1

การพฒนาทกษะการคดสำาหรบเดกปฐมวย รศ. บรรพต พรประเสรฐ

การรจกคดเปนคณสมบตสำาคญในการพฒนาความสามารถในดานตางๆทจำาเปนตอการดำารงชวต เมอพดถงการคดหลายคนอาจเกดความสบสนวาการคดคออะไร เขาแบงประเภทของการคดกนอยางไร การคดมกประเภท อะไรบาง แตละประเภทเปนอยางไร ทสำาคญคอครจะสอนการคดอยางไร จากการศกษาเกยวกบการสอนคดและไดนำาความรมาปฎบตจรงในชนเรยนเปนเวลาหลายป ทำาใหเหนแนวทางในการพฒนาการคดอยางเปนรปธรรมมากขน จงไดสรปและอธบายดวยถอยคำาทเขาใจงายพรอมยกตวอยางใกลตวมาเผยแพร

1. ประเภทของการคด ประเภทของการคดจะแบงเปนประเภทใดนนขนอยกบเกณฑทใชในการแบง ถาใชเกณฑตางกนกจะไดประเภทของการคดแตละกลมแตกตางกนออกไป ดงน

1.1 กลมทกษะการคด เปนการคดตองอาศยการฝกฝน แบงไดเปน ทกษะการสงเกต ทกษะการสำารวจ ทกษะการจดลำาดบ ทกษะการการเปรยบเทยบ ทกษะการจดหมวดหม ทกษะการเกบขอมล ทกษะการแยกแยะ ทกษะการตงคำาถาม ทกษะการตความ ทกษะการใหเหตผลทกษะการสรปความ เปนตน

1.2 กลมลกษณะการคด เปนการคดทตองอาศยการจนตนาการและประสบการณเดม แบงไดเปนการคดไกล การคดลกซง การคดหลากหลาย การคดละเอยด การคดชดเจน การคดอยางมเหตผล การคดถกทาง การคดกวาง การคดคลอง

2

1.3 กลมกระบวนการคด เปนการคดทตองอาศยลำาดบขนตอนทชดเจน แบงไดเปนกระบวนการคดวเคราะห กระบวนการคดเปรยบเทยบ กระบวนการคดสงเคราะห กระบวนการคดวพากษกระบวนการคดอยางมวจารณญาณ กระบวนการคดประยกต กระบวนการคดเชงมโนทศน กระบวนการคดเชงกลยทธ กระบวนการคดแกปญหา กระบวนการคดบรณาการและกระบวนการคดอนาคต

2. กระบวนการคดกระบวนการคดเปนกลมการคดทตองอาศยลำาดบขนตอนทชดเจน

เพอใหไดคำาตอบตามทตองการ ซงเปนกลมการคดกลมหนงทมความสำาคญตอการพฒนาผเรยนใหเปนคนคดเปน ทำาเปนและแกปญหาเปน ตอไปนจะไดกลาวถงความหมายของกระบวนการคดแตละแบบและตวอยางการจดกจกรรมเพอพฒนากระบวนการคดแตละแบบ

2.1 การคดวเคราะห เปนความสามารถในการคดสองแนวทาง คอการคดเกยวกบการแยกแยะสวนประกอบและการคดเกยวกบการหาความสมพนธ

2.1.1 การแยกแยะสวนประกอบ เปนการระบวาเรองทอาน เรองทไดฟง สงทไดเหนประกอบดวยสวนตางๆ กสวน สวนใดบาง

2.1.2 การหาความสมพนธ เปนการระบความเกยวของระหวางเรองราว ขอมลหรอสงของ

ตงแตสองอยางขนไปตวอยาง จงอานขอความตอไปนแลวตอบคำาถาม“มะเขอเทศเปนอาหารชนดหนงทมผลการวจยบอกวา ชวยลด

ความเสยงของโรคมะเรงชนด

3

ตางๆ ทงมะเรงปอด มะเรงตอมลกหมากและมะเรงกระเพาะอาหาร สาเหตเพราะมะเขอเทศม สารไลโคปนซงมฤทธตานมะเรงตานมะเรงคลายเบตาแคโรทน นอกจากนมะเขอเทศยงมวตามนอก มากมาย แถมเปลอกนอกของมะเขอเทศยงมสารชนดเดยวกบทพบในเปลอกองนทเชอวามสวนชวย ในการปองกนโรคหวใจขาดเลอดไดอกดวย”

คำาถาม 1. มะเขอเทศมประโยชนกอยาง อะไรบาง2. เปลอกมะเขอเทศกบเปลอกองนมความสมพนธกนใน

เรองใด3. ขอความนเกยวของกบเรองใด

ขอ 1 เปนการคดวเคราะหสวนประกอบขอ 2 และ ขอ 3 เปนการคดวเคราะหความสมพนธ

2.2 การคดเปรยบเทยบ เปนความสามารถในการระบความตางและความเหมอนของเรองราวทไดอาน เรองทไดฟงหรอสงทไดเหน

2.2.1 การเปรยบเทยบความตาง เปนการระบวาเรองทอาน เรองทไดฟงและสงทไดเหนตงแตสองอยางขนไปวามความแตกตางกนอยางไรบาง

2.2.2 การเปรยบเทยบความเหมอน เปนการระบวาเรองทอาน เรองทไดฟงและสงทไดเหนตงแตสองอยางขนไปวามความเหมอนกนอยางไรบาง

ตวอยาง จงอานขอความตอไปนแลวตอบคำาถาม“ลกษณะสำาคญของสตวเลอยคลานคอผวหนงแหง มเกลด ออกลก

เปนไข ไขมเปลอกหมวางไขบนบก สตวพวกนไดแกเตา จระเข ง จงเหลน กงกา สวนสตว

ครงนำาครงบกผวหนง

4

เปยกชน ไมมเกลด ออกลกเปนไข ไขไมมเปลอกหม วางไขในนำา สตวพวกนไดแกกบ องอาง

คางคก เขยด ปาด”คำาถาม 1. สตวเลอยคลานมลกษณะตางจากสตวครงนำาครง

บกอยางไรบาง จงระบเปนขอ ๆ2. สตวเลอยคลานมลกษณะเหมอนกบสตวครงนำาครง

บกอยางไรขอ 1. การคดเปรยบเทยบความตางขอ 2. การคดเปรยบเทยบความเหมอน

2.3 การคดวพากษ เปนความสามารถในการแสดงความคดเหนวา เหนดวยหรอไมเหนดวยกบความคดหรอความเชอพรอมระบเหตผล

ตวอยาง ทานมความคดเหนตอความเชอและความคดเหนตอไปน

1. ทมคนกลาวาการจดการศกษาในปจจบนทำาใหเดกชนประถมศกษาและมธยมศกษาดอย

คณภาพทงดานวชาการและดานคณธรรมจรยธรรม ทานเหนดวยกบความเชอนหรอไม เพราะเหตใด

2. การทผปกครองสนบสนนใหนกเรยนพาโทรศพทมอถอมาโรงเรยน ทานเหนดวยกบ

ความคดนหรอไม เพราะอะไร

2.4 การคดอยางมวจารณญาณ เปนความสามารถในการใชหลกฐาน หลกการ องคความร

ในการพจารณาสงทพบเหนหรอสงทไดรบรเพอสรปวาควรเชอหรอไมควรเชอ ควรทำาหรอไมควรทำา

ตวอยาง ทานมความเชอตอเหตการณตอไปนหรอไม เพราะเหตใด

5

1. ถามคนมาเลาวา “ขณะทผมขบรถจกรยานยนตตามหลงรถเกง ผมเหนลอหลงซายแกวง

อยางแรง สกครตอมาปรากฏวาลอนนหลดแลวกลงตกขางถนน ผมจงรบขบแซงไปบอกใหคนขบร วารถของเขาลอหลดมาประมาณ 200 เมตรแลว ” ทานเชอคำาบอกเลานหรอไม เพราะอะไร

2. ถาทานเหนภาพถายสตวประหลาดชนดหนงทหวเปนวว ตวเปนควาย ทานคดวาสตว

ชนดนมจรงหรอไม เพราะอะไร3. ถามคนแนะนำาใหทานใชนำาผงทาบาดแผลทเกดจากไฟไหม

นำารอนลวก ทานจะนำาไปปฏบตตามคำาแนะนำานนหรอไม เพราะเหตใด

2.5 การคดแกปญหา เปนความสามารถในการเอาชนะสภาวะทเปนปญหาดวยการวางแผน

แกปญหา ดำาเนนการแกปญหาและสรปผลการแกปญหาตวอยาง ทานมแนวทางในการแกปญหาตอไปนอยางไร

1. ขณะแดดจดบายวนอาทตยลกชายซงเรยนอยชน ป.3 ตดสนใจซกชดนกเรยนทกชด ถงเทาทกครวมทงรองเทาผาใบคเดยวของเขา สกครตอมาเกดฝนตกตดตอกนจนกระทงคำา ทานจะชวยใหชดนกเรยนของลกชายแหงทนใชในวนจนทรอยางไร

2. ดกของคนวนหนงเกดนำาทวมกะทนหนระดบนำาสงประมาณ 50 เซนตเมตร มสงของทตองเคลอนยายหนนำาไดแก ตเยน 1 หลง, ทวขนาด 20 นว 1 เครอง, รถจกรยานยนต 1 คน, รถกระบะ2 คนและลกสาวอาย 2 ขวบอก 1 คน ถาทานอยบานพรอมภรรยาทานจะทำาอยางไรจงหนนำาไดเรวทสด

6

2.6 การคดสงเคราะห เปนความสามารถในการผสมผสานประเดนยอย ขอมลยอย สงของ

ยอยใหกลมกลนเปนผลงานชนใหญตวอยาง ทานมแนวทางในการทำากจกรรมตอไปนอยางไร1. ถามกะป พรกขหน หอม ปลาทนง มะนาว ผกบง เนอหม

ทานจะปรงกบขาวประเภทใดไดบาง แตละประเภทมสวนประกอบใดบาง

2. จากคำาตอไปน หน หญา ง แมว กระตาย กน ทานจะเรยบเรยงขอความโดยใชคำา

เหลานเปนหลกอยางไรจงไดใจความครบถวนสมบรณ2.7 การคดประยกต เปนความสามารถในการออกแบบหรอ

พฒนาของทมอยแลวนำามาใชประโยชนทดแทนสงทใชอยเดมไดอยางเหมาะสม

ตวอยาง ถาเกดเหตการณณตอไปน ทานจะดำาเนนการอยางไร1. ถาไมตองการใชแจกนทซอจากทองตลาดมาแชพลดาง

สำาหรบวางบนโตะทำางาน ทานจะใชสงใดทดแทนไดบาง

2. ถาทานเปนแมคาขายปลาสดอยในชวงททางราชการหามใชถงพลาสตกทวประเทศ ทาน

จะใชสงใดแทนถงพลาสตกในการอำานวยความสะดวกใหแกลกคา3. ถาทอไอเสยของรถจกรยานยนตชำารดใชการไมไดและไมม

อะไหลในทองตลาด ทานจะใชสงใดทดแทนจงเหมาะสม

2.8 การคดสรางสรรค เปนความสามารถในการสรางผลงานทแปลกใหม มคณภาพสงทง

ดานคณภาพและประสทธภาพตวอยาง ทานมแนวทางในการทำากจกรรมตอไปนอยางไร

7

1. ถาทานมกจการทำาเสนขนมจนขายสงพอคารายยอย ทานจะมวธการทำาเสนขนมจนให

แปลกใหมอยางไรจงชนะคแขงอยางมนใจ2. ถาทานเปนเจาของกจการเสอผา ทานจะออกแบบเสอ

อยางไรจงไดเสอทใชไดเหมาะสมทงงานศพและงานมงคล2.9 การคดบรณาการ เปนความสามารถในการผสมผสาน

ภารกจยอยๆใหเปนภารกจใหญตวอยาง ทานมแนวความคดในการทำากจกจกรรมตอไปน

อยางไร1. ถาทานตองรบผดชอบในการสอนภาษาไทย วทยาศาสตร

และคณตศาสตร ชนอนบาลปท 2 จะออกแบบแผนการจดการเรยนรอยางไรจงจะสามารถสอนสามวชานไดในเวลาเดยวกน

2. ถาทานมอาชพเลยงไก เลยงปลาดกและปลกผกกาด ทำาอยางไรจงจะสามารถใชพนท

เดยวกนในการทำาอาชพทงสามนอยางผสมผสานและเกอกลกน2.10 การคดอนาคต เปนความสามารถในการวางแผนทำา

ภารกจในอนาคตใหประสบความสำาเรจตามวตถประสงค

ตวอยาง ทานจะคดวางแผนในอนาคตของทานอยางไร1. หลงเกษยณอายราชการแลวทานวางแผนในการดำาเนนชวต

ทงดานอาชพ ทอยอาศยในบนปลายของชวตและการใชชวตในสงคมอยางไรบาง

2. ถาลกของทานกำาลงเรยนชน ม.6 แผนการเรยนวทยาศาสตร ระดบผลการเรยนเฉลย

3.75 ทานมแนวทางในการชวยวางแผนอนาคตของลกอยางไรบาง2.11 การคดเชงมโนทศน เปนความสามารถในการสราง

ความคดรวบยอด ซงแบงออกเปนสองแบบ ไดแก มโนทศนแบบอปนยและมโนทศนแบบนรนย

8

2.11.1 มโนทศนแบบอปนย เปนความสามารถในการยกตวอยางจากกฎเกณฑทกำาหนดให

ตวอยาง จงตอบคำาถามตอไปน 1. เมอพดถงสดำานอกจากนกถงถานแลวยงมสงใดอกบาง 2. เมอพดถงความหวานทำาใหคดถงสงใดบาง

2.11.2 มโนทศนแบบนรนย เปนความสามารถในการกำาหนดกฏเกณฑจากตวอยางท

กำาหนดให ตวอยาง จงตอบคำาถามตอไปน 1. วทย เครองรบโทรทศน ตเยน พดลม เตารด สงเหลาน

เหมอนกนในเรองใด 2. แมว สนข นกเขา กระตาย ปลากด จดเปนสตวพวก

เดยวกนเพราะอะไร 2.12 การคดเชงกลยทธ เปนความสามารถในการวางแผนปองกนปญหาการดำาเนนภารกจทอาจจะเกดขนในอนาคต

ตวอยาง ทานจะวางแผนเพอใหการดำาเนนงานตอไปนใหบรรลวตถประสงคอยางไร

1. ในปทผานมาโรงเรยนมปญหาเรองนกเรยนทงขยะเกลอนกลาด แมวาไดตกเตอนหนา

เสาธงเกอบทกวนแตไมเปนผล เนองจากขาดการตดตามผลจากผทรบผดชอบ ขาดการวางแนวปฏบตทชดเจน ทานคดวาในปหนาควรวางแผนปองกนปญหานอยางไรบาง

ปญหา.................................................เปาหมาย............................................ขอจำากด..............................................

9

ทางเลอก 1........................................2......................................3......................................

ทางเลอกทจะนำาไปปฏบต...............................................................................................

2. ปจจบนนกเรยนระดบมธยมศกษาคอนขางมากไมสนใจการเรยน ไมรบผดชอบตอ

หนาท ใชจายฟมเฟอย เกยจครานทำาการงาน มพฤตกรรมหมกมนในเรองชสาว ทำาใหผลการเรยนตกตำาอยางนาเปนหวงและสงผลใหประสบกบความลมเหลวในการเรยน ครจะลงโทษดวยการเฆยนตกไมไดเพราะขดตอระเบยบของทางราชการ ประกอบกบผปกครองปกปองนกเรยนอยางไรเหตผล ทานจะมวธการปองกนปญหานไมใหเกดในปหนาอยางไร

ปญหา........................................เปาหมาย...................................ขอจำากด...................................ทาง

เลอก.1...................................2.............................................3........................................

ทางเลอกทจะนำาไปปฏบต....................................................................................................จากทไดกลาวมาขางตนจะเหนไดวากระบวนการคดเปนกลมหนงของการคดในจำานวนสามกลม นนคอการคดกลมทกษะ การคดกลมรปแบบและการคดกลมกระบวนการ สำาหรบการคดกลมกระบวนการนนเปนการคดทจำาเปนทตองพฒนาใหเกดในตวของนกเรยนเปนอยางยงเพราะจากการศกษาพบวานกเรยนดอยความสามารถดานกระบวนการคดทวประเทศ การทเราจะพฒนากระบวนการคดใหแก

10

นกเรยนไดดนน เราจำาเปนตองมความรความเขาใจในความหมายของกระบวนการคดแตละประเภท และจำาเปนตองมทกษะในการจดกจกรรมการเรยนรดานกระบวนการคดเปนอยางดดวยดงนน จงเปนหนาทของครทจะตองฝกฝนทำาความเขาใจเกยวกบกระบวนการคดและจดกจกรรมสอดแทรกกระบวนการคดในการเรยนการสอนปกตอยางสมำาเสมอ

ความสำาคญของเรองการคดและการสอนเพอพฒนากระบวนการคดปจจบนเรองของ “การคด ” และ “การสอนคด ” เปนเรองทจดวา

สำาคญอยางยงในการจดการศกษาเพอใหไดคณภาพสง ประเทศตาง ๆ ทวโลกหนมาศกษาและเนนในเรองของการพฒนาผเรยนใหเตบโตขนอยางมคณภาพในทก ๆ ดาน ทงทางดานสตปญญา คณธรรมและการเปนพลเมองทดของประเทศ การพฒนาดานสตปญญา เปนดานทมกไดรบความเอาใจใสสงสด เนองจากเปนดานทเหนผลเดนชด ผเรยนทมความรความสามารถสง มกจะไดรบการยอมรบและไดรบโอกาสทดกวาผมความรความสามารถตำากวา และเปนทเขาใจกนวา ความรความสามารถนสามารถวด และประเมนกนไดดวยปรมาณความรทผเรยนสามารถตอบในการทดสอบตาง ๆ อยางไรกตามในสองทศวรรษทผานมา วงการศกษาทงในประเทศไทยและตางประเทศตางกไดคนพบวา การพฒนาสตปญญาของผเรยนยงทำา ไดในขอบเขตทจำา กด และยงไปไมถงเปาหมายสงสดทตองการ ในประเทศอเมรกามผลการวจยนบเปนรอย ๆ เรองทบงชวา ในการสอบวชาตาง ๆ ผเรยนมกสามารถทำา ไดดในสวนทเกยวของกบทกษะขนพนฐาน แตเมอมาถงสวนทตองใชความคดและเหตผล ผเรยนยงไมสามารถทำา ไดด เชน นกเรยนอเมรกนสามารถคดคำานวณได แตไมสามารถใชเหตผลในการแกโจทยปญหาได นกเรยนสามารถเขยนประโยคไดถกตอง แตไมสามารถเขยนโตแยงได เชนนเปนตน (Paul, ๑๙๙๓) สำาหรบในประเทศไทยนนกเชนกน วงการศกษาไทยไดมความเคลอนไหวในเรองของการคดนมาหลายปแลว ซงทำา ใหเกดแนวความคดทนำา มาใชในการสอนหลายเรอง อาทเชน

11

แนวความคดเรองการสอนให “คดเปน ทำา เปน และแกปญหาเปน ” และการสอนใหคดตามแนวพทธศาสตร ซงไดแก “การคดอยางถกวธตามหลกโยนโสมนสการ ” เปนตน แตแนวคดเหลานนยงไมไดรบการนำา ไปใชอยางกวางขวาง และปญหาคณภาพดานการคดขนสง การสอนกระบวนการคด หรอการสอนใหผเรยนคดเปน ยงเปนเรองทมความคลมเครออยมาก เนองจากกระบวนการคดนน ไมไดมลกษณะเปนเนอหาทครจะสามารถเหนไดงาย และสามารถนำา ไปสอนไดงาย การคดมลกษณะเปนกระบวนการ ดงนนการสอนจงตองเปนการสอนกระบวนการดวย ดวยเหตน จงเปนความจำา เปนอยางยงทผสอนกระบวนการคดจะตองมความเขาใจวากระบวนการคดนนมลกษณะอยางไร เกดขนไดอยางไร และประกอบไปดวยอะไรบาง

ทฤษฏ หลกการ และแนวคดเกยวกบ “การคด ” จากตางประเทศมนกคดนกจตวทยา และนกวชาการจากตางประเทศจำานวนมากทได

ศกษาเกยวกบการคด ทฤษฎ หลกการ และแนวคดทสำาคญ ๆ ในเรองนมดงน (ทศนา แขมมณ,๒๕๔๐)

! เลวน (Lewin) นกทฤษฎกลมเกสตตลท (Gestalt) เชอวา ความคดของบคคลเกดจากการรบรสงเรา ซงบคคลมกรบรในลกษณะภาพรวมหรอสวนรวมมากกวาสวนยอย

! บลม (Bloom, ๑๙๖๑) ไดจำา แนกการร (Cognition) ออกเปน ๕ ขน ไดแก การรขนความร การรขนเขาใจ การรขนวเคราะห การรขนสงเคราะห และการรขนประเมน

! ทอแรนซ (Torrance, ๑๙๖๒) ไดเสนอแนวคดเกยวกบองคประกอบของความคดสรางสรรค วาประกอบไปดวย ความคลองแคลวในการคด (Fluency) ความยดหยนในการคด (Flexibility) และความคดรเรมในการคด (Originality)

! ออซเบล (Ausubel, ๑๙๖๓) อธบายวา การเรยนรอยางมความหมาย(Meaningful Verbal Learning) จะเกดขนได หากการเรยนร นนสามารถเชอมโยงกบสงใดสงหนงทมมากอน ดงนน การใหกรอบความ

12

คดแกผเรยนกอนการสอนเนอหาสาระใด ๆจะชวยเปนสะพานหรอโครงสรางทผเรยนสามารถนำา เนอหา/สงทเรยนใหมไปเชอมโยงยดเกาะได ทำา ใหการเรยนรเปนไปอยางมความหมาย

! เพยเจต (Piaget, ๑๙๖๔) ไดอธบายพฒนาการทางสตปญญาวาเปนผลเนองมาจากการปะทะสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม โดยบคคลพยายามปรบตวโดยใชกระบวนการดดซม (Assimi-lation) และกระบวนการปรบใหเหมาะ (Accommodation)โดยการพยายามปรบความร ความคดเดมกบสงแวดลอมใหม ซงทำา ใหบคคลอยในภาวะสมดล สามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมได กระบวนการดงกลาวเปนกระบวนการพฒนาโครงสรางทางสตปญญาของบคคล

! บรนเนอร (Bruner, ๑๙๖๕) กลาววา เดกเรมตนเรยนรจากการกระทำา ตอไป จงจะสามารถจนตนาการ สรางภาพในใจหรอในความคดขนได แลวจงถงขนการคดและเขาใจในสงทเปนนามธรรม

! กานเย (Gagne, ๑๙๖๕) ไดอธบายวาผลการเรยนรของมนษยม ๕ ประเภท ไดแก

๑) ทกษะทางปญญา (Intellectual Skills) ซงประกอบดวยทกษะยอย ๔ ระดบ คอ การจำา แนกแยกแยะ การสรางความคดรวบยอด การสรางกฎ และการสรางกระบวนการหรอกฎขนสง

๒) กลวธในการเรยนร (Cognitive Strategies) ซงประกอบดวยกลวธการใสใจ การรบและทำา ความเขาใจขอมล การดงความรจากความทรงจำา การแกปญหา และกลวธการคด

๓. ภาษา (Verbal Information)๔. ทกษะการเคลอนไหว (Motor Skills)๕. เจตคต (Attitudes)! กลฟอรด (Guilford, 1967) ไดอธบายวาความสามารถทาง

สมองของมนษยประกอบดวยมต 3 มต คอ

13

๑. ดานเนอหา (Contents) หมายถง วตถ/ขอมลทใชเปนสอกอใหเกดความคด ซงมหลายรปแบบ เชน อาจเปนภาพ เสยง สญลกษณ ภาษา และพฤตกรรม

๒. มตดานปฏบตการ (Operations) หมายถง กระบวนการตาง ๆ ทบคคลใชในการคด ซงไดแก การรบรและเขาใจ (Cognition) การจำา การคดแบบเอนกนย การคดแบบเอกนย และการประเมนคา

๓. มตดานผลผลต (Products) หมายถง ผลของการคด ซงอาจมลกษณะเปนหนวย (Unit) เปนกลมหรอพวกของสงตาง ๆ (Classes) เปนความสมพนธ (Relation)เปนระบบ (System) เปนการแปลงรป (Transformation) และการประยกต (Implication) ความสามารถทางการคดของบคคล เปนผลจากการผสมผสานมตดานเนอหา และดานปฏบตการเขาดวยกน

! ลปแมน และคณะ (Lipman, ๑๙๘๑) ไดนำา เสนอแนวคดในการสอนคดผานทางการสอนปรชญา (Teaching Philosophy) โดยมความเชอวา ความคดเชงปรชญาเปนสงทขาดแคลนมากในปจจบน เราจำา เปนตองสรางชมชนแหงการเรยนร (Community ofInquiry) ทผคนสามารถรวมสนทนากนเพอแสวงหาความรความเขาใจทางการคด ปรชญาเปนวชาทจะชวยเตรยมใหเดกฝกฝนการคด

! คลอสไมเออร (Klausmier, ๑๙๘๕) ไดอธบายกระบวนการคดโดยใชทฤษฎการประมวลผลขอมล (Information Processing) วา การคดมลกษณะเหมอนการทำางานของคอมพวเตอร คอ มการนำา ขอมลเขาไป (Input) ผานตวปฏบตการ (Processer) แลวจงสงผลออกมา (Output) กระบวนการคดของมนษยมการรบขอมล มการจดกระทำา และแปลงขอมลทรบมา มการเกบรกษาขอมล และมการนำา ขอมลออกมาใชอยางเหมาะสมกบสถานการณ กระบวนการเกดขนในสมองไมสามารถสงเกตไดโดยตรง แตสามารถศกษาไดจากการอางอง หรอการคาดคะเนกระบวนการนน

14

! สเตรนเบอรก (Sternberg, ๑๙๘๕) ไดเสนอทฤษฎสามศร (Triarchich Theory)ซงประกอบดวยทฤษฎยอย 3 สวน คอ ทฤษฎยอยดานบรบทสงคม (Contexual Subtheory)ซงอธบายถงความสามารถทางสตปญญาทเกยวของกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมของบคคล และทฤษฎยอยดานประสบการณ (Experiential Subtheory) ซงอธบายถงผลของประสบการณทมตอความสามารถทางปญญา รวมทงทฤษฎยอยดานกระบวนการคด(Componential Subtheory) ซงเปนความสามารถทางสตปญญาทเกยวของกบกระบวนการคด

! ปรชญาการสรางความร (Constructivism) อธบายวา การเรยนร เปนกระบวนการทเกดขนภายในบคคล บคคลเปนผสราง (Construct) ความรจากการสมพนธสงทพบเหนกบความร ความเขาใจทมอยเดม เกดเปนโครงสรางทางปญญา (Cognitive Structure)

! การดเนอร (Gardner, ๑๙๘๓) เปนผบกเบกแนวคดใหมเกยวกบสตปญญาของมนษย คอ ทฤษฎพหปญญา (Multiple Intelligences) ซงแตเดม ทฤษฎทางสตปญญามกกลาวถงความสามารถเพยงหนงหรอสองดาน แตการดเนอรเสนอไวถง ๘ ดาน ไดแก ดานดนตร ดานการเคลอนไหวรางกายและกลามเนอ ดานการใชเหตผลเชงตรรกะและคณตศาสตร ดานภาษา ดานมตสมพนธ ดานการสมพนธกบผอน ดานการเขาใจตนเองและดานความเขาใจในธรรมชาต

แนวทางการพฒนาการคด จากตางประเทศไดมผเสนอแนวคดและแนวทางในการพฒนาการคดไวจำานวนไมนอย

อาทเชน! เอดเวรด เดอ โบโน (Edward De Bono, ๑๙๗๓) ไดนำา เสนอ

แนวทางการพฒนาการคดไวจำานวนมาก เชน การพฒนาการคดโดยใชโปรแกรมสำาเรจรป การใชเทคนคหมวก ๖ ใบ เปนตน

15

! ศนยพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ (Center for Critical Thinking, Sonoma State University, ๑๙๙๖) ไดพฒนาคมอการสอนเพอพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ สำาหรบการสอนในโรงเรยนทกระดบ และยงไดผลตสอประเภทเทปเสยงบรรยาย และวดทศน ขนเปนจำานวนมาก

!มนกศกษาจำานวนหลายทานไดพฒนารปแบบการสอนทเนนการพฒนากระบวนการคดขนหลายรปแบบ เชน จอยสและเวลส (Joyce and Weil) เอนนส (Ennis)และวลเลยมส (Williams) เปนตน

หลกการ และแนวคดของไทย! พระธรรมปฎก (๒๕๓๙) ไดนำา เสนอแนวคดในการจดการศกษาและ

การสอนตามหลกพทธธรรม ซงครอบคลมในเรองการพฒนาปญญา และการคดไวจำานวนมากและไดมนกการศกษาไทยนำา แนวคดเหลานมาประยกตใชเปนรปแบบ กระบวนการ และเทคนคในการสอน ทำา ใหประเทศไทยมการศกษาวจยในเรองนมากขน หลกการ และแนวคด ตามหลกพทธธรรมทนำามาใชในการจดการศกษา และการสอนทพระธรรมปฎกไดเผยแผทสำาคญ ๆ มดงน แนวคดพนฐาน

๑. ความสขของมนษยเกดจากการรจกดำา เนนชวตใหถกตองทงตอตวเองและผอน

๒. การรจกการดำาเนนชวตทถกตอง คอ การรจกคดเปน ทำาเปน ใชชวตเปน

๓. การคดเปนหรอการคดอยางถกตองเปนศนยกลางทบรหารการดำา เนนชวตทงหมด ทำา หนาทชนำา และควบคมการกระทำา การคดจะเรมเขามามบทบาทเมอมนษยไดรบขอมลจากสงแวดลอม ซงมอยมาก หากคดเปนหรอคดดกจะเกดการเลอกรบเปนหรอเลอกรบแตสงทด ๆ เมอรบมาแลวกจะเกดการคด ตความเชอมโยงและตอบสนองออกมาเปนการกระทำา ในขนตอนนจะมสงปรงแตงความคดเขามา ไดแก อารมณชอบ ชง คตและอคต

16

ตาง ๆ ซงมผลตอการคดตความเชอมโยงและการกระทำา ถาคดเปนคดโดยรถงสงปรงแตงตาง ๆ นนกจะสามารถบรหารการกระทำา อยางเหมาะสมได

๔. กระบวนการคดเปน เปนสงทพฒนาได ฝกฝนไดโดยกระบวนการทเรยกวาการศกษาหรอสกขา การพฒนานนเรยกวา การพฒนาสมมาทฏฐ ผลทไดคอมรรคหรอการกระทำา ทดงาม

๕. แกนแทของการศกษา คอการพฒนาปญญาของตนเองใหเกดมสมมาทฏฐคอการมความร ความเขาใจ ความคดเหน คานยมทถกตอง ดงาม เกอกลแกชวต และครอบครว

๖. สมมาทฏฐ ทำา ใหเกดการพดและการกระทำา ทถกตองดงาม สามารถดบทกขและแกปญหาได

๗. ปจจยททำา ใหเกดสมมาทฎฐ ไดม ๒ ประการคอ ๗.๑ ปจจยภายนอก หรอเรยกวา ปรโตโฆสะ ไดแก สงแวดลอม

ตาง ๆ ครพอแม เพอน สอมวลชน ฯลฯ ๗.๒ ปจจยภายใน หรอเรยกวา โยนโสมนสการ ไดแก การคดเปน ๘. การศกษาทงหลายทจดกนมาตงแตอดตถงปจจบน ทำา กนอยาง

เปนงานเปนการเปนระบบ ระเบยบ ถอวาเปนปรโตโฆสะทงสน๙. บคคลสวนใหญในโลกจะสามารถพฒนาตนเองใหใชโยนโส

มนสการอยางเดยวไมได จำา เปนตองอาศยปรโตโฆสะกอนในเบองตน๑๐. โยนโสมนสการเรยกไดวา คอการคดเปน เปนความสามารถท

บคคลรจกมองรจกพจารณาสงทงหลายตามสภาวะโดยวธคดหาเหตปจจย สบคนจากตนเหตตลอดทางจนถงผลสดทายทเกด แยกแยะเรองออกใหเหนตามสภาวะทเปนจรง คดตามความสมพนธทสบทอดจากเหตโดยไมเอาความรสกอปทานของตนเองเขาไปจบหรอเคลอบคลม บคคลนนจะสามารถแกปญหาตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม ดวยวธการแหงปญญา

๑๑. โยนโสมนสการ เปนองคประกอบภายในมความเกยวของกบการฝกใชความคดใหรจกคดอยางถกวธ คดอยางมระเบยบ คดอยางวเคราะห ไมมองเหนสงตาง ๆ อยางตน ๆ ผวเผน เปนขนตอนสำา คญของการสราง

17

ปญญา ทำา ใจใหบรสทธ และเปนอสระ ทำาใหทกคนชวยตนเองได นำา ไปสความเปนอสระไรทกข พรอมดวยสนตสขเปนจดหมายสงสดของพระพทธศาสนา

๑๒. โยนโสมนสการ ไมใชตวปญญา แตเปนปจจยใหเกดปญญา มเปาหมายสงสดคอการดบทกข

๑๓. โยนโสมนสการ มองคประกอบ 4 สวนคอ ๑๓.๑ อบายมนสการ คอการคดอยางเขาถงความจรง ๑๓.๒ ปถมนสการ คอการคดอยางมลำา ดบขนตอนไมสบสน ๑๓.๓ การณมนสการ คอการคดอยางมเหตผล ๑๓.๔ อปปาทกมนสการ คอการคดอยางมเปาหมาย คดใหเกดผล

ไมใชคดไปเรอยเปอย๑๔. ในการดำา เนนชวต สตเปนองคธรรมทจำา เปนตองใชในการ

ทำางานทกอยาง โยนโสมนสการ เปนสงหลอเลยงสตทยงไมเกดใหไดเกด ชวยใหสตทเกดแลวเกดตอเนองตอไป

๑๕. กลไกการทำา งานของโยนโสมนสการในกระบวนการคด เมอบคคลรบรสงใด ความคดกจะพงเขาสความชอบหรอไมชอบทนท นนคอสงปรงแตง เนองจากบคคลมประสบการณมากอน เรยกสงปรงแตงนนวาอวชชา ในตอนนเองทโยนโสมนสการจะเขาไปสกดกนความคดนนแลวเปนตวนำา เอากระบวนการคดบรสทธทจะพจารณาตามสภาวะตามเหตปจจย เปนลำา ดบไมสบสน มเหตผลและเกดผลได (ตามองคประกอบทงสขอในขอ ๑๓) ทำา ใหคนเปนนายไมใชทาสของความคด เอาความคดมาใชแกปญหาได

๑๖. คนปกตสามารถใชโยนโสมนสการงาย ๆ ไดโดยการพยายามควบคมกระแสความคดใหอยในแนวทางทดงามตามทางทเคยไดรบการอบรมสงสอนจากกลยาณมตรมากอนแลว และเมอพจารณาเหนความจรง และรวาคำา แนะนำา สงสอนนนถกตองดงาม มประโยชน กยงมนใจและเกดศรทธาขนเอง เกดเปนการประสานกนระหวางปจจยภายนอกกบปจจย

18

ภายใน กลายเปนความหมายของตนเปนทพงแหงตนได ดงนนในการสอนเพอสรางศรทธาจะตองพยายามใหนกเรยนไดรบรผลและเกดความตระหนกในผลของการกระทำา ความด ตองเราใหเกดการเสรมแรงภายใน

๑๗. กลาวโดยสรปกลไกการทำา งานของโยนโสมนสการ และความสมพนธระหวางปรโตโฆสะกบโยนโสมนสการ มดงน

๑๗.๑ โยนโสมนสการจะทำา งาน ๒ ขนตอนคอ รบรอารมณหรอประสบการณจากภายนอก การรบรดวยโยนโสมนสการจะเปนการรบร อยางถกตอง มการคดคนพจารณาอารมณหรอเรองราวทเกบเขามาเปนการพจารณาขอมลดวยสตซงจะเอาไปใชประโยชนในการดำา เนนชวตและทำา กจกรรมตาง ๆ ตอไป

๑๗.๒ กลยาณมตร (ปรโตโฆสะทด) และโยนโสมนสการเปนจดเชอมตอระหวางบคคลกบโลกหรอสภาพแวดลอมภายนอก โดยกลยาณมตรเชอมใหบคคลตดตอกบโลกทางสงคมอยางถกตอง และโยนโสมนสการเชอมตอบคคลกบโลกทางจตใจของตนเองอยางถกตอง

๑๘. วธคดตามหลกโยนโสมนสการม ๑๐ วธคอ ๑๘.๑ วธคดแบบสบสาวเหตปจจย เปนวธคดเพอใหรสภาวะทเปน

จรง ๑๘.๒ วธคดแบบแยกแยะองคประกอบ เปนวธคดเพอกำาหนด

แยกปรากฏการณตาง ๆ ออกเปนสงทเปนรปธรรมและสงทเปนนามธรรม ๑๘.๓ วธคดแบบสามญลกษณ เปนวธคดเพอใหรเทากน คอรวา

สงตาง ๆนนเกดขนเอง และจะดบไปเอง เรยกวา รอนจจง และรวาสงตาง ๆ นนเกดขนมาเองไมมใครบงคบหรอกำา หนดขน เรยกวา รอนตตา

๑๘.๔ วธคดแบบอรยสจจ เปนวธคดแบบแกปญหา โดยเรมจากตวปญหาหรอทกข ทำา ความเขาใจใหชดเจน สบคนสาเหต เตรยมแกไข วางแผนกำา จดสาเหตของปญหา มวธการปฏบต ๕ ขนตอน คอ

๑) ทกข - การกำาหนดใหรสภาพปญหา๒) สมทย - การกำาหนดเหตแหงทกขเพอกำา จด

19

๓) นโรธ - การดบทกขอยางมจดหมาย ตองมการกำาหนดวาจดหมายทตองการคออะไร

๔) มรรค - การกำาหนดวธการในรายละเอยดและปฏบตเพอกำาจดปญหา ๑๘.๕ วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ เปนวธคดใหมความสมพนธ

กนระหวางหลกการ และความมงหมาย สามารถตอบคำาถามไดวาททำาหรอจะทำาอยางนน อยางนเพออะไร ทำาใหการกระทำา มขอบเขต ไมเลยเถด ๑๘.๖ วธคดแบบคณโทษและทางออก เปนการคดบนพนฐานความตระหนกทวาทกสงในโลกนมทงสวนดและสวนดอย ดงนนเมอตองคดตดสนใจเลอกเอาของสงใดเพยงอยางเดยวจะตองยอมรบสวนดของสงทไมไดเลอกไว และไมมองขามโทษหรอขอบกพรอง จดออน จดเสยของสงทเลอกไว การคดและมองตามความจรงน ทำา ใหไมประมาท อาจนำา เอาสวนดของสงทไมไดเลอกนนมาใชประโยชนได และสามารถหลกเลยงหรอโอกาสแกไขสวนเสยบกพรองทตดมากบสงทเลอกไว

๑๘.๗ วธคดแบบรคณคาแท-คณคาเทยม เปนวธคดทสามารถแยกแยะไดวาคณคาแทคออะไร คณคาเทยมคออะไรคณคาแท คอคณคาของสงมประโยชนแกรางกายโดยตรง อาศยปญญาตราคา เปนคณคาสนองปญญาคณคาเทยม คอคณคาพอกเสรมสงจำา เปนโดยตรง อาศยตณหาตราคา เปนคณคาสนองตณหา วธคดนใชเพอมงใหเกดความเขาใจและเลอกเสพคณคาแททเปนประโยชนแกชวต เพอพนจากการเปนทาสของวตถ เปนการเกยวของดวยปญญา มขอบเขตเหมาะสม ๑๘.๘ วธคดแบบเราคณธรรม เปนการคดถงแตสงทดมกศล เมอไดรบประสบการณใด แทนทจะคดถงสงทไมดงาม เปนวธคดทสกดกน ขดเกลาตณหา ๑๘.๙ วธคดแบบเปนอยกบปจจบน เปนวธคดใหตระหนกถงสงทเปนอยในขณะปจจบนกำาหนดเอาทความเกยวของกบความเปนอยประจำา วนเชอมโยงตอกนมาถงสงทกำา ลงรบร กจการตามหนาทหรอการปฏบต โดยมจดหมายไมเพอฝนกบอารมณขอบหรอชง

20

๑๘.๑๐ วธคดแบบวภชวาท เปนการคดแบบมองใหเหนความจรง โดยแยกแยะออกใหเหนแตละแง แตละดานจนครบทกดาน ไมพจารณาสงใด ๆ เพยงดานหรอแงมมเดยว

แนวทาง รปแบบ กระบวนการ วธการ เทคนคการสอนและการพฒนากระบวนการคดของไทย

ในระยะประมาณ 50 ปทผานมา ไดมนกคดและนกการศกษาทไดใหความสนใจในเรองพฒนาการคดตลอดมา โดยเฉพาะอยางยงในระยะหลง ๆ ไดมการนำา หลกธรรมทางพระพทธศาสนามาประยกตใชในการสอน และศกษาวจยกนมากขน ควบคไปกบการนำา ทฤษฎและหลกการของตางประเทศมาประยกตใช จงทำา ใหประเทศไทยไดรปแบบการสอน กระบวนการสอนและเทคนคตาง ๆ เพมขนมาก อาทเชน การสอนให คด“เปน ทำา เปน และแกปญหาเปน โดย โกวท วรพพฒน การสอนโดยสราง” “ศรทธาและโยนโสมนสการ โดย สมน อมรววฒน การสอนความคด ” “ ”โดย โกวท ประวาลพฤกษ“การสอนทกษะกระบวนการ โดย กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ และ ”กระบวนการคดเปนเพอการดำา รงชวตในสงคมไทย โดย หนวย“ ”

ศกษานเทศก กรมสามญศกษากระทรวงศกษาธการ เปนตน

กรอบความคดของ “การคด”จากการประมวลขอมลเกยวกบการคด พบวา มคำา ทแสดงถง

ลกษณะของการคดและคำา ทเกยวของกบการใชความคดเปนจำา นวนมาก อาทเชน

การสงเกต คดผด-คดถก กระบวนการคดอยางวจารณญาณการเปรยบเทยบคด สน-คดยาว/คดไกล กระบวนการคดแก

ปญหา

21

การตงคำาถาม คดแคบ-คดกวาง กระบวนการคดรเรมสรางสรรค

การแปลความหมาย คดรอบคอบ คดทบทวน กระบวนการตดสนใจ

การตความ คดคลอง คดไว กระบวนการทางวทยาศาสตรการขยายความ คดอยางมเหตผล กระบวนการศกษาวจยการอางอง คดหลากหลาย กระบวนการปฏบตการคาดคะเน คดละเอยดลออการสรป คดเปนการสรางฯลฯ

จะเหนไดวาคำา ตาง ๆ ทเกยวของกบการคดจำา นวนมากนน สามารถจดกลมได 3 กลมใหญ ๆ คอ

กลม ท ๑ เปนคำาทแสดงออกถงการกระทำา หรอ พฤตกรรมซง ตองใชความคด เชน การสงเกต การเปรยบเทยบ การจำา แนกแยกแยะ การขยายความ การแปลความ การตความ การจดกลม/หมวดหม การสรป ฯลฯ คำา ตาง ๆ เหลานแมจะเปนพฤตกรรมทไมมคำาวา “คด ” อย แตกมความหมายของการคดอยในตว คำา ในกลมนมลกษณะของพฤตกรรม/การกระทำา ทชดเจนหรอคอนขางชดเจนหรอเปนทเขาใจตรงกน ซงหากบคคลสามารถทำาไดอยางชำานาญ กจะเรยกกนวา ทกษะ ดงนน ทศนา แขมมณ และคณะ (๒๕๔๐) จงเรยกชอคำา กลมนวา ทกษะการคด ทกษะการคดแตละทกษะ จะประกอบไปดวยพฤตกรรมหรอการกระทำายอย ๆ มากบาง นอยบาง และมกจะมการจดลำาดบของการกระทำา เหลานนดงนนทกษะการคดจงเปนความสามารถของบคคลในการแสดงพฤตกรรมการคดซงประกอบไปดวยการกระทำา ยอย ๆ ทเปนไปตามลำา ดบเพอใหเกดเปนพฤตกรรมการคดนนๆ การคดในระดบทกษะมกบงชถงพฤตกรรมการคดไดคอนขางชดเจน ทกษะการคดนม๓ ระดบ คอ ทกษะการคดพนฐาน (Basic Thinking Skills) ทกษะการคดทเปนแกนสำาคญ(Core

22

Thinking Skills) และทกษะการคดชนสง (Higher-Ordered Thinking Skills) ทกษะการคดชนสง มกจะประกอบไปดวยการกระทำา ยอย ๆ และมขนตอนของการกระทำา ทมากกวาทกษะการคดขนตน ๆ

กลมท ๒ เปนคำา ทแสดงลกษณะของการคด ซงใชในลกษณะเปนคำา วเศษณ เชนคดกวาง คดถก คดคลอง คดรอบคอบ ซงคำา ไมไดแสดงออกถงพฤตกรรมหรอการกระทำาโดยตรง แตสามารถแปลความไปถงพฤตกรรมหรอการกระทำา ประการใดประการหนงหรอหลายประการรวมกน เชน คดคลอง มความหมายถงพฤตกรรมการบอกความคดไดจำานวนมาก และในเวลาทรวดเรว คดหลากหลายมความหมายถงพฤตกรรมการสามารถบอกความคดทมลกษณะ/รปแบบ/ประเภท ทหลากหลาย คำา ประเภทน ทศนา แขมมณและคณะ (๒๕๔๐) จงเรยกวา ลกษณะการคด ซงหมายถง การคดทมลกษณะพเศษเปนเอกลกษณเฉพาะของการคดนน ๆ ซงลกษณะดงกลาว ไมไดบงชถงพฤตกรรมหรอการกระทำา ทชดเจน ตองอาศยการแปลความและตความไปถงพฤตกรรมตาง ๆ ทเมอประกอบกนเปนลำา ดบขนตอนแลวจะชวยใหเกดเปนลกษณะการคดนน ๆ

กลมท ๓ เปนคำา ทแสดงถง การดำา เนนกจกรรมการคดอยางเปนลำา ดบขนตอนหรอเปนกระบวนการ ซงจะชวยใหบรรลวตถประสงคของการคดนน ๆ และในกระบวนการแตละขนตอน จะตองอาศยทกษะการคดและลกษณะการคดทจำา เปนจำานวนมาก อาทเชน กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ กระบวนการแกปญหา กระบวนการคดรเรมสรางสรรค เปนตน กระบวนการคดเหลานมวตถประสงคเฉพาะทแตกตางกนและตองอาศยความสามารถทางการคดตาง ๆ หลายประการมาชวยใหแตละขนตอนของกระบวนการสมฤทธผล การคดทตองอาศยพฤตกรรมหรอการกระทำา หรอทกษะจำานวนมากนทศนา แขมมณ และคณะ (๒๕๔๐) จดใหอยในกลมของ กระบวนการคด เชน กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ มวตถประสงคเพอใหไดความคดทผานการกลนกรองพจารณามาอยางดแลว กระบวนการ

23

คดจงประกอบไปดวยขนตอนในการพจารณากลนกรองขอมล ในขณะทกระบวนการแกปญหา มวตถประสงค เพอแกปญหาใดปญหาหนง หรอกระบวนการคดรเรมสรางสรรค มวตถประสงคเพอสรางผลงานทใหมแตกตางไปจากเดมอนทจรงแลว ทงทกษะการคด ลกษณะการคด และกระบวนการคด เมอวเคราะหละเอยดลงไปแลว จะเหนวามลกษณะรวมกนคอ ประกอบไปดวยพฤตกรรมหรอการกระทำา ยอย ๆ หลายพฤตกรรม และมการเรยงลำา ดบพฤตกรรมเปนขนตอนทสามารถนำา ไปสวตถประสงค หรอกลาวอยางสน ๆ ไดวามลกษณะเปนขนตอนหรอกระบวนการเชนเดยวกน แตมความแตกตางกนตรงความชดเจนของคำา และปรมาณและความซบซอนของพฤตกรรมหรอการกระทำา ซงหากจะจดลำาดบโดยใชเกณฑดงกลาวแลว

สามารถจดไดวาทกษะการคด เปนการคดในระดบพนฐาน ลกษณะการคดเปนการคดในระดบกลาง และกระบวนการคดเปนการคดในระดบสง จากกรอบความคดดงกลาว ประกอบกบการศกษาคนควาองคความรเกยวกบการคด ทศนา แขมมณ และคณะ (๒๕๔๐) ไดจดมตของการคดไว ๖ ดาน เพอใชเปนกรอบความคดในการพฒนา ความสามารถทางการคดของเดกและเยาวชนตอไป

มตของ การคด ม ๖ ดาน ดงน“ ”๑. มตดานขอมลหรอเนอหาทใชในการคด๒. มตดานคณสมบตทเอออำา นวยตอการคด๓. มตดานทกษะการคด๔. มตดานลกษณะการคด๕. มตดานกระบวนการคด๖. มตดานการควบคมและประเมนการคดของตนสำาหรบรายละเอยดเกยวกบมตแตละดานนน ไมสามารถกลาวไดในทน

ทงหมดโดยเฉพาะเกยวกบทกษะการคดและลกษณะการคด พบวามผไดใหคำา อธบายทชดเจนเกยวกบทกษะการคดอยบาง แตไมมากนก ซงสวนใหญมกจะเปนทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร สวนลกษณะการคดตาง ๆ

24

มคำา อธบายนอยมาก สำา หรบกระบวนการคดนนพบวา กระบวนการคดทมผศกษาไวมากพอสมควร ไดแก กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ กระบวนการแกปญหา กระบวนการทางวทยาศาสตร และกระบวนการคดรเรมสรางสรรค

ดวยเหตททกษะการคดและลกษณะการคด จำานวนมากยงไมไดรบการศกษาวเคราะห และขยายความใหเกดความชดเจนอยางเพยงพอ ความคลมเครอนจงอาจเปนสาเหตสำาคญททำา ใหการสอนกระบวนการคด ซงเปนการคดขนสง ไมบรรลผล เนองจากผเรยนยงขาดทกษะขนพนฐานทจำา เปนตอการพฒนาความคดในขนสง ดวยเหตน ทศนาแขมมณ และคณะ (๒๕๔๐) จงไดรวมกนวเคราะหทกษะการคดแตละทกษะ และลกษณะการคดทสำาคญแตละลกษณะ และเลอกลกษณะการคดบางประการทคดวาเปนพนฐานทสำาคญ และจำา เปนจะตองสงเสรมและฝกฝนใหผเรยนตงแตระดบการศกษาปฐมวยประถมศกษา และมธยมศกษา แลวจงนำา คำา เหลานนมาวเคราะหใหเหนถงจดมงหมายและวธการในการคด รวมทงกำาหนดเกณฑตดสน เพอใชในการประเมนการคดนน ๆทงนดวยวตถประสงคทจะทำา ใหคำา ทใชกนในลกษณะทเปนนามธรรมมความเปนรปธรรมมากขน ซงจะชวยใหแนวทางทชดเจนแกครในการสอน ทำา ใหครสามารถสอนไดอยางชดเจน ตรงทาง และบรรลวตถประสงคมากขน

อยางไรกตาม การนำา เสนอขอมลในทนจะนำา เสนอเพยงรายการทกษะการคดลกษณะการคด และกระบวนการคด ทไดคดเลอกไวเทานน ไมสามารถนำา เสนอรายละเอยดทวเคราะหไดทงหมด มดงน

๑. มตดานขอมลหรอเนอหาทใชในการคดในการคด บคคลไมสามารถคดโดยไมมเนอหาของการคดได

เฉพาะการคดเปนกระบวนการในการคดจงตองมการคดอะไรควบคไปกบการคดอยางไรขอมลทใชในการคดนน มจำานวนมากเกนกวาทจะกำาหนดหรอบอกได กลมขอมลทมนษยใชในการคดพจารณาแกปญหาออกเปน ๓ ดาน ดวยกน คอ ๑. ขอมลเกยวกบตนเอง

25

๒. ขอมลเกยวกบสงคมและสงแวดลอม๓. ขอมลวชาการในการพจารณาหาทางแกปญหา บคคลจะตองพจารณาขอมล

ทง ๓ สวนควบกนไปอยางผสมกลมกลน จนกระทงพบทางออกหรอทางเลอกในการแกปญหาอยางเหมาะสม๒. มตดานคณสมบตทเอออำา นวยตอการคด ในการคดพจารณาเรองใด ๆ โดยอาศยขอมลตาง ๆ คณสมบต

สวนตวบางประการ มผลตอการคดและคณภาพของการคด ตวอยางเชน คนทมใจกวาง ยอมยนดทจะรบฟงขอมลจากหลายฝาย จงอาจจะไดขอมลมากกวาคนทไมรบฟง ซงขอมลเหลานจะมผลตอการคด ชวยใหการคดพจารณาเรองตาง ๆ มความรอบคอบขน หรอผทชางสงสยอยากรอยากเหน มความใฝรยอมมความกระตอรอรนทจะแสวงหาขอมลและคนหาคำาตอบ ซงคณสมบตนมกจะชวยสงเสรมการคดใหมคณภาพขน ดงนนคณภาพของการคดสวนหนงจงยงตองอาศยคณสมบตสวนตวบางประการ แตในทำา นองเดยวกน พฒนาการดานการคดของบคคลกมกจะมสวนยอนกลบไปพฒนาคณสมบตสวนตวของบคคลนนดวย

คณสมบตทเอออำา นวยตอการคดทนกคด นกจตวทยา และนกการศกษาเหนพองตองกนมอยหลายประการ ทสำาคญมากไดแก ความเปนผมใจกวาง เปนธรรม ใฝรกระตอรอรน ชวงวเคราะหผสมผสาน ขยน ตอส กลาเสยง อดทน มความมนใจในตนเองและนารกนาคบ

๓. มตดานทกษะการคด ในการคด บคคลจำา เปนตองมทกษะพนฐานหลายประการในการดำา เนนการคดอาทเชน ความสามารถในการจำาแนกความเหมอนและความตางของสง ๒ สงหรอมากกวาและความสามารถในการจดกลมของทมลกษณะเหมอนกน นบเปนทกษะพนฐานในการสรางมโนทศนเกยวกบสงนน ความสามารถในการสงเกต การรวบรวมขอมล และการตงสมมตฐาน นบเปนทกษะพนฐานในกระบวนการคดแกปญหา เปนตน ทกษะทนบเปนทกษะการ

26

คดขนพนฐานจะมลกษณะเปนทกษะยอย ซงมกระบวนการหรอขนตอนในการคดไมมาก ทกษะทมกระบวนการหรอขนตอนมากและซบซอน สวนใหญจะตองใชทกษะพนฐานหลายทกษะผสมผสานกน ซงจะเรยกกนวา ทกษะการ“คดขนสง ทกษะการคดเปนพนฐานทสำาคญในการคด บคคลจะคดไดดจำา ”เปนตองมทกษะการคดทจำา เปนมาบางแลว และเชนเดยวกน การคดของบคคลกจะมสวนสงผลไปถงการพฒนาทกษะการคดของบคคลนนดวย โดยทว ๆ ไป มการจดทกษะการคดไว ๓ ระดบ ไดแก

ก.! ทกษะการคดขนพนฐานทสำาคญ มจำานวนมากไดแก ๑) ทกษะการสอสาร ประกอบดวย

- ทกษะการฟง - ทกษะการใชความร- ทกษะการจำา - ทกษะการอธบาย- ทกษะการอาน - ทกษะการทำา ความกระจาง- ทกษะการรบร - ทกษะการบรรยาย- ทกษะการเกบความร - ทกษะการพด- ทกษะการดงความร - ทกษะการเขยน- ทกษะการจำา ได - ทกษะการแสดงออก๒) ทกษะทเปนแกนหรอทกษะขนพนฐานทวไป ไดแก- ทกษะการสงเกต - ทกษะการระบ- ทกษะการสำารวจ - ทกษะการจำาแนกความแตกตาง- ทกษะการตงคำา ถาม - ทกษะการจดลำา ดบ- ทกษะการรวบรวมขอมล - ทกษะการเปรยบเทยบ- ทกษะการจดหมวดหม - ทกษะการอางอง- ทกษะการตความ - ทกษะการแปลความ- ทกษะการเชอมโยง - ทกษะการขยายความ- ทกษะการใชเหตผล ทกษะการสรปความ–ข.! ทกษะการคดขนสง ทสำา คญมดงน- ทกษะการนยาม - ทกษะการวเคราะห

27

- ทกษะการผสมผสาน - ทกษะการจดระบบ- ทกษะการสราง - ทกษะการจดโครงสราง- ทกษะการปรบโครงสราง - ทกษะการหาแบบแผน- ทกษะการหาความเชอพนฐาน - ทกษะการทำา นาย- ทกษะการตงสมมตฐาน - ทกษะการทดสอบสมมตฐาน- ทกษะการกำาหนดเกณฑ - ทกษะการพสจน-! ทกษะการประยกต๔. มตดานลกษณะการคด ลกษณะการคด เปนประเภทของการคดทแสดงลกษณะเฉพาะทชดเจน ลกษณะการคดแตละลกษณะจะอาศยทกษะพนฐานบางประการ หรอหลายประการ ลกษณะการ

คดทไดเลอกสรรวามความสำาคญ สมควรทจะนำา ไปใชในการพฒนาเดกและเยาวชนของชาต ม ๔ ประการ ไดแก การคดคลอง การคดหลากหลาย การคดละเอยด การคดชดเจนการคดอยางมเหตผล การคดกวาง การคดไกล การคดลกซง และการคดแหวกแนว

๕. มตดานกระบวนการคด กระบวนการคด เปนการคดทประกอบไปดวยลำา ดบขนตอน

ในการคด ซงมมากบาง นอยบาง แลวแตความจำา เปนของการคดแตละลกษณะ และในแตละขนตอนของการดำา เนนการคด จำา เปนตองอาศยทกษะการคดทงขนพนฐานและขนสงตามความเหมาะสมกระบวนการคดทจำา เปนมากแตในทนไดเลอกนำา เสนอกระบวนการคดอยางมวจารณญาณ เนองจากกระบวนการนเปนกระบวนการทสำาคญทตองนำา ไปใชในกระบวนการหรอสถานการณอน ๆ อกเปนจำานวนมาก เชน กระบวนการคดแกปญหา กระบวนการคดตดสนใจ กระบวนการคดรเรมสรางสรรค กระบวนการวจย เปนตน

๖. มตดานการควบคมและประเมนการคดของตนเอง การควบคมการรคดของตนเอง หมายถง การรตวถงความคดของตนเองในการกระทำา อะไรอยางใดอยางหนง หรอการประเมนการ

28

คดของตนเองและใชความรนนในการควบคมหรอปรบการกระทำา ของตนเอง การคดในลกษณะน มผเรยกวา การคดอยางมยทธศาสตรหรอ “Strategic Thinking” ซงครอบคลมการวางแผน การควบคมกำา กบการกระทำา ของตนเอง การตรวจสอบความกาวหนา และการประเมนผล

มตดานการตระหนกรถงการคดของตนเองและการสามารถควบคมและประเมนการคดของตนเองน นบเปนมตสำาคญของการคดอกมตหนง บคคลทมการตระหนกรและประเมนการคดของตนเองได จะสามารถปรบปรงกระบวนการคดของตนใหดขนเรอย ๆ

การพฒนาความสามารถของผเรยนในมตนจะสงผลตอความสามารถทางการคดของผเรยนในภาพรวมในการคดใด ๆ กตาม มตทง ๖ นจะปรากฏเกดขนในกระบวนการคด ซงหากเกดขนอยางครบถวน และอยางมคณภาพ กจะสงผลใหการคดนนเกดคณภาพตามไปดวย

จากกรอบความคดน สามารถอธบายไดวา ในการคดใด ๆ หากบคคลมคณสมบตทเอออำา นวยตอการคด กนบเปนพนฐานและการเรมตนทด การคดของบคคลนนจะตองอาศยทกษะการคดจำานวนมากเปนแกนสำาคญ และทกษะการคดเหลานนจะสามารถไปชวยพฒนาลกษณะการคดแบบตาง ๆ ทจำา เปน อาทเชน การคดคลองหลากหลาย ยดหยนการคดละเอยด คดชดเจน การคดถกทาง คดกวาง คดไกล คดลกซง คดอยางมเหตผล และคดแหวกแนว ซงทกษะและลกษณะการคดดงกลาว จะไปชวยพฒนากระบวนการคดตางๆ ซงมวตถประสงคในการนำา ไปใชในชวตประจำา วนในสถานการณตาง ๆ เชน กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ กระบวนการแกปญหา กระบวนการตดสนใจ กระบวนการคดรเรม สรางสรรค กระบวนการวจย เปนตน กลไกของการพฒนาการคด จงควรเรมตนทการกระตนใหบคคลไดคดโดยการพฒนาทกษะการคด หากสามารถพฒนาทกษะการคดของบคคลได กเทากบเปนการเรมหมนแกนของวงลอทางปญญา เมอแกนหมนสวนอนกจะมการเคลอนไหวไดมาก วงลอทางความคดกยอมทำา งานไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ

29

การคดเชงบวก(Positive thinking)ความหมาย

เทคนคการคดเชงบวก หมายถง การคดถงสงทด เพอเอาชนะความเครยด และความรสกทไมดตางๆ เชน ความไมพงพอใจ ความเจบปวด ความทกขทรมาน ฯลฯ หลกพนฐาน เทคนคการคดเชงบวกสามารถชวยใหความเจบปวดทกขทรมานหรอความเครยดของบคคลบรรเทาลง เนองจากความเชอวา 1. ความคดเปนกระบวนการซงเกดขนอยางตอเนองตลอดเวลา ดงนน การพยายามเตอนหรอบอกบคคลใหหยดคดถงความเครยด ความทกข ความเจบปวด ฯลฯ จงเปนวธทไมสามารถบรรเทาความทกขทรมานของบคคล 2. บคคลจะเปนอยางทตนคด เชน ผปวยโรคมะเรงกงวลเกยวกบความเจบปวดของบาดแผลภายหลงการผาตด จะคอยคดและจนตนาการวาตนเองจะเจบปวดมากเพมขนเรอย ๆ ภายหลงผาตดจงปวดมากจนทรนทราย วธปฏบต: พยาบาลควรชวยเหลอบคคลใหใชวธการคดเชงบวก ดงน

1. เปดโอกาสใหบคคลไดพดระบายสงทคดอยในใจอยางเตมท เพอประเมนขอเทจจรงจากความคดทงเชงบวกและลบแทนการคาดคะเนหรอใชประสบการณของพยาบาล เนองจากบคคลแตละคนแมจะเผชญกบเหตการณเดยวกนกมกมความคดและความรสกทแตกตางกน

30

2. ใหขอมลเชงบวกใหบคคลรบทราบ และเนนใหคดในใจซำา ๆ วาสถานการณเชงบวกนนจะเกดขนกบแทนภาพสงทนากลวเดมทเคยคดไว เชน หลงผาตดแผลจะคอย ๆ หาย พรอมกบความปวดทจะทเลาลงทกวน วนท 2 จะดกวาวนแรก วนท 3 จะดเพมขนจากนนอาการจะดเพมขนทกวน รวมทงหายจากโรคมะเรง ไดออกจากโรงพยาบาลดวยสขภาพทแขงแรง

ค ว า ม ค ด ส ร า ง ส ร ร ค ข อ ง เ ด ก ป ฐ ม ว ย1. ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ค ว า ม ค ด ส ร า ง ส ร ร ค ความคดสรางสรรคเปนความสามารถอยางหนงของมนษยท

สามารถกระตนหรอสงเสรมใหเกดขนไดดวยการฝก ความคดสรางสรรคเปนพฤตกรรมทเกดขนไดจากการเรยนร มผใหความหมายของความคดสรางสรรคไวหลายทาน ดงน

ท อ แ ร น ซ (Torrance,1962 อ า ง ถ ง ใ น เ พ ย ง จ ต ด า นประดษฐ,2548:2) ไดใหความหมายของความคดสรางสรรควา เปนความสามารถของบคคลในการคดสรางสรรคผลตผลหรอสงแปลก ๆ ใหม ๆ ทไดจากประสบการณแลวเชอมโยงกบสถานการณใหม ๆ สงทเกดขนไมจำาเปนตองเปนสงทสมบรณอยางแทจรง อาจออกมาในรปของผลตผลทางศลปะ วรรณคด วทยาศาสตรหรออาจเป นเพยงกระบวนการค ดเท าน น

วอลลาซและโคแกน(Wallach&Kogan,1965:34 อ างถ งในเยาวพา เดชะคปต,2546:48) เชอวาความคดสรางสรรค หมายถง ความคดโยงสมพนธ คนทมความคดสรางสรรค คอ คนทมความสามารถคดอะไรไดอยางมสมพนธลกโซ เชน เมอเหนคำาวาปากกากนกถงกระดาษ ดนสอ ขวดหมก โตะ เกาอ สมดบนทก ฯลฯ ยงคดไดมากเทาไร ยงแสดงถ ง ศ ก ย ภ า พ ด า น ค ว า ม ค ด ส ร า ง ส ร ร ค ม า ก ข น เ ท า น น

ก ลฟอรด(Guilford,1967:61) ใหความหมายวา ความค ดสรางสรรคเปนลกษณะความคดอเนกนย (Divergent Thinking) คอ ความคดหลายทศทางหลายแงหลายมม คดไดกวางไกล ลกษณะความคด

31

เชนนจะนำาไปสความคด การประดษฐสงแปลกใหม รวมทงการคดหาวธการแกปญหาไดสำาเรจดวย ความคดอเนกนย ประกอบดวยความคดรเร ม (Originality) ค ว า ม ค ด ค ล อ ง ต ว (Fluency) ค ว า ม ค ด ย ด ห ย น (Flexibility) แ ล ะ ค ว า ม ค ด ล ะ เ อ ย ด ล อ อ (Elaboration)

อาร พนธมณ(2545:33) ไดกลาวถงความสรางสรรควาเปนกระบวนการทางสมองทคดในลกษณะอเนกนยนำาไปสการคดคนพบสงแปลกใหมดวยการคดดดแปลงปรงแตงจากความคดเดมผสมผสานใหเกดความคดใหมการประดษฐคนพบสงตาง ๆ รวมทงวธการคดทฤษฎหลกการไดสำาเรจ ซงความคดสรางสรรคไดทงการคดในสงทเปนไปได สงนเปนเหตแ ล ะ จ น ต น า ก า ร

สมศกด ภ ว ภาดาวรรธน (2544:2) ได สร ปน ยามความค ดสรางสรรควา ถาพจารณาความคดสรางสรรคในเชงผลงาน (Product) ผลงานนนตองเปนผลงานทแปลกใหมและมคณคา กลาวคอ ใชไดโดยมคนยอมรบ ถาพจารณาความคดสรางสรรคโดยมกระบวนการ (Process) กระบวนการคดสรางสรรค คอ ใชไดโดยมคนยอมรบ ถาพจารณาความคดทแตกตางกนมากเขาดวยกน ถาพจารณาความคดสรางสรรคเชงบคคล บ ค ค ล น น จ ะ ต อ ง เ ป น บ ค ค ล ท ม ค ว า ม แ ป ล ก เ ป น ต ว ข อ ง ต ว เ อ ง (Originality) เปนผทมความคดคลอง (Fluency) มความคดยดหยน (Flexibility) และความสามารถใหรายละเอยดในความคดนน ๆ ได (Elaboration)

กรมวชาการ(2546:99) ไดใหความหมายความคดสรางสรรคสำาหรบเดกกอนประถมศกษาวา หมายถง ความสามารถทเดกสงเกตเหน รบร เขาใจ และมปฏกรยาตอบสนอง โดยคดและทำา ไดผลงานทแสดงออกมาตามรปแบบของเขา ดงนนผลงานททำาตามแบบ เลยนแบบ และทำาซำา ๆ จ ง ถ อ ว า ย ง ไ ม เ ก ด ค ว า ม ค ด ส ร า ง ส ร ร ค

ใจทพย แกวมงคล(2547:13) ไดสรปความหมายของความคดสรางสรรคไดวา ความคดสรางสรรค เปนกระบวนการคดทแปลกใหมเปนผลรวมขนสดทายของกระบวนการภายในสมองทสามารถเชอมโยงความ

32

สมพนธของความรและประสบการณทมอยในแงมมใหม ประกอบดวย ความคดรเร ม ความคดคลองตว ความยดหยนในการคด ความคดรายละเอยด ถอวาเปนความคดทด มคณคา สงผลใหเกดความคดใหม มป ร ะ โ ย ช น ใ น ก า ร ส ร า ง ส ร ร ค ข อ ง บ ค ค ล

ประสทธรกษ เจรญผล(2547:8) สรปความหมายของความคดสรางสรรคไววา ความคดสรางสรรคเปนความสามารถของแตละบคคลในการผสมผสานความรและประสบการณทมอย เพอการแกปญหาคดคนสงใหม ๆ ดวยวธการทแปลกใหมไมซำาแบบเดม ซงอาจอยในรปของขบวนการคดผลผลตหรอพฤตกรรมทบคคลแสดงออกมา ซงความสามารถดานนมอยในตวบคคลของแตละคนในระดบทแตกตางกนและสามารถพฒนาขนไดดวยการจดประสบการณทเหมาะสม ดงนน ความคดสรางสรรคจงเปนสงทควรสงเสรมและพฒนาใหเดกปฐมวย ซ งเปนวยเร มตนแหงการเรยนร

วนช สธารตน(2547:164) สรปไดวา ความคดสรางสรรคเปนความคดทเกดขนตอเนองจากจนตนาการโดยมลกษณะทแตกตางกนไปจากความคดของบคคลอน ความคดสรางสรรค อาศยพ นฐานจากประสบการณเดม คอ ความร ขอมลขาวสาร การศกษาเหตผล และการใชปญญา ในการจดสรางรปแบบความคดในรปแบบใหม อาจแสดงออกมาเปนรปธรรมอยางประจกษชดหรอมลกษณะเปนนามธรรม ซงจะเปนพนฐานใหมความคดเชอมโยงจนเกดความประจกษชดและกอใหเกดการคนพบสงใหม ๆ ทำาใหเกดผลงานศลปะ และวทยาการสาขาตาง ๆ รวมทงผลงานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย อนเปนประโยชนแกสงคม ประเทศชาตม น ษ ย ช า ต

อมรรตน จรสอรณฉาย(2549:45) ความคดสรางสรรค เปนความสามารถของแตละบคคลในการผสมผสานเช อมโยงความรและประสบการณทมอยเพอการแกปญหาคดคนสงใหม ๆ ดวยวธการทแปลกใหมไมซำาแบบเดม ประกอบดวย ความคดรเรม ความคดคลองแคลว ความค ด ย ด ห ย น แ ล ะ ค ว า ม ค ด ล ะ เ อ ย ด ล อ อ

33

สคนธ สนธพานนทและคณะ(2550:30) ไดสรปวา ความคดสรางสรรค หมายถง ความสามารถของบคคลทแสดงความคดหลายทศทาง หลายแงหลายมม คดไดกวางไกลโดยนำาประสบการณทผานมาเปนพนฐานททำาใหเกดความคดใหม อนนำาไปสการประดษฐคดคนพบสงตาง ๆ ทแปลกใหม ความคดสรางสรรคประกอบดวย ความคดรเร ม ความคลองใ น ก า ร ค ด ค ว า ม ย ด ห ย น ใ น ก า ร ค ด แ ล ะ ค ว า ม ล ะ เ อ ย ด ล อ อ

จากความหมายขางตน สรปไดวา ความคดสรางสรรคเปนลกษณะของบคคลในการคดถงสงตาง ๆ แปลก ๆ ใหม ๆ ไมซ ำาแบบอยางทมอยแลว ตลอดจนถงการแกปญหาในการคดแบบบรณาการทสามารถเชอมโยงความสมพนธกบความรใหม ๆ เปนกระบวนการคดทเกดขนหลายทศทางทเปนประโยชนแกมนษย และความคดสรางสรรคประกอบดวย ความคดรเร ม ความคลองในการคด ความยดหยนในการคด และความล ะ เ อ ย ด ล อ อ

2. ค ว า ม ส ำา ค ญ ข อ ง ค ว า ม ค ด ส ร า ง ส ร ร ค ความคดสรางสรรคเปนคณลกษณะทสำาคญอยางหนงของ

มนษย เปนสงทมคณคาและเปนปจจยทจำาเปนยงในการทจะทำาใหประเทศชาตเจรญกาวหนา ดงทนกการศกษาทเกยวของกบความคดสรางสรรค ไดดงน

เจอรซล(Jersile,1972:153–154 อางในอาร พนธมณ,2545:156–157) กลาววา ความคดสรางสรรคมสวนชวยในการสงเสรมเดกในดานตาง ๆ ไดแก

1. สงเสรมสนทรยภาพ เดกจะชนชมและมทศนคตทดตอสงตาง ๆ ผใหญควรทำาเปนตวอยาง ยอมรบและชนชมในผลงานเดก เพอพฒนาสนทรยภาพแกเดก โดยใหเดกเหนวาทก ๆ อยางมความหมายสำาหรบตว

34

เขาสงเสรมใหรจกสงทแปลกจากสงธรรมดาสามญใหไดยนในสงทไมเคยไดยนและหดใหเดกสนใจในสงตาง ๆ รอบตว

2. ผอนคลายอารมณ การทำางานสรางสรรคเปนการผอนคลายอารมณ ลดความกดดน ความคบของใจและความกาวราวลง

3. สรางนสยในการทำางานทดขณะทเดกทำางานเดกจะเรยนรการทำางานทเปนระเบยบและมนสยการทำางานโดยครชแนะ และหดใหเดกมวนย เชน รจกเกบของเปนทลางมอ เมอทำางานเสรจ

4. พฒนากลามเนอมอ เดกสามารถพฒนากลามเนอใหญจากการเลน การเคลอนไหว การเลนบลอก และการพฒนากลามเนอเลกจากการตดกระดาษ ประดษฐภาพ วาดภาพดวยนวมอ การตอภาพ การเลนกระดานตะป

5. เปดโอกาสใหเดกไดสำารวจ คนควาทดลองเดกจะชอบทำากจกรรมและใชวสดตางกน เพอสรางสงตาง ๆ ซงเปนโอกาสทเดกจะใชความคดรเรมและจนตนาการของเขาสรางสงใหม ๆ ขน โดยครควรจดหาวสดตาง ๆ ไวใหเดกมโอกาสพฒนาการทดลองของเขา เชน กลองยาสฟน และเศษวสดเหลอใช เพอใหเขาฝกสมมตเปนนกกอสรางหรอสถาปนก

อาจสรปถงความสำาคญของความคดสรางสรรคทงตอสงคมและตวเดก ไดดงน (อทยวรรณ ดอกพรม,2548:4–9)

คณคาตอสงคม

1. เกดแนวคดทฤษฎใหม ๆ

35

ไมเพยงแตความคดสรางสรรคทจะแสดงออกมาในรปของสงของ หรอวตถตาง ๆ ทจบตองได แตความคดสรางสรรคยงสามารถสอออกมาในรปของแนวคด หลกการหรอทฤษฎตาง ๆ ดงทมหลาย ๆ บคคลไดทำาการทดลอง วเคราะห วจย จนสามารถแสดงออกมาในรปของทฤษฎทปรากฏในปจจบนตาง ๆ มากมาย อนนำามาซงประโยชนใหคนรนหลงไดนำามาใชปฏบตตลอดจนการประยกตทฤษฎตาง ๆ เหลานนใหเหมาะสมกบยคสมย ทองถน ขนบธรรมเนยมประเพณ และวฒนธรรมของสงคมนน ๆ

2. เกดผลผลตสรางสรรคในสาขาตาง ๆ

ถาเอยถงความคดสรางสรรคเชอวาหลายคนสวนใหญมความนกคดถงวตถ สงของ สงประดษฐ ผลงานตาง ๆ ทเปนสงแปลก ๆ ใหม ๆ สงเหลานกอใหเกดความเจรญกาวหนาตอสงคมอยางมาก ดงคำากลาวทวา ความคดสรางสรรค เปนคณลกษณะของผนำาทางสตปญญา ผพลก“

ประวตศาสตรทางความคดของโลกเสมอมา ซงผลผลตสรางสรรคทกอให”เกดความเจรญกาวหนาตอสงคมในสาขาตาง ๆ มมากมาย

3. ชวยจรรโลงสงคมใหเปนสงคมทนาอย

ความคดสรางสรรคนอกจากจะมคณคาตอสงคมในดานของแนวคด ทฤษฎใหม ๆ หรอผลชงสรางสรรคในสาขาตาง ๆ แลว ความคดสรางสรรคยงชวยจรรโลงสงคมใหเปนสงคมทนาอยขนอกดวย ดงจะเหนไดจากความเจรญกาวหนาทางดานวตถตาง ๆ อนกอใหเกดความสะดวกสบาย ความคดในการแกไขปญหาในดานการเมอง การปกครอง เศรษฐกจ การศกษา ปญหาจากอาชญากรรม ปญหาจากยาเสพตด ปญหาครอบครว ปญหาการจดระเบยบสงคมดานตาง ๆ และอกมากมายทมสามารถกลาวถงไดหมด เหลานลวนเปนองคประกอบหนงของสงคมโดยเฉพาะในยคปจจบน

36

ทเปนยคของการสอสารไดพรมแดนดวยแลว ซงถอวาเปนสวนทเปนประโยชนและสวนทเปนผลเสยหายตอสงคมกมไมนอย ดงนน ผทมความคดสรางสรรค จะชวยกนคด แกไขปญหาตาง ๆ เหลาน อยางไมทอถอยตออปสรรค เพอชวยใหสงคมทเราอยดวยกนนเปนสงคมทนาอยขนตอ ๆ ไป

คณคาตอตวเดก

1. เกดความสนกสนาน เพลดเพลน

ความคดสรางสรรคนำามาซงความสนกสนาน เพลดเพลนและความพงพอใจใหแกเดก ในขณะทเดกไดปฏบตกจกรรมสรางสรรค เดกไดพฒนาการคด การสงเกต การจำาแนก การเปรยบเทยบ การคดไตรตรอง ไดทดลอง ทสำาคญไดลงมอปฏบตดวยตนเอง อนเปนสงททำาใหเกดความสข สนกสนาน ความตนเตนเราใจ และสนใจใครรทจะคดและทำาสงตาง ๆ อนจะเปนประโยชนตอสงคมตอไป

2. เกดความภาคภมใจ และเชอมนในตนเอง

ความคดสรางสรรคนำามาซงความภาคภมใจและเชอมนในตนเองในขณะทเดกปฏบตกจกรรมสรางสรรคนน เดกจะเฝารอคอย ตดตามการทำางานทตนเองทตนเองเปนผทำา เพอใหไดมาซงผลผลตนน ๆ จากการทเดกเปนผลงมอปฏบตเองนน เมอผลงานสำาเรจเดกจะเกดความภาคภมใจ

3. ชวยใหเขาใจปญหาและแกไขปญหาไดด

ความคดสรางสรรคนำามาซงความเขาใจปญหา และการแกไขปญหาในขณะทเดกไดลงมอปฏบตกจกรรมสรางสรรคนน เดกไดเกดกระบวนการคด เกดการเรยนร การลองผดลองถก ถาทำาเชนนจะเกดอะไร

37

ขน ถาทำาเชนนและทำาพรอมกบอกอยางผลจะเปนเชนไร หรอแมกระทงถาไมทำาเลย ผลจะเปนอยางไร ตลอดจนถาตองการใหผลงานมการพฒนาใหดขน เราจะสามารถทำาอยางไรไดบาง เหลานเปนลกษณะของการคดเชงวทยาศาสตรทใหความสำาคญกบเหตและผล

4. ชวยใหเกดกระบวนการคดในการทจะปรบตนใหอยในสงคมได

ความคดสรางสรรคนำามาซงทกษะหรอกระบวนการคด ในการทจะปรบตนใหอยในสงคม จากทนกวชาการหลายทานไดกลาวถงลกษณะของเดกทมความคดสรางสรรควาเปนคนทมความอดทน อดกลน ไมทอถอยตอปญหาอปสรรค กลาหาญ ยอมรบตอสภาพการณทเปนจรง และมความยดหยนพอทจะปรบสถานการณใหเหมาะสมในลกษณะทเปนไปไดมากทสด

5. ลดความเครยดทางอารมณและทำาใหสขภาพจตดขน

ความคดสรางสรรคนำามาซงการลดภาวะความเครยดทางอารมณในขณะทไดปฏบตกจกรรมสรางสรรค เดกไดแสดงออกทางความคดอยางอสรเสร ไดจนตนาการ ตลอดจนไดแสดงออกซงจนตนาการนน ๆ

6. นำามาซงความเปนผนำา และผตามทด

ความคดสรางสรรคนำามาซงความเปนผนำาและผตามทด ในการปฏบตกจกรรมสรางสรรค เดกไดแสดงออกซงความคดรเรม ความคลองในการคด ความยดหยนในการคด และความคดละเอยดลออ ดงนนเดกทมบคลกภาพของความเปนผนำาผตามทดนนจะตองรจกรบฟงขอคด คำาแนะนำาของผอน ในขณะเดยวกนกสามารถทจะแสดงความคดเหนของ

38

ตนเองได เพอพฒนาความคดสรางสรรคและนำามาซงการพฒนางานเชงสรางสรรคตอไป

กลาวโดยสรป ความคดสรางสรรคเปนคณลกษณะสำาคญทควรไดรบการสงเสรมและปลกฝงเปนอยางยง เพราะชวยใหเดกไดพฒนาศกยภาพของตนเอง ทำาใหเกดกระบวนการคดในการแกปญหากบสงตาง ๆ ทตองเผชญ ในการปรบตวใหสามารถอยในสงคมได รจกใชจนตนาการในทางทถก เกดความภาคภมใจ และเชอมนในตนเอง อนจะนำาไปสคณลกษณะของความเปนผนำา ผตามทด ตลอดจนการนำามาซงความสนกสนาน เพลดเพลน มความสขกบการดำาเนนชวตอนกอใหเกดสขภาพกายและใจทดตามไปดวย จากคณลกษณะของบคคลดงกลาวน จะเปนตวกำาหนดคณภาพของประชากรในสงคมนน ๆ ทจะนำาไปสผลผลตเชงสรางสรรคทางความคด ตลอดจนการนำามาผลตเปนชนงานทมคณภาพตาง ๆ อนจะนำาพาใหสงคมนน ๆ มความเจรญกาวหนา และประชากรสามารถดำารงชวตอยดวยกนอยางมความสขตลอดไป

3. ความคดสรางสรรคทางศลปะ

ใจทพย แกวมงคล(2547:25) ไดสรปไววา ความคดสรางสรรคทางศลปะ หมายถง ความสามารถในการแสดงออกทางศลปะทบคคลจะตอบสนองสงเราในแงของความคลองในการคด ความคดรเรม ความยดหยน และความคดละเอยดลออในการคด

วนช สธารตน(2547:207) ไดกลาววา ความคดสรางสรรคทางศลปะมความหมายได 2 นย หรอ 2 ระดบ ดงตอไปน

39

1. ระดบของการดดแปลง เปนการสรางสรรคดวยการกระทำาเลอกสงตาง ๆ จากธรรมชาตหรอทมผกระทำาไวแลวนำามาเพมเตม ตดทอนแปรสภาพ หรอเปลยนแปลงรป เพอทำาใหเกดเปนรปทรงใหม หรอสงใหมทสามารถแสดงความหมายถงอารมณ ความรสก ความคด หรอ จนตนาการของศลปนหรอผสราง

2. ระดบของการสรรหาหรอสรางรปแบบใหม คอการทศลปนสามารถคดคนรปทรง รปแบบ หรอหนวย ทมสาระตอจดหมายของการสรางสรรคและจดระเบยบของหนวยนน หรอรปทรงนนขนใหม เปนรปทรงหรอรปแบบทมลกษณะเฉพาะตวของศลปนเปนตนแบบ และมเอกภาพ

แกวใจ อนทรเพชร(2548:16) กลาววา ความคดสรางสรรคทางศลปะ หมายถง การคดคนรปแบบขนมาใหม อาจจะกระทำาไดโดยวธธรรมชาตเปนสอ ดวยการสรางสรรค เพมเตม ตดทอน หรอแปรสภาพจากธรรมชาตนนใหเปนรปทรงทสามารถแสดงอารมณ ความหมายความรสกสวนตว (Individuality) ความคดหรอจนตนาการของผสรางซงภาวะแสดงออกไดหลายรปแบบ

อมรรตน จรสอรณฉาย(2549:45) สรปวา ความคดสรางสรรคทางศลปะ หมายถง ความสามารถในการแสดงออกทางศลปะ ซงความสามารถดงกลาวทำาการวดไดโดยใชแบบวดความคดสรางสรรค โดยใหความสำาคญในทกองคประกอบของความคดสรางสรรค คอ ความคลองในการคด ความคดรเรม ความคดยดหยน และความคดละเอยดลออ

สรปไดวา ความคดสรางสรรคทางศลปะ คอ ความสามารถในการแสดงออกในผลงานทางศลปะใหออกมาในรปแบบของความคดแปลก ๆ ใหม ๆ ซงเปนคณสมบตประจำาตวของทกคน อาจจะมากหรอนอยตางกน

40

ขนอยกบองคประกอบของความคดสรางสรรคทแตละบคคลม คอ ความคลองในการคด ความคดรเรม ความคดยดหยน และความคดละเอยดลออ

4. องคประกอบของความคดสรางสรรค

กลฟอรด(Guilford,1967:62) ไดอธบายวาความคดสรางสรรคเปนความสามารถทางสมองทคดไดซบซอน กวางไกลหลายทศทาง หรอเรยกวาความคดอเนกนย หรอการคดแบบกระจาย (divergent thinking) ซงประกอบดวยความคด 4 ลกษณะ คอ(อาร พนธมณ,2545: 36 – 42)

4.1 ความคดรเรม

ความคดรเรม หมายถง ความสามารถของสมองในการคดสงทแปลกใหม ไมซำาแบบใคร แตกตางจากความคดธรรมดา อาจเกดจากการนำาเอาความรเดมทมอยแลวมาคดดดแปลงและประยกต ใหเกดเปนสงใหม หรอเปนความคดครงแรกของตนเองทเกดขนโดยไมไดดดแปลงจากเดมกได ซงเปนประโยชนทงตอตนเองและสงคม

ความคดรเรมในทนจะกลาวถง 2 สวนดวยกน คอ ลกษณะของความคดรเรมลกษณะและพฤตกรรมของบคคลทมความคดรเรม ซงสรปไดเปนขอ ๆ ดงน

4.1.1 ลกษณะของความคดรเรม

4.1.1.1 เปนความคดทเกดขนเปนครงแรก

4.1.1.2 เปนความคดทแปลกตางจากความคดเดมและอาจไมเคยมใครนกและคดถงมากอน

41

4.1.1.3 เปนความคดทตองอาศยความกลาคด กลาลอง เพอทดสอบความคดของตน

4.1.1. เปนความคดทตองอาศยความคดจนตนาการ เปนจนตนาการประยกต คอ ไมใชคดเพยงอยางเดยว แตจำาเปนตองคดสรางสรรคและหาทางททำาใหเกดผลงานดวย

4.1.1.5 เปนความคดทนาตนเตน “adventurous thinking” ซงเปนความคดทแตกตางออกไปจากความคดเกาหรอความคดเดม โดยอาศยความไมมอคต ไมปดบงและไมสกดกนความคด

4.1.1.6 เปนลกษณะความคดทไมยอมคลอยตามความคดของผอนอยางงายดายจนกวาจะมเหตมผลสมควร ตลอดจนยงสามารถขยายความคดของผอนใหเดนชด และมนำาหนกเพมขนอกดวย

4.2 ความคดคลองแคลว

ความคดคลองแคลว หมายถง ปรมาณความคดทไมซำากนในเรองเดยวกน โดยแบงออกเปน

4.2.1 ความคดคลองแคลวทางดานถอยคำา(word fluency) เปนความสามารถในการใชถอยคำาอยางคลองแคลวนนเอง

4.2.2 ความคดคลองแคลวทางดานการโยงสมพนธ (associational fluency) เปนความสามารถทจะคดหาถอยคำาทเหมอนกนหรอคลายกนไดมากทสดเทาทจะมากไดภายในเวลาทกำาหนด

4.2.3 ความคดคลองแคลวทางดานการแสดงออก (expressional fluency) เปนความสามารถในการใชวลหรอประโยค

42

กลาวคอ สามารถทจะนำาคำามาเรยงกนอยางรวดเรวเพอใหไดประโยคทตองการ

จากการวจยพบวาบคคลทมความคลองแคลวทางดานการแสดงออกสงจะมความคดสรางสรรคสง

4.2.4 ความคดคลองแคลวในการคด (ideational fluency) เปนความสามารถทจะคดสงทตองการภายในเวลาทกำาหนด เชน ใหคดหาประโยชนของกอนอฐมาใหไดมากทสดภายในเวลาทกำาหนดให ซงอาจเปน 5 นาท หรอ 10 นาท

ความคดคลองตว นอกจากจะชวยใหเดกไดเลอกคำาตอบทดและเหมาะสมทสดแลวยงชวยจดหาทางเลอกอน ๆ ทอาจจะเปนไปไดใหอกดวย ยกตวอยางเชน ในการแกปญหาใด ๆ กตามเรามกจะพยายามทำาวธการแกหลาย ๆ วธ โดยเราใหโอกาสในการเลอกเปนอนดบลงมา เชน ถาเราไมสามารถทำาไดอยางวธท 1 วธท 2 กอาจนำามาทดลองใชได หรอวธท 3 กยงเปนทนาสนใจถาวธท 2 ไมสามารถแกได เหลานเปนตน

4.3 ความคดยดหยน

ความคดยดหยน หมายถง ประเภทหรอแบบของความคด แบงออกเปน

4.3.1 ความคดยดหยนทเกดขนทนท (spontaneous flexibility) เปนความสามารถทจะพยายามคดใหหลายอยาง อยางอสระ เชน คนทมความคดยดหยนในดานน จะคดไดวาประโยชนของกอนหนมอะไรบางหลายอยาง ในขณะทคนทไมมความคดสรางสรรคจะคดไดเพยงอยางเดยว หรอสองอยางเทานน

43

4.3.2 ความคดยดหยนทางดานการดดแปลง (adaptive flexibility) ซงมประโยชนตอการแกปญหา คนทมความคดยดหยนจะคดไดไมซำากน ตวอยางเชน ในขอ 1 ในเวลา 5 นาท ทานลองคดวาทานสามารถจะใชหวายทำาอะไรไดบาง คำาตอบ กระบง กระจาด ตะกรา กลองใสดนสอ กระออมเกบนำา เปล เตยงนอน ต โตะเครองแปง เกาอ เกาอนอนเลน โซฟา ตะกรอ ชะลอม กรอบรป กบเสยบผม ดามไมเทนนส ไมแบดมนตน เปนตน หรอหากนำาเอาคำาตอบดงกลาวมาจดเปนประเภทกจะจดได 5 ประเภท ดงน

ประเภทท 1 เฟอรนเจอร ต เตยงนอน โตะ เกาอ โซฟา

ประเภทท 2 เครองใช กระบง กระจาด ตะกรา กระออม

ประเภทท 3 เครองกฬา ตะกรอ ดามไมเทนนส ดามไมแบดมนตน

ประเภทท 4 เครองประดบ กบเสยบผม

ประเภทท 5 เครองเขยน กลองใสดนสอ

เพราะฉะนนจะเหนไดวาความคดยดหยนจะเปนตวเสรมใหความคดคลองแคลวมความแตกตางกนออกไป หลกเลยงการซำาซอน หรอเพมคณคาความคดใหมากขนดวยการจดเปนหมวดหมวดหมและหลกเกณฑยงขน

4.4 ความคดละเอยดลออ

44

ความคดละเอยดลออ แมวามลกษณะความคดสรางสรรคทประกอบดวยลกษณะความคดหลายลกษณะ เชน ความคดรเรม ความคดยดหยน ความคดคลองตวกตาม แตลกษณะความคดละเอยดลออกจะขาดเสยมไดหากปราศจากความคดละเอยดลออแลวกไมอาจทำาใหเกดผลงานหรอผลตผลสรางสรรคขนมาได และตรงจดนทเปนจดสำาคญของความคดสรางสรรคทเรามงเนนผลผลตสรางสรรคเปนสำาคญดวย

ดงนนบคคลทมความคดสรางสรรคจงไมเพยงแตมความคดใหมเทานน แตเขาจะตองพยายามคด และประสานความคดตดตามใหตลอด หรอใหเกดความสำาเรจดวย ใหเกดเปนความคดทแปลกใหม คำาตอบทแปลกใหม หรอผลงานทแปลกใหมอนเปนประโยชนตอตนเอง ผอนและสงคม

5. กระบวนการของความคดสรางสรรค

ทอรแรนซ (Torrance,1962:163 อางในปราณ สรสทธ,2549:33) ไดอธบายไววา กระบวนการของความคดสรางสรรคเปนกระบวนการของความรสกไวตอปญหา หรอสงทบกพรองขาดหายไป แลวจงรวบรวมความคดตงเปนสมมตฐานขน จากนนกทำาการรวบรวมขอมลตาง ๆ เพอทดสอบสมมตฐาน ขนตอไปจงเปนการรายงานผลทไดรบจากการทดสอบสมมตฐานเพอเปนแนวคดและแนวทางใหมตอไป Torrance มองความคดสรางสรรคเปนกระบวนการแกปญหาทางวทยาศาสตร เขาเรยกกระบวนการนวา กระบวนการแกปญหาอยาง“สรางสรรค ” (Creative Problem Solving) ซงแบงออกเปนขนตาง ๆ 5 ขน ดงน

1. ขนการพบความจรง (Fact Finding) ในขนนเรมตงแตเกดความรสกกงวลมความสบสนวนวาย (Mess) เกดขนในจตใจแตไม

45

สามารถบอกไดวาเปนอะไร จากจดนกพยายามตงสตและหาขอมลพจารณาดวาความยงยาก วนวาย สบสน หรอสงททำาใหกงวลใจนนคออะไร

2. ขนการคนพบปญหา (Problem Finding) ขนนกตอจากขนท 1 เมอไดพจารณาโดยรอบคอบแลวจงเขาใจและสรปวาความกงวลใจ ความสบสนวนวายในใจนนคอการเกดมปญหาขนนนเอง

3. ขนการตงสมมตฐาน (Idea Finding) ขนนกตอจากขนท 2 เมอรวามปญหาเกดขนกจะพยายามคดและตงสมมตฐาน และรวบรวมขอมลตาง ๆ เพอนำาไปใชในการทดสอบสมมตฐานในขนตอไป

4. ขนคนพบคำาตอบ (Solution Finding) ในขนนจะคนพบคำาตอบจากการทดสอบสมมตฐานในขนท 3

5. ขนยอมรบผลจากการคนพบ (Acceptance Finding) ขนนจะเปนการยอมรบคำาตอบทไดจากการพสจนเรยบรอยแลววาจะแกปญหาใหสำาเรจไดอยางไร และตอจากจดนการแกปญหาหรอการคนพบยงไมจบตรงน แตทไดจากการคนพบจะนำาไปสหนทางทจะทำาใหเกดแนวคดหรอสงใหมตอไป ทเรยกวา New Challenge

ความคดสรางสรรคจงเปนกระบวนการแกปญหาทางวทยาศาสตรนนเองและทอแรนซ เรยกกระบวนการลกษณะนวา กระบวนการแกปญหาอยางสรางสรรค หรอ “Creative Problem Solving” ดงภาพประกอบดานลาง

46

ภาพท 2 กระบวนการแกปญหาอยางสรางสรรค

ทมา (Torrance and Myer,1972 อางถงในอทยวรรณ ดอกพรม,2548:15)

สวทย มลคำา(2547:24) ไดเสนอกระบวนการคดสรางสรรค 6 ขนตอน ดงตอไปน

ขนท 6 ทดสอบความคดขนท 5 ความคดกระจาง

ชดขนท 4 ฟมฟกความคด

ขนท 3 วเคราะห

ขนท 2 เตรยมการและรวบรวมขอมลขนท 1 คนพบปญหา

47

ภาพท 3 แสดงกระบวนการคดสรางสรรค

ทมา : สวทย มลคำา 2547:24

ขนท 1 คนพบปญหา เปนขนเรมตนตงแตรสกกงวลใจ มความสบสนเกดขนในใจพจารณารอบคอบ คนหาสาเหตดงกลาวเกดจากปญหาอะไร

ขนท 2 เตรยมการและรวบรวมขอมล เปนขนเตรยมการของผคดทจะศกษาขอมลพนฐาน และเตรยมขอมลตาง ๆทเปนขอเทจจรงของเรองทคนพบปญหาเพอใชในการคดแกปญหา

ขนท 3 วเคราะห เมอไดขอมลจากขนตอนท 2 จะเปนขนคดพจารณา ขอมลอยางละเอยด ความสมพนธเชงเหตผล

ขนท 4 ฟมฟกความคด เปนขนทอยในความวนวายของขอมลตาง ๆ ทไดมาทงเกาและใหม ปราศจากความเปนระเบยบเรยบรอย ไมสามารถขมวดความคดได จงจำาเปนตองใชสมาธ ทำาจตใจใหวาง รอโอกาสใหความคดแวบขนมา

ขนท 5 ความคดกระจาง เปนขนตอนของความคดสบสน กระจดกระจาย วนวายไดผานการเรยบเรยงเชอมโยงความสมพนธเขาดวยกน มความกระจางชดและมองเหนภาพเกดขนในใจ ความคดแวบขนมา

ขนท 6 ทดสอบความคด เปนขนทนำาความคดทไดของขนท 5 ทยงไมมนใจไปพสจนใหเหนจรงและถกตอง

จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวา กระบวนการคดสรางสรรค เปนกระบวนการทบคคลจะตองรจกใชจนตนาการ โดยเฉพาะอยางยง การพฒนา

48

ความคดสรางสรรคในเดกปฐมวย ควรมการดำาเนนการจดสภาพสงแวดลอมทเอออำานวยและกระตนใหเดกเกดความคดสรางสรรคขน

6. ทฤษฎโครงสรางทางสตปญญาของกลฟอรด

กลฟอรด(Guilford,1967:60-64) นกจตวทยาชาวอเมรกน เปนคนแรกทไดอธบายลกษณะความคดสรางสรรคอยางเปนระบบ โดยกลาววา ความคดสรางสรรคเปนความสามารถของสมองทเปนลกษณะของความคดอเนกนย (divergent thinking) ทเปนความสามารถในการตอบสนองตอสงเราไดในหลายรปแบและหลายแงมม ซงกลฟอรดและ คณะไดทำาการศกษา และวจยการวเคราะหตวประกอบ (factor analysis) ของสตปญญา โดย เนนศกษาเรอง ความคดสรางสรรค ความมเหตผลและ แกปญหา ในทสดเขาไดเสนอทฤษฎโครงสรางเชาวนปญญา (structure of intellect theory) อธบายความสามารถทางสมองของมนษยเปนแบบจำาลองมต (three dimensional model) ดงน

49

ภาพท 4 แสดงโครงสรางทางสตปญญาของกลฟอรด : การคด 3 มต

ทมา (Guilford,196:63)

จากทฤษฎโครงสรางทางสตปญญาของกลฟอรด ไดแบงสมรรถภาพทางสมองออกเปน 3 มต ดงน

มตท 1 วธคด (operations) มตทแสดงถงลกษณะกระบวนการทำางานของสมอง แบงออกได 5 ลกษณะ ดงน

1.1 การเรยนรและการเขาใจ (cognition : C) หมายถง ความสามารถของสมองในการเขาใจสงตาง ๆ ไดอยางรวดเรว เชน เมอเหนของเลนรปรางกลม ๆ ทำาดวยยาง ผวเรยบ กบอกไดวาเปนลกบอล

1.2 การจำา (memory : M) หมายถง ความสามารถของสมองในการสะสมขอมลตางๆ ทไดเรยนรมา และสามารถระลกออกมาไดตามทตองการ เชน การทองสตรคณ การรองเพลง

1.3 การคดแบบอเนกนย (divergent : D) หมายถง ความสามารถของสมองในการตอบสนองไดหลาย ๆ อยางจากสงเราทกำาหนดให

50

ไดโดยไมจำากดจำานวนคำาตอบ ซงกลฟอรด ไดอธบายวา ความคดอเนกนยกคอ ความคดสรางสรรคนนเอง เชน ใหบอกสงทขนตนดวยคำาวา ใจ มา“ ”ใหมากทสด

1.4 การคดแบบเอกนย (convergent : N) หมายถง ความสามารถของสมองในการใหการตอบสนองทถกตองและดทสดจากขอมลทกำาหนดให เชน การเลอกคำาตอบในการทำาขอสอบแบบเลอกตอบ

1.5 การประเมนคา (evaluation : E) หมายถง ความสามารถของสมองในการตดสน

ขอมลทกำาหนดใหตามเกณฑทตงไว เชน การตดสนใจการประกวดตาง ๆ

มตท 2 ผลของการคด (products) มตทแสดงถงผลไดรบจากการทำางานของสมอง เมอสมองไดรบขอมลมากมตดานเนอหา และใชความสามารถในการตอบสนองตอขอมลหรอสงเราทไดรบในมตดานวธการคดแลว ผลทไดจะออกมาเปนมตดานผลการคด ซงผลของการคดแบงเปน 6 ลกษณะ ดงน

2.1 หนวย (Unit : U) หมายถง สงทมคณสมบตเฉพาะตวและแตกตางไปจากสงอน ๆ เชน คน แมว นก เปนตน

2.2 จำานวน (classes : C) หมายถง ประเภทหรอจำาพวกหรอกลมของหนวยทมคณสมบตรวมกน เชน คน แมว ปลาวาฬ เปนจำาพวกเดยวกน เพราะตางกเลยงลกดวยนม

2.3 ความสมพนธ (relations : R) การเชอมโยงผลทไดจากการจบคเขาดวยกน โดยอาศยลกษณะบางประการเปนเกณฑ อาจอยในรป

51

ของหนวยกบหนวย จำาพวกกบจำาพวก หรอระบบกบระบบ กได เชน พระกบวด คนกบบาน นกกบรง เปนความสมพนธระหวางสงมชวตกบทอยอาศย

2.4 ระบบ (systems : S) หมายถง การเชอมโยงความสมพนธของผลทไดหลาย ๆ คเขาดวยกนอยางมระบบแบบแผนอยางใดอยางหนงแนนอน เชน 1 3 5 7 9 เปนระบบเลขค

2.5 การแปลงรป (transformation : T) หมายถง การเปลยนแปลง ปรบปรง หรอการจดองคประกอบของสงเรา หรอขอมล ออกมาในรปใหม เชน การเปลยนรปสเหลยมเปนเสนตรงสเสน ดงรป

2.6 การประยกต (implication : I) หมายถงความเขาใจในการนำาขอมลไปใชขยายความเพอพยากรณหรอคาดคะเนขอความในตรรกวทยา เชน ประเภทถา“ ....แลว...” กเปนพวกใชคะเน โดยอาศยเหตและผล

มตท 3 เนอหา (contents) มตทเปนขอมลหรอสงเราทเปนสอในการคด ซงแบงออกเปน 4 ลกษณะ คอ

3.1 ภาพ (figural : F) หมายถง ขอมลหรอสงเราทเปนรปธรรม หรอรปทแนนอนซงบคคลสามารถรบร และทำาใหเกดความรสกนกคดได เชน ภาพเขยน ภาพป น เปนตน

แปลงรป

52

3.2 สญลกษณ (symbolic : S) หมายถง ขอมลซงอยในรปเครองหมายตาง ๆ เชน ตวอกษร ตวเลข โนตดนตร รวมทงสญญาณตาง ๆ

3.3 ภาษา (semantic : M) หมายถง ขอมลทอยในรปของถอยคำาทมความหมายตางๆ กน สามารถใชตดตอสอสารได เชน พอแม เพอน ชอบ โกรธ เสยใจ เปนตน

3.4 พฤตกรรม (behavior : B) หมายถง ขอมลทเปนการแสดงออก กรยาอาการและการกระทำาทสามารถสงเกตเหน รวมทงทศนคต การรบร การคด เปนตน เชน การยม การสน ศรษะ การแสดงความคดเหน เปนตน

ทฤษฎโครงสรางทางสตปญญาของกลฟอรดเปนทฤษฎทเนนเรองความคด ความมเหตผล ความสามารถทางสมองของมนษยในการคด ม 3 มต คอ 1. ดานวธคด 2. ดานผลของการคด และ 3. ดานเนอหา นบวาเปนพนฐานทางความคดสรางสรรค ซง กลฟอรด กลาวถงความคดสรางสรรควาเปนลกษณะความคดแบบอเนกนย คอ คดไดหลายทศทาง หลายแงหลายมม คดไดกวางไกล ลกษณะของความคดเหลานสามารถนำาไปสการประดษฐคดคนสงแปลก ๆ ใหม ๆ เพมขน

7. พฒนาการทางความคดสรางสรรคของเดกปฐมวย

เดกในชวงแรกเกดของชวตจนถง 5 ป เปนชวงทสำาคญมาก ตอการพฒนาความคดสรางสรรค เพราะในชวงวยนกำาลงเปนระยะทเดกมจนตนาการสง และศกยภาพดานความคดสรางสรรคกำาลงพฒนา เนองจากกอนทเดกจะมอายได 6 ป เสนใยประสาททเปนตวเชอมโยง

53

ระหวางสมองทงสองซก (corpus pall sum) ยงกอตวขนไมสมบรณและสมองซซายซงทำาหนาทเกยวกบการคดหาเหตผล การวเคราะห การวางกฎเกณฑทแนนอน ตายตวตาง ๆ เปนตน ยงทำาหนาทเฉพาะตวของตวเองไดไมครบถวน การคดตามธรรมชาตของเดกจงเปนการคดดวยสมองซกขวา ซงเปนการคดแบบจนตนาการ ความคดคะนงฝน สรางสรรคความคดแปลกใหม

ลกอน(Ligon อางถงใน Torrance,1962:8–88) ไดกลาวถงพฒนาการของความคดสรางสรรคของเดกตงแตแรกเกดถงอาย 16 ป ในทนจะขอกลาวเฉพาะพฒนาการทางความคดสรางสรรคของเดกแรกเกดถง 6 ป ดงน

แรกเกด–2 ป เดกเรมพฒนาการทางจนตนาการในชวงหนงขวบแรก เดกมกจะถามชอสงของ พยายามทำาเสยงตาง ๆ หรอจงหวะ โดยปกตเมอเดกสรางสงใดขนมาเขามกจะตงชอใหกบสงนน เขาเรมทำานายหรอคาดการณเหตการณประจำาวน พออาย 2 ป เขามงหวงทำาอะไรแปลก ๆ และพเศษขน มความกระตอรอรนทจะสำารวจสงตาง ๆ มความอยากรอยากเหนมากขนและเรยนรดวยการสมผส ชมรส และแสดงออกถงความกระหายใครเรยนรมาก และวธการทเดกแสดงออกอาจขนอยกบลกษณะเฉพาะของเดกแตละคน เดกเรมเรยนรและเขาใจวามอะไรบางทเขาแตะตองสมผสได และในทำานองเดยวกนอะไรบางทเขาควรหางหรอแตะตองสมผสไมได

อาย 2–4 ป เดกไดเรยนรเกยวกบโลกผานประสบการณตรงของตนเองแลวถายทอดประสบการณของเขาออกมาโดยการพดและการเลนตามจนตนาการ เดกวยนจะตนเตนกบสงแปลกใหมตามธรรมชาต ม

54

ชวงความสนใจสน ๆ และมกจะเปลยนกจกรรมไปเรอย ๆ โดยไมไดตงใจ เดกเรมพฒนาความรสกเปนตวของตวเอง ซงจะทำาใหเดกไดพฒนาความเชอมนในตวเองขน เดกมความอยากรอยากเหนเกยวกบสงแวดลอมรอบตวเขา ชวงวยนลกอนและคณะไดเสนอแนะวธกระตนความคดสรางสรรคของเดกไว คอจดหาของเลนทสามารถดดแปลงเปนของเลนชนดตาง ๆ ไดหลายอยาง เชน ไมบลอก ดนเหนยว จะสงเสรมจนตนาการเดกไดมากกวาตกตาซงมโครงสรางตายตว

อาย 4–5 ป ในชวงวยนเปนวยทลกอนและคณะกลาววา เดกวยนมจนตนาการด แตพวกเขาไมไดตงขอสงเกตวาจนตนาการจะลดตำาลงหรอไมในชวงกลางของเดกวยน ดงทนกวจยคนอน ๆ คนพบ ในชวงวยนเดกไดเรยนรทกษะการวางแผนเปนครงแรก เดกจะสนกสนานกบการวางแผนการเลนและการทำางาน เดกไดเรยนรบทบาทของผใหญจากการเลนบทบาทสมมตความอยากรอยากเหนของเขาทำาใหเจาไดเสาะแสวงหา ความจรง และ ความถกตอง เดกสามารถเชอมโยงเหตการณตาง ๆ “ ” “ ”ไดในชวงนถงแมวาเดกอาจจะไมเขาใจเหตผลของความสมพนธนน ๆ เดก ๆ จะพยายามทดลองแสดงบทบาทหลาย ๆ อยางจากการเลนตามจนตนาการ เขาเรมทจะเขาใจอารมณ ความรสกของคนอน และเรมคดวาการกระทำาของเขามผลกระทบตอคนอนไดเชนเดยวกน

เดกวยนสามารถพฒนาความเชอมนในตนเองไดโดยการใชจนตนาการสรางสรรคทางศลปะ การสรางประสบการณใหม ๆ และการเลนเกมทางภาษา ครควรใหอสระแกเดกในการคดวางแผนการเลนของเขาเอง สงเสรมใหเขาไดเลนตามลำาพง เพอเขาจะไดพฒนาจนตนาการหรอความคดสรางสรรค ทสำาคญอกประการหนงคอการตอบคำาถามเดกอยางงาย ๆ ตรงไปตรงมา และซอสตยตอความเปนจรง ลกอนยำาวาการเรยนรเพอเสาะ

55

แสวงหาความจรงของเดกไมควรยดถอเปนเรองทนาอบอายหรอเปนความผดพลาดของเดก พอแมควรมสวนรวมในการคนพบสงใหม ๆ ของเดกและชวยเหลอเขาคนหาความจรงโดยการสำารวจหาความหมายของภาษา ถอยคำา

8. การสงเสรมและการสอนเพอพฒนาความคดสรางสรรค

ในการจดการเรยนการสอนเพอสงเสรมการพฒนาความคดสรางสรรคของนกเรยน ครเปนองคประกอบสำาคญ ซงบคลกภาพครจะตองเอออำานวยตอการสงเสรมการพฒนาความคดสรางสรรคของนกเรยนดวย

ทอแรนซ(Torrance,1959 อางถงในอาร พนธมณ,2545:91–92) นกจตวทยาและนกการศกษาชาวอเมรกน เปนผสนใจศกษาวจยเรองความคดสรางสรรคกบการเรยนรการสอนไวอยางกวางขวาง ลกซง ไดเสนอหลกในการสงเสรมความคดสรางสรรคไวหลายประการ ซงเขาเนนตวครกบนกเรยนและปฏสมพนธระหวางครกบนกเรยนเปนสำาคญ ดงน

1. การสงเสรมใหเดกถามและใหความสนใจตอคำาถามทแปลก ๆ ของเดก และเขายงเนนวาพอแมหรอครไมควรมงทคำาตอบทถกแตเพยงอยางเดยว เพราะในการแกปญหาแมเดกจะใชวธเดาหรอเสยงบางกควรจะยอม แตควรจะกระตนใหเดกไดวเคราะห คนหา เพอพสจนการเดา โดยใชการสงเกตและประสบการณของเดกเอง

2. ตงใจฟงและเอาใจใสตอความคดแปลก ๆ ของเดกดวยความเปนกลาง เมอเดกแสดงความคดเหนในเรองใด ๆ แมจะเปนความคด

56

ทยงไมเคยไดยนมากอน ผใหญกอยาเพงตดสนใจและลดรอนความคดนน แตรบฟงไวกอน

3. กระตอรอรนตอคำาถามทแปลก ๆ ของเดกดวยการตอบคำาถามอยางมชวตชวา หรอชแนะใหเดกหาคำาตอบจากแหลงตาง ๆ ดวยตนเอง

4. แสดงใหเดกเหนวาความคดของเดกนนมคณคา และนำาไปใชใหเกดประโยชนได เชนจากภาพทเดกวาด อาจนำาไปเปนลวดลาย ถวยชาม ภาชนะ เปนภาพปฏทน บตร ส.ค.ส เปนตน ซงทำาใหเดกเกดความภมใจและมกำาลงใจทจะคดสรางสรรคตอไป

5. กระตนและสงเสรมใหนกเรยนเรยนรดวยตนเอง ควรใหโอกาสและเตรยมการใหเดกเรยนรดวยตนเอง และยกยองเดกทมการเรยนรดวยตนเอง ครอาจจะเปลยนบทบาทเปนผชแนะ ลดการอธบายและการบรรยายลงบาง แตเพมการใหนกเรยนมสวนรเรมกจกรรมดวยตนเองมากขน

6. เปดโอกาสใหนกเรยนเรยนร คนควาอยางตอเนองอยเสมอโดยไมตองใชวธขดวยคะแนน หรอการสอบ การตรวจสอบ เปนตน

7. พงระลกวาการพฒนาความคดสรางสรรคในเดกจะตองใชเวลาพฒนาอยางคอยเปนคอยไป

8. สงเสรมใหเดกใชจนตนาการของตนเอง และยกยองชมเชยเมอเดกมจนตนาการทแปลกและมคณคา

สวทย มลคำา(2547:30–31) กลาววา ในการจดการเรยนรเพอสงเสรมการคดสรางสรรคของเดก ครผสอน ควรคำานงถงสงตอไปน

57

1. กระบวนการคด เปนการสอนทเพมทกษะความคดดานตาง ๆ

2. ผลผลต เปนสงทชใหเราเหนหลายสงหลายอยางของการคด

3. องคความรพนฐาน เปนการใหโอกาสเดกไดรบความรผานเสอและทกษะหลายดานโดยใชประสาทสมผสหรอความรทมาจากประสบการณทหลากหลาย และมแหลงขอมลทตางกน ทงจากหนงสอ ผเชยวชาญ การทดสอบดวยตนเอง

4. สงททาทาย การหางานทสรางสรรคและมมาตรฐานใหเดกไดทำา

5. การใชคำาถาม สนบสนนใหเดกถามคำาถามของเขา หรอครผสอนใชคำาถามนำากระตนใหเดกคด

6. บรรยากาศในชนเรยน การใหอสรเสร ความยตธรรม ความเคารพในความคดเหนของเดก ใหเดกมนใจวาจะไมถกลงโทษหากมความคดทแตกตางจากคร หรอคดวาครไมถกตองยอมใหเดกลอมเหลวหรอผดพลาด แตตองฝกใหเรยนรจากขอผดพลาดทผานมา

7. ตวเดก การสนบสนนใหเดกมความเชอมนตนเอง ความเคารพตนเอง

8. การประเมนผล หลกเลยงการประเมนทซำาซากหรอเปนทางการอยตลอด สนบสนนใหเดกประเมนการเรยนรดวยตนเองและประเมนรวมกบคร

58

9. การสอนและการจดหลกสตร การผสมผสานกบวชาการตาง ๆ เพราะสามารถใชไดกบทกวชา ลองใหเดกเรยนรในสงทไมมคำาตอบทดทสด หรอคำาตอบทตายตวแลว คำาตอบทคลมเครอ หรอเปลยนแปลงไดงาย ๆ ครเปนผใหการสนบสนนและชวยเหลอเดกไมใชเปนผสงการ

10. การจดระบบในชนเรยน ใหเดกไดคนควาความรดวยตนเองใหมากขน ปรบระบบตารางเรยนใหยดหยนเพอตอบสนองความตองการและความสามารถทหลากหลาย จดกลมการสอนหลาย ๆ แบบ จดหองเรยนใหแตกตางกนไปในแตละเวลา สถานท

สคนธ สนธพานนทและคณะ(2550:34–35) ไดกลาวถงวธการสงเสรมใหนกเรยนมความคดสรางสรรคสามารถทำาได ดงน

1. จดบรรยากาศในหองเรยนใหนกเรยนรสกเปนอสระ ไมถกควบคมดวยระเบยบวนย นกเรยนสามารถแสดงความคดใหม ๆ แปลก ๆ ของตนเอง เมอนกเรยนมอสระในการคด การตดสนใจ ยอมทำาใหเกดความคดสรางสรรค

2. สงเสรมใหนกเรยนถาม และใหความสนใจตอคำาถามแปลก ๆ ของนกเรยน ดวยการตอบคำาถามอยางมชวตชวา ครไมเนนคำาตอบทถกตองเพยงอยางเดยว เพราะในการแกปญหานน แมนกเรยนจะใชวธการเดาบางกควรยอม และควรกระตนใหนกเรยนไดวเคราะห คนหา และพสจนคำาตอบโดยการใชวธชแนะใหนกเรยนหาคำาตอบจากแหลงตาง ๆ เพอเปนขอมลสำาหรบการคดวเคราะหซงจะนำาไปสการคดสรางสรรค

59

3. สงเสรมใหนกเรยนตอบคำาถามชนดปลายเปดทมความหมาย ไมมคำาตอบทแนนอนตายตว คำาถามลกษณะนจะสนบสนนใหนกเรยนคนควาหาความรหาขอมลจากแหลงตาง ๆ มากขน

4. สนบสนนใหนกเรยนเรยนรมากขน โดยใหหาขอมลขาวสารทกระตนใหนกเรยนมความสนใจทจะเรยนรเพมขนดวยตนเอง ชนชมนกเรยนทพยายามเรยนรดวยตนเอง เปนการใหกำาลงใจแกนกเรยนและเปนสวนผลกดนใหนกเรยนรเรมในกจกรรมการเรยนรดวยตนเองอยางอสระ และคดหาวธการแปลกใหมทจะทำาใหบรรลผลการเรยนรตามเปาหมาย

5. สงเสรมใหนกเรยนใชจนตนาการของตนเอง ยกยองชมเชยเมอนกเรยนมจนตนาการทแปลกกวาผอน ซงเปนการแสดงออกถงการมความคดรเรมสรางสรรค หรอชนชมผลงานของนกเรยนทมการพฒนาชนงานทแปลกใหมและเปนประโยชนตอสงคม

6. สงเสรมกระบวนการคดสรางสรรค โดยยวยใหนกเรยนหาความสมพนธระหวางขอมล ในรปแบบทแปลกใหมจากเดม สงเสรมใหคดวธแกปญหาใหม ๆ และมความกลาเสยงทางสตปญญา

จากแนวคดทไดกลาวมาสรปไดวา การเรยนการสอนเพอสงเสรมความคดสรางสรรคตองอาศยองคประกอบหลายอยาง คอ วธการเรยนการสอนครสามารถจดสถานการณ ตลอดจนกจกรรมตาง ๆ ทยวย และทาทายใหเดกไดใชความสามารถในการคด ยอมรบและเอาใจใสตอความคดเหนของเดก ใหโอกาสเดก เพอมองเหนปญหา และวธการทเปนไปไดในการคนหาคำาตอบไดอยางอสระ ไมเครงครดจนเกนไป ใหความรก ความอบอน และความปลอดภยแกเดกใหกำาลงใจในการฝกคด ยกยองชมเชยใน

60

ผลงานททำา เพราะการเรยนรดวยการปฏบตจรงจะชวยพฒนาความคดสรางสรรคไดดวย

9. การวดความคดสรางสรรคของเดกปฐมวย

ในการวดความคดสรางสรรคของเดกปฐมวยนนดเหมอนวาเปนสงทยงยาก ซบซอนอนอาจเนองมาจากธรรมชาตของเดกปฐมวยทซกซน มการเคลอนไหวตลอดเวลา การใชภาษาในการสอสารยงไมคลอง การสอและแปลความหมายยงไมชดเจน จงตองอาศยเครองมอในการวด ซงการวดความคดสรางสรรคโดยการสงเกต เปนสงทนยมมาก เพราะอาจนำามาปรบใชไดงาย สะดวก รวดเรว สำาหรบการวดความคดสรางสรรคทนยมนำามาใชอก 2 วธ คอ การวดความคดสรางสรรคโดยการวาดภาพและการทดสอบ 2 วธ นจะตองมกระบวนการในการนำาไปใชทยงยากมากกวาวธการสงเกต ซงการวดความคดสรางสรรคสำาหรบเดกปฐมวยนนมวตถประสงคในการนำาไปใชทแตกตางกนไป เชน เพอศกษาพฒนาการทางความคดสรางสรรค หรอเพอศกษาในงานวจยตาง ๆ ทงนไมวาจะเปนวธการใดกตาม ควรเลอกนำาไปใชใหเหมาะกบวยและพฒนาการของเดก

อาร พนธมณ(2546:179–182) ไดกลาวถงการวดความคดสรางสรรคของเดกตองอาศยหลกการเทคนคตาง ๆ ซงประมวลสรปจากนกศกษาตาง ๆ ไดดงน

1. การสงเกต

การสงเกต หมายถง การสงเกตพฤตกรรมของบคคลทแสดงออกเชงสรางสรรคอบราฮม (Abraham) และแอนดรส ไดศกษาแบบตาง ๆ ของความคดจนตนาการ และไดใชวธการสงเกตเปนวธการ

61

วดผลวธหนงในหลาย ๆ วธการ เขาพยายามทจะวดความคดจนตนาการของเดกจากพฤตกรรมการเลนและการทำากจกรรม โดยการสงเกตพฤตกรรมการเลยนแบบ การทดลองการปรบปรงและตกแตงสงตาง ๆ การแสดงละคร การใชคำาอธบายและบรรยายใหเกดภาพพจน ชดเจน การเลานทาน การแตงเรองใหม การเลนและการคดเกมใหม ๆ ตลอดจนพฤตกรรมทแสดงความรสกซาบซงตอความสวยงาม เปนตน

2. การวาดภาพ

การวาดภาพ หมายถง การใหเดกวาดภาพจากสงเราทกำาหนด เปนการถายทอดความคดเชงสรางสรรคออกมาเปนรปธรรม และสามารถสอความหมายได สงเราทกำาหนดใหเดกอาจเปนวงกลม สเหลยม แลวใหเดกวาดภาพตอเตมใหเปนภาพทสมบรณ ลกษณะดงกลาวไดมการทดลองใชและศกษากนมาเปนเวลานานแลว เชน ซมปสน (Simpson) ไดใชจดวงกลมเลก ๆ 40 จด จำานวน 50 ชด เปนสงเราใหเดกวาด และพจารณาความคดคลองตว ความคดรเรมและความคดยดหยนจากภาพทเดกวาด

3. รอยหยดหมก

รอยหยดหมก หมายถง การใหเดกดภาพรอยหยดหมกแลวคดตอบจากภาพทเดกเหน มกใชกบเดกวยประถมศกษา เพราะเดกสามารถอธบายไดด คำาตอบของเดกจะไดรบการพจารณาจากความสามารถในการประดษฐ อารมณขน ลกษณะจนตนาการ ความรสก และความสามารถในการรบรทดตอรอยหยดหมก

4. การทดสอบ

62

การทดสอบ หมายถง การใชแบบทดสอบความคดสรางสรรคเพอวดพฤตกรรมสรางสรรคของเดก นบเปนพฒนาการของการวดความคดสรางสรรค ในลำาดบตอมา คอ การใชแบบทดสอบมาตรฐาน ซงเปนผลมาจากการวจยเกยวกบธรรมชาตของความคดสรางสรรคแบบทดสอบความคดสรางสรรคมทงทใชภาษาเปนสอและใชภาพเปนสอ เพอเราใหเดกแสดงออกเชงความคดสรางสรรค โดยมการกำาหนดเวลาดวยปจจบนแบบทดสอบมาตรฐานทใชวดความคดสรางสรรคมหลายแบบ เชน แบบทดสอบความคดสรางสรรคของกลฟอรด แบบทดสอบความคดสรางสรรคของทอแรนซ เปนตน

หลกและเทคนคการวดความคดสรางสรรคนนอาจสรปไดวา ในการวดความคดสรางสรรคของเดกนนตองอาศยทกษะและเทคนคหลาย ๆ วธ เชน การสงเกตพฤตกรรมของเดก โดยผเกยวของตองทราบ ทำาความเขาใจถงพฤตกรรมความคดสรางสรรคทเดกแสดงออกไดถกตอง มฉะนนอาจทำาใหผลของการสงเกตผดพลาดได การวาดภาพ โดยใหเดกวาดภาพจากสงเราแลวพจารณาถงความคดสรางสรรคในแงของความแปลกใหม ไมซำาแบบ และความละเอยดลออในการตกแตงภาพ รอยหยดหมก โดยใหเดกดภาพรอยหยดหมกแลวตอบจากภาพทเดกเหน การเขยนเรยงความและงานศลปะ โดยเขยนบรรยายหรอการแสดงความรสกจนตนาการผลงานนน ๆ การทดสอบ โดยใชแบบทดสอบเพอวดพฤตกรรมสรางสรรคของเดก ซงเทคนคตาง ๆ เหลาน ผทเกยวของกบเดกปฐมวยควรใชเพอเปนกระบวนการรวบรวมและเรยบเรยงขอมลอยางเปนระบบสำาหรบใชในการตดสนใจเกยวกบตวเดก นำาขอมลมาพฒนาปรบปรง พรอมทงสงเสรมใหเดกเกดการเรยนรและความกาวหนาอยางสงสดในแตละบคคล

63

10. การวดความคดสรางสรรคโดยการทดสอบ

ในระดบปฐมวยการใชแบบทดสอบอาจมจดมงหมายในการวดพฒนาการในดานตาง ๆ ของเดก เพอประโยชนในการวจย หรอนำาไปพฒนาปรบปรงวธการจดกจกรรมการเรยนการสอน ซงในการวดความคดสรางสรรคของเดกปฐมวยสามารถวดไดโดยใชแบบทดสอบอกวธหนง แบบทดสอบความคดสรางสรรคเปนเครองมอทมมาตรฐานในการวดอยางเปนระบบ ในการสรางแบบทดสอบความคดสรางสรรคมขนตอนคลายคลงกบการสรางแบบทดสอบมาตรฐานอน ๆ ดงตอไปน (อทยวรรณ ดอกพรม,2548:277–278)

1. คนหาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการสราง และการใชแบบทดสอบความคดสรางสรรค

2. นำาขอมลและแนวคดตาง ๆ ทไดมาสรางแบบทดสอบ

3. นำาแบบทดสอบทสรางขนไปทดลองใช (try out) เพอพจารณาดความเหมาะสมของภาษาและแนวการตอบแบบทดสอบ

4. ปรบปรงแบบทดสอบจากผลการทดลองใช

5. หาคณภาพของแบบทดสอบ ไดแก ความเทยงตรง (validity) ความเชอมน (reliability) และอำานาจจำาแนกบคคลของแบบทดสอบ

ในทนขอนำาเสนอแบบทดสอบวดความคดสรางสรรคของวอลลาซและโคแกน ซงสามารถนำามาปรบใชกบเดกปฐมวยไดดงน

แบบทดสอบความคดสรางสรรคของวอลลาซ และโคแกน

64

แบบทดสอบทสรางโดยวอลลาซและโคแกน ถอไดวาเปนแบบทดสอบทครอบคลมทกองคประกอบของความคดสรางสรรคมากทสด ตวอยางแบบทดสอบของวอลลาซและโคแกน มดงตอไปน (กรมวชาการ,2535:29–39 อางถงใน อทยวรรณ ดอกพรม,2548:279 – 282)

1. แบบความเหมอน

คำาชแจง จากภาพใหนกเรยนบอกวามอะไรคลายหรอเหมอนกนบาง บอกมาใหมากทสด ภายในเวลาทกำาหนด

1.1 คำาตอบ..........................................................

. ..........

.................................................................................

คำาตอบ ใชสวม เปนผา...

ตวอยาง

65

..............................................................................

.................................................................................

... ..............................................................................

...

1.2 คำาตอบ..................................................................... ................................................................................

................................................................................ ................................................................................ ................................................................................

1.3 คำาตอบ..................................................................... ................................................................................

................................................................................ ................................................................................ 2. แบบประโยชนของสงของ

ตวอยาง หมวก ใชทำาอะไรไดบาง“ ”

คำาตอบ ใชตกนำา ใชใสผลไม ใช

66

คำาชแจง ในแตละขอจะใหนกเรยนบอกประโยชนของสงของทกำาหนดใหมาใหมากทเทาทจะมากได ภายในเวลาทกำาหนด

2.1 “ กระดาษหนงสอพมพทอานแลว ใชทำาอะไรไดบาง”

คำาตอบ............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

2.2

ตวอยาง หมวก ใชทำาอะไรไดบาง“ ”

คำาตอบ ใชตกนำา ใชใสผลไม ใช

67

คำาตอบ............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

3. แบบพวกเดยวกน

คำาชแจง ใหหาคำาตอบจากสงทกำาหนดมาใหไดมากทสด ภายในเวลาทกำาหนด

3.1 ใหบอกสงทมลกษณะ วงร “ ”

คำาตอบ............................................................................................

............................................................................................

68

............................................................................................

............................................................................................

3.2 ใหบอกสงท ทำาใหเกดเสยงได “ ”

คำาตอบ............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

การใหคะแนนจะใหสำาหรบผทคดคลอง โดยการนบจำานวนคำาตอบทไดแตละขอและสำาหรบความคดทมลกษณะเฉพาะตว เชน สงทมลกษณะแบน ถาตอบวา แผนเสยง พนโตะ นบวาเปนคำาตอบทมลกษณะธรรมดาแปลกและเฉพาะตว แตถาตอบวา กระดาษ ใบไม ถอวาเปนคำาตอบทมลกษณะธรรมดา จะไมไดรบคะแนน การตรวจใหคะแนนสำาหรบแบบทดสอบของวอลลาซและโคแกน จงยดถอผตรวจใหคะแนนเปนสำาคญ ผตรวจจะตองใชวจารณญาณในการตดสนใจวาคำาตอบใดมลกษณะธรรมดา และคำาตอบใดมลกษณะแปลกเฉพาะตว

การตรวจสอบใหคะแนน

69

เกณฑการตรวจใหคะแนนยดหลกการใหคะแนนความคดสรางสรรค ซงดดแปลงมาจากของทอแรนซ โดยในแตละกจกรรมตรวจใหคะแนน 3 ดาน คอ ความคลองในการคด ความคดยดหยน และความคดรเรม

1. การใหคะแนนความคลองในการคด พจารณาจากคำาตอบทเปนไปไดตามเงอนไขของคำาถาม โดยใหคะแนนคำาตอบละ 1 คะแนน ตามปรมาณคำาตอบทไมซำากน

2. การใหคะแนนความยดหยนในการคด พจารณาจากคำาตอบทเปนไปได ซงจะจดกลมหรอประเภทของคำาตอบของนกเรยนแตละคน ตามวธการคดทแตกตางกนตอสงเราหรอเงอนไขทกำาหนดให โดยใหคะแนนคำาตอบตอบเปนกลมหรอประเภทละ 1 คะแนน

3. การใหคะแนนความคดรเรม พจารณาจากความถของคำาตอบของนกเรยนทงหมดทเปนความคดแปลกแตกตางไปจากธรรมดาในการตอบของกลมตวอยาง โดยกำาหนดใหคำาตอบทมความถจากกลมตงแต 2 – 4.99 เปอรเซนต จะได 1 คะแนน ถาเปนคำาตอบทไมซำากบกลมเลยจะได 2 คะแนน ถาความถเกนกวา 5 เปอรเซนต จะไมถอเปนความคดรเรม หรอใหคะแนนตามสดสวนของความถของคำาตอบ คำาตอบใดทกลมตวอยางตอบซำากนมาก ๆ กใหคะแนนนอยหรอไมไดเลย ถาคำาตอบยงซำากบคนอนนอย หรอไมซำาคนอนเลยกจะไดคะแนนมากขน เกณฑการใหคะแนนยดหลกดงน

คำาตอบซำา 12% ขนไป ให 0 คะแนน

คำาตอบซำา 6 – 11 % ให 1 คะแนน

70

คำาตอบซำา 3 – 5 % ให 2 คะแนน

คำาตอบซำา 2% ให 3 คะแนน

คำาตอบซำากนไมเกน 1 % ให 4 คะแนน

คะแนนความคดสรางสรรคของนกเรยนหาไดจากผลบวกของคะแนน ความคลองในการคด ความยดหยนในการคด และความคดรเรมในแตละกจกรรมนำามารวมกนเปนผลบวกของคะแนนความคดสรางสรรคของนกเรยนแตละคน ซงการวดความคดสรางสรรคโดยการทดสอบจะวดความสามารถจากองคประกอบของความคดสรางสรรค 3 ลกษณะ คอ ความคดคลองแคลว ความคดยดหยน และความคดรเรม

ความสามารถการคดแกปญหา

1.ความหมายของการคดแกปญหา

การคดแกปญหาเปนการคดทนใชความสามารถของสมองและประสบการณเดมมาพจารณาตดสนปญหาทเกดขนเพอขจดใหหมดไปและบรรลจดมงหมายทตองการ ดงท เพยเจท (Piaget, 1962 : 120) ไดอธบายถงความสามารถในการคดแกปญหาตามทฤษฎทางดานพฒนาการในแงความสามารถทางดานนจะเรมพฒนาการมาตงแตขนท 3 (Stage of Concrete Operation) เดกมอาย 7 – 8 ป จะเรมมความสามารถในการแกปญหาแบบงาย ๆ ภายในขอบเขตจำากด ตอมาถงระดบขนท 4 (Stage of Formal Operation) เดกมอายประมาณ 11 – 12 ป จะมความสามารถในการคดหาเหตผลดขนและสามารถคดแกปญหาทซบซอนได เดกสามารถเรยนรในสงทเปนนามธรรมชนดซบซอนได

71

สวทย มลคำา (2547 : 15) ใหความหมายของการแกปญหาวา หมายถง ความสามารถทางสมองในการขจดสภาวะความไมสมดลทเกดขน โดยพยายามปรบตวเองและสงแวดลอมใหผสมกลมกลนเขาสสภาวะสมดลหรอสภาวะทเราคาดหวง

ประพนธศร สเสารจ (2551 : 153) กลาววา การแกปญหาเปนการคดพจารณาไตรตรองอยางพนจพเคราะหสงตาง ๆ ทเปนประเดนสำาคญของเรองหรอสงตาง ๆ ทเคยกอกวนสรางความรำาคาญ สรางความยงยากสบสน และความวตกกงวล และพยายามหาหนทางคลคลายสงเหลานน

สรปไดวา การแกปญหาเปนความสามารถในการใชสมองทมกระบวนการทำางานทสลบซบซอน จงจำาเปนตองใชกลยทธทางปญญามาใชในกระบวนการคดเพอการวเคราะหสงเคราะหความรความเขาใจ เพอใหบรรลจดหมายทตองการ

2.ความสำาคญของการคดแกปญหา

ความสามารถในการคดแกปญหาเปนเปาหมายสำาคญทสดของการจดการศกษามความสำาคญและจำาเปนอยางยง เพราะผทมความสามารถในการแกปญหาจะสามารถปรบตนเองใหเขากบสภาพแวดลอมและสถานการณทเปนปญหาตาง ๆ ได ซงจะสงผลใหบคคลนนสามารถดำารงชวตไดอยางมความสข

ลโอนารโด และคนอน ๆ (Leonardo and others, 1963 : 45) ไดกลาวถงการจดประสบการณเพอสงเสรมการคดแกปญหาของเดกปฐมวย มจดมงหมายทสำาคญ 6 ประการ คอ

72

1. เพอใหมทศนคตทด

2. เพอใหมพฤตกรรมทเหมาะสม

3. เพอใหแสดงออกดานการตดสนใจ

4. เพอใหสามารถเขาใจสงตาง ๆ รอบตวและชนชมในสงเหลานน

5. เพอใหมอสระในการคดแกปญหา

6. เพอใหมความเขาใจในความรทกษะตาง ๆ

ทศนา แขมมณ (อางถงใน ศรนาถ บวคล, 2549 : 30) กลาววา ความสามารถในการคด เปนคณสมบตทพงปรารถนาและเปนหวใจสำาคญของการศกษาและการสอน เพราะการคดเปนจดเรมตนใหคนเราแสดงออกในสงทดงาม และสามารถเผชญปญหาตาง ๆ ได ดงนนจะเหนไดวาการจดการศกษาเพอพฒนาคนใหคดอยางมเหตผลและแกปญหาในชวตประจำาวนตลอดจนสามารถแกปญหาของสงคมไดจงเปนสงสำาคญ

กลาวโดยสรปวา การคดแกปญหาเปนสงสำาคญในการดำารงชวต โดยทกคนจะตองประสบกบปญหาตาง ๆ มากมายขนอยกบชวงอาย เชน เดก ผใหญ ปญหาจะมความแตกตางกนออกไปในระดบอนบาลเปนวยแหงการเรยนรถงการแกปญหาเพอทจะไดเปนแนวทางในการคดหาทางแกไขปญหาในเรองอน ๆ ใหประสบกบความสำาเรจ การจดการเรยนการสอนทมงเนนในเรองการคดแกปญหาตาง ๆ นนเปนการชวยใหเดกไดฝกทกษะการคดทหลากหลายสามารถนำาไปปรบใชกบปญหาทเกดขนในอนาคตไดอยางเหมาะสมตอไป

73

3.ทฤษฎทเกยวของกบการคดแกปญหา

การคดแกปญหาเปนกระบวนการทมความสมพนธเกยวของกบพฒนาการทางดานสตปญญาและการเรยนร ดงนนเพอใหเกดความเขาใจในการแกปญหาทเกยวกบพฒนาการทางดานสตปญญา จงขอกลาวทฤษฎทเกยวของกบการแกปญหา ดงน

3.1 ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของเพยเจท (Piaget)

ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของเพยเจท (สรมา ภญโญอนนตพงศ, 2545 : 57) แบงออกเปน 4 ขนตอน ตามระดบอาย ซงในทนจะขอกลาวถงเพยง 2 ขน ซงอยในชวงอาย 0 – 7 ป

ขนท 1 ระยะการแกปญหาดวยการกระทำา (Sensori Motor Stage) ตงแตแรกเกดถงอาย 2 ป เดกจะรเฉพาะสงทเปนรปธรรมมความเจรญอยางรวดเรวในดานความคด ความเขาใจ การประสานระหวางกลามเนอและสายตา และการใชประสาทสมผสตาง ๆ ตอสภาพทเปนจรงรอบ ๆ ตว เดกวยนชอบทำาอะไรซำา ๆ บอย ๆ เปนการเลยนแบบ พยายามแกปญหาแบบลองผดลองถก เมอสนสดระยะน เดกจะมการแสดงออกของพฤตกรรมอยางมจดมงหมายและสามารถแกปญหาโดยการเปลยนวธตาง ๆ เพอใหไดสงทตองการ แตความสามารถในการคดวางแผนของเดกยงอยในขดจำากด

ขนท 2 ระยะแกปญหาดวยการรบร แตยงไมสามารถใชเหตผล (Preoperational Stage) อยในชวงอาย 2 – 7 ป เดกพยายามแกปญหาแบบลองผดลองถกแสดงพฤตกรรมอยางมจดมง

74

หมายและสามารถแกปญหาดวยการเปลยนวธการตาง ๆ ความสามารถในการวางแผนมขดจำากด เดกในชวง 2 – 4 ป เรมจะใชเหตผลเบองตน ไมสามารถเชอมโยงความสมพนธระหวางเหตการณ 2 เหตการณหรอมากกวา เพราะเดกยงยดตนเองเปนศนยกลาง คอ ยดความคดของตนเองเปนสวนใหญและมองไมเหนเหตผลของคนอน และเหตผลของเดกวยนจะไมคอยถกตองตามความเปนจรง เดกในชวงอายประมาณ 4 – 7 ป จะมความคดรวบยอดในสงตาง ๆ รอบตวดขน รจกแยกประเภท และแยกชนสวนของวตถ เรมมพฒนาการเกยวกบการอนรกษ แตยงไมแจมชด รจกแบงพวก แบงชน แตคดตดสนผลของการกระทำาตาง ๆ จากสงทเขาเหนภายนอกเทานน

3.2 ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของบรเนอร (Bruner)

ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของบรเนอร (Bruner, 1969 : 55 – 68) แบงออกเปน 3 ขนตอน

1. ขนสมผส (Enactivee Stage) เปนขนระยะการแกปญหาดวยการกระทำา เรมตงแตแรกเกด – 2 ป ซงตรงกบขน Sensorimotor Stage ของเพยเจท (Piaget) เปนขนทเดกเรยนรดวยการกระทำาหรอประสบการณมากทสด

2. ขนคดจากภาพทปรากฏ (Iconic Stage) เปนขนระยะการแกปญหาดวยการรบร แตยงไมรจกใชเหตผลตรงกบขน Preoperational Stage ของเพยเจท (Piaget) เดกวยนเกยวของกบความเปนจรงมากขน จะเกดความคดจากการรบรสวนใหญและภาพแทนในใจ (Iconic Representation) อาจมจนตนาการบาง แตยงไมลกซงเทากบขน Concreat Operation Stage

75

3. ขนสญลกษณ (Symbolic Stage) เปนขนพฒนาสงสด เปรยบไดกบขนการแกปญหาดวยเหตผลกบสงทเปนนามธรรม (Formal Operational Stage) ของเพยเจท เปนพฒนาการพนฐานมาจากขน Iconic Stage เดกสามารถถายทอดประสบการณโดยการใชสญลกษณหรอภาพ สามารถคดหาเหตผล สามารถเขาใจสงทเปนนามธรรม และสามารถแกปญหาได

จากการศกษาทฤษฎทเกยวของกบการแกปญหา จะเหนไดวา ความสามารถในการแกปญหาของเดกเปนความสามารถการคดของสมอง ซงสามารถสงเสรมไดโดยการจดประสบการณหรอกจกรรมทเปดโอกาสใหเดกไดลงมอกระทำาและไดคดดวยตนเอง ลกษณะของประสบการณและกจกรรมทมความหลากหลายและสอดคลองกบธรรมชาตการเรยนรของเดก

จะเหนวา ทฤษฎพฒนาการทางสตปญญาของนกการศกษา สรปไดวา เดกวยนเปนวยทมพฒนาการทางสตปญญา การจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมและการเปดโอกาสใหเดกไดเรยนรจากการกระทำาโดยใชประสาทสมผสทง 5 เปนการกระตนใหไดเกดการเรยนรมากขน การคดจะสามารถแกปญหาเพอเปนแนวทางในการจดประสบการณและกจกรรมตาง ๆ ตอไป

4.ประเภทของการคดแกปญหา

ในการแกปญหาเพอใหบรรลผลสำาเรจตามตองการไดนน บคคลจะตองเปลยนแปลงพฤตกรรมหรอการกระทำาโดยพจารณาถงลกษณะหรอชนดของการแกปญหานน ๆ

76

เปลว ปรสาร (อางถงใน ศรนาถ บวคล, 2549 : 34) ไดแบงประเภทของการแกปญหาไว 4 ประเภท คอ

1. การแกปญหาของตนเองทตองแกไขทนท หมายถง การแสดงออกทเกดจากความตองการหรอการกระทำาของตวเดกเองโดยไมเกยวของกบผอน เพอตดสนใจแกปญหาของตนเองทจำาเปนตองแกไขทนท เชน ความหว ความเจบปวย เปนตน

2. การแกปญหาของตนเองทไมตองแกไขทนท หมายถง การแสดงออกทเกดจากความตองการหรอการกระทำาของตวเดกเองโดยไมเกยวของกบผอน เพอตดสนใจแกปญหาของตนเองทไมจำาเปนตองแกไขทนท เชน ความอยากได ความรก เปนตน

3. การแกปญหาของตนเองทเกยวของกบผอน หมายถง การแสดงออกทเกดจากความตองการหรอการกระทำาของตนเอง เพอตดสนใจแกปญหาของตนเองทเกยวของกบผอน เชน เกเรเพอน แยงของเลน เปนตน

4. การแกปญหาของผอน หมายถง การแสดงออกทเกดจากความตองการหรอการกระทำาของผอนโดยไมเกยวของกบเดก แตเหนเหตการณ เพอตดสนใจแกปญหาทเกดขนกบผอน เชน เหนคนขโมยของ เหนรถชน เปนตน

จากการศกษาเอกสารทเกยวของกบประเภทและลกษณะของการแกปญหา สรปไดวา นกการศกษา นกจตวทยาไดใหความสำาคญกบการแกปญหาโดยมการแยกประเภทใหเขาใจมากยงขน โดยไดจดประเภทของ

77

การแกปญหาไวหลายแบบตามการพจารณาของนกจตวทยาแตละทาน เพอใหผทสนใจเขาใจเกยวกบประเภทของการคดแกปญหามากขน

5.องคประกอบทมอทธพลตอการคดแกปญหา

การแกปญหาจะสำาเรจหรอไดผลดตามเปาหมายทวางไวมากนอยเพยงใด ยอมขนอยกบองคประกอบหลายอยาง ซงนกการศกษาหลายทานไดกลาวถงองคประกอบในการแกปญหาไว ดงน

ชชพ ออนโคกสง (อางถงใน หทย ชโนทย, 2553 : 14) ไดกลาววา องคประกอบทมอทธพลตอการแกปญหาม 3 ประการ คอ

1. ตวผเรยน (Condition in Learner) ไดแก ระดบเชาวปญญา ลกษณะอารมณ อาย แรงจงใจและประสบการณ

2. สถานการณทเปนปญหา (Condition in Learning Situation) ถาปญหานนเปนทนาสนใจของผเรยนทำาใหเกดแรงจงใจทจะเรยนหรอแกปญหา หรอถามผชแนะสำาหรบปญหาทยาก ๆ จะทำาใหมองเหนแนวทางในการแกปญหา หรอถาปญหานนเปนปญหาทตอเนองหรอคลายคลงกบปญหาทเคยเรยนรมาแลว กจะทำาใหการแกปญหานนงายขน

3. การแกปญหาเปนหม (Problem Solving in Group) คอ การใหเดกมโอกาสรวมกนแกปญหามการอภปรายและถกเถยงกน ซงการแกปญหาแบบนตองอาศยความรวมมอของคนหลาย ๆ คน

อบลรตน เพงสถต (อางถงใน ณฎฐนช สะมะจตร, 2551 : 35) กลาววา องคประกอบทมอทธพลตอการคดแกปญหา สามารถจำาแนกได ดงน

78

1. ตวผเรยน ระดบสตปญญา เพศของผเรยน แรงจงใจและบคลกภาพ ซงมความสำาคญตอพฒนาการทางความคดของมนษยมากทสด ทำาใหความสามารถในการแกปญหาของบคคลมความแตกตางกน

2. สถานการณทเปนปญหา สถานการณทเปนปญหาทนาสนใจจะทำาใหผเรยนเกดแรงจงใจทจะเรยนรหรอแกปญหา เชน จำานวนตวเลอกในการแกปญหา การแนะนำา การลำาดบปญหา และความคลายคลงของปญหาและคำาตอบ

3. การแกปญหาเปนกลม การแกปญหาเปนกลมจะชวยใหการแกปญหาประสบความสำาเรจไดอยางรวดเรวเพราะมการทำางานหลายคน สามารถปรกษาหารอและคลคลายปญหา ทำาใหผเรยนบรรลเปาหมายในการเรยนอยางรวดเรวจะชวยกระตนใหอยากแกปญหา

สรปไดวา การสงเสรมใหเดกไดมทกษะในการคดแกปญหานน ครตองคำานงถงองคประกอบสำาคญ ๆ เชน ผเรยน สถานการณ สตปญญา และมการเปดโอกาสใหผเรยนมอสระในการคดจากประสบการณเดมใหเดกไดพฒนาการคดเพอไปสการแกปญหาไดอยางมประสทธภาพ

6.การสงเสรมความสามารถการคดแกปญหาของเดกปฐมวย

การสงเสรมความสามารถการคดแกปญหาของเดกปฐมวยนน ควรคำานงถงจดมงหมาย ดงน (Leonard, Derman ; & Miles, 1963 : 45)

1. มทศนคตทด

2. มพฤตกรรมทเหมาะสม

3. สามารถเขาใจสงตาง ๆ รอบตว และชนชมในสงเหลานน

79

4. มการแสดงออกดานการคดแกปญหา

5. มอสระในการคดแกปญหา

6. มความเขาใจในความรและทกษะ

สมจต สวธนไพบลย (2545 : 91 – 92) กลาววา สภาพการเรยนการสอนทมงใหนกเรยนคดแกปญหานน อาจจะสงผลใหนกเรยนมความสามารถในการแกปญหาแตกตางกน ซงอาจจะขนอยกบปจจยทางสตปญญา ความรพนฐาน สภาพสงคม ประสบการณ ฉะนนครจงควรอยางยงทตองจดสภาพการณทสงเสรมการแกปญหา

1. จดสภาพแวดลอมทเปนสถานการณใหม ๆ และวธการแกปญหาไดหลาย ๆ วธมาใหนกเรยนฝกฝนใหมาก ๆ

2. ปญหาทหยบยกมาใหนกเรยนฝกฝนนน ควรเปนปญหาใหมทนกเรยนไมเคยประสบมากอนแตตองอยในวสยทเดกจะแกได

3. การฝกแกปญหานน ครควรแนะใหนกเรยนไดวเคราะหปญหาใหชดเจนกอนวาเปนปญหาเกยวกบอะไร และถาเปนปญหาใหม กใหแตกเปนปญหายอย แลวคดปญหายอยแตละปญหาและเมอแกปญหายอยไดหมดทกขอกเทากบแกปญหาใหญไดนนเอง

4. จดบรรยากาศของการเรยนการสอนหรอจดสงแวดลอม ซงเปนสภาพภายนอกของนกเรยน ใหเปนไปในทางทเปลยนแปลงไดไมตายตว นกเรยนกจะเกดความรสกวาเขาสามารถคดคนเปลยนแปลงอะไรไดบาง ในบทบาทตาง ๆ

5. ใหโอกาสนกเรยนไดคดอยเสมอ

80

6. การฝกฝนการแกปญหาหรอการแกปญหาใด ๆ กตาม ครไมควรจะบอกวธการแกปญหาใหตรง ๆ เพราะถาบอกใหแลวนกเรยนอาจไมไดใชยทธศาสตรของการคดของตนเองเทาทควร

ดงทไดศกษาเอกสารทเกยวของกบการสงเสรมความสามารถการคดแกปญหาขางตน จะเหนไดวา การสงเสรมความสามารถในการคดแกปญหา ควรเรมตงแตระดบปฐมวย โดยครควรจดประสบการณหรอกจกรรมทเหมาะสมกบธรรมชาตของเดก จดประสบการณทมความหลากหลาย เปดโอกาสใหเดกไดฝกกระทำาและคดใหมากทสด เพอสงเสรมใหเดกเกดการฝกทกษะการแกปญหา

เอกสารทเกยวของกบความสามารถการคดวเคราะห

มนษยเกดมาตองเผชญกบสงแวดลอมรอบขาง และในบรรดาสงแวดลอมทมากระทบอาจจะมสงทเปนปญหามากบาง นอยบางแตกตางกนไป ซงธรรมชาตกไดสรางสงสำาคญใหแกมนษยเพอเปนเครองมอในการตอสและแกไขปญหาตาง ๆ นนคอ สมองของมนษย อยางไรกตาม มนษยกลบมการใชสมองเพอใชในการแกปญหาแตกตางกน บางคนใชสมองในการคดเพอแกปญหาไดในชวงเวลาอนรวดเรว แตบางคนกวาจะคดไดและคนพบหนทางในการแกปญหาตองใชสมองคดเปนเวลานาน

การคดเปนปฏกรยาทางสมองทสมพนธกบกระบวนการทำางานของจตใจมนษยเปนทงกระบวนการและผลผลตมลกษณะตอเนองกนในการคดอาจมการวางแผนจดระบบความสมพนธการคนหาหลกการความจรงตาง ๆ หรออาจใชประสบการณเดมเพอใหเกดการรบรและตอบสนองโดยตองอาศยสงแวดลอมเปนตวชวยและในขณะเดยวกนกตองผานการวเคราะห เปรยบเทยบ สงเคราะห และการประเมนเพอใหไดแนวทางใน

81

การนำาไปใชการแกปญหาขจดความสงสย สามารถนำาไปประยกตใชใหเกดผลสมฤทธทตองการและในการคดนสามารถพฒนาความคดในระดบงาย ๆ จากวยเดกไปสระดบทซบซอนในวยผใหญ

ความสามารถในการคดเปนกระบวนการทำางานของสมองทมความจำาเปนตอการดำาเนนชวตของมนษยเปนอยางมาก ความเปนปกตสขและการดำาเนนชวตทประสบความสำาเรจ เปนผลมาจากความมประสทธภาพของการคด (ประพนธศร สเสารจ, 2551 : 2)

1.ความหมายของความสามารถการคดวเคราะห

นกการศกษาไดใหความหมายของความสามารถการคดวเคราะหไว ดงน

บลม (Bloom, 1959 อางถงในลกขณา สรวฒน, 2549 : 69) กลาววาการคดวเคราะห หมายถงการวเคราะหเกยวกบเนอหาและองคประกอบ ตลอดจนวเคราะหความเชอมโยงของหลกการจดการ

ซมเมอร (Summers, 2003 อางถงใน ปยาพร ขาวสะอาด, 2548: 35) ไดกลาวถง ความหมายของการคดวเคราะหวา หมายถงการคดเกยวกบสงตาง ๆ อยางละเอยดและใชสตปญญาเพอทำาใหเขาใจในสงนน ๆ

สวนทางดาน ชาต แจมนช (2545 : 54) ไดใหความหมายของการวเคราะห (Analysis) ไววา เปนการคดทสามารถแยกแยะสงตาง ๆ ทสำาเรจรป ไดแก วตถสงของตาง ๆ ทอยรอบตว หรอบรรดาเรองราว เหตการณตาง ๆ ออกเปนสวนยอย ๆ ตามหลกเกณฑ หลกการทกำาหนดให เพอคนหาความจรง หรอความสำาคญทแฝงอย

82

เพญศร จนทรดวง (2545 : 90) ใหความหมายวา เปนวธคดแยกแยะองคประกอบหรอลกษณะของสงตาง ๆ เรองราวหรอเหตการณการคดในระดบนตองอาศยความรเกยวกบขอเทจจรงหรอขอมลทางทฤษฎมาเปนเครองมอในการวเคราะห จงจะสามารถอธบายไดวา เรองราวหรอเหตการณตาง ๆ เหลานนอยในสภาพใด และอาจบอกไดวามแนวโนมไปในทางใด

เกรยงศกด เจรญวงศศกด (2546 : 2) ไดกลาววา การคดวเคราะห หมายถง การจำาแนกแยกแยะองคประกอบของสงใดสงหนงออกเปนสวน ๆ เพอคนหาวาทำามาจากอะไร มองคประกอบอะไร ประกอบขนมาไดอยางไร เชอมโยงสมพนธกนอยางไร

ราชบณฑตยสถาน (2546 : 1071) กลาววา การคดวเคราะห หมายถง ความสามารถในการจำาแนก การแยกแยะองคประกอบตาง ๆ ของสงใดสงหนง อาจจะเปนวตถ สงของ เรองราว หรอเหตการณ และหาความสมพนธเชงเหตผลระหวางองคประกอบเหลานน เพอคนหาสภาพความเปนจรงหรอสงสำาคญของสงทกำาหนดให วเคราะห (ก) หมายถง ใครครวญ แยกออกเปนสวน ๆ เพอศกษาใหถองแท

สวทย มลคำา (2547 : 9) ใหความหมายของ การวเคราะหและการคดวเคราะห ไววา การวเคราะห หมายถง การจำาแนก แยกแยะ องคประกอบของสงใดสงหนงออกเปนสวน ๆ เพอคนหาวามองคประกอบยอย ๆ อะไรบาง ทำาจากอะไร ประกอบขนไดอยางไร และมความเชอมโยง สมพนธกนอยางไร

สวทย มลคำา (2550 : 9) ไดกลาวถงความหมายของการคดวเคราะหวา หมายถง ความสามารถในการจำาแนก แยกแยะองคประกอบ

83

ตาง ๆ ของสงใดสงหนง ซงอาจเปนวตถ สงของ เรองราวหรอเหตการณและหาความสมพนธเชงเหตผลระหวางองคประกอบเหลานน เพอคนหาสภาพความเปนจรงหรอสงสำาคญของสงทกำาหนดให

สำานกวชาการและมาตรฐานการศกษา, สำานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (2549 : 5) ไดสรปวา การคดวเคราะห คอ การระบเรองหรอปญหา จำาแนกแยกแยะ เปรยบเทยบเพอจดกลมอยางเปนระบบ ระบเหตผลหรอเชอมโยงความสมพนธของขอมลและตรวจสอบขอมลเพมเตม เพอใหเพยงพอในการตดสนใจ การแกปญหา คดสรางสรรค

ประพนธศร สเสารจ (2551 : 53 – 54) กลาววา การคดวเคราะห คอ ความสามารถในการมองเหนรายละเอยดและจำาแนกแยกแยะขอมลองคประกอบของสงตาง ๆ ไมวาจะเปนวตถ เรองราว เหตการณตาง ๆ ออกเปนสวนยอย ๆ และจดเปนหมวดหม เพอคนหาความจรง ความสำาคญแกนแท องคประกอบหรอหลกการของเรองนน ๆ สามารถอธบาย ตความสงทเหน ทงทอาจแฝงซอนอยภายในสงตาง ๆ หรอปรากฏไดอยางชดเจน รวมทงหาความสมพนธและความเชอมโยงของสงตาง ๆ วาเกยวพนกนอยางไร อะไรเปนสาเหต สงผลกระทบตอกนอยางไร อาศยหลกการใดจนไดความคดเพอนำาไปสการสรป การประยกตใช ทำานายหรอคาดการณสงตาง ๆ ไดอยางถกตอง การทเราจะสามารถจำาแนกขอมล องคประกอบหรอเรองราวของสงตาง ๆ ออกเปนสวน ๆ ได จำาเปนอยางยงทจะตองมความร และมขอมลเพยงพอทจะนำามาใชในการวเคราะหดวยตวอยางงาย ๆ เชน แมครวทจะปรงอาหาร จำาเปนอยางยงทจะตองมความรเกยวกบอาหารทจะปรง ทงผก หม เนอไก ปลา และเครองปรงชนดตาง ๆ ตลอดจนจะตองมความรในเรองการใชวสดอปกรณทใชเหลานน นอกจากนนยงจะตอง

84

มความรเกยวกบขนตอน วธการปรงอาหารนน ๆ อกดวย อาหารทปรงจงจะเปนอาหารทมรสชาตเปนเลศ ดงนน การทจะคดวเคราะหไดด จงตองมความรเปนพนฐานสำาคญ นกเรยนจะตองฝกอาน ฝกฟง และแสวงหาขอมลความรใหมาก ๆ

ดงนน จงสามารถสรปไดวา ความสามารถการคดวเคราะห เปนทกษะการระบองคประกอบทสำาคญหรอลกษณะเฉพาะ ระบความสมพนธขององคประกอบ การจบใจความสำาคญ การคนหาและระบความผดพลาด ไมวาจะเปนวตถ เรองราว เหตการณตาง ๆ ออกเปนสวนยอย ๆ และจดเปนหมวดหมเพอคนหาความจรง ความสำาคญ แกนแท องคประกอบหรอหลกการของเรองนน ๆ สามารถอธบายตความสงทเหนหรอแอบแฝงซอนเรน และหาความสมพนธเชงเหตผลระหวางองคประกอบเหลานนเพอคนหาสภาพความเปนจรงหรอสงสำาคญของสงทกำาหนดให

2.ความสำาคญของความสามารถการคดวเคราะห

การคดวเคราะหเปนรากฐานสำาคญของการเรยนรและการดำาเนนชวต บคคลทมความสามารถในการคดวเคราะห จะมความสามารถดานอน ๆ เหนอกวาบคคลอน ๆ ทงทางดานสตปญญาและการดำาเนนชวต การคดวเคราะหเปนพนฐานของการคดทงมวล เปนทกษะททกคนสามารถพฒนาได ซงประกอบดวยทกษะทสำาคญ คอ การสงเกต การเปรยบเทยบ การคาดคะเนและการประยกตใช การประเมน การจำาแยกแยะประเภท การจดหมวดหม การสนนษฐาน การสรปผลเชงเหตผล การศกษาหลกการเชอมโยงความสมพนธของสงตาง ๆ โดยใชเกณฑในการตดสนใจดวยเหตผล ทกษะการคดวเคราะห จงเปนทกษะการคดระดบสง ทเปนองค

85

ประกอบสำาคญของกระบวนการคดทงมวล ทงการคดวจารณญาณและการคดแกปญหา

สวทย มลคำา (2550 : 13) กลาววา การคดวเคราะหจะเกดขนเมอเราตองการทำาความเขาใจโดยการพยายามตความขอมลทไดรบ เมอเกดขอสงสยสมองจะพยายามคดหาความสมพนธเชงเหตผลมาอธบายถงเหตการณหรอปรากฎการณทเกดขน หรอเพอประเมนสงตางๆ ทตองตดสนใจเลอกสงทเหมาะสมหรอเมอตองการเหนภาพรวมทงหมด นอกจากนน ยงไดกลาวถงการวเคราะห (Analysis) หมายถง การจำาแนก แยกแยะองคประกอบของสงใดสงหนงออกเปนสวน ๆ เพอคนหาวามองคประกอบยอย ๆ อะไรบาง ทำามาจากอะไร ประกอบขนมาไดอยางไรและมความเชอมโยงสมพนธกนอยางไรและกลาวโดยสรปวาการคดวเคราะห หมายถง ความสามารถในการจำาแนก แยกแยะองคประกอบตาง ๆ ของสงใดสงหนงซงอาจจะเปนวตถ สงของ เรองราวหรอเหตการณ และหาความสมพนธเชงเหตผลระหวางองคประกอบเหลานน เพอคนหาสภาพความเปนจรงหรอสงสำาคญของสงทกำาหนดให ดงนน การคดวเคราะห จงมความสำาคญตอการจำาแนก แยกแยะองคประกอบของสงใดสงหนงออกเปนสวน ๆ เพอคนหาวามองคประกอบยอย ๆ อะไรบาง มความสอดคลองและสมพนธ

ประพนธศร สเสารจ (2551 : 3-4) กลาวถงประโยชนของการคดวเคราะหไววา ระบบการศกษาของประเทศไทยภายหลงการปฏรปการศกษาไดเรมใหความสำาคญในการสงเสรมความคดใหแกเดกและเยาวชน โดยกำาหนดไวในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต และกำาหนดเปนมาตรฐานในการประกนคณภาพของสถานศกษาอนจะสงผลให ประชาชนมคณภาพมากขนดงนนการปพนฐานการคดและการสงเสรมการ

86

คดใหแกเดกและเยาวชนซงเปนสงทมความจำาเปนอยางยงนบตงแตปฐมวยจนถงระดบสง การไดรบการพฒนาการคดตงแตเยาววยจะชวยพฒนาความคดใหกาวหนา สงผลใหสตปญญาเฉยบแหลม เปนคนรอบคอบ ตดสนใจไดถกตองสามารถแกไขปญหาตาง ๆ ในชวตไดด เปนบคคลทมคณภาพ สามารถดำารงชวตในสงคมไดอยางมความสข ผลจากการเรยนใหคดจะชวยใหเกดประโยชนแกเดกและเยาวชน สรปไดดงน

2.1 สามารถปฏบตงานไดอยางมระบบมหลกการและมเหตผล ผลงานทไดรบมประสทธภาพ

2.2 สามารถพจารณาสงตาง ๆ และประเมนผลงานโดยใชหลกเกณฑอยางสมเหตสมผล

2.3 รจกประเมนตนและผอนไดอยางถกตอง

2.4 ไดเรยนรเนอหาไดรบประสบการณทมคณคา มความหมายและเปนประโยชน

2.5 ไดฝกทกษะการทำางานการใชเหตผลในการแกปญหา

2.6 มความรความสามารถ มกระบวนการทำางานอยางมระบบขนตอน นบตงแตกำาหนดเปาหมาย รวบรวมขอมลเชงประจกษ คนความร ทฤษฎ หลกการ ตงขอสนนษฐาน ตความหมายและลงขอสรป

2.7 สงเสรมความสามารถในการใชภาษาและสอความหมาย

2.8 เกดความสามารถในการคดอยางชดเจน คดอยางถกตอง คดอยางแจมแจง คดอยางกวางขวาง คดไกล และคดอยางลมลกตลอดจนคดอยางสมเหตสมผล

87

2.9 ทำาใหเปนผมปญญา มคณธรรมจรยธรรม ความรบผดชอบ มระเบยบวนย มความเมตตา กรณา และเปนผมประโยชนตอสงคม

2.10 มทกษะและความสามารถในการอาน เขยน พด ฟง และมทกษะการสอสารกบผอนไดเปนอยางด

2.11 พฒนาความสามารถในการเรยนรตลอดชวตอยางตอเนองในสถานการณทโลกมการเปลยนแปลง

สรปไดวา การพฒนาความสามารถการคดวเคราะห ถอเปนสงสำาคญยงในการพฒนาสตปญญาของเดกและเยาวชนเพอจะเตบโต เปนผใหญทมคณภาพ และเปนกำาลงสำาคญในการพฒนาประเทศตอไป

3.ทฤษฏและแนวคดเกยวกบการคดวเคราะห

จากการศกษาทฤษฎและแนวคดเกยวกบการวเคราะห ไดมนกการศกษาไดกลาวถงแนวคดเกยวกบการวเคราะห ดงน

3.1 ทฤษฏพฒนาการทางสตปญญาของเพยเจต

เพยเจต (piaget, อางองในทศนา แขมมณ, 2548 : 64) ไดกลาวถงลำาดบขนพฒนาการดานสตปญญาของบคคลเปนไปตามวยตางๆ 4 ลำาดบขนดงน

ขนท 1 ขนรบรดวยประสาทสมผส (Sensorimotor period) เปนขนพฒนาการแรกเกด – 2 ป ความคดของเดกในวยนขนอยกบการเรยนรและการกระทำาเดกยดตนเองเปนศนยกลางและยงไมสามารถเขาใจความคดเหนของผอน

88

ขนท 2 ขนกอนปฏบตการคด (preoprational period) เปนขนพฒนาการในชวงอาย 2-7 ป ความคดขนอยกบการเรยนร ไมสามารถใชเหตผลไดอยางลกซง สามารถเรยนรและใชสญลกษณได

ขนท 3 ขนการคดแบบรปธรรม (conerete operational period) เปนขนพฒนาการในชวงอาย 7 – 11 ป เปนขนทการคดของเดกไมขนกบการรบรจากรปรางเทานน เดกสามารถสรางภาพในใจและสามารถคดยอนกลบได และมความเขาใจเกยวกบความสมพนธของตวเลขและสงตาง ๆ ไดมากขน

ขนท 4 ขนการคดแบบนามธรรม (pormal operational period) เปนขนพฒนาการในชวงอาย 11-15 ป เดกสามารถคดสงทเปนนามธรรมได และสามารถคดตงสมมตฐานและใชกระบวนการทางวทยาศาสตรได

3.2 ทฤษฏพฒนาการทางสตปญญาของบรนเนอร

บรนเนอร (bruner ,อางถงใน ทศนา แขมมณ,2548: 66) ไดกลาวถงพฒนาการทางสตปญญาของมนษยแบงไดเปน 3 ขน คอ

ขนท 1 ขนตอนการเรยนรจากการกระทำา (Enactive stage) คอขนของการเรยนรจากการใชประสาทสมผสรบรสงตาง ๆ การลงมอกระทำาชวยใหเดกเกดการเรยนรไดด การเรยนรเกดจากการกระทำา

ขนท 2 ขนการเรยนรเกดจากความคด(Iconic stage) เปนขนตอนทเดกสราง มโนภาพในใจได และสามารถเรยนรภาพแทนของจรงได

89

ขนท 3 ขนการเรยนรลกษณะและนามธรรม(Symbolic stage) เปนขนตอนการเรยนรทซบซอนและเปนนามธรรมได

สรปไดวา พฒนาการทางดานสตปญญาของมนษยเปนไปตามระดบขนโดยกำาหนดในแตละขนตามชวงอาย เดกจะเกดการเรยนรไดดจากการกระทำาโดยการใชประสาทสมผสทงหา

3.3 ทฤษฏและแนวคดทเกยวของกบการคดวเคราะหของบลม

บลม (bloom,1961 อางถงในทศนา แขมมณ และคณะ,2544 :11-13) ไดจำาแนกจดมงหมายของการศกษาออกเปน 3 ดาน คอดานความร (cognitive domain)ดานความรสกหรอเจตคต(affective domain)และดานทกษะ(psycho-motor domain) ไดกลาวถงรายละเอยดความรไว 6 ระดบ คอ

1. ระดบความร ความจำา (memory)

1.1 ความรเฉพาะสง (know ledge of specifics)

1.1.1 ความรศพทเฉพาะ (of terminology)

1.1.2 ความรขอเทจจรง เฉพาะสง (Knowledge of specifics)

1.2 ความรเกยวกบวธการจดการกบสงเฉพาะ (knowledge of ways and means of dealing with specifics)

90

1.2.1 ความรเรองแบบแผนนยม (knowledge of conventions)

1.2.2 ความรแนวโนมและลำาดบเหตการณ (Knowledge of trend and sequence)

1.2.3 ความรเรองการจดจำาพวกและประเภท (Knowledge of classifications and categories)

1.2.4 ความรเรองเกณฑ (Knowledge of criteria)

1.2.5 ความรเรองระเบยบวธ (Knowledge of methodology)

1.3 ความรเรองสากลและนามธรรมตางๆ (Knowledge of the universals and abstraction field)

1.3.1 ความรเรองหลกการและขอสรปทวไป (Knowledge of theories and generalizations)

1.3.2 ความรเรองทฤษฏและโครงสราง (knowledge of theories and structures)

2. ระดบความเขาใจ comprehension

2.1 การแปล (translation)

2.2 การตความ (interpretation)

2.3 การสรปอางอง (extrapolation)

3. ระดบการประยกต (Application)

3.1 การประยกต (application)

91

4. ระดบการคดวเคราะห (analysis)

4.1 การวเคราะหหนวยยอย (analysis of element)

4.2 การวเคราะหความสมพนธ (analysis of relationship)

4.3 การวเคราะหหลกการจดระเบยบ (analysis of organization principles )

5. ระดบการสงเคราะห (synthesis)

5.1 ผลตผลทสอความหมายหรอมลกษณะพเศษเฉพาะ (production of a unique communication)

5.2 ผลตผลในลกษณะของแผนงานหรอชดปฏบตการ (production of plan, or proposed set of operations)

5.3 ผลตผลในลกษณะของแผนงานหรอชดปฏบตการ (derivation of a set of abstract relations)

6. ระดบการประเมน

6.1 การตดสนใจตามเกณฑภายใน (judgments in terms of internal criteria)

6.2 การตดสนใจตามเกณฑภายนอก (judgments in terms of external criteria)

3.4 ทฤษฎการคดวเคราะหของมาซาโน (Marzano)

92

มารซาโน (ปรยานช สถาวรมณ. 2548 : 24 – 25 อางองจาก Marzano. 2001 : 60) จงไดพฒนารปแบบจดมงหมายทางการศกษารปแบบใหม (A New Taxonomy of Educational Objectives) ประกอบดวยความร 3 ประเภท และกระบวนการจดกระทำากบขอมล 6 ระดบ โดยมรายละเอยดดงน

1. ขอมล เนนการจดระบบความคดเหน จากขอมลงายสขอมลยาก เปนระดบความคดรวบยอด ขอเทจจรง ลำาดบของเหตการณ สาเหตและผล เฉพาะเรอง และหลกการ

2. กระบวนการ เนนกระบวนการเพอการเรยนร จากทกษะสกระบวนการอตโนมตอนเปนสวนหนงของความสามารถทสงสมไว

3. ทกษะ เนนการเรยนรทใชระบบโครงสรางกลามเนอจากทกษะงายสกระบวนการทซบซอนขน

กระบวนการจดกระทำากบขอมล 6 ระดบ ดงน

ระดบท 1 ขนรวบรวม เปนการคดทบทวนความรเดม รบขอมลใหม และเกบเปนคลงขอมลไว เปนการถายโยงความรจากความรจากความจำาถาวรสความจำานำาไปใชในการปฏบตการโดยไมจำาเปนตองเขาใจโครงสรางของความรนน

ระดบท 2 ขนเขาใจ เปนการเขาใจสาระทเรยนร สการเรยนรใหมในรปแบบการใชสญลกษณ เปนการสงเคราะหโครงสรางพนฐานของความรนนโดยเขาใจประเดนความสำาคญ

ระดบท 3 ขนวเคราะห เปนการจำาแนกความเหมอนและความตางอยางมหลกการการจดหมวดหมทสมพนธกบความร การสรป

93

อยางสมเหตสมผลโดยสามารถบงชขอผดพลาดได การประยกตใชในสถานการณใหมโดยใชฐานความร และการคาดการณผลทตามมาบนพนฐานของขอมล

ระดบท 4 ขนใชความรใหเปนประโยชน เปนการตดสนใจในสถานการณทไมมคำาตอบชดเจน การแกไขปญหาทยงยาก การอธบายปรากฎการณทแตกตาง และการพจารณาหลกฐานสการสรปสถานการณทมความซบซอน การตงขอสมมตฐานและการทดสอบสมมตฐานนนบนพนฐานของความร

ระดบท 5 ขนบรณาการความร เปนการจดระบบความคดเพอบรรลเปาหมายการเรยนรทกำาหนด การกำากบตดตามการเรยนร และการจดขอบเขตการเรยนร

ระดบท 6 ขนจดระบบแหงตน เปนการสรางระดบแรงจงใจตอภาวการณเรยนรและภาระงานทไดรบมอบหมายในการเรยนร รวมทงความตระหนกในความสามารถของการเรยนรทตนม ดงปรากฏตามภาพท 2.2

ระดบท 6 :ขนจดระบบแหงตนระดบท 5 :ขนบรณาการความรระดบท 4 :ขนใชความรใหเปนประโยชนระดบท 3 :ขนวเคราะหระดบท 2 :ขนเขาใจระดบท 1 :ขนรวบรวม

94

ภาพท 2.2 ระดบของกระบวนการจดกระทำากบขอมลตามทฤษฎการคดของมารซาโน

ทมา : ปรยานช สถาวรมณ. 2548 : 24 – 25 อางองจาก Marzano, Robert J. (2001). Designing a New Taxonomy of Educational Objectives. P. 60.

จากทฤษฎการคดวเคราะหสรปวา ความสามารถทางความคดของแตละบคคลมความคดทตามระดบขนทแตกตางกน จากทกษะการคดตงแตระดบพนฐานไปสการคดระดบสง

4.องคประกอบของความสามารถการคดวเคราะห

องคประกอบของความสามารถการคดวเคราะห นกการศกษาไดกลาวถงทกษะการคดวเคราะหไวดงน

บลม (bloom, 1956 : 201 – 207) ไดกลาวถงทกษะการคดวเคราะหหรอความสามารถคดวเคราะหดวยทกษะสำาคญ 3 ดาน ดงน

4.1 การคดวเคราะหความสำาคญหรอเนอหาของสงตางๆ ( Analysis of element) เปนความสามารถในการแยกแยะไดวา สงใดจำาเปน สงใดสำาคญ สงใดมบทบาทมากทสด ประกอบดวย

4.1.1 วเคราะหชนด เปนการใหนกเรยนวนจฉยวา สงนน เหตการณนน ๆ จดเปนชนดใด ลกษณะใด เพราะเหตใด เชน ตนผกชเปนพชชนดใด มานำาเปนพชหรอสตว

95

4.1.2 วเคราะหสงสำาคญ เปนการวนจฉยวาสงใดสำาคญ สงใดไมสำาคญ เปนการคนหาสาระสำาคญ ขอความหลก ขอสรป จดเดน จดดอย ของสงตาง ๆ เชน

- ควรตงชอเรองนวาอยางไร

- การปฏบตเชนนน เพออะไร

- สงใดสำาคญทสด สงใดมบทบาทมากทสดจากสถานการณน

4.1.3 วเคราะหเลศนย เปนการมงคนหาสงทแอบแฝงซอนเรนอย เชนสมทรงเปนปาของฉน (จงหมายความวา สมทรงเปนผหญง)

- ถาเหนคนใสเสอขะมกขะมอม สกปรกจงนาจะเปนคนยากจน

- สมชายกบสมศรเปนพนองกน สมชายบอกวาฉนเปนหลานของเขาแตสมศรบอกวา ฉนไมใชหลานของเธอ ทำาไมคนทงสองจงพดไมเหมอนกน

4.2 ความคดวเคราะหความสมพนธ(Analysis of Relationship) เปนการคนหาความสมพนธของสงตาง ๆ วา มอะไรสมพนธกน สมพนธเชอมโยงกนอยางไร สมพนธกนมากนอยเพยงใด สอดคลองหรอขดแยงกน ไดแก

4.2.1 วเคราะหชนดของความสมพนธ

96

- มงใหคดวาเปนความสมพนธแบบใดมสงใดสอดคลองกน หรอไมสอดคลองกน มสงใดเกยวของกบเรองน และมสงใดไมเกยวของกบเรองน เชน ลง นก เปด เสอ สตวชนดใดทไมเขาพวก

- ภาพท 1 คกบ ภาพท 2 ภาพท 3 คกบ ภาพใด

- สองสงนเหมอนกนอยางไร หรอแตกตางกนอยางไร

4.2.2 วเคราะหขนาดของความสมพนธ

- สงใดทเกยวของมากทสด สงใดทเกยวของนอยทสด

- สงใดสมพนธกบสถานการณ หรอเรองราวมากทสด

- การเรยงลำาดบมากนอยของสงตาง ๆ ทเกยวของ เชน เรยงลำาดบความรนแรง จำานวน ใกล-ไกล มาก-นอย หนก-เบา ใหญ-เลก กอน-หลง

4.2.3 วเคราะหขนตอนความสมพนธ

- การเรยงลำาดบขนตอนของเหตการณ วงจรของสงของตาง ๆ สงทจะเกดขนตามมาตามลำาดบขนตอน เชน วเคราะหวงจรของผเสอ

4.2.4 วเคราะหจดประสงคและวธการ

- การกระทำาแบบนเพออะไร การทำาบญตกบาตร (สขใจ)

97

- เมอทำาอยางนแลวจะเกดสมฤทธผลอะไร ออกกำาลงกายทกวน (แขงแรง)

4.2.5 วเคราะหสาเหตและผล

- สงใดเปนสาเหตของเรองน

- หากไมทำาอยางน ผลจะเปนอยางไร

- หากทำาอยางน ผลจะเปนอยางไร

- ขอความใดเปนเหตผลแกกน หรอขดแยงกน

4.2.6 วเคราะหแบบความสมพนธในรปอปมาอปไมย เชน

- บนเรวเหมอนนก

- ชอนคสอม ตะปจะคกบอะไร

- ควายอยในนา ปลาอยในนำา

- ระบบประชาธปไตย เหมอนกบระบบการทำางานของอวยวะในรางกาย

4.3 การวเคราะหเชงหลกการ (Analysis of Organizational principles) หมายถง การคนหาโครงระบบ เรองราว สงของและการทำางานตาง ๆ วา สงเหลานนดำารงอยในสภาพเชนนน เนองจากอะไร มอะไรเปนแกนหลก มหลกการอยางไร มเทคนคอะไร หรอยดถอคตใด มสงใดเปนตวเชอมโยง การคดวเคราะหหลกการเปนการวเคราะหทถอวามความสำาคญทสด การทจะวเคราะหเชงหลกการไดด จะตองมความรความสามารถในการวเคราะหองคประกอบ และวเคราะหความ

98

สมพนธไดดเสยกอน เพราะผลจากความสามารถในการวเคราะหองคประกอบและวเคราะหความสมพนธจะทำาใหสามารถสรปเปนหลกการได ประกอบดวย

4.3.1 วเคราะหโครงสราง เปนการคนหาโครงสรางของสงตาง ๆ เชน

- สงนบงบอกความคดหรอเจตนาอะไร

- คำากลาวน มลกษณะอยางไร (ชวนเชญ โฆษณาชวนเชอ)

- สวนประกอบของสงนมอะไรบาง

4.3.2 วเคราะหหลกการ เปนการแยกแยะเพอคนหาความจรงของสงตาง ๆแลวสรปเปนคำาตอบหลกได เชน

- หลกการของนทานเรองนมวาอยางไร

- หลกการในการทำาความด ของนกเรยนควรเปนอยางไร

สวทย มลคำา (2550 : 23 – 24) จำาแนกลกษณะการคดวเคราะหแบงออกเปน 3 ลกษณะ ดงน

1. การวเคราะหสวนประกอบ เปยความสามารถในการหาสวนประกอบทสำาคญของสงของหรอเรองราวตาง ๆ เชน การวเคราะหสวนประกอบของพช สตว ขาว ขอความ หรอเหตการณ เปนตน

2. การวเคราะหความสมพนธ เปนความสามารถในการหาความสมพนธของสวนสำาคญตาง ๆ โดยการระบความสมพนธระหวาง

99

ความคด ความสมพนธในเชงเหตผลหรอความแตกตางระหวางขอโตแยงทเกยวของและไมเกยวของ ซงในหนงสอเลมนจะนำาเสนอการวเคราะหความสมพนธเชงเหตผลไว 14 ประการ

3. การวเคราะหหลกการเปนความสามารถในการหาหลกความสมพนธสวนสำาคญในเรองนน ๆ วาสมพนธกนอยโดยอาศยหลกการใด เชน การใหผเรยนคนหาหลกการของเรองการระบจดประสงคของผเรยน ประเดนสำาคญของเรอง เทคนคทใชในการจงใจผอาน และรปแบบของภาษาทใช เปนตน

สรปไดวา ลกษณะของการคดวเคราะหทง 3 ลกษณะ เปนลกษณะทแยกเปนหลกๆ ใหเหนถงความชดเจนในการคดวเคราะหของเรองราวตาง ๆ

ดงนนจะเหนไดวา ลกษณะของสงของตาง ๆ ทจะนำามาใชในการคดวเคราะห เชน วเคราะหวตถ วเคราะหสถานการณ วเคราะหบคคล วเคราะหขอความ วเคราะหขาว วเคราะหสารเคม เปนตน สรปไดวา ในการวเคราะหจะวเคราะหทงขอมลเชงกายภาพ เชงรปธรรม และวเคราะหขอมลเชงนามธรรม โดยเฉพาะความสามารถการคดวเคราะห หรอทกษะการคดวเคราะห เปนทกษะทสามารถพฒนาไดจากประสบการณอนหลากหลายและบรรยากาศการเรยนรรวมกนของผเรยน กจกรรมทครควรจดใหผเรยนจะอยในรปแบบการตงคำาถาม การสงเกต การสบคน การทำานาย เนองจากการคดวเคราะหเปนทกษะการคดระดบสง

5.กระบวนการของการคดวเคราะห

100

กระบวนการของการคดวเคราะห มนกการศกษาหลายทานไดใหความคดเหน ดงน

สวทย มลคำา (2547 : 19) ไดกลาวถงกระบวนการคดวเคราะห ดงน

1. กำาหนด สงทตองการวเคราะห เปนการกำาหนดวตถสงของ เหตการณตางๆ ขนมาเพอเปนตนเรองทจะวเคราะห

2. กำาหนดปญหาหรอวตถประสงค เปนการกำาหนดประเดนขอสงสยจากปญหาของสงทตองการวเคราะห อาจจะกำาหนดเปนคำาถามหรอกำาหนดวตถประสงคของการวเคราะหเพอคนหาความจรง สาเหต หรอความสำาคญ

3. กำาหนดหลกการหรอกฎเกณฑ เปนการกำาหนดกฎเกณฑในการจำาแนกสงทมความเหมอนกนหรอแตกตางกน หรอหลกเกณฑในการหาลกษณะความสมพนธเชงเหตผลอาจเปนลกษณะความสมพนธทมความคลายคลงกนหรอขดแยงกน

4. พจารณาแยกแยะ กระจายสงทกำาหนดใหออกเปนสวนยอย ๆ โดยใชเทคนคคำาถาม 5W 1H คอ ใคร (Who) ทำาอะไร (What) ทไหน (Where) เมอไหร (When) เพราะเหตใด (Why) อยางไร (How)

5. สรปคำาตอบ เปนการรวบรวมประเดนทสำาคญเพอหาขอสรปเปนคำาตอบหรอตอบปญหาของสงทกำาหนดให

ประพนธศร สเสารจ (2551:49) ไดกลาวถงการคดวเคราะหวาเปนการคดระดบสง การคดจงเปนกระบวนการ ซงมขนตอน 4 ขนตอน ดงน

101

1. กำาหนดสงทจะวเคราะหวาจะวเคราะหอะไร กำาหนดขอบเขตและนยามของสงทจะคดใหชดเจน

2. กำาหนดจดมงหมายของการวเคราะหวาตองการวเคราะหเพออะไร เชน เพอจดอนดบ เพอหาเอกลกษณ เพอหาขอสรป เพอหาสาเหต เพอหาแนวทางแกไข

3. พจารณาขอมลความร ทฤษฎ หลกการ กฎเกณฑทใชในการวเคราะหวาจะใชหลกใดเปนเครองมอในการวเคราะหและจะใชหลกความรนนวา ควรใชในการวเคราะหอยางไร

4. สรปและรายงานผลการวเคราะหไดเปนระบบระเบยบชดเจน

สรปไดวา ความสามารถคดวเคราะหมลกษณะการคด เปนการคดทมจดหมายเฉพาะบางอยางทเปนคณสมบตเดนของการคดนน ๆ ซงจดหมายหรอคณสมบตเดนของการคดนน ๆ มลกษณะคอนไปทางนามธรรม จงทำาใหบคคลมความเขาใจและตความแตกตางกนออกไปได เชน การคดลกซง คณสมบตเดนของการคดลกษณะนกคอ ความลกซง แตความลกซงยงมลกษณะเปนนามธรรม บคคลจงอาจเขาใจและตความแตกตางกนออกไป และเนองดวยความเปนนามธรรมนเองจงทำาใหยากแกการสอน เพราะไมมแนวทางทชดเจนเปนรปธรรมเพยงพอตอการดำาเนนการสอน ดงนนการทจะพฒนาลกษณะการคดทพงประสงคใหเกดขนกบผเรยน ครจำาเปนตองมความเขาใจวาลกษณะการคดนน ๆ คออะไร มจดมงหมาย วธการคดหรอกระบวนการคด และตวบงชทสำาคญอะไรบาง ลกษณะการคดทพงประสงคทครควรจะเรมพฒนาใหแกผเรยนตงแตเดก คอ ตงแตปฐมวยขนมา โดยเฉพาะกระบวนการคด นบเปนการคดในระดบสง

102

เพราะมขนตอนจำานวนมากและตองใชทกษะการคดพนฐานตาง ๆ เขาไปชวยใหการดำาเนนการคดแตละขนตอนของกระบวนการประสบผลสำาเรจ ดงนนการพฒนาความสามารถในการคดในระดบกระบวนการน จงตองอาศยการฝกทงทกษะการคดพนฐาน และทกษะกระบวนการคดอยางเพยงพอ การฝกฝนเปนสงจำาเปนทจะชวยใหผคดเกดความชำานาญในการคด และมความสามารถในการคดลกษณะนน ๆ ไดอยางแทจรง

6.การสงเสรมพฒนาความสามารถการคดวเคราะห

นกการศกษา ไดกลาวถงการสงเสรมพฒนาความสามารถการคดวเคราะห ดงน

มายเออร (Myer. 1997 อางถงใน ประพนธศร สเสารจ, 2551: 298) ไดเสนอวธการสอนเพอพฒนาความคดไว ดงน

1. ตองเรมจากกจกรรมการอนสมอง หรอการกระตนสมองใหเดกไดมความคดของตนเอง ซงกจกรรมอนสมองจะตองสมพนธกบกจกรรมทจะฝก

2. ตงปญหาหรอคำาถามเพอกระตนใหคด และมอารมณทจะสนใจในบทเรยน ในขนตอนนเดกจะมการทดลอง

3. ในขนตอนนเดกจะสรางความคดขนมาเอง โดยกระตนใหเดกคดรเรมเอาเองจากขอมลทเขาม ซงเปนเรองเกยวกบอะไรกได

4. ประเมนความคดของเดก โดยพจารณาจากความสำาเรจและประสทธผลของความคด

103

ลกขณา สรวฒน (2549 : 45-46) กลาวถงความสำาคญของการคด ตามแนวทนกการศกษาใชในการดำาเนนการวจยและทดลองทไดผลนน สรปได 3 แนวทาง คอ

1. การสอนเพอใหคด (Teaching for Thinking) เปนการสอนเนอหาวชาการโดยมการเสรมหรอปรบเปลยนเพอเพมความสามารถในการคดของเดก

2. การสอนคด (Teaching of Thinking) เปนการสอนใหเนนเกยวกบกระบวนการทางสมองทนำามาใชในการคด โดยเฉพาะเปนการฝกทกษะการคดโดยตรง ลกษณะงานทนำามาสอนจะไมเกยวของกบเนอหาวชาการทเรยนในโรงเรยน และมแนวทางการสอนทแตกตางกนออกไปตามหลกการทางทฤษฎ และความเชอพนฐานของแตละคนทนำามาพฒนาเปนโปรแกรมการสอน

3. การสอนเกยวกบการคด (Teaching about Thinking) เปนการสอนทเนนการใชทกษะการสอนการคด เนนทเนอหาสาระของการสอน โดยการชวยเหลอใหผเรยนไดรและเขาใจกระบวนการคดของตนเอง เพอใหเกดทกษะการคดทเรยกวา “Met cognition” คอ ร วาตนรอะไร ตองการรอะไร และยงไมรอะไร ตลอดจนสามารถควบคมและตรวจสอบการคดของตนเองได ในสวนโปรแกรมการสอนเพอการพฒนาความสามารถในการคดทจดสอนในโรงเรยนเทาทปรากฏอยในปจจบน สามารถจำาแนกเปน 2 ลกษณะใหญ ๆ คอ โปรแกรมทมลกษณะเฉพาะ (Specific Program) เปนโปรแกรมทมลกษณะพเศษนอกเหนอจากการเรยนปกต ซงสรางขนเพอเสรมสรางการคดวจารณญาณโดยเฉพาะ กบโปรแกรมทมลกษณะทวไป (General Program) เปนโปรแกรมทใช

104

เนอหาในหลกสตรปกตเปนสอในการพฒนาทกษะการคด มการสอนทกษะการคดในฐานะทเปนตวเสรมวตถประสงคของหลกสตรทมอยเดม โดยเชอมโยงกบวตถประสงคของเนอหาวชา

ประพนธศร สเสารจ (2551 : 301-302) ไดเพมเตมเกยวกบบทบาทของครในการพฒนาความคดไว ดงน

1. ครตองมความรและความเขาใจเกยวกบความคด นยามของความคด และมทกษะในการสอนใหคด

2. ครตองกระตนยวยใหผเรยนเกดความสงสย เกดปญหาและอยากคนหาคำาตอบโดยการตงคำาถาม ซง คำานยม ยอดมณ (2549:18-20) ไดเสนอวธสอนใหเดกคดโดยการตงคำาถามและตองเปนคำาถามระดบสง เชน คำาถามใหอธบาย คำาถามใหเปรยบเทยบ คำาถามใหจำาแนกประเภท คำาถามใหสงเคราะห และคำาถามใหประเมนคา

3. ครเปนผสนบสนนใหผเรยนคนควาและแสวงหาคำาตอบดวยตนเอง

4. ครเปนผสนบสนนใหผเรยนคนควาความรทเชอถอได ใหผเรยนรจกใชเหตผล

5. ครลดบทบาทในการเปนผสอน ผบอก ผบรรยาย ผเฉลย ผสรป แตเมอปญหานนยากเกนไป ควรใชวธการแนะนำาหรอบอกใบ ใหนกเรยนเปนผคนพบคำาตอบดวยตนเอง

6. ครใหการเสรมแรงอยางสมำาเสมอ เปนผฟงทด และตงใจฟงคำาถามของนกเรยน

105

7. ครสรางความอบอน ความเปนกนเอง เพอใหนกเรยนกลาคด กลาพด กลาทำา

8. ใหโอกาสนกเรยนคดอยางทวถง โดยใชวธการตาง ๆ อยางหลากหลาย

สรปไดวา การสงเสรมพฒนาความสามารถการคดวเคราะหใหเกดขนกบผเรยนครผสอนจะตองมความรความเขาใจในลกษณะของการคดวเคราะห ทตองอาศยการพฒนาใหผเรยนไดฝกการคดวเคราะหจากกจกรรมประสบการณทไดทดลองปฏบต คนควา และแกปญหาดวยตวเองในการพฒนาความสามารถคดวเคราะห

7.การสรางแบบทดสอบเพอประเมนทกษะการคด

ในการสรางแบบทดสอบสำาหรบเดกปฐมวยนนมขอสงเกตและขอความคำานงหลายอยาง ซงนกการศกษาไดกลาวไว ดงน

ถาวร ษารกษ (2546 : 37 – 39) ไดเสนอแนะการใชแบบทดสอบทเหมาะสำาหรบระดบปฐมวยไว 6 แบบ ดงน

1. แบบทดสอบทมคำาถามอยทางซายมอ และคำาตอบอยทางขวามอ จะมเสนหนกขดแบงระหวางคำาถามทางซายมอและคำาตอบทางขวามอ

2. แบบทดสอบทมคำาถามอยทางซายมอ และคำาตอบอยทางขวามอแตไมมเสนคนระหวางคำาตอบ

3. แบบทดสอบทหาภาพผดปกตจะมคำาถาม คำาตอบปะปนกนอยเปนแถวๆ ใหเดกเลอกสงทผดปกตไปจากกลม

106

4. แบบทดสอบทหาคำาตอบ โดยมคำาสงเปนคำาถาม ครจะตองอานคำาถามแลวใหเดกเลอกคำาตอบจากภาพ

5. แบบทดสอบทใหจบค โดยหาคำาระหวางภาพหรอสงของทอยคนละดานกน

6. แบบทดสอบทใหหารายละเอยดยอย ๆ หลายเรองในภาพรวมโดยใหเดกเลอกภาพรวม หรอใหเลอกภาพทเหมอนกนอยในแถวเดยวกน แลวเขยนตวเลขแสดงคาของจำานวนแตละแถว

วาโร เพงสวสด (2542:15 อางถงใน ถาวร ษารกษ. 2546:38-39) ไดกลาวถง การสรางแบบทดสอบสำาหรบเดกปฐมวยวาควรคำานงถงสงตอไปน

1. ขอสอบควรเปนรปภาพ และควรจะอธบายคำาชแจงหรอวธการตอบในแตละขอใหชดเจน

2. ตวเลอก (Choice) ควรจะวางระบบใหเหมอนกนทกขอ ทงนเพอไมใหเดกเกดความสบสน

3. รปภาพของขอสอบในแตละขอควรชดเจน และสอดคลองกบเนอหาและจดประสงคทวด

4. ควรจดสถานการณการสอบใหเหมอนกบการเลนเกม เพอใหเดกเกดความสบายใจและเปนอสระ

ประภาพร เทพไพฑรย (2549:33) ไดสรปลกษณะของแบบทดสอบไว ดงน แบบทดสอบสำาหรบเดกปฐมวยควรจะมลกษณะเปนรปภาพ รปภาพจะตองมขนาดใหญพอเหมาะและชดเจน มจำานวนขอไมมาก

107

เกนไปเพราะเดกมสมาธสน ควรวางระบบใหเหมอนกนทกขอเพอไมใหเดกสบสนประกอบกบเดกอนบาลอานหนงสอไมออก ดงนนในตวแบบทดสอบจงไมจำาเปนตองมคำาสง ผดำาเนนการสอบจะเปนผอานคำาสงใหเดกฟงและชแจงวธการตอบในแตละขอใหชดเจนและใหเดกไดทดลองทำากอนเพอใหแนใจวาเดกเขาใจคำาสงเปนอยางด ในแบบทดสอบจะมตวเลอกใหเลอกตอบ ใหเดกเลอกตอบโดยการทำาเครองหมายกากบาททบบนรปภาพ

สรปไดวาแบบทดสอบเพอประเมนทกษะการคดทดควรมลกษณะของแบบทดสอบสำาหรบเดกปฐมวย ดงน

1. คำาสงตองชดเจน สนกระชบ ใชภาษาทเหมาะสมกบเดก

2. มตวอยางใหเดกฝกทำา และอาจเพมจำานวนขอใหเดกฝกทำาไดถาเดกยงไมเขาใจ

3. รปภาพตองชดเจนและใหญพอควร

4. ควรเวนระยะหางระหวางขอ และมหนาละ 1 ขอ เพอทเดกจะไดไมงงและสบสน

5. ควรเรยงลำาดบเอาขอทงาย ๆ ขนกอน

6. มคมอการสอบทมรายละเอยดชดเจน

7. ควรแบงแบบทดสอบออกเปนหลาย ๆ ตอน และแยกตอนทำาเพอไมใหเดกเบอ

การควบคมการรคดของตนเอง

สภาพสงคมในยคปจจบนจะกำาลงกาวเขาสยคของคลนลกทสาม ซงเปนคลนแหงสารสนเทศ และการใชเทคโนโลยชนสงในการตดตอ

108

สอสาร ทำาใหขอมลขาวสารตางๆมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ความรทเกดขนในวนน กลายเปนสงทลาสมยสำาหรบวนรงขน องคการตางๆจงจำาเปนตองปรบตวกบสภาพการทเปลยนแปลงอยางรวดเรวนใหไดอยางทนทวงท และแนนอนสถาบนการศกษาในฐานะผพฒนาคนของประเทศชาต ยงจำาเปนตองรเทาทนทจะพฒนาเดกและเยาวชนของชาตใหสามารถเรยนรสงตางๆในยคของคลนลกทสามนใหไดอยางมประสทธภาพ ซงการเรยนรอยางมประสทธภาพนน ผเรยนจะตองใชทกษะการคดและกระบวนการคดเปนเครองมอในการสรางองคความร

ดงนนผสอนหรอแมกระทงตวผเรยนเองจำาเปนตองมความเขาใจและตระหนกถงความสำาคญของทกษะการคดของมนษย ทศนา แขมณ และคณะ (2540) ไดศกษาพบวา มตของการคดม 6 ดาน ไดแก มตดานเนอหาหรอขอมลทใชในการคด มตดานคณสมบตทเอออำานวยตอการคด มตดานทกษะการคด มตดานลกษณะการคด มตดานกระบวนการคด และสดทาย คอ มตดานการควบคมและการประเมนการคดของตนเอง ผคดจะสามารถใชกระบวนการคดไดดนน ตองมคณสมบตทเอออำานวยตอการคดและอกประการหนงทมความสำาคญยง คอ ความสามารถในการควบคมและประเมนการคดของตนเอง หรอทเรยกกนวา เมตาคอกนชน (Meta cognition) นนเอง

เมตาคอกนชนคออะไร เนองจากนกจตวทยาปญญานยมเชอวา ผเรยนเปนผทม

ความสำาคญตอการเรยนร เปนผทควบคมกจกรรมการเรยนรดวยตนเอง (self-regulation) ฟลาแวล (Flavell,1979 อางถงใน สรางค โควตระกล, 2533) กลาววา Meta Cognitive หมายถง ความรสวนตวของแตละบคคล ตอสงทไดเรยนร หรอสงทตนร (Knowing) ตางกบ Cognitive ซงหมายถง การรคด หรอปญญาทเกดจากการเรยนรอะไรกตามดวยความเขาใจ สวน พมพนธ เดชะคปต (4544) กลาววา เมตาคอกนชน หมายถง การควบคมและการประเมนการคดของตนเอง หรอ

109

ความสามารถของบคคลทไดรบการพฒนา เพอควบคมกำากบกระบวนการทางปญญา หรอกระบวนการคด มความตระหนกในงานและสามารถใชยทธวธในการทำางานจนสำาเรจอยางสมบรณ

เมตาคอกนชนสำาคญอยางไร เมตาคอกนชน เปนองคประกอบสำาคญของการเรยนรอยางมประสทธภาพ เพราะวา เปนสงทชวยใหแตละคนควบคม กำากบกระบวนการทางปญญาของตนได ความรในเมตาคอกนชน มการพฒนาตงแตแรกเกดโดยพฒนาอยางชาๆ จนถงวยรน ผใหญมแนวโนมจะมความรดานปญญาของตนเองมากกวาวยเดก และมความสามารถอธบายในความรนนไดดกวา (Baker,1999) การเรยนรทดสามารถเกดผลตอ เมตาคอกนชนทเหมาะสม พฤตกรรมการเรยนรทดเกดจากการสอนทเหมาะสม

องคประกอบของเมตาคอกนชนมอะไรบาง เบเกอร และบราวน (Baker and Brown,1984 อางใน ทศนา แขมณ และคณะ (2540) ไดสรปไววา เมตาคอกนชน แยกไดเปน 2 องคประกอบ คอ 1. การตระหนกร (awareness) เปนการตระหนกรถง ทกษะ กลวธ และแหลงขอมลทจำาเปนตอการทำางานอยางมประสทธภาพ และรวาจะตองทำาอยางไร กลาวคอ เปนเรองของการทบคคลรถงสงทตนเองคด และความสอดคลองกบสถานการณการเรยนร รวมไปถงการแสดงออกในสงทรออกมาโดยการอธบายใหผอนฟงได สามารถสรปใจความสำาคญของสงทเรยนรนน หรอมวธการจำา การวางขอบขาย การจดบนทก และความสามารถในการสะทอนการคดของตนออกมาในขณะทอานเรองราว หรอในการคดแกปญหาซงเปนทกษะทจะทำาใหบคคลทำางานอยางมแผน เพราะจะทำาใหรวางานนนจะตองประกอบดวยสงใดบาง ทจะทำาใหงานนนเกดประสทธภาพ และทำาใหสถานการณนนมประสทธภาพยงขน

110

2. ความสามารถในการกำากบตนเอง (self-regulation) เปนความสามารถในการกำากบตนเองในขณะทกำาลงคดแกปญหา รวมไปถงการพจารณาวามความเขาใจในสงนนหรอไม การประเมนความพยายามในการทำางาน การวางแผนในขนตอนการทำางาน การทดสอบวธการทใช การตดสนใจในการใชเวลา การเปลยนไปใชวธอนเพอแกปญหา สำาหรบ ฟลาเวลล(Flavell) ไดแบงเมตาคอกนชน เปน 2 องคประกอบ คอ

1. ความรในเมตาคอกนชน (metacognitive knowledge) หมายถง สวนของความร ทงหมด

ทบคคลสะสมไวในระบบความจำาระยะยาว เปนการทบคคลรวาตนเองรอะไร และจะบรรลเปาหมายไดอยางไร ซงปจจยทมผลตอความรในเมตาคอกนชนของบคคลนน ไดแก

- ตวแปรดานบคคล คอ การรถงความสามารถทางปญญา ของบคคล

- ตวแปรดานงาน คอ การรถงลกษณะงานททำา - ตวแปรดานยทธวธ คอ การรถงยทธวธทเหมาะสมทจะใชใน

การทำางานนนใหบรรลเปาหมายอยางมประสทธภาพ 2. ประสบการณในเมตาคอกนชน (metacognitive experience) หมายถง ประสบการณทางการคดทบคคลสามารถควบคมได และประสบการณนมความสำาคญในการกำากบตนเอง ซงมองคประกอบ 3 ประการ คอ - การวางแผน (planning) เปนการรวาตนเองคดจะทำางานนนอยางไร ตงแตกำาหนดเปาหมายจนการปฏบตงานจนบรรลเปาหมาย - การตรวจสอบ (monitoring) เปนการทบทวนความคดเกยวกบแผนทวางไววาเปนไปไดเพยงใด ความเหมาะสมของลำาดบขนตอนและวธการทเลอกใชเปนอยางไร - การประเมน (evaluating) เปนการคดเกยวกบการประเมนการวางแผน วธการตรวจสอบ และการประเมนผลสมฤทธ

111

การพฒนาเมตาคอกนชนทำาไดอยางไร การมเมตาคอกนชนเปนความสำาคญสำาหรบผใชทกษะการคด กระบวนการคด เพอใชในการกำาหนดปญหา หาวธการแกปญหาอยางหลากหลาย จงควรตองพฒนาเมตาคอกนชน แกบคคลตางๆ โดยเฉพาะผเรยน ในการพฒนาเมตาคอกนชนจะตอง มการเชอมโยงความรใหมกบความรเดมหรอความรเทาทมอย เลอกยทธวธการคดอยางพถพถนรอบคอบ วางแผนกำากบหรอตรวจสอบและประเมนกระบวนการคด ซงในการพฒนาเมตาคอกนชนหรอการพฒนาพฤตกรรมการควบคมและประเมนการคดพอแบงไดเปนขนตอน ดงน

1. ระบวาเรารอะไร ไมรอะไร โดยการฝกเขยนใหชดเจน 2. อภปรายเกยวกบกระบวนการคดของตน 3. บนทกวธคด ขอควรระวง ความยากลำาบาก โดยการเขยน

อนทน 4. วางแผนกำากบการเรยนดวยตนเอง 5. สรปกระบวนการคดเมอทำากจกรรมเสรจ 6. ประเมนผลการคดของตนเอง

การพฒนาเมตาคอกนชนโดยการฝกการอาน การอานเปนเรองของการใชทกษะและกระบวนการคด ผ

เรยนจำาเปนตองอาศยบทบาทของเมตาคอกนชนเปนอยางมาก โดยผเรยน จะตองใสใจกบการอาน มการจดเตรยมและวางแผนการอาน รวมทงตองมการประเมนผลการอาน จากหลกการดงกลาวสามารถสรปเปนขนตอนสำาหรบฝกใหแกผเรยนได ดงน

ฝกสรางความเขาใจเกยวกบความหมายของการอาน โดยเนนใหผเรยนอานเพอทำาความเขาใจวาผเขยนตองการสออะไร มใชอานเพอออกเสยงคำาตางๆ

112

ฝกตงจดประสงคในการอานแตละครง ฝกตงคำาถามเกยวกบสงทไดอานไดอานไปแลว ฝกตงสมมตฐานเกยวกบสงทจะอาน

ฝกสรปเนอหาทไดอานแลวดวยภาษาของตน ฝกสรางจตภาพเกยวกบสงทอานไปแลว

การพฒนาเมตาคอกนชนโดยการฝกแกโจทยปญหา การฝกผเรยนใหรถงกระบวนการคดของตนเองตลอดจนสามารถควบคม ตรวจสอบ

การคดของตนเองไดในทศทางทถกตอง อาจใชเทคนคการแกโจทยปญหา ดงน

1. ฝกใหรจกการวางแผน โดย ฝกวเคราะหเปาหมายของการแกโจทยปญหาหานน

ฝกใหเลอกใชยทธวธตางๆ ในการแกปญหา เชน ยทธวธการเดาและตรวจสอบ การวาดภาพ การสรางตาราง การสรางรายการ การใหเหตผล การคนหาแบบแผน การทำายอนกลบ เปนตน รวมทงฝกใหเรยงลำาดบขนตอนตามยทธวธทไดเลอกไวและประมาณคำาตอบทคาดวาจะได 2. ฝกใหรจกการกำากบควบคมและตรวจสอบการคดของตนเอง โดยการกำาหนดเปาหมายไวในใจ และกำากบวธการตางๆ ใหเปนไปตามขนตอนของยทธวธการแกปญหาทเลอกไว

3. ฝกใหประเมนการคดของตนเอง โดยการ ประเมนความสำาเรจของเปาหมาย

หลงจากทไดปฏบตกจกรรมตามขนตอนทเลอกไว ซงอาจทำาไดโดย การฝกตรวจสอบคำาตอบหรอผลลพธของงานวาถกตองจรงหรอไม และฝกตรวจสอบขนตอนการปฏบตวาสมบรณ หรอมขอพกพรองทอาจนำาไปปรบปรงแกไขใหดขนตอไปไดหรอไม กลาวโดยสรปเมตาคอกนชน เปนมตหนงของการคด มคณสมบตทเออตอการคด มความสามารถในการในการควบคมการคดและ

113

ประเมนการคดของตนเอง หรอกลาวไดวา เปนสงทชวยใหแตละคนควบคมกำากบกระบวนการทางปญญาของตนได เมตาคอกนชนจงเปนองคประกอบสำาคญของการเรยนรอยางมประสทธภาพ และการเรยนรทดสามารถเกดผลทดตอเมตาคอกนชนดวย ดงนนการฝกใหเดกสามารถกำากบตนเองได จะสงผลตอการปรบพฒนาการหรอการกระทำาและเสรมสรางอตมโนทศน อนจะเปนผลตอความสามารถทางวชาการของเดกนนเอง จะเหนไดวาแมสงคมโลกจะเปลยนไปกยคสมยกตาม แมแตคลนลกทสามในยคปจจบนซงเปนกระแสคลนยกษแหงสารสนเทศและการใชเทคโนโลยชนสง หรอคลนแหงขอมลขาวสารจะทวมทนหรอมการเปลยนแปลงรวดเรวอยางไร แตเมตาคอกนชนไมเคยเปลยนแปลง ยงคงเปนองคประกอบทสำาคญของอาวธทดทสดของคนในยคสมยน หากแตวาเราทกคนเหนอาวธทตดตวมานหรอไม ตรงกนขามหากเรารจกใช รจกพฒนาอาวธทวเศษสดในตวเราชนนแลว กจะไมมกระแสคลนแหงสงคมใดๆ ทจะมอำานาจเหนอกระแสคลนแหงปญญาของเราไปได ถงเวลาแลวทผสอน ผเรยน และผทเกยวของ จำาเปนตองมความเขาใจและตระหนกถงความสำาคญของทกษะการคดของมนษย ซงถอไดวาเปนปจจยทหก (ทแทจรง) แหงการดำารงชพของมนษยใหรเทาทน ไมตกเปนทาสของสงตางๆทงปวง ทงในยคสมยนและยคแหงอนาคตขางหนา

การสอนเพอพฒนาการคด เนองจากการพฒนาการคดเปนสงสำาคญ จงไดมการคนหา

วธการตาง ๆ เพอนำามาใชในการพฒนาความสามารถดงกลาว ในป ค.ศ. ๑๙๘๔ ไดมการประชมของนกการศกษาจากประเทศตาง ๆ ท The Wingspread Conference Center in Racine, WisconsinState เพอหาแนวทางในการพฒนาทกษะการคดของเดก พบวา แนวทางทนกการศกษาใชในการดำา เนนการวจยและทดลองเพอพฒนาการคดนน สามารถสรปได ๓ แนว คอ(เชดศกด โฆวาสนธ, ๒๕๓๐)

๑. การสอนเพอใหคด (Teaching for Thinking) เปนการสอนเนอหาวชาการ โดยม

114

การเสรมหรอปรบเปลยนเพอเพมความสามารถในดานการคดของเดก๒. การสอนการคด (Teaching of Thinking) เปนการ

สอนทเนนเกยวกบกระบวนการทางสมอง ทนำา มาใชในการคดโดยเฉพาะ เปนการฝกทกษะการคด ลกษณะของงานทนำา มาใชสอนจะไมเกยวของกบเนอหาวชาการทเรยนในโรงเรยน แนวทางการสอนจะแตกตางกนออกไปตามทฤษฎ และความเชอพนฐานของแตละคนทนำา มาพฒนาเปนโปรแกรมการสอน

๓. การสอนเกยวกบการคด (Teaching about Thinking) เปนการสอนทเนนการใช

ทกษะการคดเปนเนอหาสาระของการสอน โดยการชวยเหลอใหผเรยนไดร และเขาใจกระบวนการคดของตนเองเพอใหเกดทกษะการคดทเรยกวา “metacognition” คอ รวาตนเองรอะไร ตองการรอะไร และยงไมรอะไร ตลอดจนสามารถควบคมและตรวจสอบการคดของตนเองไดสำาหรบโปรแกรมการสอนเพอพฒนาความสามารถในการคดทจดสอนในโรงเรยน เทาทปรากฏอยในปจจบนสามารถจำาแนกออกเปน ๒ ลกษณะใหญ ๆ คอ

โปรแกรมทมลกษณะเฉพาะ (Specific Program) ซงเปนโปรแกรมพเศษนอกเหนอจากการ

เรยนปกต เปนโปรแกรมทสรางขนเพอเสรมสรางการคดวจารณญาณโดยเฉพาะ(Institutional Programs to Foster Critical Thinking) กบโปรแกรมทมลกษณะทวไป(General Program) ซงเปนโปรแกรมทใชเนอหาวชาในหลกสตรปกตเปนสอในการพฒนาทกษะการคด เปนการสอนทกษะการคดในฐานะทเปนตวเสรมวตถประสงคของหลกสตรทมอย โดยเชอมโยงกบวตถประสงคของเนอหาวชา

เนองจากความพรอมและสถานการณในการจดการเรยนการสอนในประเทศไทยม

115

ลกษณะทหลากหลาย ในทน จงจะขอนำา เสนอแนวทางในการสอนเพอพฒนากระบวนการคดหลาย ๆ แนว เพอเปนตวเลอกใหแกครและดรงเรยนในการนำา ไปใชประโยชนอยางเหมาะสมกบสถานการณ

แนวท ๑ การสอนเพอพฒนาการคดโดยตรงโดยใชโปรแกรม สอสำาเรจรป หรอบทเรยน/

กจกรรมสำาเรจรปสำาหรบครและโรงเรยนทสนใจจะพฒนาความสามารถทางการคดของนกเรยนเปนพเศษและสามารถทจะจดหาเวลาและบคลากรรวมทงงบประมาณทจะดำา เนนการไดสามารถพฒนาการคดของเดกไดโดยใชโปรแกรมและสอสำาเรจรป รวมทงบทเรยน/กจกรรมสำาเรจรปทมผไดพฒนาและจดทำา ไวใหแลว อาทเชน

๑. The Productive Thinking Program (Covington, Crutchfield Davies & Olton,

๑๙๗๔) ประกอบดวยบทเรยน ๑๕ บท มเปาหมายสอนทกษะการแกปญหาใหแกนกเรยนระดบประถมศกษาตอนปลาย

๒. The Ideal Problem Solver (Bransford & Stein, ๑๙๘๔) เปนโปรแกรมเนนการแกปญหาประกอบดวยขนตอนการแกปญหา ๕ ขนตอนคอ

๑) การระบปญหา (Identifying Problems) ๒) การนยาม (Defining Problems) ๓) การเสนอทางเลอก (Explaning Alternatives)’ ๔) การวางแผนดำา เนนการ (Acting on a plan) ๕) การศกษาผล (Looking at the Effects)๓. Feuerstein’s Instrumental Enrichment (FIE)

(Feuersteinetal; ๑๙๘๐) เรยกโปรแกรมนวา Mediated Learning Experiences (MLES) เปนโปรแกรมทมกจกรรมสอนใหผเรยน คอ คร พอแม และคนอน ๆ ทเกยวของ ชวยใหผเรยนฝกคดความหมายและรวบรวมเหตการณตาง ๆ ท

116

เกดขนในปรากฏการณของตนเอง กจกรรมพนฐานของ MLESคอการฝกใหผเรยนมความคดอยางมวจารณญาณ โดยทำา กจกรรมตาง ๆ เพอนำา ไปสเปาหมายสงสด คอการแกปญหาไดดวยตนเอง

๔. The CoRT Thinking Materials – CoRT (Cognitive Research Trust) ซงเปน

โปรแกรม ๒ ป เพอพฒนาทกษะการคด (Do Bono, ๑๙๗๓) บทเรยนของโปรแกรมนประกอบดวยการพฒนาทกษะการคดอยางมวจารณญาณ ทกษะการแกปญหา ทกษะการคดสรางสรรค รวมทงทกษะการปฏสมพนธระหวางบคคล เปนบทเรยนทใชไดตงแตนกเรยนระดบประถมศกษาขนไป เปนโปรแกรมทประกอบดวย หนวยใหญ ๆ รวม ๖ หนวย

แนวท ๒ การสอนเนอหาสาระตาง ๆ โดยใชรปแบบ หรอกระบวนการสอนทเนน

กระบวนการคดการสอนเพอพฒนาการคดในลกษณะนเปนการสอนทมงสอนเนอหาสาระตาง ๆตามวตถประสงคของหลกสตร แตเพอใหการสอนนนเปนการชวยพฒนาความสามารถทางการคดของผเรยนไปในตว ครสามารถนำา รปแบบการสอนตาง ๆ ทเนนกระบวนการคด ซงไดมผคนคด พฒนา และทดสอบ พสจนแลวมาใชเปนกระบวนการสอน ซงจะชวยใหครสามารถพฒนาผเรยนไดทงทางดานเนอหาสาระ และการคดไปพรอม ๆ กน รปแบบหรอกระบวนการสอนทเนน/สงเสรมกระบวนการคดมหลากหลาย ทงจากตางประเทศและจากนกการศกษาไทย อาท เชน

รปแบบ/กระบวนการสอนทเนน/สงเสรมกระบวนการคดจากตางประเทศ

๑. รปแบบการสอนแบบอปนยของจอยสและเวลล (Inductive Thinking)

117

๒. รปแบบการสอนแบบซกคานของจอยสและเวลล (Jurisprudential InquiryModel) ๓. รปแบบการสอนแบบสบสวนสอบสวนของจอยสและเวลล (Inquiry Model)

๔. รปแบบการสอนแบบใหมโนทศนลวงหนาของจอยส (Advance Organizer)

๕. รปแบบการสอนมโนทศนของจอยสและเวล (Concept Attainment) ๖. รปแบบการสอนเพอพฒนาความคดสรางสรรคตามแนวคดของวลเลยมส ๗. การคดอยางมวจารณญาณ ของ Center for Critical Thinking, Sonoma StateUniversity ๘. รปแบบการสอนของกานเย (Gagne) ๙. รปแบบการคดอยางมวจารณญาณของเอนนส (Ennis) ๑๐. รปแบบการคดแกปญหาอนาคตของทอแรนซ (Torrance)

๑๑. กระบวนการคดวจารณญาณของเดรสเซล และเมยฮว (Dressel and Mayhew) ๑๒. การพฒนากระบวนการคดของเดอโบโน (Edward De Bono) ฯลฯ

รปแบบ/กระบวนการสอนของไทยทเนน/สงเสรมกระบวนการคด

๑๓. รปแบบการสอนตามขนทง ๔ ของอรยสจ โดย สาโรช บวศร ๑๔. ระบบการเรยนการสอนแบบสบสวนสอบสวนตามแนวพทธศาสตร โดยวระยทธ วเชยรโชต

118

๑๕. รปแบบการสอนโดยสรางศรทธาและโยนโสมนสการ โดย สมน อมรววฒน ๑๖. รปแบบการสอนความคด คานยม จรยธรรม และทกษะ โดย โกวท ประวาลพฤกษ ๑๗. ทกษะกระบวนการ โดย กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ ๑๘. กระบวนการวทยาศาสตร โดย สสวท. ๑๙. กระบวนการคดเปน โดย โกวท วรพพฒน ๒๐. “กระบวนการคดเปนเพอการดำา รงชวตในสงคมไทย ”โดย หนวยศกษานเทศก กรมสามญศกษา

๒๑. กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ โดย เพญพศทธ เนคมานรกษ ๒๒. กระบวนการเกดความสำา นกและการเปลยนแปลงความสำา นก โดย เมธปลนธนานนท ๒๓. รปแบบการสอนคณตศาสตรตามแนวคดของทฤษฎคอนสตรคตวสต โดยไพจตร สะดวกการ ๒๔. สอนใหคด คดใหสอน โดย ชาตร สำา ราญ ฯลฯ

แนวท ๓ การสอนเนอหาสาระตาง ๆ โดยพยายามสงเสรมใหผเรยนพฒนาทกษะการคด ลกษณะการคด และกระบวนการคด ในกจกรรมการเรยนการสอนเนอหาวชาตาง ๆ แนวทางท ๓ น นาจะเปนแนวทางทครสามารถทำา ไดมากทสดและสะดวกทสดเนองจากครสอนเนอหาสาระอยแลว และมกจกรรมการสอนอยแลว เมอครมความเขาใจเกยวกบการคดตามกรอบความคดทไดเสนอมาขางตน ครจะสามารถนำา ความเขาใจนนมาใชในการปรบกจกรรมการสอนทมอยแลวใหมลกษณะทใหโอกาสผเรยนไดพฒนา ทกษะการคด ลกษณะการคด และกระบวนการคดทหลากหลายการพฒนาระบวนการคดดวยกลยทธหมนวงลอทางปญญา

119

จากกรอบความคดเกยวกบ การคด ทไดเสนอไวขางตน จะเหนได“ ”วา การคด มองคประกอบทเกยวของทสำาคญ ๆ อย ๖ ดาน คอ ดาน“ ”คณสมบตทเอออำา นวยตอการคด ดานทกษะการคด ดานลกษณะการคด ดานกระบวนการคด ดานการควบคมและประเมนการคดของตนเอง และดานขอมลทใชในการคด ดงนนการพฒนาการคดของผเรยนใหมคณภาพสงขน จงสามารถทำา ไดโดยการพฒนาองคประกอบทง ๖ ดาน ของผเรยนใหมคณภาพ ซงจะเหนไดวา แนวทางการพฒนาการคด ๓ แนว ทไดใหไวขางตนลวนเปนการชวยสงเสรมองคประกอบใดองคประกอบหนงหรอหลายองคประกอบใหมคณภาพสงขนทงนน แตแนวท ๓ ดจะเปนแนวทมขอจำา กดนอยทสดและครสามารถทำาไดมากทสดและสะดวกทสด เนองจากครสามารถบรณาการเขาไปในการสอนเนอหาสาระตาง ๆ ตามปกตได หากครมความเขาใจอยางแทจรงในองคประกอบทง ๖ ดานของการคด และพยายามปลกกระตนสมองของผเรยนใหมการเคลอนไหว มการใชความคดในลกษณะตาง ๆ ใหมาก ในการเรยนเนอหาวชาตาง ๆ โดยใชแนวทางและเกณฑตาง ๆทพยายามวเคราะหใหเหนเปนรปธรรม และใชเทคนควธการตาง ๆทมอยอยางหลากหลายในการพฒนาผเรยนอยางตอเนอง การใชกลยทธตาง ๆ ในการกระตนและหมนวงลอทางปญญาหรอสมองของผเรยนใหสามารถทำา งานในลกษณะตางๆ อยางมประสทธภาพน จะสามารถชวยใหเดกและเยาวชนของชาตเปนคนท มองกวางคดไกล และใฝร รวมทงเปนผมเหตผล มความคดวจารณญาณในการดำา เนนชวตและแกปญหาตาง ๆ ในชวตไดตามความคาดหวงหรอวตถประสงคของการศกษา

การวดและประเมนความสามารถในการคด

120

การวดความสามารถในการคดเราสามารถวดความสามารถในการคดไดหลากหลายวธ แตถา

พจารณาถงรปแบบและแนวทางของการวดความสามารถในการคดทงในอดตและปจจบน พอทจะจำาแนกประเภทของการวดออกเปน ๒ แนวทางสำาคญดงน

๑. แนวทางของนกวดกลมจตมต (Psychometric) แนวทางการวดจตมตนเปนของกลมนกวดทางการศกษาและจตวทยาทพยายามศกษาและวดคณลกษณะภายในของมนษยเปนเวลามาเกอบศตวรรษ เรมจากการศกษาและวดเชาวนปญญา(Intelligence) และศกษาโครงสรางทางสมองของมนษยดวยความเชอวามลกษณะเปนองคประกอบ และมระดบความสามารถทแตกตางกนในแตละคนซงสามารถวดไดโดยการใชแบบสอบมาตรฐาน ตอมาไดขยายแนวคดของการวดความสามารถทางสมองสการวดผลสมฤทธ บคลกภาพ ความถนด และความสามารถในดานตาง ๆ รวมทงความสามารถในการคด

๒. แนวทางของการวดจากการปฏบตจรง (Authentic Performance Measurement)

แนวทางการวดนเปนทางเลอกใหมทเสนอโดยกลมนกวดการเรยนรในบรบททเปนธรรมชาต โดยการเนนการวดจากการปฏบตในชวตจรงหรอคลายจรงทมคณคาตอตวผปฏบต มตของการวดครอบคลมทกษะการคดซบซอนในการปฏบตงานความรวมมอในการแกปญหา และการประเมนตนเอง เทคนคการวด ใชการสงเกตสภาพงานทปฏบต จากการเขยนเรยงความ การแกปญหาในสถานการณทเหมอนโลกแหงความเปนจรงและการรวบรวมงานในแฟมรวมผลงานเดน (Portfolio)

การวดความสามารถในการคดตามแนวทางนกวดกลมจตมต การวดความสามารถในการคดตามแนวทางนกวดกลมจตมต สวนใหญสนใจการวดวามสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ

121

(Critical Thinking) ซงไดมการพฒนาแบบสอบกนอยางหลากหลาย ในทนจงขอเสนอการวดความสามารถในการคดเปน๒ ลกษณะ คอแบบสอบมาตรฐานทใชสำา หรบวดความสามารถในการคด ซงมผสรางไวแลวกบแบบสอบสำา หรบวดความสามารถในการคดทสามารถสรางขนใชเอง

๑. แบบสอบมาตรฐานทใชสำา หรบวดความสามารถในการคด

แบบสอบมาตรฐานทมผสรางไวแลว สำา หรบใชวดความสามารถในการคด สามารถจดกลมไดเปน ๒ ประเภท ไดแก แบบสอบการคดทวไป และแบบสอบการคดเฉพาะดาน (Ennis, ๑๙๘๕; Norris และ Ennis, ๑๙๘๙)

๑.๑ แบบสอบการคดทวไป แบบสอบการคดทวไป เปนแบบสอบทมงวดใหครอบคลมความสามารถในการคด โดยเปนความคดทอยบนฐานของการใชความรทวไป สวนใหญเปนขอสอบแบบเลอกตอบ (Multiple Choice) แบบสอบมาตรฐานทใชสำา หรบวดความสามารถในการคดทวไปทสำาคญมดงน ๑) Watson-Glaser Critical Thinking Appraisal ๒) Cornell Critical Thinking Test, Level X and Level Z ๓.) Ross Test of Higher Cognitive Processes ๔). New Jersey Test of Reasoning Skill ๕). Judgement : Deductive Logic and Assumption Recognition ๖). Test of Enquiry Skills ๗). The Ennis-Weir Critical Thinking Essay Test ๑.๒ แบบสอบความสามารถในการคด ลกษณะเฉพาะ (Aspect-Specific

122

Critical Thinking Test) ๑) Cornell Class Reasoning Test, Form X ๒) Cornell Conditional Reasoning Test, Form X ๓.) Logical Reasoning ๔). Test on Appraising Observations ๒. การสรางแบบวดการคดขนใชเอง ถาแบบสอบมาตรฐานสำา หรบการคดทมใชกนอยทวไปไมสอดคลองกบเปาหมายการวดของทาน เชน จดเนนทตองการ ขอบเขตความสามารถทางการคดทมงวดหรอกลมเปาหมายทตองการใชแบบสอบถาม เปนตน ทานคงจะตองหาวธสรางแบบวดการคดขนใชเอง เพอใหเหมาะสมกบความตองการในการวดของทานอยางแทจรง ๒.๑ หลกการสรางแบบวดความสามารถทางการคดการคด (Thinking) เปนกจกรรมทางสมองทเกดขนตลอดเวลา การคดทเราสนใจในทนเปนการคดอยางมจดมงหมาย (Directed Thinking) ซงเปนการคดทนำา ไปสเปาหมายโดยตรง หรอคดคนขอสรปอนเปนคำา ตอบสำา หรบตดสนใจหรอแกปญหาสงใดสงหนง การคดจงเปนความสามารถอยางหนงทางสมอง การคดเปนนามธรรมทมลกษณะซบซอนไมสามารถมองเหน ไมสามารถสงเกต สมผสวดไดโดยตรง จงตองอาศยหลกการวดทางจตมต (Psychometric) มาชวยในการวด การวดความสามารถทางการคดของบคคล ผสรางเครองมอจะตองมความรอบรในแนวคดหรอทฤษฎเกยวกบ การคด เพอนำา มาเปนกรอบหรอโครงสรางของการคด “ ”เมอมการกำาหนดนยามเชงปฏบตการของโครงสราง/องคประกอบการคดแลว จะทำา ใหไดตวชวด หรอลกษณะพฤตกรรมเฉพาะทเปนรปธรรม ซงสามารถบงชถงโครง

123

สราง/องคประกอบของการคด จากนนจงเขยนขอความตามตวชวด หรอลกษณะพฤตกรรมเฉพาะของแตละองคประกอบของการคดนน ๆ ดงแสดงในแผนภมท ๑๒.๒ ขนตอนการพฒนาแบบวดความสามารถทางการคดในการพฒนาแบบวดความสามารถทางการคด มขนตอนการดำา เนนการทสำาคญดงน

๑) กำาหนดจดมงหมายของแบบวด การสรางแบบวดความสามารถทางการคด ผพฒนาแบบวดจะตองพจารณาจดมงหมายของการนำา แบบวดไปใชดวยวา ตองการวดความสามารถทางการคดทว ๆไป หรอตองการวดความสามารถทางการคดเฉพาะดาน (Aspect-Specific) การวดนนมงตดตามความกาวหนาของความสามารถ ทางการคด (Formative) หรอตองการเนนการประเมนผลสรปรวม (Summative) สำา หรบการตดสนใจ รวมทงการแปลผลการวดนนเนนการเปรยบเทยบกบมาตรฐานของกลม (Norm-Referenced) หรอตองการเปรยบเทยบกบเกณฑหรอมาตรฐานทกำาหนดไว ๒) กำา หนดกรอบของการวดและนยามเชงปฏบตการ ผพฒนาแบบวดควรศกษาเอกสาร แนวคด ทฤษฎทเกยวของกบความสามารถทางการคดตามจดมงหมายทตองการ ผพฒนาแบบวดควรคดเลอกแนวคดหรอทฤษฎทเหมาะสมกบบรบทและจดมงหมายทตองการเปนหลกยด และศกษาใหเขาใจอยางลกซง เพอกำาหนดโครงสราง/องคประกอบของความสามารถทางการคดตามทฤษฎและใหนยามเชงปฏบตการ(Operational Definition) ของแตละองคประกอบในเชงรปธรรมของพฤตกรรมทสามารถบงชถงลกษณะของแตละองคประกอบของการคดนนได ๓) สรางผงขอสอบ (Table of Specification) การสรางผงขอสอบ เปนการกำาหนดเคาโครงของแบบวดความสามารถทางการคดทตองการสรางใหครอบคลมโครงสราง/

124

องคประกอบใดบางตามทฤษฎและกำาหนดวาแตละสวนมนำาหนกความสำาคญมากนอยเพยงใด ในกรณทตองการสรางแบบวดความสามารถทางการคดสำาหรบใชเฉพาะวชาใดวชาหนง ผพฒนาแบบวดจะตองกำาหนดเนอหาของวชานนดวยวาจะใชเนอหาใดบางทเหมาะสมจะนำา มาใชวดความสามารถทางการคด พรอมทงกำาหนดนำาหนกความสำาคญของแตละเนอหาในแตละองคประกอบความสามารถทางการคด เปนผงขอสอบสำาหรบนำา ไปใชเขยนขอสอบตอไป องคประกอบทตองการวด นำาหนก (%) จำานวนขอสอบ๑. ความสามารถในการพจารณาความนาเชอถอ ๒๕ ๑๐ของแหลงขอมลและการสงเกต๒. ความสามารถในการอปนย ๒๕ ๑๐๓. ความสามารถในการนรนย ๒๕ ๑๐๔. ความสามารถในการระบขอตกลงเบองตน ๒๕ ๑๐ รวม ๑๐๐ ๔๐ ๔) เขยนขอสอบ กำาหนดรปแบบของการเขยนขอสอบ ตวคำา ถาม ตวคำา ตอบ และวธการตรวจใหคะแนน เชน กำาหนดวา ตวคำา ถาม เปนลกษณะสถานการณ สภาพปญหาหรอขอมลสน ๆ อาจไดมาจากบทความ รายงานตาง ๆ บทสนทนาทพบในชวตประจำาวน หรออาจเขยนขนมาเอง สวนตวคำา ตอบอาจเปนขอสรปของสถานการณ หรอปญหานน ๓-๔ ขอสรป เพอใหผ

125

ตอบพจารณาตดสนวาขอสรปใดนาเชอถอกวากน นาจะเปนจรงหรอไมเปนตน สวนการตรวจใหคะแนน มการกำา หนดเกณฑการตรวจไว เชน ตอบถกตรงคำาเฉลยได ๑ คะแนน ถาตอบผดหรอไมมตอบให ๐ คะแนน เปนตน เมอกำาหนดรปแบบของขอสอบแลว กลงมอรางขอสอบตามผงขอสอบทกำาหนดไวจนครบทกองคประกอบ ภาษาทใชกควรเปนไปตามหลกการเขยนขอสอบทดโดยทวไป แตสงทตองระมดระวงเปนพเศษ ไดแก การเขยนขอสอบใหวดไดตรงตามโครงสรา งของการวด และพยายามหลกเหลยงคำาถามททำาใหผ ตอบแสรงตอบเพอใหดดใหได หลงจากรางขอสอบเสรจแลว ควรมการทบทวนขอสอบถงความเหมาะสมของการวดและความชดเจนของภาษาทใช โดยผเขยนขอสอบเองและผตรวจสอบทมความเชยวชาญในการสรางขอสอบวดความสามารถในการคด ๕) นำาแบบวดไปทดลองใชกบกลมตวอยางประชากร หรอกลมใกลเคยง นำา ผลการตอบมาทำาการวเคราะหคณภาพ โดยทำา การวเคราะหขอสอบ และวเคราะหแบบสอบ วเคราะหขอสอบเพอตรวจสอบคณภาพของขอสอบเปนรายขอในดานความยาก ( p ) และอำา นาจจำา แนก ( r ) เพอคดเลอกขอสอบทมความยากพอเหมาะและมอำานาจจำาแนกสงไว และปรบปรงขอทไมเหมาะสมคดเลอกขอสอบทมคณภาพเหมาะสม และ/หรอขอสอบทปรบปรงแลวใหไดจำานวนตามผงขอสอบเพอใหผเชยวชาญตรวจความตรงตามเนอหา และนำา ไปทดลองใชใหมอกครงเพอวเคราะหแบบสอบในดานความเทยง (Reliability) แบบสอบควรมความเทยงเบองตน อยางนอย ๐.๕๐ จงเหมาะทจะนำา ไปใชได สวนการตรวจสอบความตรง (Validity) ของแบบสอบถาม ถาสามารถหาเครองมอวดความสามารถทางการคดทเปนมาตรฐานสำา หรบใชเปรยบเทยบได กควรคำานวณคาสมประสทธความตรงตามสภาพ (Concurrent Validity) ของการสอบดวย ๖) นำา แบบวดไปใชจรง

126

หลงจากวเคราะหคณภาพของขอสอบเปนรายขอ และวเคราะหคณภาพของแบบสอบทงฉบบวาเปนไปตามเกณฑคณภาพทตองการแลว จงนำา แบบวดความสามารถทางการคดไปใชกบกลมเปาหมายจรง ในการใชแบบวดทกครงควรมการรายงานคาความเทยง (Reliability) ทกครงกอนนำา ผลการวดไปแปลความหมาย