รายงาน

วชาดนตรไทย

เรอง บทเพลงและการแสดงเกยวกบสายนำ�า

จดทำาโดย

นางสาวศรพร ตาสวรรณ

ช�นมธยมศกษาปท 5/2 เลขท 16

เสนอ

อาจารย ดษฎ ธรรมศร

โรงเรยนปาแดดวทยาคม

สำานกงานเขตพ�นทการศกษามธยมศกษาเขต 36

คำานำารายงานเลมนเปนสวนหนงของความรทาง วชาดนตรไทย ท

ขาพเจาไดทำาการศกษาคนควาหาขอมลของบทเพลงและการแสดงตางๆ ทเกยวของกบ จากแหลงขอมลหลากหลายท มาเกบรวบรวมในรปแบบของรายงานรปเลม ทนนกเพอใหสอดคลองกบหวขอของการบรณาการเรองนำาคอชวต ททางโรงเรยนไดนำามาบรณาการรวมกบการเรยน หากมขอผดพาดประการใดกขออภยมา ณ ทนดวย

ผจดทำา

บทเพลงและการแสดงเกยวกบสายนำ�า

เพลงเรอ  

          เพลงเรอ  เปนเพลงพนบานทสบทอดกนมาชานาน  และเกยวเนองกบขนบธรรมเนยม  ประเพณอนดงาม    บงบอกถงความผกพนทชาวบานมตอสายนำา    ใชขบรองขณะพายเรอในขบวนแหชกพระทางนำา    ในวนพระเสดจ    คอวนแรม  ๑  คำา   เดอน  ๑๑    หรอในวนทอดกฐน

         วถชวตดงเดมของชาวบานทผานมา    มความเปนอยทผกพนกบสายนำา   ซงนำาความชมชนมาสชวตใหชาวบานไดประกอบอาชพในการทำามาหากนและมการคมนาคมตดตอระหวางกน  ในขบวนแหพระทางนำานน   จะมการจดตกแตงเรอพระอยางสวยงาม มขบวนเรอพายลากจงกนยาวเหยยด    เรอเหลานมหลายประเภท   เชน   ประเภทเรอยาวซงใชสำาหรบพายเรอแขงกน  เรอสวยงาม    เรอตลกขบขน    เรอแมคา    เรอขเมา   ฯลฯ    จะพายไปถงทตามทตกลงกนวาไปรวมตวกนทวดไหน    ขณะพายเรอไปนนกรองรำาทำาเพลง    พายเกาะกนเปนกลม ๆ   หยอกเอนกนไปตาง ๆ  ประกอบ

กบความเปนคนเจาบทเจากลอน    แมจะไมมกฏเกณฑขอบงคบมากนก    แตกเปนคำาคลองจองทเรยบงายไพเราะดวยอรรถรสจงเปนทมาของ   เพลงเรอ“ ”         ผเลนเพลงเรอ    ไดแก   ทกคนในลำาเรอซงเปนเรอหญงหรอเรอชายลวนทงลำา    มผรองนำาเรยกพอเพลงหรอแมเพลง    สวนฝพายทกคนเปนลกค    เรอลำาหนง ๆ   มผรองนำาและลกคตงแต  ๗  คน  ซงเปนเรอเลก ๆ   จนถง  ๒๐ - ๓๐  คน   สดแทแตขนาดของเรอ    ในวนนนทองนำาเตมไปดวยเรอมากมาย  เสยงขบรองเพลงเรอดงไปทงลำานำาดวยไหวพรบปฏภาณ    วากนสด ๆ   สลบกบเสยงโหฮา  ดวยความสนกสนานสำาราญใจ

        เนอเพลงเรอมทงแบบชมโฉมและแบบชงช   แบบชมโฉมเปนการชมนาง   ชมไม  ชมความงามอน ๆ    และพรรณนาเรองราวตาง ๆ    สวนแบบชงชเปนการรองวาแกกนเปนค ๆ  (คลำาเรอ)  จะวากนคนละคราวหรอคนละบทกไดตามความพอใจ

ประวตความเปนมาของเพลงเรอ

เพลงเรอ เปนเพลงพนบานประเภทหนงซงมเกอบทกภาคของประเทศไทย เชน เรยกวาเหเรอบาง เพลงเรอบาง สำาหรบทจงหวดชมพรประเพณการเลนเพลงเรอเปนเพลงทเลนควบคกบการชกพระทางนำา วนแรม ๑ คำา เดอน ๑๑ ของทกป เปนวนทพระสงฆออกพรรษา วนนถอวาสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเสดจจากสวรรคชนดาวดงสสเมองมนษย เพอโปรดสมเดจพระพทธมารดา พทธศาสนกชนทงหลายตางกไปวดเพอบำาเพญกศล มการตกบาตร

เทโวบาง ทำาบญเลยงพระบาง ในวนดงกลาวนถอวา เปนวนพระ“เสดจ ไดจดใหมกระบวนแหทางบกบาง ทางนำาบาง ขบวนแหทาง”นำานนไดตกแตงเรอพระอยางสวยงาม และขบวนเรอพายลากจงกนยาวเหยยดมเรอหลายประเภท เชน ประเภทเรอยาวพายแขง เรอสวยงาม เรอตลกขบขน เปนตน ตามแตจะตกลงกนวาจะนดรวมกนทไหนซงเปนทเหมาะสม และขณะทพายเรอไปนนกมการรองรำาทำาเพลงไปดวย เรยกวา เพลงเรอ เมอถงจดนดหมายกจะมการจด“ ”กจกรรมกนอยางสนกสนาน เชน แขงเรอ เมอถงกลางคนกมการจดทำาบญสมโภชองคพระพทธทแหกนมา เพลงเรอนนนอกจากใชรองในวนแหพระแลวยงใชรองในวนทอดกฐนทางนำาอกดวย ประเพณการเลนเพลงเรอมมานานรวม ๒๐๐ ป ผเลนเพลงเรอไดแกทกคนในเรอ มพอเพลงหรอแมเพลงคนหนงเปนผรอง ฝพายในเรอเปนลกครบตามทวงทำานองของเพลงเรอตงแต ๒ คน หรอ ๒๐ ๓๐ –คนการชกพระทางนำานจะมเกอบทกอำาเภอในจงหวดชมพร โดยเฉพาะอำาเภอทมแมนำาสายใหญไหลผาน เพราะในสมยโบราณการเดนทางสญจรไปมาใชเรอเปนพาหนะ ตามวดหรอหมบานใหญ ๆ ทมผคนใชรวมกนมากกจะมทางขนลงจากเรอขนสฝง เปนเรอโดยสารบาง เรอขายสนคาบาง เรยกวา หนาทา ฉะนนทางวดหรอตามหมบานกจะ“ ”สรางเรอกนเปนสวนมากเพอไปมาหาสกน หรอนดกนไปทำาบญเปนหมคณะ เชน ทอดกฐน ผาปา เมอมขาวจะไปทำาบญกขอใหหมเรอไดไปชวยกน ทกอำาเภอทจดจะมประเพณเหมอน ๆ กน คอมการแขงเรอ การประกวดเรอสวยงาม เรอประเภทความคด และประเภทตลกขบขน นอกจากในลำาคลองจะแนนขนดไปดวยเรอนานาชนดแลว สองฝงคลองกมประชาชนเฝาชมเรอกนอยางลนหลามอกดวย

ความเชอพธบวงสรวงแมยานางเรอ

ตงแตสมยโบราณ การทำาเรอจะใชไมทงตนตดใหไดขนาดวาจะทำาเรอยาวเทาไร แลวใชเครองมอขดเอาไฟเผาใหกวางขน เรยกวา การ“เบกเรอ สวนมากจะใชไมทเทพารกษหรอนางไมสงสถตยอย นยม”ใชไมตะเคยนเพราะถอวานางไมทคมครองมเดชานภาพมาก เมอมการบวงสรวงอยางถกวธจะทำาใหเจาของเรอและผทอยในเรอมความสขความเจรญ มความปลอดภยจะไมมอนตรายใด ๆ เกดขน เพราะเทพารกษและนางไมทรกษาตนไม เรยกวา แมยานางเรอ“ ”กอนทจะเอาเรอลงนำาจะตองทำาพธบวงสรวง คอ นำาเครองสงเวยรางวลใหถกตองตามแบบตำาราโบราณ เพอเชญแมยานางลงในเรอ ผทำาพธบวงสรวงจะตองมความรศกษาเลาเรยนมาอยางถกตองตามวธการ ตามตำารากลาวไววาจะตองบชาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ผมเดชานภาพแกเทวดาและมนษยทงหลาย รวมทงพระธรรมคำาสงสอนของพระองค ตลอดถงพระอรยสงฆพทธสาวกและเชญเทวดาทงหลายในสมนตรจกรวาลทวไตรภพ ภมเทวดาทเนาวอยในพสธาพฤกษอรญญบรรพต ตลอดถงเทวดาทสถตยอยในสวรรคชนกามาพจรและพรหมภพ ทงกมกณฑ คนธรรพ นาคและเทพเจาทอยในอากาศทกแหงหน ทงทาวธตรฐ ทาววรฬหก ทาววรฬปกษ ทาวกเวรราช พระเสอเมอง พระทรงเมอง พระหลกเมอง และนางไมผคมครองปกปกรกษาเรอ ใหพายเรอไดคลองแคลวคมครองฝพายและผทอยในเรอใหทกคนมความปลอดภย

ตวอยางเพลงเรอ

เพลงเรอชมเรอพระเองเอยเฉดฉาย สลกลายเหมาะสม

สวยสอดยอดพนม วาชมเสยจรงลวดลายพรายแพรว ประดบแกวเพรศพรง

สดใสใหญยง สดจะองนยายมกนกเครอวลย หนาบลกหลากหลาย

บวควำาบวหงาย ลงรกปดทองชางสวยสดซง หนงไมมสอง

มองคพระทอง อยในหองชนในมขทงสดาน โอฬารทนสมยดานนอกดานใน วไลงามตา

ฉตรชนเชงชาย ทงซายและขวาในลำานาวา ดสงาชวนชม

มองหวตลอดทาย ฝพายสวยสมพายลอยตามลม นาชมทกลำา

หวโขนหนมาน เหาะทะยานเลศลำามากมายหลายลำา บางทำาพญาครฑ

เงอกนอยลอยรา เหมอนวาจะดำาผดมองจบทกจด แตงไวครบครน

บางลำานาวา แตงมาขบขนแตงตวยวกน เปนหลนนาแล

บางลำาลนฆอง เสยงรองเซงแซสำาราญสวยแท เสอแพรสไพล

ใสขาวนงแดง มาแรงสดใสชดเหลองผาสไบ วไลงามตา

เรอพระเรอพาย ทงซายทงขวาหมายปองมองหนา หตาแทบตะลง

ทกลำานาว พอดมาถงสดแสนซาบซง ชาวพทธมากมาย

จดการสมโภช ไดประโยชนเหลอหลายคนไทยสบสาย รกษาประเพณทำาบญใหวด จดเสรมศกดศร

รกสามคค นองพผมเฮย

เพลงเรอแบบตลกขบขนเรอพมนขไมได นำาเขาทายอยแฉะแฉะ

อยาพายใหมนแรงแรง เดยวเรอตะแคงนำาเขาเลาแหละพายไปจากคลองรบรอ แลวพายตอเขาคลองทาแซะ

เพลงเรอแบบชงช (รองโตตอบระหวางชาย หญง– )ชาย

นองเอยงามสม เมอไดชมงามชน

นองมผาเชดหนา ใหเชษฐาสกผนเอาไวเชดชลนา เมอเวลากลางคนขอใหพสกผน เถดแมชนใจเอย

หญงเองเอยงามสม พมาชมงามชนไมมผาเชดหนา มแตผาถพน

ถาพเอาไปไว แลวอยาใหคนอนมแตผาถพน ใหพชนใจเอย

การเหเรอ

การเหเรอ เปนกจกรรมทควบคมากบการเดนทางทางนำา จำาแนกได ๒ ประเภท คอ การเหเรอในงานพระราชพธ ทเรยกวา "การเหเรอหลวง" และการเหเรอสำาหรบเทยวเตรหรอในงาน พนบานทเรยกวา "เหเรอเลน" ปจจบนการเหเรอเลนลดความสำาคญลงไป คงมแตการเหเรอหลวง ทดำารงอยและถอเปนโบราณราชประเพณทตองรกษาไวเปนมรดกของชาตสบตอไป ทมาของการเหเรอนนไมเปนททราบแนชด แตสนนษฐานวาเปนประเพณของชนชาตตาง ๆ หลากหลายชนชาตทมเรอพายใช เชน อนเดย จน ญวน เปนตน ลกษณะทพลพายจะขบรองในเวลา พายเรอเพอใหเกดความรนเรงในการเดนทาง และผอนคลายความเหนอยออนลง

สำาหรบการเหเรอ ของไทยนน นอกจากจะใหความรนเรงแลวยงเปนการใหจงหวะเพอใหพลพายพายพรอมกน โดยทำาเปนทำานองเหเรอทแตกตางกน ๓ อยาง ขนอยกบความตองการใหพลพายพายชาหรอเรว เชน ในขณะเรมออกเรอขณะพายเรอตามนำา จะใชทำานอง ชาลวะเห เมอเรอจวนถงทประทบจะใชทำานอง สวะเห และถาตองการใหพายหนกจงหวะเรวจะใชทำานองมลเห สำาหรบคนเหหรอทเรยกวาตนบท ตองเลอกคนทมเสยงดและเสยงดงพอใหไดยนไปทวลำาเรอ สวนบทเหเรอนนนยมประพนธเปน รอยกรอง หรออาจอยในรปของกลอนสด และมอยหลายสำานวนดวยกน ในสมยโบราณจะใชบทใด ไมไดกลาวไว แตเปนทรจกกนดและเรมนำามาใชตงแตสมยรชกาลท ๔ แหงราชวงศจกร ไดแก กาพยหอโคลงของเจาฟาธรรมาธเบศร ซง

นพนธไวเมอตอนปลายกรงศรอยธยา ม ๒ เรอง เรองแรก ขนตนวา "พระเสดจโดยแดนชล ทรงเรอตนงามเฉดฉาย" สนนษฐานวาทรงนพนธสำาหรบ เรอพระทนงของพระองคเอง เวลาตามขบวนเสดจ ฯ

     สวนเรองท ๒ เปนเรองพระยาครฑลกนางกาก ซงแตเดมคงใชบทเหเรอเรองนแตเฉพาะเวลาทรงเรอประพาสทลบโดยลำาพง นอกจากนยงมบทเหเรอ พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท ๒ ทรจกในนามของ "กาพยเหเรอชมเครองคาวหวาน" ซงเขาใจกนวาทรงพระราชนพนธในสมยรชกาลท ๑ เพอชมสมเดจพระศร สรเยนทราบรมราชชนน ครงยงทรงเปนสมเดจพระเจาหลานเธอ ดวยทรงแตงเครองเสวยไดไมมผใดเสนอในสมยนน ปจจบนแมวาจะมบทเหเรอสำานวนใหม ๆ เกดขน แตบทเหเรอเหลานนกอาศย หลกเกณฑ และรปแบบของบทเหเรอเกาทยงคงหลงเหลอ

ทำานองทใชในการเหเรอ           เปนการใหจงหวะแกฝพายใหพายตามจงหวะทำานองการรอง  เพอบงคบใหเรอแลนไปอยางเปนระเบยบสวยงามและพรอมเพรยงกน  ทำานองทใชในการเหเรอปจจบนม ๓ ทำานอง  คอ  ชาละวะเห  มลเห  และสวะเห          กอนการเรมตนเหเรอตามทำานองนน เมอเรอพระทนงทรงเรมออกจากทามาเขา กระบวน    พนกงานตนเสยงเหเรอกจะขนตน เกรนเห  เปนทำานองตามเนอความในโคลงสสภาพกอน จงมกเรยกวา   เกรนโคลง   บท เกรนทถอวาไพเราะ  และยดถอเปนแบบอยาง มาจนปจจบนน  คอ  โคลงสสภาพ  บทเหชม เรอกระบวนพระนพนธในเจาฟาธรรมธเบศร     การเกรนโคลงเปนการใหสญญาณเตอนฝพาย ใหอยในทาเตรยมพรอม   เมอจบเกรนโคลง  เรอพระทนงทรงกเขาทและพรอมเคลอนตามกระบวนได   พนกงานนำาเหจงเรมการเหตามทำานอง   คอ

๑. ชาละวะเห   หรอในการเหเรอเลน เรยกวา  เหชา   เปนทำานองทใชเรมตนการเห มจงหวะชาๆ  ทวงทำานองไพเราะ    ถอเปนการใหสญญาณเรมตนเคลอนเรอในกระบวนทกลำาไปพรอมๆ กนอยางชาๆ บทนขนตนวา               “ เหเอย...พระเสดจ...โดย...แดน (ลกครบ โดยแดนชล)”          การเหทำานองชาละวะเหน    ฝพายจะอยในทาเตรยมพรอม จนกระทงลกครบทายตนเสยง จงเรมจงหวะเดนพายจงหวะท ๑ บท

เหทเปนตวอยางในตอนทเปนทำานองชาละวะเห  คอ  บททเปนกาพยยาน   บทแรกในพระนพนธเจาฟาธรรมธเบศร ความวา               “ พระเสดจโดยแดนชล       ทรงเรอตนงามเฉดฉาย                  กงแกวแพรวพรรณราย     พายออนหยบจบงามงอน ” 

๒. มลเห  หรอในการเหเรอเลน  เรยกวา  เหเรว   เปนการเหในจงหวะกระชนกระชบ   พนกงานนำาเห แลวลกคจะรบวา ชะ...ชะ...ฮาไฮ   และตอทายบทวา เฮ เฮ เฮ เฮ...เห เฮ  ฝพายจะเรงพายใหเรวกวาเดมตามจงหวะกระทงเสา   สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพทรงอธบายไวในตำานานเหเรอวา มลเหคงหมายความวา   เหเปนพน  ใชขณะพายเรอทวนนำา  ตองพายหนกแรง  จงพายจงหวะเรวขนและใชเหทำานองเรว  มพลพายรบ  ฮะไฮ“ ”  การเหทำานองมลเหนเปนทำานองทใช ขณะเดนทางไปเรอยๆ  เปนทำานองยนพน พนกงานเหจะรองตามบทเหเปนทำานอง  แลวฝพายจะรบตลอด  มลเหจงเปนทำานองท สนกสนาน ใชประกอบการพายพากระบวนเรอไปจนเกอบถงทหมาย บทเหทเปนตวอยางในทำานองมลเห  จากกาพยเหเรอพระนพนธใน เจาฟาธรรมธเบศร   ความวา                “ คชสหทผาดเผน     ดดงเปนเหนขบขน                   ราชสหทยนยน       คนสองคดยงยง "

๓.สวะเห   เปนการเหเมอใกลจะถงทหมาย   พนกงานนำาเหและพลพายจะตองจำา     ทำานองและเนอความทำานองสวะเหใหแมนเพราะตองใชปฏภาณคะเนระยะทาง  และใชเสยงสนยาวใหเหมาะแกสถานการณ  นบวาเปนการเหทยากทสด   แตแสดงความสงางามของกระบวนเรอไดด การเหทำานองสวะเหเปนทำานองเหตอนนำาเรอเขาเทยบทาหรอฉนวน คอ เมอขนทำานองเหน  กเปนสญญาณวาฝพายจะตองเกบพายโดยไมตองสงพายลง  บทเหทำานองน ขนตนวา   ชาแลเรอ“ ” ลกครบ  เฮ“   เฮ  เฮ  เฮโฮ  เฮโฮ”  วรรคสดทายจบวา  ศรชยแกว พอเอย“ ” ลกครบ   ชยแกว“พออา” เรอพระทนงกจะเขาเทยบทาพอด และจบบทเห          บทเหทเปนตวอยางของสวะเหในปจจบน พนจาเอก เขยว  ศขภม  แตงขนใหม เนองจากบทสวะเหในกาพยเหเรอพระนพนธในเจาฟาธรรมธเบศรไมเหมาะสม  ตวอยางของบทสวะเหปจจบน  มความวา

              “ชาแลเรอ           (ลกครบ  เฮ เฮ เฮ)               เฮโฮ เฮโฮ         (ลกครบ  เฮโฮ เฮโฮ)               เฮโฮ เฮเฮ          (ลกครบ  เฮโฮ เฮโฮ)               เจาเอยกพาย      (ลกครบ  พกพาย)               พายเอยพายลง   (ลกครบ   พายลงใหเตมพาย)               โอละเหเห          (ลกครบ  โอเห เฮ เฮ เฮ)               โอเหมารา          (ลกครบ โอเหมารา โอเหมารา)               โอเหเจาคะ        (ลกครบ โอเหเจาคะ  มาระไชโย)                 ศรชยแกวพอเอย (ลกครบ  ชยแกวพออา...เฮ)”

          กลาวโดยสรป ปจจบนทำานองการเหเรอพระราชพธมอย ๓ ทำานองเทานน หากนบรวมการเกรนเหหรอเกรนโคลงดวย  กจะรวมเปน ๔ ทำานอง นอกจากนน  ในปจจบนการเหเรอพระราชพธจะใชเฉพาะตอนเสดจพระราชดำาเนนไปเทานน  ตอนเสดจพระราช-ดำาเนนกลบ  เรอแลนทวนนำาจะใชวธขานยาว โดยพนกงานขานยาวออกเสยงวา  เยอว...  ซงแตกตางจากสมยโบราณ  ดงทสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพทรงเลาไวในนทานโบราณคด   เรองท ๖ วา          “การเหเรอพระทนงนน  สงเกตตามประเพณในชนหลง  เหแตเวลาเสดจโดย  กระบวนพยหยาตรา  ซงชวนใหเหนวาเหนจะใชเวลาไปทางไกล  เชน  ยกขบวนทพเพอใหพลพายรนเรง  ถามใชพยหยาตราเปนแตขานยาว...  ยงมคำาสำาหรบเหเมอพายจำา เชน  วาแขงเรอ  ตนบทวา  อเยอวเยอว“ ”  ฝพายรบวา เยอว“ ”  คำาคลายกบทใชขาน  ยาวดชอบกล” 

ระเบยบการพายอย ๔ วธ  คอ          ๑. พายนกบน เปนทาพายทยกพายขน พนนำาเปนมม  ๔๕  องศา ประดจนกบน ทาพายนจะใชกบเรอพระทนงเทานน  คอ  เรอพระทนงสพรรณหงส  เรอพระทนงอนนตนาคราช  เรอพระทนงอเนกชาตภชงค และเรอพระทนงนารายณทรงสบรรณ  รชกาลท ๙          ๒. พายพลราบ เปนทาการพายโดยไม ใหพายพนกราบเรอ  ทาพายนจะใชกบเรอ รวมในกระบวนทงหมด โดยแบงการพายเปน  ๔  จงหวะ          ๓. พายผสม เปนทาการพายทผสมกน ระหวางทาพายพล

ราบกบทาพายนกบน  มกใชตอนเสดจพระราชดำาเนนกลบ ซงเปนการพายเรอทวนนำา  โดยมวธการพาย  คอ  พายพลราบ ๒ พาย  ตอดวยพายนกบนอก ๑ พาย  จงมกเรยกอกอยางหนงวา  พาย ๓ พาย          ๔. พายธรรมดา  เปนทาการพายในทา ธรรมดาของการพายเรอโดยทวๆ ไปมขอสงเกตวาการพายเรอพระราชพธในกระบวนพยหยาตราทางชลมารคเฉพาะเรอพระทนงจะพายทานกบนเปนหลก หากจะเปลยนทาพายเรอ  ในกรณมเหตฉกเฉนใดๆ กตามตองขอพระราชทานพระบรมราชานญาตกอนเสมอ          นอกจากนน  การจะพายเรอใหพรอมเพรยงกนไดทงกระบวน  ตองอาศยผใหสญญาณตางๆ ดวย  ไดแก  สญญาณเสยงกรบจากเรอพระทนง  และเสยงเสากระทงใหเขาจงหวะการพายจากเรอดงและเรอรปสตว การเหเรอจงมวธการและขนตอนมากมายทตองอาศยความรวมมอรวมใจของผทมหนาททกคน จงจะประสบความสำาเรจอยางงดงามได

อางองhttp://lms.thaicyberu.go.th/

http://guru.sanook.com/encyclopedia/

http://www.sahavicha.com/?name=knowledge&file=readknowledge&id=4866http://th.wikipedia.org/wiki/

http://guru.sanook.com/search/knowledge_search.php?selec