Workshop: De ongelijkheid in toegang tot en in gebruik van grondstoffen en materialen

Grondstoffenschaarste en ongelijkheid als

uitdagingen voor de transitie naar

rechtvaardige duurzaamheid

Dr. Ir. Peter Tom Jones

(K.U.Leuven/Plan C/TNM)

ACW, Sociale Week

November 2011

|

Overzicht

11/2011 www.petertomjones.be 2

1. Inleiding

2. Cijfermateriaal

grondstoffenschaarste en ongelijke

verdeling

3. Verklaring voor deze tendensen

4. Oplossing: transitie naar lage-C,

circulaire economie

5. Conclusie: rechtvaardige transities

leveren massa‟s voordelen op

|

Het preanalytische uitgangspunt Economie = deelsysteem Aarde (cf. UNEP, 2010)

11/2011 3 www.petertomjones.be

|

BAU is geen optie meer...


|

Grondstoffen als sources


Biotische grondstoffen: biomassa voor voedsel,

brandstoffen, kledij etc. hernieuwbaar

Abiotische grondstoffen: niet-hernieuwbaar

Energetische grondstoffen: olie, steenkool, aardgas, uranium

“Niet-energetische grondstoffen”: FOCUS VANDAAG

Water

Land

Het cijfermateriaal

|

Living Planet Report 2010


BAU = SC = Suicide Scenario

|

Ongelijke verdeling van ecologische

voetafdruk


|

Klimaatopwarming - gedeelde maar

gedifferentieerde verantwoordelijkheid?


Verleden... (Monastersky, Nature, 458, 2009)

Huidige en toekomstige emissies

|

Ecologische grenzen, “the non-negotiable basis

for our social and economic development”

Rockström et al., Nature, 461, 2009


|

Total Material Requirement (TMR) te hoog

en ongelijk verdeeld (TMR Eco-impact)


(Bartelmus, 2003)

Total Material Requirement

(TMR)

=

Direct Material Input

(DMI)

+

Hidden Flows

(Ecological rucksack)

TMR/capita

GDP/capita

|

Ongelijke consumptie van niet-

hernieuwbare grondstoffen


|

Uitputting van niet-hernieuwbare

grondstoffen

Gelijkaardig probleem voor

uitputting van

fosfaatvoorraden


|

Ecologische duurzaamheid:

Vereist Factor 10 reductie milieu-

impact (EVA, CO2(eq.), TMR, etc.)

tegen 2050 voor Westerse landen


Verklaringen

|

Westers groeigericht

ontwikkelingsmodel = achterhaald

16

BNP-groeimodel nog steeds dominant (basis voor

doorrekenen programma‟s en begrotingsvoorstellen

politieke partijen… )

Nochtans, BNP-groeimodel:

Is ecologisch gezien niet veralgemeenbaar

Leidt in veel gevallen tot oneconomische groei

Draagt weinig bij tot welzijnsverhoging

Heeft verwaarloosbaar effect op (mondiale)

armoedeverlichting ongelijke verdeling van grondstoffen

11/2011 www.petertomjones.be

|

Index for Sustainable Economic

Welfare (ISEW) voor westerse landen

17

Kritische drempelwaarde

voor „oneconomische

groei‟ al gepasseerd voor

bestudeerde landen

Economische welvaart

daalt dankzij/ondanks

verdere BNP-groei

Costanza et al., 2004

GDP


|

ISEW voor „ontwikkelingslanden‟

18

Cf. studies for Chili (Castaneda, 1999) en Thailand (Clarke &

Islam, 2005)

Rolmodellen voor andere „ontwikkelingslanden‟

Snelle economische groei… maar?

Kritische drempelwaarde voor „oneconomische groei‟

overschreden… bij lage gemiddelde inkomens = „illusoire

groei‟ (Muradian & Martinez-Alier, 2001)

Groei door vernietiging van „natuurlijk kapitaal‟

(grondstoffenintensief, exportgeoriënteerd)


|

BNP-groei, ISEW en armoedebestrijding

19

BNP-groei zonder „doorsijpeleffect‟

Study New Economic Foundation („Growth isn‟t working‟, 2006): $1 (extreme) armoedebestrijding vereiste (in 1990-2001) $166 mondiale BNP-groei

Groei met milieukost die armen disproportioneel treft

Houdt onrechtvaardige economische verdeling in stand

Armoedebestrijding vereist specifieke programma‟s i.p.v. economische groei

Zoektocht naar alternatieve ontwikkelingsmodellen die „natuurlijk kapitaal‟ in stand houden en ISEW verhogen i.p.v. BNP


|

Noord-Zuid-relaties

20

“Evidence suggests that globalization may be undermining the

conditions required for efficient market allocation, by

creating fewer, bigger firms, more negative externalities, and

more monopolies on nonrival information. (...) Empirical

evidence also suggests that globalization under the principle

of absolute advantage may simply reinforce existing patterns

of winning and losing, leading to even greater concentrations

of wealth, both within and between countries. (Daly &

Farley, 2004:340)


|

N-Z-relaties

21

Geen race to the bottom maar stuck at the bottom

Ecologisch ongelijke ruil (Martinez-Alier)

Landen met exportgericht, milieuintensief ontwikkelingspad:

Specialisatieval: enkele specifieke producten (tropisch hout, ertsen, cash crops etc.)

Degenererende ruiltermen: dalende prijzen voor Z-producten, stijgende prijzen voor import van N-producten

Hulpbronnen van arm naar rijk

Gevolgen milieuvervuiling van rijk naar arm (cf. ecologische rugzak: 2 gouden ringen zes ton afval in bv. Kirgystan)

Bemoeilijkt toekomstige ontwikkeling van die landen... export biocapaciteit afremmen, ecokartels oprichten?


|

The times they are changing


Homogeen Noord versus Zuid verhaal is niet meer

conform de huidige werkelijkheid die veel complexer en

diverser is…

Zuiden: steeds heterogener

Opkomst van China…

De grondstofuitdagingen voor België

en Europa

|

Materialenafhankelijkheid


|

Kritische grondstoffen voor de EU

25

Supply risk

Economic importance


|

Waarom zijn kritische grondstoffen

kritisch?

11/2011 26

Economisch belang (transitie naar groene economie)

Hoog aanbodrisico:

Beperkte/geografisch geconcentreerde voorraden,

Productieconcentratie in China (bv. Zeldzame aardmetalen),

Rusland (edele metalen), Congo (bv. cobalt), Brazilië (bv.

Niobium)…

Lage substitutie

Beperkt recyclingniveau

www.petertomjones.be

|

…cruciaal voor de groene economie!

27

Supply risk

Economic importance

Wind energy, electric

cars, energy saving

lamps

Catalysts

PV energy

Batteries


|

De zeldzame aarden…


| 11/2011 29 www.petertomjones.be

|

Uitdagingen zonder weerga voor België

en EU

www.petertomjones.be 30

Twee topprioriteiten voor EU:

Materialenonafhankelijkheid TMR verlagen

Energieonafhankelijkheid incl. CO2(eq) emissies verlagen

Transitie naar een lage-C en materiaalefficiënte economie!

Transitie op energetisch vlak

Transitie naar duurzaam materialenbeheer (SMM)

11/2011

|

Het Europese Raw Materials Initiative


Transitie(management) als

enthousiasmerend kader

|

Complexe systeemdynamiek (Rotmans,

DRIFT)

Tijd

Toestand

Systeem

omgeving

Systeem

Breakdown

Systeemcrisis

Crisismanagement

(reactief)

Transitie

management

(preventief)

Lock-in

Mismatch


|

Parallelle transities...

Won

en

Vo

ed

ing

Mo

bili

teit

Materialenbeheer

Energiebeheer

Financiën


|

Multi-actor, vernieuwingsgezinde

netwerken koplopersmodel

Civiele

samenleving MVO

Kennisinstellingen

Boycots & Bycots 11/2011 35 www.petertomjones.be

“Triple helix”

SocioTechnical (sustainable production) Behavioural (sustainable consumption)

|

1. I love Techno

Koppeling energie- en materialenbeleid:

Energie-efficiëntie, hernieuwbare energie, (Super)Smart Grids

Kernelementen duurzaam materialenbeheer:

Industriële ecologie – cradle to cradle – slim sluiten

Slimme producten: EcoDesign (LCA)

Van verbruikers naar gebruikers

Voorwaarden?

Pro-actief overheidsbeleid

Groene fiscaliteit (taksombouw)

Gerichte sturing van onderzoeksprogramma‟s (cf. IWT, FP7)


|

EU-energiebeleid


Grootschalige integratie hernieuwbare energie in

EU is mogelijk:

68% in 2030; 99,5% in 2050

+ 1,2 miljoen jobs in 2030

2030: Aardgas = flexibele backup voor wind en zon

Steenkool en nucleaire energie: volledig

uitdoofscenario

Massale investering in electriciteitsnetwerk nodig

Variatie mogelijk tussen High Grid en Low Grid

|

Materialentransitie: slim sluiten


|



|

The benefits of recycling...

Diran Apelian, CR³ Presentation, Leuven, 2010


|

Recyclageratio‟s moeten naar boven!

(cf. UNEP, 2011)


|

EoL recycling rates, UNEP 2011


|


11/2011 46

WtP


|


11/2011 47

WtP


|

Urban Mining (bv. Edele metalen

recycling in Umicore)


|

Sluiten van kringlopen voor zeldzame

aardmetalen

Centrale

onderzoekslijn

binnen K.U.Leuven


|


11/2011 50

(E)LFM

WtP


|

Case-study: Closing the Circle/Enhanced

Landfill Mining (ELFM)

2009:

Oprichting ELFM Consortium

K.U.Leuven, VITO, UH, OVAM,

LRM, LNE, Group Machiels

EFRO Demonstratie CtC

2010:

1st Intern. ELFM Symposium

IWT O&O ELFM, 6 M€ budget

2011-2013:

Opstart CtC (230 M€ invest.)

ELFM Goes international

51 11/2011 www.petertomjones.be

|

EU FP7 ENV 6.1-3 ELMIRE: Concept


|

ELFM Concept “Tijdelijke opslag” i.p.v.

verbranding met energierecuperatie


|

Slimme producten, materialen op maat

Multifunctionaliteit & modulariteit

Ecodesign:

Voor hergebruik, reassemblage, sluiten

kringlopen, minimale impact tijdens

gebruiksfase

Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)

Nieuwe reguleringsvormen

Extended producer responsibility (EPR) &

terugnameplicht


|

Van producten naar diensten


|

Recyclage is slechts een deel van de oplossing (Groeiende vraag vereist primaire materialenstroom ondanks

goede recyclage (cf. aluminium))


Martchek (2007);

Stijgende Al stock in

technosfeer

|

De essentie van (meta)transitie = veranderingen

in normen, waarden en cultuur

Material (β)

Social (γ)

Cultural (α)


|

2. We need to change our behaviour


|

World 2.0: Terug naar boomhutten?

Neen, danku


Behoefte aan inspirerende

toekomstbeelden: „Leitbilder‟

Pull-effect even belangrijk als push-

effect

|

Urgenda, 2010


|

Status transitie?

toerisme

wonen

mobiliteit

Energie

voeding


materialen

|

De weg vooruit:

rechtvaardige transities!


Koppeling ecologische en sociale kwestie

Rechtvaardige transitie gedeeld,

mobiliserend, enthousiasmerend Leitbild

Niet-handelen ecologische impact treft

vooral de zwakkeren

Opportuniteiten op het vlak van groene jobs,

waardig werk

Transitie naar groene en sociale fiscaliteit

OPRICHTING VAN HET VLAAMSE

TRANSITIENETWERK VAN HET

MIDDENVELD! (Sinds Mei 2010!)

|

De voordelen van een transitiebeleid

naar duurzaam grondstoffenbeleid

Nieuwe jobs

Energie- en materialenautonomie

Leefbare steden – minder gezondheidskosten

(Pittel en Rubbelke, 2008)

Kenniseconomie cleantech & aantrekken investeringen

Hier en nu, geen vrijbuiters!

Bijdrage aan een (meer) rechtvaardige wereld


|

Dank voor de aandacht!


Fo

to C

arl V

an

de

rvo

ort

Dr. Ir. Peter Tom Jones

IOF Research Manager Industrial Ecology and SMM

Centre for high temperature processes, metallurgy and refractory materials Centre for Resource Recovery and Recycling (CR³) & SMaRT-Pro² IOF Knowledge Platform: http://smart-pro2.eu

Enhanced Landfill Mining Research Consortium: http://www.elfm-symposium.eu

Dept. MTM, K.U.Leuven

[email protected] www.petertomjones.be

Workshop: De ongelijkheid in toegang tot en in gebruik van grondstoffen en materialen

Documents

Transcript of Workshop: De ongelijkheid in toegang tot en in gebruik van grondstoffen en materialen