,którepoznałamwstadninie,poszłyśmynajpierwnakorttenisowywKamiennejGórze.Apóźniejkibicowałyśmychłopcom,którzygralina„Orliku”wpiłkęnożną.Teżchciałyśmyspróbować,aleboiskowciążbyłozajęte,więcposzłyśmynadrugi„Orlik”,któryjestbliskorynku.Kupiłyśmyogromnelodyijakjużdoszłyśmynaboisko,toprzestałonamsięchciećgrać,alezatopostano-wiłyśmypójśćpopływaćnabasenie.Szkoda,żejestkryty,alewtakimciepłymdniu,nawettakijestdobry. -Ojtak–powiedziałarusałka–kąpielwupalnydzieńjestbardzoprzyjemna,alejalubiępływaćnawetwtedy,kiedyjestchłodno.Lubięmieszkaćnadwodą. - Bo jesteś wodną panną – Dąbrówka przyciszyła głos. -Wiesz, ja jutro wy-jeżdżam–posmutniała.–Chcęcipokazaćjakiepamiątkikupiłamdlarodziców.Dlamamymamfiliżankę,adlatatywKrzeszowiekupiłamdukatlokalny6 Kamieni,naktórymwidaćwieżebazyliki.Dlaciebieteżmamprezent.Tymaszwewłosachpraw-dziwekwiaty,ajakupiłamcizrobionezlnu.Sobiekupiłamlnianątorbę,mamwięcpamiątkęlokalną.

Dzień jedenastywww.ziemiakamienn

ogorska.pl

�0

RusałkazDąbrówkąsiedziałynadbrzegiemstawu iznów przeglądały rysunki orazzdjęcia,którezrobiłaDąbrówka.Układałyzdjęciawalbumieidziewczynkapodpisy-wałakażdeznich,byniezapomnieć,couwieczniła. -Dziękitobierusałkospędziłamnaprawdęciekawewakacje–powiedziałaDą-brówka.–Wdomupokażęrodzicommapy,zaznaczyłamktórędyjechałyśmyzbabciąiopowiemowszystkim,cowidziałam.Zrobiłamznakinanazwachwsiimiasteczkach,wktórychbyłyśmy,boprzecieżnietylkozwiedzałyśmyzabytkizpowiatukamienno-górskiego,aleteżsąsiednieinawetzzagranicy,zCzech.–Dąbrówkarozłożyłamapęna kolanach, by pokazać rusałce. –Wiesz – zamyśliła się dziewczynka – słyszałamkiedyś,jakmówiłajednakoleżankababci,żenaZiemiKamiennogórskiejniemanicciekawegodopokazania,tylkoKrzeszów.Ajaterazwiem,żenawetwruiniezamku,starymkościołkusąrzeczywarteuwagi.NawetrzeźbaNepomucena,którystraciłgło-węmożebyćciekawaikrzyżenałąkach,epitafia,staredomywśląskimstylu.Dotejpory,nigdzietakichniewidziałam.Myślę,żetodobraokolicadlatych,którzynielubiątłokunaszlakachidlaposzukiwaczytajemnic. -TomiłecomówiszDąbrówko–powiedziałarusałka.-Ajanajbardziejsięcie-szę,żepodobałocisiętutajiżebyłaśumniecodziennieopowiadająctyleciekawychrzeczy.Smutnomi,żewyjeżdżasz,alemamnadzieję,żezawszekiedyprzyjedzieszdobabci,będzieszmnieodwiedzać.Będęnaciebieczekałainatwojeopowieści. Dziewczynkapożegnałasięzrusałką.Wydawałojejsięnawet,żeżabyzamilkłyiptakinieśpiewają.Dąbrówkadolnianejtorbyzapakowałarysunkiialbumyzfoto-grafiami.Ostatnirazpomachałysobiejeszczenapożegnanie,rusałkapowolizsunęłasiędostawu,aDąbrówkapoprawiającopadającąpodkolanówkęruszyławkierunkudomubabci.

Dzień dwunastywww.ziem

iakamiennogorska.pl

�1

www.ziemiakamienn

ogorska.pl

�2

MapaZiemiKamiennogórskiej

Legenda:

1. Kamienna Góra – ratusz z witrażami, ruiny zamku, fragment murów obronnych2. Ptaszków – hodowla strusi, gniazda czarnego bociana3. Dębrznik – stawy pocysterskie, stadnina koni4. Raszów – mauzoleum Schaffgotschów, krzyż pokutny5. Rędziny – renesansowy kościół , Przełęcz Rędzińska6. Pisarzowice – pałac oraz kościół z płytami nagrobnymi, krzyż pokutny7. Leszczyniec – wapiennik8. Czarnów – Towarzystwo Świadomości Kriszny9. Ogorzelec – tunel kolejowy10. Szarocin – krzyż pokutny11. Janiszów – krzyże przydrożne12. Czadrów – krzyż pokutny, figura św. Nepomucena13. Krzeszów – opactwo pocysterskie, liczne krzyże i figury przydrożne, Parada Strachów Polnych14. Krzeszówek – kościół, krzyże przydrożne, krzyż pokutny15. Gorzeszów – Diabelska Maczuga, Głazy Krasnoludków, Zlot Krasnali16. Kochanów – Stół sędziowski, łąki śródziemnomorskie, krzyże przydrożne, krzyż pokutny17. Dobromyśl – krzyże przydrożne18. Olszyny – kaplice i figury przydrożne, figura św. Nepomucena19. Jawiszów – krzyże i figury przydrożne20. Lipienica – krzyże i kaplice przydrożne21. Przedwojów – figury i krzyże przydrożne22. Nowa Białka23. Wieścieszowice - Kolorowe Jeziorka24. Wieściszowice – domy przysłupowe25. Ciechanowice – pałac, wapiennik26. Marciszów – kościół św. Katarzyny, płyty nagrobne 27. Czarny Bór – wrześniowe Święto Pieroga28. Stara Białka – płyty nagrobne29. Lubawka – zabytkowy rynek, kalwaria św. Anny, figura św. Nepomucena, Mała Wielkanoc30. Szczepanów – Wickerman, Święto Ziół31. Chełmsko Śląskie – Domy Tkaczy Śląskich, barokowy rynek, kościół, zabytkowy cmentarz, figura św. Nepomucena32. Uniemyśl – ruina kościoła św. Michała, karczma dziedzicznych sołtysów – dom przysłupowy33. Okrzeszyn – krzyże i figury przydrożne, krzyż pokutny, figura św. Nepomucena, przejście graniczne z Czechami34. Sokołowsko – cerkiew 35. Petřykovice – przejście graniczne, basen kąpielowy36. Adršpach – Skalne Miasto

www.ziem

iakamiennogorska.pl

��

MapaZiemiKamiennogórskiej

Słowniczek:

imię Dąbrówka – słowiańskie imię pochodzące z XIII w., najczęściej używane w Czechach. Tak też zdrabniano imię żony Mieszka I Dobrawy.

rusałka – w mitologii słowiańskiej to istota żyjąca na polach, w lasach i nad stawami

księżna Anna – ur. ok. 1201 zm. 23 czerwca 1265 – królewna czeska z rodu Przemyślidów, księżna śląska, żona Henryka II Pobożnego. W 1242 r. ufundowała klasztor benedyktynów w Krzeszowie.

książę Bolko I Surowy - ur. pomiędzy 1252 r. a 1256 r., zm. 9 listopada 1301, książę jawor-ski, wnuk księżnej Anny.

Izabela Czartoryska - ur. 3 marca 1746 w Warszawie, zm. 17 czerwca 1835 w Wysocku – polska arystokratka żyjąca na przełomie XVIII i XIX wieku, księżna, żona księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Jest autorką Dyliżansem przez Śląsk. Dziennik podróży do Cieplic w roku 1816. W Dzienniku opisała między innymi postój w kamiennogórskiej karczmie, goś-cinę w Marciszowie oraz podróż Starym Traktem Kamiennogórskim.

Nepomucen - ur. ok. 1350 w Pomuku, obecnie Nepomuk, zm. 20 marca 1393 w Pradze – prezbiter, spowiednik Zofii Bawarskiej, męczennik i święty kościoła katolickiego. Święty przedstawiany jest w stroju kapłańskim, w sutannie, rokiecie, birecie. W ręku ma palmę mę-czeńską; niekiedy trzyma palec na ustach (symbol zachowanej tajemnicy). Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most (z którego został zrzuco-ny), pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd (w środku napis TACUI - „milczałem”), woda, zamek. Jest patronem jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów. Według tradycji ludo-wej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą. Dlatego figury Jana Nepomucena (Nepomuki) można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach w sąsiedz-twie mostów, rzek, ale również na placach publicznych i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg.

Kriszna – Bóg w hinduizmie. Od 1966 r. kult Kryszny rozprzestrzenił się z Indii do wielu kra-jów świata i obecnie jest praktykowany w Europie, obu Amerykach, Afryce i Rosji. Głównym

propagatorem jest Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny.

cystersi - zakon katolicki wywodzący się z benedyktynów i posługujący się regułą bene-dyktyńską, założony w 1098 r. przez Roberta z Molesme, pierwszego opata z Cîteaux we Francji. Nazwa zakonu pochodzi od łacińskiej nazwy tego właśnie miejsca. Cystersi noszą biały habit z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem, przez co są nazywani białymi mnichami. Klasztory cysterskie były ważnymi ośrodkami kultywującymi kulturę, naukę, medycynę, wprowadzającymi postęp w rzemiośle i rolnictwie.

benedyktyni – najstarszy zakon katolicki założony w 529 r. Motto klasztoru to: módl się i pracuj (Ora et labora). Mnisi przyczynili się do rozwoju kultury europejskiej, prowadząc słynne szkoły oraz zajmując się ogrodnictwem i zielarstwem.

templariusze – zakon który powstał w 1118 r. Rycerze-zakonnicy zobowiązali się bronić pielgrzymów i dróg pielgrzymkowych. Papież nadał templariuszom godło czerwonego, oś-miokątnego krzyża, symbolu męczeństwa, które noszono na białym habicie.

tumba grobowa – zasadnicza część nagrobków gotyckich i renesansowych. Ma kształt skrzyni zamkniętej od góry poziomą płytą z rzeźbioną postacią zmarłego.

epitafium – ozdobna tablica ku czci zmarłego, zawierająca poświęcony mu napis, czasem portret lub scenę figuralną, symbole i postacie alegoryczne.

mauzoleum - rodzaj grobowca w formie monumentalnej, samodzielnej budowli o boga-tym wystroju architektonicznym.

sgraffitio – technika dekoracji malarstwa ściennego, polegająca na pokryciu muru kilkoma warstwami barwnego tynku i na częściowym zeskrobaniu wilgotnych warstw górnych. W ten sposób w wydrapanych partiach odsłania się kolor warstwy dolnej i powstaje dwu – lub kilkubarwna kompozycja.

barok - główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy od końca XVI wieku do XVIII w. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę.

www.ziem

iakamiennogorska.pl

��

renesans lub odrodzenie - okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako „odrodzenie sztuk i nauk”.

średniowiecze - epoka w historii i kulturze europejskiej, obejmująca okres między staro-żytnością a czasami nowożytnymi. Granice czasowe średniowiecza nie są ściśle ustalone, szczególnie w przypadku granicy początkowej. Najczęściej przyjmuje się, że jest to okres historyczny rozciągający się od czasów rozpadu Cesarstwa Zachodniorzymskiego i wielkiej wędrówki ludów, do początków renesansu.

kryza – inaczej kreza, fryza, trepele – rodzaj okrągłego, marszczonego lub plisowanego kołnierza, z cienkiej, białej tkaniny lub koronki, usztywnionego krochmalem lub drucianym stelażem. Stosowano kryzę w strojach damskich i męskich w 2 połowie XVI i XVII w.

podwika – duża chusta płócienna, najczęściej biała, zasłaniająca szyję i boki twarzy, no-szona wraz z drugą chustą lub czepcem. Nosiły podwikę kobiety zamężne. W XIV w. zredu-kowano chustę do wąskiego paska pod brodą, w niektórych krajach europejskich przetrwała do poł. XVI w.

domy przysłupowe - domy przysłupowe najprawdopodobniej powstają od przełomu XV i XVI wieku. Wówczas zaczęto budować domy łączące w sobie zalety słowiańskiej konstrukcji zrębowej i przybyłej z głębi Niemiec techniki szachulcowej. Izba zrębowa została dodatkowo otoczona stojącymi przy niej słupami, na których spoczywa górna kondygnacja lub więźba dachowa.w

ww.ziemiakamienn

ogorska.pl

�6

Pokolorujmnie!

www.ziem

iakamiennogorska.pl

��