VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

download VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

of 165

Transcript of VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    1/165

    Vivarium

    Volume 23

    1985

    Reprinted ith hepermissioirof heoriginal ublisherby

    Periodicals Service CompanyGermantown, NY

    2013

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    2/165

    Printedn cid-free aper.

    This eprint asreproducedromhebest

    riginaldition

    opyvailable.

    NOTE OTHEREPRINTDITION:In ome ases full age dvertisementshich o not dd o

    the cholarlyalue f his olume ave een mitted.As result,ome eprintedolumes ay averregularagination.

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    3/165

    / ;-=09 )(8* =-0/ ]

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    4/165

    VIVARIUM

    AN INTERNATIONALJOURNALFOR THE PHILOS-OPHY AND INTELLECTUALLIFE OF THE MIDDLEAGESAND RENAISSANCEvivarium s devoted n particular o the profane side ofmediaevalhilosophyndthe ntellectualife f he Middle gesand Renaissance.

    editors C.J. deVogel, Utrecht) L. M. de Rijk, Leyden) H. A. G.Braakhuis,Nijmegen)F. F. Blok,Amsterdam)J. IJsewijn,(Louvain) . H. Kneepkens,Nijmegen).

    Secretaryf he Editorial oard: rof. . M. de

    Rijk.All ommunications,xcept hose f business ature, hould eaddressed o . H. Kneepkens, atholieke niversiteit,Erasmusplcin, 8.20, P.O. Box 103, 500HDNijmegen,heNetherlands.

    advisory Marie-Therse Alverny, Paris-Poitiers) Tullio Gregory,committee (Rome)- Paul Oskar Kristeller,New York) Jan Pinborgt,

    (Copenhagen)Albert immermann,Cologne).publishers E.J. Brill, eiden, he Netherlands.published Twiceyearly, ay nd November;a 160pagesyearly.

    Contributions ubmitted o vivarium houldpreferably ewritten n English, rench r German. hemanuscriptshouldbetypewrittennddouble paced,xcept orong uotationsndfootnotes. dequate argins1 /4inch)hould e eft t each dgeof the sheet. Footnotes houldbe numbered ontinuouslythroughoutach rticle. heymay eplaced ither t the oot fthepage r at the nd of he ext.Contributorseceive 5 off-printsree f harge.

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    5/165

    CONTENTS OF VOLUME XXIII (1985)

    Irene Rosier: Relatifs t relatives ans les traitsParis terministes esXlle etXlIIe sicles{premireartie 1

    L. M. de Rijk: Walther Burley s Tract De ex-Leiden clusivis. AnEdition 23

    J. M. Thijssen: Buridan nMathematics 55NijmegenL. M. de

    Rijk:Martin M. Tweedale n Abailard

    Leiden Some Criticisms f a FascinatingVenture 81

    C. H. Kneepkens: The Quaestiones rammaticalesnNijmegen theMS Oxford, orpus hristi ol-

    lege250 An Edition of the econdCollection 98

    Leonard A. Kennedy C.S.B.: Late-Fourteenth-Century hilo-

    Houston, Texas sophical cepticismt Oxford 124Reviews: Vitae anctae Wiboradae. ie ltes-

    ten ebensbeschreibungenerheiligenWib rada, hrgg von W. Berschin(G Bartelink 79G. R. Evans, Alan of Lille. TheFrontiers f Theologyn the LaterTwelfth entury J. vanLaarhoven) 152Alexander Broadie, GeorgeLokert, Late-ScholasticLogician(G Nuchelmans) 154Barbara Howard Traister,Heavenly Necromancers TheMagician in English RenaissanceDrama(A.A. MacDonald 157

    Books Received: 158

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    6/165

    VivariumXIII,1 1985)

    Relatifs t relatives ans lestraits erministes esXlle et XlIIe sicles

    IRENEROSIER

    PremireartieTermesnaphoriquesurelatifst gles'anaphorerelatio

    Cettetudea pour pointde dpartune recherche ollective,histori-que et thorique, sur le problme des deux types de propositionsrelatives*. Il est souvent admis que c'est dans la Logiquede Port-Roy l que se trouve 'originede ces deuxtypes. L'oppositionrelativesdterminatives/relativesxplicativesrelveen fait d'une distinctiongnraledtermination/explication,ppliqueau pronomrelatif ui1.Cetteoppositionprendrapar la suite d'autres formes relativesrestric-tives/non estrictives, terminatives/appositivesu non dterminati-ves, defining/qualifying, pcifiantes/non pcifiantes),formes pastoujoursquivalentes2. Exceptel'analyse de Geach3,qui indiquelaprsenced'une telleoppositiondans les traitsmdivaux,mais sansen montrer rcismenta gense,nousne connaissonspasde travauxtudiantce phnomnedans les traits erministes. 'est prcismentl'objet de la prsentetude. Or ce que nous considrons commeunproblmeun aujourd'hui, se trouve clat dans diverschapitresdestraits et abord, implicitement t parfoisexplicitement, partir de

    * Etudemene usein e a RCP665duCNRS "ELSAP"(Etudesinguistiquesurl'ambigutt aparaphrase).1"()PourArnauldtNicoleLA LOGIQUEOUL'ARTDEPENSER)arela-tivexplicativest ne 'addition"uinechangeasacomprhensione 'ide upre-mier ermetqui,enconsquence,erestreintas 'tendue e cettede....) Larelativeterminative,ommeelle eLeshommesui ontieuxontharitablesestuneaddition,ui,aucontraire,estreint'tendueupremiererme,emothommesesignifiantlus u'unepartie eshommes."f.Kleiber,esdfinitionsmantiqueslassi-quesdel'oppositionelativeestrictiveelativeppositivedans: Revue delinguistiqueromane,5 1981),-16, .2. Pour ne nalysee cette ppositionhez ort-Royal,cf. ussi .Cl.Pariente,rammaireLogiquet onctuation,tudesur eXVilleicle,ni-versiteClermontI, 1979,p.105-120;. Dominicy,eauzecritiquee ort-oyal,la thorieu elatifEtudesureXVIIIe iclePIII, d.de 'universiteBruxelles,981pp.95-107;. Auroux,he nalyticnd heyntheticslinguisticopics,paratreansTOPOI, (1984)tc.2Cf.Kleiber,pus it.3P. I. Geach,Referencend enerality.n xaminationf ome edievalndmodernheoriesIthaca,NewYork, 968,hap. .

    1

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    7/165

    questionsdiverses.D'un ctcequenousappelonspropositions elati-ves recouvraitau moyen-getoutes les propositionscontenant un

    terme naphorique;c'estpourquoinousavons dans unpremier empstudi les termes anaphoriqueset les rgles d'anaphore. Celles-ci,donnes commesi elles concernaient outeanaphore,s'appliquentenfait diffremment elon que le relatif st un unom" (ex. qui ou un' 'pronom" (ex. il e).C'est proposdu fonctionnement e anaphoreque se rencontre a distinction ntre deux interprtations ossibles dela propositionrelative.Ellese rencontre, n secondlieu, dansles trai-ts sur a restriction: armi esdiffrents ypesde restriction, e trouvela restriction er mplicationemc'est--direpar la propositionrelative.Or cette restriction e trouve parfoisempche,la relativefonction-nant alorscommeune proposition part entire, sansvaleur restric-tive. Enfin on trouve cette oppositiondans les textes raitant esqui-valences entrepropositions, t en particulier ntre propositions onte-nant un nom relatif t propositions ontenantun pronomrelatif qui =et lle).Le faitque la distinction ui nous intressait pparat dans deschapitresdistincts, proposde questionsdont le lien entre elle n'estpas toujoursexplicit, xpliquerala dimensiondel'tude, car ilnous aparu important, pour viter toute tentation nachroniste,de resituerce problmedans le contexteo il se posait l'poque.

    1. Les termesnaphoriquesu relatifsOn trouve,dans les traitsde logiqueterministe, n certainnombre

    de chapitres oncernant es termes naphoriques{De relativis)u ana-phore Derelatione4. Quelquesgrammaires, n le verra, traitent gale-ment de cesquestionsmaisgnralementes grammairiensne s'int-ressentpas au problmes logico-linguistiquesde la corfrence,bien

    que leurs dfinitions oient e point de dpart des rflexions es logi-ciens. Ceci correspond un ' 'partage des tches" acceptaux XII-XHIe sicles, selon lequel le grammairien traite des problmes

    4Cf.enparticulierans e Tractatuse Pierre 'Espagneed. parL. M. deRijk,Assen 972),echapitreIIIDe relativispp.185-193),ans aLogicae Lambertd'Auxerreed.Alessio971),echapitreerelationibuspp.235-245).ans estextesantrieursditsarL. M. deRijk ans ogicaodernorumAssen962t 1967),f. echapitreerelationeans e TractatuseUnivocationeonacensisvol.I, 2p.394),echa-pitre erelativisans e Tractatuse roprietatibusermonmvol. I, 2p. 721),ertainspassagesans e 3e traitu Tractatusnagninitun hapitreu5etrait,tc.Lespro-blmesisuxrelatifsont bords ans enombreuxutres assagesuine eur ontpasexclusivementonsacrs.

    2

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    8/165

    morphologico-syntaxiquesis la correction congruitas, le logiciendesproblmesogico-smantiquesis la vrit, avecdes interfren-

    cesobligatoires.Lestermesrelatifs u anaphoriquesfont 'objet dediscussions nom-breusesportant ur leur mode de rfrence, ur la relationde celui-ciavec le modede rfrence e l'antcdent, sur la valeur de vritdespropositions elatives,.e. contenantun terme relatif, tc. C'est parceque les " relatifs" sont souvent cause de difficults ans les sophismesque, dit Lambertd'Auxerre,leur connaissance est utileen logique5.Ils'agitbien ici des termes elatifs ommeanaphoriques,quel'on dfiniten suivantPriscien cf. infra) et non de ces termes relatifs ont parleAristotedans lesCatgorieschap. 7).De nombreux auteurs commen-centpar posercettedistinction ntre esrelatifs elon lesgrammairienset les relatifs elon les logiciens6.

    La divisiondes termesrelatifs st tout faitcanonique.Les termessedivisent elondeuxcritres rincipaux.D'une part selonqu'ils rf-rent quelquechosequi est une substance relatifs e substance)i.e.,en fait, un substantif, u quelquechosequi est un accident ou uneproprit relatifsd'accidents)en fait un adjectif.D'autre part selonqu'ils rfrent la mme chose (substanceou accident)que dnoteleur antcdent relatifs 'identit) ou qu'ils rfrent une chose diff-rente (relatifsde diversit).Le tableau ci-dessousschmatise cettedivisiondes relatifs t nous y ajouteronssimplementdeuxremarques.(1)LesmdivauxsuiventPriscienen faisantde ceque nousappelonsaujourd'huipronomrelatif ex. qui)un nom relatif, 'o la distinctionentre anaphore nominale(relatio ominalis) par qui par exemple)etanaphore pronominale relatioronominalis)par illepar exemple).(2) Le pronomest dfinicommesignifiant ne pure substance,unesubstance sansdtermination e forme, ansqualit, la diffrence unom. D'o lesremarquesde Lambert d'Auxerre: a) le pronom nepeut tre relatif ue de substance etjamais d'accident, puisqu'il nesignifie ue la substance;b) le pronomne peut tre relatif ue d'iden-tit, puisquetoute diversit provientd'une diffrence e qualit (p.237).En effet ans Socrate ourt t un autre isputeun utre nom)renvoie quelquechoseledsignantcomme substance etporteurd'une ' 'qua-lit propre" diffrente e celle de Socrate.

    5Logica .235.6Cf. Pierre 'Espagne .185, UM.MET.II, 1p.480, tc. Nousbrgeonsnmajusculesestextesits, f. a liste la fin e 'article].

    3

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    9/165

    l g s s s I ?- 3 S .e3 z~ T l 5 g "

    H~ "s*- |.s| sW 5 5D* .- 1 3 5D 'S- - &

    < ^W SS |8SS:' S S"i P JKSE^:^ Z pZ Q

    4

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    10/165

    2. Uanaphore2.1 Dfinition

    L'anaphore ou relatio st dfinie, en suivant Priscien, commereiantelate ecordatio'rappel d'une choseposeantrieurement" cf. parexempleLambert d'Auxerrep. 235ou TRACT.DE PR.SERM. II, 2p. 721)ou antelateognitionisepresentatio4reprsentationd'une con-naissance antrieure"(Robert Blund ed. par Kneepkens(1977)p.167)ou encore antelateignificationisepetitioSummade Relativisibid.).

    Ces dfinitions osentd'embledeux problmes.(1)Le premier st li au faitque l'on parled'une choseposentrieure-

    mentOr, remarquentcertainsauteurs, ceci n'est pas toujoursle caspour ce que les grammairiensmdivauxappellentla relationtrinseca(Robert Blund)ou implicitainvoluta. ette anaphoreestparticulire ncequ'ellene met encause aucunantcdent, x. idem st rammaticumtmusicumu idem st analyscommecomportant n lui-mme,outre sapropre signification e relatif, elle de l'antcdent Robert Blund,op.cit p. 16 et Summade Relativisibid p. 21). D'o la rectification p-portepar Robert Blund: relatio ihil liud est uamsecundaognitio.nne dit pas connaissance seconde caused'une connaissancepremirequi la prcderait.On entend par connaissancepremireune con-naissanceprincipale, se suffisant elle-mme,n'exigeant rien horsd'elle-mme. Etpar connaissance seconde une connaissancesecon-daire, dpendante. Ainsi dans Socrate ourt Socrateconstitue unepremire mention et si on dit celui-ci st mu le relatif fait ici uneseconde mention ibid).(2) Le secondproblme apparatdans les dfinitions aisantappel une " connaissanceantrieure". Il s'agit en effet e savoirce qui estobjetde connaissance:"En effet, i quelquechosen'est pas d'abordapprhendet pens, on ne peut ni en faire un rappel ni y rfrer"(TRACT. DE PR. SERM. II, 2 p. 721). Or si, dans un mot, lesignifi st objetde connaissance,ce n'est pas le cas de sesaccidentsgrammaticauxou consignificationsconsignificatanimnon unt ogitataapprehensaibid).D'o l'incorrection:homoegit t dest ctivi eneriso id reprendrait a voix active, consignification u verbe legit nautre problme,li celui-ci,a une solution controverse: e relatif

    7C. H.Kneepkens1977),The elatioimplexn he rammaticalractsf heate welfthand arly hirteenthenturydans:VivariumV, 1, pp.1-30Appendix: RobertBlund,ummanarte ramaticacap.DeRelativispp.16-20;Appendix: AnonymiSummae elativispp.20-30].

    5

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    11/165

    reprend-il un terme distribu ou non-distribu? ou, en termesmodernes, 'antcdent est-il e nom ou le groupenominalcomposde

    sa tte le nom) et, par exemple,un signede quantification

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    12/165

    (lb) L'antcdentet e relatif oivent tre dans des contexteselsqu'ilsleurs permettent 'avoir le mmemode de rfrence.Cette rgleest

    clairement noncepar Lambertd'Auxerre:"S'il est ttribu un terme ommunnprdicatuiconvenantousunecer-tainecception,lfaut ue 'anaphoreui ttribuenprdicatui onvenantousla mmecceptionuecelle u'ila commentcdent,inon'expressionstfausse"9.

    Puisque,en effet, a relationanaphoriquerevient attribuer l'ant-cdent eprdicatquiest attribu u terme relatif, l fautque ceprdi-cat soitdu mmetypequecelui del'antcdent,pour que l'antcdentait, sous les deux prdications, la mme acception. Lambert

    d'Auxerre en tire a rgletrs gnraleque l'antcdent et le relatifdoivent avoir la mme supposition,rgle gnralementaccepte10.Selon lestroismodes de rfrence ossibles,il y troispossibilitspourl'anaphore:

    (i) l'antcdenta suppositionpersonnelle il est mispour un de sesappellatsou suppts):ex. homo urrit uidisputt

    (ii) l'antcdenta suppositionmatrielle il est mis pour le son,provoc)'ex. homo stdissillabus t stud stcommuniseneris

    (iii)l'antcdenta supposition imple il est mis poursonsignifi, aforme):ex. homost peciest stud st pecialisimumibid p. 240).Si le prdicatattribu au relatif st tel qu'il lui confreun mode derfrence iffrent e celuide l'antcdent, la phrase est fausse: ex.homo st dissillabumt iste urrit ibid p. 240). Ceci vaut, quelles quesoient les combinaisons des troistypesde supposition:cf. encore lesexemplesdonns dansla TRACT. DE UNIV. MONAC.magisterstnomen t pse egitII, 2 p. 350)ou homo st peciest pseest p. 350).

    Cetteanalysede Lambert d'Auxerre neserencontre as, en ces ter-mes, chezles logiciensde son tempsou leslogiciensantrieurs,d'un

    9p.240"Iuxtahocnotandumuod licuierminoommunittribuiturliquod re-dicatumi conveniensubunaacceptione,ecesse st uodrelatiottribuailiquodpredicatumiconveniensub lla cceptioneub uaantecedebatut liter rit ocutiofalsa."10 Item ciendumroregula uodrelativumdemptitatiselatumd terminmcommunemefertpsumomodouoantecedens"p. 239).Cf. ammeglehezPierre 'Espagne:Omnerelativumdemptitatisonreciprocumebet abere an-dem uppositionemuamhabet uum ntecedens"p. 191)udansaSUM. MET."Qualemuppositionemabetntecedens,alem elativum"II,1p.458), glesuel'on donne nralementourmontrerue, par xemple,nrelatif unerfrencedistributiveorsqueon ntcdentst istribu.f. ussiRoger aconXIVp.202)"Cum hocpronomenille'sit elativumdentitatis,gitur ro odemesumitingna-tum ntecedentsro uostat uum ntecedens"etp. 166).

    7

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    13/165

    ct causede l'exigence (2)sur l'identit des personnesdnotes,que lui-mmed'ailleurs accepte, ce que nous verrons par la suite,

    mais d'autre part caused'un ensembled'exemples quila contredi-sent directement.

    2.3 Infractionsuxrgles'anaphoreLes commentairesde Boce etd'autres logiciensfournissent es

    exemples qui enfreignent, n particulier 'exigence(2) sur l'identitdes personnesdnotes,comme: homost nimal uodestgenusSocratesesthomouiest peciesiustus uod st ualitas.Aprsdiffrents oms don-ns ces

    typesparticuliers 'anaphore (relatio

    ndijferensconfusaimpro-pria, particuliers n ce que le relatif t l'antcdent ne dnotentpasdespersonnesmaisont ce qu'on appellera- une fois a terminologieterministe tabilise - supposition imple,on donne cetteanaphorele nomd'anaphore simple,relatioimplexpour l'opposer anaphorepersonnelle relatioersonalis).e terme servira dsignertous les casd'anaphore impropremmequand ni l'antcdentni le relatifn'ontsupposition imple,on y reviendra. Nousprsentons ci brivement tschmatiquementes deux casd'anaphore qui enfreignent es condi-

    tions 2a) et (2b)ci-dessus,en renvoyant ux deux articlesfondamen-taux de C. H. Kneepkens,pour un dveloppementdtaill etcompletde la question11.Prcisonsque, pour simplifier, ousutiliserons ni-quementles termessupposition simple/personnellet anaphoresim-ple/personnelle, ans tenir compte de la gensede la terminologie(nominationppellationuppositiont relatioindijferensconfusaimpropriasimplex..., qui a t dcritepar ailleurs.(2a) La condition sur1" identit de personnes" impose quel'antc-dent et le relatifdnotent une personne,donc aient suppositionper-

    sonnelle.Ceciexpliqueque, pour certainsauteurs, le seulmodepro-pre de l'anaphore est celui o l'antcdent est "mis pour quelqueappellai" (TRACT. DE UNIV. MONAC.II, 2 p. 350). L'auteuranonymede ce trait est, du fait de ce principe,amen exclurelesexempleshomo st peciest pse st p. 350)nonpas, comme le feraLam-bert d'Auxerre, parce que le relatif t l'antcdent n'ont pas mmemode de rfrence,mais parce que l'antcdent n'a pas supposition

    11C.H.Kneepkens1976),Mulieruaeamnavit,alvavit.Noten hearlyevelop-mentf he elatioimplexdans:VivariumIV, 1 et. H.Kneepkens1977)p.citnote .12Cf. L. M.deRijk1967),ogicamodernorumvol. I, 1.

    8

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    14/165

    personnelle13.l ne discute pas le cas o antcdent et le relatifauraientun mmemode desupposition, utre que personnelle.l peut

    galementexclure es caso l'antcdent est e

    sujetd'une propositionngative le signede ngation prcdant e sujet),o antcdentestl'objet d'un verbe commepromettrelorsqu'il est prcdd'un signecomme tantumetc., casque nous avonsdj rencontrs.Cette condi-tionestdoncmise en difficult ans lescasd'anaphoreol'antcdentet/ou e relatifn'ont pas suppositionpersonnelle.Elle ne conviendraen fait qu' un type particulierd'anaphore, l'anaphore personnelle,ol'antcdent et e relatif oivent,en plus respecter a condition2b),donc dnoter a mmepersonne.(2b) Tous les exemples quine respectentpas (2a) ne respectentbienentendu pas (2b). De plus, (2b) n'est pas respecte orsquel'antc-dent et le relatif, out en ayant supposition personnelle,ne dnotentpasla mmepersonne.Desexemplestirsdestextes aintssont remar-qusdj parAblard,dont le plusclbre estmulieruaedamnavital-vavitaue l'on trouvediscutdans de nombreuxtraitsde grammaireet de logiqueaux Xlle et XHIe sicles(cf. Kneepkens(1976)).Sil'antcdent mulier t le relatif uaednotaient a mmepersonne,laphrase serait fausse: l'antcdent dnote une certaine personne,Marie, et le relatif une personnediffrente, ve. Bienque l'antc-dent et le relatif ient tous deux suppositionpersonelle,il n'y a pasidentit de la personnednote. Avoir mmemode de rfrence tavoirsuppositionpersonnellene suffit onc pas faireune anaphorepropre. l y a, remarquaitAblard,deuxtypesd'identit dans lescho-ses, une identitde personne(ex. idem stMarcusquod Tullius)et uneidentitde nature ou d'espce(ex. idem stPetrus uodMarcus)1*.l y adeux typesd'anaphore, selon les deuxtypesd'identit possibles.Laseconde,appelepar Ablardanaphore" indiffrente", endcomptedel'exempleci-dessuspuisquel'antcdent et e relatif frent deuxindividus dentiquesselonl'espce,deuxfemmes.Cette anaphoreestrejetepar lesgrammairiens omme constructionmpropreou figure(par ex. ThierrydeChartres)et, pour ustifier e faitquede tels exem-

    13 Sivedictioonaturnsubiectoive npredicatot nonponaturro liquo uoappellato,d ipsum onpotest ierielatio,t iste esideratanitatemt lla s Item.Quandocumqueomenoniturro uo ignificato,dipsum onpotest ierielatio,ut4homostpeciest psesnichilictust. tem. uando omeneipsumubponit,dipsum onpotestierielatio,t *magisterst oment pseegitnichilst." TRACT.DEUNIV.MONAC.II, 2pp.349-350)14Abaelardianeditaed.Minio-Paluello,welfthenturyogicII,Roma1958,. 116.

    9

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    15/165

    plesse rencontrent, n dira que le texte sacr n'a pas se soumettreaux lois desgrammairiens,formule ui sert en diversesoccasions.Ce

    second type d anaphore sera appel, commele premier, anaphoresimple.

    2.4 Anaphoreimple t anaphore ersonnelleIl y a anaphore personnelle lorsquel'antcdent et le relatif ont

    mmemodede rfrence, u'ils ont supposition personnelleet dno-tent la mme personne: on a alors proprement 4'identit depersonne", c'est le cas(i) chez Lambert d'Auxerre(ex. homourrit ui

    disputt).l est

    parfoisadmis un second

    typed

    anaphorepersonnelle,lorsquel'antcdent et le relatif nt mme mode de rfrence, t ontune suppositionmatrielle,peut-treparce que le nom communa icivaleurde nompropre,c'est le cas(ii)de Lambertd'Auxerre ex. homoestdissillabumst stud st communiseneris).

    Les deuxtypesde anaphorepersonnellevalent, notons-le, la foispour une anaphorenominale:

    "L'anaphorestpersonnelleorsquee relatif t son antcdentnotentamme hose u e mmeppellat,x. homoui urrit oveturou sontmis oure

    mme om, x.anthroposstGrecumocabulumuodnterpretaturomo{Summaerelativised.parKneepkens1977)p. 21)et pour une anaphorepronominale:

    "L'anaphorestpersonnelleorsque'antcdentt lepronomfrent lammeersonne,x.homouciturnurbemt pseeusit u aummeom,x. musaest omenppellativumt llud eclinaturic" ibidp. 28).Dansles autres cason aura anaphoresimple, queceux-ci soientin-

    guistiquement cceptablescomme le cas(iii)de Lambert d'Auxerre ounon. Du fait du nombre de possibilitsrecouvertespar anaphoresimple, c'est ngativementque celle-ciest le mieux dcrite, cf. parexempleRobert Blund: anaphore est simple lorsque le relatif etl'antcdentne sont pas mis pour la mme chose.

    Si on retient ommeanaphore personnelle,en plusdu cas(i), le cas(ii),qui est acceptableet pasle cas(iii),qui l'est tout autant, c'est pro-bablementparce qu'on a baptisanaphoreimpropre naphore sim-ple: ceci conduitparfois penser que lorsqueles termesont supposi-tion simple,on a anaphoresimple,de mmeque lorsqu'ilsont suppo-sition

    personnelle,on a

    anaphore personnellecf.Summae

    Relativis,.28); ou, ce qu'on trouveaussi, qu'on a anaphore personnellequandon a identit n numero t anaphore simple quandon a identit n specie.

    10

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    16/165

    Or dans l'exemplemulier uaedamnavitalvavitai on n'a pas identitselon lenombre,on n'a pas non plus identit elon l'espce, puisque

    ce n'est ni le mmeindividuqui est dnot, ni la mmeespce,maisdeuxindividus diffrents e la mmeespce.L'antcdentet le relatifpeuventdonc avoir tousdeux suppositionpersonnelleet tre en rela-tion d'anaphore simple,et inversement tre en relation d'anaphorepersonnelle,sans avoir supposition personelle,mais matrielle.

    En conclusion,il ne faut pas confondresupposition personelleetanaphore personnelle,upposition impleet anaphore simple.D'autrepart, lne fautpasrduireanaphorepersonnelle une identit ur esmodesde rfrencepuisquedeux cas "corrects" d'anaphore simplerespectent ette condition (suppositionpersonnelle+ non-identitderfrent; uppositionsimplede l'antcdentet du relatif).Enfin, l y ade nombreux casd'anaphore simpleo le relatif t l'antcdent n'ontpas tous deux supposition simple.Le tableauque nous prsentons nannexe, et les exemples quil'accompagnenten donneront une ideplus prcise.

    On peut ajouter que la distinction ntre simpleet personnelleneconcernepas uniquementanaphoremaisgalement a deixis

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    17/165

    commecelui-ci,donn par Ablard: homoculpit uipingit puisqu'ilpeut s'agir du mme hommequi sculpteet peint (relatio d personamanaphorepersonnelle)ou d'un homme non ncessairementdentique,hommerfrant l'hommeen gnral relatiodspeciemanaphoresim-ple) (Kneepkens(1976)p. 7).

    2.5 Suppositiononfuseel'antcdentLe cas dela suppositionconfuseest diffrent esprcdentsdansla

    mesure o l'antcdentne supposeni poursonnom,nipour sonsigni-fi,ni pour un individu de manire dtermine suppositioeterminata,mais de manireindtermine

    suppositioonfusael ndeterminata

    .Le

    problmese rencontre rquemment t se prsenteen particulier ors-quel'antcdentestprcddu signedistributif mnissuppositioonfusaetdistributiva)15Nousenvisageronsciprincipalemente casde l'ana-phore pronominalet reprendronsultrieurement elui de anaphorenominale.

    Les auteursdivergent sur ce problme, ce dont tmoignentparexempleles discussions,dans le TRACT. ANAG.sur la suppositionde relatif orsquel'antcdentest aliquidII, 2 p. 322).On rencontre

    dans diffrents extesquatre solutionsqui dfinissent iffremment efonctionnement e anaphorelorsquel'antcdentest distribu:(i) Il ne peut pas y avoir anaphorelorsquel'antcdenta supposi-

    tion confuse.(ii)C'est un antcdentdistribuue le relatif naphorise,autrement

    dit, la distribution rcdeanaphore.(iii)C'est un antcdentnon istribuue le relatif naphorise,autre-

    ment dit anaphore prcdela distribution.(iv) Il y a ambigutentre es solutions ii) et (iii).On trouve la solution(i) dans le TRACT. ANAG.:un relatif nepeut pas anaphoriserun terme n suppositionconfuse; a phraseomnis

    homo urrit t psemovetur'est "pas latine" et ne peut servirde resolutio omnis omouicurrit oveturII, 2p. 269)16De mme "onne dit pas"prex it ab ilio et egoexaudioarn.On trouve la mme chose dansle

    15Pour esdfinitionsesdiffrentsypesesupposition,f. nparticuliereRijkI,1pp.581etsv.16Dans echapitreu mmeraitur esequivalencesntre ropositionsDeequipol-lentibus)a rsolutionequi n t nom elatifuiest cirejete,embleller esoiex.omnisomost nimaluodst isibileergomnisomost nimalt psumurritII,2p.240).On noteraependantuel'antcdentst ci e prdicatlors u'ils'agissaitdusujet.

    12

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    18/165

    TRACT. DEUNIV. MONAC. commenousl'avons djnot: il nepeut y avoiranaphorequand l'antcdenta une significationonfuse

    parceque anaphorepronominaleest ncessairement ertaine et quele pronomdoit renvoyer un rfrent termin. Or dans l'exemplesanitas ptatursanitas ignifie onfusment uisqu'on ne peut deman-der:quaeanitas Sont doncdesnon-sensdes noncs comme isteeside-rat alutem t lla estvelnon st II, 2 p. 340).

    La solutionii) est dfenduepar exemple par Pierred'Espagne,envertu de la rgleque tout pronomrelatifd'identit a mmesupposi-tion que son antcdent cf. supra). Quand on dit omnis omo urrit tille moveturillesupposepour tout homme et le sens est17:omnishomo

    currit t omnis homomoveturC'est la solutiongalement adopte,envertu de la mme rgle, par Lambert d'Auxerre, mais sa gloseestlgremment iffrente: mnis omourrit t ste mnis omo urrens ispu-tt pp. 244-245).

    Le traitement e plusexhaustif ue nousayonstrouvdes solutions(ii) et (iii), par le nombred'arguments donnsen faveurde chacuned'elles,setrouvechezRogerBacon(XIV, p. 165et sv.)18.Ce texte std'autant plus intressantque Roger Bacon va ensuite critiquer esargumentsdonnsen faveurdes solutions ii) et (iii)pour adopterlasolution iv) qui est la plus frquemment etenue. Nous nepouvonsreproduire ciles neufarguments n faveur de (ii)et les septen faveurde (iii)et leurscontre-arguments. lusieursparmi ceux-ci setrouventdans d'autres textes et cette discussion de Roger Baconsemble vrai-ment faire e tour de la question,commec'est souvent e cas chezcetauteur, qu'il s'agissede logiqueou de grammaire.

    La solutioniv) fait appel aux notionsde sens composet divis,empruntes ux Rfutationsophistiques'Aristote. Une phrasecommeomnis omo urrit t lleest rammaticusst susceptiblede deuxinterprta-tions:(a) le pronomrelatif fre u termedistribu, .e. hommeprisuni-

    17Lesensttribuans estextes unexempleomme mnisomourritt llemoveturest interprteromme ne olutionechniqueossible roposeunproblmeogi-que,etnon ommenerellelose mantique,uisqu'ilst lair u'untel xempleest ninterprtablen atin cf. upraaremarqueu TRACT.ANAG. elonaquelleune ellehrase'est pas atine", our ejeteretteolution).ette olutionstusti-fie ardes onsidrationshoriquesfonctionnemente argle anaphore)tnonpardes rgumentsinguistiques'usage.18Roger acon,ummae ophismatibustdistinctionibused.Steele, perahactenusinedita ogeri aconiXIV,Oxford 938abrgnRoger aconXIV].

    13

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    19/165

    versellement sens compos)et cette phrase est fausse (sens: "touthommecourt et tout homme est grammairien,,) = solution ii).

    (b) Le pronomrelatif fre u terme non distribu sens divis)et laphrase est vraie (sens: "tout homme court et quelque homme estgrammairien") = solution iii)19.On remarquecependantque le modepropre e l'anaphoreest le pre-mier (solution (ii)),ce qui est conforme la rglegnralede l'ana-phore qui avait fait adopter cette solution par Pierre d'Espagne ouLambert d'Auxerre (TRACT. DE PROPR. TERM. II, 2 p. 721).Notonsque cette solution,dont nous aurons reparler proposdel'anaphore nominale, vaut non seulement lorsque antcdentest

    prcdde omnismais encore orsqu'ilestaccompagndesolustantumpraeteretc. (cf. en particulierGuillaume deSherwood,Syncategoremataou le TRACT. DE UNIV. MONAC. p. 340et 349).

    L'explicationque donneRogerBaconpour la solution iv) est celled'une doubleconstructiondu discours(generatio(XIV, p. 168:24etsv.): en (a) le terme est d'abord distribu puis ensuite anaphoris,c'est pourquoic'est un terme distribu qui est anaphoris;en (b) leterme est d'abord anaphoris puisdistribu,c'est pourquoile relatifanaphorisun terme non distribu.Cette solutionapenesgenerationernsermonis(p. 171:6)permetde respecter a rgleselonlaquellele relatifa le mme modede suppositionque son antcdent p. 170:34).Plu-sieursobjectionssont soulevescontre e faitque l'anaphoreprcde-rait la distribution.En particulier e fait que le signedistributif r-cde dans le discoursle terme relatif. La rponsede Roger Bacon,dont il seserten d'autres occasions,c'est queintellection,a manired'interprter, de comprendre e discoursest abstraite et ne suit pasncessairementa "gnration" effective, "expressionactuelle" dudiscours p. 169:14 etsv.): rien n'empchede comprendre es chosesautrement u'elles n'apparaissent;l'ordre logiqueet l'ordre linguisti-que peuventtre distincts.

    Laissons-lle texte de Roger Baconpour en terminer provisoire-ment avec leproblmedes antcdents suppositionconfuse aveclecasparticulierde l'anaphore par le rciproque,que lesgrammairiensnommentrelationtrasumpta,arceque le relatif t l'antcdent setrou-vent dans la mme phrase, par opposition la relatioxtrasumpta.arciproquerfre-t-il son antcdent avec ou sans sa"disposition"?

    19Onclasse 'ailleursette mbigutommearalogismeelonadivision,ansecadre ecommentairesur esRfutationsophistiquesDIAL.MONAC.I, 2p.573).

    14

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    20/165

    Si on suit la rgle gnralede l'anaphore (le relatif d'identit doitdnoter es mmes individusque ceux dnotspar sonantcdent)on

    est conduit direque, si l'antcdent estprisuniversellement,e rci-proquedoittreprisuniversellementsolutionde Pierred'Espagneoudu TRACT. DE PROPR. SERM.). De l suivraitque omnishomovidet e quivaudrait omnishomovidet hominem. r ceci estinexact comme e montreLambert d'Auxerresur un cas particulier p.242). Si on pose que n'importe quel homme se voit seulement lui-mme, il est vrai que tout homme se voit, mais il n'est pas vrai quetouthommevoittout homme. Laconclusionde Lambertest triple: i)le rciproquerfre son antcdent avec sa "disposition" quandcelui-ci estun terme discret Socrateslbus videt e = SocrateslbusvidetSortemlbum);ii) sil'antcdent est un terme ommun, e relatif fre celui-ciavecsa 'disposition"s'il s'agit d'un adjectif homo lbusvidetse = homo lbus videt ominemlbum mais (iii)s'il s'agit d'un signededistribution, e relatif fre son antcdentet dnotebienles indivi-dus que dnotesonantcdent,maispas sur le mme mode:l'antc-dent les dnote sur le mode universel, e relatif ur le mode discret.Lorsqu'ona omnis omoidete se dnotetous les individusque dnoteomnis omo maispris de manireparticulire, t non collectivement.C'est cequ'exprimaitdjAblarden disantque dans un tel cas il n'ya pas "multiplication" pour le relatif commepour son antcdent(Kneepkens(1976)p. 11).

    2,6 L'appellatioictiLe dictum u contenupropositionnel la formed'une proposition

    infinitive t estquivalent un nompropre.C'est pourquoiles mots ecomposantsont, dit-on, comme sessyllabes,et n'ont donc aucune

    rfrence termine. Un terme contenudans Y ppellatioictine peutde ce fait pas tre anaphoris:il n'est "pas latin" de dire verumstSocratemurreret psemoveturTRACT. DE UNIV. MONAC. II, 2 p.350).Cependantilestpossiblequ'un relatif oit dansY ppellatioicti tque l'antcdent soit l'extrieur: ex. DeSocrate stverumpsum sse.

    3. Lesphrases elatives

    On a rencontr proposde la discussionsur la suppositionconfusele

    problme que posaitle mode de rfrence u relatif.Ce

    problmeest essentielcar on ne peut comprendre e statut de la phraserelative,i.e. contenantun termerelatif, ue si on connat e mode derfrence

    15

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    21/165

    du relatif. ci deux lments entrent n conflit, 'un ct le principegnralselonlequelun terme ire on modede suppositiondu contexte

    de la propositiondans laquelleil se trouve et d'un autre ctle prin-cipede anaphorequi lie le modede rfrence u relatif celui de sonantcdent,conflit ue nous avonsdj vu l'uvre.

    3.1 RestrictionemporelleOn saitquele tempsdu verbefaitvarier a suppositiondu sujet.Or

    lorsquele sujet est suivid'une propositioncommenantpar un nomrelatif, x. aliquisquifuit non st ce n'est pasle verbedont 'antcdent

    est le sujet est)maisle verbede la phraserelativequi confre l'ant-cdentson mode de supposition:''Quandlya anaphore'unterme ommunarunnom elatif,'antcdenttire asuppositionuverbeeson elatif'TRACT.DEPROPR. SERM.II,2p. 724 t aussiTRACT. ANAG.I, 2p. 268).

    Inversement, e pronomrelatifne tire pas sa suppositiondu verbedela propositiondans laquelleil se trouve, mais de la propositiondanslaquellese trouve 'antcdent:

    "Quandly anaphore'un ermear npronomelatif,erelatifire asuppo-sitionuverbee son ntcdent.insiorsqu'onithomouit t lle on st bienque erelatiflle oit ujet 'unverbe uprsent,l renda ocutionraie ouresnon-existants"TRACT.DEPROPR.SERM.ibid).

    Ces deuxrglesrendent 'argumentationsuivantnon valide:Homo fuit t ille non estergo homo fuitqui non est

    En effet, i nous figurons ar des flchesa restriction u termepar cequi le restreint n a:

    homofuit t ille non est1 tle passdu verbe uitrestreint lle supposer pourdesindividuspasssalorsque dans:

    homofuit qui non est20t I

    20Nosflchesotentimplementersultat.emcanismee 'anaphoreuiy bou-tit st plus omplexe:omouit t llenon st leverbeuit estreintomot e relatift 2 1tire asuppositioneson ntcdent).omofuit uinon st leverbest estreintet i t Irelatif,ui par a natureonjonctive,estreintasuppositione son ntcdent).

    16

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    22/165

    le verbede la relativeamneantcdent supposer pourdes indivi-dus prsents21.Voici un exemplede diffrence ntre anaphorenomi-

    nale et pronominaleet un argumentcontrequivalencequi=

    et +pronom relatif. Nous reviendrons sur ce problme dans notredeuximepartie, car certainsauteurs envisagentune solutiondiff-rente, partir d'une autre interprtation e la propositionrelativequi.

    3.2 Statut e laphrase elativeLa questiondu statutde la phrasecontenantun relatif il s'agira ici

    d'abord d'un pronomelatif) st lie celle du mode desuppositiondurelatif. Elle fait 'objet d'un texte trs intressantdans le TRACT.ANAG.II, 2 p. 322et sv.) et nous fait revenir u caso l'antcdentdu relatif ignifie onfusment.

    Il s'agit de dterminer i la phrase relative a ou non une valeurdevrit, ce qui exigeune argumentation n plusieurspoints.(1)Le relatif st une "partie de phrase" {parsorationis)ar consquentce dont il est une partie est bien une phrase.(2) Cette phrasecontient upptet appt, elle est donccomplte.

    (3)C'est

    une propositiondclarativear elle ne peut tre d'aucun autretype.(4)Pour savoir si elleest susceptiblede vrai ou de faux, il faut ensuitedterminer e modede rfrence u relatif, equi est examin proposdu cas particuliero l'antcdent est aliquid.Diversesopinionssontd'abord cartes:- le relatif une rfrence cessairementdiscrtepuisqu'il tient ieud'un nom propre, ce qui est rejetpour plusieursraisons;- le pronomrelatif frant un mot de signification onfusesignifiede la mmemanireque celui-ci etsupposesur le mmemode (rglegnralede anaphore,cf. supra). Si tel tait e cas, on pourraitrem-placerle relatif ar sonantcdentsanschanger a valeur de vritdel'ensemble.Or il est clair que aliquidst lbum t psum stnigrumt ali-quidestalbum taliquidestnigrum e sont pas quivalentespuisquelasecondeest toujoursvraie, pas la premire.

    21Le cas deYppellatioictiommenantarunpronomelatifstparticulier.ansl'exempleealiquoominest erumpsumasseCesareme nomppellatifireasupposi-tion uverbe e ppellatioicti. 'exemplei-dessusquivautonc de liquouodstveluit omost erumpsumuisseesaremTRACT.DEUNIV. MONAC.I,2p.348).

    17

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    23/165

    - la proposition commenant par un pronom relatif signifie unnonablequi n'est ni vrai ni faux. De nombreusesobjectionssont

    soulevescontre cette thse. Ainsipar exemple:* puisqu'il semble uneconsquencenaturelle de dire: si aliquidstipsum xistit c'est que le consquenta une valeurde vrit;* si la propositioncontenant un relatif n'avait pas de valeur devrit, es deuxpropositions liquidest t non psum st ocratest aliquidest t psum st ocrateso la mmechose estnie et affirme u mmesujetne seraientpascontradictoires. f. sur cepointPierred'Espagnequi note, galementpour la critiquer, une opinion des "anciens"selonlaquelleaucunepropositionne commenantpar un relatif 'a de

    contradictoirep. 190-191).Cetteopiniondes "anciens" est dfenduedans le Tractatusmplicitarum2(p. 50).* la copulativealiquiduit et ipsumnonestne pourrait tre vraie sichacune despropositionsn'avait pas une valeur de vrit.La solutionfinalement etenuepour dterminer e mode de rfrencedu relatif st e suivant: e relatif i un antcdent ignifiant onfus-ment tire sa signification n partie de la signification e son antc-dent, en partiede la supposition.Quand on dit aliquidsthomot psumest sinus,ipsum ire sa suppositionen partie de aliquiden partie dehomo. i on prend les deux exemples:

    (1) aliquidest asinus et ipsumnon est homo(2) aliquidest homoet ipsumest homo

    si aliquid signifiaita mme chose en(1)et en (2), ipsum ignifieraitamme choseen (1)et en (2)or ce n'est pasle cas,ceque nouspouvonsillustrer ar les gloses:

    () quelquechose estun ne et c'est cequelquechosequiest un nequi n'est pas un homme

    (2') quelquechose est un homme et c'est cequelquechosequiestunhommequi est un homme.Aliquidvarie en fonction e sonsuppositumt faitvarier a significationdu relatif. Consquence:la propositioncontenant un relatif a unevaleurde vritmais celle-cin'est pas indpendante parceque la rf-rencede sonsujetn'est pas indpendante23. psumsthomot ipsum onesthomone peuventdonc pas tre dclarescontradictoires vant deconnatre es antcdentsdes deux relatifs.

    22Ed.Guisberti1982).23LaLogiqueePort-Royalraitegalementeceproblmee savoir si cette aus-set e se rencontreuedansespropositionsesugements",f. hapVII,2epar-tie.

    18

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    24/165

    Leproblmediscut ciest essentielpour la dfinition e la proposi-

    tion. L'autonomie rfrentielle e la propositionest-ellencessairepourquecettedernire e voiteassignerune valeur de vrit?Ce pro-blme a un chodans les grammaires orsqueTon se demande siunephrase constitued'un pronom sujet et d'un verbe est complteaummetitre ue si sonsujettait un nom. Lesinterfrences ntre ogi-que et grammairesur ce point son particulirementmanifestesdanscertains exteso onposela question:Uttum ronomenotest upponete?,question qui est ambigu:est-ceque le pronom peut tre sujet/est-ceque le pronoma une rfrence?Ces deux acceptionsse mlent d'ail-

    leurs parfoisdans l'argumentation, lorsque l'on dit que le pronompeuttre ujetparce qu'il a une rfrencecf. par exemplePs-AlbertusMagnus,ed. L. G. Kelly, Amsterdam1977).

    La dtermination u mode de rfrence u relatif pend toujoursde savoir ce qui est anaphoris.Certes, l'antcdentest anaphoris,maisquelssont eslmentsde la proposition ui le sontavec lui?Ona vu ceproblme pos proposdessignesde quantificationcf. 2.5),des modificateurs e type adjectif, du tempsverbal(cf. 3.1) , etc. etici proposde la signification e l'antcdent. Ce n'estpas dans leseul caso l'antcdent est indfini ue le relatif naphorisun ant-cdentdont la signification st modifiepar le prdicat. Si on consi-dre le plus souvent que c'est l'antcdent seul qui est repris (cf.supra,p. 13omnis omo urrit t lle. = omnis omo urrit tomnis omo.chezPierred'Espagne)certains auteurs adoptent 'autre solution:

    "Lorsque edis omnis omourritje ne m'occupe asde l'homme n tantqu'homme,ais e 'hommeourant.i eveux frerceque 'ai pens,erfre l'hommeourant"TRACT.DEPROPR.SERM.II,2p. 722).

    (cf.aussi lagloseproposepar Lambertd'Auxerre: omnis omo urrittisteomnishomo urrens isputt supra p. 13). La dfinition tricte del'anaphoretelleque nousla donnionsplushaut ne permetpas d'int-grercegenrede paramtre,ce qui tient u typede thoriegrammati-caleet logique enjeu. D'un ct les grammairiens endent analysertoute construction omme une relation entre mots t mme parfoisentredeuxmots:'anaphoreconcerneun relatif t sonantcdent, t leslmentssmantiquesou rfrentiels ui jouent sur cette relation nesont

    pratiquementpasanalyss.De l'autre les

    logiques,si ellesconsi-

    drent es paramtrescontextuelsdiversqui influent ur la rfrenced'un terme, ont parfoisdu mal en considrerplusieurssimultan-

    19

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    25/165

    ment et surtout envisager que ces paramtres nterviennent desniveauxdiffrents. ans l'exempleci-dessus,il est difficile, ans un

    tel cadre, d'envisager qu'un mme terme homo dans une mmephrase, n'ait pas les mmesproprits mantiquesen tant que sujet(o il dnotel'ensembledes hommes)et en tant qu'antcdent (oildnoteleshommescourants)et que ce ne sontpas les mmespropri-ts smantiquesd'un terme qui sont en causedans chacunedes fonc-tionsdiffrentes u'il peut remplirdansla phrase24.Les seuls lmentsqui iraientdansce sens seraient es rflexions, ar exemple,de RogerBacon,que nous notionsplus haut, proposdu problmede l'ana-phored'un termedistribu:bien que l'antcdent soit distribudans

    sa proposition, 'est en tant que non distribu u'il peut treanapho-ris. RogerBaconparle d'ailleurs ce momentde gnrationdu dis-cours,cequi permetune distanceentre es formes sultant esopra-tions de constitution es noncs,et cesoprationselles-mmes,quidterminent 'interprtation mantique.UniversitParis 7DpartementeRecherchesinguistiquesC.N.R.S. (U.A. 381)

    Annexelesdiversesossibilitse 'anaphore,elonemode erfrenceurelatifetcelui e 'antcdent,ableau t xemplesd'aprs obert lund, umman rte ra-medicacap.derelativistAnonymiummaerelativised.parKneepkens1977)).Onremarqueraans e tableaui-dessous,ue,enplusdestrois ormesesupposi-tionpersonnelle,imple,matrielle),esgrammairiensistinguentne uppositionnuncupativecelle es attributsesverbesits ocatifsjem'appelledrien).lsajou-tent 'autre art escasd'ambigutequivocatici),insi ar xempleorsque'antc-dent ignifiensens umot hien, tque e relatifnsignifien autre. es seulsasdesuppositionersonnelleontescasA etB.

    24envade mmeourespropritsrammaticales:es uteursnt u mal consi-drer, ar xemple,uecertainesropritsrammaticalesuissentermettreunmot 'tre gissanttd'autresuipermettre'tre gi.lnousembleuecette iffi-cult, uitient u fait ue asyntaxest onueommemettantn relationesmotsconsidrsomme ntitsndivisibles,st partiellementu moinsrsoluear esModistesouresquelsasyntaxepre unniveaunfrieurumot, elui e sespro-pritsrammaticalesu modes esignifier.esrglese constructionettentnrapportondeuxmots,mais nensembleepropritsedeuxmots,tce sont esensemblesepropritsui permettente dfinires fonctionsrammaticales.esModistes,ependant,'intgrentbsolumentas espropritsmantiquest rf-rentiellesu fonctionnementyntaxiquet,danseursogiques,e es font asfonc-tionnerommees modes esignifierur epoint.

    20

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    26/165

    Lerelatifnote sachose son ignifi sonnom nuncupativeL antcdentdnotesa chose mmehose casgnral casgnral 4

    chose iffrente ambigut' synonyme'ambigut

    son ignifi casgnral casgnral casgnral 8ambigut' ambigut' synonyme

    sonnom 9 10 casgnralsynonyme 12

    nuncupative 13 14 casgnral5 16synonyme5'

    [Leschiffresu tableauermettente classeresexemplesi-dessous]A HomostMarcus,uiestTullius;omo uciturnurbemt psereus it1 mulieruedamnavitalvavit;t quasBoreepiritusufert, itis efrus eueritfrondes;uicolorlbus rat, unc st ontrariuslbo;homonuenititeras,ui nue-nit ialecticam1 canis icatrat, uietiam atat n mari; anis st atrabileic, uinatat n mari;manusmee ueuosfecerunt,lauisonfixeunt

    2 homost ocrates,uiestdignissimareatura;omonuenititeras,uiest igns-simareaturarum;ocdiscernit[ur]rticuluspudGrecos,uiapudLatinoson st;articulusiediscernitpud os,qui apudnosnon nuenitur.2' canis icatrat, uihabundatnmari3 homo stSocrates,uodest nomen ppellatiuum;quodderiuaturb humo;raboni,uod nterpretaturagister;arcus urrit, destTullius; ideoAnchisia-dem,d estEneam3*homost ocrates,uod pudGrecos stnomenommune4 iste st ocrates,ui lleuocatur,uicquids, duere, are, oearis,ue;non gosum anti uodnon enserisnique;omost, ui pseuocatur5 homo stdignissimareatura,uiestSocrates;omostdignissimareatura,uiinuenititteras;erpensst allidissimuninimal,uiuenit d mulierem5' canis abundatnmari, uietiam ie atrat6 homostdignissimareaturauiparent eteranimancia;cuisoli ompetittiratione;ademerbauecrescitnortomeo,rescitnorto uo;hoc iperuod endi-tur ie, enditurome;hoc rguitostendit)ensus,uinullusn is nuenitur;ubs-tantiast uiddamt psa stgenus6' canisst micissimumiuedomesticumnimal,uietiam abundatn mari ri-tannico7 homo stdignissimareatura,uodderiuaturb humoT homo stdignissimareatura,uod pudGrecos stnomenommune8 homo stdignissimareatura,uod nimai ationaleensetur9 homo stnomenppellatiuum,uiest ocrates;x uero ositumermansitquir-rianomen,uedeus camporospicitprospexit)10homo stnomenppellatiuum,uiestdignissimareaturacreaturarum)B-homo stnomenppellatiuum,uodderiuaturbhumo;musastnomenppella-tiuum t llud eclinaturic

    21

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    27/165

    1 homo stnomenppellatiuumuod pudGrecos stnomenommune;anisnlinguaarbara orteimplicitericitur,uod pudnosmultipliciter12Socratesstnomenroprium,ui ste ocatur;omo stnomenppellatiuum,uianimaiationaleocatur13iste ocaturocrates,ui pse st14animal ationaleocaturomo,uiestdignssimareaturacreaturarum)15 iste ocaturocrates,uodestnomenroprium;ste ocaturocrates,uod stnomen ius15'animalationaleocaturomo,uod pudGrecosstnomenommune16 iste ocaturocrates,uiet lleuocatur.Laseule hoseuisoit rciseproposeces xemples,'est ueAetsontes eulscasdesuppositionersonnelle.n nedonneucunendicationecorrection,equis'explique,our ertainsxemplesumoins,ar e fait uecertainsont es itationsdebons uteursBoce, orphyre,riscien, vide, vangile...).

    TextesitsArsEmer.I, 2:Ars mmeramed.parL. M.deRijk, ogicaodernorum,contributionto he istoryf arlyerministogicvol I, part ,Assen967.ArsMel.II,1: ArsMelidunaibid, ol. I part .ArsMel.: ArsMelidunaed.compltearF. Guisberti1982),Materialsor studyon welfthenturycholasticismNapoli.Denplicationibus,d.parL.M. deRijk1966),omeotesn he edievalracte nsolu-

    bilibus,ithhe ditionf

    tractatingrom

    hendf

    he2thentury

    dans:Vivarium,IV, pp.83-115.Dial. Monac.I,2:Dialcticaonacensised.parL. M. deRijk1967)ol.I,part .Fiervilled., UnerammaireatinenditeuXlIIe icleParis 886.Guillaumee Sherwood,yncategoremataed. O'Donnell1941),dans:MediaevalStudies, pp.46-93.Lambert 'auxerre, ogicaSummaamberti), d.F. Alessio,irenze 971.Log. Cumit nostra I, 2:Logicaumitnostraed.parL.M.deRijk1967),ol I,part .Pierredespagne,ractatused. L. M. deRijk,Assen 972.

    PierreHelie,Summauperriscianumonstructionum,d. parJ. E. Toison1978),dans:Cahierse 'InstitutuMoyenAgeGrec t Latin, 7-28.

    RobertBlund, umman rte rammatica,ap.derelativised.parKneepkens1977),The elatioimplexn theGrammaticalractsf heate 2th ndEarly3th enturydans:VivariumVpp.1-30.RogerBaconXIV:Summae ophismatibust istinctionibused.par teele, peraacte-

    nusneditaogeriaconiOxford937.RogerBaconXV: Summuleialecticesibid.vol.XV,1940.Summaerelativisanonymi),d.parKneepkens1977).Sum.Met.II, 1: Summeetensesed.parL. M. deRijk1967),ol. I, part .TLA: TractatuseLocisArgumentationumed.parYukio wakuma1981),nstantiae.AStudyfTwelfthenturyechniquefArgumentationithnEditionfMsParisNlat. 674i -5. dans:Cahiers e 'InstitutuMoyenAgeGrec tLatin, 8.Tract. Anag.11,2:Tractatusnagnini,d.parL.M. deRijk 1967),ol. I, part .Tract, deUniv.Monac.I, 2: Tractatuseunivocationeonacensisibid.Tract, depr. Serm. I, 2:Tractatuse roprietatibusermonmibid.Tractatusmplicitarumed.parGiusberti1982).

    22

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    28/165

    VivariumXIII,1 1985)

    Walther urley's Tract De exclusivis. AnEdition

    L. M. DERIJ

    Someyearsago the ateJan Pinborgdrew our attention o Burley'searly work on propositionswhich contains some syncategorematic

    terms effecting n exclusion(' tantum,'solus;

    'only). The intrinsicimportanceof this topic has been well shown by Pinborg ('Walther

    Burleyon Exclusives' inEnglish ogicandSemanticsrom heend of thetwelfth entury o the time of Ockham and Burleigh.Acts of the 4thEuropean Symposionon Mediaeval Logic and Semantics, Leiden-Nijmegen,23-27April, 1979edited by H. A. G. Braakhuis, C. H.Kneepkens,L. M. de Rijk. Nijmegen 1981,305-26).

    The treatise s found in only three manuscripts, and one of thesecontainsonly its beginning. It belongsto the oldest group of logicalwritingswhichmay be assignedto this famous Englishlogician[seePinborg, 1981: 306] whose great renown is mainly due to hissagacioustract Depuritate rtis ogicaein two versions; see editionBoehner1955].The earlier corpus comprisessix tracts which in factform courseof logicin general use in those days:(1) Desuppositionibus,ecently dited by Brown (StephenF. Brown,

    Walter urleigh'sTreatiseDe suppositionibusand Its InfluencenWilliam f Ockham,n: FranciscanStudies, 32 (1972), 15-64)

    (2) Deexclusiviswhich will be edited here(3) Deexceptiviswhichwillbe edited in the next issue of this ournal(4) Deconsequents,dited by Green-Pedersen(Niels Jorgen Green-

    Pederson, WaltherBurley's {tDeconsequents' An Edition in:FranciscanStudies,40 (1980), 102-66)

    (5) Deinsolubilibuseditedby Roure (M. L. Roure, Laproblmatiqueespropositionsnsolublesu XlIIesiecle t u dbut uXIVe, suivie e 'di-tion estraits e W. Shyreswood, . Burleight Th. Bradwardinein:Archives d'histoire doctrinale et littraire du moyen ge, 45(1970),205-84)

    (6) Deobligationibusnot edited so far. For the MSS tradition, eeJ.Weisheipl, Repertorium ertonense,n: Mediaeval Studies, 31

    23

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    29/165

    (1969), [174-224],196. Its incipit uns: In disputationedialeticasunt due partes scilicetopponenset respondens.Opus opponentisest sic inducere orationem ut faciat respondentem oncedereim-probabiliora que propterposit onemsunt necessariaconcedere...

    1 TheManuscriptsOur tract has been handed down complete in London, British

    Museum, RoyalMSS, 12F XIX, ff. 123ra-126rbour L). This MS iswritten n an Englishhand dating from he early 14thcentury. On f.148rb this hand notes the year 1302. L presents quite a good text,whichsometimesgivesthe impressionof being a revisedredactionofthe text as it has been transmitted y the Bruges manuscript. Thework is ascribedto Walther Burleyat the end (f. 126rb).

    Our second copy is found in the Stadsbibliotheekat Bruges,Belgium (our B). It dates from he 14thcentury nd was also writtenin an Englishhand. It containsthe whole work,with the exceptionofjust one chapter our 91). It containssome trivial rrors e.g. distinctioinstead of distributionor other examples, see our apparatus riticus).However, it is of some use for correcting . The work is anonymousin this manuscript.

    Finally, just one page of this tract has been preserved in Cam-bridge, UniversityLibrary, Gonville nd Caius434/434,f. 6v (our C).Obviously, this copy is of little help for the constitution f the text.

    The connection between L and is not very clear. FollowingGreen-Pedersen(104-07)we may see them as belongingto two dif-ferent groups (his BFP versus CLO).As far as the Deconsequentiissconcernedwe can agree with Green-Pedersen(105)that "in a good

    manycaseswhere the text of BFPis

    acceptable,the other

    group CLO)has readingswhich looklike deliberate changesfrom lessclear ex-pression nto a more clear one [...] In other words, it appearsthat themodel of CLO in some placesmade deliberatechanges(corrections)from the original text as it is preserved n BFP.

    Indeed, it is possiblethat V s variants are due to deliberate changesto the extent hat they ndicate a revision.However, I do not wishtomaintain that the text of L as it stands merely presents a doctrinalrevisionof an earlier redaction n the proper sense,whichcould betheworkof the

    originalauthor,sinceL too often

    presentstext which s

    free from the obvious scribal errors found in B. Doctrinal im-provements s such hardly occur at all in L.

    24

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    30/165

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    31/165

    11-22 Dubitatio eistisregulis15 Regula7a si subiectum sc. in exclusiva)sit n obliquo,non

    oportet quod infrt xclusivam de terminis ranspositisRegula8a' si subiectumsit in recto: si sit universalis affir-mativa, tunc infert xclusivamde terminis ranspositis; isit universalisnegativa, tunc non infert xclusivamRegula9a si exclusivasit negativa, tunc infert niversalemde terminis oppositis, sed non de terminis ranspositis

    23 Dubitatio trum ubpredicatoxclusiveontingatescendereRegula10a sub predicatoexclusivecontingit escendereadsupposita per se et non ad supposita per accidens

    24 Regulala : in exclusivanegativa predicatumremovetursubiecto et attribuitur uilibet alii a subiecto25-30 Dubitatio n sequatur'nichil urrit; gitur liquid curri

    31 Regula12a propositiohabens multas causasveritatis on-vertitur um illis acceptissub disiunctione

    32-34 Distinctioa : quandocumquedictioexclusivaadditur alicuisubiecto distributo sub aliquo modo, multiplex est talispropositio ex eo quod potest fieri exclusio generalis velspecialisSophismaTANTUM OMNIS HOMO CURRIT

    35-37 Contrastam istinctionemrguitur38-41 Distinctio2a si excludatur totum integrale vel totum

    numerale, multiplexest propositioex eo quod potest fieriexclusiogratia forme vel gratia materie

    39 SophismaTANTUM DOMUS EST ALBA40 SophismaTANTUM QUATUOR HOMINES SUNT

    HICINTUS42 Distinctio : quando dictio exclusivaadditur alicui com-

    positoex substantia et accidente,multiplex st ocutio exeoquod potest fieri exclusioratione unius partis vel rationeaiterius partis vel ratione totiusSophismaTANTUM HOMO ALBUSCURRIT

    43 Distinctio : quandocumqueadditur dictioexclusiva dictoalicuiuspropositionisrespectu veri vel falsi, possibilisvelimpossibilis,distinguendumest ex eo quod potest fieri x-clusio ratione verbi principalis vel verbi secundum quod

    poniturn dicto

    Sophisma TANTUM HOMINEM ESSEHOMINEMEST VERUM

    26

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    32/165

    44-48 Contraslamdistinctionemrgutur49-59 Dubitatio trum xclusivanfrt egativamxponentem

    SophismaTANTUM SORTESSCIT SEPTEM ARTES50 Sophisma TANTUM VIDENS SIBI SIMILE ESTHOMO

    51 SophismaTANTUM SORTES VIDETSE52 SophismaTANTUM COMMUNE EST COMMUNE

    61 88 Desuppositioneerminorumn exclusiva61-62 Regula13a subiectum in exclusivastat confuse tantum

    63 Regula14a subiectum in oppositoexclusivesupponit con-fuse et distributive

    Distinctio a distinguendum est de exclusivaquia aut fitexclusiorespectuactus affirmati ut respectuactus negati64 Regula15a in exclusivasi fiat exclusiorespectu actus af-

    firmati, uncpredicatum supponitconfuse et distributive65 Regula16a de exclusiva cuius preiacens est negativa,

    subiectum stat confuse tantum et predicatum confuse etdistributive mmobiliter

    66-78 Dubitatioutrum redicatumn exclusivaffirmativa upponatmobiliter

    7 1 Regula17a' inexclusivaaffirmativa redicatumstat confuseet distributive pro suo per se supposito, ita quod adquodlibetper se suppositumpredicaticontingitdescendere

    79-85 Dubitatio n hecdictio*aliud3habeatnaturam onfundendier-minmmmediatei sequentemonfuset distributive

    80 SophismaSORTES ESTALIUD AB HOMINESophisma SORTES EST ALIUD AB HOMINEPRETERQUAM A SORTE

    84 Regula18a' hec dictio aliud habet duplicem virtutem,scilicet mobilitandi immobilitatum et immobilitandimobilitatum

    86 Regula19a: quandocumque predicatur inferius de suosuperioriuniversaliter ut convertibilede convertibili uo,affirmativa niversalis nfert niversalemnegativamin quapredicatumremovetur quolibet alio a subiecto

    88 Dubitatiouare alispropositiotantum omourrit dicaturmagisexclusivauam nclusiva

    89-90 CircaconversionemxclusivarumDubitatio n aliquaexclusivaabeatonvertiRegula 0a: exclusivaproprienon habetconverti;sivelimus

    27

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    33/165

    convertere tales propositiones,debent converti n univer-sales de terminis ranspositis

    91-108 Dehacdictionesolus91 Regula21a hec dictio 1solus1onvenit in significando umhac dictione 4tantum

    92 Regula22a 1solus9differ signo precedenti eoquod perhanc dictionem 'tantum maior precisio importatur quamper hanc dictionem solus' et in alio differunt oquod hecdictio 4tantum potest indifferenter ddi adiectivo velsubstantivo,sed hec dictio 'solus9olum substantivo

    93 Distinctio a: quandocumque in aliqua oratione sunt duo

    signa officialiavel idem bis sumptum, distinguenda estoratio ex eo quod una dictio potest includere aliam veleconverso

    94-96 Sophisma SOLUS SORTES VIDT OMNEMHOMINEM

    97-98 Dubitatiostquam multiplicitatemperatur ictadistinctio99-100 SophismaA SOLO SORTEVIDETUR SOLUSSORTES

    101-103 Regula23a si sunt due exclusionesin aliqua propositione,semperiliaexclusioque includitaliamdebetexponi,et alianon

    104-108 Circahanc dictionemsolus' est dubitatio uandoponitur npredicato:n removeatpposita redicati subiectoSophisma:ORTES DIFFERT A SOLO PLATONE.

    4. SiglaL = codex ondiniensisBritish Museum Royal MSS 12 F XIX, ff.

    123ra-126rb)Lc = manus uaecorrexit

    = codexBrugiensisBruges, Stadsbibliotheek,cod. 500, ff. 81vb-85va)5e = manus uaecorrexit

    5. TextWalter Burley

    DeExclusivisL123; 1 Circa dictiones exclusivasest sciendum quod dictio exclusivaB82vb

    1 dictiones]exceptivast add. dictio]. dicto] dicendo currere]Lpredicatimi solum] . hec] ista ic aepius exponituric] debet icexponi

    28

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    34/165

    addita subiecto removetpredicatumab oppositissubiecti.Ut sic dic-to: 'tantum omo urri emovetur 4curren b omni alio ab hominemat-

    tribuitur homini olum. Ideo hec:'tantum omo urri exponitur sic:khomourrit t nichil liudab homineurri

    2 Sed dictio exclusiva additapredicatoremovetoppositapredicatia subiecto. Ut sic dicto: 'homost antumlbus denotaturquodhomositalbus et quod homo non sit aliud quam album. Unde si dictio ex-clusivaaddatur predicato,debet sic exponi: lhomo st lbusethomo onest liud quamalbum*

    3 Et ex isto dicto notandum est quod quelibet propositio affir-mativa convertitur um eadem, dictione exclusiva additapredicato.Unde ista duo convertuntur: homo st lbus et

    'homo sttantum lbus*Nam ex hoc ipsoquod aliquodpredicatumattribuitur licui subiecto,

    opposita eiusdempredicati removentur ab eodem subiecto et dictioexclusivaaddita predicatosolumremovetoppositapredicatia subiec-to, ut dictum est.

    {Dubitatio)4 Sed exhoc oritur dubitatio. Si dictio exclusivaaddita predicato

    removet solumopposita predicati

    asubiecto, sequeretur quod

    hecconsequentiaforet ona: 1Sortesurrit, gitur ortes antum urri Sedhecconsequentianon valet. Ut probatur: posito quod Sortes currat etpugnet, tunc hec est vera: 'Sortes urri tarnen hec est falsa: 'Sortesan-tum urri quia sequitur: 4Sortes antum urrit igitur ichil liudagi' etultra: 4igitur ortes onpugna quod tarnen falsum est per casum.

    5 Item. Sequitur per illam regulam: 'SortesvidtPlatonem;giturSortes antum idtPlatonem Sed ista consequentia non valet, quiaposito quod videat Platonem et Ciceronem, tunc hec est vera: 4Sortes

    vidt latonem*tamen hec est falsa:Sortes idt antum latonem'quiasequitur: 1Sortes idt antum latonem;gitur on vidtCiceronem*quod

    falsum est per casum.

    2 sicdieto] sidicitur homo]B1. Unde] ut3 et... st] Ex sto atet eadem] . predicati]. 4 Sed.dubitatio]Ex stis riunturuo removet]cmovet solum].L sequeretur...ona]L tunc equitur Utprobatur] per anpro robatio?)c. L tunc]L . tamen] et quia...urrit] . Sortes] . tamen] . per asum] . 5 Item...er asum] Item on equiturortes idt latonemgiturortesantumvidt latonemuiaaliquidtat um ntecedenteuodnon tat umconsequentevidensiceronemtat um ntecedenteuodnon tat um onsequente Sortes]cSortesantum tantum] . L

    29

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    35/165

    6 Ad primm argumentum dicitur quod bene sequitur: 4Sortesur-rit; gitur ortes antum urri Ad argumentum n contrarium, quando

    supponitur quod Sortes currat et pugnet, ad hoc dico quod hec estvera: 4Sortes antumurri Et quando arguitur: 4Sortesantumurrit; g-itur nichil liud agi, dico quod non sequitur. Sed ista: 4Sortes antumcurri xponitur sic: 4Sortes urrit t Sortes ichil liud estquamcurrenscum quo bene stat quod Sortespugnet.

    7 Ad aliud dicitur quod bene sequitur: 4Sortes idt latonem;giturSortes antum idt latonem Et dico quod nichil stat cum antecedentequiillud stat cum consequente.Unde dicoquod ista simul stant:4Sortes antum idt latonem et 4Sortes idet iceronernAd probationemdico quod non sequitur:

    4Sortes antum idt latonem;gitur onvidetalium Platone*Sed ista: Sortesantum idet latonemdebet sic exponi:4Sortes idet latonemt ortes on st liud quamvidens latonem. Cum quo

    bene stat quod videat Ciceronem.8 Unde breviter regula in exclusivisest quod

    dictio exclusiva addita alicui nichil excludit de quopossibiliter dicitur inclusum.Et cum hec sit possibilis:4videns latonemstvidens iceronem B 82ra]inclusouno non excluditur aliud. Ideo stat simul quod Sortestantumvidet Platonem et quod videt Ciceronem,quia utraqueest possibilis.9 Sciendumquod dictio exclusiva addita subiectorespectu licuiusactus negati dnott predicatum attribu cuilibet alii ab incluso etremovet L 123rb] idem predicatumab incluso.Ut sic dieto: tantumhomononcurri attribuitur hoc predicatum 4currenscuilibet alii abhominet removetur ab homine. deo exponitur sic: 4homononcurrit tquidlibetliudab homineurri Tarnen principaliter xponitur ic: 4homononcurrit t nichil liud ab homine oncurri Et sic ista: 4nichil liud abhomine oncurrivalet istam: 4quidlibetliudabhomine urri

    6 argumentumicitur] dicendum quando...dhoc] . hec st era]non equitur Et... antumurrit] . dico...ugnet] nec st uaexponenssed sta ortes on st liud uam urrens7 dico] dicitur nichiltat... ico uod] . probationem]argumentumL tantum idet] videt antum ista... xponi] exponituricL sortes on]non Cum...iceronem]. 8 breviter...st]regulast uodLc. L excludit]est xclusum et... it]unde ista est non excluditur liud] L reliquumnon excluditurIdeo...ossibilis]. 9 negati] negari dnott redicatumttribu] attribuiiredicatum abincluso]a subiecto idem] . L abincluso]a subiecto ut icdicto]verbigratia ic dicendo attribuitur...xponituric] L significai) quod Tarnen...b homineurrit] et icdebetxponi

    30

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    36/165

    10 Et sciendumquod est una regula in exclusivisquodex omni exclusiva sequitur universalis de terminis

    transpositis

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    37/165

    14 Ad oppositum. Exclusio dnott mensuramprecisam predicatiad subiectum, ita quod predicatum dicitur de subiecto ita quod de

    nullo alio. Nichil enim continetur ub predicato quin illud idem con-tinetur ub subiecto. Quidlibet igitur quod continetur ub predicatocontinetur ub subiecto.Et hocdenotatur per universalemde terministranspositis. gitur universalissequitur ad exclusivam.

    15 Ad hanc dubitai onem dico quod aliquando universales in-ferunt exclusivam et aliquando non. Pro quo sciendum est quodsubiectumin exclusiva sivein universalialiquandoest in recto et ali-quando in obliquo. Si subiectumsit in obliquo,non oportet quod in-frt exclusivam de terminis transpositis. Unde non sequitur:cuiuslibet ominis st asinus igitur antumsinus esthominis etiamsequitur: 1tantum ominis st asinus;ergoomnis sinus est hominis' Sisubiectum sit n recto, aut ista propositioest affirmativa ut negativa.Si sit universalis affirmativa, tunc infert exclusivam de terministranspositis; i sit universalisnegativa, tunc non infert xclusivam. Siexclusiva sitnegativa, tunc infert niversalem de terminis ppositis,sed non de terminis ranspositis.Unde non sequitur: 'tantum omo onestnon-homo;gitur mnis on-homosthomo' sedsequitur: igitur mne82rb] quodnon st non-homoesthomo

    16 Ad primum argumentum dicoquod non sequitur: tantum omomovetur;gitur antum omo urri Ad probationemdicoquod bene se-quitur: 'tantum omomovetur;gitur mnemo ens st homo Sed non se-quitur ultra: 'omnemovensL 123va] esthomo; gitur mne urrens sthomo',quia posito casu priori antecedens est verum et consequensfalsum.

    17 Ad aliud dicoquod bene sequitur: 4tantum omost nimai; giturtantum omo st sinus . Nec obstatquod inter affirmativas xponentes

    14 Ad]L Dicendumd precisamredicati] predicari) enim] igiturL illuddem] . L quidlibet...ubiecto]. ethoc]Lhec univer-salem] universalis...xclusivam]etc.15 dico] . aliquando]aliqua universalisnferunt]universalisnfert aliquando] alia exclusiva...niversali]universaliive xclusiva ali-quandost]L aut est ti alterumliquando]aut oportetuod nfrt]infert est sinus] asinus urrit asinus st hominis]asinus st urrens sthominis ?hominissinus st currenssthominis ista... st]L estpropositio situniversalis]. L tunc] . de... ranspositis]. universalis]L . tunc] .L tunc] . sed...erminis]etnon16 dico]dicitur bene] . sequiturltra] valet17 aliud]L aliam ationem bene]. L licet]edL etsi sicut] valet de terminisranspositis]. negativa] . eodem...xponentem].

    32

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    38/165

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    39/165

    quentia cum distributione. Sed movensst superius per accidensadcurrens. t ideo non valet distributio.

    23 Adhuc dubitatur, cum semper predicatum in exclusiva stetconfuse et distributive, utrum sub predicato exclusive contingitdescendere,et tunc sequetur: tantum omomovetur;gitur antum omocurri Et dico quod sub predicatoexclusivecontingitdescendereadsupposita per se et non ad supposita per accidens.Sedcurrenser ac-cidenscontinetur ub movente.

    24 Sciendum quod in exclusiva [ 82va] negativa predicatumremovetur subiecto et attribuitur uilibet alii a subiecto. Ut in hac:'tantumhomo non curri removetur currere b homine t attribuitur

    cuilibetalii ab homine. nde hec:'tantum omo on urri xponitur ic:'homononcurrit t quodlibetliud ab homineurri

    25 Sed ex hoc oritur dubitai o an sequatur: 'nichil urrit; gitur li-quidcurri Quod sic, videtur. Nam sequitur: nichil urrit igitur ontantum omo urri et ultra: ' igitur liud ab homineurri t ultra: ' igituraliquidcurri Igitur a primo. Probatur quod hec consequentiaestbona: 'non tantum omo urrit; gitur liud ab homineL 123vb] curriNam sequitur: 'nontantum omo urrit; gitur antum omonon urri etultra: 'igitur uodlibetliud ab homine urri et ultra: ' igitur liud abhomine urri Igitur a primo.26 Huic diciturquod non sequitur: 4nichil urrit; gitur liquid urriAd probationemdicoquod non sequitur: 'non antum omourrit igituraliud abhomineurri Tunc ad probationemillius dico quod non se-quitur: non tantum omo urrit igitur antum omononcurri Undesciendum quod hec: 4non tantumhomo curri habet duas causasveritatis; aut quia nullushomo currit, ut quia aliud ab homine cur-rit. deo ibi est fallacia consequentis:4non antum omourrit; gitur liudabhomine urri quia sequitureconverso et non sic.

    27 Contra istud ostendo quod hec consequentia sit bona: 'nontantum omourrit igitur liudabhomineurri uia ex oppositoconse-quentis infertur ppositum antecedentis.Sequitur enim: 'nichil liud

    23 semper] . L utrum] utvidetur descendere]B adper esuppositaadd.L et dico] dicendum supposita] suppositum supposita] sup-positum25 oritur...equatur]oriunturuo isequitur probaturuod] . est]videtur aliud bhomine]aliquid26 igiturliud...antumomourrit] . 27 ostendouod]L ostenditur sitbona] . igitur omineurrit] B . quiaest...st liud bhomine]. igitur] . etultra... on sthomo]Lc. L etultra...sthomo currit] .

    34

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    40/165

    ab homineurrit; gitur ullum urrensst liudab hornin*et ultra: ' igiturnullumurrensstnonhomo?et ultra: 'igitur ullum urrens on sthomo1et

    ultra:4igitur mne urrens sthomo' et ultra:

    4igitur antum omourri28 Item. Videtur quodsequitur: 4non antum omo urrit; gitur antum

    homononcurri quia opposita eorum convertuntur el sunt realitereadem. Nam oppositumhuius: 4tantum omo on urri st istud: 4tan-tumhomo urri et similiter ppositumhuius: 4non antum omourri

    29 Ad primum dicoquod non sequitur: 4nichil liudab homineurritigitur antum omo urri Ad probationem dico quod non sequitur:4nullum urrensstnon-homo;gitur ullum urrens on sthomo1quia hecestnegativa:4nullumurrensstnon-homo t hec est affirmativa: nullum

    currens on sthomo?30 Ad aliud dicoquod ista non sunt eadem: 4tantum omo on urriet 'non tantum omo urri eorum oppositasunt eadem. Unde istaduo non contradicunt: 4tantum omo urri t 4tantum omononcurriSed oppositahuius: 4tantum omonon curri st ista: 4nontantum omonon curri. Et hec habet duas causas veritatis: aut quia aliud abhominenon currit, ut quia nullus homo non currit.

    31 Et ideo notandum quod propositio habens multas causasveritatis onvertitur um illisacceptissub disiunctione. Unde ista duoconvertuntur: non antum omo on urri t 4aliud ab homineon urrit elomnis omo urri

    32 Sciendumquod quandocumquedictio exclusiva additur alicuisubiectodistributo ub aliquo modo, multiplexest talis propositioexeo quod potestfieri exclusio generalisvel specialis.Ut sic dicendo:4tantummnis omourri icpotestfieri xclusiogeneralisvelspecialis.

    33 Si fiat exclusiogeneralis,tunc excluditopposita,quia tunc ex-

    28 sequitur]BC nonsequitur non tantum] R tantum quia]L . vel...adem]L . oppositum] opposita oppositum] op opposita currit]B est dem ppositumdd.29 igitur] igiturgitur ) non st]L estnon quia...nonhomo]B. est] . 30 eadem]B eorumppositaon unt adem dd. tantum.sunt adem]nontantum omourrit t tantum omononcurrit Unde... oncurrit] .L opposita] oppositum ista]L istud currit] Bpreponendoegationemadd. nullus omo on] omnisomo31 Et deo] . duo]Lc. LB homoon] nonhomo32 quandocumque]quando subiectoistributo]istributo subiecto exeoquod...pecialis]. L sicdicendo]. L currit]B exeoquodpotestieriexclusioeneralisel pecialisdd. hic. pecialis]. L33 fiat xclusio]. excludit]ncluditB opposita]omnia excluditur]LBC. omni]BC. et]L . et] . L exponentis]. L ponitquod] . et deo] quia

    35

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    41/165

    cluditur generaliter quodlibet quod non est inclusum. Et ideo ex-ponitur sic: omnis omo urrit tnichil liud 82vb] ab omnihorninur-

    ri Et ideo infert sta duo: 'Sortes urri t*Sortes on urri Rationeaffirmative xponentis ponit istam: 'Sortes urri t ratione exponentis

    negativeponitquod Sortesnon currit. Et ideo sequitur: nichil uodnonestomnishomo urrit igitur ortes on urri

    34 Si autem fiat exclusiospecialis,non excluditurquodlibetaliudab inclusosed excludunturspecialiter speciesoppositesub isto modo'omnis9Ideo hec: tantum mnis homo urri xponitur sic: 'omnis omocurrit tnon mnis oscurrit omniseo1Et ideo cum ista: 'tantum mnishomo urri tat quod aliquis asinus currit, sed non stat quod omnis

    asinus currit.35 Contra istam distinctionem rguitur sic. Data hacresponsioneista starent imuli 'tantum mnis omo st risibilis9t 'aliquis sinus st L124ra] risibilis, quia per se tune non excluduntur speciesoppositesimpliciter ed solum sub isto modo 'omnis' Sed quod ista duo nonstant simul probo quia: Sequitur 'tantum mnis homo strisibilis igituromnishomo st risibilis9 Ex qua sequitur 'tantum isibilest homo etultra: ' igitur antum isibile st risibile, et ultra: ' igitur antum omo strisibilis9Igitur a primo: tantum mnishomo st risibilis igitur antumhomostrisibilis1Et ultra: ' igitur ullus sinus strisibilis' que rpugnthuic: 'aliquisasinusestrisibilis9

    36 Huic dico quod ista non stant simul: 'tantum mnishomo strisibiliset 'aliquisasinusestrisibilis' Sed ista duo stant simul: 'tantumomnis omourri t aliquisasinus urri Sedquod istanon stant imul,non est ratione negativeexponentissed ratione affirmative xponen-tis, quia negativeexponentesnon stant simul sed solum affirmative.Sicutpatet: istaduo stant simul: 'asinus strisibiliset nonomnisasinus strisibilis tnon mnis os etc. Verumtamen ista duo [non]stantsimul: 'asinusest risibilis et 'omnis asinus est risibilis9 ut patet perargumentum superiusdictum.

    34 excluditur...ed] . L specialiter]. omnis] . L boscurrit]bos et deo] unde non tat] non35 sic]L . hecresponsione]istaratione tantum] . tunc on]non L tunc opposite impliciter] similiter) opposite omnis] .L probo] probatioic aepius tantummnis] solum igitur...isibilis]R. Exquasequitur] et ultra gitur et ultra... primo] . L tantum]. LB omnis...an um omo st isibilis].L36 non tant...sta] . asinusurrit] B ista amen on tant imul antumomnis omo strisibilist aliquissinus strisibilisdd. sedquod...ffirmativeexponentis] . quia...mnis sinus st risibilis] . L et non omnisbos... mnissinus st isibilis]c . LB priusactum] superiusictum

    36

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    42/165

    37 Tu dicis quod, facta exclusione speciali, non excluduntur

    speciesoppositenisi sub isto modo sub quo accipitur nclusum.Igitur

    stat attributio predicati alicui specieidisparate. Dico quod rationeexponentisnegativeexcluduntur peciesoppositesolum sub istomodo'omnis sub quo accipitur nclusum,sedrationeaffirmative xponentisexcluduntur peciesoppositeabsolute.

    38 Alia distinctio st communis:Si excludaturtotum ntegralevel totum numerale, multiplexestpropositioex eo quod potest fieri xclusiogratia formevel gratia

    materie.

    39 Sigratia forme, icquelibettalisexcluditopposita.Ut hic:'tan-tum omus st lba 'tantum uatuor ominesunthicintus9quia tunc ex-

    cluditur quodlibet quod non participai formam inclusi. Et tunc ex-ponitur sic: 4domus st lba et nichil uodnonestdomus st lbum*et ra-tione affirmative xponentis ponit ista quod siliquapars domus sitalba, et ratione negative exponentis ponit quod nulla pars domus sitalba.

    40 Similiter ista: 1tantum quatuor hominessunt hicintus estdistinguendaeadem distinctione: "si fiat exclusiogratia forme, uncincludit opposita". Et tunc significai quod quatuor homines sunthicintus t nullialteriquam quatuorhominessunt hicintus B83ra] etratione affirmative xponentis ponit quod quatuor homines sunthicintuset ratione negative exponentis ponit quod duo hominesnonsunt hicintus.

    41 Siautem in talibuspropositionibusfiat xclusiogratia materie,tunc tales propositionessunt possibiles,ut 'tantum omus st alba ettunc debet sic exponi: 'domus st alba et nichil liud a domovel preterdomum,st lbum Et hoc est possibile.Similiter hec: 1tantum uatuor

    37 quod]. L sub sto...uo]submodo ubquoL sub sto predicati]predicali alicui] alicuius solum] . omnis] . oppositeb-solute] appropriate38 excluditur]ncludatur includitur numerale]umerali )L universale multiplexstpropositio]. forme] materie materie] forme39 sic]L . excludit]ncludit B hic]L . excluditur] excluditL quodlibetuod]L quicquiduod f)B nonparticipt] non est nclusum]participt inclusi] inclusam ista] . Laliqua]Lalia sit] estL40 si]Lsi autem et]L quia nulli lteri] nichilliud ratione] ratio ponit]uodL quodBc . quatuor] duoL et]L. 41 propositionibus]. L propositiones]. L debet ic exponi] ex-poniturimiliter preter omum] a parte omos hoc]Lhec hicintus]intus et tunc] . L quam...homines].

    37

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    43/165

    hominesunthicintus'Et tunc exponitur ic: 4quatuor ominesunt icintuset nonpluraquam quatuor ominesunthicintus.

    42 Sciendum quod quando dictio exclusiva additur alicui com-posito ex substantia et accidente, multiplex est locutio ex eo quodpotest fieri xclusioratione unius partis vel ratione alteriuspartis velratione totius. Ut sic dicto: 4tantum homo albus curri hec estdistinguendaex eo quod potest exclusio fieri ratione hominis el ra-tione [L 124rb] albivel ratione huius totius homolbus.Si fiat xclusioratione hominis antum, tuncexponitur ic: 4homo lbus urrit tnullus osalbuscurri tc. Si fiat exclusio ratione albi,tunc sic exponitur: 4homoalbuscurrit tnullushomo igerurri Si fiat xclusiorationetotius, unc

    exponitur ic:4homolbus urrit tnichil liudquamhomolbus urri Sedexclusio ratione totius est modus excludendi potentissimus, in-

    telligendo quod exclusio non infert universalem de terministranspositisnisi fiat exclusio ratione totius.

    43 Sciendumquod quandocumqueadditur dictio exclusiva dictoalicuiuspropositionisrespectuverivelfalsi,possibilisvel impossibilis,distinguendum st ex eo quod potest fieri xclusio ratione verbi prin-cipalis vel verbi secundum quod ponitur in dicto. Ut ista:

    tantumhominemssehominemstverumest distinguendaex eo quod potestfieriexclusiorespectuhuius verbi est' velrespectuhuiusverbi esse' Sifiatexclusiorespectuhuius verbi 4est' sic est falsa et est sensus: 4tantumhominemssehominemstverum', ocest:hoc dictum tantum est verum:4hominemssehominemSi fiat exclusio respectuhuius verbi 'esse',sicest ulterius distinguendumsecundumcompositionemet divisionem;et in utroque sensu est verum. Sensus compositusest iste: 4tantumhominemssehominemstverum' hoc est: hec est vera: 4tantum omo sthomo' Sensus divisus est iste tantum ominem ssehominemst verum,

    42 additur] adiungitur locutio]L ista locutio vel ratione] et partis...otius] . dicto] dicendo hec] . L distinguenda]distinguendum huius] . L fiat xclusio]. L tantumunc]antumtunc L et... tc.] L et nullus sinu currit ? . fiat exclusio]c .L si... lbus urrit] BC. niger urrit] niger mdius fiat xclusio]. L exclusio]x( )Bmodus xcludendi modus...otentissimus]pessimusmodusxcludendi intelligendo...otius] . L43 quandocumque]quando additur] . L exclusiva]B addita dd.L possibilisel mpossibilis]possibileel mpossibile distinguendum...t sta]L distinguendasttalis ocutio t estdistinguenda]ecestdistinguenda.L fieri] esse est]L . fiat xclusio]. L hocest...ssehominem]. L fiat xclusio] . L sic... istingundum] distinguendast L estverum] vera estverum] verum hoc. esthomo] .L est ste] R. hocest...stverum] . L

    38

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    44/165

    hocest: dictum hominemsse hominemst verum et nichil aliud quamhominemssehominemst verum.

    44 Contra istam distinctionem rguitur quod hec sit falsain omnisensu: tantum ominem ssehominemst verum Ostenditur. Nam se-quitur: 1tantum ominemsse hominem st verum; gitur mneverum sthominemssehominem.gitur hoc verum Deum esse esthominem ssehominemSed consequensest falsum. Consequentia patet, quia ex-clusivainferi niversalem de terminis ranspositis, t prius visumest.Et in hac 1tantum ominemsse hominemst verum',hoc totum dictumhominemesse hominem est subiectum.

    45 Item. Sequitur:tantum ominemssehominemstverum;gitur ichil

    aliudquamhominemssehominemstverum'Igitur DeumB 83rb]essenonest verum.46 Ad primumdicoquod acceptahac ut sit exclusiorespectuhuius

    verbi 4es sic sequitur: 4tantum ominem sse hominemst verum;gituromne erumsthominemssehominem1Et sic antecedensest falsum etconsequenssimiliter. Si fiat exclusio respectu huius verbi 'esse',sicnon sequitur hec universalis,quia, facta exclusionetali, non est hecexclusiva.Et ideo non oportet quod inferat universalem de terministranspositis.

    47 Ad aliud dico quod accepta hac ut vera: tantum ominemssehominemstverum, equitur sta: nichil liud quamhominemssehominemestverum ita quod iste sit sensus: hec estvera: 'nichil liudquamhomoesthomo' Et tunc dico quod non valet sillogismusfactus, quia solumdebet fieri suppositio sub eo quod distribuitur. Sed nichil aliuddistribuitur nisi homo. deo est sic arguendum: nichil aliud quam

    44 quod] sicquodL in]L . ostenditur] . L essehominemstverum] etc. ic emper igitur...ssehominem]. Sed...alsum]conse-quensalsumquia equitureum sse sthominemssehominemdd. et] . dictum ominemssehominem]ictum hominemssehominem subiec-tum] Bhominemssehominemdd.45 estverum]Bconsequensstfalsumuiasequitur ichilliud tc. eddeumesse liud uamhominemssehominemdd.46 sic]. L et ic]sedL facta...xclusione]ut ic hec]L. 47 dico] dicendum ut]Lsicut sequitursta] sic equiturgitur ita]Lut homo sthomo] hominemssehominem valet illogismusactus]se-quitur ltra ichil liudquamhominemsseestverum eum sseestaliud umhominemssehominemgitur eum ssenon stverumdd. quia...uppositio]sed fit istinctio sed solusfit istinctiof distribuitur] distinguitur sednichilliud] et liud distribuitur]distinguitur homo] aliud uamhomo estverum] . deum sse...on stverum] deumnon stomne erumfominem sicut] sicut atet omnem] tantum sillogizandum]arguendum sortesst... ominemurrerestverum] .

    39

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    45/165

    hominemssehominemst verum; Deumesse st aliud quam hominemsse;igitur Deumessehominemssenon est verum: Sicut,acceptahac in sensu

    composito: hominemrrete st verum' sic sillogizandumest:' hominemurrerestverum;ortes st homoigitur Sortemcurrerest

    verum', t non sic: ' hominemurrerest verum; ortem urrere sthominemurrere;gitur tc.'

    48 Si arguatur contra responsionemprime rationis: n omni sensuvideturhec esse exclusiva:'tantum ominemssehominemstverum'quiapropositiodicitur exclusiva abexclusione;igitur um hic sit exclusio,in omni sensu videtur hec esse exclusiva, - dico quod propositiodicitur exclusiva ab exclusioneque est respectu compositionisfor-

    malis, sicut propositio dicitur negativa a negatione respectu nega-tionis compositionis formalis. Verumtamen sicut propositio nondicitur negativa nisi neget compositionem formalem, sic nec pro-positiodicitur exclusivanisi exclusio excludatrespectucompositionisformalis. L 124rb] Sed, facta exclusionerespectuhuius verbi 'esse',solum fit exclusio respectu compositionismaterialis. Et ideo in iliosensu non erit exclusiva.

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    46/165

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    47/165

    non stant simul: 4tantum ortes eit eptemrtes et 'aliud quamSortes eitseptemrtes9

    56 Contra. Igitur sta starent imul:4tantum ortes urri t

    iPlatoetCicero urrun sicut ex ista parte ista stant simul: 4tantum ortes eit

    septemrtes et 4Plato et Cicerociunt eptemrtes*57 Ad aliuddicoquod ista stant simul: 4tantumorteseit eptemrtes

    et iPlatoet Cicerotc.'; ista tarnen duo non stant simul: 4tantum ortescurri t 'Plato et Cicero urrun Cuius ratioest quia ad hoc quod Platoet Cicero currant oportet quod Cicero currat et Plato similiter, uiacurrere on potest nesseduobus coniunctim ta quod neuter divisim,sedhoc quod dico scireeptemrtes abet tales partes quod potest nesse

    duobus coniunctim, ta quod nulli divisim.58 Ad aliud dico quod supposito quod omnis homo sit albus etquod omnis homo [B 83vb] videat album et nigrum, hec est vera:4tantum idens ibisimile sthomo' [L 124vb]Et ex hac sequitur: 'nichilaliudquamvidensibi simile st homo9Sed ex hac non sequitur quodvidens sibi dissimilenon sit homo. Pro quo sciendumquod, inclusoaliquo, nichil excluditur de quo possibiliterdicitur nclusum.Sedhecest possibilis: 4videns ibi simileest videns ibi dissimileet econverso.Unde ista duo stant simul: 4tantum idens ibisimile sthomoet 4videnssibi dissimilesthomo. Sicut ista duo stant simul: 4omnis omo idet ibisimile et 4omnishomo idet ibi dissimile9

    59 Ad aliud diciturper unam viam quodhec est vera: 4tantumortesvidet e9 upposito quod quilibethomo videat se tantum. Sed ex hacnon sequitur quod nichil aliud a Sortevidet se secundumquod li 4sealiud refert n exclusiva et in negativaexponente: in exclusivali 4serefert ortem, sed in negativa exponente refert liud a Sorte. Ideo

    56 piato] sortest plato etcicero]CB. exista]exL tantum]R. sciunt...rtes etc.57 Adaliud]L . stant...uo] . L plato t cicero] sortes t plato cicero urrat t plato imiliter] uterqueurrat non potestnesse]B* . hoc...cire] oc uoddicoscire habet uod]L. itaquodnulli] etsinon nsit divisim]Bin eoquodhabet ales partes>58 homo] Balbum sedexhac]Lquare quodvidens] igitur on idens dissimile]B1 simile sit]L est quo]LR . sciendum] sequitur excluditur]excipitur possibiliter]posterius hecestpossibilis]hocestpossibileet econversonde]L . stant imul] convertunturquoddelevitc esthomo] . stant imul] . 59 diciturerunam iam] dicendumecundumliam iam quilibet]omnisL sed]LB[exhacnon equiturt]quodhec stvera antumortes idet e sed dd.L hac]L hoc quod]L . secundumuod] quiaL exponene...x-ponente] in sta antumortes idet e i se videt/) sortemt n sta nichilliudsorte idet e i se

    42

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    48/165

    ista: 'tantum ortes idet e*exponitur sic: Sortes idet eetnichil liud aSorte idet ortern

    60 Ad aliud concedendumquod hec sit vera:'tantum ommune stcommune'et sua negativa exponenssimiliter: nichil liudquam ommune

    est ommune. Et sua oppositaest falsa: aliudquam ommunest ommune,ista tarnen st vera: 'aliuda communist ommune'quia hoc subiectum'aliuda communipotest supponere pro intentione. Sed ista duo nonopponuntur: aliud a communistcommuneet 'nichil liuda communistcommune'sicutnec istedue: khomost pecies't 4nullushomost pecies'

    {Desuppositioneerminorumn exclusiva

    61 Circa suppositionemterminorum n exclusivisest sciendumquod subiectum n exclusiva stat confuse tantum. Ut in hac: 'tantumhomo urri ste terminus ^homo' tat confuse tantum, quia non con-tingit escenderedisiunctivenec copulative.Non enim sequitur: 'tan-tum omourrit; gitur antumstehomourrit, t stehomo'quia suppositoquodomnis homo currat et nichil aliud ab hominecurrat, tunchecestvera: tantum omo urri hec tarnen st falsa: 'tantumstehomourrit eltantumstehomourri Et ideo stat confuse tantum, quia terminus tatconfusetantum

    quandonon

    contingitdescendere

    copulativenec dis-

    iunctivesub eo.62 Similiterpatet quod subiectum in exclusivastat confuse tan-

    tum, quia in conversionibustermini eodem modo supponunt. Seduniversaliset exclusiva de terminis transpositis convertuntur. deosicut predicatum in universali supponit, sic debet subiectum in ex-clusiva supponere. Sed predicatum in universali supponit confusetantum. Ideo subiectum in exclusivasupponit confuse tantum.

    63 Ex [B 84ra] hoc patet quod subiectum in opposito exclusive

    supponit confuse et distributive, uia in contradictoriis ermini op-positosmodossupponendihabent, ita quod terminus upponenscon-fusetantum n uno oppositorumstat confuseet distributive n reliquo.

    60 concedendum]deicendum sit]L est ista... st ommune]. acommuni]quam ommune non] . ste ue]Lista61 exclusivis]exclusiva non]L sequitur] arguitur istehomocurrit t stehomo] iste urrit nichil]BCnon currat une] . hectarnen] ethecL vel]L et homo] . sub off . LB62 conversionibusermini] convertibilibuserminis sicut]CB. L sed]etL supponit]stat ic emper ideo..tantum igitur tc.63 Ex] EtexL oppositos]Bdiversos quod]quodste it ensus op-positorum]contradictoriarum)L unde ene] verumtamen

    43

  • 8/9/2019 VIVARIUM - VOL. 23, NOS. 1-2, 1985

    49/165

    Unde bene sequitur: 4nontantum omourrit; gitur ontantumstehomocurri

    64 Similiter in exclusivapredicatum stat confuse et distributive.Verumtamen est [L 125ra] distinguendumde exclusiva,quia aut fitexclusiorespectu actus affirmati ut respectu