Zatoz Zaraitzu bailara ezagutzera. (8 eta 12)

Gobierno de NavarraDepartamento de Medio Ambiente,Ordenación del Territorio y Vivienda

Nafarroako GobernuaIngurugiro, Lurraldearen Antolamendu

eta Etxebizitza Departamentua

CAJA DE AHORROS DE NAVARRANAFARROAKO AURREZKI KUTXA

Zatoz Zaraitzuko bailaraezagutzera

Otsagiko Naturaren Interpretazio Zentroa ezagutzeko materialak(8-12 urte bitarteko neska-mutilak)

Irakasleentzako materialak

Material hauek OSTADAR, Ingurugiro Hezkuntzarako Elkarteak landu, diseinatu etamaketatu ditu

(alegia, Cristina Alfonso Seminario, Lourdes García Pérez eta Alberto Jiménez Luquin-ek)

Otsagiko Naturaren Interpretazio Zentrorako. Nafar Gobernuarena da zentro hau etaIngurugiro, Lurralde Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuak kudeatzen du.

Ilustrazioak Birilok eginak dira

Santiago García F. Velillak azken berrikusketa egin zuen eta hainbat ideia eta iradokizunegin zizkigun.

Copyright: Ingurugiro, Lurralde Antolamendu eta Etxebizitza Departamentua, CAN eta autoreak

Diseinua: ILUNEFilmaketa: Página, S.A.Inprimaketa: Gráficas ONA.ISBN: 84-235-1.898-1Lege-gordailua: NA-1.766/1999

Sustatzaile eta banatzailea: Nafar Gobernuko Argitalpen Fondoa, Lehendakaritza eta Barne Departamentua. Navas de Tolosakalea, 21. 31002 Iruñea. Tfno. y faxa: 948 42 71 23. E-mail: [email protected]

Zaraitzu

Ingurugiroa

Gure herrian oso berrikitan sartu da ingurugiro-hezkuntza hezkuntza-sistemakocurriculum ofizialean, Hezkuntza Sistemaren Antolamendu Orokorrerako Legearekin(LOGSE) hain zuzen ere.

Zeharkako ikasgaien artean, LOGSEan gure gizartean puri-purian dauden hainbat gaisartzen dira, hala nola, kontsumoa, aukera-berdintasuna, bakea, osasuna eta, jakina,ingurugiroa. Guztiak ere hezkuntzarako aukera handiak ematen dituzten gaiak dira,hausnarketa eta erabakiak hartzea sustatzen baitute. Horregatik, zeharkako gaiek hez-kuntza-jarduera osoan izan behar dute eragina, arlo bakoitzeko eduki zehatzen gai-netik.

Gainera, ikasgai hauek gizarte askeago eta baketsuagoa, pertsonekiko eta naturaberarekiko begirune handiagoa duen gizartea osatzeko funtsezkoa zaigun oinarrietiko –banakako zein taldeko– batean txertartzen dira.

Hezkuntza, gizartearen oinarrizko premia orokorrei erantzuteko bidetzat ulertzenbadugu, guztiz bidezkoa da ingurugiro-hezkuntza irakaskuntzan sartzea, natur balia-bideen gaineko eragina eta ingurugiroaren gaineko ondorio kaltegarriak ez baitiraegundaino, gizateriaren historia osoan, gaur egun bezain handiak izan.

Natur sistemak jasaten dituen arazoak ulertuko baditugu, ezinbestekoa da ingurunesozial eta ekonomikoan gertatzen dena ulertzea. Horregatik, ingurugiro-hezkuntza,pertsonen eta gizarteen ikuspegi etikotzat eta pertsona zein gizarteek planetarekikoduten jarreraren adierazgarritzat ulertzen da gaur egun, eta baliabide horiek erabil-tzeko garaian, parekotasuna, elkartasuna eta neurrizkotasuna bezalako funtsezkobaloreak hartzen dira oinarritzat.

Nafarroako hezkuntza-komunitateak badu ardurarik gai horien inguruan eta, hala,aurrean duen erronkari erantzun ahal izateko tresnak eman behar dizkiogu komuni-tate horri. Helburu horri erantzunez landu dira irakas-gida hauek, ikasgeletan inguru-giro-hezkuntza lantzeko lagungarriak izango direlakoan.

Material hauek, inguruko mundu sozial eta naturala ulertzeko eta jakinaren gainean,kritikoki, elkartasunez eta aniztasunarekiko begirunez jokatzeko gaitasuna dutenherritarrak sortzen lagunduko dutela espero dut.

Yolanda BarcinaIngurugiro, Lurralde Antolamendu eta

Etxebizitza Departamentuko burua

Aurkezpena


Otsagiko Naturaren Interpretazio Zentroa ikusteko materialak(8-12 urte bitarteko neska-mutilak)

Irakasleentzako materialak

Zaraitzu

Ingurugiroa

9Aurkibidea

AURKIBIDEA

Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

0. Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1. Irakas-gida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.1- Norentzat zuzendua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.2- Denboraren antolaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.3- Jorratutako arloak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.4- Materialaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.5- Ikustaldiaren egituraketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.6- Hezkuntzazko helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

1.7- Etaparen helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.8- Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.9- Curriculumean txertatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.10- Jardueren zerrenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.11- Orientabide metodologikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2. Baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.1- Irudiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.2- Ingurunea ikustera joateko beste aukera batzuk . . . . . . . . . . . . 31

2.3- Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

3. Jarduera-koadernoa . . . . . . . . . . . . . . . 37

Zaraitzu

Ingurugiroa

10 Irakaslegoa

MATERIALAREN AURKEZPENA

"Zatoz Zaraitzuko bailara ezagutzera" izeneko karpeta osatzenduten materialak Erronkariko Naturaren InterpretazioZentroak (Nafar Gobernuari dagokiona eta Ingurugiro,Lurralde Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuak kude-atzen duena) landutako irakas-proposamenak dituzue, etagure zentroa ikustera etorri nahi duten ikastetxe guztiei luza-tzen dizkiegu.

Proposamen hauekin, ikasleak Naturaren InterpretazioZentroa (NIZ) ikustera datozenean, ikustaldi horri eduki sako-nagoa ematen eta ikustaldi hori prestatzen laguntzeko mate-rialak eskaini nahi dizkiegu irakasleei. Ikasleentzat, berriz,ezagutuko duten lekuko gauzarik garrantzitsuenak jaso etalantzeko koadernotxoa prestatu dugu. Eta ikasle zein irakas-leentzat, azkenik, Zaraitzuko bailara osatzen duten paisaje etaizaki bizidunak hobeto ezagutzen laguntzeko oinarria presta-tu dugu.

Nolanahi ere, proposamen honen alderdi garrantzitsuena ezda ingurune hau ezagutzea soilik, Ingurugiro Hezkuntzarenbidez, ingurugiroarekiko begirunea eta berau zaintzeko ardu-ra lantzea baizik. Izan ere, honelako jarrerek sentsibilizazioeta konpromiso handiagoa baitakarte, gure ustez, berez "izu-garri ederrak" diren inguruneekiko zein ikasleek beren egune-roko bizitzan inguruan duten ingureneekiko.

Honen bidez, material hauek erabiltzeko gonbitea luzatzendiegu irakasleei eta, bidez batez, ikasleengan Nafarroako geo-grafiako bazter orok merezi duen arreta eta begirunea sortzenlaguntzeko eskatzen diegu.

Era berean, Zaraitzuko bailarako animalia, landare eta osagaiguztiak ezagutzeko gonbitea egiten diegu neska-mutil guztie.

ZUEN ZAIN GAUZKAZUE!

Zaraitzu

Ingurugiroa

11Irakaslegoa

0. SARRERAMaterial hauek ardatz nagusi baten inguruan egituratu dira:Otsagiko NIZerako ikustaldiaren inguruan hain zuzen ere.Ikustaldi honen bidez, lehendik ikastetxean sortutako hainbatgalderei erantzuten saiatuko gara; eta ondoren, galdera horieierantzundakoan, ikastetxean landu beharko dira berriro ere.

Ondoko materialez osatzen da gure proposamena:

Irakasleentzat:

1- Irakas-gida: Bertan, NIZera etortzeko asmoa duten ira-kasleek, bere ikasle-taldearekin edo ikastetxe osoarekin, pro-posatutako jarduerak landu ahal izateko behar duteninformazio guztia jasotzen da.

Gida hau ondoko atalez osatzen da:

1.1- Norentzat zuzendua

1.2- Denboraren antolaketa

1.3- Jorratutako arloak

1.4- Materialaren egitura

1.5- Ikustaldiaren egituraketa

1.6- Hezkuntzazko helburuak

1.7- Etaparen helburuak

1.8- Edukiak

1.9- Curriculumean txertatzea

1.10- Jardueren zerrenda

1.11- Orientabide metodologikoak

2- Baliabideak: datu interesgarriak, bibliografia eta ikasgelanburutu beharreko lana errazten duen guztia jasotzen dira.

Ikasleentzat:

Jarduera-koadernoa: ikasgelan zein NIZera datozenean, pro-posatutako jarduera guztiak bertan egin beharko dituzte ikas-leek.

Zaraitzu

Ingurugiroa

1- IRAKAS-GIDA1.1- Norentzat zuzendua

Proposatutako materialak Lehen Hezkuntzako 2. eta 3. ziklo-ko ikasle guztiei zuzentzen zaizkie (8-12 urte bitarteko neska-mutilei). Lehen Hezkuntza osorako zuzendutako bloke bakarbaten modura aurkezten bada ere, zenbait jarduera egokiago-ak dira ziklo jakin baterako edo besterako, beren zailtasunedo erraztasunarengatik, eta hala adierazten da jarduerahorietan.

1.2- Denboraren antolaketa

Gutxienez ordubeteko lau saio egin beharko dira zentrora joanaurretik, eta beste hiruzpalau saio ikustaldiaren ondoren.

1.3- Jorratutako arloak

Material hauek lantzean, Ingurugiroaren Ezagutza, Hizkuntzaeta Arte Hezkuntza arloak jorratuko dira

1.4- Materialaren egitura

"Zatoz Zaraitzuko bailara ezagutzera" izeneko material hauekikasle bakoitzarentzako jarduera-koaderno batez eta propo-satutako jarduerak burutu ahal izateko, irakaselei zuzenduta-ko hainbat jarraibideez osatzen da.

Jarduera hauek bi motatako irizpideei erantzuten diete hala-ber:

* Burutzen diren tokiaren eta denboraren arabera: irteeraegin aurretik, bitartean edo ondorenerako jarduerak.

* Irizpide pedagokikoen arabera: aurretiazko ideiak etamotibazioa lantzeko jarduerak (AI), ulermena eta garape-na lantzekoak (U), eta laburpenak eta ebaluazioa lantze-koak (L) bereizten dira.

1.5- Ikustaldiaren egituraketa

Ikustaldia bi zatitan banatzen da: batetik, NIZerako ikustaldiabera dugu, eta bestetik, Otsagiko herriaren inguruneetanzeharreko ibilaldia. Bietan ere, Interpretazio Zentroko begira-le berezituek gidatu eta zuzenduko dituzte jarduerak.

Guztira 3 eta 3,5 ordu bitarteko iraupena dute ikustaldiek(ordu eta hiru laurden NIZa ikusteko, eta beste hainbat ibilal-dia egiteko) eta gehienez ere 60 ikasle bildu daitezke ikustal-di bakoitzean. Horregatik, goizez etorriz gero, goizeko10:00ak eta 10:30ak artean hastea komeni da, 13:30ak eta14:00ak bitartean bukatzeko.

Proposatzen dizkizuegunez bestelako baldintza batzuetanetorri nahi izanez gero, jarri zaitezte harremanetan gurekinmesedez. Ikustaldiak zuen ikastetxearekin elkarlanean antola-tu nahi ditugu, eta hala lortu nahi dituzuen helburuen etadituzuen premien arabera jarduerak moldatu eta egokitukoditugu.

Ikasleek beren jarduera-koadernoa ekarri beharko duteNIZerako ikustaldira datozenean, osatu gabeko datuak osatueta bertan adierazitako jarduerak burutzeko.

Ikustaldirako iradokizunak eta aholkuak

Gogoan izan neguan hotz egiten duela, eta euri askotxo egi-ten duela gainera, beraz, kanpoko ibilaldia egiteko anorak batedo zira bat ekartzea komeni da. Era berean, bota arin batzukjanztea komeni da halaber (zuen autobusean igoko garaMuskildako baselizara, baina gero oinez jaitsiko gara).Halere, ez da ibilalditxo honetarako botak erosi beharrik, izanere, botarik izan ezean, aski izango da zola lodi samarrekokiroletako oinetako batzuk ekartzea.

Jarduera-koadernoaz gain, ikasleek margoak ekarri beharkodituzte halaber.

12 Irakaslegoa

AURRETIK BITARTEAN ONDOREN

Zaraitzu

Ingurugiroa

Egituraketa (taldeka):

1.6- Hezkuntzazko helburuak

1- Ikasleak Zaraitzuko bailarara hurbiltzea, beste ingurunebatzuetatik bereizten dituen ezaugarriak ezagutzera emanez.

2- Interpretazio Zentroa ezagutu eta erabiltzea, sor daitezke-en galderei erantzuteko informazio-iturritzat hartuta.

3- Zaraitzuko bailararekiko jakinmina sortzea, ikasleak eran-tzun beharreko arazotxoekin lotutako alderdiak nabar-menduz.

4- Naturarekin harremanetan eta NIZak eskaintzen dituenbaliabideak erabiliz, gozatzeko egun bat eskaintzea ikasleei.

1.7- Etaparen helburuak

1- Urtaro batetik bestera bailaran gertatzen diren aldaketanagusiak ezagutzea.

2- Zaraitzuko bailarako izaki bizidun batzuk bereizten ikasteaeta toki jakin batzuetan lekutzea, beren premien eta urta-roen arabera.

3- Zaraitzuko bailarako giza jarduerak bereiztea, betikoak etagaur egungoak desberdinduz.

4- Giza jarduerek izaki bizidunetan eta bizi diren inguruneanizan dezaketen eraginaz jabetzea.

1.8- Edukiak

Kontzeptuzkoak

1- Urtaroen arteko aldaketak: paisajearen eta izaki bizidunengaineko eragina.

2- Zaraitzuko bailaran bizi diren izaki bizidunen ezaugarrinagusiak. Urtaroen araberako bizi-ereduak: egokitzape-nak.

3- Bailarako giza jarduerak: betikoetatik gaur egungoetara.

4- Giza jardueren garapenak Bailara osoan eragiten dituenondorio onuragarri eta kaltegarriak.

5- Inguruneko jarduera ekonomiko nagusiak. Denboranzehar izandako bilakaera.

Prozedurazkoak

1- Zaraitzun bizi diren animalia eta landareen ezaugarrinagusiak bereiztea eta deskribatzea.

2- Urtaro batetik besterako aldaketa nagusiak adierazteamarrazkien bidez.

3- Leku desberdinetako irudiak alderatzea eta parekotasunaketa desberdintasunak zehaztea.

4- NIZak emandako garrantzizko informazioa bilatu etajasotzea.

5- Landa-koadernoa erabiltzea.

6- Zaraitzuko bailarari buruzko bibliografia kontsultatzea.

7- Zaraitzuko bailara osatzen duten izaki bizidunak eta osa-gaiak sailkatzea, aurretik finkatutako irizpideen arabera.

13Irakaslegoa

1. ZATIA:

A TALDEA B TALDEA

KANPOKO JARDUERA: NIZ-KO JARDUERA:(1h. 30 min. inguru) (1h. 30 min. inguru)

- Behe- eta lehen solairua:

* Aurkezpena

* “Jarrai ezazu oinatza”

* “Basoko detektibea”

* Aurkezpena * “Begiratu, usaindu, dastatu eta entzun

* “LIkusi, hauteman, sentitu” * “Lau urtaroen egutegia”

(itbilaldia) - Bigarren solairua

* Ikus-entzunekoa

* “Antzinako nekazaritza-lanabesak,gaur egungo makinak”

A TALDEA B TALDEA

NIZ-EKO JARDUERA KANPOKO JARDUERA

2 ZATIA:

Zaraitzu

Ingurugiroa

14 Irakaslegoa

Urtaro batetik besterabailaran gertatzendiren aldaketa nagusiak ezagutzea

8- Egindako lana ezagutzera ematea, erakusketaren bidezeta gainerako ikaskideen aurrean azalduz.

9- Urtaroen arabera paisajeak hartzen dituen koloreak azter-tzea.

Jarrerazkoak

1- Ikustaldiaren aurretik, bitartean eta ondoren burutu beha-rreko jardueratan arduratsu parte hartzea.

2- Bakoitzari zein taldeari agindutako jarduerak burutzekointeresa erakustea.

3- Zaraitzuko bailarak paisaje aldetik duen aberastasun han-diaz jabetzea.

4- Bailaran bizi diren izaki bizidunekiko begirunea eta aintza-tespena erakustea.

1.9- Curriculumean txertatzea

Material hauek erabiltzean, ezin da Lehen Hezkuntzarako fin-katutako curriculuma albo batera utzi, biak ere uztartutalandu behar baitira. Curriculumean jasotako helburuak etaedukiak garatzeko irakas-proposamen zehatz gisa uler dai-tezke, beraz, material hauek.

Lehen Hezkuntzako haurrek etapa honetan zehar garatubeharreko gaitasunen artean, ondokoa nabarmenduko dugu:

i) Natur eta gizarte-inguruneko gertakari eta fenomenoenarteko loturak ulertzea eta finkatzea, eta, ahal den heine-an, ingurugiroa zaintzen eta hobetzen laguntzea.

Urtaroen arteko aldaketak: paisajeareneta izaki bizidunengaineko eragina

2,3

Leku desberdinetako irudiak alderatzeaIzaki bizidunak sailkatzea, aurretik finkatutakoirizpideen arabera

Zaraitzuko bailarakoizaki bizidun batzukbereizten ikastea etatoki jakin batzuetanlekutzea, beren premien eta urtaroenarabera

Animaliak eta landa-reakEzaugarriak.Urtaroen araberakobizi-ereduak: egokitzapenak

4,5,6,7

Espezieak identifikatzeaNIZak emandako garrantzizko informazioa bilatu eta jasotzeaKoadernoa erabiltzea

Zaraitzuko bailarakogiza jarduerak bereiztea, egungoaketa iraganekoak bereiziz

Betiko giza jardueraketa jarduera berriakInguruneko jardueraekonomiko nagusiak.Denboran zehar izandako aldaketak

5,8

NIZak emandako garrantzizko informazioa bilatu eta jasotzeaLanda-koadernoa erabiltzeaUrtaroen arabera paisajeak hartzen dituenkoloreak aztertzea.

Giza jarduerek izakibizidunetan eta bizidiren ingurunean izandezaketen eraginazjabetzea

Giza jardueren garapenak bailaraneragindako ondorioonuragarriak eta kaltegarriak 9,10,11

Urtaro batetik besterako aldaketak marrazkienbidez irudikatzeaIzaki bizidunak sailkatzea, aurretik finkatutakoirizpideen araberaEgindako lana ezagutzera ematea, erakusketaren bidez eta gainerako ikaskideenaurrean azalduzUrtaroen arabera paisajeak hartzen dituenkoloreak aztertzea

Ikustaldiaren aurretik, bitartean eta ondoren burutubeharreko jardueratan arduratsu parte hartzea

Bakoitzari zein taldeari agindutako jarduerak burutzeko interesa

Zaraitzuko bailarak paisajealdetik duen aberastasunhandiaz jabetzea

Bailaran bizi diren izaki bizidunekiko begirunea etaaintzatespena

ETAPAKO HELBURUOROKORRAK

KONTZEPTUZKO HELBURUAK

PROZEDURAZKO HELBURUAK

JARRERAZKOHELBURUAK JARDUERAK

* Koadro honetan ez da jasotzen 1. jarduera, aurretiazko ideiak eta motibazioa lantzekoa baita.

Zaraitzu

Ingurugiroa

15Irakaslegoa

Lehen hezkuntzako arloen helburuak eta edukiak

Gizarte-, natur- eta kultur ingurunearen ezagutza

Helburu orokorrak

5- Giza jarduerak ingurunean izandoko esku-hartzearenzenbait adierazpide aztertzea, esku-hartze horien premiaeta eragina kritikoki baloratzea, eta eguneroko bizitzannaturarekiko maitasuna, babesa eta naturaren lehenera-tzean oinarrituako jarrera hartzea, natura zaintzearren etanaturaren oreka biologikoari eutsiz.

6- Gizarte-inguruneko elementuak bereiztea, denborarenburuan izan dezaketen iraupena, itxuraldaketa eta alda-ketekin batera.

7- Natur ingurunearen osagai nagusiak berezitea, eta osa-gai horien ezaugarri nabarmenenak, antolamendua etaelkarreraginak aztertzea.

9- Inguruneko osagai esanguratsuak bereiztea, eta osagaihorien inguruko arazoak eta kezkak konpontzea.Horretarako, estrategia geroz eta konplexu eta sistemati-koagoak erabili beharko dituzte ikasleek, informazioabilatu, bildu eta lantzeari, eta usteak proposatu, berauekfrogatu eta soluzio alternatiboak bilatzeari dagokionez.

Edukiari dagozkion:

Naturako faktoreak

6- Izaki bizidunak. Oinarrizko ezaugarriak,elikadura-harremanak

9- Inguruneko paisajeak eratzen dituztenosagaiak

Giza faktoreak

4- Paisajearen oinarrizko alderdien eta gai-neko zenbait aldaketa eta itxuraldaketaeta giza ekintzak duen eragina

Informazioa lortzea, lantzea eta erabiltzea

1- Irteera egitean landa-koadernoa erabiltzea: ibilbidea, jar-duere gida, jardueretarako jarraibideak

8- Bibliografia erabiltzea informazioa eskuratzeko10-Hainbat paisaje aztertu eta alderatzea

Ingurunean adieraztea, komunikatzea eta eragitea

1- Paisajeari buruzko informazioa bilatzea eta alderatzea3- Egindako lanaren berri ematea, erakusketa eta hormiru-

dien bidez.

Gainontzekoekiko

1- Ingurugiroarekiko begirunea,sentsibilitatea eta estimua

2- Paisajeen aniztasuna eta aberas-tasuna baloratzea

4- Inguruneko animalia eta landare-ekiko begirunea

Ezagutzarekiko

1- Paisajearen ezaugarri bereizleakezagutu eta bereizteko interesaeta jakinmina

5- Ingurugiroarekin lotutako arike-tak antolatzean eta burutzean eki-mena erakustea

2 blokea: Lur ekosistema

KONTZEPTUAK PROZEDURAK JARRERAK

Zaraitzu

Ingurugiroa

16 Irakaslegoa

Gaztelania eta literatura

Helburu orokorrak

1. Ahozko zein idatzizko berbaldiak ulertzea, jarrera kritikoaerakutsiz, eta ezagutza hori ikaskuntza-egoera berrietanaplikatzea

5. Hizkuntzazko zein hizkuntzaren bidezkoak ez diren balia-bideak uztartzea, komunikazio-helburu desberdinekomezuak ulertu eta sortzeko.

10. Hizkuntza erabiltzea, ahoz zein idatziz, ikasteko eta jar-duera prestatzeko tresnatzat hartuta, ekintzarako alterna-tibak lantzea eta aurrez proposatzea, informazioak buruzikastea eta jorratutako prozesua laburbiltzea eta berri-kustea ahalbidetzen duten prozeduren bidez (eztabaida,eskema, gidoia, laburpena, oharrak).

Edukiari degozkion blokeak:

Jardueraren protagonistak

2- Inguruneko lanbide eta ogibidearruntenak.

Ingurunearen ezaugarriak eta harremanak.

1- Inguruneko jarduera ekonomikonagusiak, Denboran zeharrekoaldaketak.

Ikerketa eta diseinua: lan esperimentala

2-Bertako biztanleria, ogibide eta lanbideekin eta abarrekinlotutako alderdiak aztertzea eta alderatzea.

4 bloquea: Biztanleria eta jarduera ekonomikoak


1. Mezuak ulertzea ahozko komunikazioko egoeradesberdinetan.

4. Informazioa bildu eta antolatzea eta esperientziakprestatzea, ahozko hizkuntzaren bidez.

6. Ahozko mezuei buruzko iruzkina eta iritzia.

2. Ahozko elkarrekintzarako arauakbetetzea, ahozko komunikazioaerabiltzen den egoeratan

1. blokea: Ahazko komunikazioa


7. Idatzizko testu koherenteak eta komunikazio-asmoekineta hartzailearekin bat datozenak sortzea, estrategiaegokiak erabiliz.

9. Irakurritako testuen azterketa, testuoi buruzko iruzkinaeta iritzia.

2. Idatzizko testuen bidez igorritakomezuekiko jarrera kritikoa.

2 blokea: Idatzizko komunikazioa


Zaraitzu

Ingurugiroa

17Irakaslegoa

1.10- Jardueren zerrenda

* AURRETIKO JARDUERAK

1- "Uste duguna baino gehia-go dakigu" (AI)

2- "Nafarroako paisajeak eta lekuak dira" (AI)

3- ""Gauzak nola aldatzen dira urtaro batetik bestera" (U)

4- "Jarrai ezazu oinatza" (U)

* BITARTEKO JARDUERAK

5- "Ikusi, igarri eta sentitu egiten duzu" (U). Kanpoko ibilaldia

6- "Basoko detektibea" (U)

7- "Ikusi, ukitu, usaindu, dastatu eta entzun" (U)

8- "Antzinako nekazaritza-tresnak, gaur egungo makinak" (U)

Arte-ezkuntza

Helburu orokorrak

4. Hitz egin eta komunikatzean, era askotako mezuak sortzea,horretarako, hainbat arte-hizkeratako kodeak eta oinarriz-ko ereduak zein hizkera horiei dagozkien berariazko tekni-kak erabiliz.

Edukiari dagozkion blokeak:

2- Erabilitako koloreen azterketa, aurretik finkatutako asmobatekin bat etorrita.

5- Konposaketa figuratibo edo abstraktoak egitea, espazioaantolatzeko, osagai plastikoak (marrazkia, pintura,higikariak…) hainbat modutara egituratuz.

6- Irudikapen narratiboa, ahozko osagaiak eta osagaiplastikoak uztartuz (komikiak, hormirudiak, kartelak…).

2 blokea: Konposizio plastikoa: osagai formalak


3. Sentimenduak, baloreak,bizipenak eta ideiak aditzeraemateko edota hautemandakoerrealitatearen berri ematekoirudiak erabiltzeko joera.

1 blokea: Ikus-hautemate plastikoa: irudia eta forma


Zaraitzu

Ingurugiroa

18 Irakaslegoa

* ONDORENGO JARDUERAK

9- "Urtaroen egutegia" (L)

10- "Urtaroei buruzko nire agenda" (L)

11- "Sortu ezazu zerorren paisajea" (L)

1.11- Orientabide metodologikoak

NIZa ikustera joan aurretik, ikustaldi honi ahalik eta etekinhandiena ateratzeko eta ikustaldia ahalik eta interesgarrienaizan dakizuen, ikasleak ikustaldi honen oinarrizko alderdi guz-tiak ezagutzeko prestatzea komeni da. Burutuko diren jardue-ra askoren erantzuna zentroan bertan aurkituko dugunez,gure ustez, jarduera horiek ikasgelan hasi eta ondoren, ikus-talditik itzultzean bukatzea izango litzateke egokiena, horrelagogotsuago joango baitira eta etekin handiagoa aterako dioteOtsagiko NIZerako ikustaldiak eskaintzen dituen aukerei.

NIZ ikustera etorri aurretik burutzeko jarduerak

Ikasleen jarduera-koadernoaren hasieran, galde-sorta txikibat agertzen da proposatzen zaizkien gaiei buruz jakin ustedutenaren gaineko balorazioa egin dezaten.

Galde-sorta honen bidez, jorratuko diren edukiak aditzeraeman nahi dira, batetik, eta ikasleek gai horri buruz dagoene-ko baduten ezagutzaz konturarazi nahi ditugu, bestetik.

Hala, galde-sorta osatzeko eskatzen zaie dagokion koadrot-xoan gurutzea ipiniz. Koadrotxo hauen bidez, ikasleek edukiuste duten ezagutza- eta ulermen-maila neurtu nahi dugu.Beraz, erantzuteko aukera bakoitzak zer esan nahi duen azal-tzea komeni da: "ez dakit", gai horri buruz inoiz ezer entzun ezbadute; "entzun dut inoiz", telebistan entzun edo ikusi badute,edo inoiz aipatzen entzun badute, esaterako; eta "ondo dakiteta azaldu dezaket", ikaskideei azaltzeko bezain ondo dakite-nean.

Galde-sorta banaka beteko badute ere, ondoren talde osoakbatera aztertuko ditu emaitzak, ikaskide guztien zein bakoi-tzaren ezagutzaren gaineko kontzientzia hartzeko.

Irakasleek galde-sortak jaso eta emandako emaitzak aztertzeakomeni litzateke, sakondu beharreko gaiak zeintzuk ote direnjakiteko lagungarria izango baitzaie. Irakasleek informazio-hartzaile gisa jokatuko dute jarduera honetan, eta ez dute ezeresango emandako erantzunei buruz.

Hasierako ebaluaziorako erabiliko dugun galde-sorta hauxebera erabili ahal izango dugu jarduera amaitzean, ikasleekberaiek egin dezaten beren autoebaluazioa, hasieran etabukaeran emandako erantzunak alderatuz, eta hala, irakasle-ez gain, ikasleek beraiek ateratzeko dagozkion ondorioak.Baliabideak atalean, fotokopiatu eta ikasleen artean banatubeharreko ereduzko galde-sorta bat duzue.

Jarduera hau bi modutara burutu daiteke: banaka edo binaka.Ikasleek beren ingurune hurbila hartu behar dute oinarritzat,bizi diren ingurunea alegia, alderaketak eginez, ingurunehorren eta Otsagi eta Zaraitzuren arteko parekotasunak etadesberdintasunak aurkitzeko.

Jarduera honen bidez, ikasleei ulertarazi nahi zaie bizi direntokiari buruz edo beste zenbait tokiri buruz dakiten guztia osoerabilgarria izan dakiekeela leku berri bat ezagutu eta ulertze-ko. Kasu honetan, gertukoa, gure ikastokia edo jolastokia,hartuko dugu leku berri bat, Zaraitzuko bailara alegia, ezagut-zen hasteko. Horretarako, Zaraitzuko bailarari buruzko hirumarrazki, paisajeari, etxeari eta naturako osagaiei buruzkoak,eta gure bizitokiko beste hiru alderatu beharko dituzte.Jarduera honen bidez, bien arteko parekotasunak eta desber-dintasunak ondorioztatu ahal izango dituzte, hurbilekoaduguna ondo ezagutzen baitugu, eta bide batez, gerora sako-nago landuko dugun Zaraitzuko bailararen ezaugarri nagu-siak ezagutzen hasteko aukera ematen digu ariketa honek.

1. jarduera: “Uste duguna baino gehiagodakigu” (AI)

2. jarduera: “Nafarroako paisajeak etalekuak dira” (AI)

(IP)

(IP)

Zaraitzu

Ingurugiroa

19Irakaslegoa

Horretarako, irakasleek (edo ikasleek beraiek) ikasleei banatuzaizkien fitxatan agertzen direnen antzeko lekuen argazkiak,ebakinak edo marrazkiak lortu beharko dituzte, baina berenikastetxea kokatuta dagoen lekuari dagozkienak.

Jarduera hau zabaltzeko iradokizuna:

Nafarroako paisajeen irudien kopurua handitu genezake, pai-saje horien gaineko azterketa alderatua zabaldu eta, hala,Nafarroako paisaje-aniztasunaz jabetzeko. Etxebizitza, naturingurunea, landa-ingurunea edo beste zenbait alderdi hargenitzake aztergaitzat.

Paisajea osatzen duten zenbait elementu behatuz, ikasleekzein urtarotan gauden asmatu, eta elementu horiek urteanzehar izango dituzten aldaketak iragarri beharko dituzte.Zeregin hori erraztearren, giza jardueren urtarokotasuna,natur ingurunearen baitako desberdintasunak... eta antzekoalderdiak proposatu dakizkie, alderdi horien berri jaso, haus-narketa egin eta eztabaidatu ditzaten. Azken emaitza etaondorioak jasotzeko Zaraitzuko bailarari berari buruzko pai-saje bat osatu beharko dute, urtaro jakin bati dagokion pai-sajea hain zuzen. Laburbiltzeko jarduera hau "Osatu zurenpaisajea" izeneko azken jarduera dugu.

Horrenbestez, jarduera hau bi zatitan banatu dugu, eta bi zatihauetan, materialetan proposatutako eduki guztiak landukodira, bereziki kontzeptuei dagozkienak. Eduki horiek lantzea-ren bidez, gutxieneko ezagutza osatuko dute gure ikasleekNIZera datozenean, eta ikustaldi honetan askoz gehiagogozatzea ahalbidetuko dien jakinmin handiagoz arituko dirahalaber.

Lehenik eta behin, Jarduera-koadernoan jardueraren biga-rren zatiari ekin aurretik behar izango duten informazioa bil-tzeko eta informazio horren gainean gogoeta egiteko jarraibi-detzat erabili behar izango dituzten hainbat galdera agertzendira. Egoki irizten zaion denbora-tartea utzi beharko da gal-dera hauen erantzunak bilatu eta erantzun egokiak emateko,eta ondoren, denen aurrean azaldu beharko dituzte erantzunhoriek.

Jardueraren bigarren zatian, Zaraitzuko bailarakoa datekeenpaisaje bateko osagaiak aztertuko dira. Horretarako bi aukeraditugu, ondoren agertzen den zerrenda arbelean idaztea, edoikasle bakoitzari zerrenda hori banatzea, txarteltxo batzuetanidatzita.

Zerrenda hau izaki bizidunez (bailarakoak izan ala ez, urteosoan edo urtaro jakin batzuetan besterik agertzen ez dire-nak, beti itxura bera dutenak ala urtaro batetik bestera itxuraaldatzen dutenak, eta abar) eta etxe, eraikin eta antzeko besteosagaiez osatzen da. Azken hauek ere, urte osoan zehar itxu-ra bera dutenak ala urtaro batetik bestera itxura aldatzendutenak izan daitezke.

Ondoren, ikasleak ikertzen aritu diren guzti-guztiaren berrijasoko da grafikoki argi eta garbi. Hala, ikasle bakoitzakJarduera-koadernoan agertzen den eskema osatu beharkodu, zerrendan agertzen diren hitzekin.

Gogoan izan, oso litekeela dela NIZerako ikustaldian erantzunahal izango ditugun galdera ugari sortzea aurreko ariketan,hala nola, animalien urtarokotasun eta itxura aldaketei (ego-kitzapenak), urtaro jakin batzuetan burutzen diren jarduerei,urtaro guztietan zeharreko koloreen aniztasunari, eta abarriburuzkoak.

Jarraian agertzen den zerrendako osagai guztiak erabili beharote diren erabaki beharko du irakasleak, ikasleen mailarenarabera.

3. jarduera: “Gauzak nola aldatzen diraurtaro batetik bestera” (U)

(CM)

Zaraitzu

Ingurugiroa

20 Irakaslegoa

Pagoa Ahabiak Basoiloa

Orkatza Antzandobi arrunta Izeia

Jendea perretxikoak biltzen Oreina Txantxangorria

Soroetako belarra mozten Egurra mozten Autoak errepidean

Pinu gorria Ezkia Pagatxak

Izokina Elorri zuriaren fruituak edo

artzain-sagartxoak Kanpin-dendez betetako kanpina

Patatak ereiten Espartzua Gorosti-aleak

Erromeroa Azkonarra Muxar grisa

Gazta egiten Zizahoria Jendea eskiekin

Bordak Ibaiak Kakahuetea

Arrantzan Ehizan Aleppo pinua

Ardiei ilea mozten Herria Bentzua

Okil gibelnabarra Ardi soildua Basoa

Osagai hauek guztiak ondoko modura eta ondoko irizpideen arabera sailkatu behar dira:

Osagaien zerrenda

A- Ez daude Zaraitzuko bailaran.

Kakahuetea, basoiloa, espartzua, erromeroa, Aleppo pinua eta izokina.

B- Badaude Zaraitzuko bailaran.

UDABERRIA UDA UDAZKENA NEGUA

Txatxangorria Txantxangorria Txantxangorria Gorosti-aleak

Artzandobi arrunta Ahabi-fruituak Gorosti-aleak

Artzandobi arrunta Pagatxak

Zizahoria Artzandobi arrunta

Elorri zuriaren fruituak

Zaraitzu

Ingurugiroa

21Irakaslegoa

C- Badaude Zaraitzuko bailaran, baina ez urte osoan zehar, eta giza jarduerekin lotuta daude.


Patatak ereiten

Gazta egiten

Arrantza

Ardiei ilea mozten

Ardi soildua (trashuman-tea)

Kanpin-dendak kanpin batean

Belazeetan belarra mozten

Gazta egiten

Arrantza

Ardi soildua

Perretxikoak biltzen

Ehiza

Egurra mozten

Zahurrak trineoekin

Jendea eskiatzen

E- Badaude Zaraitzuko bailaren, urte osoan zehar eta giza jarduerekin lotuta daude.

PRIMAVERA UDA UDAZKENA NEGUA

Bordak

Herria

Bentzuak

Autoak errepidean

Bordak

Herria

Bentzuak

Autoak errepidean

Bordak

Herria

Bentzuak

Autoak errepidean

Bordak

Herria

Bentzuak

Autoak errepidean

D- Badaude Zaraitzuko bailaran, urte osoan zehar eta naturako elementuak dira.


Pagoak (hostoen kimuak)

Orkatzak (ilaje grisa)

Oreinak (adarrik gabe)

Izeiak

Pinu gorria

Ezkiak (kimudunak)

Azkonarra

Muxarra

Okil gibelnabarra

Ibaia (ur askoduna)

Basoa

Pagoak

Orkatzak (ilaje gorrixka)

Oreinak (adarrik gabe)

Izeiak

Pinu gorria

TEzkiak (berdeak eta frui-tudunak)

Azkonarra

Muxarra

Okil gineinabarra

Ibaia (ur gutxirekin)

Basoa

Pagoak (marroiak)

Oreinak

Izeiak

Pinu gorria

Ezkiak (horixkak)

Azkonarra

Muxarra (neguan lozo-rroan, ez da ikusten)

Okil gibelnabarra

Ibaia

Basoa

Pagoak (hostogabeak)

Oreinak

Izeiak

Pinu gorria

Ezkiak (hostogabeak)

Azkonarra

Okil gibelnabarra

Ibaia

Basoa

Zaraitzu

Ingurugiroa

NIZerako ikustaldiaren aurretik burutu beharreko jardueradugu hau, "Zuriz idatzitako orrialdea" izeneko neguko modu-luaren barruan. Elurretan agertzen diren animalien (erbi euro-parra, azkonarra, lepahoria, basurdea, oreina, orkatza) oina-tzei jarraitzeko joko bat proposatzen dizuegu. Animalia bakoi-tza dagokion izen eta oinatzarekin lotu behar duzue,Jarduera-koadernoan adierazitakoari jarraiki.

("Panda" aldizkaritik egokitutako jarduera, 23. zkia., 21. or.,WWF)

NIZerako ikustaldian zehar burutzeko jarduerak

* Ibilbidearen ezaugarriak:

Ibilbidea Muskildako baselizan hasi eta NIZeraino iristen da.Goranzko bidea zuen autobusean egingo duzue. Aparkatzekozelaigunean aurkezpenerako jarduerak burutzen dira, etahamaiketakoa hartu edo Muskilda ezagutzeko aukera izangoduzue (Otsagiko gidaren laguntzaz). Jardueraren zati hauburututakoan, Piriniotako Ibilbideko GR-11ren tarte batekinbat datorren bideska batean behera abiatuko gara. Harritsuada bide hau, baina ez du inolako arriskurik, maldan beheragoazenean tarteka behaztopa egiteko arriskua izan ezik.

Herrirako sarreran, ibilbidean zehar egindako guztiaren labur-pena egingo dugu.

Paisajeak behatu eta interpretatzeko teknikak lantzeko ibilbi-de ezinhobea duzue honakoa.

* Deskribapena:

Muskildako zelaigunera iritsitakoan, Piriniotako paisajeakberezkoak dituen zenbait ikuspegi panoramiko izango ditugu

ikusgai. Baselizaren eremuaren eskuinaldeko ertzetik joanez,eskailerak jaitsi eta berehala beherantz abiatzen den bideska-ra iritsiko gara. Zenbait tarte aldapatsu samarrak dira.Bestalde, ibilbide osoan gurutze-bideko gurutzeak ikus dai-tezke.

Bideskan aurrera eginez, herrira iritsiko gara elizaren atzekoaldetik, eta bertan Otsagiko gizarteari buruzko zenbait alder-di lantzen hasi gaitezke.

* Jardueren laburpena:

Ibilbidean zehar landu beharreko jarduera guztiak ingurunea-rekiko sentsibilizazioan eta paisajearen azterketan oinarritzendira. Ibilbidearen goiko aldean (Muskildan) paisajea nabar-menduko dugu. Berrendi eta Aezkoako bailaratik PirinioGaraira eta Erronkariraino. Gure oinetara Zaraitzuko bailaraikusiko dugu.

Baselizaren ertzetik abiatu bezain laster, beherako bidea has-ten da, landaredia autoktonoz osatutako txoko baten ondoan.Bertan, eguraldia lagun badugu, sentsibilizaziorako jarduerabatzuk burutu ditzakegu, zuhaiska eta zuhaitz espezieakbereizteko jarduerekin batera. Bideskan behera jarraituz, eraaskotako zuhaiskak (ezpelak, arkakaratsak, masustak, arbus-tu arruntak, eta abar) agertuko zaizkigu bidean, pinu gorrizosatutako pinudian zehar.

22 Irakaslegoa

4. jarduera: “Jarrai ezazu oinatza”

(U)

5. jarduera: “Ikusi, igarri eta sentitu egi-ten duzu”

(U)

Zaraitzu

Ingurugiroa

23Irakaslegoa

Pinudiko zenbait soilunetan paisajea aztertzen jarraitukodugu, baina Zaraitzuko bailarari dagokionez zehazki (zuhaitz-espezieak bereiztea garaieraren eta mendi-hegalen orienta-zioaren arabera, bazkalekuak inguratzen dituzten heskaiak,herriko etxeen banaketa eta abar).

Era berean, Zaraitzuko bailarako gizarteko hainbat alderdi ereaintzakotzat hartuko ditugu, esaterako, Muskildako baselizabera. Gogoan izan, baseliza hau ikustera joateko aukeradagoela, bertako gida baten laguntzaz, edo bestela, baseliza-ren barruan dagoen eskulangintza-erakusketa ikus dezake-zuela (ikus Baliabideak atala). Aztertu beharreko beste alder-di batzuk basogintza, abeltzaintza, etxebizitza eta borden itxu-ra ditugu, besteak beste.

NIZan burutu beharreko jarduera honetan, "Basoko detekti-bea" izeneko ordenagailuko joko elkarreragile baten bidez,basoko eta Zaraitzuko bailarako animalia berezkoenak zeint-zuk diren asmatu behar da, animalia horien arrastoak, txirrit-xioak, oinatzak eta seinaleak oinarritzat hartuta.

Irakaslea izango da joko honen arduraduna. Ikasle-multzotxikiak osatu (begiraleak emandako aurretiazko azalpeneijarraiki) eta jokoaren baldintzak finkatu ondoren, jarduerariekingo zaio modu antolatuan. Talde bakoitzari ordenagailuanagertzen den hamabi animalietako bat egokituko zaio, eta ani-malia hori zein den asmatu beharko da. Jarduera-koaderno-an joko honi dagokion fitxa agertzen da.

Koadernoko fitxa osatutakoan, animalia bakar bati buruzkoa,ikasgelan jarraituko dugu jarduera honekin. Jarduera honenhelburua hauxe da: NIZerako ikustaldiaren ondoren, animaliajakin baten izena asmatzea eta haren seinale eta ezaugarriorokorrak ezagutzea, ikastetxean denen aurrean azaldu ondo-ren, Iratiko basoko eta Zaraitzuko bailarako animalia arrunte-nak zeintzuk diren jakiteko. Hala, urtaro batetik bestera ani-maliek bizi izaten dituzten aldaketak aipatu beharko dira(migrazioak, hibernazioa, larru-aldaketa, eta abar).

Jarduera hau zabaltzeko iradokizunak:

* Lehenik eta behin, talde bakoitzak egokitu zaion animalia-ren argazki bat bilatuko du, eta ondoren, talde guztien argaz-kiak zintzilikatuko dira ikasgelan. Jarduera honetan, oinatze-tan oinarritutako joko bat proposatzen dizuegu, "Basokodetektibea" jokoan landu diren animalia guztien berri ikasge-la osoaren aurrean emateko edo jasotako ezagutza guztiakberrikusteko. Ikasle-talde guztiek animalia bera hartu eta ani-malia horri buruzko 8 pistez osatutako zerrenda bat egingodute, NIZean lortutako ezaugarriak eta seinaleak oinarritzathartuta. Pista guztiak zailenetik errazenera antolatuko dira,eta orokorrenetik zehatzenera.

(Jarduera honen oinarrizko ideia J.B. CORNELLen "Vivir la naturaleza con losniños" liburuko "El juego de los animales" izeneko jokoaren egokitzapenaduzue".

"Arrastoen karta" hauek osatu ondoren, talde bakoitzak pres-tatutako pista guztiak irakurriko dizkie gainerako ikaskideeibanan-banan, eta hauek emandako pistarekin bat ez datozenanimalien irudia kendu beharko dute hormatik. Joko honenhasieran, pista zaila eta orokorrak ematen direnean, ikasleekeztabaidatu edo iturri bibliografikoak erabili beharko dituzte,ezabatu beharreko animaliak zeintzuk diren erabakitzeko.Ondoren, askoz errazagoa izango da ezabatu beharreko ani-maliak aukeratzea. Jokoa, dagokion animaliaren izena asmat-zean amaitzen da. Ondoren, erabilitako pista guztiak labur-biltzea komeni da.

Talde batek duen animalia asmatutakoan, hurrengo taldeareneta animaliaren txanda izango da.

*Jarduera hau zabaltzeko beste aukera bat, animalia bakoit-zaren argazkiak bilatzea eta ikasgelako hormetan jartzeadugu. Ondoren, identifikatutako animalia guztien ezaugarriakjasotzen dituzten fitxak banatuko zaizkie ikasleei. Fitxa hauekoinarritzat hartuta, ezaugarri-fitxa bakoitzari dagokion anima-liaren izena jarri beharko dute fitxa horietan eta argazkietan.

6. jarduera: “Basoko detektibea”

(U)

Zaraitzu

Ingurugiroa

24 Irakaslegoa

* Identifikazioa:

1. animalia: Erbia

Ugaztuna da, txikia, lasterkari bizkorra. Erraboila, tuberkulueta sustraiez elikatzen da. Belarjalea da, eta gorozki biribil etatrinkoak uzten ditu. Gordelekuak egiten ditu. Bakartia da, etagauean edo egunsentian ibiltzeko ohitura du.

2. animalia: Artzandobi arrunta

Hegazti txikia da, doinu zakar eta gozoko txirritxioa du.Ornodun txikiak eta intsektuak harrapatzen ditu.Harrapakinak handiak direnean, kordatu egiten ditu txikituahal izateko. Negua Afrikan ematen du.

3. animalia: Basasagua

Ugaztun txikia da. Fruituak eta haziak jaten ditu. Baita pina-buruak eta perretxikoak ere. Pinaburuak hortzez karraskatzenditu.

4. animalia: Urubia

Hegazti handia da. Txorrotxio goibel samarra du. Gau-harra-paria da. Harrapakinak osorik irensten ditu, eta ondoren, bolabatzuk botatzen ditu, liseritu ezin dituen zatiekin.

5. animalia: Azkonarra

Ugaztun handia da. Lurrean aztarrika aritzen da eta hazkazalgaratu samarrak ditu. Saguak eta untxikumeak jaten ditu,haien gordelekura aztarrika iritsi ondoren.

6. animalia: Basurdea

Ugaztun handia da. Apatxak ditu eta oso atsegin ditu tuber-kuluak, erraboilak eta sustraiak. Jaki horiek bilatzeko, lur-eremu zabalak aztarrikatzen ditu muturrarekin.

7. animalia: Kaskabeltz handia

Hegazti txikia da. Txirritxio gozoa baina errepikakorra du.Bere elikaduraren oinarria intsektuak diren arren, udazkene-an fruitu eta hazi ugari jaten ditu. Gogorrak baldin badaude,mokoarekin joaz irekitzen ditu.

8. animalia: Aztorea

Hegazti handia da. Txirritxio akutu eta goibela du. Hegaztiakharrapatzen dituenean, lumatu egiten ditu jan aurretik.

9. animalia: Urtxintxa

Ugaztun txikia da. Zuhaitzetan ibiltzeko ohitura du. Fruituaketa haziak jaten ditu. Baita pinaburuak ere.

12 animaliaren kokapena, identifikazioa eta ezaugarriak:

*Animalien kokapena eta hurrenkera, ordenagailuko lehen menuan:

1. animalia 2. animalia 3. animalia 4. animalia

5. animalia 6. animalia 7. animalia 8. animalia

9. animalia 1o. animalia 11. animalia 12. animalia

Zaraitzu

Ingurugiroa

10. animalia: Okil berdea

Hegazti handia da. Txirritxio algaratsua du. Bere moko sen-doa mailutzat erabiltzen du fruituak zatitu eta egurra zulatze-ko.

11. animalia: Azeria

Ugaztun handia da. Harrapakinak, haien atzean lasterka egi-nez harrapatzen ditu. Bere gorozkietan harrapakinen ileakaurki daitezke.

12. animalia: Birigarroa

Hegazti txikia. Txirritxio gozo eta aldakorra du. Ornogabe lur-tarrak jaten ditu, zizareak eta marraskiloak adibidez. Azkenhauei maskorrak apurtzen dizkie.

Gehien-gehienetan paisajearen ikusmenaren bidezko haute-matea lantzen da, eta albo batera uzten dira gainerako zen-tzumenak, paisaje bat hautemateko garaian.

Jarduera honen bidez, animalia- eta landare-espezieen identifi-kazioaren inguruko hainbat galderari erantzuten saiatuko gara,usaimena, entzumena, ukimena eta dastamena erabiliz soil-soilik. Horretarako, "Udaberri"ko moduluak erabiliko ditugu.

Neska-mutil gazteentzat zaila izaten da nekazaritza, basogin-tza eta abeltzaintzako lanabes askok izandako bilakaeraz jabe-tzea. Funtzionamenduari dagokionez, baita itxurari beraridagokionez ere askotan, oso antzeko oinarriak erabiltzenbadituzte ere, lanabeson bilakaerak onura handiak ekarri izanditu ia beti lan-baldintzei eta lan horri ateratako etekinaridagokionez. Horregatik, nabarmen-nabarmena da gizarteanizan duten eragina.

Jarduera honen bidez, eta NIZeko bigarren solairuko erakus-

keta etnografikoan ikusgai dauden zenbait objekturen lagun-tzaz, ikasleek beren koadernoan ageri diren galderei erantzunbeharko diete. Lanabesen gaur egungo modeloak hartu etalanabes horien duela 100 urte inguruko baliokideekin pareka-tu beharko dituzte. Ondoren, zertarako balio duten esan etaZaraitzuko bailarako berezko betiko jarduerak zeintzuk direnaurkitu beharko dute.

NIZerako ikustaldiaren ondoren burutzeko jarduerak

Jarduera honetan bi zati bereizten dira argi eta garbi, NIZeandatuak biltzen hasi eta, ondoren, eskolan bukatzen baita jar-duera, urtaroen egutegi bat eginez.

Lehenengo zatirako, NIZean egin beharrekoa, taula bat ager-tzen da jarduera-koadernoan. Bertan, begiraleak finkatutakodenbora-tartean "Iratiko basoa lau urtaroetan zehar" modu-luak landuko dituzte eta eskatutako datuak eman beharkodituzte banaka lan eginez. Koadernoaren amaiera aldean, orrizuri batzuk dituzte ikasleek, datu gehiago edo oharrak jaso-tzeko, marrazkiak egiteko edo nahi dutenerako.

Informazio honekin eta ikustaldi osoan zehar bildutako gai-nerako informazioarekin, urtaroen egutegi bat egingo duteikasgerlara itzultzean. Horretarako, ereduzko egutegi batagertzen da jarduera-koadernoan, egutegi hori nola eginazaltzeko.

Aurreko jarduera bukatutakoan, urtaro bakoitzeko paisajea-ren ezaugarriei buruzkoa, egutegi berria edo agenda bat eginbeharko dute ikasleek, baina oraingoan, aurreko egutegihorretan jasotako ezaugarriak gordetzen laguntzen duten edoezaugarri horiek hondatzen dituzten jokamolde edo arazoakoinarritzat hartuta.

25Irakaslegoa

(U)

7. jarduera: “Ikusi, ukitu, usaindu, dasta-tu eta entzun”

9. jarduera: “Urtaroen egutegia”

(L)

10. jarduera: “Urtaroei buruzko nire agen-da”

(U)

8. jarduera: “Antzinako nekazaritza-tres-nak, gaur egungo makinak”

(L)

Zaraitzu

Ingurugiroa

26 Irakaslegoa

Jarduera hau aurreko hasierako jardueran egin beharrekoegutegia egin ondoren edo aldi berean burutu daiteke. Taldebatzuek paisajearen egutegi bat osatuko dute, eta gainerako-ek kalteen eta jokamoldeen egutegia osatuko dute. Era bere-an, ikasle guztiek batera burutu lezakete jarduera hau, joka-moldeak eta kalteak jasotzen dituen egutegi bakarra eginez,eztabaida eta denen aurreko azalpenak oinarritzat hartuta.

Nolanahi ere, bi alderdi nabarmendu behar dira nagusiki:

* Ez dira konponbide handiak bilatu behar sortzen diren ingu-rugiro-arazoak konpontzeko, aitzitik, ikasleek beraiek bereningurunean burutu ditzaketen konponbideak aurkitu beharkodituzte.

* Nabarmendu egin behar da, gorabehera hauetako batzukurtaro batzuetan izan daitezkeela kaltegarriak eta beste urta-ro batzuetan, berriz, ez. Adibidez, kumeak hazteko garaianeragindako kalteak arazotsuak izan daitezke, eta beste garaibatzuetan, berriz, ez lukete arazo handirik sortuko.

Ikasleek aztertu ditzaketen hainbat gai (kalteen eta jokamol-deen inguruan erabakitzeko garaian, arazorik sortuz gero):

Udaberrian:

– Loreak eta bildumetarako beste hainbat gauza neurririkgabe biltzea (intsektuak, anfibioak…)

– Hegaztien habietan edota kumeak hazteko garaian eragoz-penak sortzea

– Nekazaritzan erabilitako zenbait pozoin

– Bideska eta pistetatik kanpora egindako ibilaldiak

Udan:

– Suteak sortzeko arriskua

– Turista eta bisitariak ugaltzea, eta horrekin batera, zaborrakere ugaltzea

– Oinarrizko gutxieneko zerbitzurik gabeko kanpaldiak (hon-dakin uren hustuketa, zaborrak…)

– Lurrorotako ibilgailuen eta abenturako kirolen txapelketak(eskalada, motokrosa…), kontrolik gabe eginez gero kalte-ak eragin ditzakete eta

Udazkenean:

– Perretxikoak biltzea, inolako neurririk gabe

– Basoko fruituak biltzea, inolako neurririk gabe (basoko frui-tuak animalia askoren elikaduraren oinarria osatzen dute,negu osoa igaro ahal izateko)

– Ehizak eragindako arazoak (ezkutuko ehiza, debekatutakoteknikak erabiltzea…)

Neguan:

– Basoetan zuhaitz gehiegi moztea (Zaraitzuko bailaran beti-danik erabili izan da egurra eta beti egon izan dira basoak)

– Adierazitako pistetatik ateratzean, faunaren eta landaredia-ren gaineko eragozpenak eragiten dituzten eskiatzaileak

– Gabonetako apaingarrietarako, naturako produktuak biltzea(goroldioa, gorosti-adartxoak…)

– Zenbait berogailuren ondorioz (petrolioa eta deribatuakerabiltzen dituztenak) kutsadura handitzea.

ETA ABAR

Zaraitzu

Ingurugiroa

27Irakaslegoa

Material hauekin landutako guztia laburbiltzeko jardueradugu honakoa. Ikasleek paisaje bat osatu beharko dute jar-duera honetan, erliebe mutu bat erabiliz. Horretarako, paisa-jearen oinarria dute koadernoan (orri handi hedagarria).Irakasleek Baliabideak atalean dituzte paisaje hori osatzekobehar diren osagai guztiak (zuhaitzak, animaliak, etxeak, per-tsonak hainbat jarduera burutzen…).

Osagaien orri honen behar beste fotokopiak egin beharkodira, jarduera honetan ariko den ikasle-kopuruaren adinakoa.Osatu beharreko paisaje bakoitzeko laupabost ikasleez osatu-tako taldeak osatzea komeni da.

Irakasleek irizpide bakarra eman beharko dute, eta beharadina aldiz errepikatu beharko dute: ikasleek URTARO BAKARBAT aukeratu behar dute eta paisajea, aukeratutako urtarohorren arabera osatu behar dute.

"Nola aldatzen diren gauzak urtaro batetik bestera" jardueragogoratzea komeni da. Jarduera hartan paisaje batean ager

zitezkeen osagaiak aipatu eta ordenatu egin ziren urtaroenarabera. Jarduera hura burutzean hainbat galdera sortu ziren,NIZerako ikustaldiaren ondoren dagoeneko erantzunda behardutenak. Jarduera hartako osagai haiek gogora ekartzeakomeni da, talde bakoitzak osatu beharreko paisajeari auke-ratutako urtaroan dakozkionak bereizi eta paisajean eranste-ko (ziluetak kalkatuz, marrazkiak eginez, aldizkarietatik iru-diak moztuz…, edo irakasleak Baliabideak atalean dagokionurtarorako dituen osagaiak erabiliz).

Irakasleek Baliabideak atalean, paisajearen orri mutu bat du,A3 neurrira txikitua eta koloreztatuta, zuri-beltzean ikusizgero nahasgarriak gerta litezkeen elementuak argi eta garbikokatu eta ikusi ahal izateko (ibaiaren ibilbidea, ingurunemalkartsua, elurrez estalitako tontorrak, eta abar). Hala ere,irudi hau ez zaie ikasleei eredu gisa erakutsiko, beren paisa-jean irudikatu beharreko urtaroko berezko koloreak erabilibeharko dituzte eta.

Ikasi beharrekoak ikasi ondoren, osagai, kolore eta formajakin batzuk agertzea edo ez agertzea, urtaroen araberakoadela, eta osagai bakoitza ingurune jakin batean agertzea,ingurune horretako berezko ezaugarriei zor zaiela (hariztiakpagadiak baino altitude beheagoetan, orkatzak basoan, kan-palekuak zelaiguneetan eta herrietatik hurbil, eta abar) gogo-rarazi behar die irakasleak ikasleei.

(L)

11. jarduera: “Sortu ezazu zerorren paisa-jea”


Baliabideak

Zaraitzu

Ingurugiroa

31Baliabideak

2- BALIABIDEAK

2.1- Irudiak

* Ikasleek beraien koadernoetan duten "Gure paisajea erai-kitzen" izeneko jarduerako orri nagusitik aterea, baina A3neurrira txikitua eta koloreztatua.

* "Gure paisajea eraikitzen" jardueran agertzen den paisaje-ko elementuen orria:

– Animalia basatiak eta etxabereak: basurdea, orkatza,basoilarra, ugatza, okil beltza, oreina, behia etaardiak.

– Zuhaitzak: gorosti fruituduna eta gorosti fruituga-bea, mendi-pinua, pago hostoduna eta pago hosto-gabea, haritz hostoduna eta haritz hostogabea, pinugorria eta izeia.

– Etxeak: bi etxe eta borda bat.

– Seres humanos: Agricultor, equiadora, pescadora,alpinista, pescadora, cazador, pastor, leñador.

* Gizakiak: nekazaria, eskiatzailea, arrantzalea, mendigoi-zalea, ehiztaria, artzaina, egurketaria.

2.2- Ingurunea ikustera joateko beste auke-ra batzuk

– MUSKILDAKO BASELIZARAKO IKUSTALDIA (Otsagi).Ikasle-taldeei eta bestelako taldeei zuzendutako ikustaldigidatuak. Prezioa: 100 PTA 15 lagun baino gutxiagoko talde-entzat, eta 75 PTA 15 lagunetik gorako taldeentzat. Aldezaurretik deitu behar da (2 egun lehenago). Ikustaldiak ordu-bete irauten du. Arduraduna: Ione Villanueva - Tel.: 948 89 0559 - 89 00 38

– EGUR-TAILEN ERAKUSKETA (Otsagi). Ikasle-taldeei etabestelako taldeei zuzendutako ikustaldi gidatuak. ErakusketaMuskildako baselizan dago. Aldez aurretik deitu behar da (2egun lehenago). Ikustaldiak ordubete irauten du.Arduraduna: Ione Villanueva - Tel.: 948 89 05 59 - 89 00 38

– ERLEZAINTZAKO LANDETXEA (Nabaskoitze). Ikustaldigidatuak. Aldez aurretik deitu behar da (4-5 egun inguru lehe-nago). Astelehenetik ostiralera. Gehienez autobus bateansartzen den ikasle-kopurua onartzen da eta ikustaldiak 45-60minutu inguruko iraupena du. Arduraduna: Jesús MªRodrigo. Tel.: 948 47 00 60

– NABASKOITZEKO SUHILTZAILE-PARKEA. Ikustaldi gida-tuak. Aldez auretik deitu behar da. Ikustaldiak ordubete ingu-ru irauten du. Etorriko den haur-kopurua, haien adina,etorriko diren eguna eta ordua jakinarazi behar dira, ondokohelbidera bidalitako gutun baten bidez:

Nafarroako Suhiltzaileen PartzuergoaBegoña Martínez-entzatAralar kalea, 131002 Iruñea

Ikustaldien arduradunarekin (Begoña Martínezekin alegia)zuzenean harremanetan jartzeko, dei ezazue ondoko telefono-zenbakira: 948 42 30 30

Oharra: Aurreko zenbait tokitarako ikustaldiak, InterpretazioZentrotik bertatik antolatu ahal izango dira.

2.3- Bibliografia

– ARMENDARIZ, F: "Espacios Naturales Protegidos deNavarra". Ingurugiro Departamentua. Nafar Gobernua,Iruñea, 1995.

– ELOSEGUI, J; GUERENDIAIN, P; PEREZ OLLO, F; REDÓN,F: "Navarra Naturaleza y Paisaje", CAN, 1982.

– ELOSEGUI, J ETA BESTE: "Atlas de aves nidificantes". CAN,Iruñea, 1985.

– ELOSEGUI, J ETA BESTE: "El parque natural pirenaico: I.Larra-Belagoa". Nafar Gobernuko Ingurugiro Departamentua,1986.

– ELOSEGUI, J ETA BESTE: "El parque natural pirenaico: II.Irati-Ibañeta". Nafar Gobernuko Ingurugiro Departamentua,Iruñea.

Zaraitzu

Ingurugiroa

– ELOSEGUI, J ETA BESTE: "Navarra desde el aire".Nafarroako Aurrezki Kutxa, Iruñea, 1988.

– GARCÍA BONA, L.M.: "El paisaje vegetal". Nafar Gobernua,1983.

– LOIDI, J.; BASCONES, J.C.: "Memorias del mapa de seriesde vegetación de Navarra". Nafar Gobernuko Ingurugiro,Lurralde Antolamendu eta Etxebizitza Saila, Iruñea, 1995.

- HERRI KULTURAKO GAIAK (ZENBAIT AUTORE):

"Nuestras aves" (36. zkia.) (Gure hegaztiak)

"Almadías" (38. zkia.) (Almadiak)

"Ochagavía" (148. zkia.) (Otsagi)

"Artesanos rurales" (333. zkia.) (Landa-inguruneko esku-langileak)

"Valle del Roncal" (27. zkia.) (Erronkaribar)

"Indumentaria" (281. zkia.) (Janzkera)

"Tributo de las tres Vacas" (81. zkia.) (Hiru behien zerga)

"Burguete" (157. zkia.) (Auritz)

"El paisaje" (16. zkia.) (Paisajea)

"Valle del Roncal, paisaje y labores" (257. zkia.)(Erronkaribar, paisajea eta lanbideak)

– ZENBAIT AUTORE: "El agua en Navarra". NafarroakoAurrezki Kutxa, Iruñea, 1991

– ZENBAIT AUTORE: Panorama aldizkaria: "Los hórreos".

– ZENBAIT AUTORE: Unitate didaktikoa: "Nafarroako naturingurune babestuak". Ingurugiro Departamentua, NafarGobernua, Iruñea, 1998 (aurki argitaratzekoa).

– ZENBAIT AUTORE: Unitate didaktikoa: "Nafarroako espezie

babestuak". Ingurugiro Departamentua, Nafar Gobernua,Iruñea, 1998 (aurki argitaratzekoa).

– ZENBAIT AUTORE: Unitate didaktikoa: "Nafarroako inguru-ne hezeak". Ingurugiro Departamentua, Nafar Gobernua,Iruñea, 1998 (aurki argitaratzekoa).

– ZENBAIT AUTORE: Unitate didaktikoa: "Nafarroako zintzu-rrak". Ingurugiro Departamentua, Nafar Gobernua, Iruñea,1998 (aurki argitaratzekoa).

– ZENBAIT AUTORE: Unitate didaktikoa: "Nafarroako basoak".Ingurugiro Departamentua, Nafar Gobernua, Iruñea, 1998(aurki argitaratzekoa).

– ZENBAIT AUTORE: Unitate didaktikoa: "Nafarroako ibaiak".Ingurugiro Departamentua, Nafar Gobernua, Iruñea, 1998(aurki argitaratzekoa).

– KARTOGRAFIA:

• 1:50.000 eskalako mapa topografikoak, ArmadarenGeografia Zerbitzuarenak.

• 1:25.000 eskalako mapa topografikoak, Geografia InstitutuNazionaleko zuzendaritza nagusiarenak.

• 1:50.000 eskalako mapak, laboreei eta aprobetxamendueiburuzkoak, Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministe-rioarenak.

• Espainiako mapa geologikoa, E 1:50.000. Nafar Gobernua.

• Natur Ingurune Babestuen mapa. 1:200.000. Nafar Gober-nuak argitaratua.

• Nafarroako abelbideen mapa. Abelbideen Lagunen Elkarteaketa Nafar Gobernuak argitaratua.

• Nafarroako mapa topografikoak. 1:200.000. Nafar Gober-nua.

32 Baliabideak

Zaraitzu

Ingurugiroa

33Baliabideak

– PIRINIOTAKO TURISMO-PARTZUERGOAK ARGITARATU-TAKO MATERIALAK:

• Mapa del Consorcio Turístico del Pirineo Navarro (1997).Errepideak, zerbitzuak, ondarea eta natura...

• Pirineo Navarro. Guía turística y de servicios. (1996).

• Nafarroako Pirinioan Barna (1998). Aurrekoaren euskaraz-ko bertsioa.

• Senderos del Pirineo Navarro (1998). Bi liburuki.

• Guía de esquí de Fondo. Abodi-Salazar y Larra-Belagua(1998).

Material hauei buruzko informazio gehiago eskuratu nahi iza-nez gero, jo ezazue hona:

PIRINIOTAKO TURISMO-PARTZUERGOABailarako etxea (AEZKOA)Tel.: 948 76 43 26 / Faxa: 948 76 43 20

Zaraitzu

Ingurugiroa

34 Baliabideak

Irakur itzazu arretaz ondoko taulan agertzen diren esaldiak, eta ipin ezazu gurutzebat dagokion laukitxoan.

Ez itzazu ondoko puntuak ahaztu:

Ipin ezazu X bat:1.- Horri buruz inoiz ezer entzun ez baduzu, edo galdetzen denari buruz ezer ez

badakizu.2.- Inoiz horri buruzko ezer irakurri, ikasi edo entzun baduzu.3.- Horren berri ondo badakizu, eta zure ikaskideei azaltzeko gai baldin bazara.

Orain, osatu itzazu ondoko esaldiak:

• Otsagirako ikustaldia gustatu zait, ondoko arrazoirengatik:

• Ikustaldi honetan ikasitakoa eta nire ikaskideei irakatsi diezaiekedana hauxe da:

• Urtaro batetik bestera aldatzean, izaki bizidunek...:

Baliabideak GALDE-SORTA

Ba al dakizu non dagoen Zaraitzuko bailara?

Zure ustez, han bizi diren izaki bizidunak, zure herrian bizi direnenberdinak al dira?

Ba al dakizu urtaro batetik besterako aldaketak Zaraitzuko bailarako paisaje eta izaki bizidunen gaineko eraginik ote duen

Ba al dakizu zertan egiten duten lan hango biztanleek?

Ba al dakizu duela 100 urte lanbide berberak ote zituzten?

Ba al dakizu zein lanabes erabiltzen zuten duela 100 urte?

Ba al dakizu giza jarduerek Zaritzuko bailarako ingurunearen gaineko eraginik ote duten?

Ba al dakizu zer den "Iratiko basoa"?

Ba al dakizu zuk zer egin dezakezun leku bat ondo gordetzekomoduan babesteko?

1

Ez dakit Entzun dutinoiz

Ondo dakiteta azaldu

dezaket

2 3

Zaraitzu

Ingurugiroa

35Baliabideak

Zaraitzu

Ingurugiroa

36 Baliabideak


Jarduera-koadernoa

Zaraitzu

Ingurugiroa

39Jarduera-koadernoa

Kaixo lagun! Otsagiko Naturaren Interpreta-zio Zentrotik agurtzen zaitugu.Honako hau irakurtzen ari bazara, gureganaetortzeko asmoa izango duzu ziurrenik. Hala,koaderno hau prestatu dizugu, etorri aurre-tik bailara hau, hemengo paisajeak eta jen-dea, herriak eta natura ezagutzen has zaite-zen. Eta gainera, gehien poztuko gintuzkee-na, zu eta zure ikaskideek hemen proposat-zen dizkizuegun jarduerak burutzen gozatudezazuela izango litzateke. Horregatik bada,hurrengo orrialdera jo eta Nafarroako lurhauetan barrena bidaiatzen hasteko gonbi-tea luzatzen dizugu.A, ez ezazula ahaztu! Zure zain gauzkazuNaturaren Interpretazio Zentroan.

Laster arte

Zaraitzu

Ingurugiroa

40 Jarduera-koadernoa

Hasi aurretik, idatz itzazu zure datuak, koadernoa ez galtzeko.

Zure izena:

Ikastetxea:

Ikasturtea: Herria:

Zaraitzu

Ingurugiroa


Irakur itzazu arretaz ondoko taulan agertzen diren esaldiak, eta ipin ezazu gurutzebat dagokion laukitxoan.

Ez itzazu ondoko puntuak ahaztu:

Ipin ezazu X bat:1.- Horri buruz inoiz ezer entzun ez baduzu, edo galdetzen denari buruz ezer ez

badakizu.2.- Inoiz horri buruzko ezer irakurri, ikasi edo entzun baduzu.3.- Horren berri ondo badakizu, eta zure ikaskideei azaltzeko gai baldin bazara.

USTE DUGUNA BAINO GEHIAGO DAKIGU

Ba al dakizu non dagoen Zaraitzuko bailara

Zure ustez, han bizi diren izaki bizidunak, zure herrian bizi

direnen berdinak al dira?

Ba al dakizu urtaro batetik besterako aldaketak Zaraitzuko

bailarako paisaje eta izaki bizidunen gaineko eraginik ote duen

Ba al dakizu zertan egiten duten lan hango biztanleek?

Ba al dakizu duela 100 urte lanbide berberak ote

zituzten?

Ba al dakizu zein lanabes erabiltzen zuten duela 100 urte?

Ba al dakizu giza jarduerek Zaritzuko bailarako ingurunearen

gaineko eraginik ote duten?

Ba al dakizu zer den "Iratiko basoa"?

Ba al dakizu zuk zer egin dezakezun leku bat ondo gordetzeko

moduan babesteko?

1

Ez dakit Entzun dutinoiz

Ondo dakiteta azaldu

dezaket

2 3

Zaraitzu

Ingurugiroa


Ezagutzen al duzu Zaraitzuko bailara? Jarraian agertzen diren irudiak lagungarriakizan dakizkizuke bailarari itxura hartzeko. Zer, hasi al zara nolakoa den buruan irudi-katzen? Zu bizi zaren lekuaren antzekoa al da?

NAFARROAKO PAISAJEAK ETA LEKUAK

Zaraitzu

Ingurugiroa


Bila itzazu bizi zaren lekuari buruzko argazkiak, irudiak, marrazkiak…, Zaraitzuko bai-larako leku berdinak irudikatzen dituztenak. Hemen itsatsi eta Zaraitzukoekin aldera-tu ditzakezu. Idatz ezazu orrialde honetan bien artean aurkitu dituzun desberdinta-sunak, eta aurreko orrialdean bien arteko antzekotasunak.

Bide batez, non dago Zaraitzuko bailara? Bila ezazu Nafarroako mapa batean.

NAFARROAKO PAISAJEAK ETA LEKUAK

Zaraitzu

Ingurugiroa


Irakasleak paisaje batean ager litezkeen gauza guztiakjasotzen dituen zerrenda bat emango dizu. Baina, ba aldakizu gauza horiek guztiak Zaraitzuko bailaran aurki otezenitzakeen?

… Demagun Zaraitzuko bailaran barrena zoazela, urtaro desberdinetan zehar:

Zaude, pentsa ezazu pixkatxo bat gehiago:

* Animaliek, itxura bera al dute beti? Jokamolde bera al dute urtaro guztietan?Leku berean bizi al dira urte osoan zehar?

* Landareek, berde kolorea al dute beti? Guztiek aldi berean ematen al dituzteloreak eta fruituak?

* Elur asko egiten al du toki horretan? Zaraituzko paisajearen koloreak eta zubizi zaren tokikoak berdinak al dira?

* Zertan egiten du lan bailarako jendeak? Zer ereiten dute? Lan berdinetan ari-tzen al dira urte osoan zehar?

* Ba al daude urtaro guztietan ikusten ez diren elementuak?

Erantzun aurretik, bailarari buruzko argazkiak bilatu eta han bizi diren ani-malia eta landareei, hango biztanleen ogibideari edota han duten egural-diari buruzko informazioa biltzea komeni litzateke, besteak beste.

Era berean, irakasleak eman dizun zerrenda oinarritzat hartuta bestela-ko zenbait daturi buruzko informazioa ere bildu zenezake.

Paseotxo horretan, zein aldake-ta antzemango zenituzke paisa-jean urtaro batetik bestera?Animaliak eta landareak eredesberdinak izango al lirateke?Eta gizakiek, gauza berdinakegingo al lituzkete urtaro guz-tietan?

NOLA ALDATZEN DIREN GAUZAK URTARO BATETIK BESTERA

Zaraitzu

Ingurugiroa


Idatz eta itsats ezazu hemen irakasleak emango dizun zerrenda:

NOLA ALDATZEN DIREN GAUZAK URTARO BATETIK BESTERA

Zaraitzu

Ingurugiroa


Azter ezazu aurreko zerrenda eta jar ezazu zerrenda horretako osagai bakoitza, koa-dro honetan dagokion lekuan:

Ez daude urte

osoanzehar

EZ daude

Zaraitzun

BAdaudeZaraitzun

Naturako elementuak

Giza jarduerekin lotura duten elementuak

Naturako elementuak

Giza jarduerekin lotura duten elementuak

Baina, aintzakotzat hartu behar duzu, urteosoan zehar ikusten diren, urtaro guztietan

itxura bera duten...

NOLA ALDATZEN DIREN GAUZAK URTARO

Urteosoanzehardaude

Zaraitzu

Ingurugiroa


Jarraitu geziak, ezkerretik eskubira:

*Udaberria *Uda *Udazkena *Negua

BATETIK BESTERA

Zaraitzu

Ingurugiroa


JARRAI EZAZU OINATZA

Animalia asko nekez ikus daitezke mendian, zarata txikiena entzun orduko, izutu etaezkutatu egiten dira eta. Baina, zorionekoak gara, izan ere, oinatz batzuk aurkitu bai-titugu. Ba al dakizu zein animaliarenak diren oinatz hauek?

Animalia guztien arrastoa jarraitzerik lortu ez baduzu, ez zaitez kezkatu.Interpretazio Zentrora zatozenean, osatu gabe duzuna osatu ahal izango duzu eta.

BASURDEA ERBIA

Zaraitzu

Ingurugiroa


INTERPRETAZIO ZENTRORAKO IKUSTALDIAN EGIN BEHARREKO JARDUERA

Jolastu al zara inoz Naturaren detektibearen jokoan? Animaliak elkarrengandik bereiz-ten ikasi nahi al duzu, haien ahotsa, oinatzak, janari-hondarrak edo gorozkiak azter-tuz? Jarrai itzazu jokoaren ondoko jarraibideak, eta zaude adi-adi, ezer ez galtzeko!

Entzun ezazu, zure ustez zer da?

BASOKO DETEKTIBEA

Entzun berriz: nolakoa da zure ustez?Handia Txikia

UGAZTUNA HEGAZTIA

Entzun berriz: nolakoa da zure ustez?Handia Txikia

Nolakoak dira bere oinatzak? Marraz itzazu ondoko koadroan: Nolakoa da bere txonotxioa, zure ustez?

Zer jaten du:

Haren janari-hondarrik aurkitu al duzu? Marraz itzazuhemen

Oso ondo! Bere habia aurkitu duzu. Zein animalia da?

Ba al dakizu haia nola egiten duen?

Zer gehiago aurkitu duzu txori honi buruz?

Txorrotxio gozoa baina errepikakorraTxilio akutua eta urrikariaGozoa eta aldakorraDoinu zakarrak eta gozoakTxorrotxio goibel samarraTxilio algaratsua

Zer jaten du zure ustez:

Haren janari-hondarrik aurkitu al duzu? Nolakoak dira?

Eta zer diozu haren gorozkiei buruz?

Oso ondo ari zara! Bere gordelekua aurkitu duzulauste dut. Zein animalia da?

Zer gehiago aurkitu duzu animalia honi buruz?

Marrazitzazuhemen

Marrazkia

Zaraitzu

Ingurugiroa


Zer moduz detektibe lanetan? Agian ezin izan diezu animalia guztien arrastoari jarrai-tu. Horregatik, zuk dituzunez bestelako animaliak dituzten ikaskideekin bildu eta,jarraian, bakoitzak aurkitu duenaren berri eman behar diozue elkarri.

Oinatza

Ondokoez elikatzen da

Bere gordelekua:

Gainera:

Izena:

Janari-hondarrak Gorozkiak

Huella


Bere gordelekua:

Gainera:

Izena:

Jarari-honderak Gorozkiak

Oinatza


Bere gordelekua:

Gainera:

Izena:

Janari-hondarrak Gorozkiak

Bere txirritxioa honelakoa da:

Ondokoez elikatzen da:

LBere janari-hondarrak hauek dira

Habia ondoko lekuan egiten du:

Además

Izena:



Bere janari-hondarrak hauek dira:


Izena:



Bere janari-hondarrak hauek dira:


Izena:

Zaraitzu

Ingurugiroa


IKUSI, UKITU, USAINDU, DASTATU ETA ENTZUN


Asmakizunekin hasiko gara orain, baina asmakizun berezi samarrekin.Adi zure zentzumen guztiak!Ea asmatzen duzun...

Zer

ukitu duzun.

Ikus

i-m

akusi, zer ikusi?

Zei

nek

e

Zei

nek

egit

en d

uen

soin

u ha

u.

gite

n du

en soi

nu h

au.

Zaraitzu

Ingurugiroa


URTAROEN EGUTEGIAIN

TERP

RETA

ZIO

-ZEN

TRO

RAKO

INST

ALD

IAN

EG

IN B

EHA

RREK

O J

ARD

UERA

Zer

mod

uzko

a iz

an d

a ba

soar

en la

u ur

taro

etan

zeh

erek

o zu

en ib

ilbid

ea?

kont

urat

uko

zine

ten,

nos

ki,b

asoa

nol

aald

atze

n de

n ur

tean

zeh

ar. J

arra

ian

best

e pa

s-co

txo

bai e

gin

eta

saia

zai

tezt

e on

doko

Tau

la o

satz

en. E

sald

i pol

itak

bic

atu,

zilu

etar

en b

ai a

urke

ratu

, urt

aro

bate

tik

bust

erak

o al

dake

ta g

arra

ntzi

tsue

nen

berr

ija

so,c

rital

iek

eta

land

erek

egi

ten

dutu

ra id

atzi

dez

akez

ue, b

este

ak b

este

.

Mila

kol

orek

in ja

nzte

n da

Ani

mal

iak

Lada

reak

Kolo

reak

,us

aina

k,so

inua

k

Lanb

idea

k

Pais

ajea

Bere

n ku

mea

k ha

zten

sai

a-tz

en d

ira

Baso

-lana

k

Gor

ria, g

orri-

horis

ka, h

oria

, ber

-de

a...

nagu

sitz

en d

ira p

aisa

jean

UDA

BERR

IAUD

AUD

AZK

ENA

Zert

arak

o ba

lio d

uen

hone

k gu

ztia

k? T

aula

hon

etan

bit

zen

duzu

en in

form

azio

guz

tia

oso

erab

ilgar

ria iz

ango

zai

zue,

ger

oxea

go e

sang

o di

zueg

un z

erba

iter

ako!

NEG

UA

Zaraitzu

Ingurugiroa


ANTZINAKO NEKAZARITZA-LANABESAK, GAUR EGUNGO MAKINAK


Jarraian gaur egun burutzen diren zenbait lanen eta erabiltzen diren zenbait makinen irudiak dituzu.

• Esan ezazu zertarako balio duen bakoitzak.

• Zure ustez nolakoak ziren tresna eta lan horiek duela 100 urte? Bila ezazu erakusketangauza bera egiteko balio duen lanabesa eta adieraz ezazu iraganean nola erabiltzenzen.

• Halako lanabesik aurkitu baduzu, gaur egungo lanabes horren parekoaren ondoanmarraztu edo deskribatu egin dezakezu.

• Erakusketan ikusgai dauden lanabesak ikusita, zeintzuk dira, zure ustez, Zaraitzukobailarako berezko betiko jarduerak?

Ikusi al dituzu iraganean nekazaritza-lanetarako erabiltzen ziren lanabes eta tresnak? Arretaz begiratuzgero, ikusiko duzu gure aiton-amonek eta birraitona eta birramonek erabiltzen zituzten lanabes asko etaasko gaur egun ere erabili egiten direla. Baina beste batzuk, aldiz, makina modernoekin ordezkatu dira, garaibateko lanabesek egiten zuten lan bera burutzen baitute, baina bizkorrago eta ahalegin txikiagoarekin.

Ah, eta ez ezazula ahaztu orri honen beste aldean begiratzea!

Zaraitzu

Ingurugiroa


Zaraitzu

Ingurugiroa


URTAROEN EGUTEGIA

Bada

toz

sorb

eltz

ak!

Urta

rrile

ak e

rrom

eroa

lora

tzen

daEn

tzut

en a

l du

zu?

Luha

rtza

da,

neg

uko

lozo

rrot

ik

esna

tuet

a zu

loak

egi

ten

ari

da lu

rraz

pian

San

Blas

egun

ez (o

tsai-

lak 3

), zik

oina

ikusik

odu

zu.

Ikusi

ezea

n, elu

rur

tea

izang

o du

gu

Pais

ajea

zur

izja

nzte

n da

...

ELUR

RA!

Uzta

ilare

n 51

,In

guru

giro

aren

Mun

duko

Egu

na

Oso

dibe

rtig

arria

iza-

ten

da h

osto

ero

rien

arte

an e

zkut

atze

a

Anim

alia

ask

ok ja

ki-go

rdai

-lu

ak b

etet

zen

ditu

zte

baso

-ko

frui

tuek

in

San

Bart

olom

e eg

unez

(ab

uztu

ak24

) or

eina

k or

roek

a ha

sten

dira

lehe

nbiz

iko

aldi

z

Aus

artz

en a

l zar

ete

zuek

zeu

ek u

rtar

oen

egut

egi b

at e

gite

n? B

ildu

zait

ezte

laup

abos

t ik

asle

z os

atut

ako

tald

eeta

n et

a...

Erab

ili ir

udim

ena!

Kart

oifin

bat

edo

bi

erab

ili di

tzak

ezue

ho-

rreta

rako

, ka

rtoi

ba-

ten

gain

ean

itsat

si-

ta.

Erab

ili

ezaz

ueNI

Zera

ko i

kust

aldi

anja

sota

ko

info

rma-

zioa.

Eran

tsi

itza

zue

ar-

gazk

iak,

mar

razk

iak,

esae

ra za

harra

k, ol

er-

kiak

...

Aleg

ia,

zuek

nahi

duz

uen

guzt

ia!

Polit

-pol

ita

geld

ituk

o za

izue

.Et

a zu

en la

neki

n er

akus

keta

t-xo

bat

ant

ola

zene

zake

te.

Uda

NeguaU

dabe

rria

Udazke

na

Zaraitzu

Ingurugiroa


NAHI DUZUN GUZTIA IDAZTEKO

Zatoz Zaraitzu bailara ezagutzera. (8 eta 12)

Documents

Transcript of Zatoz Zaraitzu bailara ezagutzera. (8 eta 12)