VULKANI VULKANI I I

ZEMLJOTRESIZEMLJOTRESI

VULKANIVULKANI Vulkanizam predstavlja pojave koje se odnose na Vulkanizam predstavlja pojave koje se odnose na

stvaranje magme, odnosno lave.stvaranje magme, odnosno lave. Vulkani su kupasta uzvišena iz kojih neprekidno ili Vulkani su kupasta uzvišena iz kojih neprekidno ili

povremeno izbijaju vreli gasovi – lava, pepeo, vulkanski povremeno izbijaju vreli gasovi – lava, pepeo, vulkanski pesak, vulkanske bombe i drugi materijali.pesak, vulkanske bombe i drugi materijali.

Vulkanska erupcija je izbijanje lave praćeno Vulkanska erupcija je izbijanje lave praćeno eksplozijama i izbacivanje čvrstih i gasovitih masaeksplozijama i izbacivanje čvrstih i gasovitih masa. Do . Do njih dolazi zbog visokih temperatura i pritiska gasova u njih dolazi zbog visokih temperatura i pritiska gasova u ognjistu vulkana.ognjistu vulkana.

Krater je otvor na vrhu vulkana levkastog oblikaKrater je otvor na vrhu vulkana levkastog oblika Lava je rastvor visoke temperature ide čak i do 1300 – Lava je rastvor visoke temperature ide čak i do 1300 –

1400 stepeni celzijusovih, različite je gustine i zavisi od 1400 stepeni celzijusovih, različite je gustine i zavisi od hemijskog sastava i sadržaja silicijuma. Može biti hemijskog sastava i sadržaja silicijuma. Može biti bazaltna i kisela. bazaltna i kisela.

Izlivanjem i hlađenjem lave i nagomilavanjem Izlivanjem i hlađenjem lave i nagomilavanjem drugog materijala stvaraju se vulkanski oblici u drugog materijala stvaraju se vulkanski oblici u

reljefu:reljefu:

Vulkanske kupe – imaju pravilan konusni oblik, mogu Vulkanske kupe – imaju pravilan konusni oblik, mogu dostići ogromne dimenzije (npr. Andi, dostići ogromne dimenzije (npr. Andi, Kilimandzaro(6010m), Etna(preko 3000m)). Kod ovih Kilimandzaro(6010m), Etna(preko 3000m)). Kod ovih vulkana postoje bočni i sporedni krateri, tzv. sporedne vulkana postoje bočni i sporedni krateri, tzv. sporedne kupe (nastaju na stranama glavne vulkanske kupe).kupe (nastaju na stranama glavne vulkanske kupe).

Vulkanski platoi – nastaju izlivanjem lave, duž pukotina Vulkanski platoi – nastaju izlivanjem lave, duž pukotina (Dekan u Indiji, Kolumbijski plato u južnoj americi, (Dekan u Indiji, Kolumbijski plato u južnoj americi, Patagonijski plato)Patagonijski plato)

Potoci lave – nastaju kada se lava sliva i teče u Potoci lave – nastaju kada se lava sliva i teče u udubljenima nalik na rečne dolineudubljenima nalik na rečne doline

Tipovi vulkana 1Tipovi vulkana 1

Postoje dve glavne vrste vulkana - u obliku štita ili krova Postoje dve glavne vrste vulkana - u obliku štita ili krova i "naslagani" u obliku hrpe kamenja. "i "naslagani" u obliku hrpe kamenja. "ŠtitastiŠtitasti" vulkani se " vulkani se najčešće nalaze u središnjim delovima velikih platoa najčešće nalaze u središnjim delovima velikih platoa (zaravnjenih delova Zemljine kore), kao što su, na (zaravnjenih delova Zemljine kore), kao što su, na primer, vulkani na Havajima. Oni se formiraju kada primer, vulkani na Havajima. Oni se formiraju kada postoji pukotina u Zemljinoj površini iz koje suklja postoji pukotina u Zemljinoj površini iz koje suklja magma i gomila se na površini dobijajući tokom vremena magma i gomila se na površini dobijajući tokom vremena oblik visokih planina. oblik visokih planina.

Drugi oblik vulkana, tzv. "Drugi oblik vulkana, tzv. "naslaganinaslagani" vulkani, imaju oblik " vulkani, imaju oblik kupe i uglavnom se sastoje od stena, kamenja i pepela kupe i uglavnom se sastoje od stena, kamenja i pepela koji se nagomilavaju i slažu vekovima. Oni se najčešće koji se nagomilavaju i slažu vekovima. Oni se najčešće nalaze na tlu na kojem se dodiruju različiti slojevi nalaze na tlu na kojem se dodiruju različiti slojevi Zemljine kore, kao što je planina Ararat u Turskoj.Zemljine kore, kao što je planina Ararat u Turskoj.

Planina Arat u TurskojPlanina Arat u Turskoj

Tipovi vulkana 2Tipovi vulkana 2 Vulkani se dele na žive ili aktivne i ugašene. Na zemlji Vulkani se dele na žive ili aktivne i ugašene. Na zemlji

sada ima više od 620 aktivnih i bezbroj ugašenih sada ima više od 620 aktivnih i bezbroj ugašenih vulkana. Aktivnih vulkana najviše ima u oblastima mlađih vulkana. Aktivnih vulkana najviše ima u oblastima mlađih venačnih planina, gde je u prošlosti bilo velikih venačnih planina, gde je u prošlosti bilo velikih poremećaja u zemljinoj kori. Aktivnih vulkana ima najviše poremećaja u zemljinoj kori. Aktivnih vulkana ima najviše duž obala Tihog okeana. Vulkani ovog pojasa poređani duž obala Tihog okeana. Vulkani ovog pojasa poređani su u nizove i grade vulkansku zonu poznatu pod su u nizove i grade vulkansku zonu poznatu pod nazivom „vatreni pojas Pacifika“. Najpoznatiji vulkani u nazivom „vatreni pojas Pacifika“. Najpoznatiji vulkani u Evropi su Vezuv i Etna u Italiji. Evropi su Vezuv i Etna u Italiji.

Pri iznenadnim i snažnim erupcijama često stradaju Pri iznenadnim i snažnim erupcijama često stradaju mnoga naselja i stanovništvo. Na primer, 1985. godine mnoga naselja i stanovništvo. Na primer, 1985. godine vulkanskom erupcijom potpuno je zatrpan grad Amero u vulkanskom erupcijom potpuno je zatrpan grad Amero u Južnoj Americi sa 21000 stanovnika.Južnoj Americi sa 21000 stanovnika.

Tipovi vulkana 3Tipovi vulkana 3 Vezuvski – po vulkanu Vezuvu, kod grada Napulja – Vezuvski – po vulkanu Vezuvu, kod grada Napulja –

odlikuje se snažnim vulkanskim erupcijama, kisela lava, odlikuje se snažnim vulkanskim erupcijama, kisela lava, visoke vulkanske kupe. Ovde spadaju Fudžijama, visoke vulkanske kupe. Ovde spadaju Fudžijama, Fučevska jamsomka...Fučevska jamsomka...

Havajski tip – relativno mirne erupcije, bez pepela i Havajski tip – relativno mirne erupcije, bez pepela i vulkanskih bombi, lava se razliva i hladi u vidu blagih vulkanskih bombi, lava se razliva i hladi u vidu blagih ploča- štitova. Manula loa, i manula kea.ploča- štitova. Manula loa, i manula kea.

Peleški tip – dobio naziv po vulkanu Monteveu – snažne Peleški tip – dobio naziv po vulkanu Monteveu – snažne erupcije, oblaci pepela i dima i posle erupcija lava polako erupcije, oblaci pepela i dima i posle erupcija lava polako izlazi i očvrsne u vidu igle.izlazi i očvrsne u vidu igle.

Vulkanske zone na zemljiVulkanske zone na zemlji VVatreni pojas Pacifika – preko 360 aktivnih vulkana, 30 atreni pojas Pacifika – preko 360 aktivnih vulkana, 30

podmorski vulkani (Andi, Srednja i Severna Amerika- podmorski vulkani (Andi, Srednja i Severna Amerika- Pokohatepetu i Orizaba, Kamčatka, Hurilska ostrva, Pokohatepetu i Orizaba, Kamčatka, Hurilska ostrva, Aleutska ostrva, Japanska ostrva, Malajski arhipelag Aleutska ostrva, Japanska ostrva, Malajski arhipelag Krahkatau, Havajska ostrva...)Krahkatau, Havajska ostrva...)

Sredozemna vulkanska ostrva (Vezuv, Etna, Stromboli, Sredozemna vulkanska ostrva (Vezuv, Etna, Stromboli, Volkano, Kavkaz, San Torin…)Volkano, Kavkaz, San Torin…)

Atlanska vulkanska oblast (Island, Azorska ostrva, Atlanska vulkanska oblast (Island, Azorska ostrva, Kanarska i Zelengorska ostrva, Sveta Jelena, Kanarska i Zelengorska ostrva, Sveta Jelena, Tristandakunja…)Tristandakunja…)

Istočno Afrički vulkanski pojas (Kilimandžaro, Kenija, Istočno Afrički vulkanski pojas (Kilimandžaro, Kenija, Ruvenzori)Ruvenzori)

Etna u ItalijiEtna u Italiji

Zanimlljivo za nasu zemlju je Borsko jaloviste, tzv. Zanimlljivo za nasu zemlju je Borsko jaloviste, tzv. vulkanska zona.vulkanska zona.

Zanimljivosti Zanimljivosti

Olympus Mons, najveći ugaseni vulkan na Marsu i u Sunčevom Olympus Mons, najveći ugaseni vulkan na Marsu i u Sunčevom sistemu.sistemu.

Zemlji slični oblici na Marsovoj površini su ugaseni vulkani. Ima ih Zemlji slični oblici na Marsovoj površini su ugaseni vulkani. Ima ih nekoliko desetaka, a uglavnom su smješteni na sjevernoj polutki. U nekoliko desetaka, a uglavnom su smješteni na sjevernoj polutki. U njih ubrajamo i najveći vulkan u Sunčevu sistemu, Olympus Mons njih ubrajamo i najveći vulkan u Sunčevu sistemu, Olympus Mons (Olimpska gora). Uzdiže se 27 km nad okolinu, a star je oko 2.5 (Olimpska gora). Uzdiže se 27 km nad okolinu, a star je oko 2.5 milijardi godina. Promjera je 600 km, a njegov rub je strma, gotovo milijardi godina. Promjera je 600 km, a njegov rub je strma, gotovo okomita litica visoka 4-6 km. Iako je vrlo visok, zbog velikog promjera okomita litica visoka 4-6 km. Iako je vrlo visok, zbog velikog promjera ima prosječni nagib od samo 3° - 5° tako da nije stožastog oblika ima prosječni nagib od samo 3° - 5° tako da nije stožastog oblika nego plosnat.nego plosnat.

Olympus Mons se nalazi u predelu Tharsis Montes (Tarsejsko gorje), Olympus Mons se nalazi u predelu Tharsis Montes (Tarsejsko gorje), najvećem vulkanskom području i to u njegovom severozapadnom najvećem vulkanskom području i to u njegovom severozapadnom delu. Tharsis Montes je visoravan kraj Marsovog ekvatora prosečne delu. Tharsis Montes je visoravan kraj Marsovog ekvatora prosečne visine 10 km i širine 4000 km. Uz Olympus Mons, na njoj se nalaze visine 10 km i širine 4000 km. Uz Olympus Mons, na njoj se nalaze još tri gigantska vulkana: Arsia Mons (Arsijska gora), Pavonis Mons još tri gigantska vulkana: Arsia Mons (Arsijska gora), Pavonis Mons (Paunova gora) i Ascraeus Mons (Askarska gora). Sva četiri (Paunova gora) i Ascraeus Mons (Askarska gora). Sva četiri ubrajamo u štitaste ("havajske") vulkane, zbog oblika koji je nastao ubrajamo u štitaste ("havajske") vulkane, zbog oblika koji je nastao izlevnom erupcijom, relativno mirnim izlievanjem bazaltne lave koja izlevnom erupcijom, relativno mirnim izlievanjem bazaltne lave koja je sporo tekla formirajući vulkanski stožac.je sporo tekla formirajući vulkanski stožac.

1.Vulkani na Marsu1.Vulkani na Marsu

Kaldere, velike okruglaste udoline na vrhu, nastale su propadanjem Kaldere, velike okruglaste udoline na vrhu, nastale su propadanjem krova ognjišta vulkana izazvanog naglim podzemnim povlačenjem krova ognjišta vulkana izazvanog naglim podzemnim povlačenjem magme. Najveća razlika između havajskih i tarsejskih vulkana je magme. Najveća razlika između havajskih i tarsejskih vulkana je veličina - vulkani na Marsu su 10 do 100 puta veći nego zemaljski. veličina - vulkani na Marsu su 10 do 100 puta veći nego zemaljski. Uzroci tome su najvjerojatnije dugotrajnije i veće erupcije i slabija Uzroci tome su najvjerojatnije dugotrajnije i veće erupcije i slabija gravitacijska sila. Takvi golemi vulkani na Marsu uspjeli su nastati gravitacijska sila. Takvi golemi vulkani na Marsu uspjeli su nastati zato što su vruća vulkanska područja ostala na istom mestu u kori zato što su vruća vulkanska područja ostala na istom mestu u kori tokom stotina milijona godina. Nasuprot tome, na Zemlji su tokom stotina milijona godina. Nasuprot tome, na Zemlji su vulkanske regije često pomicane zbog tektonike litosfernih ploča. vulkanske regije često pomicane zbog tektonike litosfernih ploča. Kako se zemaljske ploče pomiču, niču novi vulkani, a stari se gase.Kako se zemaljske ploče pomiču, niču novi vulkani, a stari se gase.

Severno od Tharsis Montes leži Alba Patera, vulkan pSeverno od Tharsis Montes leži Alba Patera, vulkan pjjlosnatog losnatog oblika - plitka tanjoblika - plitka tanjiirasta formacija - patera. Patere nalazimo samo na rasta formacija - patera. Patere nalazimo samo na Marsu. Alba Patera promera je od čak 2000 km, ali je visoka "samo" Marsu. Alba Patera promera je od čak 2000 km, ali je visoka "samo" 7 km. Druga najveća vulkanska regija na Marsu je Elysium Planitia 7 km. Druga najveća vulkanska regija na Marsu je Elysium Planitia (Elizejska ravnica) istočno od Tharsis Montes.(Elizejska ravnica) istočno od Tharsis Montes.

2.Ledeni vulkani2.Ledeni vulkani

I ledeni vulkani su tu negde…I ledeni vulkani su tu negde…

ZEMLJOTRESIZEMLJOTRESI Zemljotresi ili trusovi predstavljaju svako kretanje i Zemljotresi ili trusovi predstavljaju svako kretanje i

pomeranje tla izazvano pokretima u litosferi ili pomeranje tla izazvano pokretima u litosferi ili astenosferi.astenosferi.

Nauka koja proučava zemljotrese naziva se seizmologijaNauka koja proučava zemljotrese naziva se seizmologija Kod svakog zemljotresa izdvajamo: Kod svakog zemljotresa izdvajamo:

o hipocentarhipocentaro epicentar.epicentar.

o Hipocentar je žarište zemljotresa, odnosno mesto odakle Hipocentar je žarište zemljotresa, odnosno mesto odakle polaze seizmički talasi.polaze seizmički talasi.

o Epicentar je oblast na površini gde se potres najjače Epicentar je oblast na površini gde se potres najjače oseća.oseća.

PodelaPodela

Tektonski zemljotresi – nastaju usled pokreta blokova u Tektonski zemljotresi – nastaju usled pokreta blokova u Zemljinoj unutrašnjosti i oni su najjači i najopasniji.Zemljinoj unutrašnjosti i oni su najjači i najopasniji.

Vulkanski – prethode erupciji vulkana, uslovljeni su Vulkanski – prethode erupciji vulkana, uslovljeni su vulkanskom aktivnošću.vulkanskom aktivnošću.

Urvinski – nastaju oburvavanjem tavanica pećina u Urvinski – nastaju oburvavanjem tavanica pećina u pećinskim predelima.pećinskim predelima.

Veštački – najčešće se javljaju u rudnicima sa Veštački – najčešće se javljaju u rudnicima sa podzemnom jamskom eksploatacijom ruda.podzemnom jamskom eksploatacijom ruda.

Jacina zemljotresaJacina zemljotresa

Postoje dve skale jačine:Postoje dve skale jačine:o Rihterova – meri jačinu zemljotresa u žarištu (do 9 Rihterova – meri jačinu zemljotresa u žarištu (do 9

stepeni)stepeni)o Merkali-Kankani-Zibergova skala (MKZ) – meri rušilačko Merkali-Kankani-Zibergova skala (MKZ) – meri rušilačko

dejstvo zemljotresa na površini (do 12 stepeni).dejstvo zemljotresa na površini (do 12 stepeni). Uređaji koji registruju zemljotresUređaji koji registruju zemljotresee – seizmografi. – seizmografi.

Trusne - sejzmicke zone na zemljiTrusne - sejzmicke zone na zemlji

Trusne – seizmične zone na zemljiTrusne – seizmične zone na zemlji nastaju vertikalnim i nastaju vertikalnim i talasastim kretanjem zemljistatalasastim kretanjem zemljista..

Poklapaju se sa vulkanskim zonama- vatreni pojas Poklapaju se sa vulkanskim zonama- vatreni pojas PacifikaPacifika

Područja kod nas: crnogorsko primorje, Kopaonik, Područja kod nas: crnogorsko primorje, Kopaonik, valjevska Podgorina sa okolinom, Šumadijska Greda...valjevska Podgorina sa okolinom, Šumadijska Greda...

Zemljotresi – prirodne katastrofeZemljotresi – prirodne katastrofe

Kao i vulkanske erupcije, i zemljotresi se ubrajaju u Kao i vulkanske erupcije, i zemljotresi se ubrajaju u najstrašnije prirodne katastrofe. Na zemlji se godišnje najstrašnije prirodne katastrofe. Na zemlji se godišnje prosečno događa više od stotinu katastrofalnih prosečno događa više od stotinu katastrofalnih zemljotresa.zemljotresa.

Gyumri(Armenia) u decembru 1988. godGyumri(Armenia) u decembru 1988. god

Katastrofalni zemljotresi prouzrokuju ogromna razaranja; Katastrofalni zemljotresi prouzrokuju ogromna razaranja; prilikom najjačih ruši se sve što je ljudskom rukom prilikom najjačih ruši se sve što je ljudskom rukom sagrađeno. Oni dovode i do promena u reljefu - sagrađeno. Oni dovode i do promena u reljefu - pomeraju se brda, stvaraju se velike pukotine, obrazuju pomeraju se brda, stvaraju se velike pukotine, obrazuju se nova jezera itd. se nova jezera itd.

Na primer, u toku zemljotresa u Kaliforniji (Amerika) Na primer, u toku zemljotresa u Kaliforniji (Amerika) 1906, godine stvorena je rasedna pukotina dugačka 432 1906, godine stvorena je rasedna pukotina dugačka 432 km a široka 20 m. Zemljotres koji je u novije vreme km a široka 20 m. Zemljotres koji je u novije vreme odneo najviše ljudskih žrtava zbio se 1976. godine u Kini odneo najviše ljudskih žrtava zbio se 1976. godine u Kini - kada je grad Tanšan, koji je imao 1,5 miliona - kada je grad Tanšan, koji je imao 1,5 miliona stanovnika, sravnjen sa zemljom a poginulo je 655 237 stanovnika, sravnjen sa zemljom a poginulo je 655 237 ljudi.ljudi.

Los Angeles 1994. god.Los Angeles 1994. god.

Mesta na Zemljinoj površini naročito izložena Mesta na Zemljinoj površini naročito izložena zemljotresima označena su crnim tačkamazemljotresima označena su crnim tačkama

Prezentaciju uradilaPrezentaciju uradila

Tamara Tamara ĆĆeeššiićć