ŞANLIURFA TİCARET VE SANAYİ ODASI

SURİYE PAZAR ARAŞTIRMASI

2018

disticaret@sutso.org.tr

GENEL BİLGİLER

TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

Temel Sosyal Göstergeler

Yüzölçümü 185.180 km²Yönetim Şekli Sosyalist Demokratik Halk CumhuriyetiNüfus (*) 18.4 milyon

Resmi Dili Arapça; yaygın olmamakla birlikte Fransızca ve İngilizce de konuşulmaktadır.

Din(**) %86 Müslüman (%60’ı Sünni, %16’sı Alevi), %12 Hıristiyan, %2 (Şii, Dürzi)

Başkent ŞamBaşlıca Şehirleri Şam, Halep, Homs, Hama, Haseki, İdlib.Etnik Yapı (**) %90,3 Arap, %9,7 Kürt, Ermeni ve diğer.* Dünya Bankası (yaklaşık 5 Milyon Suriye vatandaşı iç karışıklıklar nedeniyle çevre ülkelere göç etmiştir.) ** CIA

Temel Ekonomik Göstergeler

2012a 2013a 2014a 2015a 2016a 2017b 2018b

Nominal GSYİH (milyon dolar) (EIU) 40.145 36.562 34.178 29.909 20.974 24.480 34.235

Reel GSYİH Artışı (%) (EIU) -22,4 -24,8 0,4 -5,3 -3,4 1,9 3,4Nüfus (milyon)(Dünya bankası) 21,9c 19,8 c 19,2 c 18,7 c 18,4 c 18,4 18,5

Kişi Başı GSYİH($, satın alma gücü paritesi ile)(EIU)

4.182 3.535 3.727 3.658 3.637 3.777 3.974

İhracat (fob, milyon dolar)(*) 2,261 1,490 1,107 844 732 - -

İthalat (fob, milyon dolar) (*) -8,478 -6,519 -7,248 -5,314 4,304 - -

Tüketici Fiyat Enflasyonu (ort., %) 37,6 90,2 c 29,2 c 38,1 c 44,5 25,7 30,2

İşsizlik (kayıtlı, %) 25,0 35,0 40,0 50,0 50,0 50,0 48,0Döviz Kuru SL:ABD$ 77,27 c 140,81 c 180,35 c 306,7 c 499,06 492,66 524,01a Gerçekleşen. b EIU tahmini. c EIU öngörüsü.*TrademapKaynak: Economist Intelligence Unit, Syria Country Report, 2017

Coğrafi Konum Akdeniz’in kuzeydoğusunda yer alan Suriye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesiştiği bir bölgede bulunmaktadır. Coğrafi konumun da etkisiyle Suriye’de beş farklı iklim bölgesi bulunmaktadır. Ülkenin kuzeyindeki Akdeniz’e açılan kıyı düzlüklerinde yağışlı ve ılıman kışlar ile sıcak ve nemli yazlar yaşanmaktadır. Daha içteki kısımlar ise Halep’ten Homs’a kadar çorak düzlüklerden oluşmaktadır. Doğudaki alanlar ve Türkiye ile sınır bölgeleri Türkiye’nin yüksek kesimlerinden yağış almakta olup, bu bölgelerde buğday üretimi yaygındır. Güneyde sert yazların ve kuru kışların yaşandığı çöllere rastlanmakta; Şam ve çevresinde ise Lübnan sınırı boyunca uzanan dağlar ve Golan yükseklikleri bulunmaktadır. Bu alanlarda kışlar soğuk ve yağışlı, yazlar ise kuru ve sıcak geçmektedir. Fırat Nehri Türkiye’den doğmakta, Suriye’nin ortasından geçmekte ve daha sonra Kuzey Irak’a doğru akmaktadır. Orta Doğu’da yer alan ve Akdeniz’e kıyısı olan Suriye; Türkiye (822 km), Irak (605 km), Ürdün (375 km), Lübnan (375 km) ve İsrail (76 km) ile sınıra sahiptir. Yarı kurak arazilere ve çöllerle kaplı düzlüklerden oluşan Suriye topraklarının %24,8’i ekilebilir araziler, %4,47’si düzenli hasat sağlanan alanlardır.

Siyasi ve İdari Yapı Suriye başkanlık sistemi ile yönetilmekte olup, başbakan, başbakan yardımcıları ve bakanlar başkan tarafından atanmaktadır. Beşar Esad, 2000 yılında babası Hafız Esad’ın ölümü ile başkanlığa gelmiştir. Mayıs 2007 ve Haziran 2014 tarihlerinde yapılan seçimler sonucunda yeniden yedi yıllık dönem için devlet başkanı seçilmiş olup, 2021 yılına kadar görevde kalması beklenmektedir. Ülkede halk tarafından seçilmiş bir parlamento ve devlet başkanı tarafından atanan bir hükümet görev yapmaktadır. Baas partisi ülkedeki baskın politik gücü oluşturmaktadır. Suriye’de Mart 2011’de yönetim karşıtı gösteriler şeklinde başlayan olaylar kısa sürede bir iç savaşa dönüşmüştür. Suriye’de iç savaş halen devam etmektedir. Bu süreçte devletin etkinliği, yönetimin ülke toprakları üzerindeki hakimiyeti ve kamu idaresinin işleyişi karmaşık ve tartışmalı bir hale gelmiştir. Suriye idari bakımdan 14 bölgeye (muhafazat) ayrılmıştır: Haseki, Lazkiye, Al Kuneytra, Rakka, As Suveyda, Dar'a, Deyr az Zor, Dimashq, Halep, Hama, Homs, İdlib, Şam ve Tartus. Ancak devam eden iç savaş sürecinde, Suriye rejiminin bu bölgelerin bazılarının kontrolünü kaybetmiş, bazılarının ise sadece kent merkezlerinde yönetimini sürdürebilmektedir. Önemli illerden İdlib, Özgür Suriye Ordusu, Rakka ise IŞID (Daesh) kalan kent merkezleri Suriye rejiminin kontrolündedir. Ancak, şehir dışındaki alanların önemli bir kısmı muhaliflerin

kontrolündedir. Suriye’nin Kuzey doğusunda kalan geniş bir alanının kontrolü PYD/PKK ile IŞID’in elindedir. IŞID son dönemde geçmişte elinde tuttuğu pek çok bölgeden çekilse de, doğu ve güneydoğu Suriye’de varlığını sürdürmektedir. Burada belirtilmesi gereken diğer bir husus ise bu bölgelerin kontrolünün değişkenlik göstermesi ve sınırlarının değişmesidir.

Nüfus ve İstihdam

Suriye nüfusu 1990-2011 yılları artasında hızla artarak 20 milyonu aşmıştır. Yarım milyon Filistinli’nin ve 1–1,4 milyon Iraklı’nın da Suriye’ye sığınması nüfus artışını hızlandırmıştır. yla nüfus daha da artmıştır. Ancak Mart 2011’de başlayan ve sonrasında iç savaşa dönüşen çatışmalar sebebiyle çevre ülkelere sığınanların sayısı 5 milyonu aşmıştır. 2011 yılında 21,8 milyona ulaşan nüfus 2013’te 20 milyona kadar gerilemiştir. Son tahminler Suriye nüfusunun 18,4 milyon civarında olduğu yönündedir.

Geniş yüzölçümüne rağmen, nüfusun yaklaşık %78’i en büyük 7 kentte yaşamaktadır. Önemli şehir merkezleri başkent Şam ve güneydeki Halep’tir. Diğerleri ise sanayi kentleri olan Homs ve Hama ile liman kentleri Lazkiye ve Tartus’tur. Ülkede yaşanan iç savaş ekonomik faaliyetleri önemli ölçüde sekteye uğratırken istihdamda da ciddi oranlarda kayba yol açmaktadır. Ülkede işsizliğin %50’nin üstünde olduğu varsayılmaktadır.

Doğal Kaynaklar ve Çevre Suriye’nin başlıca doğal kaynakları; petrol, fosfat, krom, manganez, asfalt, demir cevheri, kaya tuzu, mermer ve alçı taşıdır. İç savaş öncesi 380 bin varil/gün olan petrol üretiminin 2017 yılında 10 bin varil/güne kadar düştüğü tahmin edilmektedir. Ülkenin başlıca tarım ve hayvancılık ürünleri; buğday, arpa, pamuk, mercimek, nohut, zeytin, şeker pancarı; sığır, koyun, yumurta ve süttür. Suriye sanayisi; petrol, tekstil, gıda işleme, içecek, tütün, fosfat işleme, çimento ve oto montaj sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Fırat Nehri ülkenin sulama ihtiyacının büyük kısmını karşılamaktadır. Ancak kanalizasyon atıkları ve petrol işleme tesislerinin atıkları nedeniyle oluşan kirlilik, bu imkanı günden güne azaltmaktadır. Ormanlık alanların tahribi, hayvanların aşırı otlatılması, kuraklık, erozyon ve çölleşme ile tarım alanlarında yapılaşma diğer başlıca çevre sorunlarıdır.

GENEL EKONOMİK DURUM

Ekonomik Yapı Geçmişte merkezi planlı bir ekonomik sisteme göre yönetilen ve 2000 yılından itibaren serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecine giren Suriye’nin temel gelir kaynakları petrol, dış yardımlar, yurt dışında çalışan Suriyeli işçilerin döviz gelirleri ve tarımdır. Petrol ihracatı, toplam ihracat gelirlerinin üçte ikisini ve bütçe gelirlerinin yarısını oluşturmaktadır. Petrol dışı sanayi; kimyasal, kauçuk, plastik, tekstil, deri ve gıda işleme alanlarında yoğunlaşmaktadır. Hizmetler sektörü içinde özellikle turizm, hızlı bir gelişim sergilemiştir. Ülkedeki büyük sanayi şirketlerinin çoğu devlet tarafından işletilmektedir. Ancak, kamunun ekonomideki payı kademeli olarak gerilemektedir. Başlıca ticaret merkezleri Şam, Halep, Lazkiye, Tartus, Deir al-Zour ve Homs; petrol sanayinin merkezi ise Deir al-Zour çevresi ile Halep ve Banyas’taki rafinerilerdir. Tekstil ve seramik gibi hafif sanayi üretiminin ve gıda işleme tesislerinin çoğu, tarım alanlarına yakın olan Şam, Halep ve Homs’ta bulunmaktadır. Ülkenin iki büyük liman şehri olan Lazkiye ve Tartus uluslararası ticaretin merkezi iken, kuzeydeki Banyas’tan petrol ihracatı yapılmaktadır. Ülkenin doğusu daha az gelişmiş olmasına rağmen, Haseki şehri tarımsal faaliyetlerin yoğunluğu nedeniyle komşu illerden göç almaktadır. Deir al-Zour ve Palmira, yeni petrol ve doğal gaz alanları bulunması ile iç savaşın başlamasına kadar hızla büyüyen şehirlerdir. Büyük kısmı iç piyasada tüketilen tarımsal ürünlerin çoğu ülkenin kuzeyinde ve Halp-Şam hattının batısında üretilmektedir. Hükümetin pamuk ve tahıl piyasalarına müdahaleleri devam ettiğinden, tarımda özel sektör faaliyetleri, daha az stratejik önem arz eden meyve üretimi gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır. Ülkedeki iç karışıklıklar tüm ekonomik faaliyetlerde ciddi anlamada küçülmeye neden olmuştur. Ülkenin en önemli sanayi merkezlerinde faaliyetler durma noktasındadır. Son dönemde rejimin kontrolünü ele geçirdiği bölgelerde yeniden inşa ve temel hizmetlerin yeniden sağlanması amacıyla çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Ayrıca AB-Rusya uzlaşması ile ülkenin güneyinde oluşturulan “çatışmasızlık bölgelerinde”

Ekonomi Politikaları Hükümet, bir taraftan Mart 2011’de başlayan ve zamanla iç savaş boyutuna ulaşan siyasi istikrarsızlığın bir yandan da uluslararası yaptırımların körüklediği ekonomik faaliyetlerdeki çöküntüyle mücadelede büyük sorunlar yaşamaktadır. Ülkede, temel ihtiyaçların karşılanması dışında bir ekonomik politikadan bahsetmek mümkün değildir. Ülke ekonomisi ile ilgili diğer bir husus ise, dış yardımlar olup, tahıl ve akaryakıt dahil olmak üzere pek çok ihtiyaç maddesi dışardan temin edilmektedir.

Ülkedeki iç karışıklıklar SYP’nin değer kaybetmesine ve enflasyonun artmasına neden olmuştur. Kriz öncesinde 1 ABD doları 45-47 SYP bandında alınıp satılırken, 2017 yılı son çeyreğinde Suriye Merkez Bankası kuru 500 SYP’ye yaklaşmıştır. 2017 enflasyonunun ise %25,7 civarında olması beklenmektedir. Siyasi istikrarsızlık öncesinde, kamunun ekonomideki ağırlığının azaltılması; özel sektörün, yabancı sermayenin ve rekabet ortamının teşvik edilmesi amacıyla gerçekleştirilen ekonomik reformların olumlu etkileri sonucunda ülkeye yapılan yabancı yatırımlar, ülkedeki istikrarın artması ile faaliyetlerini sona erdirmiştir. Ülke ekonomisinde önemli yer tutan ve başlıca ihraç ürünü olan petrol üretimi, petrol bölgelerinin hükümet dışı güçlerin eline geçmesi sonucu önemli ölçüde azalmıştır. Sınırlı sayıdaki sahada yapılan petrol üretiminin 10 bin varil/güne düştüğü tahmin edilmektedir. Suriye ekonomisini etkileyen diğer bir önemli husus ise iç karışıklıkların başlaması ile uygulamaya konulan kısıtlama ve ambargolardır. Özellikle, Suriye petrolünün önemli bir kısmının alıcısı konumundaki AB’nin petrol ithalatına getirdiği yasak Suriye ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Ancak, zaman içerisinde ülkedeki petrol üretiminin durması öne çıkmış ve Suriye’nin petrol ihracatına uygulanan yasaklar anlamını yitirmiştir. Son olarak, ülkede yaşanan iç karışıklıklar, ekonomi ile ilgili sağlıklı verilere ulaşılmasını imkansız hale getirmiştir. Ayrıca, ülkedeki şartlar sürekli değişmekte olup, her iki durum Suriye’nin geleceği ile ilgili ekonomik ve siyasi belirsizlikler artmış olup, geleceğe ilişkin tahmin yapılmasını güçleştirmektedir.

Ekonomik Performans Ülkede yaşanan iç savaş ve uygulanmakta olan uluslararası yaptırımlar ülkedeki ekonomik faaliyetleri büyük ölçüde kesintiye uğratmıştır. Dolayısıyla ülkenin ekonomik göstergelerinin tamamı bozulmuştur. Üretim, ihracat ve ithalat gerilerken gelirlerin azalmış ve bütçe dengesi büyük oranda bozulmuştur. Aynı şekilde, döviz gelirlerinin gerilemesi döviz kurlarındaki istikrarın bozulmasına yol açmıştır.

DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü Suriye iç savaş öncesinde ihracat ve yatırımlar açısından Orta Doğu’nun en dinamik pazarlarından biri haline gelmişti. Serbest piyasa ekonomisine geçiş yolunda atılan adımlar ve artan petrol gelirleri, Suriye ekonomisinin hızla büyümesine katkıda bulunmuş, böylece Suriye pazarında yabancı firmalar için pek çok iş imkanı açılmıştı. Gelişen petrol ve doğal gaz sanayi, altyapı projeleri ve tüketim mallarına yönelik talep artışı; yabancı firmaların Suriye’yi cazip bir pazar olarak görmelerini sağlamıştı.

2007 yılında yürürlüğe giren 8 sayılı Yatırım Kanunu ve aynı yıl kurulan Yatırım Kurulu, Suriye’ye doğrudan yabancı sermaye girişini hızlandıran önemli adımlar olmuştur. Ancak, 2011’de başlayan çatışmaların bir iç savaşa dönüşmesi yabancı yatırımların durmasına yol açmıştır.

8 Sayılı Yeni Yatırım Kanunu Ülkeye yabancı yatırımları çekmek ve yatırım mevzuatını kolaylaştırmak amacıyla 1991 yılında yürürlüğe koyulan 10 sayılı Yatırım Kanunu, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe giren 8 sayılı Yeni Yatırım Kanunu ile birlikte yürürlükten kalkmıştır. 8 sayılı Yeni Yatırım Kanunu’nu hakkında Suriye Yatırım Ajansı’nın web sitesinden (www.syriainvestmentmap.org) detaylı bilgi edinilebilir. Yeni yatırım kanunu ile yerli ve yabancı yatırımcılar arasındaki ayrımcılık ortadan kaldırılmıştır. Yabancı yatırımcıların gayrimenkul satın almalarına ve vergi sonrası karlarını yılda 1 kez yurt dışına döviz olarak çıkarmalarına izin verilmiştir. Ayrıca yatırım projelerinde kullanılmak üzere Suriye’ye getirilen 5 yaşına kadar makineler ve toplu taşıma araçları gümrükten muaf tutulmuştur. Ayrıca yatırımcıya Suriye'de istediği kapasitede bir arazi ve mülk edinebilme hakkı tanınmıştır. Ulusal çıkarların söz konusu olduğu durumlar dışında bu mülkler ve topraklar yatırımcıların elinden alınamamaktadır. Yatırımcıya kendisi ve ailesi için edindiği mülkte yıllık ikamet verilebilmekte, fabrikanın kurulmasından sonra Suriye dışından uzman işçi getirilmesi durumunda bu işçilere de yıllık ikamet verilebilmektedir. Fabrikada çalışmak üzere dışarıdan getirilen uzmanlar ve işçiler, maaşlarının %50'sini ülkelerine havale edebilmekte ve hizmetleri sonunda tazminatlarının tamamını ülke dışına çıkarabilmektedir. Yatırımcı da iş bittikten sonra fabrikasında kullandığı araç ve gereçleri istediği zaman ve şekilde yurt dışına çıkarabilmektedir.

İhalelerin Takibi Suriye’deki ekonomik faaliyetlerin büyük kısmı devletin kontrolünde olduğu için, kamu ihalelerine katılım önem arz etmektedir. Ancak kamuya ihracat gerçekleştirmek, özel sektöre nispeten karmaşık ve zordur. Suriye’de kamu sektörü özellikle 20.000 Dolar’a kadar olan küçük alımlarda direkt satın alma, büyük anlaşmalar söz konusu olduğunda ise ihale yoluyla alımlarını gerçekleştirmektedir. Zaman zaman da takas yöntemine başvurulmaktadır. Kamu ihaleleri, ilgili kamu kurumlarının ve Bakanlıkların web sitelerinden takip edilebilir. Suriye’deki ihaler için Türkiye Suriye Ticaret ve İrtibat Ofisi’nin web sitesinden (www.suriyeticaretofisi.org) yararlanılabilir. Yabancı firmalar Suriye’de açılan ihalelere doğrudan veya temsilcileri aracılığı ile katılabilir, kamu kurumlarından iş almış yerli firmalar ile işbirliği yapabilirler. Bunun için firmanın kendi ülkesindeki Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı olması ve kendi ülkesinde kamuya hizmet

etmemesi gerekmektedir. Ayrıca daha önce Suriye hükümetinin açtığı ihalelere katılmaktan men edilmemiş olmak ve İsrail boykotuna uymak da zorunludur.

Suriye’deki Serbest Bölgeler Suriye’de toplam 11 adet serbest bölge bulunmaktadır. Bu serbest bölgeler Tartus, Lazkiye Limanı, Lazkiye, Halep, Adra, Şam, Şam Uluslararası Havalimanı, Alyaroubuia, Homs, Tartus Limanı ve Deir al-Zour’da bulunmaktadır. Yakın zamanda İdlib’de de bir serbest bölge kurulması planlanmaktadır. Suriye’deki serbest bölgelerde sunulan avantajlar ile ilgili bilgi edinmek için Suriye Serbest Bölgeler İdaresi web sitesinin incelenmesi faydalıdır www.freezones.com.sy.

Organize Sanayi Bölgeleri Suriye’de yabancılar belirlenmiş olan bölgelerde (organize sanayi bölgeleri) %100 kendi sermayeleri ile şirket kurabilmektedir. Bu bölgelerde teşvik kapsamına giren projelere 5 yıl vergi muafiyeti tanınmaktadır. Bu süre Suriyeli bir ortak olması halinde 2 yıl, üretimin %50’sinden fazlasının ihracat olması halinde +2 yıl ve Suriye Devleti ile çalışma durumunda +2 yıl daha uzayabilmektedir. O bölgenin sanayisini tamamlayıcı veya o bölgede olmayan bir sanayi dalında veya Suriye ithalatını azaltıcı şekilde faaliyet gösteren şirketlere birtakım öncelik ve istisnalar da tanınabilmektedir.

Şirket Kuruluşu Şube Tescili için; Şubeler, Suriye yasalarına uygun olarak tescil edilip iş izni almadan faaliyete geçememektedir. Tescil işleminde tüzel kişinin şekli ve Suriye'de izin verilen işin mahiyeti belirtilmelidir. Yabancı ülkenin kamu kurum ve şirketlerinin ortak olması halinde Suriye Başbakanlığının izni gerekmektedir. Tescil işlemi 5–7 gün sürmektedir. Şirket kurmak için pasaport, vesikalık fotoğraflar, yaklaşık 2 000 Dolar tescil masrafı ve 15 000 – 20 000 Dolar değerinde daha sonra çekilebilir banka teminatı gerekmektedir. Şube veya büro kurmak isteyen yabancı tüzel kişiler başvuru sırasında aşağıdaki bilgileri belirtmelidir:

Adı ve ticari ünvanı, Uyruğu ve kuruluş yeri, Yasal şekli, Merkez şubenin adresi, Tescil tipi, Kuruluş amacı, Kurum veya şirket ise sermayesi (kar amacı olmayan kurum ve şirketler hariç), Şube veya büronun geçici adresi,

Var ise alt şubeleri ve adresleri, Genel Müdürün adı, uyruğu ve Suriye'deki adresi, Tescil işlemlerinin ilgili müdürlük nezdinde takip etmekle yetkilendirilen kişinin adı, Tüzel kişinin e-posta adresi, Şahıs şirketlerinde ortakların, holdinglerde yönetim kurulu üyelerinin ayrıntılı bilgileri, Yabancı tüzel kişinin muhasebe kontrolörünün adı, Suriye'deki hesap müfettişinin adı.

Ayrıca aşağıda gösterilen ve yeminli tercüman tarafından Arapça'ya tercüme edilmiş olan tescil başvurusu ekindeki belgeler, yabancı tüzel kişinin ülkesindeki ilgili makamlardan sonra, o ülkenin Suriye Büyükelçiliği ve Suriye'de Dışişleri Bakanlığı tarafından tasdik edilmelidir.

Şirket ve Kurumun Kuruluş Sözleşmesi ve Ana Yönetmeliği, Nereye bağlı olduklarını da belirtilerek şube veya büronun kurulmasına ilişkin Şirket

veya Kurum yönetim kurulu kararı, Yabancı tüzel kişinin ticaret siciline kayıtlı olduğunu, gösterir belge. Yabancı tüzel kişinin Suriye'de ikamet eden kişinin şube veya büro için genel müdür

olarak atadığını namına tebliğ ve tebellüğ yapabileceğini içeren vekaletname. Şirket veya kurumun ödenmiş sermayesinin en az (50) milyon Suriye Lirası olduğunu

gösteren tasdikli belge. Kar amacı olmayan kurumlar, yukarıda belirtilen 5. madde hükmünden istisnadır. Tüzel kişinin merkez şubesiyle ilgili muhasebe müfettişi tarafından tasdikli son yılın

bilançosu. Yabancı tüzel kişiye ait tescil işlemlerini takip etmekle mükellef kişiye verilecek Yetki

belgesi. Ticari Temsilci/Aracı Tescili için; Ticari temsilci/aracının Suriye Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı tarafından tescil edilmesi gerekmektedir. Temsilci ve aracı, Suriye'de mukim Suriyeli gerçek bir kişi veya gerçek kişi ile temsil olunan bir kurum veya bir şirket olabilir. Şirket veya kurum ortakları Suriyeli olmalıdır. Acentalık veya aracılık tescil başvuruları, Bakanlıkça öngörülen usule göre hazırlanıp düzenleme tarihinden itibaren 60 gün içinde Sicil Memurluğuna verilmelidir. Acentalık veya aracılık sözleşmesi tescil başvurusuna, usulüne uygun onaylı ve Suriye’de yeminli mütercim tarafından Arapçaya tercüme edilmiş sözleşme örneği ile vekil eden şirket veya kurumun ticari sicil örneği de eklenmelidir.

Yabancı İşçi Çalıştırma Suriye’de çalıştırılacak yabancı işçilerin oranı toplam işgücünün %10’unu geçememekte olup, bu işçilerin Suriye’de bulunmayan uzmanlık vasıflarını taşıması gerekmektedir. Ayrıca çalışma izni alınabilmesi için Suriye Emlak Bankası’na 2.000 Dolar teminat yatırılması; işveren için 100–500 Dolar ve işçi için yıllık toplam ücretin %5’i oranında ödeme yapılması şarttır. Sosyal Güvenlik Kesintisi ise, işçi için %7 ve işveren için %17 olmak üzere aylık ücretin toplamda %24’üdür.

DIŞ TİCARET POLİTİKASI VE VERGİLER

Dış Ticaret Politikası Suriye’nin dış ticaret politikası son yıllarda ithal ikamesine dayanmaktadır. Reform çalışmalarına rağmen ağır gümrük düzenlemeleri ve bankacılık sektörünün gelişmemiş olması gibi nedenlerle ihracattaki büyüme sınırlıdır. İmalat sektöründe çeşitlilik sağlanmakla birlikte, birçok ürün hala gelişen piyasaların benzer ihraç ürünlerinin kalitesiyle rekabet edememektedir. 1990 öncesinde Varşova Paktı üyeleri ile yakın ilişkileri olan ve daha çok tarım ürünleri ihraç eden bir ülke olarak bilinen Suriye’nin dış ticaretinin bileşenleri, gidişatı ve değerleri Sovyetler Birliği’nin dağılması ve ülkede petrol sektörünün gelişmeye başlaması ile büyük bir dönüşüme uğramıştır. Artan petrol ihracatı, ülkenin dış ticaretine olumlu yönde bir katkı yapmış olsa da; bir yandan da ülkeyi değişken uluslararası petrol piyasalarına ve çabuk tükenen bir gelir kaynağına bağımlı olma riskiyle karşı karşıya bırakmıştır. Ülkede petrol üretiminin düşmeye başlaması ile birlikte petrol ithalatı, özel sektöre yönelik döviz kontrollerinin kaldırılması ile de petrol dışı ithalat artmıştır. Suriye, Ekim 2001’de Dünya Ticaret Örgütü’ne üyelik için başvuruda bulunmuştur. 2010 yılının Mayıs ayında gözlemci statüsünü kazanmıştır. Orta Doğu ülkeleriyle bağlantıda kilit konumda olan Suriye, komşuları ve bölgedeki diğer İslam ülkeleriyle yakın işbirliği içerisindedir. 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe giren Arap Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması’na (GAFTA) taraf olan Suriye’nin 17 Arap ülkesi ile Serbest Ticaret Anlaşmaları, Ermenistan ve Güney Kıbrıs ile Tercihli Ticaret Anlaşmaları, AB ile Ortaklık Anlaşması (19 Ekim 2004 tarihinde imzalanmıştır) mevcuttur. Söz konusu Ortaklık Anlaşması, tarım ürünlerine uygulanan gümrük tarifelerinin ve ticaretteki teknik engellerin kaldırılması, fikri mülkiyet haklarının korunması ve ticaretteki anlaşmazlıkların çözüm yöntemleri ile ilgili taahhütler içermektedir.

İthalat Rejimi Suriye’nin ithalat politikası; hammadde, yedek parça, makine ve ekipman, tıbbi/laboratuar cihazları, mühendislik cihazları ve bilimsel cihazların ithalatının serbest bırakılması, yerli üretimi bulunmayan gıda maddeleri ile tarımsal ürünlerin ithalatına izin verilmesi, yerli üretimi bulunan maddelerin ithalatının en aza indirilmesi, yüksek gümrük vergileri ile lüks maddelerin ithalatının kısılması ve ithalatın büyük bir bölümünün ihracat gelirleriyle finanse edilmesine dayanmaktadır.

Gümrük Tarifeleri ve Diğer Vergiler Türkiye ile Suriye arasında imzalanan ve 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması, iki ülkenin karşılıklı olarak aldıkları kararlarla askıya alınmıştır. Suriye Bakanlar Kurulu, anlaşmayı durdurmaya yönelik kararı 4 Aralık 2011 tarihinde almıştır. Türkiye de Suriye’nin kararına karşılık olarak 14.12.2011 tarihli ve 28142 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2011/2516 sayılı İthalat Rejimi Kararı’na Ek Karar ile ülkemiz ve Suriye arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmasını askıya almıştır. Suriye, Türkiye’den gerçekleştirilen ithalata MFN oranına ilave olarak %30’luk ek vergi uygulaması getirmiştir. Karar halen yürürlükte olmakla beraber, uygulamanın etkinliği pek belirgin değildir.

Tarife Dışı Engeller Suriye Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı, ithalat kısıtlamaları ve ithalat izinlerinden sorumlu kurumdur. Suriye’ye narkotik ürünler, silah, İsrail malları, mücevherat ve bazı tarım ürünlerinin (buğday, pamuk ve şeker pancarı tohumu gibi) ithalatı yasaktır. Tütün, tuz ve buğday gibi bazı ürünlerin ithalatı, devletin ya da devlet tarafından görevlendirilmiş özel kuruluşların tekelindedir. Akreditif açılması işlemlerinden ve ithalat-ihracat bedellerinin transferinden ise Suriye Ticaret Bankası sorumludur. Suriye’ye ithalatta gerekli belgeler; konşimento, ticari fatura, paketleme listesi, menşe şehadetnamesidir. Ayrıca gıda ürünleri ithalatında sağlık kontrolü, bitkisel/hayvansal ürünler için Karantina Belgesi gereklidir. Gıda ürünlerinin etiketlerinde üretim ve son kullanma tarihi bulunmalıdır. Suriye’ye ilk kez ithal edilecek ilaç ve tıbbi ürünler ile ilgili olarak menşe ülkedeki yetkili kurum tarafından ihracat belgesi alınması gerekmektedir. Gözetim belgesi ile ilgili uygulamalar sıklıkla değişmektedir. Gözetim belgesi ve ürün standartları ile ilgili olarak Suriye Standartlar ve Metroloji Kurumu’na (www.sasmo.net) başvurulmalıdır.

Dış Ticaret

Genel Durum Suriye’nin, merkezi planlı ekonomik sistemden 2000’li yılların başında serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecine girmesiyle dış ticaret hacmi artmış; buna paralel olarak dış ticareti açık vermeye başlamıştır. 2007-2011 döneminde dış ticaret açığı yıllık 7-10 milyar dolar aralığında gerçekleşmiştir. Mart 2011’de başlayan karışıklıkların iç savaşa dönüşmesi ve uygulanan uluslararası yaptırımlar nedeniyle ülkenin dış ticareti hızla gerilemeye başlamıştır. İç savaş öncesine göre 2016 yılı ihracatı %91,6, ithalatı ise %77 oranında gerilemiştir.

Suriye’nin Dış Ticareti (Milyon Dolar)

Yıl İhracat İthalat Hacim Denge2007 7 097 14 468 21 565 -7 3722008 8 548 18 038 26 586 -9 4902009 6 087 16 224 22 311 -10 1382010 8 697 18 698 27 395 -10 0022011 8 015 18 295 26 310 -10 2792012 2 261 8 478 10 739 -6 2172013 1 490 6 519 8 009 -5 0292014 1 114 7 352 8 466 -6 2372015* 843 5 316 6 159 -4 4722016* 810 4 775 5 585 - 3 9652017* 686 4 826 5 512 - 4 140Kaynak: ITC Trademap.(*) Mirror Data (Yansıtılmış Veriler – Suriye’nin dış ticaret verileri kendi verileri olmayıp, ticaret yaptığı ülkelerden alınan istatistiklerden derlenen verilerdir.) Suriye’nin İhracatı Kriz öncesinde 8,7 milyar USD olan Suriye’nin ihracatı 2017 yılında 686 milyon USD’ye gerilemiştir. Suriye’nin ihracatı içerisinde ilk sıralarda yer alan ürünlerin önemli bir kısmı tarım ürünleridir. Geçmişte ihracatta ilk sıraları alan petrol ve fosfat, hem batı tarafından uygulanan ambargo, hem de güvenlik sorunları nedeniyle aksayan üretime bağlı olarak düşüş göstermiştir. Diğer taraftan, iç savaşın etkisiyle zarar gören üretim kapasitesi, Suriye’nin önemli ihraç ürünleri arasında yer alan tekstil ürünleri ve iplikler ile çeşitli tüketim ürünleri ihracatının azalmasına neden olmuştur.

Suriye’nin İhracatında Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)

GTİP ÜRÜNLER 2015* 2016* 2017*

TOPLAM 843 303 810 346 686 367

0909 Anason, rezene, kişniş, kimyon, kimyonu tohumu ve ardıç meyveleri 92 777 102 625 111 128

1509 Zeytinyağı ve fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş) 33 989 89 937 74 871

0808 Elma, armut ve ayva (taze) 56 192 42 128 41 812

0802 Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş) 35 641 52 590 40 003

5205Pamuk ipliği (dikiş ipIiği hariç) (ağırIık itibariyIe pamuk oranı >=%85 ve perakende olarak satıIacak haIe getirilmemiş)

1 266 8 604 25 619

0713 Kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye 11 338 15 825 18 690

ayrılmış)5201 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) 8 601 27 217 17 8901207 Diğer yağlı tohumlar ve meyveler 8 590 13 239 14 4483402 Yıkama, temizleme müstahzarları (sabunlar hariç) 19 271 17 511 14 0190709 Diğer sebzeler (taze/soğutulmuş) 5 946 11 128 12 9097403 Rafine edilmiş bakır ve bakır alaşımları (ham) 32 071 10 251 12 874

0706 Havuç, şalgam, teke sakalı, kök kerevizi, turp ve benzeri yenilen kökler (taze/soğutulmuş) 5 866 7 443 11 168

6802Yontulmaya veya inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayagan taşı hariç), mozik için küp şeklinde taşlar, granüller

17 943 17 602 9 758

0810 Diğer meyveler (taze) 5 518 9 404 9 5980809 Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği (taze) 16 373 20 839 9 4307801 İşlenmemiş kurşun 210 6 440 9 331

0403Yayık altı süt, pıhtılaşmış süt ve krema,yoğurt,kefir veya diğer fermente edilmiş veya asitliği arttırılmış süt ve krema

7 705 7 780 9 019

5101 Yün ve yapağı (kardesiz/taranmamış) 18 794 18 932 8 707

0910 Zencefil, safran, zerdeçal, kekik, defne yaprakları, köri ve diğer baharat 7 735 12 311 8 515

2007 Reçel, jöle, marmelat, meyve püresi ve pastları (pişirilerek hazırlanmış) 7 229 8 787 8 343

0801 Hindistan cevizi, brezilya ve kaju cevizi (taze/kurutulmuş) 1 13 7 984

0804 Hurma, incir, ananas, avokado ve guava armudu, mango ve mangost (taze/kurutulmuş) 5 484 7 729 6 972

0704Lahanalar, karnabaharlar, alabaşlar, yaprak lahanalar ve benzeri yenilen brassikalar (taze/soğutulmuş)

4 017 5 838 6 770

0711 Geçici olarak konserve edilmiş sebzeler 11 706 9 874 6 4476114 Diğer giyim eşyası (örme) 8 868 9 435 6 3687601 İşlenmemiş aluminyum 2 362 8 266 6 215

7010 Camdan damacana, şişe, kavanoz, çanak, ilaç tüpleri, serum ampülleri ve diğer kaplar 3 707 6 716 6 215

3401 Sabunlar, yüzey aktif organik ürünler ve müstahzarlar 4 677 4 786 6 023

1905Ekmek, pasta, kek, bisküvi ve diğer ekmekçi mamüller, hosti, boş ilaç kapsülü mühür güllacı, pirinç kağıdı vb

10 427 7 156 6 015

Kaynak: ITC Trademap(*) Mirror Data (Yansıtılmış Veriler – Suriye’nin dış ticaret verileri kendi verileri olmayıp, ticaret yaptığı ülkelerden alınan istatistiklerden derlenen verilerdir.)

Lübnan, Mısır ve Suudi Arabistan Suriye’nin ihracat yaptığı ilk üç ülke olup, Türkiye 70,5 milyon dolar ile 4. sırada yer almaktadır. Suriye’nin İhracatında Başlıca Ülkeler (1.000 Dolar)

Sıra Ülkeler 2015 2016 2017 Toplamdaki Pay %

TOPLAM İHRACAT 843 303 810 346 810 346 100.01 Lübnan 137 579 130 492 122 901 15,22 Mısır 158 660 121 548 110 792 13,73 S. Arabistan 84 051 95 483 80 704 104 Türkiye 51 506 65 389 70 561 8,75 Ürdün 101 830 89 101 66 900 8,36 İspanya 11 390 25 111 53 836 6,67 Cezayir 17 400 23 186 32 863 4,18 Hindistan 35 828 35 695 21 326 2,69 Kuveyt 14 642 21 233 20 960 2,610 Almanya 14 018 17 106 18 532 2,311 Fas 11 104 12 168 9 343 1,212 İtalya 24 916 8 351 8 160 113 Hollanda 5 883 6 263 7 746 114 ABD 6 910 6 329 7 492 0,915 İngiltere 5 394 4 332 5 103 0,6Kaynak: ITC TrademapSuriye’nin dış ticaret verileri kendi verileri olmayıp, ticaret yaptığı ülkelerden alınan istatistiklerden derlenen verilerdir.

Suriye’nin İthalatı Suriye’nin ithalatında genel olarak, şeker, ayçiçeği yağı, otomobiller, sigara, buğday unu, kauçuktan yeni dış lastikler, Paraguay çayı, çimento, kamyon, kamyonet, karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar, aküler, telefonlar, kahve, pirinç, ilaçlar, hayvan gıdası olarak kullanılan müstahzarlar, buğday, bisküvi, örme kumaş, sentetik kumaş, margarin, çay ve petrol yağları önemli bir yer tutmaktadır. Suriye’nin İthalatında Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)

GTİP ÜRÜNLER 2015* 2016* 2017*TOPLAM İTHALAT 5 315 956 4 774 608 4 826 339

1701 Kamış/pancar şekeri ve kimyaca saf sakkaroz (katı halde) 137 066 196 775 184 455

1512 Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve 141 601 128 777 120 470

bunların fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş)

8703Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil)

99 669 124 563 99 895

2402 Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar ve sigaralar 67 888 78 857 90 248

1101 Buğday unu/mahlut unu 102 101 107 716 80 3864011 Kauçuktan yeni dış lastikler 46 304 45 466 68 2950903 Paraguay çayı 80 803 49 353 58 7282523 Çimento 90 220 41 360 57 1418704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 97 606 73 475 53 443

8708 Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar 42 073 46 126 52 705

8507 Elektrik akümülatörleri (bunIarın separatörleri dahil) 44 815 47 791 52 190

8517 Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar 98 461 74 088 50 807

0901Kahve, kahve kabuk ve kapçıkları, içinde herhangi bir oranda kahve bulunup kahve yerine kullanılan ürünler

49 768 49 894 50 612

1006 Pirinç 47 515 47 641 49 693

3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) 40 337 52 634 47 812

2309 Hayvan gıdası olarak kullanılan müstahzarlar 14 859 30 252 47 7251001 Buğday ve mahlut 97 806 12 410 46 835

1905Ekmek, pasta, kek, bisküvi ve diğer ekmekçi mamüller, hosti, boş ilaç kapsülü mühür güllacı, pirinç kağıdı vb

65 134 42 211 46 736

6006 Diğer örme mensucat 48 668 34 005 43 985

5407 Sentetik filament ipliklerinden dokunmuş mensucat 38 374 38 220 41 844

1517 Margarin 63 650 46 071 41 7340902 Çay 52 698 57 697 41 286

2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 24 925 17 571 41 202

0402 Süt, krema (konsantre edilmiş, ilave şeker veya diğer tatlandırıcı madde içerenler) 47 216 57 707 40 607

3901 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 39 573 53 717 38 722

2106 Tarifenin başka yerinde yer almayan gıda müstahzarları 33 526 39 023 36 162

3920 Plastikten diğer levha, plaka, şerit, film, folye (gözeneksiz) 29 152 27 945 33 631

9619 Hijyenik havlular ve tamponlar, bebek bezleri ve 53 641 42 247 33 318

benzeri hijyenik eşya

6402 Dış tabanı ve yüzü kauçuk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılar 31 842 24 342 32 998

5402 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariç) (perakende olarak satılacak hale getirilmemiş) 20 943 27 882 32 983

3002 İnsan kanı, hayvan kanı, serum, aşı, toksin vb. Ürünler 34 575 26 188 32 487

3302 Sanayide ve içecek imalinde hammadde veya koku verici maddeler ve karışımlar 24 815 28 156 31 724

3402 Yıkama, temizleme müstahzarları (sabunlar hariç) 40 445 37 602 31 195

8502 Elektrik enerjisi üretim (elektrojen) grupları ve rotatif elektrik konvertörleri 18 940 21 252 29 942

7210Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde mamulleri, genişliği 600 mm veya daha fazla olanlar (kaplanmış olanlar)

29 362 21 791 29 470

3907Poliasetaller, diğer polieterler, epoksi reçineler, polikarbonatlar, alkit reçineler, polialiesterler, vb. (ilk şekilde)

24 104 23 444 28 860

8702 10 veya daha fazla kişi taşımaya mahsus (sürücü dahil) motorlu taşıtlar 25 194 10 963 28 573

7214Demir veya alaşımsız çelikten çubuklar (dövülmüş, sıcak haddelenmiş, haddeleme işleminden sonra burulmuş olanIar dahil)

63 582 33 817 28 514

1003 Arpa 517 11 252 28 402

7208Demir veya alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri (genişlik >= 600 mm) (sıcak haddelenmiş) (kaplanmamış)

21 073 12 250 27 492

Kaynak: ITC Trademap(Yansıtılmış Veriler – Suriye’nin dış ticaret verileri kendi verileri olmayıp, ticaret yaptığı ülkelerden alınan istatistiklerden derlenen verilerdir.) 2017 yılı itibarıyla Suriye ithalatının yarıdan çoğunu Türkiye ve Çin’den gerçekleştirmektedir. İthalat yaptığı diğer başlıca ülkeler, Rusya, Mısır, Lübnan, G. Kore ve Hindistan olmuştur. Suriye’nin İthalatında Başlıca Ülkeler (1.000 Dolar)

Sıra Ülkeler 2015 2016 2017 Toplamdaki Pay %

TOPLAM İTHALAT 5 315 956 4 774 608 4 774 608 100.01 Türkiye 1 522 627 1 321 981 1 364 612 28,62 Çin 1 022 573 915 257 1 104 989 23,13 Rusya 186 544 182 254 279 859 5,94 Mısır 242 400 181 708 235 018 4,95 Lübnan 209 764 198 871 233 070 4,96 G. Kore 209 346 193 778 215 888 4,5

7 Hindistan 138 255 124 923 109 720 2,38 İtalya 153 871 78 698 105 361 2,29 Almanya 69 796 62 528 91 338 1,910 Brezilya 69 665 105 826 74 565 1,611 Arjantin 144 316 65 023 66 372 1,412 Ürdün 137 719 67 759 65 791 1,413 Hollanda 43 522 55 889 63 223 1,314 Fransa 56 509 32 885 53 745 1,115 Ermenistan 25 434 27 640 50 799 1,1Kaynak: ITC Trademap(*)(Yansıtılmış Veriler – Suriye’nin dış ticaret verileri kendi verileri olmayıp, ticaret yaptığı ülkelerden alınan istatistiklerden derlenen verilerdir.)

Türkiye İle Ticaret

Genel Durum

Türkiye ile Suriye arasındaki ticarette özellikle 1 Ocak 2007’de yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA) sonrasında çok önemli artışlar kaydedilmiş, Anlaşma’nın olumlu etkileri iki yılda kendini göstermiştir. Nitekim Suriye’ye 2008 yılı ihracatımız 2006 yılının yaklaşık iki katına ulaşmıştır. 2009 ve 2010 yıllarında da ihracattaki artış eğilimi devam etmiştir. 2010 yılı ihracatı %29,5 oranında artarak 1,8 milyar doları aşmıştır. Suriye’den yapılan ithalat ise dalgalı bir seyir izlemekle beraber 700 milyon doların altında seyretmiştir. Suriye’de Mart 2011’de başlayan yönetim karşıtı gösterilerin aşırı güç kullanılarak bastırılması uluslararası toplumun tepkisine yol açmıştır. ABD ve AB Suriye yönetimine karşı ekonomik ve siyasi yaptırım uygulamaya başlamıştır. Bu ülkeleri 27 Kasım 2011’de Arap Birliği ve 30 Kasım 2011’de Türkiye’nin aldığı yaptırım kararları izlemiştir. Türkiye’nin yaptırımları arasında; Suriye Merkez Bankası ile ilişkilerin durdurulması, Suriye hükümetinin Türkiye'deki finansal mal varlıklarının dondurulması, Suriye hükümeti ile kredi ilişkilerinin durdurulması, Suriye Ticaret Bankası ile işlemlerin durdurulması ve Suriye'deki altyapı projelerinin finansmanı için imzalanan Eximbank kredi anlaşmasının askıya alınması gibi önemli ekonomik kararlar mevcuttur. Suriye, 4 Aralık 2011’de, STA anlaşmasının askıya alınması ve Suriye’den geçişlerde ek gümrük harcı alınması da dahil olmak üzere Türkiye’ye bir dizi karşı yaptırım kararları almıştır. Türkiye de 14.12.2011 tarihli ve 28142 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2011/2516 sayılı İthalat Rejimi Kararı’na Ek Karar ile ülkemiz ve Suriye arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmasını askıya almıştır. Aynı tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2011/2517 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile “Suriye Arap Cumhuriyeti Menşeli Bazı Tarım Ürünleri İthalatında Tarife Kontenjanı Uygulanması Hakkında Karar” da uluslararası hukuk hükümleri ve

mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde yürürlükten kaldırılmıştır. Bu durum hali hazırda devam etmektedir. Söz konusu gelişmeler sonucu iki ülke arasındaki ticaret, özellikle 2011 yılının son çeyreğinden itibaren hızla daralmaya başlamıştır. 2011 yılının tümü dikkate alındığında ihracatımız %12,6, ithalatımız %21 civarında daralırken, 2011 yılının son çeyreğinde ihracatımız %51,8, ithalatımız ise %57,3 oranında keskin bir daralma göstermiştir. 2012 yılında ikili ticaret neredeyse durma noktasına gelmiştir. Türkiye’nin ihracatı %68,8 azalarak 501 milyon dolara, ithalatı ise %87,2 azalarak 67 milyon dolara gerilemiştir. 2013 yılı sonrasında ise Suriye’ye ihracatımız oldukça dalgalı bir seyir izlemiştir. 2013 yılında 1,02 milyar dolar olan ihracatımız, 2014 yılında 1,8 milyar doları aşarak en yüksek seviyesine ulaşmış, 2016 yılında ise 1,3 milyar dolara gerilemiştir. 2011 sonrası Suriye’den ithalatımız ise oldukça çok gerilemiştir. 2010 yılında 663 milyon dolar olan ithalatımız, 2011 yılında 524 milyon dolara gerilemiş olup, takip eden yıllarda ise bu rakam 50-115 milyon dolar seviyelerinde dalgalanarak 2016 yılında 65 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye-Suriye Dış Ticaret Değerleri (milyon dolar)

Yıllar İhracat İthalat Denge Hacim2003 411 413 -3 8242004 395 358 37 7522005 552 272 279 8242006 609 187 422 7972007 798 377 421 1 1752008 1 115 639 476 1 7542009 1 425 328 1 097 1 7532010 1 845 663 1 182 2 5072011 1 610 524 1 086 2 1342012 501 67 434 5682013 1 024 85 939 1 2092014 1 801 115 1 685 1 9162015 1 522 51 1 470 1 5732016 1 323 65 1 258 1 3882017 1 365 71 1 435 1 294Kaynak: TÜİK İki Ülke Arasında Ticaretin Altyapısını Düzenleyen Anlaşma ve Protokoller

Anlaşma Adı İmza TarihiTicaret Anlaşması 17.09.1974İkili Hava Ulaştırma Anlaşması 13.11.1976

Karma Komisyon Kurulmasına İlişkin Anlaşma 23.03.1982Uzun Vadeli Ekonomik İşbirliği Anlaşması 23.03.1982Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 23.03.1982Ekonomik İşbirliği Protokolü 17.07.1987

Gümrükler Alanında Karşılıklı Yardımlaşma ve İşbirliği Anlaşması29.07.2003(RG: 14.04.2004)(RG: 27.10.2004)

Yatırımların. Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşması 06.01.2004(RG: 08.02.2005)

Çifte Vergilendirmeyi Önleme (ÇVÖ) Anlaşması 06.01.2004(RG: 07.05.2004)

Uluslararası Karayolu Yük ve Yolcu Taşımacılığı Anlaşması 10.05.2004Sivil Havacılık Anlaşması 13.07.2004

Serbest Ticaret Anlaşması* 22.12.2004(RG: 07.03.2006)

Türkiye-Suriye Lojistik Merkezi Kurulması ve İşletilmesine İlişkin Mutabakat Zaptı 23.12.2009

Hizmetler Sektörünün Türkiye Cumhuriyeti İle Suriye Arap Cumhuriyeti Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması Kapsamına Dâhil Edilmesine Dair Mutabakat Zaptı

23.12.2009

Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Alanlarında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı

23.12.2009/ 16.02.2011

* Suriye Bakanlar Kurulu, Suriye ile Türkiye arasındaki “Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması”nın (STA) durdurulmasına yönelik olarak 4 Aralık 2011 tarihinde bir karar almıştır. Türkiye de 14/12/2011 tarihli ve 28142 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2011/2516 sayılı İthalat Rejimi Kararı’na Ek Karar ile, ülkemiz ve Suriye arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmasını askıya almıştır.Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Anlaşmalar Genel Müdürlüğü

İkili Ticarete Konu Başlıca Ürünler Türkiye’nin 2013 yılı itibarıyla Suriye’ye ihraç ettiği başlıca ürünler, ayçiçek yağı, buğday unu, çimento, bisküvi, hayvan yemi, hijyenik kağıtlar, inşaat demiri, margarin, unlu mamuller, tavuklar, kamyon ve kamyonet, sular, akü, tavuk eti, kuru baklagiller, çikolatalı mamuller, ilaç, domates salçası ve şekerli mamullerdir.

Türkiye’nin Suriye’ye İhracatında Başlıca Ürünler (1.000 Dolar)

GTİP ÜRÜNLER 2015 2016 2017

TOPLAM İHRACAT 1 522 627 1 321 981 1 364 612

1512Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş)

129 108 125 541 113 114

1101 Buğday unu/mahlut unu 77 144 99 030 74 9242523 Çimento 87 657 38 110 54 334

1905Ekmek, pasta, kek, bisküvi ve diğer ekmekçi mamüller, hosti, boş ilaç kapsülü mühür güllacı, pirinç kağıdı vb

53 357 38 281 44 583

2309 Hayvan gıdası olarak kullanılan müstahzarlar 11 799 27 053 43 405

9619 Hijyenik havlular ve tamponlar, bebek bezleri ve benzeri hijyenik eşya 39 903 34 922 30 899

7214Demir veya alaşımsız çelikten çubuklar (dövülmüş, sıcak haddelenmiş, haddeleme işleminden sonra burulmuş olanIar dahil)

63 500 32 540 27 786

1517 Margarin 50 659 35 815 26 914

1904Hububat veya hububat ürünlerinin kabartılması veya kavrulması suretiyle elde edilen gıda mamülleri

26 412 38 314 23 231

105 Canlı kümes hayvanları 27 256 21 303 22 9738704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 56 635 43 060 22 484

2202 Sular (mineral ve gazlı sular dahil) ve alkolsüz diğer içecekler (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) 17 203 12 305 20 224

8507 Elektrik akümülatörleri (bunIarın separatörleri dahil) 9 695 14 843 16 637

207 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı (taze, soğutulmuş veya dondurulmuş) 19 330 11 298 16 532

713 Kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış) 22 039 16 894 15 001

1806 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları 15 648 8 904 14 706

3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) 10 790 14 652 14 406

2002 Domates (sirke/asetik asitten başka usullerle hazırlanmış veya konserve edilmiş) 16 836 20 297 12 095

1704 Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) 9 560 6 055 10 853

1006 Pirinç 4 470 5 418 10 8508701 Traktörler 3 989 5 003 10 7866305 Eşya ambalajında kullanılan torba ve çuval 17 455 7 043 10 068

8708 Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar 4 669 6 270 9 896

7306 Demir veya çelikten diğer ince ve kalın borular ve içi boş profiller 12 982 6 834 9 510

4011 Kauçuktan yeni dış lastikler 5 506 6 662 9 488702 Domates (taze/soğutulmuş) 2 479 3 957 9 457

8544İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar

15 525 9 058 9 105

701 Patates (taze/soğutulmuş) 127 12 975 9 103

8703Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (yarış rabaları dahil)

4 178 8 234 9 096

Kaynak: TUIK

2016 yılında Türkiye Suriye’den en çok pamuk ve pamuk ipliği ithal etmiştir. Rafine bakır, baharat, ham alüminyum ve kurşun, kuru baklagiller, yün ve yapağı ve konserve sebze ithalat yapılan diğer başlıca ürünlerdir.

Türkiye’nin Suriye’den İthalatında Başlıca Ürünler (1.000 dolar)

GTİP ÜRÜNLER 2015 2016 2017

TOPLAM İTHALAT 51 506 65 389 70 561

5201 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) 8 601 27 046 17 8497403 Rafine edilmiş bakır ve bakır alaşımları (ham) 0 1 210 12 874

909 Anason, rezene, kişniş, kimyon, kimyonu tohumu ve ardıç meyveleri 5 127 10 081 9 615

5205Pamuk ipliği (dikiş ipIiği hariç) (ağırIık itibariyIe pamuk oranı >=%85 ve perakende olarak satıIacak haIe getirilmemiş)

20 318 6 094

7601 İşlenmemiş aluminyum 0 2 616 6 024

910 Zencefil, safran, zerdeçal, kekik, defne yaprakları, köri ve diğer baharat 2 462 3 884 4 765

713 Kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış) 150 2 979 4 3985101 Yün ve yapağı (kardesiz/taranmamış) 397 577 2 167711 Geçici olarak konserve edilmiş sebzeler 1 643 3 162 1 7827801 İşlenmemiş kurşun 0 400 1 006301 Canlı balıklar 283 339 623902 Çay 0 0 382

3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) 0 0 345

9403 Diğer mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları 13 91 268807 Kavunlar (karpuzlar dahil) ve papaya (taze) 0 127 223

9401 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları 0 74 216

5202 Pamuk döküntüleri 30 26 2018708 Karayolu taşıtları için aksam, parça ve aksesuarlar 0 0 1425505 Sentetik ve suni lif döküntüleri 152 208 136

5402 Sentetik filament iplikleri (dikiş ipliği hariç) (perakende olarak satılacak hale getirilmemiş) 0 0 117

2001Sebze, meyve,sert kabuklu meyve ve yenilen diğer bitki parçaları (sirke/asetik asitle hazırlanmış veya konserve edilmiş)

0 0 109

1211 Bitki ve bitki kısımları (esas olarak parfümeride, eczacılıkta vs. kullanılan) 59 60 83

6310 Kullanılmış veya yeni paçavralar, sicim, ip ve halat döküntüleri ve sicim, ip ve halattan kullanılmış eşya 33 14 78

Kaynak: TUIK

PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları Suriye kanunları fikri mülkiyet haklarının korunması hususunu kapsamaktadır. Patent ve marka haklarının Suriye Ticaret Bakanlığı Patent ve Ticari Marka Genel Müdürlüğü’ne tescil ettirilmesi gerekmektedir. Yabancı şirketler, fikri mülkiyetlerini Suriyeli bir avukat aracılığıyla tescil ettirmelidir. Patentler, icadın iki yıl içinde kullanılması koşuluyla 15 yıllığına düzenlenmektedir. İlk 5 yıllık dönemde, patent ücreti yıllık yaklaşık 60 SL iken, ikinci ve üçüncü 5 yıllık dönemde sırayla 105 SL ve 150 SL’ye yükselmektedir. Suriye kanunları alınan patent için uluslararası koruma sağlamamaktadır. Tescil işlemini ilk gerçekleştiren patent hakkına sahip olmaktadır. Ticari marka hakları, 10 yıllık bir dönem için düzenlenmekte ve süre dolduktan sonra 6 ay içinde başvurulması halinde 10 yılda bir yenilenebilmektedir. İlk başvuran kişi marka hakkına sahip olmaktadır. Telif hakları konusunda ise gerekli koruma henüz sağlanamamaktadır. Suriye herhangi bir uluslararası telif hakları konvansiyonuna taraf değildir. Dağıtım Kanalları

Suriye’de dağıtım zinciri; sırayla üretici, toptancı/yarı toptancı, perakendeci ve tüketicilerden oluşmakta olup; toptancılar reklam ve pazarlama faaliyetinde bulunamadıklarından ve üreticilere zor şartlar öne sürdüklerinden dolayı üreticiler toptancıları aradan çıkararak doğrudan perakendeciye ulaşmayı ya da kendi bünyelerinde pazarlama bölümleri kurmayı tercih etmektedirler. Sayısı gün geçtikçe artan distribütörlük firmaları, acenteliğini aldıkları malların tanıtımını ve piyasaya sürümünü de gerçekleştirmektedir.

Suriye pazarında kişisel ilişkilerin ve bağlantıların büyük önemi olup; özellikle pazara yeni giren şirketlerin müşterilerle ilişkilerin düzenlenmesi, ihalelerin takibi, ürünlerin tanıtımı için yerel bir temsilcilik ya da acente ile çalışmaları ve Suriyeli temsilciye satış ya da pazarlamada hedef koymaları tavsiye edilmektedir.

Tüketici Tercihleri

Suriye’de ücretli çalışanların yarıya yakını kamuda çalışmaktadır. Kamu çalışanlarının ücretlerine son yıllarda yapılan zamların da etkisiyle kamuda ücretlerin daha yüksek olduğu görülmektedir. Suriyeli tüketiciler fiyatlara karşı çok duyarlı olup, lüks mallara talep düşüktür. Türk malları bu pazarda hem kaliteli hem de uygun fiyatlı olduğu için rağbet görmektedir. Gıda harcamaları, hane halkı harcamalarında önemli bir yer tutmaktadır. Ülke ortalamasına göre hane halkı gelirlerinin %40-45’i gıda harcamalarına ayrılmaktadır. Hane halkı bütçesinde gıda harcamalarına ayrılan payın en düşük olduğu şehirler Şam ve Şam kırsalı, Lazkiye ve Sweida’dır. Bu şehirlerde hane halkı harcamalarının sadece %34-35’i gıdaya ayrılırken Suriye’nin en kalabalık kenti Halep’te bu oran %48’e, yine büyük kentlerden Homs’da %45’e ve Hama’da %46’ya kadar yükselmektedir. Suriye’de hane sayısı yaklaşık 3,6 milyondur. Ortalama hane halkı nüfusu ise 6,6 civarındadır. Reklam ve Promosyon Suriye’de ürün tanıtımında genellikle şehir ilan panoları (billboardlar), tabelalar, otobüs durakları ve televizyon kanalları kullanılmaktadır. Uluslararası ve yerli markalar tanınmaktadır. Devlete bağlı olan Arap Reklamcılık Örgütü (Arab Advertising Organisation, AAO) sektörün denetiminden sorumlu olup; fiyat ve içerik üzerinde de denetim yetkisine sahiptir. AAO, televizyon reklamları için %10–50 arasında komisyon almaktadır. Ürünlerin yerli, yetkili bayi veya ithal olup olmamalarına göre farklı oranlar uygulanmaktadır. İthal ürünlerin reklam maliyeti, yerli mallara kıyasla 4 kat fazladır. Yerel bir temsilcinin yabancı ürünleri tanıtması durumunda, temsilciliğin reklam masraflarını üstlendiğine dair bir yazı istenmektedir. Özel program seçimi, ya da prime time ’da reklam vermek ek ücrete tabidir.

Ticari fuarlara katılım da etkili bir tanıtım yoludur. Ürünleri tanıtıcı broşürlerin Arapça dilinde hazırlanması tavsiye edilmektedir. Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme

Suriye’ye gönderilen mallarda menşe ülkenin açıkça görünür şekilde yazılması ya da işaretlenmesi gereklidir. Gıda ve süt ürünleri için etiketlerin Arapça dilinde ya da iki dilde hazırlanması ve üreticinin ismi, içerik, üretim ve son kullanma tarihi gibi bilgilerin bulunması gerekmektedir. Diğer ürünler için böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır ancak iç pazarda rekabet avantajı elde etmek için etiketlerin hem İngilizce hem de Arapça dillerinde hazırlanması faydalıdır. Birtakım gıda ürünleri, tıbbi malzemeler ve ilaçlar, özel etiket uygulamasına tabidir. Dış konteynerlerde alıcının ve limanın işareti ya da ismi yer almalıdır. İlaçların etiketlerinde parti numarası bulunması zorunludur. Bazı kimyasal maddeler için analiz belgesi alınması gerekebilir.

Ambalaj malzemeleri ile ilgili bir kısıtlama bulunmazken, ürünlerin niteliklerine, taşıma ve depolama şekline, hava şartlarına uygun ve güvenli bir şekilde paketlenmesi önerilmektedir.

Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri

İç savaş öncesinde Suriye’ye havayolu ile ulaşımda Türk Hava Yolları’nın Halep ve Şam’a seferleri bulunmaktaydı. Türk Hava Yolları bu seferlerini ülkedeki mevcut durumdan dolayı iptal etmiştir. Türkiye ile Suriye arasındaki karayolu ve demiryolu ulaşımı da kesintiye uğramış durumdadır.

İŞADAMLARIMIZIN PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR Suriye’ye ihracat yapmak isteyen işadamlarımızın Suriye’de yaşanan iç karışıklıklar ve buna bağlı belirsizlikleri göz önünde bulundurması zaruridir. Savaş nedeniyle olağan ticaret yöntemlerinin işleyişinde yaşanan zorluklara bağlı olarak Suriye ile ticaret yapmak isteyen firmalarımızın sipariş-teslimat ve tahsil aşamalarının her birinde tedbirli hareket etmeleri ve yaşanabilecek sıkıntıları dikkate almaları önem arz etmektedir.

Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri

Suriye’de miladi takvim kullanılmakta olup, takvim yılı 1 Ocak–31 Aralık’tır. Resmi kurumların mesai günleri Pazar-Perşembe arası olup; çalışma saatleri 08.30–15.30’dur. Özel iş yerlerinde mesai saatleri Cumartesi-Perşembe günleri, yazın 10.00–22.00 arası, kışın 10.00- 20.00 saatleri arasıdır. Bankalar Pazartesi-Perşembe günleri 08.00–14.00 saatleri arasında açıktır.

Suriye’de Resmi Tatil Günleri1 Ocak Yılbaşı Tatili8 Mart Ulusal Devrim Günü9 Mart Hz. Peygamber’in Doğumu21 Mart Anneler Günü12 Nisan Paskalya17 Nisan Fransızların Çekiliş Günü19 Nisan Paskalya1 Mayıs İşçi Bayramı6 Mayıs Şehitler Günü21 Eylül Ramazan Bayramı6 Ekim Kurtuluş Savaşı Günü28 Kasım Kurban Bayramı18 Aralık Hicri Yılbaşı

25 Aralık NoelKaynak: T.C. Şam Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

Telefon Kodları Suriye’nin uluslararası telefon kodu 963’tür. Türkiye’den Suriye’ye yapılacak aramalarda 00 + 963 + alan kodu + telefon numarası şeklinde tuşlama yapılmalıdır.Saat Farkı GMT'den 2 saat ileri, Türkiye ile aynı zaman yaz döneminde aynı, kış döneminde ise 1 saat geridir.Para Birimi1 Suriye Poundu (SYP) = 100 Kuruş

Ölçü Birimi Metrik ölçü sistemi kullanılmaktadır.İklim Haziran-Ağustos ayları arasında sıcak ve kurak yaşanırken, subtropikal iklimin görüldüğü kıyı kesimlerinde kışları (Aralık-Şubat) ılıman ve yağışlıdır. En sıcak ay Ağustos (18–37°C) ve en soğuk ay Ocak (2–12°C) olup; en kurak ay olan Ağustos’ta ortalama yağış miktarı 0 mm’dir. Şam’da ortalama hava sıcaklığı Haziran-Eylül arasında 15-42 °C, Kasım-Nisan ayları arasında 0- 20°C’dir. Yıllık ortalama yağış miktarı, Şam için 147 mm, Halep için 314 mm ve Lazkiye için 852 mm’dir.

Yerel Ulaşım Ülke içi ulaşımda Suriye kara yollarının kapasitesinin son yıllarda geliştirildiği göze çarpmaktadır. Şehirlerarası kara yolu ulaşımı için önemli bir ulaşım vasıtası olan minibüsler, sefer sayısının sıklığı ve ucuzluğu dolayısıyla talep görmektedir. Trenler modern, ucuz ve dakiktir. Ancak tren istasyonları genellikle şehir dışındadır. Şam-Halep-Deir al-Zour-Haseki-Qamishle arasında ve Halep’ten Lazkiye Limanı’na tren seferleri yapılmaktadır. Suriye Havayolları’nın Şam, Halep, Qamishle, Lazkiye ve Deir al-Zour arası uçak seferleri bulunmaktadır. Otomobil kiralama ücreti yüksek ve benzin pahalıdır. Şehir içi ulaşımda taksimetre ücretlerinin çok düşük olmasından dolayı sürücüler taksimetre açmak istememekte ve özellikle yabancılardan yüksek fiyat talep etmektedir. Bu nedenle, taksiye binmeden önce taksimetre açılması için ısrar edilmesi ya da sıkı bir pazarlık yapılması tavsiye edilmektedir. Sağlık Hizmetleri

Suriye’de sağlık hizmetleri pahalı olmasına rağmen hastanelerin donanımı ve kalitesi genellikle iyidir. Sağlık görevlileri çoğunlukla Fransızca ya da İngilizce konuşmaktadır. Elektrik Voltajı Elektrik 220 Volt, 50 Hz olup, elektrik prizleri çift girişlidir.

SURİYE GENEL DURUM ÖZET BİLGİ

Türkiye’nin Suriye sınırındaki illeri yedi yıldır komşudaki ateşin ekonomilerini fena halde vurduğundan yakınıyor. Fakat savaş kendi ekonomisini ve ağalarını da üretiyor.

Sınırın öte tarafındaki anormallikler ve kapılardaki sıra dışı işleyişe rağmen Suriye ile dış ticaret 2011’deki sert düşüşün ardından kapıların muhalif güçlerin eline geçtiği 2013’ten sonra kendi mecrasını buldu.

2017’de Türkiye’nin Suriye’ye ihracatı 1 milyar 365 milyon doları buldu. İzne tabi olan Suriye’den Türkiye’ye ithalat ise 71 milyon seviyesinde.

Suriye’de olaylar patlak vermeden önce, yani 2010’da Suriye’ye ihracat 1 milyar 845 milyon dolardı. İthalat da 663 milyon dolar seviyesindeydi. 2011’de gerilemeye başlayan ihracat 1 milyar 610 milyon dolara, ithalat da 524 milyon dolara indi. Kuzey illerinin tamamen kaosa teslim olduğu 2012’de ise ihracat 501 milyon dolara, ithalat da 67 milyon dolara kadar geriledi.

Savaş koşullarına rağmen ihracat rakamı 2014’te 1,8 milyar dolarla eski seviyesini yeniden yakaladı. Ama ithalat 115 milyon dolarda kaldı. Üç yıldır da ihracat ortalama 1,3 milyar dolar, ithalat 60-70 milyon dolar seviyesinde seyrediyor.

Türkiye’nin Suriye’ye ihracat kaleminde başı çeken ürünler arasında sıvı yağlar, un ve un mamulleri, çimento-demir-çelik, hijyen-temizlik ürünleri, kümes hayvanları ve otomobil geliyor. Suriye’den ithalatta ise ilk sırada pamuk, sebze-meyve, zeytinyağı ve bakır-alüminyum yer alıyor. Rakamlar mütevazı olmakla birlikte Türkiye bu konumuyla Suriye için en büyük tedarikçi ülke konumunu koruyor. Türkiye ve Çin, Suriye ithalatının yarıdan fazlasını gerçekleştiriyor. Türkiye, Suriye’nin ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında ise dördüncü sırada.

Türkiye’den gönderilen malların büyük kısmı Fırat Kalkanı Harekâtı’nın kapsamına giren bölgeler ve buralarla komşu yerlere gidiyor, yani Azez, El Bab, Cerablus, Tel Abyad, Menbic ve Halep kırsalı. Ayrıca Halep’in merkezinde de Türk mallarına rastlamak mümkün.

Suriye ile resmen 13 sınır kapısı olmakla birlikte ihracat ve ithalat Hatay’daki Cilvegözü, Kilis’teki Öncüpınar, Gaziantep’teki Karkamış ve Çobanbey sınır kapılarından yapılıyor. Resmi ilişkilerin kesik olmasına rağmen Mersin Taşucu Limanı’ndan Suriye’nin Tartus Limanı’na nadiren de olsa ihracat gerçekleşiyor.

Cizre, Girmeli (Nusaybin), Şenyurt, Ceylanpınar, Akçakale, Mürşitpınar, İslahiye, Karbeyaz ve Yayladağı sınır kapıları ise kapalı. Kapalı olanlar ya Kürtler ya da Suriye hükümetinin kontrolünde olan kapılar.

Suriye ile diplomatik ilişkilerin yokluğu ve giriş-çıkışların Suriye değil muhaliflerin kontrolündeki kapılardan gerçekleşiyor olması nedeniyle dış ticaret de sıra dışı yöntemlerle yapılıyor.

Gümrüklerde Türkiye tarafında ticari mallar resmi işlem görüyor. Suriye tarafında ise muhalif grupların atadığı “memurlar” kendi işlemlerini yapıyor. Mal teslimatı tampon bölgede gerçekleşiyor. Yani Türkiye’den giren kamyonlar ve TIR’lar yüklerini iki resmi kapı arasındaki ara bölgede boşaltıp geri dönüyor. Suriyeli tüccarlar da malları Suriyeli kamyonlarla kendi bölgelerine taşıyor. Bankacılık sistemiyle havale yapılamadığı için ödemeler ya peşin alınıyor ya da tampon bölgede nakit olarak elden yapılıyor.

Artan oranda Suriyeli iş insanları da bu süreçlerde yer alıyor. Tahminlere göre Türkiye’den yapılan ihracatın yüzde 20 ilâ 30’u Suriyeli tüccarlar tarafından gerçekleştiriliyor. Bu bölgedeki Suriyeli firmaların yüzde 30’u ihracat-ithalat üzerine kurulmuş. İhracatın firmadan firmaya yapılmasındaki zorluklar nedeniyle Suriyeliler daha avantajlı konumda. Suriyeliler Türkiye’den temin ettikleri malları tampon bölgede kendi akrabalarına teslim ediyor. Açık hesaba dayalı bu tür bir yöntem para transferlerindeki sıkıntıları hafifletiyor.

Ticareti zorlaştıran başka unsurlar da var. Bir kere Suriye’den ithalat izne tabidir. Pamuk ve buğday gibi ürünler önceden izin alınmadan Türkiye’ye ithal edilemiyor.

Mevcut koşullarda Suriye ile ticareti daha fazla artırma imkânı var mı?

Suriye’de savaşın bitmesi ve ilişkilerin normalleşmesi halinde ihracat ve ithalat rakamlarında bir sıçramanın yaşanacağı muhakkak. Suriye’nin yeniden inşasına yönelik projeler ister istemez bir talep patlaması yaratacaktır. İş insanlarının da hükümet yetkililerinin de sabırsızlıkla beklediği evre yeniden inşa süreci. Bu beklentinin karşılık bulması ise kuşkusuz Türkiye’nin Suriye politikasında radikal değişikliklere gitmesine ve ikili ilişkilerde yeni bir sayfa açılmasına bağlıdır.