vladimer bibileiSvili - bsu.edu.ge · da qveynebs Soris interkulturuli kontaqtebi. faqtiurad, es...

169
SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti ganaTlebisa da mecnierebaTa fakulteti istoriis, arqeologiisda eTnologiis departamenti vladimer bibileiSvili qarTuli reJisoruli xelovnebis formirebis ZiriTadi principebi (XX saukunis 10iani wlebi) specialoba: xelovnebis istoria da Teoria xelovnebis istoriisa da Teoriis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertacia mecnier-xelmZRvaneli: xelovnebaTmcodneobis mecnierebaTa doqtori, profesori vasil kiknaZe baTumi – 2012

Transcript of vladimer bibileiSvili - bsu.edu.ge · da qveynebs Soris interkulturuli kontaqtebi. faqtiurad, es...

  • SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti

    ganaTlebisa da mecnierebaTa fakulteti

    istoriis, arqeologiisა da eTnologiis departamenti

    vladimer bibileiSvili

    qarTuli reJisoruli xelovnebis formirebis

    ZiriTadi principebi

    (XX saukunis 10iani wlebi)

    specialoba: xelovnebis istoria da Teoria

    xelovnebis istoriisa da Teoriis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili

    disertacia

    mecnier-xelmZRvaneli: xelovnebaTmcodneobis mecnierebaTa doqtori, profesori vasil kiknaZe

    baTumi – 2012

  • 2

    S i n a a r s i

    Sesavali: ------------------------------------------------------------------------------------

    Tavi I. qarTvel mweralTa da msaxiobTa reJisura –

    gardamavali etapi -----------------------------------------------------------------------

    1. mweralTa reJisura -------------------------------------------------------------

    2. msaxiobTa reJisura -------------------------------------------------------------

    Tavi II. aleqsandre wuwunavas reformistuli Ziebebi ------------------

    1. aleqsandre wuwunava qarTul dramaSi -----------------------------------

    2. aleqsandre wuwunava qarTul operaSi -----------------------------------

    3. aleqsandre wuwunava qarTuli mxatvruli

    kinos fuZemdebeli ----------------------------------------------------------------

    Tavi III. brZola sinTezuri TeatrisaTvis

    1. valerian SalikaSvili ----------------------------------------------------

    Tavi IV. brZola profesiuli reJisoruli

    principebis damkvidrebisaTvis ----------------------------------------------------

    1. mixeil qoreli -----------------------------------------------------------------------------

    2. akaki faRava ----------------------------------------------------------------------------------

    daskvna ------------------------------------------------------------------------------------

    gamoyenebuli literatura --------------------------------------------------------

  • 3

    Sesavali

    sakvlevi Temis aqtualoba. me_20 saukunis 900-iani 10_iani wlebi

    didi gardatexebisa da revoluciuri cvlilebebis epoqaa. ilias, akakis

    da sxva moRvaweebis brZola erovnuli TviTmyofadobis SenarCunebisaTvis

    upirvelesad swored Teatris asparezze gamoCnda. mwerlebma da

    msaxiobebma garkveuli Teoriuli winamZRvrebi Seqmnes da farTod

    daamkvirdes reJisoris funqciis gazrdis aucileblobis idea. sakvlevi

    Tema emyareba konkretul istoriul realobebs, ruseTis imperiis

    sinamdvileSi erovnuli faseulobebis SenarCunebisaTvis brZolas, radgan

    samxatvro Teatris meTodologiuri principebis gamoyeneba pirvel

    profesionalebs swored erovnuli kulturis warmosaCenad surdaT.

    Cveni SexedulebiT, aRniSnuli epoqis mecnieruli kvleva

    aqtualuria, upirveles yovlisa, imis gamo, rom am periodidan iwyeba

    qarTul TeatrSi reJisoris profesiis Camoyalibebisa da ganviTarebis

    procesi. Aaseve, mniSvnelovania, im TvalsazrisiT, rom es periodi

    naklebad aris Seswavlili qarTul TeatrmcodneobaSi.

    axalma saukunem Teatris winaSe axali esTetikuri da

    sazogadoebrivi problemebi daayena. upirvelesad ki wina planze

    warmoCnda fsiqologiuri realizmis problema, romelic dakavSirebuli

    iyo ansamblur TeatrTan da saerTod axlebur reJisorul azrovnebasTan.

    me_20 saukunis 900-iani 10_iani wlebidan qarTul TeatrSi gaizarda

    speqtaklisadmi profesiuli midgomis aucilebloba. warmodgenis

    ansamblis Seqmna erT-erTi upirvelesi problema iyo reJisoris

    damoukideblobisaTvis brZolaSi. ansamblis sakiTxi ar iyo marto wminda

    mxatvruli problema. msaxiobTa urTieTobebisa da reJisuris bevri

    problema gadaexlarTa erTmaneTs. SemoqmedebiTi da organizaciuli

    sakiTxebi moiazreboda erT mTlianobaSi, ris gamoc kidev ufro

    izrdeboda Teatris reJisor-mmarTvelisa da reJisor xelovanis

    funqciebi.

    qarTulma Teatrma didi gza gaiara sul raRac oc weliwadSi. es

    iyo mZafri winaaRmdegobebis wlebi. TeatrSi xdeboda axlis Zieba, Zvelis

    konservacia, maTi kontrastuli Sepirispirebebi, rwmenis ganmtkiceba,

    imedgacrueba, daSveba da amaRleba, realizmis, naturalizmis,

  • 4

    simbolizmis tradiciebis ucnauri Sereva da ,,saerTo planSi~ gaTqvefa.

    maTi Sinagani winaaRmdegobani, Zveli scenuri aqseqsuarebis ganaxlebis

    mcdeloba, mayureblis ganwyobilebaTa xSiri monacvleoba, gastro-

    liorTa speqtaklisagan warmoqmnili impulsebi, qarTvel moRvaweTa

    aqtiuri saqmianoba _ yvelaferi es arsebiTad warmoadgenda qarTuli

    Teatris modernistul _ ganmanaxlebel moZraobas.

    dasavleT evropis reJisurisagan gansxvavebiT qarTuli Teatris

    reJisuram profesiuli formirebis da ganviTarebis igive safexurebi

    gaiara, magram ufro neli tempiT da mogvianebiT, Tumca isic unda

    aRiniSnos, rom droSi gansxvavebac istoriulad ar aris didi,

    daaxloebiT 25-30 wels moicavs.

    me-20 saukunis dasawyisSi gaZlierda reJisoris profesiuli

    damoukideblobisaTvis brZola, romelsac did impulss aZlevda rusuli

    Teatri. kerZod, moskovis samxatvro Teatri. saqarTvelo nawili iyo didi

    rusuli imperiisa da es niSnavda, ara mxolod, Cvens saxelmwifoebriv

    qveSevrdomobas, aramed did kulturul urTierTobasac. saqarTvelo

    peterburgisa da moskovis gziT ukavSirdeboda dasavleT evropul

    civilizacias.

    aseTi midgoma exeba ara mxolod rusul-qarTul Teatralur

    urTieTobebs, aramed zogadad erebs Soris kulturuli

    urTierTmimarTebis process. igi Tanabrad exeba globalizaciis

    Tanamedrove epoqasac, rodesac udidesia kulturaTa gavrcelebis areali

    da qveynebs Soris interkulturuli kontaqtebi. faqtiurad, es aris

    disertaciis erT-erTi aqtualuri sakiTxi, romelic ase mniSvnelovania

    kulturuli memkvidreobis Seswavlis da gamokvlevis TvalsazrisiT.

    kvlevis miznebi da amocanebi. sadisertacio Sromis ,,qarTuli

    reJisoruli xelovnebis formirebis ZiriTadi principebi~ mTavari

    mizania, mecnierulad iqnas gaazrebuli pirvel profesional reJisorTa

    istoriuli damsaxureba qarTuli Teatris ganaxlebis saqmeSi, maTi

    Rvawli Teatris sinTetizaciis procesSi msaxiobebisa da reJisorebis

    urTierTobebis, winaaRmdegobaTa daZlevisa da mxatvruli harmonizaciis

    miRwevis saqmeSi, speqtaklis mTlian gadawyvetaSi.

    pirveli qarTveli profesionali reJisorebis a. wuwunavas, m.

    qorelis, v. SalikaSvilis da a. faRavas (e. w. ,,qarTveli mxatelebi.”)

  • 5

    didi Zalisxmevis Sedegad xdeba reJisoris profesiis axleburi gaazreba.

    swored, am periodidan iwyebs damkvidrebas axali Teatralur-esTetikuri

    principebi, amieridan axali reJisuris mTavar mizans warmoadgens

    msaxiobis xelovnebis ukeT warmoCena, profesiuli ostatobis amaRleba

    da rac mTavaria, speqtaklis ansambluroba.

    aRniSnuli kvlevis ZiriTadi mizani da amocanaa im winaaRmdegobebiT

    aRsavse epoqis warmoCena_analizi, romelic xasiaTdeba mwvave

    dapirispirebiT Zveli Taobis msaxiobebsa da axali Taobis reJisorebs

    Soris. Uunda aRiniSnos, rom reJisura qarTul TeatrSi mwvave brZoliT

    ikvlevda gzas profesiuli unar-Cvevebis damkvidrebisaTvis, magram

    msaxiobebi advilad ar Tmobdnen poziciebs, radgan tradiciulad

    TeatrSi isini liderebi iyvnen, da aqeadan gamomdinare, reJisorebSi isini

    metoqesa da mociles xedavdnen. qarTul TeatrmcodneobaSi, am epoqis

    realiebidan arsebobs istoriuli masalebi, imis naTelsayofad Tu

    rogor mZvinvarebdnen Zveli Taobis msaxiobebi, roca reJisori moiTxovda

    damorCilebodnen mis nebas.

    faqtiurad, me_20 saukunis 900-iani 10_iani wlebi - es aris

    gardamavali etapi qarTul Teatris ganviTarebis gzaze, sadac,

    TandaTanobiT mweralTa da msaxiobTa reJisuris adgils ikavebs

    profesiuli reJisura.

    istoriuli simarTle moiTxovs, rom srulad garkveviT aRiniSnos

    me-20 saukunis pirvel ocwleulSi rusul-qarTuli Teatraluri

    urTieTobebis roli da mniSvneloba. igi arc Semdeg wlebSi Sewyvetila,

    magram Cveni sadisertacio Tema uSualo kavSirSia am urTier-

    TobasTan swored pirvel ocwleulSi.

    es aris moskovis samxatvro Teatris didi warmatebis epoqa. igi

    moskovs aqcevs msoflio Teatrebis yuradRebis centrSi. Uunda

    aRiniSnos, rom samxatvro Teatris fuZemdeblebs k. stanislavskisa da

    nemirov-davCenkos imdenad didi avtoriteti hqondaT, rom isini TavianTi

    avtoritetiTac ki did gavlenas axdendnen ruseTis koloniebis

    Teatrebze, maT Soris qarTulze. miT ufro didi iyo gavlena, roca

    swored samxatvro TeatrSi gaiares staJireba pirvelma qarTvelma

    profesionalma reJisorebma a. wuwunavam, m. qorelma, v. SalikaSvilma da

    a. faRavam. amdenad gasagebia, rom maT xSirad moixseniebdnen, rogorc

  • 6

    qarTvel ,,mxatelebs~. maT SeiTvises da Rrmad gaiazres fsiqologiuri

    realizmis principebi da mxatiseuli gamocdileba.

    aRsanaSnavia, rom disertaciis farglebSi, aseve, safuZvlinad aris

    gamokvleuli pirveli qarTveli profesionali reJisorebis a. wuwunavas,

    m. qorelis, v. SalikaSvilis da a. faRavas baTumSi moRvaweobis periodi.

    axalma Taobebma gaafarToes Teatris Tvalsawieri, aamaRles misi

    profesiul-esTetikuri kultura. modernizaciis procesSi kidev ufro

    mkafiod gamoCnda qarTuli Teatris didi SesaZleblobebi. Cemi

    disertaciis mizania, am farTo SesaZleblobaTa gaanalizeba_warmoCena,

    Ziebebis rTuli kompleqsidan gamoyofa, rasac aramarto didi esTe-

    tikuri, aramed Rrma erovnuli mniSvnelobac aqvs.

    kvlevisaTvis gamoyenebuli meTodebi. Cveni kvlevis meTodi

    SedarebiT analizs emyareba. pirvel etapze SeviswavleT qarTuli

    profesiuli reJisuris ganviTarebis winapirobebi. disertaciis

    farglebSi aqtiurad aris dasmuli speqtaklis ansamblurobis problema.

    sadisertacio Temis irgvliv gavecani didZal masalas, samecniero

    Sromebs, reJisorTa werilebs, presas. qarTul TeatrmcodneobaSi am

    periodze arsebuli mecnieruli literaturis safuZvliani damuSavebisa

    da maTi SedarebiTi analizis safuZvelze gamovikvlie me-19 saukunis

    bolos da me-20 saukunis pirvel ocwleulSi mwerlobasa da TeatrSi

    mimdinare reformistuli procesebi. sadisertacio TemaSi warmodgenilia

    SedarebiTi analizi da kvleva, romelic moicavs gardamaval etaps

    reJisuris profesionalizaciis rTul da winaaRmdegobebiT aRsavse

    gzaze. speqtaklis erT mTlianobaSi gaazreba, misi sinTetizacia

    upirobod qarTuli Teatris pirveli profesionali reJisorebis

    damsaxurebaa, risi warmoCena warmoadgens sadisertacio kvlevis

    meTodologiur safuZvels.

    SromaSi gamoyenebulia Temis kvleva-Ziebis winare istoria, wignebi

    da sxva publikaciebi, rogorc Cemi sakvlevi Temis fundamentaluri

    mniSvnelobis wyaroebi, rac mecnieruli keTilsindierebiT aris

    damowmebuli da miTiTebuli.

    mecnieruli siaxle. dRemde es Tema ar yofila sagangebod Seswav-

    lili da gamokvleuli. wimamdebare sadisertacio naSromis farglebSi

    pirvelad gaxda SesaZlebeli me_20 saukunis 900-iani - 10_iani wlebis

  • 7

    qarTuli Teatris reJisuris Sesaxeb arsebuli informaciis Tavmoyra,

    misi kvleva da gaanalizeba. aRniSnuli periodis qarTuli Teatris

    Seswavlis safuZvelze sadisertacio TemaSi gamoikveTa is

    winaaRmdegobebi, romelic xels uSlida profesiuli reJisuris

    damkvidrebasa da ganviTarebas. Aaseve, TemaSi gamokvleulia da srulad

    warmoCinda pirveli qarTveli profesionali reJisorebis roli da

    Rvawli qarTuli Teatrisa da zogadad reJisuris profesiis

    ganviTarebaSi, romelmac, Tavis mxriv, udidesi gavlena moaxdina da gza

    gaukvala Tanamedrove reJisuras.

    naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba. sadisertacio

    naSromi sasargeblo iqneba XX saukunis 900-iani 10-iani wlebis

    mkvlevarTaTvis. aseve, maTTvis, vinc dainteresdeba am epoqis saqarT-

    velos Teatralur samyaroSi mimdinare procesebiT. masala SeiZleba

    gamoyenebul iqnas Teatrmcodneobis mimarTulebiT leqciebis,

    seminarebisa da specialuri kursebis momzadebisas.

    disertaciis struqtura da Sinaarsi.

    disertaciis struqtura. sadisertacio Tema moicavs kompiuterze 177

    nabeWd gverds. igi Sedgeba Sesavalis, 4 Tavis, 8 qveTavisa da daskvniTi

    nawilisgan. teqsts erTvis gamoyenebuli literaturis sia (77

    dasaxeleba).

    naSromis ZiriTadi Sinaarsi.

    Sesavali. naSromis SesavalSi saubaria sakvlevi Temis aqtualobaze,

    kvlevis miznebze da amocanebze, kvlevisaTvis gamoyenebul meTodebze,

    mecnieruli siaxleze, naSromis Teoriul da praqtikuli mniSvnelobaze,

    disertaciis struqturaze da Sinaarsze, naSromis ZiriTadi debulebebis

    amsaxvel publikaciebze.

    Tavi I. qarTvel mweralTa da msaxiobTa reJisura _ gardamavali

    etapi

    qveTavi I. mweralTa reJisura. pirvel qveTavSi aRwerilia qarTuli

    profesiuli reJisuris ganviTarebis winapirobebi. Pprofesiuli

    reJisuris winamZRvrebis kvleva warmoadgens qveTavis mTavar Temas.

    gansakuTrebiT aRsaniSnavia im mweralTa Rvawli, romlebmac reJisoris

    funqcia iTaves. am periodis moRvaweebs Soris pirvel rigSi unda

  • 8

    davasaxeloT gamoCenili qarTveli mwerlebi: qarTuli profesiuli

    Teatris aRmdgeneli giorgi erisTavi, ilia WavWavaZe da akaki wereTeli.

    Teatris istoriis am etapze reJisoris roli jer kidev ver amaRlda

    damoukidebeli xelovnebis donemde, igi ufro organizatoris, menejeris,

    mmarTvelis rols asrulebda.

    qveTavSi farTod ganxilulia mweralTa (g. erisTavis, a. wereTelis,

    i. WavWavaZis) reJisuris Taviseburebebi: ,,remarkebis reJisuris~ sakiTxi,

    erTsaxovneba, literaturuli Teatris principebis mZlavroba da a. S.

    g. erisTavma itvirTa qarTuli profesionaluri Teatris aRdgena.

    sagulisxmoa, rom erisTavs Tavidan ar hyavda profesionali msaxiobebi.

    man dasi TandaTanobiT Tavis principebs aziara. repeticiebis parale-

    lurad aswavlida sasceno xelovnebas, Teatris istorias, scenis

    teqnikas. g. erisTavi rogorc organizatori da speqtaklis SemoqmedebiTi

    xelmZRvaneli, qmnida reJisuras. masSi gaerTianda Teatris direqtoris,

    piesis avtoris, pirveli msaxiobis Sroma sxvadasxva elementebis

    erToblivi moazreba, maTi erT garkveul organizaciul principebze

    dafuZneba saSualebas iZleoda ukeT warmoCeniliyo reJisor-

    organizatoris roli.

    XІX saukunis 80-ian wlebSi mudmivmoqmedi profesiuli Teatris

    Seqmna SeuZlebeli iqneboda, rom ilia WavWavaZesa da akaki wereTels

    Tavisi werilebiT fsiqologiuri atmosfero ar SeeqmnaT axali

    TeatrisaTvis. profesiuli Teatri moiTxovda, rom mas saTaveSi yoloda

    niWieri reJisor-organizatori, speqtaklebi unda momzadebuliyo

    profesionalurad, Teatrs unda hqonoda repertuari. pirvel rigSi

    saWiro iyo, rom profesiuli Teatri ganTavisuflebuliyo scenis

    moyvareTa Cvevebisagan. gansakuTrebuli yuradReba daeTmo msaxiobis

    ostatobas da sasceno metyvelebis daxvewas. wina planze wamoiwia

    ansamblis problemam, speqtaklis scenografiis sakiTxebma.

    gansxvavebuli mdgomareoba gvaqvs Teatris Teoriis sferoSi. igi

    ufro maRal safexurze dgas vidre praqtikuli reJisura. qarTvel

    mweralTa da msaxiobTa naazrevSi meti siRrme da mravalmxrivobaa. ufro

    metadac igrZnoba azrovnebis maStabebi. ase magaliTad: ilia WavWavaZem da

    akaki wereTelma TiTqmis yovelmxriv ganixiles reJisuris sferosTan

  • 9

    dakavSirebuli problemebi. Tanadroulobis doneze gaanalizes qarTul

    TeatrSi mimdinare procesebi.

    profesionaluri daostatebisaTvis brZola, msaxiobTa da reJisorTa

    urTierToba gaivlis sxvadasxva safexurebs, magram maT mudmivad aqvT

    erTnairi problemebi. igi TiTqmis mTels istorias gasdevs sxvadasxva

    formiTa da masStabebiT. am brZolaSi erT-erTi umniSvnelovanesi

    movlena iyo `mudmivi Teatris piroba~, romelsac xeli moawera Teatris

    damfuZnebel msaxiobTa jgufma. es aris xelSekruleba, romelmac

    gansazRvra msaxiobTa da reJisorTa ufleba-movaleobebi. reJisuris

    istoriisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs dokuments, sadac

    naTlad Cans reJisoris didi funqcia Teatris cxovrebaSi. aq

    erTmaneTTan aris dakavSirebuli rogorc administraciul-

    organizaciuli, aseve SemoqmedebiTi sakiTxebi. isini erTmaneTSia

    gadajaWvuli.

    qveTavi II. msaxiobTa reJisura.

    pirveli Tavis meore qveTavSi gamokvleulia qarTuli reJisuris

    istoriaSi erT-erTi gardamavali etapi, romelic cnobilia `msaxiob-

    reJisorTa~ epoqis saxeliT. Aam epoqas safuZveli Caeyara me-19 saukunis

    80-ian wlebSi da ,,msaxiobTa reJisuris~ periodi gagrZelda me-20

    saukunis 10-ian wlebamde. me-19 saukuneSi masobrivi xasiaTi hqonda

    `msaxiobTa reJisuris~ praqtikas, arsebiTad es aris msaxiobis da

    reJisoris, am ori profesiis Tanaarsebobis, urTierTSerwymis epoqa,

    sadac lideris mdgomareoba ukaviaT cnobil msaxiobebs v. abaSiZes, l.

    mesxiSvils, k. mesxs, k. yifians, v. gunias da sxvebs. isini wlebis

    manZilze SesaniSnavad xelmZRvanelobdnen dasebs. didi warmatebiT

    reJisorobdnen da qarTul reJisuras amdidrebdnen praqtikuli da

    Teoriuli moRvaweobiT.

    me-19 saukunis 80-iani wlebidan v. abaSiZe mogvevlina, ara marto,

    rogorc msaxiobi da reJisori, aseve is SesaniSnavi reJisor-pedagogic

    gaxldaT. igi Tvlida, rom garkveuli meTodologiis gareSe SeuZlebeli

    iyo msaxiobTa aRzrda - ,,msaxiobTa gawvrTna~. igi msaxiobebs ,,simarTlis

    xelovnebas~ aswavlida. misi Sexedulebebi, praqtikuli saqmianoba xels

    uwyobda reJisuris poziciis ganmtkicebas, Tumca wuTiTac ar iviwyebda

    msaxiobis udides rols TeatrSi.

  • 10

    msaxiobebi grZnoben reJisoris saWiroebas, magram misi uflebebis

    gazrdasac ver eguebian. v. abaSiZis da k. yifianis Sexedulebebi

    reJisuris Sesaxeb mxardaWeras pouloben sxva msaxiob – reJisorTa

    SromebSi, magaliTad v. gunia ,,mxars uWerda reJisoris rolis zrdas

    axal TeatrSi~, magram amasTanave ,,icavs msaxiobis individualobis

    SenarCunebas rogorc pirobas axali Teatris ganviTarebisas. v. gunia iyo

    didi Teatraluri moRvawe, msaxiobi, reJisori, kritikosi, dramaturgi.

    man ganmarta reJisoris roli da adgili TeatrSi da misi

    uflebamosileba. Mmagram, miuxedavad imisa, rom emxroboda reJisoris

    uflebebis gazrdas, mis damoukideblobas, praqtikaSi, rogorc msaxiobi,

    mainc ver egueboda reJisoris diqtats.

    Cveni SexedulebiT, Teatris xelmZRvaneli unda iyos maRali

    esTetikuri gemovnebis, kritikuli azrovnebis, mcodne da ganviTarebuli,

    ese igi reJisori, romelic artistebis da sazogadod scenis sruli da

    damoukidebeli batoni unda iyos. unda sufevdes saocari simorCile da

    gagoneba. ese igi disciplina.

    pirveli, vinc daundobli brZola gamoucxada scenis moyvareobas

    da msaxiobur individualizms, TeatrSi ganamtkica disciplina da

    daamkvidra rolze saerTo muSaobis praqtika iyo kote mesxi. mas

    icnobdnen, rogorc SesaniSnav msaxiobs da am periodisaTvis is ukve

    daxelovnebuli reJisoric iyo. k. mesxi kargad erkveoda literaturisa

    da xelovnebis sakiTxebSi. iyo farTod ganaTlebuli adamiani da aqedan

    gamomdinare, dasi angariSs uwevda mis Sexedulebebs.

    didi roli iTamaSa reJisoris profesiis Camoyalibebis saqmeSi

    lado mesxiSvilma cnobilma msaxiobma da reJisorma. mas ar

    akmayofilebda mxolod speqtaklis garegnuli mxare. wina planze

    wamoswia speqtaklis mTlianoba, misi ansambluroba. l. mesxiSvilisTvis

    axlobeli iyo gmiris Ziebis Tema, amitom mas itacebda fsiqologiuri

    Janris nawarmoebi. rac mTavaria, mesxiSvilis reJisorul praqtikaSi

    mniSvne-lovani adgili eWira ansamblurobis sakiTxs. Tavis speqtaklebSi,

    did Tu patara rolebze muSaobis dros erTnair yuradRebas uTmobda.

    uyuradRebod arc masobriv scenebs tovebda.

    Tavi II. aleqsandre wuwunavas reformistuli Ziebebi

    qveTavi I. al. wuwunava dramaSi

  • 11

    meore Tavis pirvel qveTavSi ganxilulia aleqsandre wuwunavas

    reformistuli Ziebebi dramaSi da gaanalizebuli misi udidesi

    obieqturi roli dramis raJisuris profesiul ganviTarebaSi.

    aleqsandre wuwunava swored maSin movida qarTul TeatrSi,

    rodesac XIX saukunis Teatri icvleboda, asparezze gamodioda axali

    Taoba, romelsac mxatvruli ideebi epoqis Sesabamisad unda gamoexata.

    wuwunava Zalian axalgazrda movida qarTul TeatrSi da Tan

    novatoruli suli moitana. is iyo pirveli qarTveli profesionali

    reJisori romelmac meoce saukunis pirveli naxevris qarTul dramaSi,

    operasa da kinoSi Rrma kvali datova. amiT, man qarTvel reJisorTa

    Soris gansakuTrebuli adgili daimkvidra. reJisura axali xelovneba

    iyo qarTul Teatralur sivrceSi jer ar gamoCeniliyvnen marjaniSvili

    da axmeteli, swored wuwunavam moumzada niadagi profesiuli reJisuris

    Teatris sazogadoebriv avtorirets.

    wuwunavasTvis iseve rogorc sxva ,,qarTveli mxatelebisaTvis~

    speqtaklis ansamblurobisaken swrafvas erovnuli safuZveli gaaCnia.

    aRsaniSnavia al. wuwunavas axalgazrda profesionali reJisoris mier

    dadgmuli pirveli piesa, italieli dramaturgis gabriele d’ anuncios

    ,,iorios asuli~. axalgazrda reJisoris sasaxelod unda iTqvas, rom man

    scenismoyvareni SemoqmedebiTad gardaqmna. dadga ansambluri speqtakli,

    scenaze yvela cxovrobda da batonobda koleqtiur TamaSSi. aseve,

    reJisorma gansakuTrebuli yuradReba miaqcia mxatvrobas. izruna

    speqtaklis ara marto teqnikur, aramed esTetikur mxareze.

    ,,saxalxo saxlSi~ muSaobis periodSi wuwunava arc erovnul drama-

    turgias iviwyebs dgams qarTvel dramaturgTa piesebs: paulo ireTelis

    ,,qristines” (ninoSvilis mixedviT), i. gedevaniSvilis ,,msxverpls”, tr.

    ramiSvilis ,,mezoblebs”, n. SiukaSvilis ,,megobrebs”, n. nakaSiZis ,,vin

    aris damnaSave”. marTalia, es speqtaklebi erTnairi mxatvruli donis ar

    iyo magram am dadgmebSi profesionali reJisori ar Ralatobs mis mier

    arCeul mxatvrul_esTetikur princips.

    a. wuwunava Tbilisis qarTuli dramis TeatrSi iwyebs i.

    gedevaniSvilis eqspresionistul piesis ,,msxverplis~ dadgmas. Ees

    speqtakli sayuradReboa, imitom rom brwyinvale dekoracia, mxatvruli

    ostatobiT Seqmnili mizanscenebi, rolis ze amocanis gamWol

  • 12

    moqmedebaSi efeqturi gaxsna, specialurad Seqmnili musika, metyveli

    aqtoiorTa saxeebi, sceniuri gamomsaxvelobis axali saSualebebi da

    ansambluroba warmoadgens al. wuwunavas reformistuli ideebis,

    Tetaris sinTetizaciis brwiyvane magaliTs.

    ,,msxverplma~ kidev erTxel daamtkica reJisoris, rogorc

    speqtaklis erTaderTi organizatoris udidesi mniSvneloba.

    al. wuwunavam profesiul qarTul TeatrSi daamkvidra reJisoris

    hegemoniis roli. man daimorCila aqtioruli individualizmi gadawyvita

    mizanscenebis problema da speqtakli erT mTlian mxatvrul azrs

    dauqvemdebara.

    qarTul TeatrSi kote marjaniSvilisa da sandro axmetelis

    mosvlamde iyo al. wuwunavas epoqa.

    qveTavi II. al. wuwunava qarTuli saopero reJisuris fuZemdebeli

    meore Tavis pirvel qveTavSi ganxilulia aleqsandre wuwunavas

    fuZemdebluri roli qarTul saopero reJisuraSi.

    imdroisaTvis, rodesac wuwunava, 1918 wlis 18 maiss, menSevikuri

    mTavrobis mier Tbilisi operis Teatris komisrad dainiSna, ar

    arsebobda qarTuli erovnuli saopero xelovnebis tradiciebi.

    wuwunava iwyebs zrunvas qarTuli musikaluri kulturis

    asayvaveblad. Tavdauzogavad Sromobs erovnuli kadrebis gamosavlenad

    da maTi aRzrdisaTvis. misi iniciativiT iqmneba saopero komisia. aseve,

    wuwunavam Tavi mouyara dasis potenciur Zalebs. Aamave periodSi misi

    Zalisxmevis Sedegad, qarTuli operis saZirkvelis Cayris mizniT, qarTul

    enaze iTargmna rubinSteinis opera ,,demoni~, romelic Tematurad axlos

    idga saqarTvelosTan.

    pirveli qarTuli operis dimitri arayiSvilis ,,Tqmuleba SoTa

    rusTavelze~ dadgmiT reJisori wuwunava da mxatvari zalcmani

    upirispirdeba Zvel saopero Teatris pompezur dekoraciebs. reJisorma

    saopero dadgmaSi gansakuTrebuli yuradReba miaqcia istoriuli

    personaJebis gaadamianurebas.

    zaqaria faliaSvilis operam ,,abesalom da eTeri~ udidesi

    adgili daimkvidra Cveni eris kulturul cxovrebaSi. wuwunavas

    SemoqmedebiTi biografia ,,abesalom da eTeris~ or erTmaneTisagan

  • 13

    gansxvavebul dadgmas moicavs. pirveli daidga 1919 wels, xolo meore

    1936 wels. am or speqtakls erTmaneTisagan marto drois faqtori ar

    ganasxvavebs. mTavari mainc reJisoris gansxvavebuli konceptualuri

    gadawyvetaa. pirveli dadgma reJisorma legendad warmosaxa. wuwunavas

    amgvari reJisoruli interpretacia nawarmoebis, bunebiT iyo nakarnaxevi.

    pirvel dadgmaSi reJisorma mxatvrul simarTles miaRwia, rasac im

    droisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda, radgan is

    daupirispirda maSindel saopero TeatrisaTvis damaxasiaTebel pompezur

    butaforiulobas. ,,abesalom da eTeris~ meore dadgma ki antikur

    tragediis principiT gadawyvita.

    zaqaria faliaSvilis ,,daisis~ reJisorul interpretaciaSi

    wuwunavam moaxdina lirikul-intimuri da gmirul-patriotuli Janrebis

    gawonasworeba da saxalxo warmodgenaSi ganxorcieleba. wuwunavas

    dadgma axal sityvad, axal etapad iqca ,,daisis~ scenur cxovrebaSi.

    wuwunavas mier dadgmuli viqtor doliZis opera ,,qeTo da kote~

    Cveni qveynis kulturul cxovrebaSi mniSvnelovan movlenad iqca.

    warmatebis mTavari faqtori, operis komikur sawyisebSi unda veZeboT.

    doliZis operis Zlieri mxare, upirveles yovlisa misi dauSreteli

    iumoria. operis mTavari Rirseba mis mkveTr komediurobaSia. ,,qeTo da

    kote~ komikur-satiruli operaa. mas ideur simaxviles aniWebs

    momxibvleli satira Zveli Tbilisis mesCanur sazogadoebaze, romelic

    pirvelad viqtor doliZem gamoiyena qarTuli saopero Teatris scenaze.

    kompozitori da reJisori ,,xanumas~ siuJets SemoqmedebiTad miudgnen da

    axali originali nawarmoebi miiRes.

    wuwunavas operis TeatrSi mravalwliani moRvaweobis periodSi

    samma operam z. faliaSvilis ,,abesalom da eTerim~, ,,daisma~, v. doliZis

    ,,qeTo da kotem~ mis reJisorul biografiaSi gansakuTrebuli adgili

    daikava. misi SemoqmedebiTi energia erovnuli operis aRorZinebisken iyo

    mimarTuli da uazarmazari wvlili Seitana saopero xelovnebis

    ganviTarebaSi.

    qveTavi III. Aal. wuwunava qarTuli mxatvruli kinos fuZemdebeli

    meore Tavis mesame qveTavSi saubaria aleqsandre wuwunavas

    fuZemdeblur rolze qarTul mxatvrul kinomatografiaSi. aleqsandre

  • 14

    wuwunava iyo pirveli reJisori, romelmac safuZveli Cauyara qarTul

    mxatvrul kinos.

    al. wuwunavam 1917 wels gadaiRo pirveli qarTuli

    srulmetraJiani filmi ,,qristine~. Uunda aRiniSnos, rom filmi

    ,,qristine~ Tavisi realizmiTa da fsiqologiurobiT gansxvavdeboda

    mdare gemovnebisa da mxatvruli mwiri melodramebisagan. reJisorma

    filmSi gadmosca gmiris sulieri drama, piradi gancdebi, romelic didi

    fsiqologiuri simarTliT aris naCvenebi.

    wuwunava filmSi ,,vin aris damnaSave~ kinoxelovnebis SesaZleb-

    lobebis gamoyenebiT mayurebels ekranze uCvenebs soflis dResaswaulze

    gurul cxenosanTa jiriTs, cxenosnur triukebs. gurulebis gamgzavrebas

    amerikaSi da cirkSi guruli cxenosnebis gamosvlas.

    Cveni azriT, saqarTvelos montaJuri kinoxelovnebis principebi

    danergili ar iyo am filmSi, kinomontaJis mxriv raime axali migneba ar

    igrZnoba, magram filmSi gvaocebs msaxiobis ostatoba, kinematografiuli

    saxis Seqmnis realisturi manera da xasiaTis gaazrebuli siRrme.

    reJisori garegnul plastikur saSualebebs ar kmayofildeboda da

    msaxiobebisagan Sinagan wvas moiTxovda da aqcenti TvalebiT

    metyvelebaze gadahqonda. aseve, reJisoris gamarjvebiT SeiZleba

    CaiTvalos film ,,vin aris damnaSavis~ ansambluroba.

    wuwunava 1926 wels avqsenti cagarelis piesis mixedviT iRebs

    pirvel qarTul kinokomedias ,,xanumas~, manamde mas ,,xanuma~ dadgmuli

    hqonda dramatul TeatrSi da operis TeatrSi viqtor doliZis ,,qeTo da

    kote~. al. wuwunavas filmi ,,xanuma~ umTavresad qarTuli Teatris

    msaxiobTa gamofenaa. swored Teatris msaxiobebma Semoitanes

    TviTmyofadobis damaxasiaTebeli is SemoqmedebiTi elementebi, romelic

    ase Zalian sWirdeboda ociani wlebis qarTul kinoxelovnebas.

    ,,qristines~ gadaRebidan ramdenime wlis Semdeg wuwunava kvlav

    ubrundeba fsiqologiur dramas da 1927 wels iRebs films ,,ori

    monadire~ i. elifTeriZis (zurabiSvili) amave saxelwodebis moTxrobis

    mixedviT. filmSi maqsimaluri koncentrireba personaJis sulis

    moZraobaze, qcevis Taviseburebaze, instiqtur movlinebazea mimarTuli.

    yovelive es mowmobs, rom wuwunava pirveli Seexo fsiqoanalizis Temas

    qarTul kinoSi. filmSi ikveTeba rogorc eqspresionizmis, aseve

  • 15

    siurealizmis motivebi. kamera ,,ixedeba~, ,,iWreba~ personaJis sulier

    samyaroSi da codviT damZimebuli adamianis qvecnobier, farul nakads

    gamoavlens. ZiriTadi epizodebi eTmoba personaJis sizmrebs, avadmyofur

    xilvebs, halucinaciebs, amgvarad, danaSaulis Tema erT-erTi gamWoli

    motivi xdeba wuwunavas SemoqmedebaSi.

    ,,ori monadiris~ Semdeg a. wuwunava iwyebs socialuri mxatvruli

    filmis ,,janyi guriaSi~ gadaRebas. manamde a. wuwunavam am nawarmoebis

    inscenireba da warmatebuli dadgma ganaxorciela TeatrSi. speqtaklSi

    masiuri scenebis saintereso reJisorul gadawyvetas erTxmad

    aRniSnavdnen kritikosebi.

    kinonawarmoebis ,,janyi guriaSi~ scenari, iseve rogorc danarCeni

    mis mier gadaRebuli filmebis scenari Tavad reJisorma dawera.

    romanisagan gansxvavebiT filmSi ukana planze gadaitana calkeul

    gmirTa piradi cxovreba, xolo wina planze xalxis masa gamoiyvana.

    xalxis erTianobaSi ikveTeba calkeul gmirTa portretebi. romanis

    zogierTma gmirma filmSi sruliad axali Tvisebebi SeiZines. reJisori

    icavs nawarmoebis fabulas, peripetiebs, magram dramatul moqmedebebs

    xalxis SuagulSi, masobriv scenebSi warmarTavs. originalurad da

    dinamiurad CarTo filmis siuJetSi uZvelesi xalxuri sanaxaoba: xatoba,

    jvarze daficeba, nadimi, alaia, jiriTi, lelo da a.S.

    al. wuwunavam mxolod xuTi filmi gadaiRo ,,qristine~, ,,vin aris

    damnaSave~, ,,xanuma~, ,,ori monadire~ da ,,janyi guriaSi~. aRnaSnivia, rom

    arcerTi maTgani ar aris tipiuri sabWoTa Tematikis da socialisturi

    realizmis meTodiT Seqmnili.

    Tavi III. brZola sinTezuri TeatrisaTvis.

    mesame TavSi ganxilulia valerian SalikaSvilis SemoqmedebiTi

    cxovrebis is ZiriTadi aspeqtebi, romlebsac gansakuTrebuli mniSveloba

    hqonda qarTuli profesiuli Teatris ganviTarebisaTvis. valerian

    SalikaSvili iyo Teatraluri moRvawe, mas mravalmxrivi niWi hqonda. iyo

    msaxiobi, reJisori, pedagogi, dramaturgi, publicisti da sazogado

    moRvawe. sul raRac TxuTmeti weli imoRvawa qarTul scenaze da

    samudamod daimkvidra sapatio adgili qarTul xelovnebaSi.

  • 16

    Cveni azriT, SalikaSvils Tavisi niWierebiTa da aqtioruli

    ostatobis wyalobiT SeZlo gadaelaxa ampluis sazRvrebi da mieRwia

    Janrul mravalferovnebisaTvis. amaze mis mier gansaxierebuli rolebi

    metyveleben: iago (,,otelo~), Stokmani (,,doqtor Stokmani~), tirezia

    (,,oidipos mefe~), lefevri (,,madam sen Sermeni~), darispani (,,darispanis

    gasaWiri~), suleiman xani (,,Ralati~), elizbar erisTavi (,,Tamar

    batoniSvili~) da sxva. man Tavisi xanmokle samsaxiobo karieris manZilze

    asamde roli Seasrula.

    v. SalikaSvili fsqologiur-realisturi tipis msaxiobi iyo. mis

    aqtiur bunebas organulad Serwya samxatvro Teatris stili. misi

    mniSvnelovani namuSevrebi mainc fsiqologiur realizms ganekuTvneba.

    maT Soris aRsaniSnavia ibsenis ,,doqtori Stokmani~, dimovis ,,ismine

    israel~, kldiaSvilis ,,darispanis gasaWiri~ da sxva.

    v. SalikaSvili ufro grZnobis aqtiori iyo vidre garegani

    formebisa, magram kargad esmoda, rom mayurebelTa emociebisaTvis didi

    mniSvneloba hqonda Sesafer formiT ametyvelebul grZnobebs, amitom

    mudam zrunavda, rom es ori momenti Sexmatkbilebulad gamoeyenebina da

    am mxrim, dasaxul mizans yovelTvis aRwevda.

    SalikaSvili cdilobda ufro Rrmad Cawvdomoda Teatraluri

    xelovnebis arss, radgan xedavda Teatris ganaxlebis aucileblobas da

    am sapasuxismgeblo saqmeSi reJisoris adgils da mniSvnelobas. rogorc

    sxva ,,qarTveli mxatelebi~ SalikaSvilic gansakuTrebul yuradRebas

    uTmobda speqtaklis ansamblurobis sakiTxs. v. SalikaSvilis Rirseba

    rogorc reJisorisa, is aris, rom ,,epizoduri rolebi wina planze

    wamoiwia da sazogadoebis yuradRebis Rirsi gaxda~. marTlac Zneli iyo

    gastroliori msaxiobis survilebis Sefardeba speqtaklis

    interesebisaTvis, magram SalikaSvili am brZolaSi marto ar iyo,

    ansamblis sakiTxSi erT poziciaze idgnen sxva ,,qarTveli mxatelebic~,

    isini erTad ibrZodnen axali Teatraluri principebis danergvisaTvis.

    SalikaSvili iyo axali tipis, axali yaidis reJisori. Tavisi

    moRvaweobis manZilze cdilobda praqtikul saqmianobiT daemtkicebina

    stanislavskis formula: ,,ar arsebobs didi da patara rolebi, arseboben

    didi da patara msaxiobebi~.

  • 17

    SalikaSvilma moskovis samxatvro TeatrSi iswavla gmiris

    socialuri yofis asaxvisas detalebis sizustis mniSvneloba da gmiris

    Rrma fsiqologiuri gancdebis gadmocema. piesis dadgmis dros zogjer

    mogzaurobda kidec zogierTi tipaJisa da adgilis Sesaswavlad, magram

    samxatvro Teatris principebs fanatikurad rodi misdevda zogjer

    ewinaaRmdegeboda kidec, amis naTeli magaliTia ioseb gedevaniSvilis

    ,,sinaTle~. reJisorma speqtaklSi gamoiyena musika, sabaleto nomrebi.

    SalikaSvilis speqtakli ,,sinaTle~ Teatraluri simbolizmis

    Taviseburi gamovlena da amave dros, modernizaciis seriozuli cdaa.

    rodesac amas vambobT, viTvaliswinebT garemoebaTa mTel rigs, romlebic

    mimarTulebis ganviTarebaze axdendnen zegavlenas da iwvdnen erovnul

    niadagze mis uCveulo transformacias. pirvel rigSi mxedvelobaSi unda

    miviRoT qarTuli mxatvruli azrovnebis mZlavri da amouSreteli

    romantikuli tradicia, romlis kvali naTlad ikiTxeba originaluri

    dramaturgiis yvela mimarTulebis, maT Soris simbolistur nimuSebSic.

    ,,sinaTlis~ poetikis mxatvruli Taviseburebani qarTuli kulturis

    siRrmidan modioda da mWidrod da erwymoda qarTul literaturul

    tradicias, xalxur Semoqmedebasa da saukunis msoflmxedvelobas. aq

    nacnobi simboloebis saxiT gvevlinebian da eris SegnebaSi

    damkvidrebuli cxovrebiT ganagrZoben arsebobas.

    SalikaSvili did yuradRebas aqcevda dekoratiul mxatvrobas.

    maSindel Teatrs ar hqonda saSualeba yvela piesa sxvadasxva

    dekoraciebSi daedga, magram Teatris mZime materialuri mdgomareobis

    miuxedavad SalikaSvili mainc axerxebda, rom speqtakls Tavisi

    dekoraciuli samyaro hqonoda.

    SalikaSvili didi enTuziazmiTa da siyvaruliT dgamda qarTul

    piesebs, aqezebda axalgazrda qarTvel mwerlebs piesebis dasawerad da

    sixaruliT dgamda maT nawarmoebebs. aseve, SalikaSvils hqonda unari

    amoecno axalgazrda msaxiobebSi talanti da gabedulad niSnavda maT

    wamyvan rolebze.

    1918 wels dramatulma sazogadoebam daarsa sasceno xelovnebis

    studia. studias xelmZRvanelobda g. jabadari. damdgmel reJisorad

    miwveul iqnen v. SalikaSvili da k. SaTiriSvili. studielebi iyvnen v.

    anjafariZe, m. Wiaureli, a. vasaZe, S. RambaSiZe, S. aRsabaZe, g. sarCimeliZe

  • 18

    SalikaSvili samxatvro TeatrSi miRebuli gamocdilebis safuZ-

    velze cdilobs danergos iseTi sarepeticio Cvevebi da meTodebi,

    romlebic saqarTveloSi iSviaTobas warmoadgenda: piesis wakiTxva, misi

    ganxilva, ideis amoxsna, rolebis swori ganawileba, calkeul xasiaTebze

    muSaoba. igi gansakuTrebul yuradRebas uTmobda msaxiobis saerTo

    ganaTlebis gafarToebas, kulturul zrdas, sceniuri gemovnebis

    Camoyalibebas da profesiuli SezRudulobis winaaRmdeg brZolas.

    SalikaSvili niWieri artisti, reJisori da amasTanave nayofieri

    dramaturgi iyo. mis kalams ekuTvnis Svidi piesa: ,,gadaWrili muxa~ drama

    oTx moqmedebad, ,,uniadagoni~ komedia oTx moqmedebad, ,,upretenzio

    komedia~ komedia sam moqmedebad, ,,ojaxi~ drama xuT moqmedebad, ,,Cvenebi~

    komedia sam moqmedebad, ,,gawyvetili jaWvi~ drama sam moqmedebad,

    ,,moqalaqis sizmari~ SarJi erT moqmedebad. hqonda naTargmni mravali

    piesa: riJkovis ,,pirveli mercxali~, hauptmanis ,,feiqrebi~, mirbos ,,Jan da

    madlena~ da sxva. maT Soris bevri komediebi da vodevilebi.

    unda aRiniSnos, rom Cveni azriT, SalikaSvilis werilebi Teatris

    Sesaxeb dResac ar aris interess moklebuli. SalikaSvili ocnebobda,

    rom saqarTveloSi Seqmniliyo ,,idealuri~ Teatri. radgan, SalikaSvili

    udides mniSvnelobas aniWebda Teatris rols eris sulier cxovrebaSi,

    Tvlis, rom qarTul Teatrs unda hqondes marto misTvis damaxasiaTebeli

    ,,namdvili saxe, viwro nacionaluri mimarTuleba~.

    v. SalikaSvilis kalams ekuTvnis statiebi, narkvevebi, originaluri

    da Targmnili piesebi. magram is pirvelyovlisa mainc reJisori da

    msaxiobi iyo. igi axl gzebs eZebda SemoqmedebaSi da am ZiebaSi

    daiferfla kidec. misi reJisura aRorZinebuli qarTuli Teatris

    winadRea.

    Tavi IV. brZola reJisoruli principebis damkvidrebisaTvis.

    meoTxe TavSi ganxilulia mixeil qorelisa da akaki FfaRavas

    Semoqmedeba.

    qveTavi I. mixeil qoreli. meoTxe Tavis pirvel qveTavSi gaanalizebulia

    miexeil qorelis reJisoruli moRvaweobis is ZiriTadi aspeqtebi,

    romlebmac mniSvnelovnad Seuwyves xeli qarTuli profesiuli reJisuris

    principebis damkvidrebas. mixeil qoreli im Taobis pirveli

  • 19

    profesionali reJisorebis warmomadgenelia, romlebmac qarTul TeatrSi

    brZola gamoucxada aqtiorul individualizms da cdilobdnen

    daenergaT koleqtiuri Semoqmedeba.

    qorelma pirvelad quTaisSi daiwyo moRvaweoba, man dasadgmelad

    gorkis ,,ukanasknelni~ airCia (es piesa im dros ruseTSi akrZaluli iyo,

    qorelma ki gabeda misi dadgma). ,,ukanasknelis~ arCeva ganapiroba erTi

    mxriv piesis aqtualobam, meores mxriv Teatraluri interesiT piesa

    warmoadgenda SesaniSnav masalas msaxiobis piesaze muSaobis im meTodis

    Sesaswavlad, romelsac moskovis samxatvro Teatrma daudo safuZveli da

    romlis mimdevari da praqtikaSi ganmxorcielebeli qoreli gaxlda.

    marTalia mas moskovis samxatvro TeatrSi ar umuSavia, magram moskovSi

    swavlis dros misi xSiri stumari iyo da xSirad repeticiebsac

    eswreboda.

    quTaisis TeatrSi qorelma Semoikriba axalgazrdoba da samxatvro

    Teatris gamocdilebis momarjvebiT daiwyo namdvili profesiuli

    reJisoruli muSaoba. dasi metwilad axalgazrdebidan Seadgina,

    romlebsac mTeli guliT ,,axali wesiT~ muSaoba ewada. aRsaniSnavia, rom

    piesaze muSaobas mixeil qoreli yovelTvis magidasTan iwyebda da

    scenaze maSin gadadioda, rodesac msaxiobisaTvis garkveuli iyo

    TviTeuli rolis saxe. is rolebis zepirad codnas moiTxovda

    msaxiobebisagan. harmoniuli dialogisTvis rom mieRwia, msaxiobebisagan

    moiTxovda partnioris rolis ara mxolod replikebis, aramed mTeli

    teqstis codnas da partnioris mTeli yuradRebiT mosmenas. msaxiobebs

    aswavlida Tu am wess daicavdnen, scenaze TiToeuli sityva

    gacocxldeboda da speqtaklis mxatvrul mTlianobas miaRwevdnen.

    speqtaklSi yvela msaxiobTa TamaSSi igroZnoboda reJisoris mier

    daculi mxatvruli zomiereba.

    1920 wlis ivnisSi akaki faRavas iniciativiT Seiqmna axali

    dramatuli dasi. dasSi reJisorebad muSaobdnen m. qoreli, al. wuwunava,

    k. andronikaSvili da axalgazrda al. axmeteli. 1920 wlis 15 oqtombers

    dRevandeli rusTavelis Teatris SenobaSi gaixsna qarTuli dramis

    sezoni. S. dadianis ,,guSindelniT~, romlis reJisura m. qorels

    ekuTvnoda.

  • 20

    marjaniSvilis mosvliT 1922 wels rusTavelis saxelobis TeatrSi

    axali era daiwyo. marjaniSvili afasebda qorelis reJisuras da pativs

    scemda, rogorc erudirebul da kulturul adamians. 1923 wels mixeil

    qoreli iwyebs muSaobas germaneli eqspresionisti dramaturgis ernest

    toleris ,,kaci masaze~. qorels toleris piesaze muSaoba TiTqmis

    damTavrebuli hqonda, roca k. marjaniSvili Caeria repeticiebSi.

    marjaniSvilma ar miiRo qorelis dadgmis gaazreba da rogorc Teatris

    samxatvro xelmZRvanelma, radikalurad Caeria piesis interpretaciaSi.

    Seitana ra garkveuli koreqtivebi dadgmaSi da faqtiurad gansazRvra

    speqtaklis ideuri mizandasaxuloba da azrobrivi aqcentebi.

    qveTavi II. akaki faRava

    mesame Tavis meore qveTavSi aRwerilia akaki faRavas reJisoruli

    da pedogiuri moRvaweoba da ZiriTadi aqcetdebi dasmulia mis obieqtur

    rolze qarTuli profesiuli Teatraluri skolis Camoyalibebis saqmeSi.

    akaki faRava aris qarTuli Teatrisa da saTeatro ganaTlebis

    uaRresad didi damsaxurebis mqone moRvawe, romelic ara marto erT-erTi

    pirveli profesionali reJisoria, aramed aris umaRlesi saTeatro

    ganaTlebis fuZemdebeli saqarTveloSi.

    Teatris siyvarulma da Teatris saSualebiT Tavisi qveynisa da

    xalxis samsaxuris ideam gadaawyvetina moskovis universitetis

    filologiuri fakultetis studenti akaki faRava 1909 wels Sesuliyo

    moskovis samxatvro Teatris studiaSi da samxatvro Teatris

    fuZemdeblebisa da nemiroviC-danCenkos xelmZRvanelobiT daxelov-

    nebuliyo reJisuraSi. faRavas inteleqtualur da reJisorul

    SemoqmedebiT zrdaSi gadamwyveti roli Seasrula maSindelma moskovis

    samxatvro Teatrma. swored im periodSi (1908-1915 w.w.) yalibdeboda

    stanislavskis e. w. ,,sistema~. studiis damTavrebis Semdeg igi muSaobas

    iwyebs samxatvro TeatrSi reJisoris TanaSemwed.

    akaki faRava ori umaRlesi ganaTlebiT sareJisoro da

    pedagogiuriT saqarTveloSi brundeba. aRsaniSnavia, rom am droisaTvis

    moskovis samxatvro Teatris principebi fesvebs imagrebs qarTul scenaze.

    1914 wlis 12 ivniss Teatraluri sazogadoebis yrilobaze faRavas

    moxsenebam ,,sasceno xelovnebis Sesaxeb~ didi interesi gamoiwvia. Tavis

  • 21

    moxsenebaSi akaki faRava aRniSnavda, rom arsebobs Teatri warmodgenis

    da Teatri gancdis. warmodgenis Teatri ar eZebs gmiris Sinagan gancdas,

    xolo gancdis Teatrma jer unda gaigos gmiris azrebi da ganicados

    gmiris grZnobebi da Semdeg igive azrebi da grZnobebi gaagebinos da

    ganacdevinos mayurebels. faRava upiratesobas mxatvrul realizms

    aniWebda.

    1920 wels akaki faRavas SemoqmedebiT biografiaSi erT-erTi

    yvelaze mniSvnelovani faqti moxda. dramatuli sazogadoebis gamgeobam

    daqsaqsuli msaxiobebisagan qarTuli dramatuli dasis Seqmna daavala,

    agreTve samxatvro xelmZRvaneloba da mTavari reJisoroba Tavad unda

    ekisra. axalgazrda reJisorma Tavisi Cveuli energiiT Seudga dasis

    Sekrebas. moiwvia sxvadasxva Taobis msaxiobebi. dasis organizeba

    mxatvruli tipis safuZvelze ar momxdara, magram dramis Camoyalibebis

    faqti ki mniSvnelovani iyo im xanad. male Seikriba sxvadasxva mxares

    daqsaqsuli saukeTeso Zalebi. sazogadoebac dainteresda TeatriT.

    akaki faRavam daviT kldiaSvilis Teatris axal etaps daudo

    safuZveli. man ,,irines bedniereba~ dadga orjer 1920-1922 wlebSi. A

    pirvel dadgmaSi gansakuTrebuli yuradReba miipyro speqtaklis

    ansamblurobam. aqtiorebi TamaSobdnen bunebrivad, koleqtiurad. Mmeore

    dadgmaSi Warbobs naturalizmis xazebi. faRavas mier d. kldiaSvilis

    dramaturgiis gamosaxatavad mignebul iqna gansxvavebuli scenuri forma

    da saSualebebi. SeiZleba iTqvas, rom arasodes manamde ar yofila

    qarTul scenaze ase kargad gadmocemuli ,,naturalisturi Teatris~

    elementebi.

    d. kldiaSvilis piesa ,,irines bednierebaSi~ Cndeba axali Strixi,

    naturalizmis elementebi.

    a. faRavas, rogorc k. stanislavskis Tayvanismcemel reJisors,

    kargad esmoda repeticiebis mniSvneloba. mudmivi wvrTnis roli

    msaxiobis cxovrebaSi. Aamitom igi xangrZlivad, da sistematiurad

    muSaobda repeticiebze.

    aqve unda aRiniSnos, rom akaki faRavas speqtakli ,,samaniSvilis

    dedinacvali~ rusTavelis Teatris istoriaSi Sevida rogorc

    mniSvnelovani dadgma, romelmac faqtiurad realistur stils Cauyara

    safuZveli.

  • 22

    1921 wels respublikis mTavroba iwyebs saTeatro ganaTlebis

    mogvarebas saxalxo komisariatis davalebiT. akaki faRava mTeli weli

    mounda saorganizacio sakiTxebs da 1922 w. studia gaixsna. 1923 wlidan

    studiis safuZvelze Seiqmna Teatraluri instituti, romlis pirveli

    reqtori iyo a. faRava, xolo 1939 wlidan proreqtori saswavlo-

    samecniero dargSi, agreTve Teatris istoriis kaTedris gamge.

    a. faRavam mTeli Tavisi niWi da energia erovnuli Teatris

    aRorZinebasa da warmatebisTvis brZolas Sealia. mas moaxmara Tavisi

    didi gamocdileba da mTeli sicocxle.

    * * *

    a. wuwunava, v. SalikaSvili, m. Qqoreli, a. faRava is reJisorebi

    iyvnen, romlebic qarTul TeatrSi amkvidrebdnen ,,gancdis xelovnebas~.

    isini bolomde erTgulni darCnen ,,sulieri realizmisa~. Kk. marjaniS-

    vilisa da s. Aaxmetelis mosvlis Semdeg, pirobiTi Teatris aRzevebis

    procesSi isini rusTavlis Teatridan wavidnen. wasvlas win uZRoda am

    ori tendenciis praqtikuli dapisrispireba.

    7. naSromis ZiriTadi debulebebis amsaxveli publikaciebi.

    1. SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis daarsebis 75

    wlisTavisadmi miZRvnili humanitarul mecnierebaTa fakultetis

    doqtorantTa pirveli samecniero konferencia. SoTa rusTavelis

    saxelmwifo universiteti. Mmoxseneba: ,,msaxiobTa reJisura,” 2010w. 30

    oqtomberi

    2. baTumis xelovnebis saswavlo universitetis profesor-

    maswavlebelTa samecniero konferencia. Mmoxseneba: ,,akaki faRavas

    pedagogiuri moRvaweoba”.

    3. axalcixis saxelmwifo universitetis profesor - maswavlebelTa

    samecniero konferencia. Mmoxseneba: ,,qarTuli saopero reJisuris

    saTaveebTan”.

    publikaciebi:

  • 23

    1. ,, msaxiobis Sinagani fsiqoteqnika” SoTa rusTavelis saxelmwifo

    universiteti. samecniero Sromebis krebuli

    ,,xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi~ 2009w.

    2. ,,akaki faRavas pedagogiuri moRvaweoba~ baTumis xelovnebis

    saswavlo universitetis samecniero Sromebis krebuli

    ,,xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi~ 2011w.

    3. ,,mweralTa reJisura~ baTumis xelovnebis saswavlo universitetis

    samecniero Sromebis krebuli xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi 2011

    w.

    4. ,,aleqsandre wuwunava – qarTuli mxatvruli kinos fuZemdebeli~.

    baTumis xelovnebis saswavlo universitetis samecniero Sromebis

    krebuli xelovnebaTmcodneobiTi etiudebi 2011w.

    5. ,,lado mesxiSvili qarTuli reJisuris saTaveebTan~ (rusul enaze).

    SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti. sant-peterburgis

    saxelmwifo universiteti. istoriul-filologiuri Ziebani 2011w.

    6. ,,m. gorkis ,,ukanasknelni~ quTaisis Teatris scenaze~ (rusul enaze).

    SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti. sant-peterburgis

    saxelmwifo universiteti. istoriul - filologiuri Ziebani 2011w

    Tavi I. qarTvel mweralTa da msaxiobTa reJisura _

    gardamavali etapi

    1. mweralTa reJisura

  • 24

    XІX saukunis meore naxevris qarTuli Teatri amzadebs

    safuZvels da gzas ukvalavs reJisuris ganviTarebas, ra gind

    winaaRmdegobebiT aRsavse ar unda yofiliyo es gza, qarTuli reJisura

    mainc progresulad viTardeboda. gansakuTrebiT aRsaniSnavia im

    mweralTa da msaxiobTa Rvawli, romlebmac reJisoris funqcia iTaves, am

    periodis moRvaweebs Soris pirvel rigSi unda davasaxeloT

    mwerlobidan qarTuli profesiuli Teatris aRmdgeneli giorgi erisTavi,

    ilia WavWavaZe da akaki wereTeli, xolo samsaxiobo xelovnebidan v.

    gunia da l. mesxiSvili. Teatris istoriis am etapze reJisoris roli

    jer kidev ver amaRlda damoukidebeli xelovnebis donemde, igi ufro

    organizatoris, menejeris, mmaarTvelis rols asrulebda.

    ,,g. erisTavma pirvelma dadga misive ,,gayra~ igi msaxiobic

    gaxldaT speqtaklisa, am faqtSi kargad ikiTxeba mTeli XІX saukunis

    reJisuris Tavisebureba, misi evoluciis sawyisi etapi. sacnauria

    mravalsaxeoba Semoqmedisa, romelic Semdeg Tavis TavSi gaaerTianebs ara

    marto msaxiobs da dramaturgs, aramed mxatvarsa da kompozitorsac _

    erTi sityviT warmoadgens urTules sinTezs~ (kiknaZe 1982: 47).

    roca g. erisTavma itvirTa qarTuli profesionaluri Teatris

    aRdgena, is pirveli speqtaklis dramaturgic iyo msaxiobica da reJisor-

    organizatoric. rTuli da winaaRmdegibebiT savse iyo pirveli nabijebi.

    piesis, (,,gayra~) dasadgmelad ar hyavda profesionali msaxiobebi, iyvnen

    mxolod Teatris gaxsnis mowinaaRmdegeTa mier daSinebuli

    scenismoyvareni. pirveli warmodgenis dadgma aristokratiam iTava,

    xolo Semdeg g. erisTavma provincias mimarTa. momavali dasis wevrTa

    umetesoba goridan da goris mazridan iyvnen. isini Tavis sofel

    xidisTavSi waiyvana da dauwyo wvrTna, repeticiebis paralelurad

    aswavlida sasceno xelovnebas, Teatris istorias, scenis teqnikas. ase

    grZeldeboda naxevari weli, Semdeg man dasi TbilisSi Camoiyvana da aq

    ganagrZo maTTan muSaoba. amgvari muSaobis stili warmodgenis

    mzadebasTan erTad profesiul aRzrdasac isaxavda miznad, amitom

    SeiZleba iTqvas, rom g. erisTavma Taviseburi studia Seqmna. dasi Tavis

    principebs aziara. g. erisTavis SemoqmedebiTi principi, cxovrebis

    sinamdvilis asaxva da misi naklovanebebis Cveneba, maTze dafiqrebis da

    gamosworebis mizniT. amas naTlad ambobs ,,gayris~ epilogSi.

  • 25

    mikirtum (avtoris magier) ,,batonebo SemindeT, Tu hpoveT ram

    nakluloba, amad vmxneoba, aq brZanebulT yvelasa, gaqvsT ganaTleba, da

    amisTvis mapatiebT sustsa amas pirvel Sromas, ar SeismenT romelTame

    uswavlelTa wyenas, wyromas, me davwere imazeda, vinc zneobiT aris

    mrudi, Cvenc vecadneT da gavdevnoT, raca aris CvenSi cudi!~ ,,g.erisTavi

    komediografi iyo, amitom umTavresad uaryofiT mxareebs eZebda da

    amJRavnebda. igi kiserSi wvda im pirebs, romelic naklovanebaTa morevSi

    izloznebodnen da maTi maxinji saxeebi daurideblad, yvelas

    dasanaxavad gamoitana dRis sinaTleze~ (gersamia 1950: 108). maSindeli

    saqarTvelo savse iyo mis komediebSi asaxuli personaJTa prototipebiT,

    swored maTi cxovrebis saaSkarod gamotana iyo g. erisTavis mTavari

    amocana. g. erisTavis piesebis remarkebidan Cans, rom mas ar hqonda imis

    imedi, rom misi piesebi gamocdil ostatis xelSi aRmoCndeboda, amitom

    is Tavis piesebSi remarkebs xSirad iyenebda, rogorc samoqmedo garemos.

    mimniSnebel remarkas, aseve gmiris salaparako sityvebs Soris xSirad

    svamda rTul remarkebs, romlebSic gmiris moqmedebas an fsiqologiur

    mdgomareobas gadmogvcems. moviyvanT ramdenime magaliTs:L

    ,,oTaxi gaulesavi fanjara, romelime qaRald gakruli. cal

    gverdzed dgas didi taxti~ an ,,asana xarazis duqani. duqanSi dgas taxti

    marjvniv mxares aris kari, iqve fanjara, marjvniv mxares kari romelic

    Seiyvans meore oTaxSi~.

    es remarkebi mxatvrisTvis aris gankuTvnili da moqmedebis

    adgils gamoxatavs:

    ,,oTaxi beglarisa, wignebi kedlebze taxtqveS, stolzed pismeni

    stoli dgas, wignebi awyvia areulad, erTi saqme Zevs Zveli da erTi

    Rerbois qaRaldebi Zevs zeda~.

    am remarkebSi moqmedebis adgilis garda rekvizitic aris

    miTiTebuli:

    ,,sasaxle rusudan dedoflisa varZiaSi, mdidrad ganaTebuli

    darbazi: xma sakravisa da simRerisa, darbaiselT siaruli, Sua scenaze

    dgas taxti samefo~. es remarka rogorc mxatvarisaTvis aseve musikaluri

    gamformeblisaTvis aris gankuTvnili da am scenis atmosferos

    gadmogvcems.

  • 26

    ,,ivane icinis fu kakaia nizost (miva pavlesTan, waarTmevs

    xanjals, mere muTaqas gaWris Suazed, erTs gadaugdebs anduyafars) na

    tebe, balSoi razboinik! (meores gadaugdebs pavles) na tebe duralei!

    (biWebs uyviris) gaitaneT, gadayareT es Cixa-maxoebi, TqvenTvis miCuqebia;

    Cems saxls nu aCirqianebT, saxli Cemia, (biWebi krefen siCqariT. ivane

    revazs) ati von, isCadie ada! (gava)~ (erisTavi 1950: 163).

    g. erisTavi ara marto qmediT sityvas awodebs msaxiobs, aramed

    remarkebis saSualebiT miuTiTebs mis yvela qcevaze, mizanscenis mza

    naxazs aZlevs. es naxazi zustad rom gadaetana msaxiobs, scenaze misi

    gamotana SeiZleboda.

    g. erisTavis piesebidan remarkebidan Cans, rom is dramaturgiul

    remarkebs xSirad mimarTavs, rogorc samoqmedo garemos mimniSnebelad

    aqtis an epizodis dawyebis win, agreTve salaparako sityvebs Soris

    aTavsebs maT, rac mxatvrisa da reJisorisTvisac aris gankuTvnili.

    ,,g. erisTavi, rogorc `rogorc organizatori da speqtaklis

    SemoqmedebiTi xelmZRvaneli, qmnida reJisuras. masSi gaerTianda Teatris

    direqtoris, piesis avtoris, pirveli msaxiobis Sroma sxvadasxva

    elementebis erToblivi moazreba, maTi erT garkveul organizaciul

    principebze dafuZneba saSualebas iZleoda ukeT warmoCeniliyo reJisor-

    organizatoris roli~ (kiknaZe 1982: 48).

    XІX saukunis 80-ian wlebSi mudmivmoqmedi profesiuli Teatris

    Seqmna SeuZlebeli iqneboda, ilia WavWavaZesa da akaki wereTels Tavisi

    werilebiT fsiqologiuri klimati rom ar SeeqmnaT axali TeatrisaTvis.

    profesiuli Teatri moiTxovda, rom mas saTaveSi yoloda niWieri

    reJisor-organizatori, speqtaklebi unda momzadebuliyo profesio-

    nalurad, Teatrs unda hqonoda repertuari. pirvel rigSi saWiro iyo,

    rom profesiuli Teatri ganTavisuflebuliyo scenismoyvareTa

    Cvevebisagan. gansakuTrebuli yuradReba daeTmo msaxiobis ostatobas da

    sasceno metyvelebis daxvewas. wina planze wamoiwia ansamblis problemam,

    speqtaklis scenografiis sakiTxebma. k. mesxi igonebs: ,,pirvel

    zafxulSive d. erisTavs piesa gadaeTargmna da gadaekeTebina oTxi Tu

    xuTi piesa da Camoetana sezonisaTvis. SeudeqiT repeticiebs _ daviTi

    jarasaviT datrialda: aq rols arigebda, iq dekoraciebs amzadebda,

    erTs intonacias usworebda, meores rolis xasiaTs uxsnida, mesame

  • 27

    mkeravTan mihyavda da tansacmels urCevda~ da iqve ,,daviTi metad mkacri

    iyo Tu qarTul sityvas daamaxinjebda vinme~ (CxeiZe 1953: 38).

    rogorc mogonebebidan Cans d. erisTavi rogorc damdgmeli

    reJisori msaxiobebs rolis xasiaTsa da intonaciis Taviseburebas

    uxsnida, umartavda Tu romeli gmiri ras warmoadgenda, metad mkacri

    iyo, Tu vinme qarTul sityvas daamaxinjebda. rogorc sadadgmo

    organizatori dekoraciebs amzadebda da msaxiobebs tansacmels urCevda.

    imdroindeli TeatrisaTvis reJisoris aseTi muSaoba bunebrivi iyo,

    radgan ar hyavda saTanado teqnikuri personali da yvelaferi mas unda

    gaekeTebina. am faqtidan Cans imdroindeli reJisuris sirTuleebi, zogi

    ram primitiuli formiT iyo gamoxatuli.

    ,,gansxvavebuli mdgomareoba gvaqvs Teatris Teoriis sferoSi igi

    ufro maRal safexurze dgas vidre praqtikuli reJisura. qarTvel

    mweralTa da msaxiobTa naazrevSi meti siRrme da mravalmxrivobaa. ufro

    metadac igrZnoba azrovnebis maStabebi ase magaliTad: ilia WavWavaZem da

    akaki wereTelma TiTqmis yovelmxriv ganixiles reJisuris sferosTan

    dakavSirebuli problemebi. Tanadroulobis doneze gaanalizes qarTul

    TeatrSi mimdinare procesebi~ (kiknaZe 1982: 51).

    ilia WavWavaZem Semounaxa mravali qarTveli msaxiobis sceniuri

    portreti maTi Semoqmedebis Rrma analiziT. im periodSi, roca

    imarTeboda kamaTi imis Sesaxeb, Tu romeli skolis - ,,gancdis~ Tu

    ,,warmosaxvis~ warmomadgeneli aris WeSmariti Semoqmedi, i. WavWavaZe

    Tvlida, rom mayurebelze emociur zemoqmedebas WeSmariti talanti

    axdens. Tavis cnobil werilSi ,,batoni gamyreliZe svimon leoniZis

    rolSi~ werda: ,,ar SegviZlia ar aRvniSnoT is friad Wkvianuri

    grZnobieri, umetnaklebo aRsruleba rolisa, romlis cxadi magaliTi

    Tvalwin gagvitara batonma gamyreliZem~ (WavWavaZe 1953: 195).

    werili Seicavs Zvirfas cnobebs ara marto samsaxiobo

    xelovnebaze, aramed reJisurazec. radgan is rac msaxiobma leoniZis

    rolSi moipova, reJisoris monapovaricaa. reJisori xsnis piesis azrs,

    ideas, qmnis movlenaTa da urTierTobaTa rigs, kravs da aerTianebs

    scenebs, ibadeba warmodgena romelSic gamyreliZe SesaniSnavad asrulebs

    leoniZis rols. ,,Tavidan bolomde erTnairad, Tanasworad, frTxilad da

    codniT, namdvili gmiris bunebis SeubRalavad gaatara Tavisi roli~. igi

  • 28

    frTxilad da codniT qmnis leoniZis saxes da gmiris samyaroSi SeRwevis

    Jini arasodes scildeba zomierebis farglebs. ,,iseTi bunebiT savse

    kilo ixmara batonma gamyreliZem, rom pirvelxarisxovan artistsac

    xSirad gauWirdeba.~ (WavWavaZe 1953: 195). Tavisi bunebrivobiTa da

    sisadaviT, romelSic didi vneba da simarTle iyo damuxtuli, did

    zemoqmedebas axdenda mayurebelze.

    XІX saukunis 80-ian wlebis qarTuli reJisuris erT-erTi

    yvelaze didi sazrunavi speqtaklis ansamblurobis sakiTxi iyo. im

    periodSi Zlieri iyo aqtioruli individualizmi, mefobda msaxiobTa

    gastroli da premier msaxiobTa instituti, xSirad mTavari gmiris garda

    yvelaferi saerTo planSi iZireboda. i. WavWavaZem brZola gamoucxada am

    mankierebas, man sagangebo yuradReba dauTmo speqtaklis ansamblurobis

    sakiTxs. Seamzada sazogadoebrivi azri, waaxalisa da gaamxneva reJisura.

    v. kiknaZis azriT, ,,iliam erT-erT werilSi sagangebod ganixila

    ,,storoJis~ TiTqmis usityvo roli. man darajis rolis gamorCeviT

    mtkiceT daicva ansamblis principebi,~ amdenad igi winamorbedi gaxda im

    didi brZolisa, romelic meoce saukuneSi qarTul pirvel profesiul

    reJisuras xvda wilad~.

    XІX saukunis qarTul TeatrSi gamefebuli iyo speqtaklis

    saxeldaxelod momzadebis praqtika, romelic didxans tanjavda qarTul

    reJisuras: ,,erTni da igiveni kviraSi erTxel sul sxva piesebs amzadeben,

    xandaxan kviraSi orjerac da mere ra rigad hTamaSoben, es rom uTxraT

    vismes evropels, ar daijerebs. iq romeli artisti gahbedavs scenaze

    gamovides, rom aTi da oci repeticia mainc gamoiaros, sul cota ori da

    sami Tve ar emzados~ (WavWavaZe 1955: 84).

    evropis umetes TeatrebSi msaxiobebi or-sam Tves zogjer

    metxans andomebdnen repeticiebs, xolo qarTul TeatrSi kviraSi erTxel

    an kviraSi orjer amzadeben speqtaklebs. miuxedavad amisa zogjer

    rigianad da ,,ra rigad hTamaSobdnen.~ ilias azriT, aseTi mavne praqtika

    qarTuli TeatrisaTvis SemoqmedebiTad damRupveli iyo. ilia WavWavaZe

    ukompromisod ixilavs msaxiobis TamaSs, mas miaCnia, rom msaxiobma roli

    kargad unda icodes da gadaeCvios suflioris imediT TamaSs. ,,magram

    mainc am codvas vkisrulobT da vityviT, rom batoni safarovisam da

    baton abaSiZem rolebi sakmaod ar icodnen kvira dRes~ (WavWavaZe 1955: 84).

  • 29

    ilia WavWavaZem Tavisi yvelaze sayvareli artistebic ar

    daindo, qarTuli Teatris korifeebsac ar apatia: ,,aqtiorebma rolebi ar

    icodnen rigianad ra dagvemarTa, riT ver moviSaleT es uxamsi Cveuleba.

    urigo ar iqneba, rom am sagans sastiki yuradReba miaqcios reJisorma,

    Torem eg wyeuli Cveuleba presis mweralsac daafrTxobs da

    mayurebelsac, imedia, rom bejiTi reJisori mospobs amas.” (WavWavaZe 1955:

    59). misi azriT, msaxiobis mier rolis arcodna es uxamsi Cveuleba

    daafrTxobs, rogorc mwerals, aseve mayurebelsac. iliam safuZvlianad

    ganixila reJisuris sakiTxebi. misi azriT reJisori is adamiania,

    romelic movalea izrunos msaxiobis profesionalizmze da pasuxs agebs

    msaxiobis moqmedebaze. ilia moiTxovs, rom reJisorma am nakls ,,sastiki

    yuradReba~ unda miaqcios. ilias swams, rom principuli reJisori

    gamoasworebs am ,,wyeul Cveulebas.~ ,,Cven gvgonia, rom didi Secdomaa

    reJisorisagan, rom cotad Tu bevrad sadramo rols akisrebinebs xolme

    imisTana artists romelsac sazogadoebam Tvali SeaCvia, rogorc komiks.~

    (WavWavaZe 1955: 76).

    ilia rolebis ganawilebaSi daSvebul Secdomas miuTiTebs

    reJisors. dramatuli roli ar unda daakisros iseT msaxiobs romlis

    ,,fexis gadadgmaze” mayurebels sicili autydeba.sakiTxi exeba me-19

    saukunis qarTuli Teatris erT-erT umniSvnelovanes problemas –

    ampluas. igi ar iyo marto qarTuli Teatris specifikuri movlena.

    rogorc rusul, aseve das. evropul TeatrSi didi yuradReba eqceoda

    ampluas. misi individualoba urTulesi fenomenia. mas aqvs Rrma

    subieqturi da obieqturi safuZvlebi. yoveli msaxiobi gamoirCeoda

    Tavisi individualobiT: fizikuri monacemebi, temperamenti, xma, plastika

    da sxva TvisebaTa erToblioba reJisors safuZvels aZlevs gansazRvros,

    Tu ra roli Seasrulos msaxiobma. gmiris, Janris Taviseburebac

    uSualod aris dakavSirebuli msaxiobis monacemebTan. amitom uaRresad

    didia ampluis mniSvneloba. reJisura cdilobda misi sazRvrebis

    gafarToebas. TandaTan, reJisuris ganviTarebis Semdgom etapze

    garRveuli iqna ampluis sazRvrebi, dairRva Stampi. mag. u. CxeiZe

    TamaSobda hamletsac da yvaryvare TuTaberis rolsac, magram es moxda

    didi reformatori reJisoris k. marjaniSvilis xelSi. manamde ki

    reJisuras didi gzis gavla mouxda, xolo me-19 s-Si amplua

  • 30

    gabatonebuli formaa Teatris praqtikaSi. amitom akritikebs ilia

    reJisors, rom man daarRvia mkacrad gansazRvruli ampluis forma.

    konkretulad sakiTxi exeboda v. abaSiZis mier Sahis rolis Sesrulebas.

    Sahi, radgan saqarTvelos mteri iyo, amis gamo ar SeiZleboda igi

    scenaze sasacilo tipad warmoCeniliyo. mayurebeli ukve SeCveuli iyo v.

    abaSiZes, rogorc komediis msaxiobis ampluas.A ampluis, ansamblis,

    rolze xangrZlivi muSaobis, teqstis gaTavisebis, metyvelebis sakiTxebi

    me-19 s-nis qarTul TeatrSi profesiuli reJisuris damkvidrebisaTvis

    brZolis umniSvnelovanesi problemebia. M igi sul ufro da ufro didi

    masStabs iZens 80-90-ian wlebSi da grZeldeba me-20 saukuneSic. reJisuris

    mudmivi sazrunavia msaxiobTa maRali profesionalizmisaTvis brZola.

    profesionaluri daostatebisaTvis brZola, msaxiobTa da

    reJisorTa urTierToba gaivlis sxvadasxva safexurebs, magram maT

    mudmivad aqvT erTnairi problemebi. igi TiTqmis mTels istoirias

    gasdevs sxvadasxva formiTa da masStabebiT. am brZolaSi erT-erTi

    umniSvnelovanesi movlena iyo `mudmivi Teatris piroba,~ romelsac xeli

    moawera Teatris damfuZnebel msaxiobTa jgufma. es aris xelSekruleba,

    romelmac gansazRvra msaxiobTa da reJisorTa ufleba-movaleobebi.

    reJisuris istoriisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs dokuments,

    sadac naTlad Cans reJisoris didi funqcia Teatris cxovrebaSi. aq

    erTmaneTTan aris dakavSirebuli rogorc administraciul-

    organizaciuli, aseve SemoqmedebiTi sakiTxebi. isini erTmaneTSia

    gadajaWvuli.

    reJisori uflebamosilia msaxiobi daajarimos profesiuli, eTikis

    an disciplinis darRvevisaTvis. jarimebi sakmaod mkacri iyo, erTi Tvis

    xelfasis dakavebasac ki gulisxmobda. didi reaqcia gamoiwvia pirvelive

    aseTma SemTxvevam, roca iliam daajarima Teatris msaxiobi-lideri vaso

    abaSiZe.

    vaso abaSiZe repeticiidan wavida reJisoris nebarTvis gareSe,

    miuxedavad megobruli urTierTobisa, iliam didi msaxiobi 50 maneTiT

    daajarima. v. abaSiZem presaSi gamoaqveyna saprotesto werili, Tavi imiT

    imarTla, rom repeticiaze sufliori ar movida da amitom wavedio. iliam

    ki msaxiobis moqmedeba TviTnebobad da disciplinis darRvead miiCnia.

  • 31

    patara dasSi, sadac 10-12 msaxiobi iyo, vaso abaSiZe da mako

    safarova varskvlavebi iyvnen. ilia ar moerida col-qmris did

    avtoritets. amis gamo mako-safarova-abaSiZe wers: `es Tanxa Cveni

    ojaxisaTvisOimdenad sagrZnobi iyo, rom erTi Tvis ganmavlobaSi SimSili

    mogveloda. mivmarTe ilias jarima moexsna, magram mogexsenebaT misi

    mtkice xasiaTis Sesaxeb,- Cemi Txovna ar Seiwynara. me ra Tqma unda,

    sityvis Sebruneba ver Sevbede, magram gavmwardi da aRar velaparakebodi~

    (safarova-abaSiZe 2009: 63).

    ilias ar elaparakeboda Teatris erT-erTi varskvlavi msaxiobi! _

    saocari da dramatuli faqtia. ilias ar SeeZlo wesi ar daecva. `rom

    ar damejarimebina ar SeiZleboda, radgan wesi dairRva,~ - ganucxadebia

    ilias. konfliqtis mosagvareblad el. CerqeziSvilis meuRlem niko

    xizaniSvilma Tavisi bavSvis naTlobaSi sadilad moiwvia orTave. `me

    naTliad mimiwvia,- igonebs mako safarova, -Turme meore naTliad iliac

    mouwvevia, Cven arcerTma ar vicodiT, oriveni mivediT, iyvnen sxva

    stumrebic. nikom orives mogvmarTa: aba, rogor SeiZleba ori amxela

    moRvawe erTmaneTs emdurodeT. gTxovT SerigdiT. Cven ra Tqma unda,

    siamovnebiT SevrigdiT~ (safarova-abaSiZe 2009: 63).

    ase rTuli iyo reJisoris uflebebisa da TeatrSi maRali

    profesiuli principebis damkvidrebisaTvis brZola. am istoriul etapze,

    roca gabatonebulia msaxiobTa Teatris modeli, mas daupirispirda

    `mweral-reJisorTa~ da `msaxiob-reJisorTa” sistema. es aris gardamavali

    periodi reJisuris profesiuli damoukideblobisaTvis brZolis gzaze.

    rogorc zemoaRniSnuli incidentidan Cans, Teatris reJisura ar Tmobda

    poziciebs. `pirobebSi~ pirdapir weria: `Tu reJisoris nebadaurTvelad

    wavida moTamaSe Tbilisidan, Tund im dReebSi, roca Tavisufalia, ixdis

    jarimas erTi kviris jamagirs~. amasTanave `yovelgvari gancxadeba

    mimarTuli reJisorTan unda moxdes werilobiT~. mTavari mainc

    SemoqmedebiTi sakiTxebi iyo. Tu msaxiobma `reJisoris SeniSvna ar miiRo

    yuradRebaSi, jarima gauordeba.~ Tu msaxiobma TviTneburad Secvala

    teqsti, `daumata an Seamokla roli reJisoris daukiTxavad – ixdis

    jarimas sami dRis jamagirs.~ TeatrSi ukve didia reJisoris funqcia.

    msaxiobi jarimdeba maSinac ki, Tu taSis kvris dros droulad ar gavida

  • 32

    scenaze, ar Seasrula reJisoris miTiTeba. es msaxiobis eTikis

    sakiTxebia, romlis Sesrulebac savaldebuloa profesionalisagan.

    reJisuris mkacri kontrolis qveS iyo qarTuli Teatris

    istoriuli misia, - qarTuli enis dacvis sakiTxi. enis dacva ki uSualod

    iyo dakavSirebuli metyvelebis problemebTan. ilia WavWavaZe mas

    gansakuTrebul rols aniWebda: `grZeli sityvisa da frazis saTqmelad

    saWiroa kacma suli, esa igi, haeri imdenad Caigubos, rom mTels frazas

    gaswvdes da eyos gamosaTqmelad, Tu uimisod gindaT Tu ar gindaT, xma

    ualago alagas gawydeba da fraza waxdeba, amrigad, xmis sagzlis

    mopovebas Tavisi kanoni da wesebi aqvs~ (WavWavaZe 1955: 85).

    ilia praqtikul miTiTebebs aZlevs rogorc msaxiobs, agreTve

    reJisorsac, radgan XІX saukunis qarTul TeatrSi bevr msaxiobs sasceno

    gamocdileba ar hqonda. reJisoris movaleobaSi Sedioda saTaveSi

    Casdgomoda sasceno metyvelebis srulyofilebisaTvis brZolas. iliam

    icis, rom msaxiobs grZeli sityvisa da frazis saTqmelad sWirdeba

    Zlieri xma da gavarjiSebuli sunTqva.“ am saganzed mTeli swavlaa da am

    swavlas daswavla unda imis mxriT, visac sakuTaris gamocdilebiT da

    varjiSobiT ver SesCvevia frazis sigrZes Seuferos aRmosunTqvis da

    maSasadame xmis gawvdena, Tqma ar unda, rom gulmodginebiT varjiSoba

    da wvrTna xmisac uTeoriodac aswavlis adamians xmisa da frazis

    Sezomvasa, amisTvis survilia marto saWiro da bejiToba.~

    ilias azriT, am Tvisebebis gawvrTna SesaZlebelia sistematiuri

    varjiSiT. ilia WavWavaZe specialurad scenisTvis piesebs ar werda,

    magram misi nawarmoebebi “qarTlis deda~ nacionalur gamanTavisuflebel

    ideebs gamoxatavda da patriotuli dramaturgiis erT-erTi nimuSia,

    xolo misi~ glexTa ganTavisuflebis pirveli droebis scenebi”

    batonymuri weswyobilebis winaaRmdeg iyo mimarTuli. es nawarmoebebi

    wlobiT ar Camodiodnen qarTuli Teatris scenidan.

    ilia did mniSvnelobas aniWebda Teatrs qarTveli xalxis ideuri

    aRzrdis da nacionalur-gamanTavisuflebeli suliskveTebis gamoRviZebis

    saqmeSi. es kargad Cans oqromWedliSvilisTvis miweril werilSi ,,xom

    ici, Teatri ra didi ram aris CvenisTana dacemuli xalxisaTvis. magis

    meti nacionalobis niSanwyali jerjerobiT Cven ar gagvaCnia ra, eg erTi

    adgilia, roca Cveni ena sajarod ismis da sajarod moqmedebs,esec

  • 33

    sakmaoa,rom kacma Tavi gamoidos, Torem Teatrs xom sxva bevri sikeTe

    mosdevs.~ (WavWavaZe 1955: 29).

    aseTive did mniSvnelobas aniWebda Teatrs akaki wereTelic.

    ,,mxolod erTaderTi asparezi dagvrCenia _ Teatri, saidanac SegviZlia

    gavigonoT Cveni deda ena, is ena, romelzedac musikobda rusTveli,

    brZaneblobdnen Tamareebi, romelzedac hqadagebdnen ninoebi da

    romelzedac wamebulni simdabliT WmerTs adidebdnen qeTevanebi da maTi

    msgavsni. Cven am Teatris wyalobiT, SegviZlia gavixsenoT Cveni warsuli,

    davinaxoT awmyo da warmovidginoT momavali!~ (wereTeli 1960: 513).

    im dros qarTuli ena yvela oficialuri dawesebulebidan

    gandevnili iyo, amitom Teatri iyo ,,erTaderTi asparezi,” sadac ismoda `

    Cveni deda ena.~

    akaki wereTelis Teatralur Sexedulebebsa da mis praqtikul

    saqmianobaSi gansakuTrebuli adgili ukavia reJisuris sakiTxebs.

    miuxedavad imisa, rom Teatris dasi erTnairi ar iyo Tavisi samsaxiobo

    SesaZleblobebiT, akaki yvelasagan moiTxovda maRal profesiul

    pasuxismgeblobas. mas xSirad uwevda TeatrSi muSaoba.

    rodesac qarTuli Teatris gamgeobam 1903 wlis seqtemberSi

    reJisorad miiwvia miuxedavad xandazmulobisa, is mainc gaxarebulia am

    sapasuxismgeblo davalebiT. ,,gonieri muSaki, rodesac gaxednas upirebs

    sisxlWarb da janRoniT gatacebul mozvers, gverdSi uRlis calad bebr

    xars amouyenebs xolme, rom jer ucadma ganaxednma, TavSi ar gaiwios da

    nacadma beberma xarma, romelisac ,,rqanic ki hxnavs.~ sasurvel kalapotSi

    Caayenos, mec swored am beber xarad gamaba TqvenTan uRelSi gamgeobam.”

    akaki Tavis Tavs beber xars adarebs, romelic sixaruliT ebmeba

    xelovnebis uRelSi, SeuZlia axalgazrdobis gawvrTna. sanacvlod

    dasisagan Teatrisadmi erTgulebas moiTxovs: ,,Tqven damanaxeT

    erTguleba, mxneoba da gamrjeloba qarTul Teatrisadmi da me giCvenebT

    magaliTs misi siyvarulisa.~ Tavis sityvaSi mas gverdi ar auvlia iseTi

    problemisadmi, romlis gadaWrac, akakis azriT, saWiro iyo namdvili

    erovnuli TeatrisaTvis: ,Teatri xelovnebis taZaria, samoZRvro ambioni

    da ara ubralo gasarTobi, safunduko ram, scena aris erovnuli sarke,

    romelic uSiSrad utyuvarad unda gvisaxavdes Cveni cxovrebis av-kargs,

    rom sanaxaobiT moxibluli, mSvenierebisaken siyvaruliT da uSverobas

  • 34

    zizRiT gavurbodeT, nu daviviwyebT, rom es Zlieri sarke Tqven unda

    daiWiroT xelSi, me, rasakvirvelia, SeZlebisdagvarad vecdebi avasrulo

    Cemi Tqvendami movaleoba da Tqvenganac moviTxov Semdegs:

    1. gamtkicebul gaspetakebul qarTul enas da ara CiqorTuls.

    2. rolebis gazepirebas, rom karnaxis (suflioris) imediT aRar

    iyoT.

    3. piesebis mTavari azris Segnebas.

    4. TavTavisi rolebis dakvirvebiT Seswavlas.

    5. reJisoris survilTan Tqveni survilebis SeTanxmebas, rom

    araravin sTqvas; “es didi nulia~ ,,es pataraa~ ,,es SemSveniso~ ,,es arao~

    ,,amas viTamaSeb~ ,,amas arao~ da amgvarebi. xelovneba mSvenierebaa da

    mSvenierebam ki TavisTavad didi da patara ar icis!!! (wereTeli 1955: 118).

    akakim gabedulad aRiara Teatri xelovnebis taZrad, es is

    periodia rodesac Teatrs sayovelTao avtoriteti ar gaaCnda, mis

    moTxovnebSi Camoyalibebulia problemebis is farTo wre, romelic im

    dros reJisuras awuxebda da TeatrisTvis iyo mniSvnelovani.

    1) unda ganviTardes Cveni piesebi da arc sasargeblo ar aris,

    gamoigaos repertuaridan.

    2) ena gaswordes.

    3) reJisorma jer unda waukiTxos artistebs Tvidan bolomde

    piesa, gaacnos dedazrs, auxsnas TiToeuli moqmedi piris xasiaTi da

    yvelas misTana roli waukiTxos, romelic mis niWs SeSvenis. moTmaSeebma

    jer unda gaizepiron TavTavisi rolebi da mere daiwyon repeticiebi.

    intrigebsa da kulisebSi miTqma-moTqmas aridon da klakiorebis imedad

    ar iyon xolme.~ (wereTeli 1955: 23).

    akakis am debulebebiT kargadYCans, Tu ra progresuli iyo

    reJisoris funqciis miseuli gageba. warmodgenilia realisturi

    xelovnebis TiTqmis yvela mniSvnelovani debuleba. misi sibrZnis

    safuZvelze izrdebodnen msaxiobebi: v. abaSiZe, m safarova, l. mesxiSvili,

    k. mesxi, k. yifiani, n. CxeiZe da sxvebi.

    akakis farTo amocana aqvs dasaxuli, aq TiTqmis ar aris

    arcerTi iseTi sakiTxi, rom yvela drois TeatrisaTvis ar iyos

    mniSvnelovani. aq aris repertuaris, msaxiobis aRzrdis, reJisuris,

    Teatris SemoqmedebiTi Tu organizaciuli problemebi, magram

  • 35

    mTlianobaSi isini metnaklebad dakavSirebulia reJisuris sakiTxebTan.

    `akaki wereTeli rogorc reJisori, rodesac is Teatris xelmZRvanelobas

    ikisrebda, am Tavis SexedulebaTa cxovrebaSi gatarebas cdilobda~

    (gersamia 1949: 79).

    rogorc Teatris yvela reJisorisaTvis, akakisTvisac repertuari

    mTavari sazrunavi iyo. is Tavis SemoqmedebaSi upiratesobas qarTvel

    dramaturgTa piesebs aniWebda da cdilobda qarTvel mwerlebSi piesis

    weris survili aReZra. ,,erTi Cven mweralTagans vusayvedure: kaco, ra

    aris, rom TeatrisaTvis arasa swer? qarTuli sasceno piesebis niWi ara

    gaqvs, magram rac unda iyos, azri mainc iqneba im Sens nawerSi da

    namdvili qarTuli ena, _ marTalia, ityvi, raTa vwero saTeatro ram,

    rodesac sxavagvari mwerloba ufro memarjvebao, magram magiTi Tavs ver

    gaimarTlebo. vin gaamarTlebs im dedas, romelsac mxolod imitom, rom

    mzareuloba ar SeuZlia, mSier Svils fafasac aRar umzadebs, sanam

    namdvili mzareuli gamoCndebodes da sxvis xelSi agdebs gulgrilad,

    rom piri talaxiT gamoutenon xolme meTqi~ (wereTeli 1961: 31).

    akakim icoda, rom didi dramaturgi erTbaSad ar daibadeboda,

    amisaTvis saWiro iyo niadagis momzadeba da bevri sxva faqtorebi.

    erovnuli dramaturgiis siRaribem aiZula akaki wereTeli dramaturgi

    gamxdariyo, misi piesebi wlobiT ar Camodioda scenidan. gansakuTrebul

    mniSvnelobas istoriuli piesebis dadgmas aniWebda: ,,qarTvlis dedas,~

    ,,Ralats,~ ,,patara kaxs,~ ,,Tamar cbiers~ da sxva. amgvari piesebi xalxSi

    patriotul grZnobebs aRZravdnen da TavisuflebisaTvis mebrZoli

    xalxis ideebs qadagebdnen. akaki ver egueboda ucxouridan

    saxeldaxelod gadmokeTebul piesebs. aleqsi mesxiSvilis benefisze

    warmodgenil dramis ,,bagrat IV~ Sesaxeb daweril kritikul werilSi

    Cveuli ironiiT aRniSnavs: ,,zrasti znakom, gagimarjos, kuda idioS

    saiTkenao,~ ase iwyeba erTi muxli arsenas Sairisa da es taepi bevrjer

    mogvagonebda xolme zogierTa, viTom-axal Txzulebis wakiTxvis dros,

    calmogvi avtorebi aiRebdnen xolme sxvis Txzulebas, SekreW-SemokreWen,

    scxeben fer-umarils, saxels gamoucvlian da arwmuneben mkiTxvels Cveni

    sakuTari nawarmoebidanaao, _ vinc ar icis, rasakvirvelia, daijerebs,

    magram vinc ki icis, raRa unda Tqvas Tu ar ,,maxlaso!~ sworeT

    amgvarTagani aris b. mesxis ,,bagrat IV~, es gvagonebs erTi rusi mwerlis

  • 36

    b. polonskis uxeiro dramas, romelsac saxelad ,,dareJan~ hqvian,

    qarTvel avtors es darejani gaubagratebia: kaba gauxdevnebia, wver-

    ulvaSi gamoubams da gauZRvnia mkiTxvelebisTvis ... ,,bagratisaTvis~

    ndomebia Tvalebis daTxra da TviTon ki dauTxria Tavis sakuTari

    Tvalebi... es piesa iTamaSes qarTul scenaze, ... yvelaze ukeT bat. moxeve

    TamaSobda da yvelaze ufro saZaglad b. v. abaSiZe, radganac amisTana

    uxeiro piesaSi TamaSoba xelovnebis Seuracyofaa da abaSiZem ki

    xelovnurad iTamaSa.~ (wereTeli 1955: 25). Tavis kritikul werilSi akakim

    ar daindo arc k. mesxi dramis mkeTeblobisaTvis arc v. abaSiZe cud

    piesaSi kargi TamaSisaTvis, radgan uxeiro piesaSi kargi TamaSi akakis

    xelovnebis Seuracyofad miaCnia. akaki qarTul scenaze naTargmni

    piesebis dadgmis winaaRmdegic iyo, dadgma Tu aucileblobiT ar iyo

    gamowveuli ,,naTargmni, umniSvnelo dekandeturi piesebi CvenTvis araferi

    xelsayrelia! marTalia, zogierT piesebs, romelnic yvela erovnebisaTvis

    erTnairad sagulisxmoa, gverds verc Cven auvliT, magram es unda moxdes

    xolme xandaxan da ara yovelTvis. Cveni piesebi SeiZleba wyalwyalac

    iyos da ver utoldebodes ucxoeTis piesebs, magram ra uyoT mere? vin ar

    icis, rom Sampanuri Rvino jobia wyals? magram Tu arCevanze Sevardeba

    saqme da orivesi erTad Sovna da erTsa da erT maTganze samaradisod

    xelis aReba saWiro iqneba, wyals miecema upiratesoba, rogorc

    aucilebel saWiroebas Cveni cxovrebidan araxelovnurad dawerili

    piesebi SedarebiT ,,uriel kostasa~ da ,,hamletis,~ wyalia ... magram ra

    vqnaT, uwyloT gaZleba ar SegviZlia”. piesebic rasakvirvelia, bevri

    gvaqvs gansakuTrebiT naTargmnebi: ,,meterlinkebma, ibsenebma da sxvaTa

    scena moikaves, magram maTi xelovnuri dekandentoba dRevandel

    qarTvelis grZnoba _ gonebas bevrs verafers eubneba, radganac axal

    piesebze_is Zveli qarTuli antonov_erisTavis nawerebi ufro axlo

    arian.~ akaki Tanmimdevruli iyo TeatrSi realisturi mwerlobis

    damkvidrebisaTvis brZolaSi. didad afasebda rus klasikosi

    dramaturgebis a. griboedovis, n.gogolis, T. ostrovskis da sxvaTa

    Semoqmedebas da xels uwyobda maTi piesebis gavrcelebas saqarTveloSi.

    ,,cnobis furcelSi~ gamoqveynebul cilismwameblur werilze (TiTqos

    TeatrSi axali qarTuli piesa ar daidgmebao.~ akakim upasuxa redaqcias

    ,,marTalia dRes ver aris sasurvel mdgomareobaSi qarTuli scena, magram

  • 37

    amis mizezi Zvelis codvebia, romlis gamomJRavneba araferi sasurveli

    iqneba, radgan saqmes mainc ver moexmareba, rom qarTul scenas

    gamobruneba eWirveba da sasurvel safuZvelze dayeneba, es yvelaze umal,

    rogorc ufro daaxloebuls scenasTan gamgeobas da reJisors esmis da

    imitomac, miuxedavad imisa, rom xelis SemSlelebi bevri hyavT Sin Tu

    gareT, Tavis sacadels ar daakleben imedia.~ Tavis pasuxSi ,,werili

    redaqciis mimarT~ akaki aRniSnavs, rom Teatris sarepertuaro politikas

    reJisori gansazRvravs miuxedavad imisa, rom bevri xelis SemSleli hyavs

    ,,Tu es gulwrfeli pasuxi ar akmayofilebs ,,cnobis furcels~ da mainc

    unda gamoaSkaravebuli iyos dRevandeli scenis nakli, dagvidginos

    sakiTxavebi:

    1. ratom dRevandeli qarTuli scenaze ar aris mdidari, rom

    scenac mdidrulad iyos morTuli, mefe-dedoflis amalac mravali da

    sanaqebod morTul-mokazmuli;

    2. ratom xandaxan artistebma rolebi ar ician xolme;

    3. ratom axal axal piesebs ar vdgamT xolme? ratom uars ara

    vyofT istoriul da Cvenis cxovrebidan aRebul piesebs?

    4. ratom ara gvjera zogierTi recenzentebis rCeva da sxva

    yvelaferi, rac ase aSfoTebs mas!

    ... es da amgvari sakiTxebi dagvidginos da Cvenc yvelaze pasuxs

    gavcemT, gulwrfelad da upirbadoT, magram amasac ki vTxovT, rom

    pirbade nu iqneba! ... gulwrfeloba da uSiSroeba moiTxovs, rom

    mxilebuli Robe-yores ar efarebodes da Tavs ar imalavdes~ (wereTeli

    1955: 132).

    1904 wlis Teatraluri sezoniT ukmayofilo akaki Tavis

    werilSi ,,gaiZverobis sezoni~ svams aseT kiTxvebs:

    ,,1) ra mizezia, rom qarTul scenaze amdeni wlis ganmavlobaSi

    niWieri aRaravin gamoCenila da Zvelebis amara vrCebiT?;

    2) risi bralia, rom wminda qarTulis nacvlad raRac

    bazarxanuri ena gvesmis scenidan?;

    3) ratom ise ar adgenen piesas, rogorc avtorebs uweriaT, ra

    neba aqvT moTamaSeebs, rom zogs hkvecaven, zogs Tavisas umateben,

    amaxinjeben piesebs da Tavis sakuTar gemoze adgenen? da ara Tu sxvebis,

    Seqspiris piesebic ver micvnia: petruCios magivrad viRac kudabzika

  • 38

    imerels gvixataven da Stokmanis nacvlad Cvenebur bankobias moTamaSes,

    enartala, zuTxis maZiebel mokenWes;

    4) ra mizezia, rom artistebs umetesad ara Tu rolebi ara aqvT

    Segnebuli, xeirianadac ar swavloben maT saTqmel oriode sityvas da

    sufliors ieriqonis sayviriT aRrialeben?

    5) ratom ar xerxdeba qarTul scenaze axal-axali piesebis

    dadgma da Zveli repertuariT raT gvabezreben Tavs?

    6) rad ase Seupovrad epyrobian sazogadoebas, romelsac

    ukanaskneli wvlili Semoaqvs TeatrSi? da bevri ram kidev sxva

    amgvarebi”. (wereTeli 1961: 215) am kiTxvebidan Cans qarTuli Teatris

    winaSe mdgari problemebi, romlis umravlesoba reJisoris gadasawyvetia.

    ,,bazarxanuli ena gvesmis scenidan,~ ,,amaxinjeben piesebs da sakuTar

    gemoze adgenen,~ ,,rolebi ar aqvT Segnebuli,~ ,,xeirianad ar swavloben,~

    ,,axal-axali piesebis dadgma,~ ,,Seupovrad epyrobian sazogadoebas~ akaki

    am kiTxvebis dasmamde miiyvana qarTul TeatrSi praqtikulma muSaobam.

    ,,aqtiori igive moZRvaria xalxisa, is aris mwerlis TanaSemwe

    mokarnaxe mwerlis suraTebs is axorcielebs da erTad Tavmoyrils

    xalxs cocxlad da naTlad gadascems erTsa da imave dros. aqtiors da

    aqtrisas SeuZlian amodena xalxs agrZnobinos ise, rogorc TviTona

    grZnobs; Tvali auxilos da daanaxos: ra aris cudi da ra aris kargi; ra

    aris sagulisxmo, an ra aris saqebi da sasiamovno; erTi sityviT

    daafiqsiros, agrZnobinos da aamoqmedos.~ (wereTeli 1955: 75).

    akakisaTvis, rogorc ,,Teatri xelovnebis taZaria,~ aseve msaxiobi

    ,,igive moZRvaria,~ romelsac ZaluZs xalxSi mwerlis ideebi miitanos

    ,,daafiqsiros, agrZnobinos, amoqmedos.~

    ,,rogorc sayovelTao, ise saartisto niWic orgvaria: pirveli

    ,,TavisTaobiTi,~ romelsac qvakuTxedad SemoqmedebiTi Zala udevs da

    meore ,,mimbaZvelobiTi,~ romelsac ubralo wamxedurobis meti ara

    eWirveba ra. es orive Tviseba ise naTlad arsad Cans, rogorc scenaze,

    sadac xSirad wamxeduri msaxiobebi imave rols TamaSobs, romelsac

    Semoqmedebis ZaliT aRWurvili~ (wereTeli 1955: 33).

    xelosnoba Tu xelovneba akakisaTvis arasodes ar yofila erTi da

    igive is Tavis werilebSi da praqtikul saqmianobaSi, rogorc reJisori

    xels uwyobda qarTveli artistebis daostatebas.

  • 39

    damowmebuli vrceli citatidan naTlad Cans akakis reJisuris

    konceptualuri mniSvneloba. mis reJisuraSi gamoikveTa erovnuli

    Teatris idea. es iyo pirveli rigis sakiTxi. TiTqmis yvelaferi am ideis

    irgvliv trialebs. wminda profesiuli da organizaciuli Temebic ki

    erTi didi problemis Senakadebia. misTvis Teatri erovnul-

    ganmaTavisuflebeli moZraobis tribunaa, taZaria. mis irgvli Tavs iyris

    didi Tu patar sakiTxebi. qarTuli da ucxouri piesebis dadgmis

    problemac am aspeqtiT moiazreba. mTel am process win miuZRvis

    msaxiobi, rogorc moZRvari, romelic reJisorTan TanaSemoqmedebis gziT

    aRwevs mizans. akaki SesaniSnavad icnobda Teatris praqtikul saqmianobas,

    uSualod monawileobda misi cxovrebis yvela sferoSi, amitom misTvis

    yoveli problema axlobelia da gasagebi.

    ,,akaki wereTlis Teatri_skola, zneobis amamaRlebeli kera

    upirdapirdeboda im drois balagnebs, romlis takimasxarebi uazrod da

    ukbilod matrabazobdnen. ilia da akaki yovelive saqmianobas,

    moRvaweobas, Semoqmedebas erovnul-ganmanTavisuflebeli brZolis da

    miznebis Sesabamisad warmarTavdnen.~ (janeliZe 1990: 244)

    akaki detalurad ganixilavs msaxiobis ostatobasTan dakavSirebul

    sakiTxs. gansakuTrebul interess iwvevs piesis gmirisa da misi

    Semsrulebeli msaxiobis urTierTobis problema. rogor unda

    gardaisaxos msaxiobi, ra scenuri saSualebebi unda gamoiyenos saamisod

    da ra roli eniWeba reJisors am urTules SemoqmedebiT procesSi.

    a. wereTlis SexedulebiT, gmiris xasiaTis gamoxatvis dros

    msaxiobi maqsimalurad adekvaturi unda iyos rolis bunebisa. sakiTxi

    exeba interpretaciis problemas. reJisuris ganviTarebis im etapze

    msaxiobisa daYreJisoris SemoqmedebisaTvis upirvelesi mniSvneloba aqvs

    teqsts, - `sityva aris pirveli.~ dramaturgebi gansazRvraven Teatris

    stils, mis xasiaTs, amitom gmiris Sesruleba maqsimalurad unda

    miuaxlovdes originalurs. akakis miaCnia, rom msaxiobma `ise unda

    warmoadginos is piri, romelsac axorcielebs, rogorc piesis avtors

    hyavs gamoxatuli da ara sxvebs, rogorc mwerals, iseve avtors

    warmodgenis dros unda hqondes saxeSi mxolod im piris wina gadmocema

    da gamoxatva, romelsac adgens da ara sxva rame, imas ar unda hqondes im

    dros mxedvelobaSi publika, misi mowoneba an dawuneba, Tavisi azrisa da

  • 40

    grZnobebisagan erTi fioric ar unda dauTmos mayurebels, imisTvis, vai

    Tu es ar eamoso da es kio, da sxva.~ (wereTeli 1955: 71). akaki kidev erT

    did problemas ixilavs. mayureblisa da Teatris urTierTobis sakiTxs:

    `is artisti ar aris: visac Tavisi xeloba ar uyvars da Tavis Rirsebas

    mxolod mayureblebis awoniT afasebs, sasiamovno maSin aris taSi

    artistisaTvis rodesac is grZnobs Tavisi xelovneba da grZnoba

    agrZnobina sxvebsac da Zalauneburad gaitaca, Torem motyuebiT an

    fokusiT gamowveuli artistis Rirsebas bRalavs.~ akaki msaxiobebs

    uyenebs principul moTxovnebs, romlebic dResac aqtualuria: ,,amgvarad

    artistis bedi Dda ubedoba bevris xelSia Cavardnili: 1. reJisoris

    xelSi, rom Sesaferi rolebi aZlios; 2. mokarnaxis xelSi, rom karnaxi

    ar aurios; 3. Tan moTamaSeebis xelSi, rom ar gaafuWon ganzraxiT

    TamaSi xSirad rodesac iseTi saTamaSo aqvs erT artists, romelic nel-

    nela moiTxovs mayureblis yuradRebas, im dros meore ganZraxviT iseT

    raimes Caidens, rom mayureblebs gaacinebs, magaliTad an cxvirs

    daaceminebs gangeb, an sasacilo moZraobas izams da sxva rames, romelsac

    piesa da misi roli ar Txoulobs da miTi ufuWebs TamaSs.~ (wereTeli

    1955: 82). am statiidan Cans akakis, rogorc reJisoris Teatris kulisebs

    miRma cxovrebis Rrma codna, is msaxiobebs afrTxilebs im

    saSiSroebebze, romelic maT moelis. misi azriT axalgazrda

    msaxiobebisaTvis mavnebelia rogorc usamarTloT daCagvra, aseve uzomo

    waxaliseba. CamoTvlilia yvela is problema, romelic msaxiobebs

    ufuWebs TamaSs. isev da isev dgeba provincializmis problema, romelic

    uSualod ukavSirdeba msaxiobis ganaTlebis sakiTxs. akakis miaCnia, rom

    saerTod ,,msaxiobis (aqtiori an aqtrisa) naswavli Wkua-goneba

    ganviTarebuli unda iyos Torem marto niWi veras uSvelis! umecari

    msaxiobi, camdinac rom niWieri iyos, veras gaxdeba, maSin rodesac

    saWiro aris sxvadasxva gvaris sulis moZraoba da Zlieri kveTebis

    gadmocema. is mxolod imas warmogvidgens kargad, rac TvaliT unaxavs da

    rasac misi ganuviTarebeli goneba moereva. ase, rom akaki, rogorc

    reJisori, msaxiobebisagan swavlas da ganviTarebas moiTxovs, umecari

    msaxiobi niWieric rom iyos, ver gadmogvcems gmiris sulier moZraobas

    ,,zogierT artistebsa hgoniaT, rom TamaSi mxolod maSin unda, rodesac

    TviTon sufliorisagan miwodebul sityvebs imeoreben da irxevian da

  • 41

    rom gaaTaveben Tavis saTqmels, mere aqeT-iqeT iyurebian. Tavi da Tavi

    Rirseba artistis sxvebTan SeTamaSebaa, rodesac usityvoT, mxoloT

    saxis gamometyvelebiT ukavSirdeba sxvebs da saxiblav Zafs ara swyvets.~

    aq akaki, rogorc praqtikosi reJisori ganixilavs aqtioris xelovnebis

    erT-erT yvelaze rTul sakiTxs. ,,r