Zatoz Zaraitzu ibarra ezagutzera. (8 eta 12)

Zatoz ZaraitzuIbarra ezagutzera

(12-16 urte bitarteko ikasleendako heziketa-gaiak)

Nafarroako GobernuaIngurumen, Lurraldearen Antolamendu

eta Etxebizitza Departamentua

Gobierno de NavarraDepartamento de Medio Ambiente,Ordenación del Territorio y Vivienda

q / / g

OSTADAR Ingurumenari buruzko Hezkuntzarako Elkarteak prestatu eta diseinatutako materiala

Otsagabiako Naturaren Interpretaziorako Zentrorako. Zentro horretako jabea Nafarroako Gobernua da eta kudeatzailea,

aldiz, Ingurugiroaren Kudeaketa-Nafarroako Mintegi eta Basoberritzeak, S.A.

Irudien egilea Birilo izan da.

Maketazioaren egilea María del Villar Berruezo Fundazioa izan da.

Lourdes García Pérezek ideiak eta iradokizunak eman ditu hainbat jardueretan.

© Gestión Ambiental Viveros y Repoblaciones de Navarra SA © OSTADAR Ingurumenari buruzko Hezkuntzarako Elkartea© (irudiena) Birilo© Euskarazko testua. CCI.

Inprimatua:

ISBN:LG:

q / / g

Ingurumena

3 ZZaarraaiittzzuu

Nafarroako Gobernua Ingurumen Hezkuntzaren Koadernoak izenburuko sortaargitaratzen hasi zen 2000ko martxoan. Lehenbiziko argitaraldia 8 eta 16 urtearteko ikasleendako izan zen, 10 izenburuz osaturik zegoen eta oso harreraona izan zuen. Izan ere, 1.500 ale plazaratu eta den-denak azkar agortu ziren,Foru Komunitateko ikastetxeek eskaturik eta Espainiako beste leku batzuetatikere lehenbiziko sorta hura eskuratzeko erakutsi zuten gogoarengatik. Agirihoriek, gaur egun, eskura daude Interneten bidez. Zuek, orain, esku artean duzuen testuak jarraipena eman dio hasierako ekimenhari. Ekimena guztiz bat dator Ingurumen, Lurraldearen Antolamendu etaEtxebizitza Departamentua egiten ari den politika molde orokorrarekin,ingurumenari buruzko hezkuntza sustatzen ari baita gizarteko esparruguztietan. Oraingo honetan, Zaraitzu Ibarraren ingurumenari buruzkohezkuntzaren koadernoa da eta aukera ematen digu Nafarroako Ipar-ekialdekotxoko eder horretan barneratzeko. Zaraitzu, inolako zalantzarik gabe, inguruberezia da ingurumenari eta kulturari begira. Horra bestela zenbat bisitarijoaten den, urtean barrena, Zaraitzuko oihanez, eta herriez ere, gozatzera.Bisitari aunitz, zinez.Foru Gobernuak, berriz ere, ikastetxeen eta gogoa duten pertsona guztien eskujarri du ingurumenari buruzko prestakuntzarako materiala. Koaderno honenzeregin funtsezko eta lehena da ezagutzak transmititzea, baina gure nahia da,koadernoak haratago ere jotzea. Azken buruan, pertsonen prestakuntzanlagundu nahi dugu, gizon-emakumeek errespeta dezaten Nafarroak berebaitan biltzen duen biodibertsitatea eta natur aberastasun izugarria eta, aldi be-rean, pertsona horiek lan egin dezaten, ingurumena gizakiaren kultura sozia-lean eta ekonomikoan sartzearen alde. Alde horretatik, elkarrekin landu beharditugu natur ingurunea errespetatu eta kontserbatzeko jarrerak eta jokabideak,ezagutu eta maite dugun huraxe baizik ez baita errespetatzen.

Javier Marcotegui RosIngurumen, Lurraldearen Antolamendu

eta Etxebizitza KontseilariaNafarroako Gobernua

Aurkezpena

q / / g

q / / g

Zatoz Zaraitzu Ibarraezagutzera

(12-16 urte bitarteko ikasleendako heziketa-gaiak)

Bisitaldia Otsagabiako Naturaren Interpretaziorako ZentroraIrakasleendako heziketa-gaiak

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 6

q / / g

AURKIBIDEA

Materialaren aurkezpena . . . . 9

Sarrera . . . . . . 11

1 - Gida didaktikoa . . . . . 12

1.1 - Norentzat . . . . . 121.2 - Denbora banaketa . . . . 12 1.3 - Barne hartutako alorrak . . . 121.4 - Materialaren egitura . . . . 121.5 - Bisitaldiaren egitura . . . . 121.6 - Hezkuntza-xedeak . . . . 13 1.7 - Etapako helburuak . . . . 13 1.8 - Edukiak . . . . . 131.9 - Jardueren zerrenda . . . . 151.10 - Orientabide metodologikoak . . . 15

· Bisitaldiaren aurreko jarduerak . . 16· Jarduerak bisitaldian zehar . . 20· Jarduerak bisitaldiaren ondotik . . 28

2 - Baliabideak . . . . . 31

2.1 - Fitxak . . . . . 332.2 - Zer gehiago bisitatu eskualdean . . 362.3 - Bibliografia . . . . . 372.4 - Web orri interesgarriak . . . 39

3 - Jardueren koadernoa . . . . 41

Ingurumena

7 ZZaarraaiittzzuuq / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 8

q / / g

Ingurumena

9 ZZaarraaiittzzuu

Otsagabiako Naturaren InterpretaziorakoZentroak (jabea Nafarroako Gobernuko Ingu-rumen, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebi-zitza Departamentua da eta, kudeatzailea, be-rriz, Ingurugiroaren Kudeaketa-Nafarroako Min-tegi eta Basoberritzeak, S.A Elkartea) gubisitatzera etorri nahi duten ikastetxe guztienesku jarri ditu Zatoz Zaraitzu Ibarraezagutzera karpetan ageri diren materialguztiak.

Proposamen horien bidez, irakasleei materialaeman nahi diegu, Naturaren InterpretaziorakoZentrora (aurrerantzean NIZ) eginen dutenirteera prestatzen laguntzeko, Zentroanikusitako guztia ahalik eta aprobetxagarriengerta dadin. Ikasleei, aldiz, koaderno txiki batemanen diegu, lan egin eta bertan ezagutukoduten lekuari buruzko gauzarik aipagarrienakjasotzeko. Bai irakasleei, bai ikasleei oinarri batemanen diegu Zaraitzu Ibarreko bazterrak etaizakiak sakonago ezagutzeko.

Baina proposamen hori ez datza bakarrikinguru horren ezagutzan. Haratago joan nahidu. Horrela, Ingurumenari buruzko Hezkuntzaoinarri harturik, Ingurumena errespetatu etazaintzeko jarrerak landu nahi ditu. Gure iritziz,jarrera horiek aukera eman behar dutesentsibilizazio eta konpromiso handiagoaagertzeko hala berez "eder-ederrak" direninguruekiko nola eskola-erkidegoak eguneroizan ohi duen inguruarekiko.

Beraz, irakasleak nahiz ikasleak gonbidaturikdaude material hauek ezagutu eta erabiltzera,eta, irakasleei eskatzen diegu ikasleenganlaguntzen pizteko gure Erkidegoko bazterhauek ezagutzeko gogo bizia: Zaraitzu Ibarra,alegia.

Halaber, neska-mutil guztiak gonbidatzenditugu Zaraitzu Ibarraz gozatzera, den-denagozatzeko modukoa baita: jendea, bazterrak,animaliak, landareak.

MATERIALAREN AURKEZPENA

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 10

q / / g

Ingurumena

11 ZZaarraaiittzzuu

ZUEN ZAIN GAUDE!SARRERA

Material hauen garapena ardatz nagusi bateanoinarritzen da, hots, Otsagabiako NIZra eginenden bisitaldian. Bisitaldi horrek erantzun asmoditu, aldez aurretik ikastetxean berean sortukodiren galdera batzuk. Galdera horienerantzunak Zentroan moldatu ondoren, berrizere ikastetxean bertan landuko dira.

Hona hemen zeintzuk diren proposamen honenbaitan dauden materialak:

Irakasleentzat

1 - Gida didaktikoa. Gidan behar adinako in-formazioa bildua dago NIZ bisitatzera etor-tzen den irakasleak proposamenak landuahal izan ditzan, bai talde bati begira baiikastetxe osoari begira.Hona hemen gida honek dituen atalak:1.1 - Norentzat.

1.2 - Denbora banaketa.1.3 - Barne hartutako alorrak.1.4 - Materialaren egitura.1.5 - Bisitaldiaren egitura.1.6 - Hezkuntza-xedeak.1.7 - Etapako helburuak.1.8 - Edukiak.1.9 - Jardueren zerrenda.1.10 - Orientabide metodologikoak.

2 - Baliabideak. Baliabideetan datuaipagarriak eta bibliografia sarturik daudeeta ikasgelako lana errazago egitenlagunduko duen guztia ere bai.

Ikasleentzat

3 - Jardueren Koadernoa. Ikasleekjardueren koadernoan eginen dituzteikasgelan nahiz NIZra egindako bisitaldian

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 12

1- GIDA DIDAKTIKOA

1.1 - Norentzat

Proposaturiko materialak Derrigorrezko Bigarren Hezkun-tzako (12 - 16 urte) 1. eta 2. zikloko ikasleendako dira.

1.2 - Denbora banaketa

Lan egiteko, gutxienez, 3-4 saio egin behar dirabisitaldiaren aurretik eta 2-3 saio bisitaldiaren ondotik.Dena dela, materiala pentsatua eta egituratua dago,behar izanez gero, eta irakasleen ikasgelakoprogramazioaren arabera, jarduera bakoitza bere kasaegin ahal izateko.

1.3 - Barne hartutako alorrak

Hona hemen material horien garapenak barne hartukodituen alorrak: Natur Zientziak, Gizarte Zientziak, Geo-grafia eta Historia eta Gaztelania eta Literatura.

1.4 - Materialaren egitura

Arestian aipatu dugunez, Zatoz Zaraitzu Ibarra ezagu-tzera materialak badu ikasleendako Jardueren Koa-dernoa eta irakasleendako Gida Didaktikoa ere bai.Gidaren bidez, proposatutako jarduerak egin ahalizanen dira.Jarduera horiek, era berean, bi irizpide mota hauenarabera prestatu dira:• Noiz eta non egiten diren: bisitaldiaren aurretik,

bisitaldia bitartean eta bisitaldiaren ondotik eginbeharrekoak.

AURRETIK BITARTEAN ONDOTIK

• Irizpide pedagogikoen arabera: · Aldez aurreko ideien eta motibaziorako jarduerak (AI). · Ulermenerako eta garapenerako jarduerak (EZ).· Sintesi eta ebaluaziorako jarduerak (S).

1.5 - Bisitaldiaren egitura

Bisitaldiak bi zati ditu: batetik, NIZ bera bisitatuko duteeta, beste alde batetik, Otsagabia eta inguruan barrenaeginen duten ibilbidea. Bietan, Interpretazio Zentrokobegirale-gidari adituek jarduerak gidatu eta zuzendukodituzte.

Bisitaldia programatua dago, 3 eta 3,5 orduren arteaniraun dezan (ordu eta erdi NIZn eta beste horrenbesteibilbidea egiteko). Gehienez ere, 60 ikaslerendako da-go programatua. Horregatik, eta bisitaldia goizezeginez gero, gomendagarria da jarduera 10.00ak eta10.30ak bitartean hastea, 13.30ak eta 14.00ak bitar-tean bukatzeko.

Baldin eta NIZ bisitatzeko zuen baldintzak bat ezbadatoz guk proposatutakoekin, deitu lasai NIZra,bertako langileekin hitz egiteko. Xedea baita bisitaldiazuen ikastetxearekin batera antolatzea eta badagojarduerak aldatu eta egokitzerik, zuen beharren etabete asmo dituzuen helburuen arabera, betiere.

Behin bisitaldia adostutakoan, material hau ikastetxeeihelaraziko zaie, hala eskatuz gero. Ondoren,irakasleak behar adina kopia egiteaz arduratuko diraikasleen artean banatzeko. Hori bai, JarduerenKoadernoa NIZra eginen den bisitaldira eraman beharda. Horrela, artean jaso gabeko datuak bilduko dituzteeta, era berean, bisitaldiari berariaz dagozkionjarduerak eginen dituzte.

!! !"!#

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

13 ZZaarraaiittzzuu

Iradokizunak eta aholkuak bisitaldirako

Gogora ezazue. Neguan hotza egiten du eta euri aunitzere bai.Beraz, kanpoko ibilbidea egiteko, gomendagarria daanoraka edota xira eramatea beti. Era berean, komenida bota arinak ekartzea (Otsateko errekaren inguruanibilbide laburra eginen baitugu) baina KASU! Ez dezalainork ere botarik erosi txango honetarako. Botarik ezbadute, zola lodi xamarreko kirol-zapatilek ere baliokodute.

Udaberria-udan, behar bezalako kantinplora eramanbehar da bizkar-zakuan, ibilbidea laburra izanik ere.Prismatikoak ere eraman ahal izanen dira, edukiz gero,baina NIZn badira batzuk. Landa edo mendi-gidak ereeskura daude NIZn. Bisitaldirako, Jardueren Koadernoaz gain,gomendagarria da neska-mutil bakoitzak margoren batere eramatea.

Egitura (taldeka)

1. ZATIA

2. ZATIA

1.6 - Hezkuntza-xedeak

1- Ikasleak Zaraitzura eramatea, Ibar horrek dituen be-rezitasunak ezagut ditzaten.

2- Interpretazio Zentroa eskaini eta huraxe erabiliinformazio iturri gisa, sor daitezkeen galdereierantzunak emateko.

3- Zaraitzu Ibarrari buruzko gogoa piztea. Nabarmen-duko dira arazo txikiak ekar ditzaketen gaiak,ikasleek erantzuna ematen saiatzeko.

4- Ikasleei aukera ematea naturaz eta landa-inguru-neaz gozatzeko, eta NIZk eskainitako baliabideezere bai.

1.7 - Etapako helburuak1- Natur inguruneko ezaugarri batzuk ezagutzea, natur

inguruneko osagai biotikoen eta abiatikoenezaugarriak, zehazki.

2- Nafarroako Pirinioetako landa-inguruneko ezaugarribatzuk ezagutzea.

3- Hainbat informazio iturri erabiltzea: behaketazuzena, jardueren fitxak eta ikaslearen etabegiralearen arteko elkarreragina, informazioaerdiesteko Zaraitzuko naturaren eta landa-ingurunearen alderdi nabarienez.

4- Ikasleei aukera ematea naturaz eta landa-inguruneaz zuzenean gozatzeko.

5- Zaraitzuko ingurumenari buruzko arazoak ezagutueta ikasleengan konponbideen gaineko gogoapiztea. (Bai bakoitzak egin dezakeena, bai Adminis-trazioak garatutako konponbideak).

1.8 - Edukiak

Gertaerak eta kontzeptuak• Espazioaren pertzepzioa eta irudikapena. Espazioa

irudikatzeko teknika errazak: krokisak, planoak,mapak, eskalak, kokapena, ikurren hizkuntza...

• Geografiari buruzko informazio iturriak eta iturri horiekerabiltzea geografi espazioa ezagutzeko: kartografiiturriak, grafikoak, eta abar…

A TALDEA

B TALDEA

KANPOKO JARDUERA: (1h. 30 min g. g. b.) • Aurkezpena • "Otsagabia

topalekua" • "Ibilaldi bat" (Ibilbidea)

NIZko JARDUERA: (1h. 30 min. g. g. b.) Beheko solairua eta lehena: • Aurkezpena • " Mendi zintzurra oso ongi antolatutako etxea da" • " Hona aditu bat: ugatza" • "Zertarako nahi dut nik oihana?" Bigarren solairua: • Ikus-entzunezkoa

A TALDEA

B TALDEA

NIZko JARDUERA

KANPOKO JARDUERA

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 14

• Zaraitzu Ibarreko ingurune fisikoaren ezaugarrinagusiak: erliebea, klima, lurzorua eta urak, geologihistoria.

• Zaraitzuko paisaia bereziak: zintzurrak eta oihanak.• Paisaia hauetako espezieak.• Paisaia, ingurune naturalaren osagaien ekintzaren

ondorio gisa.• Suzesio edo segida ekologikoa.• Landa-populaketa. Demografia. Demografi joerak.

Lurraldearen erabilerak.• Zaraitzuko landa-paisaiaren ezaugarriak.• Espezieak eta espazioak babestu eta kontserbatzeko

ideia errazak.

Prozedurak• Hainbat ezaugarri dituzten grafiko, plano eta mapak

irakurri eta interpretatzea.• Informazio aipagarria lortu, aukeratu eta prestatzea,

sarbide errazeko iturri dokumentalak kontsultatuz.• Krokisak eta planoak prestatzea, hainbat bitarteko

erabilita lorturiko informazioak oinarri harturik.• Informazio aipagarria bilatu eta lortzea NIZn

(ekipamendua eta begiraleak).• Zaraitzuko izaki bizidun bereziak eta euren ezaugarri

ekologikoak identifikatzea.• Geografi agerpideetan eta prozesuetan, ingurunearen

eta giza ekintzaren artean gertatzen direnelkarreraginak azaltzea: landa-paisaia.

• Ibilbidea. Behatu eta zuzenean esperimentatzea.

ETAPAKO HELBURU

OROKORRAK

KONTZEPTUZKO EDUKIAK

PROZEDURAZKO EDUKIAK

JARRERAZKO EDUKIAK

JARDUERAK

Natur inguruneko ezaugarri batzuk ezagutzea, natur inguruneko osagai biotikoen eta abiatikoen ezaugarriak,

zehazki.

Espazioaren pertzepzioa eta irudika pena.

Geografiari buruzko informazio iturriak. Ingurune fisikoaren ezaugarri nagusiak.

Paisaien eta espezieen ezaugarriak. Suzesio edo segida ekologikoa.

Paisaia, ingurune naturalaren osagaien ekintzaren ondorio gisa .

Planoak irakurri eta interpretatzea Informazioa lortu eta prestatzea

Krokisak egitea Informazioa bilatzea

Espezieak identifikatzea.

3, 4, 5, 6, 7, 8, 11.

Nafarroako Pirinioetako landa -inguruneko ezaugarri bat zuk

ezagutzea.

Geografiari buruzko informazio iturriak.

Landa-populaketa. Demografi joerak.

Lurraldearen erabilerak. Landa-paisaia.

Planoak eta grafikoak irakurri eta

interpretatzea. Ibilbidea. Informazioa bilatu eta lortzea NIZn.

Ingurunearen eta giza ekintzaren artean gertatzen diren elkarreraginak azaltzea:

landa-paisaia.

9, 10.

Hainbat informazio iturri erabiltzea: behaketa zuzena, jardueren fitxak

eta ikaslearen eta begiralearen arteko elkarreragina, informazioa

erdiesteko, Zaraitzuko naturaren et a landa-ingurunearen alderdi

nabarienez.

Geografiari buruzko informazio iturriak. Paisaien eta espezieen identifikazioa eta

ezaugarriak. Landa-populaketa. Demografi joerak.

Landa-paisaia.

NIZk eskainitako informazio aipagarria bilatu

eta biltzea. Planoak irakurri eta interpretatzea. Informazioa lortu eta prestatzea.

Krokisak egitea. Informazioa bilatzea.

3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

Ikasleei aukera ematea naturaz eta

landa-inguruneaz zuzenean gozatzeko.

Paisaien eta espezieen ezaugarriak. Landa-paisaia.

Espezieak identifikatzea.

Behaketa zuzena eta NIZko begiraleekin elkar eragitea.

Ibilbidea. Krokisak egitea.

9, 10.

Zaraitzuko ingurumenari buruzko arazoak ezagutu eta ikasleengan

konponbideen gaineko gogoa piztea. (Bai bakoitzak egin dezakeena, bai

Administrazioak garatutakoak).

Espazioak babestu eta kontserbatzeko

ideia errazak.

Behaketa zuzena eta NIZko begiraleekin

elkar eragitea. NIZk eskainitako informazio aipagarria bilatu

eta biltzea. Informazioa lortu eta prestatzea .

Ikasleena bezalakoa ez den lurraldea aurkitu eta ezagutzeko

jakin-mina.

Zaraitzuk dituen ingurumen-arazo batzuen gainean

kontzientzia hartzea.

Naturak eta landa-

inguruneak, baliabide eta

osagai gisa, bizi kalitatean duten

garrantzia aintzat hartzea.

Inguru hau, zehazki, eta, oro har, gainerakoak, defendatzearen aldeko jarrera.

7, 11, 12.

Taulan ez dira motibaziorako eta aldez aurreko ideien 1,2 jarduerak jaso.

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

15 ZZaarraaiittzzuu

Jarrerak

• Ikasleena bezalakoa ez den lurraldea aurkitu etaezagutzeko jakin-mina.

• Naturak eta landa-inguruneak, baliabide eta osagaigisa, bizi kalitatean duten garrantzia aintzat hartzea.

• Inguru hau, zehazki, eta, oro har, gainerakoak,defendatzearen aldeko jarrera.

1.9 - Jardueren zerrenda

AURREKO JARDUERAK

1- Ezaguna iruditzen zait (AI).2- Hara zer esan duten... (AI).3- Helburua: Zaraitzu Ibarra (EZ).4- Zuhur dabilena, hori da abilena.5- Jatorria Pirene izeneko batengan omen dago (EZ).

BISITALDIKO JARDUERAK

6- Zintzurra, oso ongi antolatutako etxea da (EZ).7- Hona aditu bat: Ugatza (EZ).8- Zertarako nahi dut nik oihana? (EZ) (S).9- Otsagabia: topalekua (EZ).10- Ibilaldi bat (EZ).

ONDOKO JARDUERAK

11- Amaierarik gabeko historia. 1 eta 2 (EZ).12- Gidarien mendi-koadernoa (S).

1.10 - Orientabide metodologikoak

Zentroa bisitatu baino lehen, komeni da neska-mutilakprestatzea, irteerako gauza funtsezkoak zeintzuk direnjakin ditzaten. Horrela, bisitaldia benetanprobetxugarria eta mamitsua gertatuko da. Jardueraaskoren erantzuna Zentroan berean topatuko dute.Horregatik, gure iritziz, ongi dago jarduerak ikasgelanhasi eta bisitaldiaren ondotik bukatzea, neska-mutilakaskoz ere motibatuagoak joanen baitira eta gehiagogozatuko dute Otsagabiako NIZk eskaintzen dituenaukerez.

!!

!"

!#

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 16

• Helburu zehatzakIkasleek aldez aurretik Zaraitzuri buruz zer dakitenezagutzea. Hau da, aldez aurreko ideiak ezagutzea.Ikasleengan Zaraitzu Ibarra ezagutzeko gogoa piztea.

• Orientabide didaktikoakJarduera honen bidez neska-mutilak kokatuko dituguezagutuko duten inguruan. Ikasleek fitxa bat bete be-harko dute. Fitxan ageri diren galderek ikasleei gogoetaeginaraziko diete bisitatuko duten lekuaz dakitenariburuz. Fitxak bi alde ditu, eta barne harturik daude on-doren materialaren garapenean landuko diren edukiguztiak.Batetik, gai zehatz batzuk ageri dira, era askotarikoak,fauna kontuetatik hasi eta geografi kontuetaraino.Fitxan, inguru horretako animaliak ageri dira (basurdea,azkonarra, okil handia, ugatza, oreina, eskailera-sugeaeta harkaitz-txoria) eta Nafarroako beste eskualde ba-tzuetan bizi diren beste animalia batzuk ere bai.Zuhaitz-landareetan ere berdin gertatzen da. Hau da,batzuk Zaraitzukoak dira eta beste batzuk ez. Pagoa,pinu gorria eta izei zuria bertako zuhaitzak dira. Leku-izenei dagokienez, Orhi mendia (Ibarrekokaskorik gorena) eta Iratiko Oihana sartu ditugu.

Fitxaren bigarren aldean, berriz, ikasle bakoitzakgaldetegi bat erantzun beharko du. Irakasleek ikasleeigaldetegia eman eta horretan neska-mutil bakoitzakesan beharko du - bere iritziz- zer dakien proposatu

zaizkion galderei buruz.Komeni da irakasleak galdetegia jaso eta erantzunakaztertzea, horrek neurria eta bidea emanen baitio gaihau ala hura sakontzeko. Irakaslea informazio hartzailehutsa izanen da eta ez du deus ere esanen ikasleekemandako erantzunei buruz. Ez dute erantzuna zertanjakinik, noski, baina dibertigarria izan daitekegaldetutakoari buruzko hipotesi batzuk ematenausartzea.Galdetegia berriz ere eman dakieke Zaraitzuri buruzkolana bukatu ondoren. Horrek aukera emanen du neska-mutilek ikasitakoa baloratzeko. Komeni da ikasleekberek aldean jartzea hasieran eta bukaera erantzundutena. Horrela, haiek berak izanen dira eurenikaskuntzaren ebaluatzaileak. Horretarako, GidaDidaktiko honetako Baliabideak atalean galdetegiarenkopia bat ageri da.Ez legoke gaizki bai ikasleek, bai irakasleekinformazioa biltzeko bideren bat ezartzea, moduhorretan jasotzeko banaka edo taldeetan sortutakoinformazioa. Iradokitzen dugu taularen bat egitea, edotalde eztabaidak grabatzea, e.a. Informazio horibaliagarria gerta dakiguke unitatearen akaberanebaluazio lana egiteko, eta, era berean, proposatutakohelburuak bete diren neurtzeko.

• Iraupena: 30 min.

Bisitaldiaren aurreko jarduerak1. Jarduera:

Ezaguna iruditzen zait(AI)!!

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

17 ZZaarraaiittzzuu

• Jarduera honen helburuaKIkasleei, material honen bidez lortu asmo direnhelburuak jakinaraztea.Programazioan parte hartu, eta ikasleen ustez erantsibeharreko iradokizunak sartzea.

• Orientabide didaktikoakAurreko jarduerak aukera eman baldin badigu ikasleekaldez aurretik dakitena aztertzeko, oraingo jarduerahonen bidez ikasleei aditzera eman nahi zaiehaiengandik espero duguna, hau da, guk nahi dugula,lan hau bukatzerakoan, haiek helburuak bete izana.Ikasleek ulertu eta onartu behar dituzte irakasleekproposatutako helburuak, ikasleak protagonistanagusiak baitira. Halaber, lanari gogo handiagozhelduko diote, programazioan berean partaide egitenbaditugu, hau da, euren iradokizunak aintzat hartu etaeransten baditugu, baldin eta behar bezala justifikaturikbadaude.Horretarako, hainbat alorretako (ahalik eta ikuspegizabalena eskaintzeko asmoz) gizon-emakumeek Zarai-tzuri buruz egindako iruzkinak eta esanak bildu ditugu.Bada, iradokizun eta esan horietan oinarriturik, Zarai-tzu Ibarrari buruzko irudi erakargarriak jarduerara ekarriditugu, ikasleen motibagarri, ikasleek gogoetari heldueta, ondotik, eginen zaizkien galdera orokorrei eran-tzuna eman diezaieten: · Zure ustez, zer ikasiko duzu? (Proposatu zaizkien

helburuak ulertu dituzte).

· Zer gustatuko litzaizueke ikastea? (Interesgarriak izandaitezkeen alderdiak izanik ere, jasorik ez daudenak).

Jarduera honi berriz ere helduko diote Jardueren Koa-dernoa osorik bukatzean. Garrantzitsua da ikasleek ja-kin eta ikustea hasieran espero zutena bete ote den eta2. jarduera honetan bildutako planteamenduak betediren ala ez.

Jakin-mina eta informazioaren bilaketa bultzatzeko as-moz, jarduera honetatik aurrera proposatu dugu esanahiezezaguneko hitz guztiak biltzea, zalantzak argitzeko.Irakasleak badu fitxa zuri bat material honetako Balia-bideak atalean. Erantzunak bilatzeko, 3-4nakakotaldeetan banaturik lan egin dezakete, horrela taldekidebakoitzaren zalantzak argitzeko. Bestela, gela osoaribegira, irakasleak hitz ezezagunak arbelean idatziko di-tu eta saiatuko dira denen artean hitz horien esanahiaargitzen. Ondoren, oraindik hitz ezezagunik izanezgero, taldeetan banaturik lan eginen dute informazioabiltzeko.

• Iraupena: 30 min.


Hara zer esan duten...(AI)!!

Otsagik...,, mende latz luzeetan

zehar biziraun duen mendiko

herrixken xarma du eta

paisaian behar bezala

integraturik dago. TTolkien-een

kontakizunen magia dauka.

BBere eremuetan ez da iratxorik

bizi,, baina bai BBasajjauna.

Miguel Martín

Biologoa eta idazlea

LLizzarrdooiann zzuuhaitzzak zzuutik

hilltzzenn dirra -zzaharrrrak

dirrellakoo- eta bakarrrrik

haizzeteenn erragginnezz erroorri

eggitenn dirra,, zzainn dauudenn

ggazzteei arrggitassuunna eta

tookia uuzztearrrrenn.Hainbat egile

Frranntzzia eta Gipuuzzkkoakko mmuugalddeetann, NNaffarrrroakko Iparr-eekkialddekko

erremmuu hhezzeetann oihhann uugarri mmozztuu zzituuzztenn. Horrrregatikk, pagaddiakk guutxxi

eta txxikkiakk ddirra Borrtzzirrietakko eta Bazztanngo nnazzioarrtekko eddo prrobbinntzziarr-

tekko mmuugakko mmennddietann, bbainna PPirrinnioetakko ekkialddekko Ibbarrrretann bbaddirra

oihhann aipagarrrriakk.

Alfredo Floristán, Geografoa

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 18

• Jarduera honen helburuakZaraitzu Ibarra non dagoen jakitea. Zaraitzu kokatzea.Hainbat mapa, profil... interpretatu eta gureazterlanerako informazio baliagarria lortzea.

• Orientabide didaktikoakOtsagabiako NIZ bisitatu baino lehen, aldez aurretikjakin behar da eskualdea kokatzeko aukera ematendigun gauza oro, haraino nola iritsi, e.a. Ikasleei eskatzen zaie hainbat mapa kontsultatzeko:mapetatik informazioa atera eta dagokion fitxanmoldatu beharko dute.Mapa lantzea Bigarren Hezkuntzari dagokionprozedura da. Kokapena, eskala, mapen ikurrak... onada beti hitz horien esanahia gogoratzea, gure lanarenemaitza ahalik eta osoena izan dadin.Informazioa bilatzeko, proposatu dugu Nafarroako Go-bernuko Nafarroako Lurraldeari buruzko Informazio-aren Zerbitzuak duen web orria kontsultatzea.Web orria gaztelaniaz dagoenez, Punto de entrada......Búsquedas.........Por localidad...... eta interesatzenzaigun herria "klikatu" behar dugu: adibidez,"Otsagabia". Ondoren, "klikatu" behar da dermioarenortofotomaparen eskualdeetan, harik eta eskalahandiagoetara jaitsi arte. Hortik aurrera, "capas vectoriales" delakoen bidez lanegin daiteke, alorrez alorreko informazioa eskainikodigutenak, guk egindako eskaeraren arabera: laboreak,toponimia, orografia,…ikurretan behar dena adieraziz.Mapen bidezko lana egiteko, gomendagarria dagidaliburu hau erabiltzea: Pirineo de Navarra: Ron-cesvalles, Roncal-Valcarlos, Alpina Argitaletxekoa,baina, egia esan, eskualdeari buruzko gida aunitz dagoeta era askotarikoak, gainera. (Ikus Baliabideak atala).

• Iraupena: Saio bat (50 min).

• Oinarrizko informazioaZaraitzu Ibarra Nafarroako Pirinioetan dago, Erronkari etaAezkoa ibarren artean. Ibarrak 334 km2-ko azalera du.Zaraitzu Nafarroako ekialdean dago eta, beste batzuk bezala,Pirinioekiko zeharka jarria dago. Bazter ederrak dira eta bertakolandare-espezieen artean, pagoa da nagusi. Beraz, horrek esannahi du mugakide duen Erronkari Ibarra baino hezexeagoa dela,itsas aldeko eragina handiagoa baita.Hona hemen Zaraitzuko mugak eta mugakideak: IparraldeanFrantzia, Hegoaldean Nabaskozeko Almiradioa, EkialdeanErronkari, eta Mendebaldean Aezkoa eta Urraulgoiti. ZaraitzuPirinioetako ibarren eskualdean dago. Ibar horiek iparretikhegora eginak daude, erreka nagusi bati jarraikiz. Hori da ibarhorietako ezaugarria eta Zaraitzu ere horrelakoa da. Erreka horiPirinioetako mendietan sortzen da eta, Pirinio aurreko azkenmendiak gainditzeko, mendi-zintzur ikusgarriak zeharkatzen ditu.Esate baterako, Arbaiun eta Irunberri.Iparrean Iratiko Oihana dago. Oihan zabal-zabala da, pagadizeta izeidiz osatua, (17.130 ha). Hektarea horietatik, 8.050 Zarai-tzukoak dira. Iparrean ere Orhiko mendia dago, Ibarreko kaskorikgorena (2.017 m) eta Nafarroako Pirinioen lehenbiziko "bi mila". Zaraitzuk denetara 14 herri ditu, denak herribilduak dira etajaurerri bat ere badu, Erripalda. Bizilagun guztiak herri horietanbizi dira. Hona hemen: Uskartze, Izize, Galoze, Itzalle, Gorza,Igari, Erripaldako Jaurerria, Sartze, Ibiltzieta, Espartza, Orontze,Ezkaroze, Eiaurrieta, Otsagabia eta Itzaltzu. Esan daiteke Zaraitzu Ibarreko klima piriniarra dela, eragin atlan-tiarra ere baduena. Horrek esan nahi du euri handia egiten duelaeta neguan, maiz, elurra botatzen duela. Neguak hotzak dira etaizotza ere maiz botatzen du. Udan giro leuna egiten du, BizkaikoItsasoa (Kantauri Itsasoa) hurbil xamar baitago. Dena dela, Zarai-tzuko klimak bi alde ditu: erditik hegora azpimediterraniarra da etaerditik iparrera, berriz, azpiatlantiarra. Altuerari dagokionez, badaezberdintasun handia alde batetik bestera. Horregatik, ezber-dintasun handia ere badago berotasunari eta euriari dagokionez.Hegoaldean, Ibarra irekia da, zabala. Galozetik Orontzerainogauza bera gertatzen da: ibarra izugarri estutzen da harkaitzenarteko meharguneetan eta ondotik zabaldu egiten da. Errekabazterrean, laborantzako lurrak ibarraren hondoan daude, -gutxidira, betiere-, eta herriak ere bai. Alboetan, berriz, badira ibartxikiak -Galozetik Itzalleraino eta Gorzatik Igariraino- gero eta lurmenditsuagoetan barneratzen direnak.Hegoaldean, ibaiertzeko landaretza ageri da. Horrela, badirapikor landareak (zerealak) eta belar soroak. Baratzak, berriz,erreka bazterretan eta sotoetan ageri dira. Pinua eta haritza na-gusi dira, otsalizarra, ezpela eta pagadiarekin batera.Ipar aldean pagoa nagusi da. Pinua ere, baina gutxiago dago.Hegotik Iparrerantz ibili ahala, gero eta galsoro gutxiago dagoeta, haien ordez, belar soroak eta bazkalekuak nagusitzen dira.Iparreko oihan-erabilera askoz ere handiagoa da Hegoan baino,are gehiago Irati mendian. Zaraitzun patata asko ereiten da,Espartza herritik iparrerantz.


Helburua: Zaraitzu Ibarra(EZ)!!

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

19 ZZaarraaiittzzuu

• Jarduera honen helburuakZaraitzuko klimaren berezitasunak ezagutu eta uler-tzea.Ikaslearen bizilekuaren eta Zaraitzuko klimaren arteanalderaketak egitea, ondorioak ateratzeko.

• Orientabide didaktikoakLekua kokaturik, haraino joateko bidea ezagutubeharra dago eta ekipajea prestatu, neurriko ekipajea,betiere, ez zama handikoa, ez arina. Komeni da, beraz,Ibarrean egin dezakeen eguraldiaren berri jakitea. Ezdugu ahaztu behar klima piriniarra dela. Hortaz,urtaroari erreparatzeaz gain, kontuan ere hartu beharda altuerak eta orientazioak dakarten berezitasuna.

Beraz, proposatzen dugu ikasleek Zaraitzuri eta eurakbizi diren herriari edo inguruari buruzko hainbatklimograma egitea, hilean behingo klimogramak,zehazki.

Jarduera 3-4nakako taldeetan burutuko da.Horrela, talde bakoitza hilabete bati edo biri buruzkodatuak eskuratzeaz arduratuko da, dagokionklimograma prestatzeko.

Ondoren, irakasleak klimogramak bildu,gardenkien gainean fotokopiak atera eta honelaantolatuko ditu: hilabete bereko klimogramak baina biestazio ezberdinekoak (zehazki, Pirinioetako estazio

bat eta bestea, aldiz, ikaslearen bizilekuareningurukoa). Horrela, talde handian lan egin ahal izanenda, hiru hilean behin ondorioak atereaz (udaberria, uda,udazkena, negua) eta fitxan ageri diren galdereierantzunez.

Beste aukera hauxe da: gelakide guztiek arbeleanurteko klimograma egitea. Aldez aurretik, talde txikietanbanatuta, meteorologi estazio bakoitzeko hilekobatezbestekoak kalkulatu beharko dira.

Aurreko jardueran bezala, informazioa Internet bidezlortu beharko da, Nafarroako Metereologi Zerbitzuarenweb orrian sartuz: www.cfnavarra.es/meteo/defaultSarrerako orrian hauxe sakatuko dugu: “Navarra Meteo-rología y climatología”..... “Opciones: Boletines deestaciones automáticas”..... eta ondoren hauxe adierazi“fecha deseada”.....

Orri horretan bada Zaraitzuko Pirinioaren biestaziorekin lan egiteko aukera: Erremendia-Zaraitzueta Irabia.

• Iraupena: Saio bat.

• Zabalpenerako iradokizunaAltuerak ere badu zer esan handia klimaren gora-beheretan, bai berotasunari dagokionez, baiprezipitazioari dagokionez. Gauza hori, jakina, betigogoan hartu behar dugu goi mendira joaterakoan.Kontuan hartu behar da 100 metrotik 100 metroratenperatura 0,6 º C jaisten dela.

4. Jarduera:Zuhur dabilena, hori da abilena

(CM)!!

Bisitaldiaren aurreko jarduerak

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 20

Problema bat ebaztea proposatzen dugu. Altueraridagokion datu hori kontuan hartuta, kalkulatu behar daOriko gailurrean (2.017 m) izanen dugun tenperaturaOtsagabiako (775 m) tenperatura 12 º C-koa baldin bada.

(Egileen beraien jarduera, Guarako Mendia eta Zintzurren Parkeabisitatzeko heziketa-gaietatik moldatua. Argitara eman gabea)

• Jarduera honen helburuakZaraitzu Ibarraren ingurune fisikoa ezagutzea, Pirinioaosatzeko prozesuak gaingiroki identifikatuz.

• Orientabide didaktikoakErliebearen osaerarekin eta moldaketarekin zer ikusiaduen edozein edukiri heltzerakoan, kontuan hartubehar da eduki horiek sakon lantzen direla BigarrenHezkuntzako Bigarren Zikloan. Beste alde batetik, material honen bidez landuko duguningurunea duela milioika urteko orogeniaren eta, gauregun, oraindik bazterrak modelatzen diharduten prozesuhigagarrien emaitza da. Horrek guztiak paisaia bat so-rrarazi du, Zaraitzu Ibarrako paisaia, alegia. Paisaia ho-rretan era askotariko izaki bizidunak bizi dira. Izaki bi-zidun horiek jakin dute lekuaren baldintzetara moldatzen.Beraz, eduki horiek Bigarren Hezkuntzako BigarrenZikloari dagozkio hein handiagoan, baina NIZrenedukiak ikusita, landu behar ditugu BigarrenHezkuntzako Lehen Zikloan. Proposatutako jardueraren bidez, gure asmoa da, irudibatzuetan oinarriturik, ikasleek susmatzea Pirinioa nola

osatu zen eta, horrez gain, identifikatu ere eginditzatela zeintzuk diren modelatu-formarikbereizgarrienak. Horrela, izaki bizidunen oinarriaren"euskarrietako" baten ikuspegia izanen dute.Ikasleak, fitxan ageri diren galderak erantzuteko,hainbat bide izanen ditu eskura: informazioa bilatzea,irakasleek emandako azalpenak, erantsita dagoenoinarrizko informazioa irakurtzea, e.a.... Hala fitxarentestuek nola maketek (kasu honetan hiru dimentsiotakoeskalan) badute zer ikusia NIZrekin. Beraz, iradokitzendugu bisitaldian ikasleak berak bere erantzunakegiaztatzea. Proposatutako jarduera hau ikasleentzat atseginagoaizan dadin, badago "Pireneren ele zaharra" taldeka edobanaka irakurtzerik (ele zaharra erantsia dago) edo Pi-rinioekin zer ikusia duen beste edozein kontakizun ereirakur daiteke (Orreaga, Goi Pirinioetako Errolanen Eba-kia...). Bata ala bestea aukeraturik ere, ikasleendakomotibagarri izan behar du, hau da, irakurketak Pirinioensorrera ezagutzeko jakin-mina piztu behar die.


• Oinarrizko informazioaPirinioen orogenia:Aldi Kanbriarraren eta Deboniarraren artean (500-400milioi urte), mendi, erreka eta itsasoetatik eratorritakosedimentuak jalki ziren geruzetan antolaturik, egunenbatean Pirinioa sortuko zen tokiaren gainean. Aurrera-go, lurraren azalaren azpian garrantzi handiko gauzagertatu zen, hots, magma kokatu zen sedimentu haienguztien azpian. Hoztu ahala, intrusio-harri bat sorrarazizuen, granitoa. Kanpoko aldean, bitartean, sedimentugehiago metatzen ari zen, baina itsasotik eratorrita-

Jarduerak bisitaldian zehar5. Jarduera: Jatorria Pirene

izeneko batengan omen dago(EZ)!#

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

21 ZZaarraaiittzzuu

koak, Pirinioek hartzen dituzten bazterrak itsaspeanbaitzeuden. Permiarrean, duela 350-250 milioi urte, mendialehenbiziko aldiz goratu zen, eta berehala desegitenhasi zen atmosferaren eragileek eraginik. Ondorioz, goikaskoetan zeuden materialak ibarretaraino garraiatuziren, eta, berriz ere, hasi zen materialak sortzekoetapa.Aro Sekundarioa hasi zen aldi Triasiarraren bidez duela215 milioi urte. Material gorrikarak metatu ziren. Aldi kre-taziarrean (duela 100 milioi urte) inguru osoa urez betezen Atlantikoaren dortsal bat ezartzerakoan. Horrek itsas-sedimentazioa ekarri zuen, metaketa itsaso hartakohondoan gertatu baitzen eta, horrekin batera, kare-harrizkomaterialak ere metatu ziren lurraren ertzetatik uretaraeroriak.Itsasoko ildo hura ixten joan zen eta erabat hertsi zenKretaziarraren akaberan eta Aro Tertziarioaren hasieran(duela 25 milioi urte). Orduko hartan, Ebroko Mendi-gunea hondatu zen itsasoa agertu arte, eta Pirinioetakoitsasoa goratu zen. Hori guztia gertatu zen fase ugarieta konplexuetan, Aro Tertziario osoan zehar. Azkenik,Aro Tertziarioaren akaberan, Orogenia Alpinoak gorainoaltxarazi zituen Pirinioak.Tolestura berri horretako gauzarik garrantzitsuena izanzen materialek agertu zuten portaera, trinkotu eta gora-tzerakoan. Oinarrian, bi material mota zeuden: batetik,oinarri gogorra, granitoez, harri metamorfikoez eta AroPrimarioaren sedimentu zaharrez eratutakoa. HorriZokalo Paleozoikoa deritzo. Bestetik, bazegoen oinarrigogorraren gainean dagoen sedimentu estaldura,hainbat motatakoa, Aro Sekundario osoan zeharmetaturikoa. Oinarriaren materiala zurruna da, eta,trinkotzerakoan, hautsi eta goratzen da tokitik mugitugabe. Goratzerakoan, material sekundarioa goratukodu, material biguna, tolestu eta iparrerantz eta

hegorantz mugituko dena, zokalo paleozoikoakmugiarazia. Horren ondorioz, goi Pirinioetan bi mendimota daude: ardatza osatzen duten mendiak, materialzaharragoz eta gogorragoz eraturikoak, higadurarenaurrean ere gogorragoak, eta, ardatzaren inguruandauden mendiak, jalkin bigunagoz eraturikoak. Ibarrean azaleratzen diren material nagusiak hauexekdira: kare-harriak, margak, flysch erako egiturak eta ibai-metaketak, gaur egungo aroan ibarraren hondoa bete-tzen dutenak.Pirinioak goratu zirenez geroztik, eta, gaur eguneraino,(30 bat milioi urte), urak eta glaziarretako izotzek lurrakhigatu dituzte eta Ibarra modelatu dute harik eta gauregungo erliebea eratu arte, erliebearen gorabeherarikaipagarrienak barne: Arbaiun, Irunberri eta Aizpurgikozintzurrak, eta Orhi mendia.Ikasleei aldi geologikoez mintzatzerakoan, haiendakomotibagarri gerta daiteke Lurraren adinaren etagizakienaren arteko erlazioa egitea: aski da pentsatzehutsarekin pertsona baten bizitza Lurraren bizitzaren0,31 segundoren baliokidea dela, esan nahi baita, istantbat besterik ez. Horrek jakin-mina piztuko duikasleengan. Pirinioak gazteak dira, ikasleak bezaingazteak, Lurrak dituen 4.600 milioi urte horiekinalderatuta. Izan ere, Pirinioak oraindik mugitzen etaegonkortzen ari dira.

Pireneren kondairaPirene Herkulesen maitalea zen eta bere aitaren -erregeTubalen- koleratik ihes egiteko, babestu zen Pirinioekgaur egun hartzen duten lekuaren oihanetan. Aitaamorruz jarraiki zitzaion eta ezkutalekua aurkitu zuen.Herkulesek horren berri izan eta ziztu bizian abiatu zenmaitalea salbatzera. Bitartean, errege Tubalek oihaneisu eman zien. Herkules, suari, piztien eta erraldoien e-

Jarduerak bisitaldian zehar

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 22

rasoei aurre eginez, bila eta bila aritu zen. Azkenean,Pirene topatu zuen, harri baten azpian, hil zorian. Luza-ro negarraz aritu ondoren, Herkules indartsuak maita-learen gorpua ehortzi zuen. Ezin konta ahala harripilatu zituen gorpuaren gainean, aunitz eta aunitz,izugarri handiak. Harri horiek ikaragarrizko mendiaosatu zuten eta Pirene izena ezarri zion.

(Egileen beraien jarduera, Guarako Mendia eta Zintzurren Parkeabisitatzeko heziketa-gaietatik moldatua. Argitara eman gabea).

• Jarduera honen helburuakHarrian edo harkaitzean bizi diren izaki bizidunakikustea, era askotarikoak baitira.Mendi zintzurrek, tokiotan bizi diren espezie ugariren-tzat duten garrantzia ulertzea.

• Orientabide didaktikoakFitxaren bidez mendi zintzur bat irudikatu nahi izan du-gu. Bertan animalia eta landare espezie batzuk bizidira altuera-gradienteari jarraikiz. Horren ondorioz, ba-dira hezetasun eta intsolazio maila ezberdinak...

Jarduera Interpretazio Zentroan berean eginen da,Harria eta Bizia modulua bisitatu ondoren.Asmakizun jokoa da. Erantzun zuzenak puntuatzendira. Erantzunek Naturaren "ekoikertzaile" baten"abilezia" baloratzen dute. Igo ahala, ikasleak fitxarenatzeko aldean erantzun beharreko galderak edoasmakizunak ageri dira. Galderak edo asmakizunakerantzuteko, bibliografi datuak, irakasleen esanak etaabar erabiliko dituzte (ez jakitera, zuri utz daiteke).Bada, erantzun direnean, irakasleak erantzun zuzenakaipatuko ditu. Erantzun zuzenari puntu 1 dagokio; zurizutzitako erantzunari 0 puntu eta -1 erantzun okerrari.Ikasleei puntuazio mota horri buruzko azalpenak emanbehar zaizkie jarduera hasi baino lehen, erantzunakahalik eta gehien ziurtatzeko. Zenbaitetan, animaliak edo landareak baditu hainbatgaldera edo asmakizun. Beraz, horietako bakoitzapuntuatuko da arestian adierazi bezala.

Irakasleak jarduera ikasgelan egin nahi baldin badu,bisitaldiaren aurretik edo ondotik, gida honetakoBaliabideak atalean bada eskura "ekoikertzailearenmaila" ezartzen duen taula bat.Txartel horiek ere NIZn eskura daude, ikasleeiemateko. Bisitaldian zehar, NIZko begiraleak txartelhoriek aldatu ahal izanen ditu, ikasleen ezagutza,jarrera eta gogoaren arabera, motibazioahandiagotzeko asmoz eta bisitaldiari "ikuspegi ludikoa"emateko.

Erantzun zuzenak (behetik gora ordenatuak)

1. • Uhandrepiriniarra.

2. • Goroldioak.• Harriadisgregatzen duteeta horrelalurzorua prestatzendute, mailahandiagoko bestelandare batzukezarri ahal izandaitezen.

3. • Aldi bakar batezloratzen direnlandareak dira.Loratu ondorenhiltzen dira. • Harrautsia.

4. • Belatz handia.

5. • Ugatza.• Muskilda ugatz

Jarduerak bisitaldian zehar6. Jarduera: Mendi zintzurraoso ongi antolatutako etxea da

(EZ)!#

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

23 ZZaarraaiittzzuu

eme baten izena zen, Zaraitzu Ibarrean sortua. Bi al-diz pozondua, bigarrenean hil zen.

6. • Haitz-enara.

7. • Harkaitz-txoria.

• Jarduera honen helburuakNafarroan, "galzorian" dagoen espezie bat ezagutzea,bere ezaugarri nagusietako batzuk identifikatuz.

• Orientabide didaktikoakInformazio bilketa lanerako, "NAN" itxurako formatuahautatu dugu. Hau da, bakar-bakarrik nabarmendubehar dira aipatu izakiaren identifikazio-ezaugarriak.Jardueraren lehenbiziko zatia Interpretazio Zentroanberean eginen da, zentro horretako begirale-gidarieklagundurik. Halaber, lagungarri gertatuko da ugatzariburuz dagoen modulua.Jardueraren bigarren zatia, aldiz, ikasgelan eginen da,NIZn informazioa jaso ondoren. Bada, ikasleekgogoeta egin eta pentsatu behar dute zer egin, zerdebekatu, nola jokatu debekurik gabe, nola konponduedo moldatu arazoak, Ugatza berreskuratzekoPlanetan adierazita dauden helburuak lortu ahalizateko (aireko hari elektrikoak kentzea, hari elektrikoakmarkatzea, Ingurumen Departamentuko mendizainekinbatera zainketa lanak egitea, boluntarioen bidezkozainketa lanak...). Informazio gehiago eskuratzeko, begiratu behar daapirilaren 10eko 95/1995 Foru Dekretua, UgatzaBerreskuratzeko II Plana onesten duena.

• Zabalpenerako iradokizunaUgatzari buruzko lana hasi nahi izanez gero,Interpretazio Zentroa bisitatzera joan baino lehen,ikasleendako motibagarria izan daiteke, espezieariburuzko informazioa bilatzeari begira, ondoko

sentsibilizazio joko hau egitea: El animal misterioso ,J. B. Cornell ek idatzitako Compartir el amor por laNaturaleza liburuan dagoena. IBIS Argitaletxea. 1994,Bartzelona.Jardueran, irakasleak jakin-mina pizteko modukoinformazioa eman behar du animaliari buruz, guridagokigunez, ugatzari buruz, baina izena esan gabe.Ikasleei esan behar zaie animalia berezia ikusikodutela, ez dela oso ohiko animalia, esaten den edozeingauzari erreparatzeko, ondoren animaliari buruzko etabizi den inguruneari buruzko txosten txikia eginbeharko baitute.Irakurraldiak sosegatua izan behar du, behar bezalakodoinua emanez, eta, irakurleak berak keinuak egin di-tzake irakurketari indarra emateko (lerroalderen batburuz ikasiz gero, hainbat hobe). Irakurketan erealdaketak egin daitezke, umore pixka bat sartuz.Irakurketaren ondotik, ikasleen artean margoak etakartulinak banatuko dira 10 x 15 tamainakoak etaikasleei esanen zaie landu beharreko "txosten" horimarrazki bat izanen dela: animaliaren marrazkia bereingurunean. Marrazkiak egin ondoren, marrazkiak soka batetik zin-tzilikatuko dira, pintzekin eutsita, ikasgelako paretabatean. Ikasleek emaitzak ikusterakoan, eztabaidak etairriak gertatuko dira, jakina.Adoste lan laburra egin ondoren, eta espeziearenezaugarriak nabarmendurik, informazio gehiagoemanen da (bibliografia, legedia...). Horrek aukeraemanen du jardueraren fitxa gelan betetzeko. Ondoren,fitxaren ebaluazioa NIZn eginen da.

Erabili beharreko testua(Material honen egileek eta Mendikate enpresak Zaraitzuko Mendixut

aldizkariarentzat (17. alea) egindako artikuluaren moldaketa).

Nafarroan saiarre asko bizi dira, bi mila bikote bainogehiago, ugaltzeko gaitasuna dutenen artean (oraingohonetan ez ditugu kontuan hartu ez gazteak, ezta"aiton-amonak" ere). Beraz, zerura begiratu eta saiakaise ikusiko ditugu... baina… Baldin eta ikusten baduzu besteek ez bezalako itxuraduen animaliarik, puskaz ere handiagoa, erraldoia,erronbo itxurako isatsa duena eta argixeagoa: zorionak

Jarduerak bisitaldian zehar7. Jarduera:

Hona aditu bat: ugatza(EZ)!#

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 24

benetan! Jende gutxik ikusi baitu halakorik. Ia ez dago espezie horretako alerik, hamabost besterikez Nafarroan.Eta gainera, animalia hurbildu eta haren "bibotea"ikusiz gero… Ez dago inolako zalantzarik. Huraxe da! Pirinio mendietako bereizgarria da, baina, egia esan,gizakiok haraino bultzatu dugulako eta ez diogu bestebizilekurik utzi. Izan ere, gizakia eta gizakiarenjarduerak nekez sartzen diren tokietan, hantxe bizi daespezie hori eta bazter haietan baizik ez.Gaur egun, babestua dago. Duela urte gutxi, hiltzekozorian egon zen eta, orain, berreskuratzen ari da, osohauskorra den arren eta haren gain behera ekarri zutenzergatiek bere horretan dirauten arren (hari elektrikoak,pozoiak, espeziaren habitatak eraldatu dira...). Tamainaz ikusgarria da eta kolore deigarriak ditu: bel-tzak eta nabar laranjatuak. Begien inguruko gorria na-barmentzen da. Hatzapar indartsuak ditu, baina ez hil-tzeko, heltzeko baizik. Baina, zalantzarik gabe, bereizgarririk nabariena, hau-xe da: sekulako abilezia du hartzen dituen hezurrakairetik lurrera botatzeko harri aunitz dagoen tokietan.Horrela, hezurrak hautsi, ezpaldu eta hezur puskakjaten ditu.Azken datuen arabera, Nafarroan % 80 igo da. Izan ere,1999an, 4 bikote ziren eta, gaur egun aldiz, badira 6bikote ugaltzeko gaitasuna dutenak. Halaber, badahirukote bat (eme bat eta bi ar). Oso gutxitan gertatzendira era horretako hirukoteak, baina espeziearenugalketari begira egiten da. Dena dela, albiste txarrak ere badira. Esate baterako,2001ean bi ale hil ziren, pozoiturik. Zaraitzun jaiotakoeme bat zen eta bere kumea, 40 egunekoa. Intsek-tizidak egiteko osagai batzuk jan zituzten.Espezie hori kontrolatu, berreskuratu eta sustatzekoasmoz, Nafarroako Administrazioak, Europakoprogramekin elkarlanean (LIFE Programa), hainbatneurri hartu ditu. Adibidez, Administrazioak EspezieaBerreskuratzeko Planak prestatu ditu helburu honekin:hari elektrikoak zuzentzea, kontrol eta segimendulanak Ingurumen Departamentuko teknikarien eskutik,espezieak bizilekutzat har ditzakeen bazterretakojarduerak kontrolatzea eta beste.

Badirudi, lan horiek emaitza onak ematen ari direla.Izan ere, azken urteotan, espeziea saiatzen ari da Na-farroako beste leku batzuetan ugaltzen (Urbasa,Aralar...), eta, hori oso garrantzitsua litzateke espezieakontserbatzeari begira. Lan ildo horri loturik, Nafarroa-ko Gobernua aztertzen ari da irrati transmisore bidezkosegimendu programa egitea ala ez, ikusteko zer delaeta, espeziea ez den ugaltzen aipatu lurralde horietan.

Laburbiltzeko, behar adina gauza egiten ari da animaliafaboratzeko, animaliak berak zioen gisan, JoaquínAraujo naturalistaren idazketaren bidez:

Lehenago, gain behera etorri ginen noiz-

behinka agertzen zen artzainaren mendeku

Oinarrizko informazioa

Izena Ugatza. Zenbait tokitan ezurhauslea diote.

Quebrantahuesos (gaz.) Gypaetus barbatus.

Luzera 110 eta 115 cm bitartean. Hego-luzera 270 eta 280 cm bitartean.

Pisua 5,5 eta 7 kilogramo artean. Bizitza-luzera 30 urte izatera irits daiteke.

Habitata Harkaitzak, malkorretan 2.000 metro artean. Banaketa Pirinioetan.

Elikagaiak Sarraskiak eta hezurrak. Hezurrak botatzen ditu hautsi daitezkeen tokietan, gero puskak

jateko.

Ugalketa Sexu-heldutasunera 7 urtetan iristen da. Arrautza 1 edo 2 erruten ditu urtarril edo

otsailean.

Ezaugarriak Gazteek lumaje iluna dute. Helduek bularra

laranja dute eta hegalak ilunak. Hegal luzeak eta erronbo itxurako isatsa.


Irakasleria

q / / g

Ingurumena

25 ZZaarraaiittzzuu

ezjakinarengatik. Gero, murriztu gintuztengauza arraroen eta datu zientifikoen bildumaegileek (...).Nolanahi ere, gure apokalipsia iritsi da zuekagertu duzuen jakin-minarengatik. (...)Ezinbestean behar dugun bakarrabakardadea da; zoazte, bada, guregandikahalik eta urrutien.

• Jarduera honen helburuakOihana kontserbatu eta mantentzeak duen garrantziabaloratzea, baliabide iturri gisa.

• Orientabide didaktikoakFitxan adierazitako testuetan bilduta dauden oihanareneginkizunak ikasgelan landu ahal izanen dira. "Oihana-

ren beste eginkizunak" eta "arazoa" (oihanaren birsor-tzea) gaien erantzunak Interpretazio Zentroanaurkituko dituzte, Iratiko Oihana moduluan, zehazki,NIZko begirale-gidariek lagundurik, betiere.

Berriz ere ikasgelara itzulirik, landu edota eztabaidatudaitezke oihanaren birsortzeari buruz lortutako datutikdatozen gogoetak. Irakasleak gogoeta eta eztabaidaeraginen ditu ondoko hauek bezalako galderen bidez:

• Zein da zure iritzia erantzun honi buruz?• Zer pentsatzen duzu komunikabideetan entzuterakoan

udako suteetan milaka hektarea erre direla? • Gogoratu hektarea bakoitza gutxi gorabehera futbol-ze-

lai baten baliokidea dela. Eta, orain, zer pentsatzenduzu?

• Inolako ideiarik edo iradokizunik bururatzen al zaizuarazo hauek galarazteko? Zer, zehazki?

• Eta ezer bururatzen al zaizu gertatu denaren ondorioakarintzeko? Zer, zehazki?Gogoeta horien ondotik, fitxan oihaneztatze edo basoberritzeari buruz ageri den jarduera lantzen segituko du-

8. Jarduera: Zertarako nahi dut nik oihana?

(EZ)!#

(S)


Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 26

te: "bilatu berdintasunak" (berezko oihanaren eta oihanartifizialaren arteko aldeak):Oihaneztatzean, espezieak berberak dira eta denakadin berekoak.Ikasleei erakutsi behar zaie gauza bat dela erre denmendia oihaneztatzea bertako espezieak erabilita etabeste bat inguru bat zuhaitzez landatzea zuraekoizteari begira, hazkuntza azkarreko espezieakerabiltzen baitira. Alde handia dago bi baso berritzemota horien artean.

• Jarduera honen helburuakOtsagabia herriko azken urteotako bilakaerademografikoa aztertzea.Beste garai batzuetan, herrian egin ziren ekonomijarduerak aztertu eta gaur egungoekin alderatzea.

• Orientabide didaktikoakOtsagabia izanen da azterlekua eta topalekua,

"iragana" eta "oraina"-ren arteko azterlekua etatopalekua, zehazki. Jardueraren lehenbiziko zatiak–Populazioaren oraina eta iragana eta Lehenagoko etaoraingo jarduerak eta lanak– ikasgelan burutuko dira,ebaluatzeko, edo/eta osa liteke NIZra eginen denbisitaldiaren bidez.Fitxaren bigarren zatia, –Taldekatzea edosakabanaketa– osatu beharra dago bisitaldian 10.jarduerarekin batera eginen den ibilbide gidatuan. (Ikusibilbidearen ezaugarriak hurrengo jardueran).

• Oinarrizko informazioaHona hemen zeintzuk diren Nafarroako demografiarenezaugarriak 70eko hamarkadatik hona: hazkunde ta-sen abiadura moteltzen ari da eta orekatua dago herrihandi eta txikien jokaera demografikoa.Zaraitzu Ibarreko herriek, Pirinioetako ibarretako besteherri batzuetan gertatu den bezala, bizilagunetanbehera jo dute. Herri batzuetan bizilagunen kopuruaizugarri murriztu da, beste batzuetan erdizka etabatzuetan murrizketa txikia gertatu da. Gero, zenbaitherritan hazkunde txiki egonkor batzuk gertatu dira80ko hamarkadaren erdian.

9. Jarduera: Otsagabia: topalekua

(EZ)!#


0200400600800

100012001400

1900 1920 1940 1960 1980 20000

50000

100000

150000

200000

1900 1920 1940 1960 1980 2000Urteak Urteak

Biztanleria OOttssaaggaabbiiaa Biztanleria IIrruuññeeaa

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

27 ZZaarraaiittzzuu

Gaur egunez, joera egonkorra da zenbait udalerritan,baina, oro har, besteetan hazkunde negatiboa gerta-tzen ari da. Jendeak enplegu egonkorragoak eta"seguruagoak" nahi ditu. Zaraitzuko betiko enpleguak(nekazaritza eta abeltzaintza) ez dira horrelakoak etaez dago behar bezalako zerbitzurik. Horrek guztiakeraginik, jendeak alde egiten du. Azken 15-20 urteotan, Nafarroako Hiriburuko enpresek

eta lantegiek eskulanak behar izan dituzte. Ondorioz,garai horretan, bizilagunen migrazio handia izan da Za-raitzuko herrietatik Iruñera, Zangozara, eta abarrera.

• Jarduera honen helburuakPaisaian ikustea material honetan landutako edukiak.Otsagabian eta inguruan barrena ibili eta gozatzea,ibilbidean gure zentzumen guztiak erabilita.

* Ibilbidearen ezaugarriakIbilbide osoa ia laua da. Bada desnibel txikia errekarajoateko. Zola egokia da ia bide osoan (karriketako zolaharriztatua eta asfaltoa), Urrutia auzoari dagokiontartean izan ezik (Otsagabiako auzoa), baratzeenondoan pasatzen baita. Erreka bazterreko zolagramineaz osaturiko soropila da.Ibilbidea Interpretazio Zentrotik abiatzen da. Gero, ha-rrizko zubia zeharkatu eta baratzeen atzeko aldera doa(Esandi Etxearen paretik) ondoren Blankoa Plazarairisteko. Ondotik, Otsatera (kanpinaren atzeko aldea)eramanen gaituen karrika hartuko dugu, herriarenkanpoko aldean eta baratze eta landare-hesien artean.Kanpineko atarira iritsitakoan, hormigoizko aldapa igoeta erreka ondoko belar soro txiki batera jaitsiko garaerreka bazterrean.

Puntu aipagarriak eta landu beharreko puntuak

Herrian (herri barnean):• Anduña erreka eta Zatoia erreka. Biek bat egin eta

Zaraitzu ibaia sortzen dute.• Usadiozko etxe zaharrak eta karriketako zola

harriztatuak.• Etxe berriak eta kaleetako asfalto berria.

Landan (inguruetan):• Usadiozko lanbide eta bizimoduak: Oihan ustiakuntza

eta baratzeak.• Gaur egungo jarduerak: turismo jarduera eta egungo

industria.

Mendi Zintzurrean (Natura):• Otsateko erreka.• Bada zer entzun: txorien txioak eta uraren murmurioa.• Oihan aniztasuna.

• Orientabide didaktikoakIkasleei krokisa eman eta bete beharko dute, behaketazuzena eta zentzumenak erabilita. Horretarako, badi-tuzte eskura ikur batzuk eta ikur horiek erabili beharkodituzte "euren aurkikuntzak" identifikatu eta kokatzeko. Ibilbidean zehar, NIZko begirale-gidariek esandako to-kietan, geralekuetan, geldituko dira.

Hona hemen zentzumenen bidez jasoko dutena:• Ukimenaren bidez: etxeko harriak, haritz eta hurritz

hosto leunak, pinuen orratz-formako hosto gogorra-goak eta abar aurkituko dituzte.

• Usaimenaren bidez: aurkituko ditugun errekabazterreko belar soroetako landare usaintsu guztiak(udaberrian) eta landare erretxinatsu guztiak (pinuak).

• Entzumenaren bidez: uraren murmurioa, intsektuen


Luzera, g.g.b. 4 km (joan etorria)Desnibela Neurriz gorakorik ez, zailtasunik gabeaAbiapuntua NIZIraupena Ordu eta laurden

10. Jarduera:Ib i la ldi bat

(EZ)!#

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 28

burrunba edo korbidoen eta harraparien karranka,txorien txio txioa.

• Ikusmenaren bidez: paisaia osoa eta paisaiaren ña-bardurak.

• Dastamenaren bidez: Auskalo, beharbada gauzajangarriren bat aurkituko dugu.

Sentsazioei buruzko alderdi guztiak eta toki gehiagotangelditzea ala ez, gauza askoren mende dago. Adibidez:urtaroa, klima, denbora, taldeak zer nahiago duen, be-giraleak zer nahiago duen eta beste.

• Jarduera honen helburuakSegida ekologikoaren esanahia ezagutzea.Segida bat eratzen duten osagaiak ezagutzea. Interpretazio Zentroan eskuratutako ezagutza batzukebaluatzea.

• Orientabide didaktikoakPirinioak geologiaren aldetik eratu ondoren, Zaraitzukopaisaia modelatzen diharduten eragile zenbait daude.Batzuk gaur egun ere esku hartzen ari dira, eta, bestebatzuk, aldiz, esku hartutakoak dira, euren arrastoautziz. Hona hemen zer den segida ekologikoa: Eremu zehatzbatean, bata bestea ordezkatuz doazen populazioensekuentzia. Hori gertatzen da, aipatu eremu zehatz hori

hasieran hutsik zegoenetik nola halako konstantzia edoegonkortasuna iristen duen arte. Definizio horretatikabiatuta, proposatzen dugu bakoitzak bere irudimenaerabiltzea segida bateko komiki-formako irudikapengrafiko bati testua emateko.Hastapenak harkaitz edo harri bizian daude. Klimareneragileek zuzenean eragiten dute harkaitz horretan.Eragile horiek artesietan substratu txiki-txikiak sortzendituzte eta landare ez baskularren hazi eramaileak dira:likenak (likenek, euren azidoen bidez, harkaitzarendisgregazio handiagoa eragiten dute. Ondorioz, lurzoru"egonkorxeagoa" garatzen da eta horrek aukeraematen du goroldioak bezalako beste landare batzukhazteko). Goroldioen sustraiek berriz ere harkaitzadisgregatzen dute emaitza berberarekin. Hau da,ondorioz sortzen den lurzorua gauza da tamainahandiagoko beste landare batzuei eusteko: belarkarak,zurezko landareak, zuhaixka... eta, gisa horretan, hariketa zuhaitz-espezieen kolonizaziora iritsi arte. Horrela,oihan heldua garatua dagoen egoera egonkorrera edoklimaxera iritsi arte.

Hauxe iradokitzen dugu:1- Segidaren esanahia ikasleen aurrean ozenki irakurri

ondoren, irakasleak jarduera azalduko du, aukeraemanez neska-mutilei testuak arkatzez azpimarra-tzeko.

2- Ondotik, denen artean aipatu behar da, ikasleenustez bineta bakoitzean zein pertsonaia ageri den.Eztabaida eragin behar da eta argitu eta erantzun sordaitezkeen zalantzak eta galderak.

11. Jarduera: Amaierarik gabeko historia 1 eta 2

(EZ)!"

(S)

Bisitaldiaren ondoko jarduerak

Irakasleria

q / / g

Ingurumena

29 ZZaarraaiittzzuu

3- Orain, ikasle bakoitzak, banaka, kontzeptuaridagozkion okerrak zuzendu behar ditu eta testuberriak ekarri, eta, era berean, zekiena baieztatubehar du informazio berria erabilita...

4- "Komiki berri posiblearen" ondotik, taldetanbanaturik, erantzuna emanen zaio 2 fitxarenakaberan ageri den galdetegiari.

5- Prozesu horren hasierako azalpena eskainiko da In-terpretazio Zentrora eginen den bisitaldian, bertandauden panelak, argazkiak eta maketak erabilita.


• Jarduera honen helburuakJadanik landu dituzten Zaraitzu Ibarreko alderdikulturalak, fisikoak eta biologikoak laburbiltzea. Material honen bidez landutako eduki batzuk ebalua-tzea.

• Orientabide didaktikoakInterpretazio Zentroko gidarietako bat erabiliko dugu,bere landa-koadernoko alegiazko ohar batzuk zehazki,Iratiko Oihanean ahaztutakoa. Jarduera egin ondoren, komeni da, hasieran nork berekasa egindako zuzenketak adostea.

• Hilabeteko oharrak1- Pago gorriak Iratin. Madril eta Kataluniako jende auni-

tzek Zentrora deitzen digu galdetzeko ea pagoakgorritu diren. URRIA-AZAROA.

2-Elur zuriaren gainean, erraza da animaliak daudelaikustea eta beren aztarnen bidez zeintzuk diren jakitea.

NEGUA (ABENDUA-MARTXOA).3- Ibarra turistez eta txangozaleez beterik dago.

UDA.4- Mendi zintzurreko ugatzaren arrautzetatik kumeak ate-

ra dira jadanik.OTSAILA-MARTXOA.

5- Mendiko suteak gertatzeko arriskua. UDA.

Bisitaldiaren ondoko jarduerak12. Jarduera:Zentroko gidarien landa-koadernoa !"

(S)

HHiilleeaakk OOhhaarrrraakk Urtarrila 2 8 10 Otsaila 2 4 8 10 Martxoa 2 4 8 9 10 Apirila 6 8 10 Maiatza 8 10 Ekaina 3 5 8 10 Uztaila 3 5 8 10 Abuztua 3 5 8 10 Iraila 3 5 8 10 Urria 1 7 8 10 Azaroa 1 7 8 10 Abendua 2 8 10

Irakasleria

arriskua.

6- Zatoia eta Anduña errekek ur

handia dakarte, Abodin eta

Orin beroa hasi duen seinale.

7- "Egia esateko ziza eta onddo

hauek goxo-goxoak daude".

Horixe esan du Itzaltzuko

Jose Etxeberriak.

8- Saiak Otsagiko zeru gainean ari

dira hegan.

9- Kolore berde argiak pagoen

hostoetan.

10- Kolore berde ilunak pinuen

hostoetan.

1- Pago gorriak Iratin. Madril eta

Kataluniako jende aunitzek

Zentrora deitzen digu

galdetzeko ea pagoak gorritu

diren.2- Elur zuriaren gainean,

erraza da animaliak

daudela ikustea eta beren

aztarnen bidez zeintzuk

diren jakitea.

3- Ibarra turistez eta

txangozaleez beterik dago.

4- Mendi zintzurreko ugatzaren

arrautzetatik kumeak atera

dira jadanik.

5- Mendiko suteak gertatzeko

q / / g

Medio Ambiente

30ZZaarraaiittzzuuq / / g

31

Zatoz Zaraitzu Ibarra ezagutzera

Baliabideak

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 32

2.1 - Fitxak

A - Ebaluazioa: Autoebaluaziorako galdetegiaren kopia, lanaren azkenari heltzeko. Jarduera: Ezaguna egiten zait .

B - Koadroa, hitz ezezagunak jaso eta esanahia adierazteko.

C - "Ekoikertzaile" txartelak dituen fitxa: Jarduera: Mendi zintzurra oso ongi antolatutako etxea da.

2.2 - Zer gehiago bisitatu eskualdean

2.3 - Bibliografia

2.4 - Web orri interesgarriak

2 - BALIABIDEAK

Baliabideak

q / / g

Ingurumena

33 ZZaarraaiittzzuu

Galdetegia À Ez dakit

Á Ezaguna egiten

zait

Â Badakit ongi eta azaltzeko

gai naiz

Ba al dakizu non dagoen Zaraitzu Ibarra?

Ba al dakizu zein den inguru horretako ohiko klima?

Ba al dakizu zein den landaretza mota nagusia?

Ba al dakizu zertarako balio duen oihanak?

Ba al dakizu zeintzuk diren Zaraitzuko paisaiarik ohikoenak?

Ba al dakizu nolakoak diren Ibarreko herriak?

Ba al dakizu zein den " sseeggiiddaa eekkoollooggiikkooaa” hitzen esanahia?

Ba al dakizu zertan diharduen edo zein den Ibarreko jendearen lanbidea?

Betiko lanak dira ala aldaketak gertatu dira?

Ba al dakizu zer egin dezakezun zuk zerorrek leku hau edo beste edozein

behar bezala mantentzeko?

EBALUAZIOA

Baliabideak

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 34

HITZAK ESANAHIA

ZARAITZU IBARREKO HITZ EZEZAGUNAK

Baliabideak

q / / g

Ingurumena

35 ZZaarraaiittzzuu

PUNTUAK EZAUGARRIAK 66 eettaa 1100 aarrtteeaann

SUPEREKOIKERTZAILEA

Izugarria!

Ekoikertzaileen artean onen-onena zara.

11 eettaa 55 aarrtteeaann EKOIKERTZAILEA

Gaizki-gaizki ez duzu egin! Baina ongi-ongi ere ez!

Jakin-min handiagoa izan behar duzu. Bazterrak gehiago kuxkuxeatu behar dituzu.

00 eettaa ––55 aarrtteeaann

EKOIKERTZAILETXOA

Agian, onena izanen da beste zeregin batean aritzea, ezta? Nolanahi ere, oso ausarta zara, horrenbeste erantzuteagatik

gauza handirik jakin gabe.

––66 eettaa ––1100 aarrtteeaann EKOZER?

Horretarako hegal batzuk utzi dizkizugu?

Tira, hurrengo batean berriz ere saiatuko gara. Zu ere oso ausarta zara, gauza handirik jakin ez eta horrenbeste

erantzuteagatik.

EKOIKERTZAILE PRIBATUEN AGENTZIAREN PUNTUAZIOAK

Baliabideak

q / / g

2.2 - Zer gehiago bisitatu eskualdean

• BISITALDIA MUSKILDAKO BASELIZARA (Otsagabia)

Bisitaldi gidatuak, eskola-talde eta talde antolatuentzat.Aldez aurretik adostu behar dira (2 egun aurretik). Bisitaldien iraupena ordubetekoa da. Arduraduna: Ione Villanueva.

Tel. 948 89 05 59 - 89 00 38.

• ERAKUSKETA: ZUREZKO TAILAK (Otsagabia)

Bisitaldi gidatuak, eskola-talde eta talde antolatuentzat. Erakusketa Muskildako baselizan dago. Aldez aurretik adostu behar dira (2 egun aurretik). Arduraduna: Ione Villanueva.

Tel. 948 89 05 59 - 89 00 38.

• IRUNBERRIKO ARROILEN INTERPRETAZIO ZENTROA

Bisitaldi gidatuak, eskola-talde eta talde antolatuentzat. Aldez aurretik adostu behar dira. Astelehenetan itxita.

Harremanetarako telefonoa: 948 88 08 74.

• BISITALDIA ABERE-USTIATEGIRA (ARDIAK)

Talde murriztuak. Aldez aurretik hitzordua ezarri behar da. Harremanetarako: Maritxu Mantxo Layana.

Tel. 687 44 87 35.

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 36 Baliabideak

q / / g

Ingurumena

37 ZZaarraaiittzzuu

2.3 - Bibliografia(material hau egiteko erabilia

eta edukiendako lagungarrigertatuko dena)

• ARMENDÁRIZ, F: Espacios Naturales Protegi-dos de Navarra. Nafarroako Gobernuko Inguru-men Departamentua. Iruñea 1995.

• CORNELL, J.B.: Compartir el amor por la Natu-raleza. IBIS Arg., 1994, eta Vivir la Naturalezacon los niños. 29 Arg., 1982.

• ELÓSEGUI, J; GUERENDIAIN, P.; PÉREZ OLLO,F.; REDÓN, F., Navarra. Guía Ecológica yPaisajística. Nafarroako Aurrezki Kutxa, 1980.

• ELÓSEGUI, J; PÉREZ OLLO, F., Navarra Natu-raleza y Paisaje. NAK, 1982.

• ELÓSEGUI, J. Y OTROS, El parque naturalpirenaico: II. Irati-Ibañeta. Nafarroako GobernukoIngurumen Departamentua. Iruñea.

• ELÓSEGUI, J. Y OTROS, Navarra desde el aire.Nafarroako Aurrezki Kutxa, 1988.

• FELIÚ, J.M.: La guía. El Valle de Zaraitzu. SuaArg. Bilbao, 1994.

• FELIÚ, M.: La conquista del Pirineo. Sua Arg.Bilbao, 1999.

• GARCÍA BONA, L.M.: El paisaje vegetal. Nafa-rroako Gobernua, 1983.

• LOIDI, J; BASCONES, J.C.: Memorias del mapade series de vegetación de Navarra. N.G.,

Ingurumen, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebi-zitza Departamentua. Iruñea, 1995.

• BATZUEN ARTEAN, Legislación sobre Medio Am-biente de Navarra. Nafarroako Gobernua, 1999.

• BATZUEN ARTEAN, Población de losayuntamientos y concejos de Navarra de 1900 a1986. Nafarroako Gobernua, 1989.

• TEMAS DE CULTURA POPULAR (batzuen artean):- Nuestras aves (nº36)- Almadías (nº 38)- Ochagavía (nº 148) - Artesanos rurales (nº 333)- Indumentaria (nº 281)- El paisaje (nº 16).

Kartografia

• Armadaren Geografi ZerbitzukoTopografi Mapak,1:50.000.

• Instituto Geográfico Nacional Erakundearen Topo-grafi Mapak, 1:25.000.

• Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura MinisterioarenLaboreen eta aprobetxamenduen Mapa, 1:50.000.

• Espainiako Geologi Mapa, 1:50.000. NafarroakoGobernua.

• Nafarroako Ardibideen Mapa. Ardibideen Adiski-deak Elkarteak eta Nafarroako Gobernuak argitaraemana.

• Nafarroako Topografi Mapak, 1:200.000. Nafarroa-ko Gobernua.

Baliabideak

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 38

Pirinioetako Partzuego Turistikoak argitara emandako materiala

• Xeden Gida. Luxuzko koadernaketa. 40 xendarenfitxak dira, Nafarroako Pirinio osoan barrena. Badi-tu mapak, argazkiak, inguruari buruzko argibideak.Fitxak banaka atera eta erabil daitezke plastikozkoestalki batean.

• Kultur Gida. Eskualde osoko era askotarikoargibideak ematen dituen gida da: historia, kultura,natura, etnografia eta paisaiak. Pirinioko ibar etaherri guztiak barne hartzen ditu. 128 orr.

• BTT Gida. Txirrindulaz egiteko ibilbideak dira, 18denetara, hainbat zailtasun mailatakoak, Pirinioeta-ko ibar guztietan. Ibilbideak ederki azalduta egoteazgain, hauxe ere badute: topografi mapa,ibilbidearen soslaia, distantziak eta bisitatubeharreko toki aipagarriak hala nola eskualdekoirudiak. 84 orr.

• Landa-Ondarea. Nafarroako Pirinioetako ibar etaherrietako kultur eta ondare baliabideak biltzendituzten fitxak dira. Oso baliabide aipagarriak dira.Denetara 10 azaltzen dira beste hainbat fitxatan.

• Mapa-gida. Errepide mapa, Pirinioetako herriguztiak ageri direla. Baita mendi, erreka, triku-harriaipagarrienetako batzuk ere. Horrez gain, Pirinioe-tarako sarbide nagusiak ere ageri dira eta bestedatu batzuk ere bai. Adibidez, biztanleriaridagokiona.

• Gai Zehatzi buruzko aldizkaria. Gai zehatz batilotutako ibilbideak biltzen dituen aldizkaria da,

hango bazterrak hobeki ezagutzeko. Erronkari,Zaraitzu, Aezkoa, Done Jakue bidea, Aurrepirinioa,Irati, Garaiak, Baselizak, Hemingway, Almadiak,Multzo urbanistikoak, Gastronomia, Lanbideak etausadioak, eta abar. 56 orr.

• Mendi Zintzurren Gida. Uztai-liburutxo honek Piri-nioaurreko mendi zintzurretako habitat bereziakazaltzen ditu, egiazko natur paradisuak baitira. Iru-di eder-ederrak ditu, historiari buruzko oharren batedo beste, adibidez Irati trena. Halaber, badumapa erauzgarri bat, xenda nagusiak biltzendituena. 67 orr.

• Gidak. Partzuergoa, bere lurraldea osatzen duten 4eskualdeei buruzko 4 gida prestatzen ari da, Gara-lur, Ingurugiroaren Kudeaketa-Nafarroako Mintegieta Basoberritzeak, Nafarroako Kutxa etaeskualdeko udal eta juntekin elkarlanean.Oraingoz, Aezkoa eta Pirinioaurrekoakplazaraturik daude… eta, laster, Zaraitzu eta DoneJakue Bidea aterako dira.

• Aurrepirinioko Eskualdeak. Gaiz gaiantolatutako gida. Aurrepirinioko ondare eta naturaltxor batzuk azaltzen ditu: gaztelu eta jauregiak,eliza eta erretaulak, zintzurrak eta mendi bazterrak,eta abar. 28 orr.

• Aezkoako gida. Aezkoako herriak eta ondare etanatur baliabide nagusiak azaltzen ditu, baita Aez-koako historia eta ohiturak ere: Irati eta xendak,garaiak eta erretaulak, festak eta folklorea, ArmaOla, Urkulu eta triku-harriak, eta abar. 28 orr

Material hauei buruzko informazio handiagoaeskuratzeko, jo ondoko erakunde honetara:

Pirinioko Partzuergo TuristikoaBalleko Etxea (Aezkoa).Tel. 948 76 43 26.Faxa 948 76 43 [email protected]

Baliabideak

q / / g

Ingurumena

39 ZZaarraaiittzzuu

2.4 - Web orri interesgarriak

Nafarroako Gobernuko Lurraldearen Informazioari buruzko Zerbitzuah t t p : / / s i t n a . c f n a v a r r a . e s

Nafarroako Meteorologi Zerbitzuah t t p : / / c f n a v a r r a . e s / m e t e o

Otsagabiako Udalah t t p : / / o c h a g a v i a . c o m

Zaraitzu Ibarrah t t p : / / v a l l e d e s a l a z a r . c o m

Nafar Pirinioko Partzuergo Turistikoah t t p : / / p i r i n e o n a v a r r o . o r g

Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuah t t p : / / c f n a v a r r a . e s / M e d i o a m b i e n t e

Otsagabiako Interpretazio Zentroah t t p : / / c f n a v a r r a . e s / M e d i o a m b i e n t e / e d u c a c i o n / e d u c a i n d e x

Nafarroako Gobernuko Hezkunza-Gaiakh t t p : / / c f n a v a r r a , e s / M e d i o a m b i e n t e / e d u c a c i o n / c u a d e r n o s / i n d e x . h t m l

Baliabideak

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 40

q / / g

41

Zatoz Zaraitzu Ibarra ezagutzera

Jardueren koadernoa

q / / g

3 - JARDUEREN KOADERNOA

Fitxak

Ezaguna iruditzen zaitHara zer esan dutenHelburua: Zaraitzu IbarraZuhur dabilena, hori da abilenaJatorria Pirene izeneko bategan omen dagoMendi zintzurra oso ongi antolatutako etxea daHona aditu bat: UgatzaZertarako nahi dut nik oihanaOtsagi: topalekua Ibilbide batAmaierarik gabeko historioa 1 eta 2Zentroko gidarien mendi-koadernoa

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 42

q / / g

Ingurumena

43 ZZaarraaiittzzuu

Agian esanen zizuten Zaraitzu Ibarra eta Otsagabian dagoen Naturaren Interpretaziorako Zentroabisitatu behar duzula. Zalantzarik gabe, hitz hauek –basurdea, sarrioa– entzutean, zure irudimena"funtzionatzen hasiko da" eta zure bisitan aurki dezakezunari buruz pentsatzen hasiko zara, bai inguruaezagutzen duzulako, bai horri buruzko informazioa jaso duzulako, ...bai inor baino irudimen handiagoaduzulako!• Irudimen hori aintzat harturik, esan iezaguzu ondoko animalien artetik

HartzaSarrioa

Okil Handia

Kopeta-zzuria

Ugatza

Oreina

Basurdea

Azkonarra

Basoiloa Eskailera-ssugea

Harkaitz-ttxoria

EZAGUNA IRUDITZEN ZAIT

Pagoa

Mendi-ppinua Artea

Pinu gorriaAleppo pinua

Izei zuria

Uxue IratikoOihana

Hiru ErregeenMahaia

Urbasa

PitillaskoAintzira

OrhiMendia Bertizko

Jaurerria

Jardueren koadernoa

Eta Nafarroako toki-izen edolekuen izenari dagokionez.... • Zure ustez, zeintzuk daudeZaraitzu Ibarrean?

• Eta landaretzari dagokionez?

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 44

Arretaz irakurri ondoko taulan ageri diren esaldiak eta X bat jarri dagokion laukian.

Ez ahaztu ondoren adierazten dizuguna:

XX bat jarri baldin eta:1 sekula horri buruzko ezer ere entzun ez baduzu, edo horri buruz ezer ere ez badakizu 2 noizbait irakurri edo ikasi baduzu, edo ezaguna egiten bazaizu3 ongi baldin badakizu eta zure ikaskideei azaltzeko gai bazara.

EZAGUNA IRUDITZEN ZAIT

Galdetegia À Ez dakit

Á Ezaguna egiten

zait

Â Badakit ongi eta azaltzeko

gai naiz

Ba al dakizu non dagoen Zaraitzu Ibarra?

Ba al dakizu zein den inguru horretako ohiko klima?

Ba al dakizu zein den landaretza mota nagusia?

Ba al dakizu zertarako balio duen oihanak?

Ba al dakizu zeintzuk diren Zaraitzuko paisaiarik ohikoenak?

Ba al dakizu nolakoak diren Ibarreko herriak?

Ba al dakizu zein den “ segida ekologikoa” hitzen esanahia?

Ba al dakizu zertan diharduen edo zein den Ibarreko jendearen lanbidea?

Betiko lanak dira ala aldaketak gertatu dira?

Ba al dakizu zer egin dezakezun zuk zerorrek leku hau edo beste edozein

behar bezala mantentzeko?

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

45 ZZaarraaiittzzuu

Otsagik..., mende latzluzeetan zehar biziraun duenmendiko herrixken xarma dueta paisaian behar bezalaintegraturik dago. Tolkien-eenkontakizunen magia dauka.Bere eremuetan ez da ira-txorik bizi, baina baiBasajauna

Lizardoian zuhaitzak zutikhiltzen dira -zzaharrakdirelako- eta bakarrik

haizeteen eraginez eroriegiten dira, zain dauden

gazteei argitasuna eta tokiauztearren.

Noork eez ddu Ottsagikoo eettxxeeeeneeddeerttasuna mireesttu? Etta noork eez ddu Muskilddattikikustteen ddeen Ottsagi ingurukoopaisaiareen eeddeerttasuna mireesttu?

A. FloristánGeografoa

Zaraitzuu jjaiotzen da Zatoia eta Anduuñña

errekkakk elkkartzen direnean, OOtsagin,

Abbodi mmendiaren oinean. Pirinioetakko

ibbaien mmoduura, Zaraitzuu ere Ipparraldetikk

Hegoaldera doa, tarterikk hhandienean.

Zaraitzuukk ibbar zabbala zehharkkatzen duu,

NNaffarroakko ippar-eekkialdekko ibbarrikk

argitsuuena, noskki. Jesús ElóseguiBiologoa

ZZaarraaiittzzuu NNaaffaarrrrooaakkooPPiirriinniiooeettaakkoo eekkiiaallddeekkooIIbbaarrrreettaakkoo bbaatt dduugguu,,oorrooggrraaffiikkookkii EErrrroonnkkaarrii bbaaiinnooggaarrrraannttzzii ttxxiikkiiaaggooaa dduueennaa,,hhaaiinnbbaatteekkoo nnoorrttaassuunnaa iizzaann aarrrreenn..

Juan Mari FeliúMendigoizale eta Naturalista

Frantzia eta Gipuzkoako mugaldeetan, Nafarroako Ipar-eekialdeko eremu hezeetan oihan ugari moztu zituzten. Horregatik, pagadiak gutxi eta txikiak diraBortzirietako eta Baztango nazioarteko edo probintziarteko mugako mendietan, baina Pirinioetakoekialdeko Ibarretan badira oihan aipagarriak.

Alfredo Floristán, Geografoa

Miguel MartínBiologoa eta idazlea

HARA ZER ESAN DUTEN

Jardueren koadernoa

NNaaffaarrrrooaakk,, eellkkaarrrrii kkoonnttrraajjaarrrriittaakkooppaaiissaaiiaa ssoorrttaa hheetteerrooggeenneeooaa

eesskkaaiinnttzzeenn ddiigguu.. PPiirriinniiooeettaakkoo iibbaarreeddeerrrreenneettaakkoo bbaatt...... ZZaarraaiittzzuu IIbbaarrrraa

ddaa

José María Jimeno

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 46

IPertsona horien aipamen guztiak arretaz irakurri eta gero, ondoko galderak erantzunendituzu:

Jarduera honetatik aurrera, proposatzen dizugu ulertzen ez dituzun hitzak bildu eta zureirakasleak emanen dizun orri batean idaztea. Idatz ditzakezu bai lekuetako izen bereziak bai beste edozein hitz.

Halaber, informazioa liburu geografikoetan, dibulgatzaileetan, eta abarretan bila dezakezu, edohiztegietan, hitz guztien esanahia bilatzekotan.

Horrela, Zaraitzu Ibarreko hitzen "glosategia" izanen duzu, zuk zeuk egina.

ZZuurree uusstteezz,, zzeerr iikkaassiikkoo dduuzzuu IIbbaarrrraa iikkuussii eettaa ggeerroo??

AAuurrrreekkoo gguuzzttiiaazz ggaaiinn,, ggaauuzzaa ggeehhiiaaggoo jjaakkiitteeaa eerree gguussttaattuukkoo lliittzzaaiiddaakkee.. EEssaattee bbaatteerraakkoo::

HARA ZER ESAN DUTEN

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

47 ZZaarraaiittzzuu

Bisitatuko dugun Nafarroako eskualdera pixka bat "ohitu" beharko dugu. Hona, jakin beharreko zenbait gauza.

• Lehenik, bere kokapena, hau da, non dagoen. • Ondoren, bere mugak.

Lor ezazu Zaraitzu Ibarreko mapatopografiko bat, ondoko galderei erantzuneta Ibarreko mapan zure oharrak egiteko.Zalantzarik baduzu, lasai, InterpretazioZentroko begiraleek lagunduko dizutezalantzak argitzen bisitaldian zehar.

• Mapan adierazi: errepideak eta komunikazio bideak, ibaiak,herriak, 1000 m-tik gorako gailurrak, mendiak... deigarrigertatzen zaizun beste edozer gauza.

• Zein da Ibarreko kotarik altuena?

• Badago beste "bi milaren" bat Ibarrean? Eta Nafarroan? Non?

• Uste duzu ezberdintasunik egonen dela Ibarrareniparraldea eta hegoaldearen artean? Zergatik?

HHaauu NNaaffaarrrrooaakkoo mmaappaa ddaa.. EEssaann zzeenneezzaakkee nnoonn ddaaggooeenn ZZaarraaiittzzuu

IIbbaarrrraa??

!!

Informazio gehiago lortzeko, zure irakaslea-ren aholkuei jarraituz , SITNAren (Sistemade Información Territorial de Navarra) web orrira jotzea gomendatzen dizugu.Hona hemen helbidea

http://sitna.cfnavarra.es

Behin orrialdean zaudela, azter dezakezuOtsagi inguruan dagoen landaretza, udal-

mugak, e.a. Zure ikastetxetik mugitu gabe!!!Zure irakaslearen argibideei jarraitu eta...

aupa!

HELBURUA: ZARAITZU IBARRA

Jardueren koadernoa

ZaraitzuIbarra

IIkkeerrttuu nnoorrttzzuukk bbiizzii ddiirreenn ZZaarraaiittzzuu IIbbaarrrraarreenniinngguurruuaann,, bbaaii IIppaarrrraallddeeaann,, HHeeggooaallddeeaann,,

EEkkiiaallddeeaann eettaa MMeennddeebbaallddeeaann..

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 48

Tokia zertxobait ezagutu dugu. Orainbere klima ezagutzeko unea heldu da, jakiteko zer eraman beharko dugun jantzita: jantzi lodiak ala kamiseta, berokia ala eguzkirako txanoa.

Jarduera hau egiteko, taldeka lan eginbeharko duzue zure ikaskideek. eta zuk.Zure irakasleen jarraibideei segi eta, sarean nabigatzeko dituzun dohainakberriz ere erakutsi!

Jarduera Zaraitzu Ibarreko edo ingurukozenbait herriren urteko klimogramak egitean datza. Ondoren zure bizilekutik gertu dagoen herriaren klimograma landu beharko dugu eta grafikoguztiak alderatu.

Interneten ageri diren datuak, idatziz jaso behar dituzu orrialde honetan:

EESSTTAAZZIIOOAA:: ..

EERRRREEGGIISSTTRROOAA

EEGGUUNNAAKK 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

T Max. ºC

T Mín. ºC

B B T ºC

Prezipitazioak

ZUHUR DABILENA, HORI DA ABILENA

Jardueren koadernoa

EESSTTAAZZIIOOAA:: ..

EERRRREEGGIISSTTRROOAA

EEGGUUNNAAKK 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

T Max. ºC

T Mín. ºC

B B T ºC

Prezipitazioak

q / / g

Ingurumena

49 ZZaarraaiittzzuu

Baina proposatzen dizugu zertxobait gehiago sakontzea eta zure "helbururainoko" (Zaraitzu) bi-daia aprobetxatzea. Nafarroako errepideen mapa bat lortu eta marraz ezazu hemen, harainoeramanen zaituen bbiiddeeaa. Interesgarrien iruditzen zaizkizun puntuak seinalatu. Horietako bakoi-tzerako ikur bat asma zenezake. Horrela, zeure ikurrak izanen dituzu.

KKLLIIMMOOGGRRAAMMAA________________________ ((hhiillaabbeetteeaa)) pprreezziippiittaazziiooaakk eettaa

bbaatteezzbbeesstteekkoo tteennppeerraattuurraakk

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31

Egunak

Prez

ipita

zioak

(l/m

2).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Tenp

erat

ura

ºC

ZUHUR DABILENA, HORI DA ABILENA

IIKKUURRRRAAKK

Jardueren koadernoa

• Zein egunetan bisitatukoduzu Ibarra?

• Hotza ala beroa eginen du?

• Kirol-zapatilekin aski izanendugu ala komeniko litzaigukebotak eramatea?

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 50

Inguru honetako material eta egitura geologikoak historia luze eta konplexuaren ondorio dira.Denbora luzean zehar, Pireneren kondaira edo ele zaharra izan da Pirinioen jatorria....Egungo egileentzat, ordea, honela sortu dira hemengo material geologikoak. Hasieran, itsasjalkinez osaturiko geruza lodiak ziren, eta, gero geruza horiek harkaitz bilakatu ziren. Prozesuhoriek hementxe dituzu irudikatuta, marrazkien, testuen eta izenburuen bidez. • Saia zaitez marrazki bakoitza lotzen dagokion testuari eta izenburu bakoitzean adierazitakogutxi gorabeherako adinari.

.

JATORRIA PIRENE IZENEKO BATEGAN OMEN DAGO

DDUUEELLAA 335500 MMIILLIIOOII UURRTTEE......




......OOnnddoorreennggoo bbaarreeaallddii lluuzzeeaann,, hhiiggaadduurraakkmmeennddiikkaatteeaa ssuunnttssiittuu eettaa iittssaassppeeaann ggeerraattuuzzeenn.. HHoorrrreenn oonnddoottiikk,, ttrriinnkkoottzzee aallddii bbeerrrriiaahhaassii zzeenn.. AAnnttzziinnaakkoo ffaaiillaakk eessnnaattzzeenn hhaassiizziirreenn.. BBiittaarrtteeaann,, jjaallkkiinn llooiittssuu eettaa hhoonnddaarr-ttssuu kkooppuurruu hhaannddiiaakk mmeettaattzzeenn zziirreenn..

IInnddaarr iizzuuggaarrrriieekk,, mmaaggmmaarreenn mmuuggiimmeenndduueetteennggaabbeeeekk ssoorrrraarraazziiaakk,, jjaallkkiinnaakk ttrriinnkkoottuuzziittuuzztteenn.. JJaallkkiinnaakk ttoolleessttuu eettaa aallttxxaattuuzziirreenn mmeennddiikkaattee hhaannddiiaa ssoorrttuuzz.. TTrriinnkkoottzzeeaaaammaaiittuuttaa,, ttoolleessttuuttaakkoo bbllookkee hhaannddiiaakkaasseennttaattuu zziirreenn,, eettaa hhoorrrreekk ffaaiillaakk eerraaggiinnzziittuueenn..

ZZaarraaiittzzuukkoo IIbbaarrrraa iittssaassoo zzaabbaall bbaatteekkeessttaallttzzeenn zzuueenn,, eettaa bbeerree hhoonnddooaann jjaallkkiinn-ggeerruuzzaa hhaannddiiaakk zzeeuuddeenn.. SSaakkoonneennaakkhhaarrkkaaiittzz bbiihhuurrttzzeenn zziirreenn pprreessiioo hhaannddiiaarreenneettaa mmaaggmmaarreenn ggeerrttuuttaassuunnaarreenn eerraaggiinneezz..

......PPiirriinniiooaakk ssoorrttuu zziittuueenn ttrriinnkkoottzzee aallddiiaa aammaaiittuuzzeenn.. BBllookkeerriikk ssaakkoonneennaakk iiggoo eettaa jjeeiittssii zziirreennaannttzziinnaakkoo ffaaiilleenn eerraaggiinneezz.. GGaaiinneekkoo jjaallkkiinnaakk,,ffllyysscchh,, ttoolleessttuu zziirreenn.. OOrrdduuzz ggeerroozzttiikk,,hhiiggaadduurraakk eerraaggiitteenn dduu.. BBaaiinnaa jjaarrdduueerraakkbbaaddiirraauu,, oohhiikkoo lluurrrriikkaarreekk eerraakkuusstteenn ddiigguutteennmmoodduuaann....

Jardueren koadernoa

q / / g

ZZaarraaiittzzuuMENDI ZINTZURRA, OSO ONGI ANTOLATUTAKO ETXEA DA

Ingurumena

51


Ingurumena

54

Zaraitzu Ibarrak baditu toki bereziak. Berezienetakoak mendizintzurrak edo aarrrrooiillaakk dira. Guk mendi zintzurretako

bizilagunak ezagutuko ditugu. Ibaiaren jarduera etengabeakeraginik, harkaitza higatu eta disgregatu da, harik eta hau

bezalako harkaitz pasabideak sortu arte. Eman dezagun "Naturaren Ekoikertzaile Pribatuen" taldekokidea zarela. Zure hurrengo zeregina inguruko arroiletan

zehar ibilaldi zoragarria egitea izanen da. Behetik gora joanen zara eta hainbat pertsonaia topatukodituzu; pertsonaia horiek identifikatu beharko dituzu emanen

dizkizuten arrastoei jarraituz. Zure ustez zuzenak direnerantzunak idatzi eta... ongi ibili!

A! EZ DAKIZULA NOLA EGIN?EZ KEZKATU!

GEUK EMANEN DIZUGU HEGO PARE BAT!

Bikain, lortu duzu!!

Orain zure irakasleak erantzun zuzenak esanen dizkizu eta erantzun bakoitzean izan duzun puntuazioa jarri beharko duzu.

Ondoren puntuazioa batu eta zure ekoikertzaile maila ezagutuko duzu.

• Aizu! Zure igoeran beste zein espezierekin egin duzu topo?

• Zure ustez, ikerketak kalte egin diezaieke ikertu dituzun espezieei?

A! ITZUL IEZAZKIGUZU HEGOAK!!

Erantzuna:

Erantzuna:Erantzuna:

Puntuak:Puntuak:

Erantzuna:

Puntuak:

Puntuak:

Erantzuna:Puntuak:

Erantzuna:Puntuak:

7

1

2

3

4

5

6


Puntuak:Puntuak:

Orain altxa ezazu orrialde hau...

Jardueren koadernoa

Jradueren koadernoa


Puntuak:Puntuak:


Ingurumena

51


Ingurumena

54

Zaraitzu Ibarrak baditu toki bereziak. Berezienetakoak mendizintzurrak edo aarrrrooiillaakkdira. Guk mendi zintzurretako

bizilagunak ezagutuko ditugu. Ibaiaren jarduera etengabeakeraginik, harkaitza higatu eta disgregatu da, harik eta hau

bezalako harkaitz pasabideaksortu arte. Eman dezagun "Naturaren Ekoikertzaile Pribatuen" taldekokidea zarela. Zure hurrengo zeregina inguruko arroiletan

zehar ibilaldi zoragarria egitea izanen da. Behetik gora joanen zara eta hainbat pertsonaia topatukodituzu; pertsonaia horiek identifikatu beharko dituzu emanen

dizkizuten arrastoei jarraituz. Zure ustez zuzenak direnerantzunak idatzi eta... ongi ibili!

A! EZ DAKIZULA NOLA EGIN?EZ KEZKATU!

GEUK EMANEN DIZUGU HEGO PARE BAT!

Bikain, lortu duzu!!

Orain zure irakasleak erantzun zuzenak esanen dizkizu eta erantzun bakoitzean izan duzun puntuazioa jarri beharko duzu.

Ondoren puntuazioa batu eta zure ekoikertzaile maila ezagutuko duzu.

• Aizu! Zure igoeran beste zein espezierekin egin duzu topo?

• Zure ustez, ikerketak kalte egin diezaieke ikertu dituzun espezieei?

A! ITZUL IEZAZKIGUZU HEGOAK!!

Erantzuna:


Puntuak:Puntuak:

Erantzuna:

Puntuak:

Puntuak:

Erantzuna: Puntuak:

Erantzuna: Puntuak:

7

1

2

3

4

5

6


Puntuak:Puntuak:

Orain altxa ezazu orrialde hau...

Jardueren koadernoa

Jradueren koadernoa


Puntuak:Puntuak:

Ingurumena

52-53 ZZaarraaiittzzuuMENDI ZINTZURRA OSO ONGI ANTOLATUTAKO ETXEA DA

Hegadaharrigarria duen

harraparia, jaitsieran 250 km/h-kkoabiadura har dezake. Habia haitzarteetan

egiten du, baina bere populazioa askomurriztu da azken aldian bere habiak

suntsitzen ari direlako. Ez du SantiagoBidea egin,

Nafarroan, galtzekozorian dagoen espezie bat naiz.Zuok gizakiontzat atsegina omen

naiz eta, hala ere, gero eta lekugutxiago uzten didazue bizi-

tzeko.

Likenaketa geu ia beti oharkabean pasatzen

gara. Hala ere, ongi prestaturik gaude hemenbizitzeko: esan genezake beroa eta lehortea dagoenbitartean "erdi lo" gaudela, baina ura heldu bezain laster

"berpiztu" egiten gara. Gehienetan, jendea gutazoroitzen da Eguberrietan. Nortzuk ote gara?

A! Esaten dutenez, landare "aitzindariak" gara, hauda, beste landareei bidea irekitzen diegu.

Esan diezagukezu zergatik?

Loraldianire galbidea da. Badakizu

zergatik? Harkaitzari atxikita bizi naiz,hostoz eginiko errosetoi baten moduan, eta gisa

horretan urteak ematen ditut. Saxifraga deitzen naizenarren, esan zein den nire izen arrunta... Nobleen

buru gainean oso ongi ematenomen

Hormakzailtasunik gabe igotzen ditut eta nire

janaria artesien artean bilatzen dut. Nire izenzientifikoa grekeratik dator "teichos" (horma) eta"dromas" (lasterkari azkarra) Nor ote naiz?

Niinguru hauetako "enara"

naiz... Hegazkinanaiz.

Habia hemen egiten duen hegaztiak hezurrakjaten ditu, eta hezurrak hausteko, harkaitzen kontrajaurtitzen ditu. Nortaz ari gara? Badakizu nor zen

"Muskilda" eta zer gertatu zitzaion?

5

4

2

1

3

66

7

Jardueren koadernoa

Ingurumena

55 ZZaarraaiittzzuu

• Saia zaitez espezialista honen nortasun agiria betetzen; bilatu informazioa zure ikastetxean edoInterpretazio Zentroan.

HONA ADITU BAT: UGATZA

ZARAITZU / OTSAGI NNNNAAAANNNN MMMM eeee hhhh aaaa tttt xxxx uuuu kkkk aaaa tttt aaaa llll oooo gggg aaaa zzzz iiii oooo aaaa

IIII zzzz eeee nnnn aaaa rrrr rrrr uuuu nnnn tttt aaaa :::: Ugatza

IIII zzzz eeee nnnn zzzz iiii eeee nnnn tttt iiii ffff iiii kkkk oooo aaaa ::::

BBBBeeeessss tttteeee hhhhiiii zzzzkkkkuuuunnnnttttzzzzeeeettttaaaannnn::::

IIII nnnn gggg uuuu rrrr uuuu bbbb aaaa tttt eeee aaaa nnnn eeee gggg oooo nnnn

dddd aaaa iiii tttt eeee kkkk eeee eeee llll aaaa aaaa dddd iiii eeee rrrr aaaa zzzz tttt eeee nnnn dddd iiii gggg uuuu tttt eeee nnnn aaaa zzzz tttt aaaa rrrr nnnn aaaa kkkk ,,,, aaaa rrrr rrrr aaaa ssss tttt oooo aaaa kkkk ::::

NNNN aaaa ffff aaaa rrrr rrrr oooo aaaa nnnn oooo nnnn dddd oooo kkkkoooo tttt oooo kkkk iiii eeee tttt aaaa nnnn aaaa uuuu rrrr kkkk iiii dddd eeee zzzz aaaa kkkk eeee gggg uuuu

EEEE ssss pppp aaaa iiii nnnn iiii aaaa nnnn oooo nnnn dddd oooo kkkkoooo tttt oooo kkkk iiii eeee tttt aaaa nnnn aaaa uuuu rrrr kkkk iiii dddd eeee zzzz aaaa kkkk eeee gggg uuuu

GGuurree eessppeezziiaall iissttaarreenn aarrggaazzkkiirreennbbaatt bbii llaattuu eettaa eessaann zzuurree iirraakkaasslleeaarrii

ffoottookkooppiiaattzzeekkoo,, hhuurraa eebbaakkii eettaahheemmeennttxxee iittssaasstteekkoo..

00552222550000-OO

HHHH aaaa bbbb iiii tttt aaaa tttt aaaa

EEEE zzzz aaaa uuuu gggg aaaa rrrr rrrr iiii oooo rrrr oooo kkkkoooo rrrr rrrr aaaa kkkk

EEEE llll iiii kkkk aaaa dddd uuuu rrrr aaaa AAAA hhhh oooo tttt ssss aaaa ////kkkk aaaa nnnn tttt uuuu aaaa

HHHH eeee gggg aaaa llll dddd iiii aaaa rrrr eeee nnnn HHHH oooo rrrr rrrr eeee zzzz

zzzz iiii llll uuuu eeee tttt aaaa gggg aaaa iiii nnnn

Itxura, tamaina,koloreak, pisua...

Marraztu

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 56

Nafarroako Ugatzaren populazioari laguntzeko, Gobernuak espeziea Berreskuratzeko Planakgaratu ditu.

Hona hemen plan horietan adierazitako hainbat helburu:1 - Ugatzaren heriotza eragileak ezabatzea (Hari elektrikoen kontra jotzea, elikadura urria, pozoidurak,

isileko ehiza eta abar).2 - Kumeak hazteko eremuen babesa bermatzea.3 - Ikerketa ildoak laguntzea.4 - Heziketa eta hedapen jarduerak.

Gelakide guztiek Nafarroako Gobernuko teknikariei lagun diezaiekezue. Horretarako, azaldukodituzue zeintzuk diren lehen adierazitako helburuak lortzeko egin ditzaketen jarduerak. Gelakideguztien artean, saia zaitezte jarduera batzuk proposatzen. Nahi izanez gero, eskatu informazioairakasleei.

HONA ADITU BAT: UGATZA

Jardueren koadernoa

HHelbburua:

Jardduera:

HHelbburua:

Jardduera:

HHeellbbuurruuaa::

JJaarrdduueerraa::

HHeellbbuurruuaa::

JJaarrdduueerraa::

HHelbburua:

Jardduera:

HHelbburua:

Jardduera:

q / / g

Ingurumena

57 ZZaarraaiittzzuu

Oihana edo basoa oso habitat garrantzitsua da han bizi eta gordetzen diren animalia guztientzako,eta baita guretzako, gizakiontzako, ere. Eta aunitz dira gero han bizi diren izakiak. Irakurri arretazJ.D. Hughes-en ondoko "gogoetak". Gaia hauxe da: OOiihhaannaarreenn eerraabbiilleerraakk AAnnttzziinnaakkoo GGrreezziiaann:

• Testuan ageri dira oihanaren hainbat funtzio, gizakiari on egiten diotenak. Bada, irakurri etagero, zeintzuk dira funtzio horiek?

OOiihhaannaarreenn bbeessttee eeggiinnkkiizzuunn eeddoo ffuunnttzziioo bbaattzzuukk• Ezagutzen al duzu hemen adierazten ez den beste funtziorik?

"Buruan hazka egin" eta saia zaitez asmatzen zer adierazten duten ondoko

marrazkiek.

ZERTARAKO NAHI DUT NIK OIHANA?

Zaila da antzinako Grezia eta Erromako zibilizazioak basorik gabe eta beren fruiturik gabe imajinatzea. Zuhaitzak, berez,oso garrantzitsuak ziren, bai energia iturri eta eraikitzeko material gisa, bai garraiobide, merkataritza iturri eta horniketamilitar gisa (...). Antzinaroan, soildutako oihanen eta higaduraren hedadura ez zen horrenbesterainokoa izan, XX. mendekoarekinalderatuta. Hala eta guztiz ere, nahikoa da ondorio ekonomiko eta sozialak eragiteko. Horien artean, egur falta eta horrekeragindako prezioen gorakada izan zen. Kaltegarriagoa izan zen, eta gehiago iraun zuen, malda malkartsuen lehortea. Izanere, lehortea agertu zen basoa larrutzeagatik eta lurra bazkalekuetarako baliatzeagatik. Ondorioz, neguko euriek (maizuholde-euriek) maldak higatu zituzten (...).Higadurak lur emankorra eraman zuen eta malda harritsuak utzi zituen. Toki horietan, zuhaitzak, nahiz eta babestuta egon,gutxi hazi ziren. Detritusa, harea eta harkoskorra mendietatik beheko lautadetara jaitsi ziren eta maldetan zehar kokatuziren bidea "oztopatuz" eta harkoskor-aintzirak sortuz. Antzinaroan, paisaian begi-bistako aldaketak gertatu ziren,etengabe gizakiak eraginik. Horrela, basoak larrutu edo soildu zituzten, lur gehiegi bazkaleku bihurtu zituzten eta higaduraagertu zen (...).

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 58

Baina oraindik, basoak baditu berriz ere gizakiak gero eta gehiago baloratzen dituen beste funtziobatzuk: basoan zehar paseatzea oso lasaigarria da edo abentura-kirol ugari egin daitezke, udan ba-soko zuhaitz baten azpian lo-kuluxka egitea zoragarria da, izugarri baloratzen da baso baten paisaia...• Oihanak, beraz, onura estetikoa dakarkio gizakiari eta horrek badu zer ikusia bizi-kalitatearekineta gozamenarekin. Aipa dezakezu beste kasuren bat?

Dagoeneko, basoak duen garrantzia egiaztatzeko aukera izan duzu. Hala ere, munduko habitatikkaltetuenetariko bat dugu. Basoak desagertzen ari dira, batez ere, neurriz gora mozten aridirelako edo mendiko suteek eraginik. Basoak desagertzearekin batera hiltzen dira basoan bizidiren izaki guztiak eta, jakina, horri erantsi behar zaio denbora luzea behar dela, oihana

birsortzeko.

AArraazzooaaHona hemen adibide bat:Eman dezagun zu jaio zinen egun berean sute batek baso bat erraustu edokiskali zuela. Bada, baso hori erabat birsortuko litzateke zure seme-alabakzaharrak izaterakoan.

• Zenbat urte izanen lirateke gutxi gorabehera?

BBeerrddiinnttaassuunnaakk bbiillaattuuHorregatik, birsorkuntza horiek arinagoak izan daitezen, landaketak egiten dira, mintegiak lan-tzen dira, lurrak ereiten dira, artzaintza hainbat ingurutara mugatzen da... Hala ere, berezkobasoak eta baso berritzeak bereizi behar ditugu.

• Bereizteko gai zara? Lagunduko dizugu? Erreparatu irudiei:

ZERTARAKO NAHI DUT NIK OIHANA?

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

59 ZZaarraaiittzzuu

Otsagin bat datoz oraina eta iragana... eta, zergatik ez?...baita etorkizuna ere. Otsagi topalekua da.

BBiizzttaannlleerriiaarreenn oorraaiinnaa eettaa iirraaggaannaaZaraitzu Ibarreko biztanleriak Nafarroako Pirinioetako Ibarrei azken urteotan berezkoa zaieneboluzioa izan du. Otsagiko biztanleriaren eboluzioa lagin adierazgarri gisa aztertuko dugu etaIruñeko azken mendeko eboluzioarekin alderatuta ere bai. Oso gauza erraza da, begira itzazubiztanleriari buruzko diagramak:Biztanleria OOttssaaggii Biztanleria IIrruuññeeaa

• Zer ondorio aterako zenuke Otsagiko grafikoa ikusita? Zure ustez, zeri zor zaio eboluzio hori?

• Eta Iruñeko grafikoa ikusita? Zergatik?

• Uste duzu harremanik dagoela bi biztanlerien eboluzioaren artean?

LLeehheennggoo eettaa eegguunnggoo jjaarrdduueerraakk eettaa llaannaakk • Orain arte ikasitakoarekin, ausartuko zinen esatera zertan aritzen zen ibar honetako jendeamende hasieran eta erdian? Zein zen ekonomiaren oinarria?

• Eta gaur egun? Zertan lan egiten omen du jendeak?

• Asteburuetan, Otsagiko biztanleria hazi egiten da turistei esker eta familia ugari berejaioterrira itzultzen delako. Zure ustez, ba al dute zer ikusirik lehen eta orain egiten zirenjarduerek, arestian adierazitako biztanleriaren eboluzioekin? Zergatik?

OTSAGI: TOPALEKUA

0200400600800

100012001400

1900 1920 1940 1960 1980 20000

50000

100000

150000

200000

1900 1920 1940 1960 1980 2000Urteak Urteak

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 60

TTaallddeekkaattzzeeaa eeddoo ssaakkaabbaannaattzzeeaaHerriak, oro har, biztanleak galtzen ari dira. Hala ere otsagiarrak zorionekoak dira, Nafarroakoherririk ederrenetako batean bizi baitira. Ibarrean biztanleria, jendea, herrietan bizi da. Jendeaherrietan ttaallddeekkaattuuttaa bizi da. Etxeak elkarren ondoan egiten dira, herriak eratuz. Baina betibadira eraikinen arteko tarte txikiak. Otsagin bai, behintzat. Tarte horri etxekartea esaten zaio. • Galdetu zuen begiraleari horren zergatia.

Baina isolatuta dauden beste eraikin batzuk ere badira. Erreparatu 3. jardueran erabili duzunmapari. SSaakkaabbaannaakkeettaa ere gertatzen da. Esate baterako, bordak. • Ba al dakizu bordak zertarako balio duen?

Ibilbidean zehar arretaz erreparatu herriari... etxeei, bere karrikei, ...auzoei, elizari,...Otsagi Pirinioetako herri peto-petoa da. Gauza berriak eta zaharrak daude nahasturik.Topalekua da eta badago historia "zuzenean" ikasteko aukera bat. • Egin ezazu herriaren deskribaketa laburra eta, ondoren, alderatu zu bizi zaren lekuarekin.

Herriaren deskribaketa: Gehien gustatzen zaizun Otsagiko aldearen marrazkia.

Bizi naizen lekuarekin dituen antzekotasunak Bizi naizen lekuarekin dituen desberdintasunak

OTSAGI: TOPALEKUA

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

61 ZZaarraaiittzzuu

Ondoren ibilbidearen krokis sinple bat duzu. Hutsik dago eta bete behar duzu bai aurkitzendituzun gauzen bidez, bai deigarri gertatzen zaizunaren bidez, bai eginen dituzun jarduerenbidez.

Hasieran arkatzez egin, ondoren izanen duzu apaintzeko aukera.

Urdinez margotu ditzakezu fitxaren atzean dauden ikurrak, alderdi geografikoei erreferentziaegiten dietenak.Zeure krokis geografikoa izanen da.

Gorriz, margotu ditzakezu jardueren kokapena eta aurkitzen dituzun gauzek iradokitzen dizutenedo dizkizuten hitzak.Zeure sentsazio-mapa izanen da.

IBILBIDE BAT

Naturaren Interpretazio Zentroa

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 62

""KKrrookkiiss ggeeooggrraaffiikkoorraakkoo"" iikkuurrrraakk::

Lekuetara iristeko dermio, zonalde Zintzur aldea. Erreka etaedo helbideak idazteko kartela. xendaren artean kokatu.

Ibaia- erreka- zintzurra. Zein da? Iparraldea?

Laboreak. Zehaztu zeintzuk diren. Kanpina.

Bertako landareak. Baso berritzeak

Egoki deritzozun bbeesstteellaakkoo iikkuurrrraakk paratzeko tokia:

""SSeennttssaazziioo-mmaappaarraakkoo"" iikkuurrrraakk::Arreta handia jarri eta erne egon. Begiraleak esandakoa egin eta aurkitu Zaraitzuko zati batzentzumenak erabilita.

(Idatzi) Zentzumenen bidez, hauxe aurkitu dut:

UUkkiimmeennaa Izan dudan sentsazioa definitzen duten hitzak ondokoak dira:

UUssaaiimmeennaa Izan dudan sentsazioa definitzen duten hitzak ondokoak dira:

EEnnttzzuummeennaa Izan dudan sentsazioa definitzen duten hitzak ondokoak dira:

DDaassttaammeennaa Izan dudan sentsazioa definitzen duten hitzak ondokoak dira:

IIkkuussmmeennaa Izan dudan sentsazioa definitzen duten hitzak ondokoak dira:

IBILBIDE BAT

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

63 ZZaarraaiittzzuu

Ikusi ahal izanen zenuen bezala, Pirinioak oraindik ere sortzen ari dira. Hau da, historia hori ezda oraindik amaitu eta aurrera dirau. Beste ikuspuntu batetik begiratzen badiogu, historia honek beste "protagonista" batzuk dauzka.Elementu edo eragile atmosferikoen mende geratzen den harkaitzetik abiatuta, badiradenboraren joanean agertzen eta desagertzen diren hainbat elementu, baina beren "arrastoa"uzten dutenak. Elementu horiek ere azken emaitzaren eragile dira. Horri suzesioa edo segidadeitzen diogu.

Hona hemen segida baten komikia, Zaraitzu Ibarrean eta beste hainbat tokitan duela milaka urtezgeroztik gertatzen den zerbait. Irudimenez jokatu! Eta jarri bineta bakoitzean egoki deritzozuntestua. Nahi baduzu, bertan ageri diren pertsonaiei "testu bunbuiloak" jar diezazkiekezu.

Zalantzarik gabe, Interpretazio Zentroko begiraleei entzundako komentario edo iruzkin guztiaklagungarri izanen zaizkizu, gogoan gorde badituzu, bederen.

AMAIERARIK GABEKO HISTORIOA (1)

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 64


Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

65 ZZaarraaiittzzuuAMAIERARIK GABEKO HISTORIOA (1)

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 66

OOrraaiinn hhaaiinnbbaatt ggaallddeerraattxxoo eeggiinneenn ddiizzkkiizzuugguu......

• Zeintzuk dira harkaitzetan esku hartzen duten eragile atmosferikoak?

• Zein da harkaitzean duten eragina?

• Zeintzuk dira egoera horretaz baliatzen diren landareak?

• Nola eragiten dute, harkaitzetik abiaburutzat harturik sortutako lurzoru minimo horretan?

• Zeinek ordezten ditu landareak?

• Nola amaitzen da historia?

• Hala ere, zure ustez, zergatik jarri diote izen hori, "amaierarik gabeko historia", alegia?

• Ezagutzen al duzu harkaitzetan bizi den landare konplexuagorik?

• Eta animaliarik?

• Beste izenbururen bat jarriko al zenioke komikiari? Zein? Zergatik?

• Uste duzu gizakiok badugula prozesu horietan eragiterik? Nola?


Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

67 ZZaarraaiittzzuu

Interpretazio Zentroan zurekin joan diren gidariek hainbat zeregin dituzte, horien artean, ZaraitzuIbarrean barrena eginen duzun bisitaldian lagundu eta zutaz arduratzea. Hala ere, ZaraitzuIbarrean gertatzen diren gauzen berri izateko, hainbat ingurutan ibiltzen dira eta ikusten edoaurkitzen dutenari buruzko oharrak idatziz jasotzen dituzte.Horietako batek (eta ez dizugu esanen nor den), bere mendi-koadernoa Iratiko oihanean ahaztudu. Oharrez betetako koadernoa da, gainera. Konturatu bezain laster, ahaztutako tokira itzulida, baina ohar guztiak barreiatuta aurkitu ditu. Beraz, oharrak ordenatu behar dira.

LLaagguunndduukkoo ddiioozzuu??Bere koadernoan bazegoen egutegi bat. Egutegi horretan idatziz jasotzen zituen, hilabete eta urtarobatzuei dagozkien oharrak edota urte osoan barrena gertatzen diren gertakariak. Bisitaldiarenondoren, ez duzu arazorik izanen oharrak egutegian zehar egokiro banatzeko. • Kokatu ohar bakoitza dagokion hilean edo dagozkion hiletan:

Ohar batzuk bustirik daude. Horregatik, batzuk ezin dira irakurri. Anima zaitez betetzera!

ZENTROKO GIDARIEN MENDI-KKOADERNOAK

HHiilleeaakk OOhhaarrrraakk Urtarrila Otsaila Martxoa Apirila Maiatza Ekaina Uztaila Abuztua Iraila Urria Azaroa Abendua

arriskua.

6- Zatoia eta Anduña errekek ur

handia dakarte, Abodin eta

Orin beroa hasi duen seinale.

7- "Egia esateko ziza eta onddo

hauek goxo-goxoak daude".

Horixe esan du Itzaltzuko

Jose Etxeberriak.

8- Saiak Otsagiko zeru gainean ari

dira hegan.

9- Kolore berde argiak pagoen

hostoetan.

10- Kolore berde ilunak pinuen

hostoetan.

1- Pago gorriak Iratin. Madril eta

Kataluniako jende aunitzek

Zentrora deitzen digu

galdetzeko ea pagoak gorritu

diren.2- Elur zuriaren gainean,

erraza da animaliak

daudela ikustea eta beren

aztarnen bidez zeintzuk

diren jakitea.

3- Ibarra turistez eta

txangozaleez beterik dago.

4- Mendi zintzurreko ugatzaren

arrautzetatik kumeak atera

dira jadanik.

5- Mendiko suteak gertatzeko

Urak, hotzak eta beroak, haizeak....zintzurreko harkaitzean eragin duteeta eragiten dihardute. Zintzurreandagoeneko, badira landare batzuk.Adibidez,

Horiek dira harkaitz gogorretanateratzen diren lehenak. Horrekinhasi da izaki-segida!

Gustatzen zait pentsatzea,

udazkeneko euri-jasak etorriko

diren arren, Iratiko oihanak

bere funtzioak betetzen

jarraituko duela. Esate

Jardueren koadernoa

q / / g

Ingurumena

ZZaarraaiittzzuu 68

BBuurruurraattuu zzaaiitt IIbbaarrrreekkoohhaaiinnbbaatt lleekkuuttaann hhiirruu ttaauullaajjaarrttzzeeaa,, bbiissiittaarriieeii hhaaiinnbbaattjjaarrrraaiibbiiddee eettaa jjookkaabbiiddeerreenn

bbeerrrrii eemmaatteekkoo,, lleekkuuaazzaaiinndduu eettaa bbaabbeesstteeaarrii

bbeeggiirraa..

ZENTROKO GIDARIEN MENDI-KKOADERNOAK

Txangozaleugari Iratin zehar. Oihanarentzako

oso arriskutsuak izan daitezkeenjokabideak ikusi ditut. Hauexek, ze-hazki

Hauxe bururatu zait jokabidehoriei konponbidea emateko:

Halaber, ondoko hau ongilegoke:

OOIIHHAANNEEAANNOOIIHHAANNEEAANN

MMEENNDDII ZZIINNTTZZUURRRREETTAANNMMEENNDDII ZZIINNTTZZUURRRREETTAANN

HHEERRRRIIAARREENN SSAARRRREERRAANNHHEERRRRIIAARREENN SSAARRRREERRAANN

Jardueren koadernoa

Gaur turista batekin mintzatu naiz eta galdetu

dit zeintzuk diren ingurua egituratzen duen

errepide nagusian ez dauden Ibarreko herriak.

Esan diot ondoko hauek direla.

Halaber, aritu gara hizketan, ibarrean, bizila-

gun gehien dituen herriari buruz. Hauxe da:

eta Ibarreko herri nagu-

siari buruz ere bai. Hauxe da

q / / g

Zatoz Zaraitzu ibarra ezagutzera. (8 eta 12)

Documents

Transcript of Zatoz Zaraitzu ibarra ezagutzera. (8 eta 12)