Yoquri Qan Yoquri Qan BesimiBesimi

Uzm. Dr. Turgun HAMİTUzm. Dr. Turgun HAMİT

Yürek Qan Tomur Kesellikleri Bölümü

(1882-1945)

32. qetimliq Amerika Prezidenti

Franklin D. RooseveltFranklin D. Roosevelt

57 yeshida, QB:170/90 mmHg, kesellik alemiti yoqti

QB:190/105 mmHg

1943-1944 yilliri, QB:250/120 mmHg, yürek zeipligining alametliri

Yürek kengiyip, zeipleshken

1943-yili, jiddi xarektirlik mingige qan chüshüsh sewebidin öldi

Dunyadiki barliq ölümlerning eng muhim sewebi yürek qan

tomur kesellikliridur.

16.6

7.9

6.9

3.9

3.6

3.2

2.4

2.2

1.4

1.4

1.3

Dunyadiki Ölümge Sewep Bolghan Eng Muhim Kesellikler

Erkek Ayal

2011-WHO

Ölü

m

(Milyon

)

(Yil)

The Global Burden of Disease, 2004 update,WHO-2008

Keselliklerning Kelgüsidiki Tereqqiiyat

Ehwali (2008-2030)

Yürek qan tomurkeselligi

Rak keselligi

Asta xaraktirliknepes yoli keselligi

HIV/AIDS

Diyabet

TB

Yürek qan tomur keselligi, dunyadiki barliq ölüm seweplirining

ichide birinji orunda turmaqta.

2008-yili, 17,3 milyon kishi yürek qan tomur keselligidin öldi. Bu

pütün ölümlerning tehminen %30 ni igelleydu.

Bunlarning ichide 7,3 milyon kishi tajsiman yürek kesilidin; 6,2

milyon kishi palech kesilidin öldi.

2013-WHO

Dunyada, yilda 9,4 milyun kishi yoquri qan besimining

egeshküchi kesellikliridin ölmekte.

Yoquri qan besimi, tajsiman yürek kesilidin ölgen %45 ölüm

ve palechtin ölgen %51 ölümning sewepchisidur.

2013-WHO

Ölgenlerning sani (x1000)

Yoquri qan besimi

Yoquri glikoz sewiyesi

Tamaka

Heriketsizlik

Simizlik

Yoquri qan yaghliri

Xeterlik jinsi munasiwet

Haraq-sharap

2011-WHO

Ölümge Sewep Bolghan Tallanghan Xeterlik Amillar Selishturmasi

Yürek qan tomur kesellikliridin ölgen insanlarning %80

i, milli teqsimat sewiyesi ottura veya töwen bolghan

döletlerdindur.

2030-yiligha kelgende, yilda yürek qan tomur

kesellikliridin ölgenlerning sanining 23 milyongha

yetidighanlighi perez qilinmaqta.

Lim SS, Vos T, et al. A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet, 2012;380(9859):2224-2260

Türkiyediki Ölüm Sewepliri

2011-WHO

Yürek we qan tomur kesellikleri %49

Yürek we qan tomur kesellikleri %49

Yarilinish %6

Yarilinish %6

Yuqumluq, tughut weya

uzuqlinishqa

munasiwetlik kesellik

%9

Yuqumluq, tughut weya

uzuqlinishqa

munasiwetlik kesellik

%9

Diyabet

%2

Diyabet

%2Nepes yoli

keselligi %9

Nepes yoli keselligi

%9

Rak keselligi

%18

Rak keselligi

%18

Yuqumluq emes bashqa

kesellikler %7

Yuqumluq emes bashqa

kesellikler %7

2010-yili jem’i nupus: 73 997 000Milli teqsimat sewiyesi: Ottura-yoquri

Yawropada yilda 4 milyondin köp kishi YQT keselligidin

ölmekte.

Yawropadiki ölüm sewebining %47’ ini YQT keselligi

igelleydu.

Hazir, yawropada YQT keselligidin ölüsh nisbiti

töwenlimekte.

Yawropadiki Yürek Qan Tomur Kesellik Ehwali

Tajsiman yürek kesili %20

Palech %10

Bashqa yürek kesili %12

Ashqazan raki %2

Chong üchey-meqet raki %2Öpke raki %4

Bashqa sewepler %20

Yarilinish we zeherlenish %10

Nepes yoli kesellikliri %7

Bashqa rak kesellikliri %13

2012-Yawropa yürek we qan tomur kesellikliri istatistikisi

(%42)

Yawropadiki Erlerning Ölüsh Sewepliri

Tajsiman yürek kesili %22

Palech %15

Bashqa yürek kesili %15

Ashqazan raki %1

Bashqa sewepler %20

Yarilinish we zeherlinish %4

Nepes yoli kesellikliri %6

Bashqa rak kesellikliri %10

Emchek raki %3

Öpke raki %2

Chong üchey-meqet raki %2

(%53)

2012-Yawropa yürek we qan tomur kesellik istatistikisi

Yawropadiki Ayallarning Ölüsh Sewepliri

Yürek we qan tomur kesili

%35

Yarilinish %7

Yuqumluq, tughut weya uzuqlinishqa

munasiwetlik kesellik %6

Nepes yoli kesellikliri

%7 Rak keselligi%23

Diyabet %3

Yuqumluq emes bashqa

kesellikler %19

Amerikadiki Ölüm Sewepliri 2010-Jem’i nupus: 310 383

948Milli teqsimat sewiyesi: Yoqiri

2011-WHO

CHD%49

Stroke%16

HBP

HF

Others

Zhong Guodiki Ölüm Sewepliri

Yürek we qan tomur kesili %38

Yarilinish %10

Yuqumluq, tughut weya uzuqlinishqa

munasiwetlik kesellik %7

Yuqumluq emes bashqa

kesellikler %7Diyabet %2

Nepes yoli kesellikliri

%15

Rak keselligi%21

2011-WHO

2010-Jem’i nupus: 1 341 335 152 Milli teqsimat sewiyesi: Ottura-töwen

Zhong Guo’da yilda 3 milyon kishi yürek qan tomur keselligidin ölmekte. Bu

pütün ölümlining %40’tini igelluydu.

230 milyon kishide yürek qan tomur keselligining barlighi, buning ichideki

200 milyon kishide yoquri qan besimining barlighi perez qilinmaqta.

5 kishining 1’de yürek qan tomur keselligining barlighi perez qilinmaqta.

Zhong Guodiki Yürek Qan Tomur Kesellik Ehwali

Journal of Asian Health, Cardiovascular Disease in China: Why Should We Care?

Yürek we Qan Tomur Keselliklerining Xeterlik Amilliri

Yash (E>55; A>65)Yash (E>55; A>65)

Yoquri Qan BesimiYoquri Qan Besimi

Yuqiri LDLTöwen HDLYuqiri LDL

Töwen HDL

MikroalbüminüriMikroalbüminüri

SemizlikBMİ>30 kg/m2

SemizlikBMİ>30 kg/m2

TamakaTamaka

HeriketsizlikHeriketsizlik

Aile kesellik tarihiAile kesellik tarihi

Börek ZeipligiGFR<60mL/minBörek Zeipligi

GFR<60mL/min

DiyabetDiyabet

JNC VII

Erkek jinsErkek jins

Yash

Telim-terbiye

Ma’ash sewiyesi

Heriketsizlik

Yagh istimali

Semizlik

Haraq-sharap

Tamaka

Diyabet

Qandaki may

Qan besimi

Tajsiman yürekkesili

Sewepler Zenjiri

Tamakidin, her yil 6 milyon kishi ölmekte, 2030 yiligha barghanda 8

milyon kishining ölishi perez qilinmaqta.

Yilda 3,2 milyon kishi, heriketsizliktin ölmekte.

Yilda 2,3 milyon kishi haraqning ziyinidin ölmekte.

Yilda 1,7 milyon kishi, miwe-chiwe ve sey-köktatni az yigenliktin

ölmekte.

Tuz istamali köp bolghanliqtin, 2,3 milyon kishining yürek ve qan

tomur keselligidin ölishige sewep bolmaqta.

Yilda 2,8 milyon kishi semizliktin ölmekte.

Yilda 2,6 milyon kishi qandaki yagh miqtarining yuqirlighidin ölmekte.

Hazir dunyada 1,5 milyard kishide yoquri qan besimi mewjut

bulup, tehminen 9,4 milyon kishi bu seweptin ölmekte.

2008-yili, 25 yash we üstidikilerning 40%’ tide yoquri qan besimi

körüldi.

Yoquri qan besimi dunyada; yürek moskul tiqilmisi, palech, börek

kesellikliri, körlik we diyabetke sewep bolghan eng muhim ölüm

sewebidur.

Yoquri qan besimi - dunyadiki nahayitimu muhim, ijtima’i sehiye

mesilisidur.

21. Esirning Yushurun

Qatili

Qan Besimi Degen Nime ?

Qan Besimi: Tomurlirimizda aqqan qanning tomurlirimizda hasil qilghan besimidur.

Qanning tomurlirimizda aqmasi shundaqla barliq organlarimizgha, daim oksigen we ihtiyajimiz bolghan uzuqluq maddilini tushup birishi üchün bir besim bulushi lazim.

Qan besimi asaslighi 2 qisimdin terkip tapmaqta;

1. Yürigimizning qanni siqip chiqirish küchi

2. Tomurlirimizning bu küchke qarshi peyda qilghan qarshiliq küchi

Qisqirash (chong) qan besimi Kengiyish (kichik) qan besimi

Yürigimiz qanni qanchilik küchlük siqip chiqarsa, peyda bolghan besimmu shunchilik yoqiri bulidu.

Tomurlirimiz qanchilik tar ve qattiq (kiresh baghlap ketken) bolsa, tomurimizning peyda qilghan qarshi turush küchimu shunchilik yoquri bolidu. Netijide qan besimimiz yoqirlap ketidu.

Yoquri Qan Besimi Degen Nime ?

140/90

Yoquri Qan Besimining Derijeliri

Kategoriye Qisqirash besimi Kengiyish besimi

Eng muwapiq <120 <80

Normal <130 <85

Normaldin yoquri 130-139 85-89

1-Derije 140-159 90-99

2-Derije 160-179 100-109

3-Derije >180 >110

Qisqirash besimi yoqurlighi (ISH)

>140 <90

ESH-2013

Yoquri Qan Besimining Derijeliri

Kategoriye Qisqirash besimi Kengiyish besimi

Eng muwapiq <120 <80

Yoquri qan besimgha yeqinliq

120-139 80-89

1-Derije 140-159 90-99

2-Derije >160 >100

Qisqirash besimi yoqurlighi (ISH)

>140 <90

JNC VII JAMA 2003;289:2560-72

2011-WHO

Otturiche qisqirash besimi

(mm

Hg)

Erkek

Ayal

Türkiyede Yoquri Qan Besimining Ehwali

Türkiyede 3 kishining 1, YQB bimaridur

Her 4 kishining 1 i, YQB’ din ölmekte

0

10

20

30

40

50

30,328,4

32,3

PatenT2-2012

(%)

Erkek AyalJem’i

Türkiyede Yoquri Qan Besimining Ehwali

20 yashtin chong, 78 milyon amerkiliqta yoquri qan besimi

bar.

20 yashtin chong her 3 kishining 1, yoquri qan besimi bimari.

2009-yili, tehminen 348,000 Amerikiliq YQB’ din öldi.

Tehminen künde 1000 kishi, yoquri qan besimidin ölmekte.

Amerikidiki Yoquri Qan Besimining Ehwali

Zhong Guodiki Yoquri Qan Besimining Ehwali

(mm

Hg

)

Otturiche qisqirash besimi

WHO-2011

Zhong Guo nopusining %25’i yoquri qan besimining tesiri

astida.

Yoquri qan besimining sheherdiki tarqilish nispiti, %25,1’ ge

chiqti.

2000-yili, Zhong Guodiki yoquri qan besimi bimarining sani 181

milyon bolup, 2025-yiligha kelgende bu sanning 299 milyungha

chiqishi perez qilinmaqta.An epidemiological study of cardiovascular and cardiopulmonary disease risk factors in four populations in the People's Republic of China. Baseline report from the P.R.C.-U.S.A. Collaborative Study. People's Republic of China--

United States Cardiovascular and Cardiopulmonary Epidemiology Research Group

Erkek

Ayal

Palech kesili

Körüsh tor perdisi

zehmilinishi

Yiraq arteriye tomurliri keselligi

Börek zeipligi,Aqsil siyish

LVH, CHD, CHF

Yoquri Qan BesimiYoquri Qan Besimi

Chobanian AV, et al. JAMA. 2003;289:2560-2572

Turmush adetini özgertish

Dora arqiliq dawalash

Dawalash Tedbirliri

Turmush Aditini Özgertish

1. Tuz istimalini azaytayli

2. Haraq sharapni tashlayli weya az istimal qilayli

3. Aq dengiz türidiki uzuqlinish aditini yetildüreyli

4. Uruqlayli weya eghirlighimizni normal

sewiyede tutaylı

5. İzchil beden cheniqturayli

6. Tamakini tashlayli

Turmush Aditini Özgertish

Tewsiyeler Derije Sewiye

Günlik tuz istimalini 5-6 gr etrapida tutung I A

Haraqni erkekler künde 20-30gr; ayallar 10-20gr I A

Sey-köktat, miwe-chiwe we yagh miqtari az bolghan süt mehsulatlirini köp istimal qiling

I A

Eghirlighingizni BMİ<25kg/m2; Bel aylanmisi E<102cm; A<88cm bolsun

I A

Heptide 5-7 kün, eng az 30 minut beden cheniqturing

I A

Tamakini tashlang I AESC-2013

Yoquri Qan Besimi Üchün Xeterlik Amillar

Yash

İrq

Aile kesellik tarihi

Jinsi

Tamaka chekish

Heriketsizlik

Tuz istimalining yoquribulishi

Haraq-sharap

Semizlik

Rohi besim

K, D witamini az elish

Bir qisim Dorular

Uxlighanda nepes kesilish

Asta xarektirlik kesellikler

Tuzning ammibap ismi: Na CI

Bir chay qushighi tuzning ichide,

texminen 2300mg Na bar.

2300 mg Na=5,8 gr tuz (Na CI)

TuzTuz

Yash Muwapiq istimal

(mg/kün)

Eng yoqiri istimal

(mg/kün)

19-50 1500 2300

51-70 1300 2300

>71 1200 2300

Eger, künde 1 gr tuz azaltsaq, palech kesili bulush ihtimalini %5, yürek moskul tiqilmisi bolush ihtimalini %3 azaltalaymiz.

Eger, künde 9 gr tuz azaltsaq, palechni %34, yürek moskul tiqilmisini %24 azaltalaymiz.

Yoquri qan besimi

Palech

Yürek qan tomur

kesellikleri

Börek keselligi, börekte

taş

Semizlik

Söngek toqulmisida

shalanglishish

Ashqazan raki

Bedende ishiq

Tuzning Bedinimizge Bolghan Selbi Tesirliri

Erkek Ayal

14,02

15,72

10

11

12

13

14

15

16

17

SALTurk2-2012

Türkiyening Tuz İstimal Sewiyesi

0

50

100

150

200

250

300

350

306

198

227

145162

Döletlerning Tuz İstimal Sewiyesi

Yoquri Qan Besimining Kilinkiliq İpadiliri

Yürek sepkitish

Yürek sanjighi, siqishma

Nepisi siqilish

Beshi qeyish

Burun qanash

Bash aghrisi

Jilipez-sepra mijez

Közge qan chüshüsh veya qizirip

qelish

Dermansiz, quwwetsiz his qilish

Aylinip qelish

Yoquri Qan Besimining Egeshküchi Kesellikliri

Eger YQB bimari dawalanmisa,

Palech

Yürek zeipligi

Yürek moskul tiqilmisi

Börek zeipligi

Körüsh tor perde keselligi

Uch qisim arteriye keselligi

Erkekte jinsel iqtidarsizliq

Diwenglik

Minge

Yürek

Qan tomur

Börek

Köz

Yoquri Qan Besimidin Qandaq Saqlinalaymiz ?

Diqqet !!!

YQB Bimarlirining Turmush Adetlirige Bolghan Telep

Telepler NishanimizTuz istimalini azlitish <2,4 gr Na veya 5-6 gr NaCI /kün

Uruqlash BM<25 kg/m2

Haraq tashlash <1-2 Qedeh/kün

Kündilik jismani heriket Heptide 4-7 kün; 30-60’/kün

Yemek terkiwi DASH perhiz

Tamaka Tashla weya uchuq muhitte chek

Bel aylanmisi Erkek<102cm; Ayal<88cm

İlmi shekilde ozuqlining

Hayatingiz jilwilensun

Heriket qiling

Hayatingizni özgertish sizning qulingizda