1

YUMUAK G VE EVRM

Yrd. Do Dr. Sait YILMAZ

Uluslararas ilikiler alannda bugne kadar gelitirilen kuramlar iinde g olgusu anahtar kavramlarn banda gelmektedir. Fiziksel olarak g, mevcut kuvvetlerin kullanlmas ile elde edilen verimliliktir. Davransal bir tanmlama ile g, istenilen sonular elde etmek iin bakalarnn davranlarn deitirme yeteneidir. Uluslararas ilikilerde g ise, bir devletin baka bir devlete kar uygulad ve normal artlar altnda o devletin yapmak istemeyecei bir eyi yapmasn salamaya ynelik etkidir1. Bir devletin uluslararas ilikilerde uygulad politikann tek vastas gtr. Bu vastaya gelitirmek devletin amalarndan biridir. Siyasetin bir vastas olarak kullanlmayan veya kullanlma becerisi gsterilmeyen yetenein g olma nitelii yoktur. Politika, devletin g ve kaynaklarn ulusal kar dorultusunda hazrlama ve kullanma sanatdr. Stratejik baar her eyden nce g bilekesinin, amaca ve zamana gre uygun kullanmn gerektirir.

Geleneksel olarak, bir lkenin byk bir gce sahip olup olmadn anlamak iin o lkenin sava gcne baklrd. Yzyllar iinde, teknoloji gelitike, g kaynaklar da deiti. Kresel bilgi toplumunda g daha az oranda toprak, askeri g ve doal kaynaklara, daha fazla ise bilgi, teknoloji ve kurumsal esneklie dayanmaktadr2. Bu dnm ihtiyac bata ABD olmak zere Bat dnyasnda gvenlik kurgularnn sert g yannda yumuak gc de uygulayacak yeni bir g projeksiyonu gelitirilmesini dikte etmitir. Afrika ve Ortadou bata olmak zere hala sanayilememi ve otoriter rejimlere sahip lkelerin bulunduu blgelerde g dnm henz gereklememitir. in, Hindistan, Brezilya gibi lkelerde bile geleneksel askeri g hala n plandadr. Bununla beraber pek ok durumda yumuak g 19 ve 20. yzyln tersine sert gcn nne gemi ve daha etkili bir hale gelmitir.

Yumuak Gcn Evrimi

17 ve 18. yzyl Avrupasnn tarm ekonomilerinde nfus nemli bir g kayna durumunda idi. nk halk vergiler ve ounlukla paral askerlerden oluan kara ordular iin temel kaynak oluturuyordu. Nitekim bu dnemde Fransa stn bir konuma sahipti. Ancak 19. yzylda, sanayinin neminin artmas, nce esiz bir donanma ile denizlerin hkimi olan ngilterenin, sonra demiryollarna hkim Almanyann iine yarad3. 20. yzyln ortalarnda ise ABD ile Sovyetler Birliinin sper g konumunu belirleyen faktrler ekonomik stnlk ve ideolojik ereveleri yannda zellikle nkleer silahlar bata olmak zere askeri kar konulmazlklar idi. Yumuak g kavramna ilk defa, 1990 ylnda Joseph S. Nye tarafndan

1 Ylmaz TEZKAN: Jeopolitikten Milli Gvenlie, lke Kitaplar, (stanbul, 2005), 137.

2 Andreas WENGER: The Growth of Soft Power and the Challenges of Global Govenence, Information & Security,

Volume 7, (2001), 5-11. 3 Joseph S. NYE: Amerikan Gcnn Paradoksu, Literatr Yaynlar, ev.Grol Koca, (stanbul, 2003), 5-7.

2

yaymlanan "Liderlie Zorunluluk: Amerikan Gcnn Deien Doas4" adl kitabnda yer verilmi; daha sonra 2004 ylnda, yine Nye tarafndan yaymlanan "Yumuak G: Dnya Siyasetinde Baarnn Yolu)5" adl almasnda ABD asndan ayrntl olarak incelenmitir6.

Bununla beraber, o dnemlerde ad konulmam olsa da, yumuak gcn evriminin balamas ok daha gerilere gitmektedir. Bu kapsamda, yumuak g daha ok igal edilecek lke vatandalarnn direnme azmini krmak zere propaganda kapsamndaki faaliyetler ya da igal edilen yerlerde sadakati ve istikrar salamak zere siyasi, ekonomik ve kltrel dzenlemeler ile halkn huzur ve rahatn temin edecek uygulamalar olarak dnlmtr. rnein, Osmanl mparatorluu bir yeri igal etmeden nce buralara tccarlarn gnderir, bu kiiler Osmanlnn geliinin halkn yararna olaca propagandasn yaparlard. gal edilen yerlerde ise halkn din ve zgrlklerine fazla karlmaz, yaamlarn huzurlu bir biimde srdrmeleri gereken tedbirler alnrd. Osmanl mparatorluu'nun drt yzyl hkmettii topraklarda yaayan toplumlar, Osmanlnn kendilerine gsterdii efkati ve iyi muameleyi bugn dahi unutamadklarn eitli vesilelerle dile getirmektedir.

17. ve 18. yzyllarda, Fransa, kltrn tm Avrupa'da tantmtr. Franszca, sadece diplomasi dili haline gelmekle kalmam, Prusya'da ve Rusya'da olduu gibi baz yabanc mahkemelerde bile kullanlmtr. Fransz Devrimi esnasnda, Fransa, dier devletlerin yneticilerini kontrol etmeye ve devrim ideolojisini kullanarak o lkelerin halkn kendine ekmeye almtr. 1. Dnya Sava'n mteakip, yumuak g oluturma abalar hz kazanm ve ABD dhil birok devlet, dier lkelere kendi kltrlerini tantmak iin birbirleriyle yarmlardr. 1920'lerde radyonun k, birok devletin yabanc dilde yayn yapmasna olanak vermitir. rnein, Amerika'nn Sesi radyosu 2. Dnya Sava srasnda hzla bym ve nemli grevler stlenmitir. Amerika'nn Sesi radyosu ve daha sonra faaliyete geen TV kanal halen bu anlamda yaynlarn srdrmektedir. Almanya, Hitler dneminde yabanc dilde yayn yapmann yan sra, propaganda filmleri yapmtr.

1945'ten sonra Sovyetler Birlii, Avrupa'da, ayrca Afrika ve Asya'da baz smrge lkelerde birok insan kendi ideolojisine ekmi, bu maksatla yrtt kamu diplomasisi programna milyarlar harcamtr. lk kapsaml yumuak g uygulamas, ABD tarafndan 2. Dnya Savandan sonra "Marshall Plan" ile gerekletirilmitir. ABD, sz konusu plan erevesinde 1962-1972 yllar arasnda, dnyann 70 lkesinde olduu gibi Trkiye'de de yaplan anlama gereince yzlerce "Bar Gnlls" grevlendirmitir. Bar Gnllleri, birok lkenin ekonomik ve sosyal kalknmasna katkda bulunmu, bu arada Amerikan kltrn yaymaya almtr. ABD, bu suretle Trkiye de dhil birok lkeyi kurumsal ittifaklara ekebilmeyi baarmtr. 2. Dnya Sava'ndan sonraki yllarda, yaklak 700.000 insan,

4 Joseph S. Nye: Bound to Lead: The Changing Nature of American Power, Basic Books ( New York, 1990).

5 Joseph S. Nye: Soft Power: The Means to Success in World Politics, PublicAffairs; 1 edition (March 16, 2004)

6 Nye, eski ABD Bakan Clinton dneminde Ulusal Danma Konseyi Bakan ve Savunma Bakan Yardmcs

grevlerinde bulunmu olup, halen Harvard niversitesinde "Kennedy School of Government'"n dekandr.

3

ABD'nin kltrel ve akademik deiim programlarna katlm ve bu programlar Enver Sedat, Helmut Schmidt ve Margaret Thatcher gibi dnya liderlerine eitim verilmesine yardmc olmutur.

Souk Sava, yumuak ve sert gcn bileimiyle kazanlmtr. ABD'nin, sert gcnn stnl yannda yumuak gcn de kullanmas, Sovyet sistemini ieriden ypratmtr. Souk Sava srasnda, kltr ilikileri, akademik ve bilimsel alveriler yoluyla birok bilim adam, Sovyetler Birlii'nde, insan haklar ve liberalizmin balca yandalar haline gelmilerdir. 1958 ylndan 1988'e kadar, yazar, gazetecisi, memuru, mzisyeni, danss, atleti ve akademisyeniyle toplam 500.000 Sovyet vatanda, ABD'yi ziyaret etmitir. Bundan daha fazla sayda Amerikal da, Sovyetler Birlii'ne gitmitir. Sekin snflar arasndaki kltrel ilikilerden doan ekicilik ve yumuak g, ABD'nin politik hedeflerine, nemli katklarda bulunmutur. 11 Eyll olaylarndan sonra ABD'de, ABD'nin mevcut gcnn azaldna ilikin tartmalar balam, ABD'nin 21. yzylda da dnya hkimiyetini srdrebilmesi iin ne yapmas gerektiine ynelik aratrmalar balatlmtr. Bu durum, ABD'nin nce Afganistan'a, daha sonra 2003 ylnda BM karar olmadan Irak'a yapt harekt sonrasnda ortaya kan olumsuz tablodan sonra ivme kazanmtr.

11 Eyll olaylarndan sonra Bat toplumlarnda gelien slam kartl nedeniyle gelecekte bir Hristiyan - Mslman atmasn nlemek zere Trkiye'nin de rol ald "dinler aras diyalog ve medeniyetleri uzlatrma" almalarnn, yumuak g almalarnn dini ve kltrel boyutunu oluturduunu sylemek mmkndr. Avrupa lkeleri de yumuak g kaynaklar asndan dnyada nemli bir konumdadr. Souk Sava sonras Trkiye'nin ve eski Demir Perde lkelerinin Avrupa Birlii'ne katlmak istemesi, Avrupa Birlii'nin yumuak gcnn bir gstergesidir. Dier taraftan, bata Japonya olmak zere in, Hindistan ve Gney Kore gibi Asya lkelerinin ekonomik alanda ve teknolojide elde ettikleri baarlar tm dnya lkeleri tarafndan hayranlkla izlenmektedir. Kreselleme srecinde, iyi organize olmu lkeler, kendi dinamiklerini dier lkelere yanstma konusunda nemli aralar ve potansiyele sahip olmutur.

Sert ve Yumuak G likisi

Yakn zamana kadar bir lkenin ulusal gc denilince akla sadece Silahl Kuvvetler gelirdi. Bu gce uluslararas ilikiler literatrnde "sert g" de denilmektedir. Bugn de lke gvenliinin temel dayana Silahl Kuvvetlerdir. Silahl Kuvvetler varl ile bar dneminde lkenin gvenlii ve daha geni kapsamda karlarn korumak iin rakip lkeler zerinde caydrclk salar. Gerektiinde snrl savatan topyekn savaa kadar bir seri askeri operasyon ierisinde belirlenen hedefleri ele geirmek veya yok etmek zere kullanlarak rakip lkeye boyun edirilir. Bu yzden bartan itibaren gl ve kullanlmaya hazr bir Silahl Kuvvetlere sahip olmak btn lke yneticilerinin ncelikli grevidir. Bir devletin ulusal gvenlik karlarnn zorunlu kld haller de kuvvete bavurmaktan ekinmeyeceini inandrc biimde ortaya koymas ou zaman etkili olur. Tabi bunun iin o lkenin

4

yeterli gce ve gc kullanacak siyasi idareye sahip olmas gerekmektedir7. Silahl Kuvvetlerin buradaki rol gerektiinde savamak kadar caydrclk kapsamnda dnlmelidir.

Savunma gcnn bar zamannda en etkili biimde kullanlmas iin diplomasi ile silahl kuvvetlerin ok yakn bir uyum ve ibirlii iinde olmalar gereklidir. Askeri gcn d politikada etkin bir unsur olabilmesi byk lde silahl kuvvetlerin etkinliine baldr. Dnya politikasnda nemli roller oynamak isteyen lkeler, daima gl ordulara sahip olmaya nem vermitir. Askeri g kullanm, zor kullanmak ve mdahale etmek olduu iin tmyle "kat" bir nitelie sahiptir. 2. Dnya Savan mteakip, askeri gce ilave olarak "ekonomik g" de siyaset syleminde nemli bir yere sahip olmutur. Ekonomik g, dardan bakldnda "kat" grnmez ise de ekonomik gte de "sopa" vardr, tek fark sopann ucunda "havu" olmasdr. Nyee gre; sert g, lkenin askeri ve ekonomik gcnden kaynaklanan zorlama kabiliyetidir. Yumuak g bir lkenin kltr ve politik fikirlerinin ekiciliinden gelir. Eer dier lkeler sizin politikalarnz meru gryorsa yumuak gcnz fazladr.

Bir tanma gre, "Yumuak g; bir lkenin ekim gcyle istediini almasdr." Dier bir ifadeyle, "Yumuak g, bir lkenin kendi istedii eyi bakalarnn da istemesini salamaya yarayan gtr." Bu tanm erevesinde yumuak g, "bakalarn cezbetme, onlarn kalbini ve zihnini kazanma yetenei" olmakta; bir lke yumuak gc ile kendi amalarnn ve deerlerinin baka lkeler tarafndan benimsenmesini salayabilirse, askeri g ve ekonomik gcnn ok zerinde etki imkn yaratabilmektedir. nk yumuak g, siyasi gndemi dier insanlarn nceliklerini ekillendirecek biimde belirleme kabiliyetine dayanr. Bir lke kendi amalarnn ve deerlerinin baka lkeler tarafndan benimsenmesini salayabilirse askeri g ve ekonomik gcnn arlkta olduu sert gcn (hard power) daha az kullanmak zorunda kalr. Yumuak g geleneksel g dengesinin ok zerinde etki ve kontrol imkn verir.

Pek ok dnrn kabul ettii gibi yumuak ve sert g arasnda kollanmas gereken optimal bir denge vardr. Sert gcn u anda ABD'nin yapt gibi ar kullanlmas, yumuak gcn kullanlma ansn da yok edebilir. Dier bir deyile yksek askeri g sizi kaba kuvvet kullanmaya sevk ettii lde, gerek toplumsal imknlar seferber etmek zorlamaktadr. Sert ve yumuak gc birletirme becerisi 'akll g'tr8. Sovyetler Birlii Souk Sava'ta Macaristan ve ekoslovakya'y igal ettiinde, kinci Dnya Sava sonrasnda Avrupa'da oluturduu yumuak gcnn altn oymutu. srailin 2006 ylnda Lbnan' bombaladnda yle ok sivil lme neden oldu ki, Msr, rdn ve Suudi Arabistan'n Hizbullah'a ynelttii eletirilerin deeri kalmad. Zerkavi de 2005 ylnda Amman'da sivilleri ldrdnde kendi yumuak g desteini kaybetti.

7 Onur YMEN: Ulusal karlar, Kreselleme anda Ulus-Devleti Korumak, Remzi Kitabevi, (stanbul, 2003),

165. 8 Joseph S.NYE: Daha ok Yumuak Gce Bavurmalyz, The DailyStar, (ev. Radikal Gazetesi, 08 Eyll 2006).

5

Yumuak Gcn Kapsam

Uluslararas ilikilerin tahmin edilmesi zor ve deiken ortamnda, bilgi, dnce ve ideallerin yumuak gc politik aktrlere hedeflerine ulama imkn salayacaktr. Yumuak g, bir lkenin kltrnn, siyasi deerlerinin ve d politikalarnn cazibesinden kaynaklanmaktadr. Bir lkenin kltr, evrensel deerleri ierdiinde ve kltr politikalar bakalarnn da paylat deerlere ve karlara hizmet ettiinde, istenilen sonularn elde edilme olasln artrmaktadr. Bu anlamda, yumuak g bir lkenin kendi istedii eyi bakalarnn da istemesini salamaya yarayan gtr. Sizin politikalarnz bakalarnn gznde meru olduunda, yumuak gcnz geliir9. Daha ok hedefi ikna etmeye ynelik yumuak gcn llmesi ile ilgili u kriterler gelitirilmitir; bilgiye nfuz etme kabiliyeti, reaksiyon hz, iletiim gc, ucuz istiare, hzl deiim, zamana ve yere gre deien snrlar.

Nyee gre; bilgi anda yumuak gce sahip olacak lkeler aadaki hususlar salam olmallar10; (1) Global normlara (liberalizm, oulculuk, otonomi) hakim olmaya yakn kltr ve fikirler, (2) Etki ve gndem oluturacak global iletiim kanallar, (3) lke ii ve uluslararas performans ile global saygnlk uyandrmak. Ancak, yumuak gcn ne olduu ile ilgili bir ayrm yapmak her zaman mmkn deildir. Nyenin yumuak ve sert g eklindeki snflandrmas baz bilim adamlarnca geerli bulunmamaktadr. Bu kapsamdaki bir gre gre yumuak g tanmlamas gelien demokrasilerin bulunduu, eitim ve yeni bilgi teknolojilerinin giriine msait, kresel haberlere ve medyaya ak lkeler iin geerli olabilir. Ayrca gc bu derece kesin snflandrmak corafya, bilim ve teknoloji, insan gc gibi dier g kaynaklarnn yeterince deerlendirilmemesi gibi bir sonu dourabilir.

ABD ve AB iindeki uygulamalar ise yumuak gcn pasif bir kavramdan olmaktan karlarak lkenin siyasi, ekonomik, sosyo-kltrel ve askeri gc bata olmak zere tm g unsurlarnn sistematik bir ekilde kurguland ve lke politikasn destekleyecek ilevler edindii bir mekanizmay tarif etmektedir. Bu kapsamda, siyasi partilerden genlik kollarna, medya ve kiliselerden irketler ve askeri yardm programlarna kadar pek ok uygulama yumuak g kurgusu iinde son 25 yldr gelitirilen bir kurguya sahip olmulardr. Grld gibi yumuak g gereinde ekonomik ve askeri g erevesinde de kullanlmaktadr. Bugn pek ok lkenin askerleri diplomasinin ve yumuak gcn birer unsuru olmulardr. Silahl Kuvvetlerin olumlu ilikileri, karlkl eitim programlar, teknolojik ve doktriner yenilikleri, savunma sanayi gibi pek ok ilevi lkenin bir cazibe merkezi haline gelmesinde yumuak gcne katkda bulunmaktadr11.

Yumuak gcn ncelikli hedefleri, medya, niversiteler, sivil toplum kurulular, finans ve i dnyasdr. letiim aralarnn yaygnlamas sonucu, gnmzde medya yoluyla yaplan savalar nem ve ncelik kazanmtr.

9 Joseph S Nye Jr.: Soft Power and American Foreign Policy, Political Science Quarterly; Summer 2004; 119, 2;

Research Library Core, p.256. 10

Joseph S NYE Jr.: Hard and Soft Power in a Global Information Age, Re-Ordering the World, (Oxford, 2002), 6. 11

Javier NOYA: The Symbolic Power of Nations, Real Instituto Elcano, Working Paper (WP) 35/2005, (2005), 16.

6

Ticaret, kltrn iletildii yollardan biridir. Bu iletim, kiisel temaslar, ziyaretler veya alveri yoluyla da olabilmektedir. Popler sporlar da, iletilen deerlerde rol oynayabilmektedir. ABD'deki basketbol (NBA) malar, dnyada 42 dilde ve 212 lkedeki 750 milyon kii tarafndan izlenmektedir. Politik mesajlar, spor takmlarnn veya nllerin davranlar ya da televizyon veya sinemann gsterdii eitli grntler yoluyla da iletilebilmektedir. Yurt ii ve yurt dndaki hkmet politikalar da yumuak g kapsamnda dier bir potansiyel g kaynadr. Demokrasi ve insan haklar gibi siyasi deerler, gl ekicilik kaynaklardr. Devletlerin bu deerleri sadece ifade etmeleri yeterli deildir. Bu siyasi deerlerin yumuak g uygulamak isteyen lkede de eksiksiz uygulanmakta olmas gerekmektedir.

Dier bir yumuak g kayna da devlet d aktrlerdir. Son yllarda saylar giderek artan devlet d aktrlerin uluslararas sistemdeki rol, bilgi ana damgasn vurmu bulunmaktadr. Bu anlamda sivil toplum kurulular (STK), ulusal snrlarn tesinde her trl iletiim vastalarndan yararlanarak devletlere ve nde gelen i adamlarna dorudan bask yapabilmekte ve politikalarn deitirmelerini isteyebilmektedir. te yandan STK'lar, devletlerin ve irketlerin ne yapmas gerektii konusunda halkn grlerini de dolayl yoldan etkileyerek deitirebilmektedir. Silahl kuvvetler de, yumuak gcn oluturulmasnda nemli bir rol oynayabilmektedir. Silahl kuvvetlerin, sert g yeteneinin yan sra, bar zamannda dier lkelerle ok sayda deiim, ortak tatbikat ve yardm programlar vardr. Bu ilikiler, diplomatik yollarla elde edilemeyen bir etki kanal oluturmaktadr.

Ancak, yumuak gcn kullanlmasnda da glkler mevcuttur. Bu glklerin ilki, lkelerin yumuak g kaynaklarnn byk bir ksmnn devletlerin kontrol dnda olmasdr. kinci glk, yumuak g kaynaklarnn dolayl yoldan ilemesi ve bazen istenilen sonularn elde edilmesinin uzun yllar alabilmesidir. Bir dier glk ise, yumuak g uygulamalarnn etkisi byk lde hedef toplumlarn kabul etmesine bal olduundan, istenilen etkinin salanabilmesi iin hedef lkelerde ayrntl analizlerin yaplmasna ve kaynaklarn koordineli kullanlmasna ihtiya duyulmasdr. Yumuak g uygulamalarnda, her lkenin ayr ayr deerlendirilmesi gerekmektedir. Baz hallerde, rnein ran'da olduu gibi, Hollywood filmleri gen kuaklara ekici gelebilmekte, in'de ise deiik gruplar arasnda Amerikan kltrnn ekicilii veya reddi birbirini dengeleyebilmektedir. Bununla birlikte, Latin Amerika'da hayranlk yaratan Hollywood filmleri, Suudi Arabistan'da ve Pakistan'da ters etki yaratp, Amerika'nn yumuak gcn azaltabilmektedir.

Sonu

21. yzylda g uygulamalar, sert ve yumuak kaynaklarnn oluturduu bir karma dayanacaktr. Trkiye, ulus-devlet yapsndaki kurgusal ve yapsal sorunlar nedeni ile politika ve strateji retememekte, gn kurtarmaya ynelik reaktif ve gvenlik eksenli politika araylarna devam etmektedir. Trkiye, sadece Silahl Kuvvetlerinin caydrclna dayanan; reaktif ve ulusal gvenlik endeksli gvenlik konseptini aarak

7

ulusal kar endeksli ve yumuak gcn tm unsurlarn bir g projeksiyonu iinde birletirmi yeni bir gvenlik kurgusuna ihtiya duymaktadr12. Her lkenin olduu gibi Trkiye'nin de uluslararas alanda hak ettii yere ulamas iin etkide bulunabilecei ve Trkiye'yi srekli bir ekim merkezi haline getirecek yeterince yumuak g kaynaklar vardr. Trkiye'nin yumuak gcnn temelinde, bir lde Osmanl miras, ama esas olarak Atatrk ve arkadalarnn yokluklar iinde ve tm direnilere karn hayata geirdikleri "Cumhuriyet Projesi" yatmaktadr.

12

nerilen yumuak g kurgusu iin baknz; Sait Ylmaz: G ve Politika, ALFA Yaynlar, (stanbul, 2008), 4. Blm.