ระบบยอยอาหาร

    การยอยอาหาร คอ ขบวนการเปลยนแปลงสารประกอบของอาหารในโมเลกลขนาดใหญใหเปนสารประกอบของอาหารทมโมเลกล

ขนาดเลกลง พอทจะดดซมเขาสรางกายและเซลลของรางกายสามารถนำาไปใชประโยชนได

    การยอยอาหารม 2 วธคอ

1. การบดใหละเอยด โดยใชฟนเคยวซงในคนเรามฟนอย 32 ซ ยนออกมาจากขากรรไกร ทงบนและลาง ขางละ 16 ซ ไดแก ฟนหนา

4 ซ ฟนเขยว 2 ซ กรามเลก 4 ซ และกรามใหญ 6 ซ การยอยอาหารนนตองใชลนเปนตวชวยในการคลกเคลาอาหารใหเขากน

2. การใชนำ�ายาหรอเอนไซม ชวยทำาใหอาหารเปนโมเลกลเลกลงอก

    

ปาก

 

    ปากเปนอวยวะทเกยวของกบระบบยอยอาหารทสำาคญ เพราะเปนสวนแรกของอาหารทจะทำาการยอยใหโมเลกลเลกลง ปากเปน

อวยวะทมชองเปดเขาสภายใน ซงประกอบดวย นำาลาย ฟน ลน แผนเพดานออน และลนไก

    อวยวะทเกยวของกบปากมดงน� คอ

1. รมฝปากแลงแกม เปนตวเคลอนทชวยในการบดอาหาร

2. ชองแกม อยระหวางฟนกบแกม และฟนกบรมฝปาก บรเวณทมตอมนำาลายใตห ซงตอมนจะสงนำาลายออกมาทชองแกมบรเวณ

กราม ดงนนเวลาเคยวของเปรยว ๆ จะรสกปวดเนองจากนำาลายออกมา

3. ตอมนำ�าลายภายในปาก มตอมนำาลายอย 3 ค คอ

3.1 ตอมใตขากรรไกร อยทมมของขากรรไกรลาง มทอนำาลายเปดทใตลน

3.2 ตอมนำาลายใตลน เปนตอมนำาลายทอยใตลนระหวางดานในของกานกระดกขากรรไกรลาง มทอมาเปดใตลนเชนกน

3.3 ตอมนำาลายใตกกห มขนาดใหญทสด อยบรเวณกกห มาเปดทบรเวณกรามหลงซกลาง ถาตอมนตดเชอจะเกดการอกเสบ เรา

เรยกวาโรคคางทม

 

นำ�าลาย

    นำาลายจะมนำาเปนประกอบอย 99% และยงมกาซคารบอนไดออกไซด ออกซเจน และไนโตรเจนละลายอย และมของเหลวบางชนด

เชน ฟอสเฟต เปนตน นอกจากนในนำาลายยงมนำาเมอกและนำายอยทใชยอยแปง มชอเรยกเฉพาะวา ไทยาลน ชวยยอยแปงทสกแลวให

เปนนำาตาล ดงนนเมอกนอาหารพวกแปงเชน ขาว จะรสกวา มรสหวาน เพราะในนำาลายมนำายอยทใชยอยแปงใหเปนนำาตาล นำาลายของ

คนเราจะหลงวนละ 1-1.5 ลตรขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน การนกถงอาหาร

    หนาทของนำาลาย คอ ชวยในการยอยอาหารจำาพวกแปงใหเปนนำาตาล ชวยใหอาหารออนตวเพอความสะดวกและหลอลนอาหารใน

ขณะจะกลน ทำาหนาทเปนตวทำาละลายตาง ๆ เพอการรบรรสชวยปองกนการเจรญเตบโตของแบคทเรยในชองปาก ควบคมปรมาณนำา

ในรางกายและชวยใหปากเปยกชนอยเสมอ

ฟน

    ในปากมฟนสำาหรบทำาหนาทเคยวอาหารเชน กด ฉก แทะ หรอบดอาหาร ฟนจะเกดกอนกระดกและไมเกยวของกบกระดกสวนตาง

ๆ ของรางกาย ฟนเปนสวนหนงของทางเดนอาหาร

    ฟนประกอบดวยสวนตาง ๆ ดงน�คอ

1. ตวฟน เปนทโผลพนเหงอก

2. รากฟน เปนสวนทฝงอยในตวเหงอก

3. คอฟน เปนสวนทคอดอยระหวางตวฟนและรากฟน

    ฟนคนเราม 2 ชด คอ

1. ฟนนำานม จะเรมขนเมออาย 6-8 เดอน และครบเมออาย 2 ขวบ มจำานวน 20 ซ

2. ฟนแท เรมขนเมออาย 6 ขวบ และจะครบ 32 ซเมออาย 18 ปหรอขนอยกบความพรอมของแตละคน

ชนดของฟนแทครงปากลางประกอบดวย

1. ฟนตด 4 ซ

2. ฟนเขยว 2 ซ

3. ฟนกราม 4 ซ

4. ฟนกรามหลง 6 ซ

 

คอหอยและหลอดอาหาร

    คอหอย เปนทอซงอยหลงหลอดลมและปากเปนบรเวณทอาหารและลมมาพบกน ทำาหนาทเปนทางผานของลมหรออากาศ จาก

จมกไปยงกลองเสยง และเปนทางผานของอาหารจากปากไปยงหลอดอาหารรวมทงเปนตวชวยทำาใหเกดเสยง

    หลอดอาหาร เปนหลอดตอจากคอหอย อยหลงหลอดลมยาวประมาณ 9-10 นว ชวงปลายของหลอดอาหารผานกระบงลมไปเปด

สกระเพาะอาหาร หลอดอาหารรบอาหารจากคอหอยไปสกระเพาะอาหารโดยการบบรดอาหารใหไปทางเดยวโดยการบดรดตวกลามเนอ

เรยบทบบตวจะเปนลกคลนเพอไลอาหารลงสกระเพาะอาหารตอไป

 

กระเพาะอาหาร

    กระเพาะอาหารเปนทางเดนอาหารซงมลกษณะเปนถงใหญ ภายในไมเรยบมลกษณะคลายลกคลน กระเพาะอาหารของคนเราแบง

เปน 3 สวนคอ

1. กระเพาะสวนแรก อยใกลหวใจ บรเวณสวนตนมหรดอยดวย เอาไวคอยกนอาหารในกระเพาะไมใหไหลยอนกลบเขาสหลอดอาหาร

2. กระเพาะสวนกลาง มลกษณะเปนกระพงใหญ

3. กระเพาะสวนสดทาย ตรงปลายมหรด คอยรดกนไมใหอาหารไปสสำาไสเลกเรวเกนไป รปรางของกระเพาะอาหารเมอมองดานบนพบ

วา มการงอโคงอยดานหนง เพราะความยาวของกระเพาะอาหารทงสองดานไมเทากน เมองดอาหารไปนาน  ๆ ปรมาตรของกระเพาะ

อาหารจะลดลงเหลอเพยง  50 ลกบาศกเซนตเมตร แตเมอมอาหารเขาไปแลวกระเพาะอาหารจะมขนาดใหญขนประมาณ 10-40 เทา

หรอประมาณ 500-2,000 ลกบาศกเซนตเมตร

 

นำ�ายอยในกระเพาะอาหาร

    ภายในกระเพาะอาหารมตอมสรางนำายอย เปนตอมสำาหรบสรางนำายอย แลวยงสามารถสรางกรด นำาเมอก รวมทงนำายอยอก 2

ชนดทำาหนาทยอยโปรตนดวย นำายอย 2 ชนดนเรยกกวาเปปซน และเรนนน อาหารจะคลกเคลากบนำายอยในกระเพาะอาหารประมาณ

1-6 ชวโมง จงถกสงผานเขาลำาไสเลกนกวทยาศาสตรพบวา นำายอยทสรางขนจากตอมในกระเพาะอาหารน ครงแรกจะอยในสภาพท

ยงไมพรอมทจะทำางานได แตเมอรวมกบกรดเกลอแลว นำายอยจงเปลยนสภาพใหพรอมทจะยอยอาหารได

 

การยอยในกระเพาะอาหาร

    อาหารทถกบดใหละเอยดและออนตวลงแลวกจะเคลอนยายผานหลอดอาหารลงมาในกระเพาะอาหาร กระเพาะอาหารจะทำาหนาท

ยอยอาหารจำาพวกโปรตนเปนสวนใหญ เอนไซม ทสำาคญในกระเพาะอาหารมดงน คอ

1. กรดเกลอ    ยอยโปรตนได

2. เปปซน      จะยอยโปรตนทไดจากพชและสตวใหมโมเลกลเลกลง

3. ไลเปส       จะยอยอาหารไดดเมออยในสภาพทเปนกรด

4. เรนนน        จะชวยทำาใหโปรตนทอยในนมเกดการแขงตวตกตะกอนภายหลงทรวมตวกบแคลเซยม การยอยอาหารโปรตนใน

กระเพาะอาหารนจะใชเวลาประมาณ 2-4 ชวโมง ทงนขนอยกบชนดของอาหารและการบบตวของกระเพาะอาหารดวยฃ

บรเวณทเกดการยอย

 

การบบตวของกระเพาะอาหาร

    การยอยในกระเพาะอาหารนจะใชเวลาประมาณ 2-4 ชวโมง ทงนขนอยกบชนดของอาหารและการบบตวของกระเพาะอาหารดวย

การบบตวของกระเพาะอาหารจะทำาใหคลกเคลา บดอาหารใหเขากบนำายอยไดดจนกลายสภาพเปนของเหลวขนทมฤทธเปนกรด หลง

จากนนกระเพาะอาหารกจะบบตวเคลอนยายอาหารผานกลามเนอหรดกระเพาะอาหารตอนลาง เมออาหารผานลงไปในลำาไสเลก กจะปด

ทนท เพอมใหนำาดไหลยอนกลบเขาไปในกระเพาะอาหารอยางไรกตามกระเพาะอาหารจะไมทำาหนาทดดซมสารอาหารทยอยแลวแตอยาง

ใด ยกเวนสารเคมบางชนด เชน แอลกอฮอร ยาบางชนดทเปนกรดและนำา เปนตน

 

เอนไซมคออะไร

    เอนไซมเปนสารโปรตนชนดหนงทรางกายสรางขนมา เพอทำาหนาทชวยใหเกดปฏกรยาดวยความเรวสงมาก หรอการแตกตวของ

อาหารทเปนโมเลกลใหญ ใหเปนโมเลกลเลก โดยใชนำาเปนตวทำาปฏกรยา ตวอยางเชน

 

จากขางบนจะเหนวานำาตาลมอลโตส ละลายนำาแลวจะทำาใหเกดปฏกรยาชา แตถามเอนไซมเขามาชวยจะทำาใหเกดปฏกรยาไดเรวขน

กลายเปนนำาตาลกลโคสจำานวน 2 โมเลกลจากผลการศกษาทางวทยาศาสตรพบวา สงมชวตมเอนไซมหลายชนดเอนไซมแตละชนด

ทำางานเฉพาะเจาะจง กลาวคอ เอนไซมทเรงปฏกรยาชนดหนงจะไมสามารถไปเรงปฏกรยาอน ๆ ได

    ปจจยตาง ๆ ทมผลตอการเปลยนแปลงของเอนไซม ไดแก ความรอน ความเปนกรด ดาง เปนตน อาจทำาใหโครงสรางของเอนไซม

เปลยนแปลงไปได จะทำาใหไมสามารถเรงปฏกรยาได ยกตวอยางเชน เอนไซมชนดหนงเรงปฏกรยาไดทอณหภม 30 องศาเซลเซยส

แตถาหากวาอณหภม 100 องศาเซลเซยสเอนไซมจะไมมความสามารถในการเรงปฏกรยาเลย

ฮอรโมนคออะไร

    ฮอรโมนเปนของเหลวประกอบดวยสารพวกโปรตนซงผลตขนภายในรางกายมหนาทเปนตวเรงหรอชวยควบคมการทำางานของ

ตอมหรออวยวะสวนใดสวนหนงของรางกาย ในกรณเกยวกบการยอยอาหาร เมอเยอเมอกของกระเพาะอาหารและลำาไสเลกซงมเซลล

พเศษบอยถกกระตนดวยอาหาร รางกายกจะสรางฮอรโมนขนมาแลวฮอรโมนเหลานจะไหลเขาสกระแสเลอด ไปออกฤทธกระตนให

ผนงกระเพาะอาหารผนงลำาไสและตบออนผลตนำายอยออกมา และกระตนใหตบออนปลอยนำาดออกมา ซงฮอรโมนเหลานจะเปนตวการ

ทจะทำาใหกระเพาะอาหาร ลำาไสเลก ตบออนและตบทำางานหรอหยดทำางานแลวแตวามนจะถกสรางขนมาหรอไม

ตอมพทอตาร ซงอยบรเวณใตสมอง สรางฮอรโมนควบคมตอมไทรอยดซงเกยวของกบการเผาผลาญอาหารในรางกาย

นำ�ายอยจากตบออน

    ตบออนเปนอวยวะทมความสำาคญทสดในการยอยอาหาร ทงนเพราะวาตบออนสรางเอนไซมทสามารถยอยอาหารทมโมเลกลใหญ

ทง 3 กลม คอ โปรตน คารโบไฮเดรท และไขมนไดเปนอยางด ตบออนจะสรางและหลงนำายอยอาหารประมาณวนละ 2 ลตรซงมฤทธ

เปนดาง นำายอยอาหาร จากตบออนประกอบตาง ๆ ดงนคอ

1. เอนไซม เชน ทรปซโนเจน

2. เมอก ทำาหนาทปองกนเซลลบผวลำาไสเลก

3. เกลอแร เชน โซเดยมคลอไรด โปแตสเซยมคลอไรด เปนตน

ตบออนยงทำาหนาทในการสรางฮอรโมนทเกยวของกบเมตาโบลซมหรอการเผาผลาญอาหารในรางกายอกหลายชนดดวยกนยก

ตวอยางเชน ทำาหนาทสรางฮอรโมนอนซลน เปนตน

 

ตบ

    ตบเปนอวยวะขนาดใหญ อยบรเวณกระบงลม และโดยมากมกยนเขาไปในบรเวณชายโครงขางขวาและบรเวณลนป ตบแบงออก

เปน 2 ซกไดแก

1. ซกขวา เปนซกทใหญทสด ซงแบงเปนซกยอย ๆ อก 3 ซก

2. ซกซาย เปนซกทเลกกวา

    หลอดเลอดทเขาสตบมจำานวน 3 หลอดและหลอดเลอดทออกจากตบมจำานวน 2 หลอด มเสนเลอดเขาสตบอย 2 ทอ ตบไดรบ

ออกซเจนจาก หลอดเลอดเฮปาตด อารทอร และไดรบเลอดทไมมออกซเจนแตมอาหารทเพงถกดดเขามาจากลำาไสเลกโดยผานทาง

ลอดเลอดเฮปาตกพอรตล อาหารเกอบทงหมดและสารพษจะถกสกดแยกไวในเซลลตบ อาหารทถกสกดกนไวนอาจถกเกบไวหรอทำาให

พษสลายไป สารทเซลลตบผลตขนมาใหมและอาหารทตองการโดยเซลลอน ๆ ในรางกายจะถกสงกลบเขามาในหลอดเลอดใหม และ

เดนทางออกจากตบโดยทางหลอดเลอดเฮปาตกเขาสระบบหมนเวยนของเลอดในรางกาย ตบจะทำาหนาทหลายอยางเชน ควบคมการ

สรางสแดงของเลอดในผใหญ เปนทสะสมเหลกและทองแดง ชวยสรางวตามนดจากแคโรทนตบยงทำาหนาทสรางนำาด นำาดจะทำาหนาท

ในการยอยอาหารประเภทไขมน นำาดสรางขนโดยเซลลตบ และถกสงมาเกบสะสมไวทถงนำาด ในแตละวน ตบสรางนำาดประมาณ 800-

1,000 มลลลตร นำาดมสเหลอง นำาตาลหรอเขยวมะกอก ประกอบดวยนำา เกลอของนำาด โคเสสเตอรอล เปนตน

ถงนำ�าด

    ถงนำาดมรปรางคลายลกแพร อยบรเวณพนลางของตบ หนาทของถงนำาดคอเปนทพกของหรอขงนำาดไวในขณะทไมมการยอย

อาหาร นำาดสรางขนมาจากเซลลตบมสเหลองเขยว ซงมนำาอยประมาณ 97% แตเมอเคลอนยายไปเกบไวในถงนำาดแลวจะมความเขม

ขนมากขนทำาใหเหลอนำาอย 85% เกลอแรทสำาคญในนำาดคอเกลอไบคารบอเนต ในนำาดไมมเอนไซมอยเลย สวนสารทมสเหลองเขยว

นนเกดจากการทำางานฮโมโกลบนทมอยในเมดเลอดแดง ซงเมดเลอดแดงทำางานมาแลวประมาณ 120 วน จะถกทำาลายทมามตอมนำา

เหลอง และตบ

 

ลำาไสใหญ

    ลำาไสใหญเปนสวนลางสดของสำาไสทไมมการยอยอาหาร แตเปนทรบกากอาหารผวดานในเรยบมตอมเมอกอยบางเพอชวยให

อาหารเคลอนทสะดวก บรเวณรอยตอระหวางลำาไสเลก ลำาไสใหญจะมไสตง  สำาไสใหญของคนเราราวประมาณ 4 ฟต กวาง 2.5 นว

    หนาทของลำาไสใหญคอ เกบสะสมกากอาหารและดดนำา ดดนำาตาลกลโคสทยงเหลออยดดซมเขาสกระแสเลอด ถาผนงลำาไสถก

รบกวนเชน เปนบด จะทำาใหลำาไสใหญนนหมดกำาลงทจะดดนำา จงทำาใหอจจาระเหลวมาก และลำาไสใหญมการเคลอนไหวมาก ทำาให

อจจาระบอยเรยกวาทองเดน แตตรงกนขามถาลำาไสใหญดดนำาออกจากอจจาระมากเกนไปทำาใหแหงผาก การขบถายกยากเราเรยกวา

ทองผก ในลำาไสใหญมแบคทเรยหลายชนด โดยปกตไมเปนอนตรายแกคน แตกลบชวยสรางวตามนเคใหอกดวย

 

ลำาไสเลก

    ลำาไสเลกเปนสวนทตอจากกระเพาะอาหาร มความยามประมาณ 7 เมตรมความกวางประมาณ 1.5 นวแลวขนาดคอย ๆ เลกลง

เรอยๆ จนถงปลายสดกวางประมาณ 1 นวลำาไสเลกแบงออกเปน 3 ตอนคอ

1. ลำาไสเลกตอนตน มความยาวประมาณ 10-12 นว มรปรางคลายตว C จะเปนสวนของลำาไสทสนทสดและกวางทสดดวย

2. ลำาไสเลกตอนกลาง มความยาวประมาณ 90 นวหรอประมาณ 7.5 ฟตหรอมความยาวประมาณหนงในหาของลำาใสเลก

3. ลำาไสเลกตอนปลาย มความยาวประมาณ 3 ใน 5 ของลำาไสเลก เปนสวนทยาวทสดของลำาไสเลกและแคบทสดดวย และจะตอกบ

ลำาไสใหญ จะอยบรเวณดานขวาของชองทองในชองทลำาไสเลกและลำาไสใหญตอกบเนอมกลามเนอชนดหนงททำาหนาทในการเปดปด

ปองกนไมใหอาหารผานลงไปในลำาไสใหญแลวยอนกลบเขาลำาไสเลกอก

 

ตอมสรางนำ�ายอยในลำาไสเลก

    ตอมนำายอยในลำาไสเลก 2 ตอมคอ

1.  ตอมรปทรงกระบอก ซงพบทวไปในลำาไสเลก มรกลม ๆ มาเปดทพนทของลำาไสเลก มหนาทสรางเอนไซมหลายชนด คอ

     1.1 เอนไซมยอยโปรตน เปนนำายอยทโปรตนทมขนาดเลกใหเปนกรดอะมโนแตไมสามารถยอยโปรตนโดยตรงหรอโปรตนทม

ขนาดใหญได

     1.2 เอนไซมยอยคารโบโฮเดรท เปนนำายอยทยอยพวกนำาตาลสองชน เชน นำาตาลซโครส นำาตาลมอลโตส นำาตาลแลคโตส

เปนตน

     1.3 เอนไซมยอยไขมน จะยอยไขมนบางชนด

     1.4 เอนไซมทชวยใหนำายอยมประสทธภาพในการยอยอาหาร โดยเฉพาะนำายอยโปรตน

2. ตอมจากสวนลำาไสเลกตอนตน ทำาหนาทขบสารซงชวยในการขบนำายอยจากตบออน การขบนำายอยจากลำาไสเปนไปโดยอตโนมต

ซงคนจะบงคบใหทำางานหรอหยดทำางานไมได

ภาพแสดงตอมสรางนำ�ายอยในลำาไสเลก

 

ปมซมในลำาไสเลก

    อาหารตาง ๆ เมอถกยอยแลวจะถกดดซมทลำาไสเลกเกอบทงหมดประมาณ 95 % ของอาหารทงหมดทเรารบประทานเขาไป ทงน

เพราะเยอเมอกของผนงลำาไสเลกนอกจากจะยนพบไปมาแลว ยงมสวนทเรยกวาปมซม ซงยนออกมาจากผนกลำาไสเลก มลกษณะ

คลายนวมอ มอยประมาณ 18-40 ปม ตอพนท 1 ตารางมลลเมตร หรอประมาณ 4-5 ลานปม ตลอดผนงลำาไสเลกทงหมด ทำาใหเกด

เนอทมากมายทอาหารจะมาสมผสเพอดดซมไดมากและเรวขน เซลลเมอกทผนงปมจะเลอกใหสารอาหารทเหมาะสมบางชนดเทานนท

ซมผานได ปมแตละอนจะมกลามเนอสามารถยดหดได ภายในปมมเสนเลอดฝอยมากมาย ทงหลอดเลอดแดงและดำาตดตอกนเปน

ตาขาย เพอรบอาหารทถกยอยแลวดดซมเขาสวนแกนกลางเปนทอนำาเหลอง ทำาหนาทดดซมไขมนและวตามนทละลายไขมน

 

การดดซมในลำาไสเลก

    การดดซมในลำาไสเลกม 2 ทางดวยกนคอ

1. ทางเสนเลอดฝอย ดดซมกรดอะมโน นำาตาลชนเดยว เชนนำาตาลกลโคสและไขมนเพยงสวนนอยประมาณ 1 ใน 3 ของไขมน

ทงหมด ผานเขาทางเสนเลอดฝอยของปมซมไปยงเสนเลอดดำาเขาสตบ แลวผานไปเขาเสนเลอดใหญ ไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกาย

2. ทางหลอดนำาเหลอง ดดซมไขมน คอประมาณ 2 ใน 3 ของไขมนทงหมดและวตามนทละลายในไขมน จะผานเขาทางหลอดนำา

เหลองของปมซม ไปยงหลอดนำาเหลองใหญในสำาไสเลกนอกจากจะมการดดซมคารโบไฮเดรท ไขมน และโปรตนแลวยงมการดดซม

เกลอแร วตามน และนำา ตลอดความยาวของลำาไสเลก

 

ลำาดบและเวลาทใชในการยอยอาหาร

    ตงแตเรารบประทานอาหารเขาไปในปากจนถงออกทางทวารหนก เราเรยกทางทอาหารผานทงหมดนวา ระบบทางเดนอาหาร “ ”

หรอ ระบบยอยอาหาร ซงจะมความยาวประมาณ “ ” 6 เทาของความสงของคน สวนระยะเวลานบตงแตอาหารเรมเขาไปทางปาก จน

กระทงถายออกมานนอยกบชนดของอาหาร แตจะอยระหวาง 16-28 ชวโมง