OBESITASHoe ziet het maatschappelijk probleem

obesitas eruit?

Aron van Klaveren – 0933657Isabelle van Geenen – 0927191Mariët Wielhouwer – 0928610 Katja Hilgersom – 0925740 Carlijn Ehrenburg – 0929792 COV1HEllen GroenesteinOpleiding CommunicatieInstituut voor Communicatie, Media en InformatietechnologieHogeschool Rotterdam15-12-2016 te Rotterdam

VoorwoordIn het Onderzoek van leerjaar 1 hebben wij de opdracht gekregen om onderzoek te doen naar obesitas. Wij moeten beantwoorden hoe het maatschappelijk probleem obesitas eruitziet door middel van verschillende deelvragen die wij hebben opgesteld.Wij hebben met veel plezier aan deze opdracht gewerkt, ook omdat wij door het maken van deze opdracht zelf erg nieuwsgierig zijn geworden naar het antwoord op de hoofdvraag.

Graag bedanken wij mevrouw Groenestein, onze begeleidster, wij bedanken haar voor haar goede begeleiding en adviezen tijdens het schrijven van ons onderzoek. En door te zorgen dat wij het gehele onderzoek kritisch naar onszelf en ons werk bleven kijken.

Rotterdam, december 2016

Aron van KlaverenCarlijn EhrenburgIsabelle van GeenenKatja HilgersomMariët Wielhouwer

2

InhoudsopgaveVoorwoord 2

Inleiding 4

Wat zijn de oorzaken van obesitas? 5

Waarom is obesitas een maatschappelijk probleem? 6

Wie zijn de mensen met obesitas? 7

Welke trend hebben invloed gehad op obesitas? 9

Wie zijn de betrokken groepen bij obesitas? 11

Conclusie 13

Bibliografie 14

3

Inleiding Wij Nederlanders worden steeds dikker. 46% procent van de Nederlanders is “te dik”, waarvan 13.7 procent obesitas heeft. 2.3 miljoen Nederlands lijden aan obesitas. Dit zijn er natuurlijk veelte veel. Wij willen in dit verantwoordingsdocument uitlichten hoe het maatschappelijke probleem obesitas eruitziet. Dit doen wij doormiddel van het geven van bronnen waar wij informatie kunnen vinden over de gekozen deelvragen. (Ronald, 2007)(Volksgezondheid, 2015)(Bank, 2015)

4

Wat zijn de oorzaken van obesitas?Voor deze deelvraag hebben wij deskresearch gebruikt. Het internet afgezocht en de literatuur erbij gepakt. Obesitas is overgewicht, niet zomaar overgewicht maar een ernstig geval van overgewicht. Het lichaam heeft een bepaald aantal calorieën nodig om in leven te blijven en je gewicht in balans te houden. Bij overgewicht krijgt het lichaam te veel calorieën binnen en dit kan het lichaam moeilijk verwerken. Dit slaat het lichaam dan op als vet, waardoor er overgewicht ontstaat. Er zijn een aantal oorzaken waardoor dit kan gebeuren.

- Te weinig lichaamsbewegingTegenwoordig kan natuurlijk heel veel worden geregeld vanuit de luie stoel. Alles is via internet te doen of te bestellen. Bijvoorbeeld werk, boodschappen etc. De normale bezigheden op een dag. Hierdoor heeft de mens minder lichaamsbeweging dat voorheen.

- StressDe maatschappij vraagt veel aan de huidige mens. Door een slechte planning kan er daardoor veel stress ontstaan bij de mens. Stresshormonen leggen de spijsvertering plat. De spijvertering gebruikt het lichaam om vetten af te voeren en minder te eten. Doordat er nauwelijks voedingsstoffen worden opgenomen, vraagt het lichaam om meer en creëert het lichaam honger. (Sonnevelt, 2013)

- Te veel voedsel met ongezonde calorieënTegenwoordig zijn er natuurlijk heel veel ketens die vrijwel alleen maar ongezonde etenswaren verkopen. Een kleine snack is al gauw ongezond en fataal voor de gezonde calorieën. Door verschillende factoren bijvoorbeeld stress graait men al snel aan een vette hap tussendoor.

- Psychische aandoeningJe hebt externe eters en emotie eters. Externe eters zijn mensen die niet zo zeer zich door emotie laten leiden maar meer als ze het eten zien. Emotie eters daarentegen, laten zich vooral door hun stemmingen leiden. Als ze niet in hun vel zitten, graaien ze naar eten en is er geen ophouden aan. Dit om zichzelf beter en gelukkiger te laten voelen.

- Genetische aanlegEr zijn twee verschillende factoren om een genetische aanleg te verklaren. De erfelijke factoren, zoals de lichamelijke en geestelijke eigenschappen die je van beide ouders hebt mee gekregen. Overgewicht kan je dus meegekregen hebben van je ouders. Echter is dit geen excuus, je kan hier wel invloed op uitoefenen. Ook de omgevingsfactoren spelen een grote rol. Hoe ben je opgevoed? Wat voor een eetpatroon heb je van beide ouders meegekregen? Deze vragen hebben natuurlijk je jeugd enorm beïnvloed, omdat je ouders in de meeste gevallen hét voorbeeld voor je waren. (Helmstäter, 5 oorzaken + gevolgen obesitas: behandeling kan zonder kliniek, 2013) (Hendriks, 2014)

5

Waarom is obesitas een maatschappelijk probleem?Het probleem obesitas wordt steeds groter, steeds meer mensen krijgen er mee te maken. Of het nou direct in de omgeving is of mensen die je op straat ziet lopen. Bijna iedereen ziet wel eens iemand met obesitas. Dit laat zien dat het fenomeen obesitas zeker aan het groeien is. Ernstig overgewicht nam van ruim 5 procent in de jaren tachtig toe tot bijna 12 procent in 2009/2011. Ook matig overgewicht nam zwaar toe onder volwassenen, namelijk van 28 naar 36 procent. (Bruggink, 2012). Dit laat dus een flinke stijging zien in het aantal mensen met obesitas.De wereld wordt helaas steeds dikker en dit heeft consequenties voor de hele maatschappij. Veel specialisten voorspellen dat het de duurste aandoening wordt voor de gezondheidszorg en overheid. Een hoog gewicht vergroot namelijk de kans op meerdere ziektes, hierbij kan je denken aan diabetes, hart- en vaatziekten en verschillende vormen van kanker. Obesitas legt internationaal een hoge druk op de gezondheidzorgsystemen. (Consultancy.nl, n.b)

Obesitas zal een aantal nadelen meebrengen wat de hele maatschappij aangaat. Het zal maatschappelijke en economische gevolgen met zich meebrengen. Overgewicht leidt namelijk tot beperkingen en arbeidsongeschiktheid. Het aantal ongezonde levensjaren dat een persoon door brengt als gevolg van overgewicht vergroot de maatschappelijke kosten. De kosten die hieronder vallen zijn arbeidsongeschiktheid, ziekteverzuim en hoge kosten in de gezondheidszorg. (Volksgezondheidenzorg, n.b)

Door hoge gezondheidskosten zal voor de rest van de populatie betekenen dat zij meer belasting en een hogere verzekering moeten gaan betalen. Hierdoor krijgt dus heel de maatschappij met het probleem obesitas te maken. (Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, 2002)De Raad voor Volksgezondheid en Zorg zegt: “de directe kosten als gevolg van obesitas worden geschat op EUR 0,5 miljard, terwijl de indirecte kosten (zoals ziekteverzuim, productieverlies, uitkeringslasten, maatschappelijke kosten) geschat worden op EUR 2 miljard.” (p. 6). In 2012 is opnieuw gebleken dat overgewicht, na roken, de grootste kostenpost is door middel van een ongezonde leefgewoonte. (Panhuis, Zorgkosten van ongezond gedrag, 2012)

Het probleem obesitas zal dus alleen maar groter worden doordat mensen steeds minder gaan bewegen en steeds slechtere eetgewoontes krijgen. Dit zal niet alleen een probleem voor hunzelf zijn maar zal een probleem voor heel de maatschappij zijn.

6

Wie zijn de mensen met obesitas?Door deze deelvraag te beantwoorden zijn we erachter gekomen wie de mensen zijn met obesitas. We hebben het antwoord gevonden door middel van deskresearch. We keken naar leeftijd, locatie, levensstijl en opleidingsniveau.

Welke levensstijl zorgt voor obesitas?Er gaat een bepaalde leefstijl gepaard met obesitas. Overgewicht kan ontstaan door bijvoorbeeld te veel eten en snoepen, te weinig beweging en te veel alcoholische dranken. (Overgewicht, sd) Als levenspatronen veranderen kunnen mensen meer gaan eten of minder gaan bewegen waardoor ze overgewicht krijgen. “In Nederland hebben we te maken met een omgeving waarin energierijk voedsel makkelijk verkrijgbaar is. De verleiding om te veel te eten en te drinken is daardoor groot. De beschikbaarheid van een goed wegennet en openbaar vervoer zorgt daarnaast voor een omgeving waarin de noodzaak om te bewegen minimaal is” (Overgewicht, sd) Deze omgeving geeft aanleiding tot een ongezonde leefstijl waardoor obesitas ontstaat.

Welke leeftijd heeft het meeste last van obesitas?In 2009/2011 lag het percentage van kinderen tussen de 4 en 20 jaar met ernstig overgewicht op 2,5%. Bij volwassenen ligt dat getal veel hoger, namelijk 12% van de volwassenen heeft ernstig overgewicht. Vooral bij mannen neemt het overgewicht toe vanaf hun twintigste. “Bij 40-plus mannen heeft zelfs meer dan de helft overgewicht. Bij vrouwen loopt dat wat meer geleidelijk met de leeftijd” (Groot & Bruggink, 2017). Op de onderstaande tabel is te zien dat vrouwen tussen de 65 en 75 jaar in 2009/2011 het meest last hadden van ernstig overgewicht.

7

Zijn er meer gevallen van obesitas in grote steden dan in dorpen?Op deze kaart is te zien dat in een aantal regio’s het percentage obesitas hoog is. Als we kijken naar de kaart met gemeentes kunnen we zien dat in Amsterdam en Utrecht een redelijk klein percentage obesitas heeft, maar in Rotterdam en Almere bijvoorbeeld een hoog percentage lijdt aan obesitas. Verder de verschillen de percentages per gemeente en kunnen wij geen conclusie trekken op de vraag: Zijn er meer gevallen van obesitas in grote steden dan er zijn in dorpen?

Is er een link tussen opleidingsniveau en obesitas?“Obesitas komt meer voor onder laagopgeleiden dan onder hoogopgeleiden. Van de mensen met alleen lagere school heeft 24% obesitas; bij mensen met een hbo- of universitaire opleiding is dat 8%.” (Obesitas naar opleidingsniveau: hele bevolking, mannen/vrouwen, 2012). Uit deze informatie kunnen wij dus concluderen dat obesitas vaker voor komt bij laagopgeleiden, en er dus een duidelijke link is tussen opleidingsniveau en obesitas.

8

Welke trend hebben invloed gehad op obesitas?Door mensen een enquête te laten invullen probeerde wij erachter te komen wat nou de trends zijn die invloed gehad hebben obesitas. In die enquête hebben wij 4 dingen naar boven laten komen die mogelijk invloed hebben gehad. Dat zijn de fastfood-restaurants, gezonde keuze, sportiviteit, thuisbezorgbedrijven en media. Bij fastfood-restaurants moet je natuurlijk denken aan McDonalds, Burger King en KFC. Daarnaast is er ook deskresearch gedaan naar de trends die invloed gehad hebben op obesitas.

“Als je al je groentes hebt opgegeten, krijg je van mij een ijsje” (Weghorst, 2013) Dit is een duidelijk voorbeeld van de gezonde keuze. Kinderen krijgen een “vette” beloning als ze iets gezonds eten, dit hoort natuurlijk niet zo te zijn. Ouders hebben dus een grote invloed op het eetpatroon van hun kinderen. Gezond eten moet iets normaals worden in onze samenleving willen we obesitas bestrijden. Ouders zijn volgens de enquête ook een stuk makkelijker geworden als het gaat om vet eten. Een groot gedeelte van de mensen die de enquête ingevuld heeft geeft aan dat zij meer “vette hap” zijn gaan eten.

“Als we dubbel zoveel kunnen krijgen zonder er het dubbele voor te betalen, maken we daar gebruik van” (FInoulst, 2014)Fastfood-restaurants hebben dus ook een invloed gehad op obesitas en dat is nu nog steeds zo. “We kopen dus liever een grote zak chips dan twee kleintjes, omdat een grote verpakking in verhouding goedkoper is.” (FInoulst, 2014) Zo werkt het ook in een fastfood-restaurant, je bestelt eerder een menu omdat het goedkoper is. Fastfood-restaurants hebben ook veel invloed kinderen, want er worden speeltjes gedaan in de kindermenu’s waardoor kinderen graag naar bijvoorbeeld de McDonalds gaan. In de enquête is aangegeven dat de mensen die het ingevuld hebben ongeveer 2-4 keer per maand naar een fastfood-restaurant gaan. Zij geven ook aan dat zij meer naar een fastfood-restaurant gaan dan vroeger. Dus de fastfoodrestaurants worden van jongs af aan geassocieerd met iets wat heel lekker is zonder na te denken over de gevolgen die het heeft op je lichaam.

“Tussen 13 en 17 jaar is er sprake van een daling van 42% bij jongens en 17% bij meisjes. Deze daling wordt niet veroorzaakt door verminderde sportbeoefening, maar vooral door minder activiteiten in en om het huis. Het activiteitenpatroon blijft daarna onverminderd laag gedurende de jongvolwassen periode (Kem99, Kem00, Kem02b)” (Hautvast, 2003)

Uit dit onderzoek van de gezondheidsraad is gebleken dat de lichaamsbeweging van de jeugd steeds meer afneemt. Dit komt door de opkomst van de media en dat het steeds makkelijker is om online actief te zijn. Met media heb ik het over amusement en met amusement bedoelen wij bedrijven zoals YouTube, Popcorn Time en Netflix. Vroeger waren dit soort bedrijven er nog niet, behalve Youtube dan. Vroeger was het gewoonlijker om buiten te gaan voetballen, maar dat doet de jeugd niet ja tegen elkaar op de PlayStation. Ouders vinden het ook allemaal goed, want je moet wel met de tijd mee gaan. Jongens en meisjes van 13 jaar lopen nu al met Smartphones op zak waar zij geregeld films op kijken.

De media heeft dus ook een grote invloed gehad op obesitas omdat de jeugd gewoon minder actief is.

9

“Het laten thuisbezorgen van eten is flink in opkomst. De trend beperkt zich niet meer tot pizzakoeriers en shoarmaboeren. Ook cafetaria's leveren inmiddels op grote schaal friet en snacks af aan de voordeur.” (ANP, 2015)

Het thuisbezorgen van eten is in jaren steeds gemakkelijker geworden, maar in het jaar 2016 dat bijna elke fastfoodketen het. Uit de enquête kunnen wij halen dat de ondervraagden steeds vaker thuisbezorgen dan vroeger. De Nederlander heeft minder tijd en vind het dus makkelijker om thuis te laten bezorgen. De meeste thuisbezorgbedrijven bezorgen “vette hap” waardoor de gemiddelde Nederlander steeds dikker wordt. Zeker bij de nieuwe generatie jeugd wordt dit als vanzelfsprekend gezien. De trend heeft zeker bijgedragen aan obesitas.

10

Wie zijn de betrokken groepen bij obesitas? Om tot een goed antwoord te komen wie de betrokken groepen bij obesitas zijn en wat hun rol is, maken we gebruik van de onderzoeksmethode interviewen. We hebben een interview gehouden met Daan Ehrenburg, personal/fysiofitnesstrainer bij het fysiotrainingscentrum in Weesp. Om achtergrondinformatie te verkrijgen, hebben we ook deskresearch uitgevoerd. Obesitas is namelijk geen nieuw probleem. Al jaren zijn er mensen die extreem overgewicht hebben. In de eerste jaren waren er weinig betrokken partijen. Obesitas was toen een nieuw probleem, in zijn beginfase en hier hadden nog weinig groepen mee te maken. Ook was er nog geen speciale hulp. Het probleem is echter zodanig gegroeid, en er hebben dus meer partijen mee te maken dan vroeger. Onderstaand de belangrijkste betrokken partijen uitgelegd.

1. VoedingscentrumHet Voedingscentrum biedt informatie over gezonde, veilige voedselkeuze. Dit bieden ze aan consumenten maar ook aan professionals. De reden waarom het Voedingscentrum met dit probleem te maken heeft, is omdat de organisatie veel aandacht besteed aan voeding en wanneer iemand obesitas heeft, speelt voeding een grote rol. Op de website wordt meer informatie gegeven over obesitas, het BMI en wat de gevolgen zijn. (Voedingscentrum, sd)

2. OverheidDe Overheid is ook betrokken bij het probleem ‘obesitas’. Ze geven namelijk geld aan scholen en gemeenten om er zo voor te zorgen dat jongeren en volwassenen meer bewegen en om ze gezonder te laten eten. De Overheid wil dit bereiken voor o.a. Het Voedingscentrum, speciale programma’s zoals ‘Sport en bewegen in de buurt’ en het programma ‘Gezonde Schoolkantine’. (Rijksoverheid, 2016)

3. ScholenUit een landelijke enquête over het voorkomen van overgewicht op middelbare scholen, is gebleken dan 90% van de scholen een kantine en/of frisdrankautomaat heeft. Iets meer dan 75% heeft een snoepautomaat. Daardoor liggen de ongezonde snacks voor het grijpen bij de jongeren. De Overheid biedt scholen de mogelijkheid om iets aan het probleem te doen door speciale programma’s aan te bieden, zoals hierboven al kort is genoemd. (Gezondheidsnet, 2016)

4. DoktorenMensen die obesitas hebben en hier hulp voor zoeken, gaan in eerste instantie naar doktoren toe. Zij kunnen meer informatie geven en ze doorverwijzen naar gespecialiseerde partijen zoals diëtisten. Doktoren vinden obesitas een groot maatschappelijk probleem. Europese artsenorganisatie CPME stelt zelfs dat obesitas de grootste bedreiging voor de gezondheid is. Dat is ook waarom deze groep zo betrokken is. (Redactie, 2016)

5. FastfoodketensFastfoodketens zijn een van de redenen dat obesitas zo’n maatschappelijk probleem is. Dat maakt hun ook een betrokken groep. Fastfoodketens zijn ongezond en vergroten de kans op obesitas. Wanneer mensen één keer per week naar bijvoorbeeld McDonalds gaan, maakt het de kans op insulineresidentie 2x zo groot. Dat kan resulteren in diabetes of hart- en vaatziekten. Dit is dus van grote invloed en daarom zijn fastfoodketens hier ook bij betrokken. (Boxtel van, 2014)

11

6. Personal trainersWanneer iemand met obesitas aan zijn lichaam en dus gewicht wil werken, komt hij bij een personal trainer. Daardoor zijn personal trainers dus ook betrokken bij het maatschappelijke probleem. We hebben daarom een interview gehouden met Daan Ehrenburg, personal/fysiofitnesstrainer bij het fysiotrainingscentrum in Weesp. Het is niet zo dat hij alleen mensen met obesitas helpt, maar om de zoveel tijd komt er iemand met extreem overgewicht. Als personal trainer probeert Daan zijn klanten met obesitas te helpen door informatie geven over de combinatie van juiste voeding met de juiste sportintensiteit.

Elke klant is verschillend, en daarom wordt er ook voor elke klant een apart programma met doelstellingen opgesteld. Dit gebeurt in samenwerking met een voedingsconsulent om zo het optimale resultaat te behalen. Eerst wordt er een 0-meting afgenomen om de klant in kaart te brengen. Op basis van die resultaten wordt een plan van aanpak geformuleerd. Na een korte periode van trainen en het voedingsschema, ziet Daan al snel resultaat bij zijn klanten. Wanneer de trainingsperiode van lange duur is, zorgt dit echter niet altijd voor goed resultaat. Naarmate de periode langer wordt, verloopt het proces steeds moeilijker. Na een tijdje loopt de mate van afvallen af. Ook valt een klant valt terug in het oude patroon.

Als laatste vroegen we Daan of fastfoodketens hier ook iets mee te maken hebben. Hij vertelde dat hij als personal trainer vaak te horen kreeg van mensen dat fastfoodketens een grote invloed op het gewicht heeft. Bij mensen met extreem overgewicht is het psychologische aspect vaak erg belangrijk. Wanneer deze mensen depressief zijn, uiten ze hun emoties door veel en slecht te eten. Wanneer dit een patroon wordt, leidt dit tot extreem overgewicht. (Ehrenburg, 2016)

12

Conclusie

In dit onderzoek hebben we gekeken naar het maatschappelijk probleem obesitas en hoe dit eruit ziet. Het probleem obesitas wordt namelijk steeds groter, mensen worden steeds dikker en steeds meer mensen krijgen er mee te maken. Het doel van deze opdracht is dan ook dat wij in kaart brengen hoe het maatschappelijk probleem eruitziet. Op basis van onderstaande deelvragen hebben wij het onderzoek gehouden en informatie verzameld. We hebben hierbij gebruik gemaakt van drie verschillende onderzoekstechnieken: deskresearch, interviews en een enquête.

In het eerste onderdeel van het rapport staat beschreven wat de oorzaken van obesitas zijn. Obesitas kan namelijk komen namelijk door te weinig lichaamsbeweging, stress, teveel slecht voedsel, psychische aandoeningen of genetische aanleg. Obesitas is een maatschappelijk probleem omdat obesitas een internationale druk legt op de gezondheidszorgsystemen. Ook leidt het tot beperkingen, arbeidsongeschiktheid en is de kans op allerlei ziektes en aandoeningen groter dan bij mensen met een gemiddeld gewicht. Als derde deelvraag hebben we onderzocht wie de mensen met obesitas zijn. We hebben dus onze doelgroep in kaart gebracht, op het gebied van leeftijd, levensstijl, geslacht, woonplaats en opleidingsniveau.

Extreem overgewicht kan ook komen door trends die zich in de maatschappij voordoen. We hebben dat onderzocht door middel van een enquête, die zich vooral richtte op vijf trends; fastfoodrestaurants, bewust kiezen voor gezond, sportiviteit, opkomst thuisbezorgbedrijven en de verschillende media. Als laatste hebben we een interview gehouden om erachter te komen wie de betrokken groepen bij het probleem obesitas zijn. We hebben het interview gehouden met Daan Ehrenburg, personal/fysiofitnesstrainer. Andere betrokken groepen zijn doktoren, scholen, de overheid, het Voedingscentrum en fastfoodketens.

In conclusie is obesitas een maatschappelijk probleem omdat steeds meer mensen dikker worden of te maken krijgen met obesitas. Het legt een internationale druk op de gezondheidzorgsystemen en leidt tot beperkingen en arbeidsongeschiktheid. Veel groepen hebben dan ook te maken met obesitas, bijvoorbeeld doktoren, scholen, de overheid, fastfoodketens, etc. Kortom is obesitas een wereldwijd probleem en heeft negatieve gevolgen op heel veel aspecten.

13

BibliografieANP. (2015, januari 12). Thuis laten bezorgen van eten in opkomst. Opgehaald van nu:

http://www.nu.nl/ondernemen/3970656/thuis-laten-bezorgen-van-eten-in-opkomst.html

Bank, T. W. (2015). Population, total. Opgehaald van The World Bank: http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL

Boxtel van, R. (2014, Juli 11). McDonald’s is ongezond, fastfood in opkomst, meer overgewicht. Opgehaald van Gezondheid & voeding : http://gezondheidenvoeding.nl/voeding/ongezonde-voeding/mcdonalds-is-ongezond-fastfood-in-opkomst-meer-overgewicht/

Bruggink, I. d.-W. (2012). Opgeroepen op december 11, 2016, van Steeds meer overgewicht: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2012/27/steeds-meer-overgewicht

Consultancy.nl. (n.b). Opgeroepen op december 11, 2016, van McKinsey: Overgewicht wordt grootste kostenpost ooit: http://www.consultancy.nl/nieuws/mckinsey-overgewicht-obesitas-wordt-grootste-kostenpost-van-zorg

Ehrenburg, D. (2016, December 11). Op welke manier ben jij betrokken bij het maatschappelijk probleem obesitas? (M. Wielhouwer, Interviewer)

FInoulst, M. (2014, maart 24). 8 redenen voor overgewicht. Opgehaald van Gezondheidsnet: https://www.gezondheidsnet.nl/overgewicht-en-afvallen/8-redenen-voor-overgewicht

Gezondheidsnet. (2016, December 8). Scholen doen weinig tegen overgewicht. Opgehaald van Gezondheidsnet: https://www.gezondheidsnet.nl/bewegen/scholen-doen-weinig-tegen-overgewicht

Groot, I. d., & Bruggink, J.-W. (2017, juli 3). Steeds meer overgewicht. Opgehaald van CBS: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2012/27/steeds-meer-overgewicht

Hautvast, P. d. (2003). Overgewicht en obesitas. Den Haag.Helmstäter, L. (2013). 5 oorzaken + gevolgen obesitas: behandeling kan zonder kliniek.

Opgehaald van Echt gezond afvallen: https://echtgezondafvallen.nl/gevolgen-obesitas/#oorzaken-en-gevolgen-obesitas-stoppen

Helmstäter, L. (sd). 5 oorzaken + GEVOLGEN OBESITAS: BEHANDELING KAN ZONDER KLINIEK. Opgehaald van Echt gezond afvallen.

Hendriks, R. J. (2014, Februari 12). Overgewicht en de erfelijke aanleg hiervoor. Opgehaald van Optimale gezondheid: http://www.optimalegezondheid.com/overgewicht-en-de-erfelijke-aanleg-hiervoor/

Obesitas naar opleidingsniveau: hele bevolking, mannen/vrouwen. (2012). Opgehaald van Volkgezondheid en zorg: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overgewicht/cijfers-context/bevolkingsgroepen#node-obesitas-naar-opleidingsniveau-hele-bevolking-mannenvrouwen

Overgewicht. (sd). Opgehaald van Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/overgewicht.aspx

Panhuis, M. i. (2012). Opgeroepen op december 11, 2016, van Zorgkosten van ongezond gedrag: https://www.volksgezondheidenzorg.info/sites/default/files/rapport_kvz_2012_2_zorgkosten_van_ongezondgedrag.pdf

14

Panhuis, M. i. (2016, december 11). Zorgenkosten van ongezond gedrag. Opgehaald van Volksgezondheidenzorg: https://www.volksgezondheidenzorg.info/sites/default/files/rapport_kvz_2012_2_zorgkosten_van_ongezondgedrag.pdf

Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. (2002). Opgeroepen op december 11, 2016, van Gezondheid en Gedrag: https://www.raadrvs.nl/uploads/docs/Advies_-_Gezondheid_en.pdf

Redactie, S. (2016, April 11). Europese artsen: obesitas grootste bedreiging gezondheid. Opgehaald van Skipr: https://www.skipr.nl/actueel/id26284-europese-artsen-obesitas-grootste-bedreiging-gezondheid.html

Rijksoverheid. (2016). Overgewicht terugdringen. Opgehaald van Website van Rijksoverheid: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/overgewicht/inhoud/overgewicht-terugdringen

Ronald. (2007, juli 8). De dikste landen ter wereld. Opgehaald van TravelBlog: http://travel.blog.nl/nieuws/2007/07/08/de-dikste-landen-ter-wereld

Sonnevelt, A. (2013, November 29). Overgewicht door stresshormonen. Opgehaald van GezondNU online: https://gezondnu.nl/blogs/overgewicht-door-stresshormonen/

Voedingscentrum. (sd). Overgewicht. Opgehaald van Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/overgewicht.aspx

Volksgezondheid. (2015). Overgewicht. Opgehaald van Volksgezondheidenzorg: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overgewicht/cijfers-context/huidige-situatie#!node-overgewicht-volwassenen

Volksgezondheidenzorg. (n.b). Opgeroepen op december 11, 2016, van Overgewicht kan leiden tot beperkingen en arbeidsongeschiktheid: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overgewicht/cijfers-context/gezondheidsgevolgen#!node-maatschappelijke-gevolgen

Weghorst, A. (2013, februari 4). Overgewicht: “Pas als het een probleem is, ga ik mezelf straffen”. Opgehaald van Kids en jongeren: http://www.kidsenjongeren.nl/gezondheid/overgewicht-alles-met-mate/

zorg, R. v. (2016, december 11). Gezondheid en gedrag. Opgehaald van raadrvs: https://www.raadrvs.nl/uploads/docs/Advies_-_Gezondheid_en.pdf

15