Microsoft Word - mak22Uluda Üniversitesi Mühendislik-Mimarlk Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Say 1, 2003
189
Nilüfer AKINCITÜRK∗
The Earthquake Conscious Of Architect In Building Design
Abstract: 1999, is the turning point in reinterragation of people, institution and regulations included in - in terms of professional, ethical responsibilities and supervision - in earthquake, building and architect relation in formation of building proscess. Earthquake conscious is tried to be gained again again in terms of architects, engineers, producers and users. This subject will be investigated in architectural point of view of many interactive subjects. Precautionary measures in terms of structure which should be taken by instructors, designers, practitioners and users will be evau- lated. Structural system and wall – filling materials of the buildings in our country will be evaluated numerically. The prob- lems of illegal building formation – which is deprived of architect and engineeer services, become intense in high eartquake risk areas, and have poor quality building stock – interms of earthquake will be investigated. Key Words: Structural Damages, Architectural Education, Material Knowledge, Earthquake Conscious.
1. GR
Ülkemizin, Alp-Himalaya deprem kuanda yer alan bir deprem ülkesi olduu herkes tarafndan bilinen bir gerçektir. Nüfusun % 95’inin tehlikeli bölgelerde yaad bir ülkede, sanayi de bata olmak üzere yapsal younluk olarak da %98’inin deprem bölgelerinde olduu için; konu her açdan olduu kadar mimari açdan da çok önem tar. Deprem nedeni ile oluacak yapsal hasarlar en aza indirmek, mimar ve mühendislerin tasarm ve uygulamaya yönelik balca konularndan biridir. Ülkemizdeki yaplarn tayc sistem ve dolgu duvar malzemeleri saysal olarak deerlendirilerek, mimar ve mühendis hizmetlerinden yoksun, deprem riski yüksek alanlarda younlaan, kalitesiz yap stou olan kaçak yaplamann da deprem açsndan problemleri ve mimarn sorumluluklar ele alnmaktadr.
Aadaki tablolarda, ülkemizdeki bölgelerin deprem bölgeleri derecelendirmesindeki alanlar ile nüfus ve yaplarn farkl sistemlere göre dalm verilmektedir.
Tablo 1. Deprem bölgelerinin, corafi bölgelerin yüzölçümlerine göre dalm1
MARMARA BÖLGES
G. DOU ANADOLU BÖLGES
(km2) I. Derece Deprem Bölgesi 19 486 45 658 21 223 - 26 529 36 969 -
II. Derece Deprem Bölgesi 25 968 32 909 14 327 29 736 12 820 75 413 -
III. Derece Deprem Bölgesi 20 568 11 875 17 253 34 345 37 891 25 857 28 684
IV. Derece Deprem Bölgesi 6 550 - 36 444 83 762 34 838 7 121 30 611
Tehlikesiz Bölgeler - - - 38 257 - - 16 063 Toplam 72 572 90 442 89 247 186 100 112 078 145 360 75 358
∗ U.Ü. Mühendislik Mimarlk Fakültesi, Mimarlk Bölümü
190
Tablo 2. Deprem Bölgelerine Göre; Toplam Nüfus, Yüzölçümü, Bina Says ve Yap Sistemi Dalm2
Tayc Sistem Deprem Bölgeleri Toplam
Nüfus Toplam
Yüzölçümü (km2)
I. Derece Deprem Bölgesi (Kocaeli, Sakarya, Bolu, Amasya, Tokat, Erzincan, Erzurum, Bursa, Manisa, zmir, Aydn, Denizli, Isparta, Burdur, Hatay, Yalova, Düzce
13 207 434 149 865 2 142 402 1 183 623 939 695 1 856 9 234 3 994
II. Derece Deprem Bölgesi (Afyon, Tekirda, stanbul, Bilecik, Çankr, Çorum, Bingöl, Mu, Uak, Van, Elaz, Malatya, Karabük, Kahramanmara, Kars, Kayseri, Çanakkale, Mula, Osmaniye, Bayburt, Ardahan, Bartn, Krkkale, Idr
15 695 580 370 091 2131 028 1 113 141 1 004 825 3 385 5 489 4 138
III. Derece Deprem Bölgesi (Edirne, Balkesir, Batman, Kütahya, Eskiehir, Krehir, Yozgat, Tunceli, Adana, Bitlis, Siirt, Ar, Gümühane, Samsun, Kastamonu, Zonguldak, anlurfa)
9 336 641 171 779 1 265 111 608 026 651 920 31 2 640 1 876
IV. Derece Deprem Bölgesi (Krklareli, Antalya, Ankara, Nevehir, Nide, Sivas, çel, Gaziantep, Adyaman, Diyarbakr, Hakkari, Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Sinop, Kilis)
12 916 045 182 537 1 686 137 712 206 964 689 1 097 4 525 3 620
Tehlikesiz Bölge (Konya, Mardin, Karaman, Aksaray, rnak)
2 525 566 63 937 484 458 94 337 388 206 8 722 1 172
2. DEPREMN ÜLKEMZDEK ETKLER
Deprem bilimi açsndan devlet politikas programnda oluturulamam eitim, yapsal kurallara uymayan tasarm, yapm ilkeleri, niteliksiz gereç ve içiliklerle depreme kar dayanksz binalar olutu- rulmutur. Bugünün Türkiye’sinde konu ile ilgili meslek adamlar ve odalarnn yeterince sorumlu dav- ranmamalar yansra, devlet denetiminin yetersizlii kayglar arttrmaktadr.
Depremin yaplarda dorudan bir takm kuvvetler oluturmasndan dolay yap sistemlerinin bu güçlere direnç gösterecek biçimde yaplmalar gerekir. Tayc sistem, yap sistemi, gereç seçim ve uygulamasnda izlenen bilinçsiz yaklamlardan dolay, deprem güçlerine direnç gösteremeyenler yklmakta veya ar hasar görmektedir. Sonuçta mal ve can kayplar olumakta ve bu izleri yok etmek zaman almakta çou zaman da giderilememektedir.
Ülkemizde mal ve can kayb çounlukla krsal bölgelerde üretilen konutlarda olmaktadr. Krsal bölge ekonomisi, gelenekleri, alkanlklar hasar açsndan önemli kaynaklardr.
Sistem gerei teknolojinin yerinde ve bilinçli kullanlmas ihmal edildiinde felaketlerin boyutu arlamaktadr. Örnein; Çaldran deprem raporlarnn, bölge yap sistemlerinden betonarme yaplarn ar hasar gördüünü, yma kerpiç yaplarn da daha az hasar gördüünün saptamalar belirtilmektedir. Buna karn 2002 Afyon depreminde kerpiç yaplarnn can kayb oluturduunu ve tümünün oturulmaz biçimde ykld bilinmektedir.
Ülkemiz genelinde bölgelere ve yapsal konumlara bakldnda deprem bölgesi için önerilmeye- cek sistem ve gereçlerin bilinçsizce oluturulduu ve bu nedenle her depremin çok ar kayplar yaratmas- n doal sonuç olarak kabul edebiliriz.
1999 Marmara Depremi, yap sektöründe ciddi bir deiim ve kalitenin sorgulanmas gerekliliini vurgulamtr. Bölgelere göre yeni yaplamann tayc sistem deiimi, farkl sistemlere bak açs ve yaklam önem kazanmtr.
191
Fotoraf 5. 6. 7. 8. Marmara Depremlerinde Betonarme Yaplarda Ortaya Çkan Ar
Hasar ve Göçmeler (N. Aknctürk Arivi)
3. ÜLKEMZDEK YAPIM SSTEMLERNDEN ÖRNEKLER
• Krsal Bölgelerde Yapm Sitemleri Krsal Bölgelerde, Ahap – Hm sistemlerin doru kullanlmamas, bu ar yaplara çkmalarn
eklenmesi, geliigüzel içilikler her defasnda ayn sistemli yaplar tümden ykmaktadr. Krsal bölge sivil toplum mimarisi, ustala bal olarak gelien özgün malzeme kullanmnn
arlkl olduu yaplardan oluur. Yöresel yapm teknikleri ile yaplan az katl ve basit binalar, yönetmelik kurallarna ve en basit temel ve hatl balama hatalarndan veya yap elemanlarnn birbirine balama, oturma detaylarndan oluabilecek yük aktarma sorunlar ya da yap elemanlarndaki gereksiz sabit yüklerden oluan hatalarla istenmeyen sonuçlar ortaya çkabilir.
ekil 1. Fotoraf 9. Kagir Yap ematik Sistem Kesiti- Afyon 2002 Afyon Depreminden ekil 1. Depreminden Ahap Hm Yap Yorumu3 Kapsamnda Bir Hasar Örnei
Kentsel ve krsal alanlarda, yapsal hasarlar merkez ile çevresi arasnda farkllklar göstermektedir.
Bu durum iller ve yerleimler arasnda da çok deiik nedenlerle olumlu veya olumsuz etkilere bal olarak deimektedir. Bu etkiler bazen yapm tekniklerinden, içilik kalitesinden veya malzeme kullanmndan olduu gibi bazen de tasarm hatasndan, detaylandrma hatalarndan ya da tamamen zayf zeminde uygun olmayan yaplamadan kaynaklanmaktadr.
Merkezde ise daha kaliteli yaplar olabildii gibi, hatal uygulamalara kentsel alanda da rastlanmaktadr. Krsal alanda ise, merkezden uzaklatkça yap kalitesinde belirgin bir bozulma izlenmektedir.
1999 Marmara Depreminde, baz merkezlerde deprem hasarlarnn ar olmas ile, ülkemizdeki yap kalitesinin sorgulanmas ve denetim eksikliinden kaynaklanan sorunlarn ele alnmas gerektii gerçei ortaya çkmtr.
192
Halk eliyle mimarlk gerçeine dayal hatal uygulama, mesleki katknn eksiklii, meslek formasyonu alan teknik bireye bu tür bilginin yeterince verilmemesi, niteliksiz gereç ve içilikler olumas gereken hasarn artmasna neden etmenlerdir. Örn. Ceyhan depreminde çok niteliksiz beton sorununun etkili olduu, Afyon (Çay) da tamamen yklan yaplarn ise, niteliksiz malzeme ve içiliin yansra tayc sistemin yanl seçilmesine bölge iklimsel verilerinin ve zemin tayclnn deerlendirmeye alnmamasna bal olduu saptanmtr. Nitekim 1999 Marmara depremi sonuçlar irdelenmesi de bu deerlendirme ile edeer bulunmutur. Projesiz ve hesapsz yaplarda olas deprem hasarlar kaçnlmazdr.
17 Austos 1999 Gölcük merkezli deprem ve 12 Kasm Düzce depremi sonuçlar; yap hasarlar, can kayplar ve kentsel-krsal alanlar hakknda çok boyutlu bilgilerin ortaya çkmasna sebep olmutur. Gerçek can kayplarnn ise, açklanan rakamlarn çok daha üstünde olduu yadsnamaz.
4. 17 AUSTOS 1999 KOCAEL DEPREM ANALZ
Son depremlerin fiziksel, sosyal ve ekonomik yönden en etkileyici olan Marmara depremini farkl açlardan irdeleyerek, disiplinleraras ilikilerin ne kadar önemli olduu vurgulanabilir.
17 Austos 1999 tarihinde saat 3.02'de, Kuzey Anadolu Fay Hattnn Adapazar, Kocaeli, Gölcük segmenti üzerinde, Richter ölçeine göre Ms=7.4 magnitüdünde ve yaklak 45-50 saniye süren bir deprem meydana gelmitir. Deprem, Marmara Bölgesinin tamam ile Kuzey Anadolu Fay Hattnn dou yönündeki uzantsnda yer alan Düzce ve Bolu gibi ehirleri etkilemitir. 17 Austos depreminin Ülkemizde endüstrinin ve ehirlemenin en youn olduu Marmara Bölgesinde meydana gelmi olmas, can kaybnn ve hasarn da çok büyük olmasna sebep olmutur. 1967 Adapazar Depreminden sonra bölgeyi etkileyen en büyük deprem olan 17 Austos 1999 depremi, stanbul'un Avclar, Küçükçekmece, Tuzla ilçeleri ile zmit, Adapazar, Gölcük, Yalova, Düzce ve Bolu ehirlerinde 20 000 dolaynda can kaybna ve maddi hasara yol açmtr. zmit Körfezinin iki tarafnda ve zmit-Adapazar arasnda yer alan sanayi tesislerinde çeitli boyutlarda hasarlar meydana gelmi, Tüpra Rafinerisinde bir bacann tanklardan birisi üzerine yklmas nedeniyle balayan yangn daha sonra yedi tank etkilemi ve güçlükle söndürülmütür. Deprem nedeniyle bölgede bulunan kamuya ve özel sektöre ait endüstri tesislerinde yaklak bir hafta süre ile üretime ara verilmitir. Anadolu Otoyolunun Sapanca-Adapazar arasndaki kesiminde meydana gelen oturmalar, çekme çatlaklar ve bir üst geçitte meydana gelen göçme nedeniyle Otoyol üç gün süreyle ulama kapanm, bu ise deprem bölgelerine ulalmasnda önemli bir engel oluturmutur4.
4.1. Deprem Bölgesinin Zemin ve Temel Mühendislii Açsndan Deerlendirilmesi
zmit Körfezi, zmit Kuzey Anadolu faynn kuzey kolu üzerinde yer almaktadr. zmit Körfezi’ne boalan nehirler jeolojik süreç içerisinde Gölcük, Hersek, Kavakl deltalarn ve Sapanca Gölü ile zmit Körfezi arasndaki geni ve uzun alüvyon düzlüünü oluturmutur. Bu alanlarda, zemin profili genelde çok kaln, yumuak-orta kat kil veya gevek kum tabakalarndan olumaktadr. Dier bir deyile, Kuzey Anadolu Fay Hatt’nn Marmara Denizi’nin güneyi boyunca uzand bölgede hem sismik aktivite çok yüksek ve hem de zemin koullar son derece elverisizdir.
4.2. Zemin Etkisiyle Oluan Yap Hasarlar Zemin ortam deprem dalgalarnn özelliklerine bal olduundan yap üzerinde tehlikeli davran-
lar oluturur. Bu nedenle, yapnn oturduu zemin özellikleri önem tamaktadr. Çeitli projelerle ilgili olarak bölgede yaplan zemin aratrmalar, zemin tabakalarnn skabilme
özelliinin çok yüksek olduunu ve ayrca baz bölgelerdeki zeminlerin svlama potansiyeli gösterdiini ortaya koymutur. Nitekim, depremi takiben TÜ Zemin Mekanii ve Temel Mühendislii öretim üyelerinin yerinde yapt incelemelerde özellikle Adapazar, Gölcük ve Yalova’da meydana gelen hasarlarn balca sebebinin zemin problemlerinden kaynakland belirlenmitir. Buna karlk, ciddi ve bilimsel zemin aratrmalarna dayanan temel mühendislii çözümlerinin uyguland projelerde örnein, yumuak zemin koullarnda kazkl temel sistemlerine tatlan binalarda ve sanayi tesislerinde, fay hattna
193
çok yakn olsa bile herhangi bir hasar meydana gelmemitir. Adapazar örneinde olduu gibi, zemin koullar elverisiz ve yeralt su seviyesi çok yüksek olduu halde ar yaplarn bile tekil veya sürekli temellere tatld yerlerde ise binalarn farkl oturma yapt, devrildii, yana yatt veya zemin katlarn bodrum kata dönütüü tespit edilmitir. Kavakl ve Gölcük’te, deniz kys ile karayolu arasndaki düzlüklerde ortaya çkan heyelanlar ve arazi çökmeleri, bölgenin morfolojisini tümüyle deitirmi ve bu bölgelerde denize yakn olan alanlar ve kyya yakn yaplar sular altnda kalmtr5.
4.3. Deprem Bölgesinin Yerleim Kararlar Açsndan Deerlendirilmesi
Deprem sonrasnda en çok konuulan hata, ykmn balca nedenlerinden biri olan ‘yer seçimi ha- talar’ olmutur. Gerçekten de, yerlemelerin yer seçimine ilikin kararlar, bata doal hayatn ve tüm can- llarn yaam çevrelerinin optimum kullanm ile kentlerin ve kentlerde yaayanlarn salkl bir yaam sürmesi açsndan büyük önem tamaktadr. Ayrca ülkemizde son yllarda skça görülen deprem, sel bas- kn, heyelan vb. doa olaylarnda da yaanarak görüldüü gibi, bazen kentte yaayanlarn hayatta kalabil- meleri kentlerin yer seçimleriyle dorudan ilgilidir.
Tablo 4. 1999 Marmara Depremi llerdeki Yaplarn Hasar
Derecelerine Göre Dalmlar6 Konut yeri
ller Ykk ve Ar Hasarl Orta Hasarl Az Hasarl Ykk ve Ar
Hasarl Orta Hasarl Az Hasarl
zmit 33. 830 40. 553 45. 111 5. 475 5. 726 6. 122 Adapazar 23. 967 17. 757 24. 423 5. 069 3. 576 2. 349 Yalova 13. 723 14. 507 11. 879 750 1. 154 1. 885 Bolu 2. 532 5. 745 5. 425 218 757 784 Düzce 12. 505 9. 084 10. 952 2. 444 2. 094 1. 381 stanbul 3. 052 15. 100 14. 065 448 2. 430 1. 943 Bursa 63 434 940 5 19 68 Eskiehir 99 111 314 19 8 22 Karabük - 74 99 - - 1 Zonguldak 91 286 691 1 4 8 TOPLAM 89. 862 103. 651 113. 899 14. 429 15. 868 14. 563
Tablo 5. Afyon Depremi Yap Hasar Dalm7 Yklan-Ar Hasar Orta Hasar Az Hasar Yerleim Nüfus Konut yeri Konut yeri Konut yeri
Sultanda 6400 733 8 242 9 1229 85 Çobanlar 7600 186 2 85 29 267 25 Çay 23000 983 223 100 38 1325 27 Bolvadin 55000 255 - 249 25 2485 82 Afyon. M. 115000 242 14 66 4 507 16 TOPLAM 197000 2399 247 733 105 5814 235 Hasar tespitlerinde de bilimsel yöntemlerle saptanma yüzdesiyle doru orantl sonuçlar vardr.
Mevcut hasar durumuna göre, yine mühendislik hesaplaryla yaplan güçlendirme uygulamalarnn doru- luk ve yapm kalitesinin yapnn tama gücünün iyiletirilmesinde rolü büyüktür.
Yeni yaplamaya açlan bölgelerde zemin sorunu önemlidir. Bölgenin imara açlmas durumun- dan, az katl yap izni konularna kadar incelenmi olan sorunlara tam bir çözüm getirilmesi arttr. Bu alanlar için alnacak;
• Az katl yaplama kararlar eskisine göre daha az imar hakknn, • Depreme dayankl çok katl yeni yaplarn üretilmesi ise daha fazla maliyeti, • Yap yasa kararlar ise kamulatrmalar gündeme getirecektir. Bu temel sorun alanlar, nesnel gerçekliine ramen yok saylmas yeni depremlerde benzeri
sonuçlarn yaanmasna yol açacaktr.
Sonuç olarak, gevek zeminlerde yer hareketleri üzerinde, yap performans açsndan olumsuz büyüme etkisi olabilecei bilinmektedir. Bu alanlarda tasarm ve uygulama ile mühendislik hizmetleri ibirlii ve denetimli bir biçimde yürütülmelidir. Yaplarn depreme dayankl üretimi gerçekletirildiinde, olas bir depremde hasarn derece ve dalmnda, geoteknik faktörlerin etkilerinin, yapsal etkilerden farkn ortaya çkarmak daha kolay olacaktr.
Fotoraflarda farkl bölgelerde zemin etkisi ve temel türü ile tayc sisteme bal olarak yap kalitesine göre oluabilecek deprem hasarlar izlenmektedir.
Fotoraf 10. Fotoraf 11. Fotoraf 12. Fotoraf 13. Yalova Adapazar Düzce Afyon
Tüm yapsal ykntlarnn özünde; depreme dayankl yap tasarmnda yapda rijitlik, dayanm,
süneklik, ve enerji tüketme gücü özelliklerinin bir sentez olarak ortaya konmamas sonucudur. Dayanm, aranan bu özelliklerinin en iyi biçimde uygulanmas ile elde edilir. Deprem srasnda yaplar etkileyen yüklerin önceden belirlenmesi ve göz önünde tutulmas gerekir. Yapy etkileyen kuvvetler yap davranna ve yapnn türüne göre karar verilir. Yaplarn hasar görme riski ne denli küçülürse, uygulama kalitesi ile birlikte yap maliyeti de artar. Yap riskini ekonomi ile optimumda dengeleyen bir yap tasarm söz konusudur.
5. YAPI HASARLARI
Deprem karsnda tasarm ve yapm kusurlar ve çevre etkisi nedenleri yap tayc sisteminde za- yflklar gösterir. Ayrca yap fonksiyonunun deitirilmesi ile oluan olumsuz tayc etkenler sonucu da depremde hasarlara neden olmaktadr. Depreme uygun olmayan tasarm, gereç, içilik ve denetim kusurlar da hasarlarn ykc rollerini olutururlar.
Yap hasarlarnn, yapnn özelliklerine göre deitii çok iyi bilinen bir gerçektir. Ancak, bu özel- liklerin ortaya konmas, snflandrlmas sonucunda elde edilen verilerin deerlendirilmesi koulu ile ger- çekleebilmektedir. Yaplarn aada saylan özellikleri hasar yakndan etkilemekte, bu parametrelere bal olarak hasar görebilirlik deiebilmektedir8.
Bunlar; Yap tayc sistemi tipi, Malzeme ve içilik kalitesi, Yapnn inaat kalitesi, Yapnn mühendislik yaps olup olmad, Kat adetleri, Yap düzeni, Plan tipi, Daha önce gördüü hasarlar, Yaplarn eskimesi, Geçmi depremlerde olmu hasarlarn derecesi, lave yüklemeler, Korozyon, Yaplan tadilatlar v.b, gibi parametrelerdir.
Zemin durumunun ve yap kalitesinin yaplarda oluabilecek hasarlarda etkin rol ald bilinen bir gerçektir. Zemin hakim periyodu ile yap hakim periyodunun çakmasyla ve zemin cinsine bal olarak ortaya çkan zemin büyütme durumu iddetin yaplardaki etki derecelerini belirler.
5.1. Yap Hasarlarnn Oluum Nedenleri
Depremin yerküre içinde tektonik bir oluum ile balamas ve tabakalar aracl ile yerkabuunu etkilemesi, deprem tanm içinde açklanmt. Yerkabuunun deprem iddetine bal olarak içinde yer alan yaplar dorudan etkilemesi; bu olayn kuvvet derecesine, süresine bal olarak yap hasarlarnn oluumuna neden olurlar.
Yerkürenin oluumundan beri varolan bu tür sarsntlar yeryüzü bölgelerini dönem etkisine alm ve onun bugünkü eklini almasnda önemli bir rol üstlenmitir.
Tarihi süreç içinde önemli depremlerin kaytlarna belgelere dayal veriler olarak rastlarken, yazl tarihteki yazl tarihteki oluumun bize aktarldn görmekteyiz. Bilimsel sonuçtan uzak olmakta birlikte eski uygarlklarn beii olmu yurdumuzda, geçmiteki depremler hakknda aydnlatc bilgiler bulunmaktadr.
195
Yllardan beri ülkemizin aktif bir deprem bölgesi olduu yolunda bilinen ve yaanan gerçeklere uygun planlamann yaplmay ve gerei teknikle yaplmayan yaplar nedeni ile can ve mal kaybn üst düzeyde oluturmas düündürücüdür.
Deprem, yaplarda bir takm ek kuvvetler, yan itkilerle oluan farkl etkiler oluturmaktadr. Bu etkilere kar direnç gösteremeyenler tamamen yklmakta veya hafif, orta ar hasar görmektedir. Sonuçta; mal ve can kayplar olumaktadr.
Depremlerin büyüklükleri ortaya çkardklar enerjiye baldr. Derin ve iddetli depremlerin says ve olu skl azdr. Bir yapnn ekonomik ömrü boyunca oluabilecek depremin zaman ve özelliklerini saptamak zordur.
5.2. Yap Hasarlarnn Oluumundaki Dier Etkenler
Mal ve can kaybna neden olan etkiler çounlukla; tayc sistem, yapm kurallar, malzeme seçimi ve uygulamada izlenen bilinçsiz yaklamlardan kaynaklanmaktadr. Bunun nedeni de genellikle mimarlk ve mühendislik bilgilerinden yararlanlmam yaplardr. Mal ve can kayplar çounlukla krsal bölgelerde oluturulan bilinçsiz yerleim ve uygulamalar sonucu olumaktadr.
6. YER SEÇM KARARLARI VE DEPREM GÜVENL
Bir depremi ve etkilerini tam olarak belgelemekle ilgili ilk çalma, 1775’te Lizbon/ Portekiz Dep- remi’nde yaplm olsa da, bilimsel deprem aratrmalar esas olarak 20. yüzylda balamtr. Deprem a- ratrmalar, depremin karmak yaps ve çok çeitli etkileri sebebiyle birçok farkl disiplini içerir. Ara- trma çalmalar; deprem mekanii, deprem tahmini ve kontrolü, tsunamiler, depreme dayankl inaat yöntemleri, sismik bina kodlarnn gelitirilmesi, deprem risk ve tehlike analizi gibi konularda younla- maktadr. Ancak, teknik mühendislik konularnda oldukça fazla aratrma olmasna ramen, kentsel plan- lama ve tasarm alanndaki çalmalar yetersiz kalmtr9.
Deprem güvenlii açsndan yeni yaplama alanlarnda uygulanacak yerseçimi ve ulam kararlarnn belirlenmesi en önemli kriterdir. Deprem güvenlii, sadece bir mühendislik sorunu deildir. Çünkü depremler sadece binalar deil, bir bölgenin tamamn etkilemekte ve kentsel yerleimlerin morfolojisi ve fiziksel yaps üzerinde büyük problemler yaratmaktadr. Bu nedenle, deprem güvenlii ile ilgili konular sadece inaat standartlarn belirlemek ya da fay hatt üzerinde yaplamay engellemekle snrl kalmamaldr. Bu konuda planclara önemli görevler dümektedir. Özellikle, planlama ve yaplama sürecinde kütle- mekan, biçim-mekan ve ulam-dolam konularna karar verirken, açk alan düzenlemesi yaparken, doluluk- boluk oranlarn belirlerken, yollar, avlular, meydanlar tasarlarken deprem güvenlii konusu dikkate alnmaldr.
Planlama ve tasarm sürecinde, deprem güvenliiyle ilgili konular dört temel balk altnda incele- nebilir:
• Arazi kullanm türü ve toplumsal faaliyetler. • Yaplama. • Ulam-dolam. • Altyap10.
6.1. Arazinin fiziksel karakteristikleri:
• Toprak ve toporafik yap analizleri • Takn haritalar (yüzey sular) analizi • Yeralt sular analizi Jeoloji ve jeo-teknik haritalarnn analizi: Detayl jeolojik özelliklerin, litolojik snrlarn, diri
(aktif) yer kr hatlarnn, toprak kaymas riski yüksek alanlarn vb. bilgilerin gösterildii haritalardr. Diri yer kr hattndan itibaren belirli bir bölge yerleme d braklmaldr. Bu bandn geniliinin ne olmas gerektii yöresel zemin yapsna göre farkllk gösterse de, asgari ölçünün belirlenmesi gerekir11.
ABD’de diri ya da potansiyel diri faylar yaknnda yer alan yaplar için tampon bölgeleri oluturulmasnda baz ölçütler gelitirilmitir. Yasa gerei, diri faylar üzerinde proje (yerleim amaçl yap) olarak tanmlanan barnma için gerekli hiç bir yapya izin verilemez. Ayrntl jeolojik çalmalar yaplmadkça ve yaplncaya kadar, diri bir fay izinin her iki tarafndan 5'er metrelik uzaklk içerisinde yer
196
alan kuakta fayn diri kollarnn uzanabilecei varsaylr. Elbette bu 5 metre ölçütü, faydan en düük uzakl ifade etmektedir. Buna karlk yasa, gökdelenler, hastaneler ya da okullar gibi kritik yaplar için çok daha sk ölçütler içermektedir. 1977’den önceki haritalarda kuak snrlar, kesin olarak belirlenmemi fay izleri ve diri kollarndan itibaren 200'er metre uzaklklardan geçirilmitir. 1977 ylndan itibaren kuaklama snrlar ana faylardan itibaren kesin olarak 50'er metre belirlenmi, küçük faylardan itibaren 60 ile 90'ar metre uzaklklardan geçirilmitir. Dünyada genel kabul yer kr hatt boyunca yaklak 200 metrelik bir kuak braklmasdr12.
Arazi kullanm ve ulam sistemi: • Deprem mikro-bölgeleme haritalar • Ulam sistemi analizi • Arazi kullanm analizi • çme suyu, kanal ve dier altyap sistemleri analizi • Mülkiyet ve gelime olanaklar analizi • Yangn riski analizi
7. DEPREM YAPI VE MMAR
Mimarn Deprem Bilinci: • Mesleki Eitim Öncesi Deprem Bilinci • Mimarlk Eitiminde Deprem Bilinci • Meslek çi Eitim Mimarn Yap-Deprem Güvenlii Açsndan Sorumluluklarndaki likiler: • Mimar ve Kent Planlamas • Mimar ve Yerbilimi • Mimar ve Tasarm • Mimar ve Yönetmelikler • Mimar ve Mühendis • Mimar ve Yapm Sistemi • Mimar ve Malzeme Seçimi • Mimar ve Yap Teknisyeni olarak Anahtar Cümlelerle konu özetlenebilir. Mimarlk Eitimi Eitim konusu, belki de ilk ve en önemli adm olacaktr. Mesleki bilgiler uygulama bilinciyle ve-
rilmeli, yaplan tasarmlar örenci projesi olarak da uygulama projesi olarak da belli kriterlere göre deer- lendirilmelidir. Yap Bilgisi ve Malzeme Bilgisi arlk kazanmaldr. Betonarme yaplar, Çelik Yaplar, Ahap yaplar malzeme ve tayc sistem özellikleriyle mimarlar tarafndan da bilinmelidir. Bilgi eksiklik- leri uygulamada hissedilmektedir. Depreme dayankl yap tasarm ve konuyu destekleyen bilgiler lisans ve lisans üstü seviyesinde verilmelidir. Gerekirse mühendislik ibirliiyle çeitli çok boyutlu tezler geliti- rilebilir. Mesleki eitim, teknik ve uygulamal bilgilerle desteklenmelidir. Seminerler konuyu sürekli gün- demde tutan önemli mesleki eitim araçlardr. Bu konuda kurum stratejisi çok önemlidir. Uygulamaya yönelik eitim bilinci, malzeme ve detay bilgisinde yeterlilik ile antiye bilgisinin önemi yadsnamaz.
8. KENT PLANLAMA VE MMAR SORUMLULUKLAR
1999 Yl Deprem ve Mesleki Sorumluluklar için de bir dönüm noktas olmutur. Deprem can ve mal kayplarnda pek çok sorumluluklarn, mimari alanda eitim ve uygulama eksiklikleri ile ilikili oldu- u açkça ortaya çkmtr.
Mimar yer seçimi yaplm bir yap yeri üzerinde tasarmn uygular. Seçilen bu yerin zemin özellikleri, salaml dolgu alan oluu veya tarm arazisi olmas üzerinde yaplacak yapy etkiler. Bu etki hem seçilen temel türüne, hem de tasarm- tayc sistem bütününde sürer. Demek ki mimara ilk sorumluluk, imar planndan olumlu ya da olumsuz ekilde gelebilir. Zemin olarak yanl verilen bir
197
yerleim kararna, ikinci bir hata eklemek mimar ve mühendis ibirlii sorumluluuna girer. Az katl yaplama karar ve yap maliyeti çounlukla mimarn da etkilendii baka kriterlerdir.
8.1. Tasarm ve Yönetmelikler
Tasarm sürecinde ise yönetmelikler ksmen kstlayc gibi yorumlansa da bazen yetersiz kalabil- mektedir. Plan tipi, tayc yap elemanlar, malzeme seçimine göre bazen mimar zorlayan bazen de mi- marn zorland yönetmelikler, mühendisler kadar mimarlar için de anlalabilir olmaldr. Mühendis, mi- marn planda ve üç boyutta ortaya çkacak yapnn tayc sistem hesabn tasarma uygun bir ekilde ha- zrlar. Deprem ve Yangn yönetmelikleri yaplarn pasif kontrolünde çok önemli bilgileri içerir. Tasarm zorlamak veya mühendislerle tayc sistem konusunda eleman say ve yeri konusunda ters dümek yerine, deprem bilinçli planlama anlaynda uyum salamak önemlidir13.
Yönetmelikte öngörülen kuvvetlerden çok daha büyük etki oluturabilecek bir depremin meydana gelme olasl düüktür. Bu durumda, yap içindekilerin hayatnn kurtarlmas hasar snrn tarif eder. Depreme dayankl yap tasarmnda, sünek tayc sistemler önerilmektedir. Bunun yannda yatay ve dü- ey kesitlerde düzenli tayc sistemin seçimi ve eleman birleim yerlerindeki uygulamann önemi vurgu- lanmaktadr. Ayrca tayc sistemde yatay yer deitirmeleri snrlandracak rijitliin oluturulmas ve bu ekilde tayc olmayan elemanlarda meydana gelebilecek hasarlarn azaltlmas önemli bir konudur14.
9. GÜVENLKL YAPIDA MMARIN ROLÜ
Tüm depremlerde, ortaya çkan sonuçlar deerlendirildiinde yap güvenliinde tasarm, uygulama ve malzeme seçimi ile ilgili sorunlarda mimarn çok büyük sorumluluklar tad bir kez daha ortaya çk- mtr.
28 Austos 2002 tarihinde Mimarlar Odas Kocaeli ubesindeki Forumda; son depremlerin Türki- ye’de mimarlar ve mimarl olumsuz bir ekilde etkilediini ifade eden15, meslek olarak çöken binalarn altndan henüz çklamadn belirtmektedir. Ayrca mimarn kim olduu, mimarln ne olduu üzerinde pek kafa yormam olan toplumumuzun deprem dolaysyla suçlu listesinin bana yerletirmek üzere mi- marlar hatrladn ve hakl olduklar noktalar vurgular. mar planlarnda, bina projelerinde, fenni sorum- luluklarnda, yap denetimlerinde ve tüm bunlarla ilgili onaylarda meslektalarmzn imzas olduunu a- çklar.
Mimar Yönetmelikleri çok iyi bilerek, tasarmna tayacak nitelikte olmaldr. Yönetmelikleri ta- sarmn kstlayan bir yaklamla ele almamaldr. Tasarmndaki tayclarn özellikle betonarme sistem- de, perdelerin yerlerini, yönlerini ilk andan itibaren inaat mühendisleriyle sürekli diyaloglarla çözmelidir. Sonradan tasarm için tayc sistemi zorlamak, mimari açdan da statik açdan da sakncaldr. Tasarmda- ki, düzensizlikler, döemelerdeki dengesiz boluklar ve çkmalar mimar tarafndan son derece bilinçli yak- lamlarla yorumlanmaldr. Sonradan yaplacak güçlendirmelerin tasarma getirecei olumsuzluklar ba- tan ele alarak, projelendirme sürecinde hata payna yer vermemelidir. Mimarln sanat ve tekniin arakesi- ti olduunu bilerek teknik yönde deprem güvenlii asndan ödün verilmeyecek kadar önemli olduunun bilincine varmak gereklidir. Meslek içi eitimlerle sürekli bilgilenme desteklenmelidir.
• Tayc Sistem Deprem ve rüzgar yükleri, yaplarn güvenle tamas gereken yatay yüklerdir. Ksa zamanda yap-
ya etki eder ve dinamik özellik gösterirler. Daha önce yatay yükleme altnda kalmayan tayc sistem, ani bir yatay itki ile karlar. Tayc sistemdeki kusurlar çok ksa bir zamanda ortaya çkt için, yüklemeye etkili olmak çou zaman mümkün olmaz16.
Deprem kaytlarnn ve yeryüzünün tektonik yapsnn incelenmesinde deprem tehlikesi olan böl- geleri belirlemek oldukça kolay olmasna karlk yapnn ömrü boyunca meydana gelebilecek en büyük deprem hakknda tahmin yapmak zordur. Deprem Bölgelerinde ortaya çkan küçük depremlerin, yapnn fonksiyonuna olumsuz etki yapmamas ve tayc sistemde onarm gerektirecek hasarn meydana gelme- mesi istenir. Hasarn snrlandrlmasnda; Kullanlabilirlik limit durumu, Hasar kontrolü limit durumu, Göçme kontrolü limit durumu gibi deiik seviyelerde korunma ve limit durumlar söz konusudur17;
Tayc sistem kararlarnda, mimar ve mimarinin etkinlii tasarmla balar. Tarih boyunca irdelendiinde, yma ve iskelet sistemler çan yapm tekniklerini sergiler. Yöresel özellikler ve mühendislik hizmetlerinden yoksun yaplarn yüzdesi ve ülkemizdeki sorunlar dier etkenlerdir. Yine de günümüz mimarisinde, beton-çelik arlkl olarak tüm sistemler, yer ve yap türü ile ilikili olarak önem
198
kazanmaktadr. Depremler hasar verdikleri yapm sistemlerini adeta snamaktadr. Bu da farkl bir yanlgya neden olur. Snanan, yap uygulama kalitesi ve içilik olmaldr. Yaplarn boyutlandrmasnda depreme kar etkinlik 1900’lerin banda gelitirilmitir. Yüzyl ortalarndaki deprem sonuçlar önemli verileri oluturmu, teknolojik gelimeler ise tayc sistem tasarm üzerinde ve malzeme kalitesinde önemli aamalar kaydedilmitir.
Son depremlerden sonra betonarme–çelik- ahap yap deprem güvenlii tartmalar süregelse de, bu konuya da yaklamn bir çok kriteri ele alan gerçekçi bir ekilde olmaldr. Yap yeri, iklim, toporafya, tasarm anlay, tayc sistem seçimi, üretim yöntemi, sosyo ekonomik durum, kullanc ihti- yaç ve istekleri ile estetik anlaya kadar bir dizi etken yap elemanlarnda yer alacak malzeme kararlarn etkiler. Gelimi ülkelerde bile yükseklik, tayc sitemde çekirdeklerin malzemesi sürekli tartlmaktadr.
• Malzeme Bilgisi Betonarme yaplarda, beton dozaj, üretimi, dökümü ve bakm kalitesi durabiliteyi dorudan etki-
ler. Burada da mimarn rolü büyüktür. antiyede sorumluluk alan mimar bilgili ve deneyimli olmak zorun- dadr. Çelik yap için de detaylandrma ve içilik kalitesi çok önemlidir. Çelik Yaplar-Betonarme Yaplar- Ahap Yaplar 1980’li yllara kadar .T.Ü gibi mühendislik nosyonuna da sahip mimarlk eitimi veren kurumlarda ciddi bir yorumla mimarlk örencilerine verilmekteydi. Bu mimarlarn tasarma yaklamlar çok farkl ve olumludur. Mimari sadece bir consept meselesi eklinde yorumlanmaz. Mimar tasarmnn 1/1 uygulama detaylarn da çizmekle yükümlü bir meslee sahiptir.
9.1. Yap Tasarmnda Mimarn Deprem Bilinci
Yapsal açdan deprem zararlarnn azaltlmas hedeflenen çalmalarda, mimarn sorumluluklar meslekler aras ibirlii içinde gelien bir süreçte önemli bir bölümü kapsar. Bilinçli bir yaklamla, yer bilimler, ehir ve bölge planlama, mühendislik mimarlk, sosyo-ekonomik ve sosyo-psikolojik bir döngü içinde ele alnmas gereken etkileim içinde bir bütündür.
• Depremle lgili Afet Yönetimi Ve Mimar Afet yönetimini gerektiren en önemli hallerden biri depremdir. Etkili bir afet yönetimi için; afet o-
laynn zamannda tehisi ve önceden tesirlerini en aza indirecek tedbirlerin alnmas, afet durumlarnda takip edilecek usullerin önceden tespiti, afet srasnda tedbirlerin gecikmeden uygulamaya konulmas esas- tr. Afet Yönetimi afetin etkisinden balayarak gerekli yönlendirici kararlarn alnmasna, uygulanmasna ve afetin etkisinden balayarak gerekli yönlendirici kararlarn alnmasna, uygulanmasna ve afetin etkisi- nin ortadan kaldrlmasna kadar uzanan bir seri faaliyetler zinciridir18.
Yaanlan depremlerde hazrlksz yakalanmann maliyeti çok fazladr. Ölümler, yaralanmalar, fi- ziksel hasarlar gibi kayplarn yan sra sanayide özellikle üretimde ve ilikili tüm hizmetlerde çok büyük oranda zaman ve ilev kaybedilmesinden meydana gelen kayplarn olduu gözlenmitir.
Afet hasarlarnn azaltlmasnn en önemli ve en az maliyetli yolu, salkl bir planlama, salkl bir arazi kullanmndan geçer. Türkiye’de arazi kullanm, planlama dediimiz olay, gereken ciddiyette ve bilimsel olarak ele alnmamaktadr19.
“Mimar artk afet risk yönetimi konusundan haberder olmaldr. Mimarn görevi, artk ne sadece imar düzenine göre kat says belirlenmi, alan belirlenmi yerin planlamas, ne de kat planlarnn ve kesit- lerinin oluturulmas deildir. Dier konular mühendislere havale eden bir noktadan yola çkp, yapnn bütününe sahip çkt, bütünden sorumlu bir düzendir20.
• Yapm Kalitesi Mimarn malzeme bilgisi eksiksiz olmaldr. Uygulamada inaat mühendisleri kadar önemli roller
üstlenebilen mimarlar bu konuda titizlikle çalmaldrlar. Son depremler malzemeyi suçlu gibi gösterse de suç, malzemeyi durabilitesini kazanamayacak ekilde kullananlar ve onun tama gücünü bilinçsizce azal- tanlardadr. Bundan yeterince ders alarak her konuda yaplabilecekler sadece yazl belgelerde kalmamal uygulanmaldr. Son depremlerde, ülkemizdeki durum, günümüze kadar deprem ve benzeri nedenlerle yapsal açdan yaanlan sorunlar, son deprem bölgelerinde yaplan irdelemelerle mesleki etik konusunda sorumluluklarn ciddiliini vurgulamtr.
• Yap Denetiminde Mimar Mimarn tasarmdaki bilgisini uygulamaya aktarmas, yap oluturma sürecinde ortaya çkar. Bu
süreçte önce yer bilimcilerle olmak üzere inaat mühendisleriyle sürekli ibirlii içinde çalmaldr. Dene- tim mekanizmas içinde mimarn yeri ve sorumluluklar tasarm ve uygulama için belirlenmelidir.
199
Yap elemanlar hasarlar genelde, yatay itki olan deprem kuvveti karsnda, esnek davran sergi- leyememekte ve plastik deformasyon yapma yeteneklerinin eksikliklerinden kaynaklanmaktadr.
Strüktürel davran, sistemin çok rijit veya çok esnek olmasna göre, hasar maksimum ivme veya yer deitirme ile orantl ekilde ortaya çkar. Esnek yaplarda; ksa kolon etkisi, ksa açklklar ve sehime engel sert elemanlarn noktasallamasna tasarmda dikkat edilmelidir. Yapnn rijitliinin arttrlmas du- rumunda ise; strüktürel davran tasarmcnn planlama anlaynda perdeli sistem, büyük boyutlu strüktürel elemanlar ele alnmaktadr. Yapda süneklik (düktilite) önem kazanmakta, malzeme kalitesi ve donat yerletirme düzeninde nitelik ve nicelik artmakta ve burulma etkisini önleyecek ekilde simetri a- ranmaldr. Deprem hasarlarnn önlenmesinde sadece yönetmelik kurallarna uymak, yeterli önem olmaz.
. Mimari tasarmn, bir baka deyile deprem için tasarlanm yaplarn sismik yük ve strüktür he- saplarnn yaplmal ve en önemlisi de doru ürünle yaplm iyi bir inaat süreciyle yap oluturmaldr. “Her mimarn; yapda hasar oluturabilecek nedenleri ve deprem dahil herhangi bir nedenle yapda olu- mu hasarn nedenlerini tanmlayabilecek bilgisi, deneyimi olmas gereklidir. Bu bilgilere sahip olmayan mimarn tasarmlar, uygulamaya yönelik detay oluturmadaki baars ve ürün seçiminden yapm sürecine kadar yansyan hata yapma olasl artar. Planlama srasnda yatay ve düeyde oluan her çizginin üçüncü boyuttaki birleim noktalar, elemanlarn ilikileri, açklklar tasarmn statikle birletii ve uyum salaya- ca veya sistemi zorlayc tam çözülmemi noktalardaki hatalarn bedeli ise, deprem srasnda kötü bir snama sonucunda ortaya çkar. Her zaman binay tekrar hayata geçirme ans da olmayabilir veya bilinçsiz uygulamalar, ayn sonuçlarn yaanmasna neden olabilir. Demek ki; ilk adm yani tasarm, mimar ve mü- hendis ibirliinin balama noktasdr”.
Deprem Bölgelerinde Uygulanmas Önerilen Mimari Planlama ve Tasarm lkeleri;21
• Deprem felaketini, yeni bir yaam biçimini oluturma frsat olarak deerlendirilip, yok olan yap stounun çada, ekolojik, bir planlama ile yenilenmesi,
• Mevcut yap stounun hasar durumlarna göre envanterlerinin çkarlmas, buna bal olarak terk etme-boaltma, güçlendirme, salklatrma, yenileme, rekonstrüksiyon eklinde belirlene- cek müdahalelerin yaplmas,
• Deprem ile ilgili eitim programlarnn hazrlanmas ve uygulanmas, • Merkezi yönetim, yerel yönetim, sivil toplum örgütleri, kullanc yatrmc, yapmc gibi yapm-
yerleim sürecinde rol alanlarn yetki ve sorumluluklarn yasa ve yönetmeliklerle yeniden dü- zenlenmesi,
• Ulam, iletiim, enerji nakil, kanalizasyon v.b alt yap sistemlerinin üst yap ile entegre bir e- kilde ele alnmas,
• Betonarme dnda daha hafif yap malzemeleri ve yapm tekniklerinin aratrlmas ve geliti- rilmesi,
• Yapm ve denetim sorumluluklarnn net bir ekilde belirlenmesi ve bu sürecin sigorta sistemi tarafndan kontrol edilmesi olarak raporda ifade edilmitir.
ehir Planclar Odasnn Deprem Güvenlikli Yerlemeler Oluturmaya Yönelik Önerileri:
• Ülkesel Fiziki Planlama’ ve ‘Bölge Planlama’ çalmalarna zaman geçirmeden balanlmal, kentsel gelimelerin üst ölçekli plana bal olarak gerçekletirilmesi salanmaldr.
• “Her tür zeminde yap yaplabilir” türünden ülke gerçeklerini gözard eden anlay terk edil- melidir. Kentlerin yer seçimine ilikin kararlarnda; bilimsel veriler dorultusunda, planlamaya yön gösterecek nitelikte ve içerikte jeolojik etüd çalmalar ve zemin etüdleri yaplmaldr.
• Yerel yönetimlerin; yetkileri artrlmal, teknik eleman eksiklikleri ksa sürede giderilmeli, planlamalarn ve yaplamalarn denetimleri kamu adna, kamu eliyle yaplmaldr. Planlama ve uygulamada ‘Kamu Yarar’ ve ‘Meslek Etii’ ilkeleri esas alnmaldr.
• Deprem sonrasnda bir felaketin ortaya çkmasnda sorumluluk sahibi olan kurumlarn eski alkanlklar ile sürdürdükleri çalmalar sonucunda yer seçimleri yaplan gerek geçici ve gerekse kalc iskan alanlarnn yer seçimleri bilimsel verilerin tümü deerlendirilerek yeniden
200
• Deprem bölgesinde ve ülkenin tüm kylarnda yasa d deniz dolgularna son verilmelidir. Hiçbir zemin etüdü yaplmadan enkaz ylmas yaplan, heyelan riskli alanlarda yeni bir fela- ket yaanmadan yaplan dolgular durdurulmaldr.
• Deprem bölgesinde evi yklan halka yaplmas düünülen konutlar için yer seçimi yaplan alan- lar salt konut alanlar olarak deil, ‘Kentsel Yaam Alanlar’, ‘Kent Parçalar’ olarak düzen- lenmelidir. Bu tür alanlarda nüfusun tüm kentsel aktiviteler ile birlikte yeniden iskannda, ze- min kriterinin yan sra, ulam, altyap, çevre ve dier planlama eikleri de hesaba katlmaldr. Ykma urayan kentlerin yeniden imar ile kentlerin yeniden yaanlr hale getirilmesine yöne- lik alternatif proje çalmalarna öncelik verilmelidir22.
11. SONUÇLAR
Ülkemiz açsndan yeni balayan deprem çalmalarna sürekli bir yenisi eklenmekle birlikte, süre- ci belli olmayan bu olgu için “öncesi ve sonras" evrelerinde yaplabilecekler önem kazanmaktadr. Bu evrelerin yap yapma evresindeki koullar ile birlikte, insan can ve mal kayplarnda yaplabilecekleri de ortaya koymas da ayr bir önem tamaktadr.
Tüm bu verilerin projelendirme, yapm ve eitim aksaklklar, bölgesel yerleim aksaklk ve di- rençsizlikleriyle birlikte; bugüne dek Türkiye’de bilimsel aratrmaya yeterli derecede önem verilmemesi, yeniden ve hzl bir biçimde gözden geçirme ve iyiletirilmesi yoluna gidilmesi yönünde katk salamas amac ile ele alnan çalmada “Depremle birlikte yaama ve depreme dayankl yap tasarm bilinci” verebilmek önemli bir hedef olmutur. Ülkemizde, depremle birlikte yaamay örenmek tüm yaplar dep- reme dayankl tasarlamak ve ina etmek demektir. Bu konu geni kapsamda, mimarn disiplinleraras bir anlayla deprem bilicine ve eitim süreciyle balayan meslek içi deneyimlerle süregelen bir yetkinlie sahip olmas anlamn tar.
Yer seçimi kararnn verilmesi için yaplan bu analiz ve deerlendirmeler, deprem öncesi yaplmas gereken, ‘afet’i önleyici çalmalardr. Bu çalmalarn amac, deprem öncesi gerekli önlemleri alarak, olas kayplar en az düzeyde tutabilmek, deprem sonrasndaki kurtarma ve ilkyardm çalmalarn daha etkin hale getirebilmek ve normal yaama en ksa sürede geçirebilmektir.
Yaadmz depremler, güvenlik açsndan yer seçimi kararlarnn insan hayat üzerindeki önemini açkça göstermitir. Günümüzde doa olaylarnn ve özellikle depremlerin, olu nedenleri, olma olaslkla- r, etkileme alanlar artk önceden kestirilebildiine göre, depremlerin afete dönümesi de engellenebilme- lidir. Bu noktada, konuyla ilgili farkl meslek gruplar ve kurumlarla, üst ölçekli planlardan balayarak, bina ölçeine kadar inen ortaklaa çalmalar yaplmal, hem binalarla ilgili detayl veri tabanlar, hem de deprem sonras arama- kurtarma çalmalar için eitilmi kiilerden oluan birimler oluturulmaldr.
12. KAYNAKLAR
1. DE, 2000., T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstitüsü, Türkiye statistik Yll, 2000. 2. DE, 2000., T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstitüsü, Bina Saym, 2000. 3. Çelebi, R., 1995, Yap Elemanlar, YTÜ, Mimarlk Fak Yaynlar, stanbul. 4. http: // www. belgenet. com/deprem/depremitu. html 5. Uyar, N, 2001, Yer Seçimleri Kimin Meslek Alan?, Basn Açklamas (04-01-2000), Planlama Dergisi,
TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, No:4, Ankara. 6. TMMOB, 2000, Deprem Bölgesinde Durum ve Gelimeler, “17 Austos 1999”, 12 Kasm 1999, Dou
Marmara Depremleri ve Türkiye Gerçei, Can Kayplar, Yap Hasarlar ve Kentlerin Gelecei, Türk Mühendis ve Mimar Odalar Birlii, bölüm:4, s:20, Ankara.
7. TMMOB, 2000, TMMOB, 2000, Deprem Bölgesinde Durum ve Gelimeler, “17 Austos 1999”, 12 Kasm 1999, Dou Marmara Depremleri ve Türkiye Gerçei, Türk Mühendis Ve Mimar Odalar Birli- i, bölüm:4, s:24, Ankara.
201
8. engezer, S.B, 1999, “13 Mart 1992 Erzincan Depremi Hasar Analizi ve Türkiye’de Deprem Sorunu”, Y.T.Ü. Basn Yayn Merkezi, 1999, stanbul.
9. Polat, S., 2002, Y. Lisans ‘Betonarme Yap Elemanlarnda Deprem Hasarlar’ Dersi Ö. Çalmas. 10. Canaran, C, 2001, Deprem Güvenlii ve Ulalabilirlik, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, No:4,
Ankara. 11. Kiper., P, 2001, Doal Afet Planlama likisi, Planlama Dergisi, TMMOB ehir Planclar Odas Yay-
n, No:3, Ankara, 2001. 12. 15. http://sismo. deprem. gov. tr/ turknet/raporlar/haberfayyasa. pdf, Demirta, R, ‘Diri faylar etrafnda
tampon bölge (emniyetli kuak) oluturma esaslar-Fay yasas’, Deprem Aratrma Dairesi, Ankara. 13. Aknctürk, N., 2003, Ülkemizdeki Deprem Etkileri ve Yapsal Tasarmda Alnmas Gereken Önlemler,
U.Ü, Müh. Mim. Fak, Mimarlk Bölümü, Bursa. 14. Celep. Z, Kumbasar, N, 1998., 1998, Betonarme Yaplar, Sema Matbaaclk, stanbul. 15. Birkan, G., 2002, Depremin Felakete Dönümesinde Mimarn Rolü, Mimarlk, Ekim, 2002, Say:307
s:14. 16. Celep, Z, Kumbasar N., 1993, Deprem Mühendisliine Giri ve Depreme Dayankl Betonarme Yap-
lar, s. 21, stanbul. 17. imek., M, 2001, Çeitli Deprem Yönetmeliklerinde Yap Düzensizlikleri ve Bunlarn Yap Davran-
na Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, YTÜ, Fen. B.E, S. 3-5, stanbul. 18. Rapor, 1999., 17 Austos 1999 Kocaeli Depremi, TÜ Ön Deerlendirme Raporu, 24 Austos, 1999,
Mimarlk, Say:288., s. 25, Ankara. 19. Rapor, 2001, Gölcük Depremi Raporu Basn Açklamas, (27-10-1999), Planlama Dergisi, TMMOB
ehir Planclar Odas Yayn, No:4, Ankara, 2001. 20. Kvrck, H., 2002., Depreme Duyarl Tasarlama Süreçlerinde Mimarn Rolü, Mimarlk, Say 308, s:58,
Aralk 2002. 21. Panel, 2002., Ulusal Deprem Politikas, Panel, MO Ankara Bülten, Temmuz-Austos 2002, s. 16. 22. Bayndrlk ve skan Bakanl Afet leri Genel Müdürlüü, 14.02.2000 tarihli hasar tespit durumu -
1999 Depremleri Sonuçlar. Yararlanlan Dier Eserler