DESTANLARIN RESSAMI MEHMET BASBUĞ’UN ARDINDAN

Alaybey KAROĞLU

ÖZET

Bu makalede, sanatçı ve sanat eğitimcisi yetiştiren Cumhuriyet Türkiyesi’ nin en önemli sanat kurumu olan ‘Gazi’ nin 1980’li yıllar kuşağı sanatçılarından sanat eğitimcisi ve sanatçı Mehmet Başbuğ’un kaybının ardından, 40 yıllık bir meslekdaşı, dostu tarafından düşünce, fikir ve sanat yönüyle kısa bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Başbuğ, tüm mütevazı sessizliğine rağmen, fikir ve düşünce dünyasının zenginliğiyle renklenen figüratif romantik resmiyle kuşağı içinde öne çıkan bir sanatçıydı. O, erken yaşında ünlenmiş eserleri ve adı dünyanın ilgili çevrelerine ulaşmış bir Türk ressamıydı. Başbuğ, Türk tarihi, Türk kültür coğrafyası, Türk dünyası, kısacası ‘Türklük’ ile daha çocukluğundan itibaren yakından ilgilenmiştir. Öyle ki bu durum giderek bir dünya görüşü, kutsal bir dava ve muhteşem bir ideolojik kimliğe dönüşmüş ve nitekim O, büyük bir dava adamı, Türk Milliyetçisi bir ressam olarak tanınmıştır. Çok genç yaşta ilgili çevrelerin dikkatini çekmiş ve hak ettiği üne kavuşmuştur. Özellikle kendisinin de ifade ettiği gibi “resimlerini herkes anlar, öz içerik ve tema kavramının esnetilmiş sırlı gizemli sübjektif yorumlara açık yönüne hiç itiraz etmemiştir. Bilgi ve kültür düzeyi ne olursa olsun Başbuğ’un resimlerini herkes anlar. Onun resimleri farklı yorumlara imkân tanımayan net açık ve anlaşılır eserlerdir. Bu yönünü de her fırsatta vurgulamayı zevkli bir görev bilirdi. Başbuğ’un çalışmalarında yakın doğa izlenimlerine dayalı kesitler ağırlık kazanır. O ütopyasını yaşarken gerçekleştiren nadir şanslı insanlardan biri olarak, son yıllarını en büyük ülküsü olan, Türk illerinden birinde, Tanrı dağlarının eteklerinde Kırgız elinde Bişkek’te geçirdi. Hayatı boyunca Türklerin hürriyetleri için mücadele eden bu büyük insan yine Türk tarihinin doğduğu topraklardan, Kürsad’ın, Aytmatov’un diyarından, ‘Issık köl’den, ‘Alatav’ dan ‘uçmağa’ vardı. Atayurt’dan Anayurda tabutu getirildi. Al bayrağa sarılarak.. Tekbirlerle..

Anahtar Kelimeler: Mehmet Başbuğ, Çağdaş Türk Resmi, Gazi Üniversitesi, Türk milliyetçiliği.

Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü

IN THE SEQUEL OF PAINTER OF EPICS, MEHMET BAŞBUĞ

SUMMARY

In this article it has been tried to make a remark by 40 years colleague, friend of the 1980s generation artist and art educator Mehmet Başbuğ of the “Gazi” that Turkish Republic’s one of the most important art institutions in which artists and art educators had been educated. Başbuğ was a prominent artist of his generation in terms of his figurative, romantic paintings becoming more amusing with his wealth of opinions and thoughts despite his modest being. He is a Turkish painter whom the pieces earned reputation in his early ages among world’s related areas. Başbuğ was interested in Turkish History and Turkish Cultural Geography, as a summary of “Being Turkish”, from his early ages. Such that, this situation became ethos, theorem and brilliant ideological identity that he had came to be known as a man with a cause, Turkish nationalist painter. He caught the attention of related community and won the fame that he deserves. As he also expressed that “everybody understands his paintings” and he did not object that subjectivity of comments to core, content and theme of his paintings. Everybody understands Başbuğ’s paintings regardless knowledge and cultural level. His paintings are net, clear and cognizable not allowing different comments. He took it as his duty to express his aspect. In Başbuğ’s paintings sections on the basis of impressions of nature are spied on. He passed his last years in one of the Turkish provinces, Bişkek that mountainside of Tanrı Mountains. This great person, who put up a fight for Turkish independence, passed away in ‘Alatav’, ‘Issık köl’ that one of Turkish soils of Kürşad, Aymatov. His coffin had been taken from fatherland to motherland. With the Turkish flag… With greetings…

Keywords: Mehmet Başbuğ, Contemporary Turkish Painting, Gazi University, Turkish Nationalism

Nedendir bilinmez;

Türk dünyasında, Türk kültür ve sanat dünyasında bir yaprak dökümü devam ediyor.

Ardı ardına acılı haberler geldi ve önemli kayıplar birbirini takip etti. Destanların ressamı

Mehmet Başbuğ hakka yürüdü, acelesi varmış gibi…

Mehmet Başbuğ, çok sayıda şanlı Türk bayrağını yansıtan resimler yaptı. Değerli eşi

sayın Aynur Başbuğ; Mehmet’in serigrafi baskı ile bez üzerine gerçekleştirdiği ay yıldızlı al

bayrağın kenarlarını parmakları delik deşik oluncaya dek iğne ile diktiği yakından tanık

olduğumuz bir durum. Bayrak ve onu maharetli parmakları ile tamamlamaya çalışan değerli

eşi Mehmet’in zihin dünyasında somutlaşarak özgün düzenlemelere ve anlamlı kurguya

dönüştü. Mehmet Başbuğ yüzlerce bayrak temalı resmi yaptı. Arif Nihat’ın bayrak şairi

olduğu gibi Başbuğ da bayrakların ressamı olarak tanındı. Sanatta bu anlamda derin bir iz

bıraktı. Birçok yerde Mehmet’in imzasını taşıyan al bayraklı bir tablosuna rastlayabilirsiniz.

İnce bir duyarlılık, zarif bir el becerisi ve zengin estetik olgunluk ile tablolarında yansıttığı

şanlı Türk bayrağının bir gün onun tabutunu üzerine konulacağını hiç düşünmemiştim.

Mehmet Başbuğ ( 1956-2017 )

Başbuğ’un, Türk tarihi, Türk kültür coğrafyası, Türk dünyası, kısacası “TÜRKLÜK” ile daha

çocukluğundan itibaren yakından ilgilendiği bilinmektedir. Öyle ki bu durum giderek bir

dünya görüşü, kutsal bir dava ve muhteşem bir ideolojik kimliğe dönüşecek ve nitekim O,

büyük bir dava adamı, Türk Milliyetçisi bir ressam olarak ünlenecektir. Hayatı bir dönem

Sovyet Rusya’nın baskısı altında bulunan Türklerin hürriyetlerini kazanması mücadelesini

temsil eden çalışmalarla geçti. Bu konuda çok sayıda resim yaptı. Afişler hazırladı. O

ütopyasını yaşarken gerçekleştiren nadir şanslı insanlardan biri olarak, son yıllarını en büyük

ülküsü olan, Türk illerinden birinde, Tanrı dağlarının eteklerinde Kırgız elinde Bişkek’te

geçirdi. Hayatı boyunca Türklerin hürriyetleri için mücadele eden bu büyük insan yine Türk

tarihinin doğduğu topraklardan, Kürsad’ın, Aymatov’un diyarından, ‘Issık köl’den, ‘Alatav’

dan ‘uçmağa’ vardı. Atayurt’dan Anayurda tabutu getirildi. Al bayrağa sarılarak..

Tekbirlerle..

Bayrakların ve destanların ressamı destansı bir uğurlama ile ebedi âleme güçtü. O

resim ve estetik dünyamızın zirvesinde dolaşan, sessiz ve sakin edasıyla bazen derviş bazen

de bir bozkurt gibi varlığını hissettirmiştir. Hep zirvelerde yaşayan ve zirvelerde var olan

Başbuğ, ulu tanrısına da yine bir zirvede, Tanrı Dağları’nda kavuştu. Ziya Gökalp’in,

Süleyman Nazif’in, Gaspıralı İsmail’in ruh ve gönül dünyasının izlerini taşıyarak onların ruh

kıvılcımlarından tutuşmuş yüreği ile kültür ve sanat coğrafyasına taşıdığı sorumluluğu idraki

içerisinde eserler üretirken; bedenine sığmayan dağlanmış yüreği ile büyük ülküsü onu

Türklüğün beşiği Tanrı Dağları’na çağırdı. Ne Isık göl’ün buz gibi serin berrak suları, ne de

Tanrı Dağlarının zirvelerini kasıp kavuran fırtınalar onun yüreğindeki sevda ateşini

dindirmeye yetmedi. Bir kez gittiği bu kutsal ata yurt topraklarında beş yılı aşkın süre yaşadı.

O hücrelerine kadar sinmiş varlık nedeninin izlerini ve kaynaklarını orada bulmuştu. Ulu

Tanrı ile Türk tarih ve kültür coğrafyasının bu ilk merkezinde buluştuğu için kuşkusuz

mutludur o. Uğruna her türlü fedakârlığı göze aldığı bu kutsal sevdası için hak ettiği vuslata

ermiştir. Başbuğ rabbinin huzurunda, lise sıralarında kendisinden ders aldığı değerini ve

kadrini her zaman dile getirdiği resim hocası Coşkun Karakaya’nın ruhu ile buluşmuştur. O

şimdi mutlaka ‘uçmağ’da, Mimar Sinan’la, Levni ve Buhari ile de sohbet ediyor, Muhammet

siyah kalem’le, Nakkaş Osman’la at tasvirleri üzerine derin bir sohbete dalmış olmalıdır.

Başbuğ, Çallı, Bedri Rahmi, Akyavaş, Doğançay ile de birliktedir. Yakın zamanda

kaybettiğimiz değerli hocalarımızla da buluşmuş olmalıdır. Nevide Gökaydın, Adnan Turani,

Örcün Barışta, Haluk-Beyhan Karamağaralı ve Türkiye’nin en önemli fotoğraf

sanatçılarından yakın dostu, ağabeyi gibi gördüğü Sıtkı Fıratla da yakın bir sohbete dalmıştır.

Kuşkusuz, Başbuğ ruh mimarı olarak gördüğü, büyük Türk mütefekkiri Hoca Ahmet Yesevi,

Yunus Emre, Seyit Ahmet Arvasi, Ziya Gökalp ile birliktedir. Başbuğ, İmam Şamil, Sadık

Ahmet, Rauf Denktaş, Elçi Bey, Türkeş ve Atatürk ile de beraberdir. Mehmet Akif, Yitik

Ozan, Refet Körüklü, Abdurrahim Karakoç ve Atsız ile de mutlaka şiir üzerine derin bir

muhabbete dalmıştır. Başbuğ, Çanakkale, Sarıkamış, Sakarya ve İstiklal harbi şehitleriyle

koyun koyunadır.

Çok sabırsızdı.. O, ruh dünyasının bu anlamlı ve değerli varlıklarına kavuşmak için de çok

acele etti. Erken, hiç beklenmeyen bir anda dünyadaki her şeyi öksüz bırakarak ulu tanrısına

uçtu. Oysa yapacak çok işimiz, sözümüz, andımız vardı.

Bu zorlu ve kutlu sevdanın bir ucundan tutarak büyük boy tablolar yapmaya başladı. Atsız’ın

dirilttiği ‘bozkurtlar’ diyarında muhteşem eserler vücuda getirdi. O destanların ressamıydı ve

destanlarla dolu Türk tarihini de mutlaka belgelemeliydi. Çanakkale ile işe başladı, diğerlerine

sıra gelmedi. Oysa içinde volkanların yandığı et ve kemikten oluşan varlık daha çok şeyler

yapacaktı. Kültür ve sanat alanında Türk dünyasını şaha kaldıracaktık.

Başbuğ ile seyahatlerimiz oldu. Türk dünyasının en ücra köşelerine kadar her biri bir roman

olacak kadar anılar ve hatıralar yaşadık. Şaman toyları, kök barlar, galeri, müze incelemeleri,

fotoğraflar, sanatçı dostlarla buluşmalar, doyulmaz sohbetler her biri önemli birer sır gibi

kaldı. Fakat Başbuğ ile bir şeyi ama bir şeyi gerçekleştiremedik. Hep hayalimizdi gönül

dünyamızın özlemi. Atsız’ın, Refet Körüklü’nün istediği gibi… Başbuğ ile “Yazları Tuna’da

kışları Nil’de geçirecektik. Bunu gerçekleştiremedik. Fakat hamdolsun ki hem Nil

deltasından, hem de Macaristan ovalarından ve Estergon’dan alınan kutsal toprak, koyun

koyuna yattığı sevgili oğlu Ziya Gökalp’li kabrine ulaşmıştır. Türk-İslam dünyasının

asumanını kuşatan manevi iklimden tekbirler ve dualar ona mutlaka ulaşacaktır.

Başbuğ erken yaşında ünlenmiş eserleri ve adı dünyanın ilgili çevrelerine ulaşmış bir

Türk ressamıdır. Çok genç yaşta ilgili çevrelerin dikkatini çekmiş ve hak ettiği üne

kavuşmuştur. Özellikle kendisinin de ifade ettiği gibi “resimlerini herkes anlar, öz içerik ve

tema kavramının esnetilmiş sırlı gizemli sübjektif yorumlara açık yönüne hiç itiraz

etmemiştir. Bilgi ve kültür düzeyi ne olursa olsun Başbuğ’un resimlerini herkes anlar. Onun

resimleri farklı yorumlara imkân tanımayan net açık ve anlaşılır eserlerdir. Bu yönünü de her

fırsatta vurgulamayı zevkli bir görev bilirdi. Başbuğ’un çalışmalarında yakın doğa

izlenimlerine dayalı kesitler ağırlık kazanır.

Mehmet Başbuğ’un Sanatı Anlayışı

Başbuğ’un resimlerinde konu olarak; hayatın içerisindeki insan manzaraları önemli yer

tutar. Pazarda bekleyenler, alışveriş yapanlar, kahvehane sohbetleri, seyyar satıcılar, at

arabaları, pazarcılar tema olarak ele alınan; tarım toplumunu üretim tüketim ilişkilerini bir tür

belgeleyen görseller olarak değerlendirilebilir

Mehmet Başbuğ dış reel gerçeğe sıkı sıkıya bağlı, onun biçimsel özelliklerini yansıtma

eğilimindedir. Anadolu insanının günlük yaşam biçimini kendi sanatçı perspektifinden

ayıklayarak netleştirdiği temalara yönelir. O Anadolu insanının yaşam mücadelesinin en yakın

tanıdığıdır. Aynı zamanda Anadolu’nun toprağı, tarihi, bugünü ve Anadolu Türk Tarihi ile

özdeş olan insanımızın mücadele gerçekliği Başbuğ’un en önemli repertuvarını oluşturur.

Başbuğ’un resimlerinde sıradan insan manzaraları hiçbir abartıya yer verilmeksizin içten,

yalın bir şekilde ifade edilmiştir. Anadolu insanının yokluk ve yoksulluk bağlamındaki bu

kutsal mücadele gerçeği ilk izlerini Başbuğ’un çocukluk anılarına kadar dayandırmak

mümkündür. Anadolu insanının mücadelesini hücrelerine kadar içselleştiren Başbuğ, bu sade

ve gösterişten uzak insan manzaralarını asla istismar boyutunda ele almamış değerli varoluş

serüvenini olduğu gibi kendi sanatsal dilinden yorumlamıştır. At arabaları çeşitli açılardan

faklı proporsiyon ve leke etkileri verecek şekilde ısrarla üzerinde çalıştığı konu olmuş,

Kahvehaneler, Sohbet görüntüleri, Seyyar satıcılar ve İnsan manzaraları resimlerinde yeni bir

kimlik kazanarak tercih edilen dış dünya görselleri olarak çıkar karşımıza.

Savaş Temalı Tabloları - Tarihi Konular

Şanlı Türk Tarihi’nin ve kahramanlığının en kesin göstergesi olan savaş temalı

kompozisyonlar Başbuğ’un resimlerinde en önemli unsur olarak göze çarpar. Yıllar önceki bir

sergisinde onun için; “Mehmet Başbuğ destanların ressamıdır.” demiştim. O, bu yönü ile

de Çağdaş Türk resmi’ nde artık destanlaşmıştır. O, hayatı boyunca hemen her

konuşmasında Adriyatik’ten Çin denizine kadar Türkçe konuşularak gidileceğini ve bu geniş

coğrafyanın Türk coğrafyası olarak kadim bir tarihi ve çok zengin kültürel ve sanatsal mirası

taşıdığını ifade etmiştir. Nitekim o, pek çok insana nasip olmayan pek çok hayalini yaşarken

gerçekleştirme mutluluğuna erişen şanslı insanlardan birisi olmuştur. Onun tarih ve kültürel

mirasa karşı olan ilgisini bu geniş coğrafyanın müstesna bölgelerini ta Sibirya’ya kadar

birlikte gezerek yaşayan biri olarak yakından görme fırsatım olmuştu. O, Türk Tarihi’nin her

safhasına hâkim ciddi bir tarihçi birikimine sahip bir sanatçı olarak anılacaktır. Tarih ilgisi ve

bilgisi salt, kuru bilginin bakiyesi değil, bizatihi o olayların yaşadığı tarihi anı ruhunun

derinliklerinde hisseden bir heyecanla idrak eden ve yaşayan biridir.

En büyük projelerinden birisi de Malazgirt’ten İstanbul’un fethine, Kosova’dan

Mohaç’a, Varna’ya ve Viyana’ya kadar Türk tarihinin önemli zaferlerini tablolarıyla

ölümsüzleştirmekti. Ama buna vakti yetmedi. Ulu Tanrım ona İstiklal Harbi’nin hazırlığı,

başlangıcı, zaferi ve Cumhuriyetin kuruluşunu tema olarak ele alan çalışmaları

gerçekleştirmeyi nasip etti. Daha önce Dünya’nın önemli müzelerinde görme fırsatı bulduğu

büyük boy figüratif ve portre çalışmaları içeren tablolar karşısında hayranlığını

gizleyememiştir. Son dönem büyük boyutlu ve Türk Birliği’ni vurgulayan tabloları onun figür

ve portre konusundaki beklentilerini yerine getirmiş olmanın huzur ve mutluluğunu yansıtır.

Başbuğ mücadelelerin adamıdır. Çocuk yaşta babasını kaybetmekle başlayan hayat

mücadelesi üniversite yıllarından sonra sanat mücadelesi şeklinde kendini göstermiş ve son

nefesine dek bu onurlu ve anlamlı mücadele devam etmiştir.

Portre Çalışmaları

Başbuğ bir ressam için titiz bir gözlem ve fırça hakimiyetine dayanan pek çok portreye

imza atmıştır. Atatürk, Kazım Karabekir, Gazi Osman Paşa, Karamanoğlu Mehmet Bey, Hoca

Ahmet Yesevi gibi tanınmış simaların yanı sıra yakın çevre izlenimlerine dayanan annesi

başta olmak üzere Anadolu’dan ve Orta Asya da enteresan çehre ve tiplemeleri onun

fırçasında ölümsüzleşmiştir. Portre çalışmalarından özellikle Hoca Ahmet Yesevi tasviri, ilgili

kurullarca en iyi tasvir edildiği örnek olarak kabul edilmiştir. Mehmet Başbuğ gençlik

yıllarının heyecan ve coşkusunu o dönemler Sovyetler Birliği esareti altında yaşayan

Türklerin haklı bağımsızlık mücadelesini oluşturmuştur. O,

Türk’e Türk’ün bağımsızlığına ve Türklerin çağdaş insan haklarından yararlanma ülküsüne

yürekten bağlı bir dava adamıdır. Gençlik dönemi Türk’e vurulmuş zincirleri, bukağıları

kıran, hürriyet ateşiyle yanan Olcay Süleyman’dan Cemiloğlu’na uzanan kompozisyon içinde

gerçekleştirmiştir.

Büyük Tanrım ona gençliğinde hayallerini kurduğu Türk Birliği ülküsünün

gerçekleşmesini gösterdi ve aynı zamanda Atayurt Orta Asya’nın merkezinde Türk Birliğini

konu olarak alan en büyük tablosunu yapma şansına ulaştı. Bu büyük dava ve sanat adamı bir

zamanlar hayalini kurduğu bu büyük sevdanın gerçekleşmesini yaşayan ve büyük bir ressam

olarak da bunu eserleriyle belgelemiş ve son nefesini Atayurt Orta Asya’da Tanrı Dağlarının

eteklerinde Kürşad’la buluşarak vermiştir. Gazili sanatçılar içerisinde saygın bir yere sahip

olan Mehmet Başbuğ, çağdaş Türk resminin en önemli temsilcilerinden birisidir. Sanatın,

postmodern paradigmalardan irdelendiği bir dönemde o inandığı, fügüratif, gerçekçi

anlatımdan asla vazgeçmemiştir. Ne moda anlayışlar ne fanteziye yönelik bireysel dışa

vurumlar ne de pitoresk etkinin albenisi asla ilgisini çekmemiştir.

Kısacık ömrüne destansı bir mücadeleyi ve başarıyı sığdıran destanların ressamı

aramızdan ayrılışında da pek çok kişiyi bir araya getirmiş ve buluşturmuştur. Türkiye’nin her

bölgesinden hemen hemen her şehrinden gençlik dönemi dava arkadaşlarının büyük bir

bölümü manevi huzurunda hazır bulunmuş, uzun süre bir araya gelemeyen bu gönül erleri

yeniden Çin seddine doğru seferi konuşur olmuşlardır.

Her milli meselede olduğu gibi; Kıbrıs’tan Balkanlara, Hocalı’dan Doğu Türkistan’a,

Kırım’dan Musul’a, Kerkük’e kadar nerede bir Türk ve sorunu varsa ona sahip çıkan Gazi

Üniversitesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Resim-İş Eğitimi bölümünün değerli başkanı

Prof. Dr. Alev Kuru Çakmakoğlu, bu değerli ressamımıza sahip çıkmış, adını ve derin

hatırasını yaşatmak için bir panel ve muhteşem bir resim sergisinin açılmasını

gerçekleştirmiştir.

İnsan unsurunun giderek örselenerek erozyona uğradığı günümüzde muhteşem bir vefa,

dostluk ve kadirşinaslık örneği sergileyen, O’na katkı sağlayıp destekleyenleri minnet ve

şükranla anmak gerekir. Kısacık ömrü boyunca ürettiği yüzlerde Sanat Yapıtı Ülkemiz ve

Dünya Müzeleri yanı sıra Çeşitli özel ve resmi koleksiyonlarda bulunmaktadır. Gesam

(Türkiye Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği) başta olmak üzere Ülkemizde sanatın

örgütlenmesinde bir bilim ve sanat adamı olarak önemli katkılar sağlamıştır. Yetiştirdiği

yüzlerce öğrenci ile hem Türk Milli Eğitimine hem de Sanat dünyasına unutulmaz hizmetler

sunmuştur. Ruh’u şad, makamı atalarının yanı uçmağ olsun.